Ondernemen met tegenwind. Jaarverslag 2009

Ondernemen met tegenwind Jaarverslag 2009

Teksten: Tony van der Meer, Afdeling Communicatie Metaalunie Fotografie: Martijn van Dam Fotografie Edwin van Zandvoort, Photo Prestige Sander van der Torren Vormgeving: ControlMedia Breda

Coverfoto: Onderdeel van de Ariane-5 lanceerder

colofon 2

Koninklijke Metaalunie

inhoud voorwoord

4 Interview Michaël van Straalen, voorzitter Koninklijke Metaalunie 6 Onderwijs en scholing Behoud van vakmensen staat altijd centraal

Voor u ligt het jaarverslag 2009 van de Koninklijke Metaalunie. Deze keer staat het jaarverslag in het teken van ‘Ondernemen met tegenwind’. Dit thema is onlosmakelijk verbonden met het jaar 2009. De recessie die in 2008 inzette, kreeg een stevig vervolg in 2009. Menig ondernemer kreeg direct of indirect te maken met de gevolgen van economische tegenwind. Het vroeg in sommige gevallen het uiterste van ondernemers en medewerkers, die daarbij gesteund werden door regeringsmaatregelen. Helaas waren de maatregelen niet altijd helemaal afgestemd op het mkbmetaal. In dit jaarverslag belichten verschillende Metaalunieondernemers, beleidsmakers en kennisinstellingen hun visie op ondernemen tijdens de recessie. Uit de verhalen blijkt dat ondernemen in tijd van crisis weliswaar veel vergt van bedrijven, maar dat er toch ook veel kansen liggen. Kansen die volgens Metaalunievoorzitter Michaël van Straalen o.a. op het vlak van samenwerken tussen bedrijven liggen. Verschillende ondernemers vertellen hoe zij door bijvoorbeeld te blijven innoveren of aandacht te schenken aan scholing en onderwijs, over de recessie heen, naar de toekomst zijn blijven kijken. Een toekomst waarbij vakmensen en innoverend vermogen hard nodig zijn in het mkb-metaal. Dit om aan te kunnen haken zodra het voorzichtige economisch herstel doorzet. Dat 2009 een moeilijk jaar was maar ook een positieve wending heeft gekregen, blijkt ondermeer uit het verhaal van de ondernemer die door reorganisatie gedwongen werd extra te focussen op de bedrijfsvoering waardoor de rode cijfers zijn verruild voor de ‘zwarte’. Uiteraard zijn ook de ontwikkelingen in het mkb-metaal en de activiteiten van de Metaalunie voor haar leden in dit verslag opgenomen. Uit de kengetallen blijkt, dat aan het eind van 2009 de economische teruggang onder de Metaalunieleden zich gestabiliseerd heeft. Hopelijk is dit het eerste teken van een voorzichtig herstel in 2010.

mr. H.J. Keijer directeur Koninklijke Metaalunie

jaarverslag 2009

8 Dubbelinterview: Bedrijfsleven meer betrekken bij onderwijs 10 Arbo Op weg naar nieuwe grenswaarde lasrook 12 Interview Harm Jan Keijer, directeur Koninklijke Metaalunie 14 Sociale zaken Nieuwe CAO in teken crisis 16 Dubbelinterview: Positieve kanten aan de recessie 18 Milieu en energie Duurzaam ondernemen bekroond 20 Dubbelinterview: Duurzame toekomst mkb-metaal 22 Deregulering Forse vermindering overheidsbudgetten gewenst 24 Interview Lex Hoogduin, directeur DNB 26 Internationaal ondernemen Handelsmissie goede oriëntatie op nieuwe markten 28 Dubbelinterview: Knokken voor exportmarkt 30 Technologie en innovatie Butgettering ipc-regeling constante zorg 32 Dubbelinterview: Innovatie vergroot overlevingskansen 34 Bouwen en ruimtelijke ontwikkeling Betrek ondernemers bij herstructurering bedrijventerreinen 36 Dubbelinterview Recessie kan bereikbaarheid verbeteren 38 Economisch, fiscaal en juridisch Financieringsfaciliteiten gewijzigd 40 Kengetallen 43 Branches

3

Michaël van Straalen, voorzitter Koninklijke Metaalunie

Bedrijven die willen groeien staan met rug tegen de muur “Ik zou onwaarschijnlijk veel komma’s en bijzinnen nodig hebben”, beantwoordt Metaalunievoorzitter Michaël van Straalen de vraag om 2009 in één zin samen te vatten. Liever spreekt hij de wens uit, dat alles wat in 2009 op de rit is gezet voor ondernemers, in 2010 zichtbaar resultaat gaat afwerpen.

In een tweede poging typeert Van Straalen het jaar 2009 heel

De Metaalunie heeft sinds eind 2008 aan de bel van het

treffend: “Veel bedrijven hebben een zeer zwaar jaar achter

Haagse Binnenhof getrokken en aangedrongen op passende

de rug. Dat speelt al vanaf de eerste maanden van 2009. De

ondersteuningsmaatregelen. Dat had effect. “De politiek

orderportefeuilles werden leger en bedrijven begonnen te

heeft daar gelukkig naar geluisterd. Het kan altijd beter. Er

snijden in hun flexibele schil. Sommige bedrijven hebben

zijn maatregelen genomen die ertoe moeten leiden dat het

ook nog in de harde kern moeten schrappen. Gedurende het

bedrijfsleven wat gemakkelijker kan blijven ondernemen.

jaar nam de liquiditeit van bedrijven af en slonken de eigen

Zoals de uitbreiding van faciliteiten voor innovatie en

vermogens. Kortom: een lastig jaar voor bedrijven”.

borgstellingen in de regelingen die kredieten beschikbaar

4

Koninklijke Metaalunie

stellen voor bedrijven.” En niet te vergeten de deeltijd-ww.

buitenland af te dekken in gezamenlijkheid”, licht Van

“Het is geen perfecte regeling voor al onze leden, maar voor

Straalen toe. “Het mkb-metaal is in de kern regionaal

een aantal bedrijven is het een uitkomst geweest”, vindt Van

georiënteerd. Natuurlijk zijn er mkb-bedrijven die landelijk,

Straalen daarvan. “Het zou zonde zijn als die regeling niet

Europees of zelfs wereldwijd leveren, maar de grote

verlengd wordt. Dan zul je alsnog afscheid moeten nemen

meerderheid heeft een relatief beperkte markt waarop

van de mensen uit de harde kern van je personeelsbestand.

het zich beweegt. De kracht die die bedrijven kunnen

Daar is dan geen ontkomen aan.”

ontwikkelen, is aanzienlijk. Bedrijven die zich op dit moment

2010 moeilijk jaar

specialiseren, doen dat met grote terughoudendheid omdat de markt voor het specialisme niet erg groot is. Maar als

Van Straalen kijkt het liefst vooruit, want de maatregelen

je dat specialisme kwijt kunt binnen een samenwerking,

die in 2009 genomen zijn, moeten in 2010 effect gaan

is het geen specialisme meer, maar een kwaliteitsaspect

sorteren. “Denk aan de carryback-regeling die het mogelijk

van een collectief. En daarmee is te scoren. Verder zijn de

maakt de verliezen van 2009 te compenseren met winsten

scholen waar een bedrijf mee te maken heeft, regionaal

uit de voorafgaande jaren. Dat is een fantastische regeling

georiënteerd. Vanuit één bedrijf is samenwerking daarmee

die de liquiditeit ondanks een verliesgevend jaar nog wat op

moeilijker vorm te geven dan vanuit een collectief. Dus ook

peil kan houden”, licht hij toe. “Een andere is de variabele

een regionaal collectief rond die scholen is erg relevant,

afschrijving. Bedrijven die wel investeren zijn in staat snel

denk bijvoorbeeld aan de OBM’s.”

de afschrijving ten laste van het resultaat te brengen en daarmee liquiditeit in de onderneming te houden. Ik verwacht dat dit soort maatregelen hard nodig is. 2010

Ethisch ondernemen

wordt best nog wel een moeilijk jaar.”

Duurzaamheid kreeg door uitreiking van de ECO-Economy Award in 2009 extra aandacht. Is dit thema niet een beetje

Of de genomen maatregelen voldoende zijn, betwijfelt Van

weggedrukt door de recessieproblematiek? “Duurzaamheid

Straalen sterk. “Ik denk dat één aspect van wat we in gang

is een thema dat jaren actueel zal blijven en heeft in 2009 juist

hebben gezet in 2008 en 2009 onvoldoende ingebed is en

breedte gekregen”, weerlegt Van Straalen. “Duurzaamheid

dat betreft kredietverlening. Kredietverlening aan bedrijven

in de keten heeft meer aandacht gekregen, waarbij c2c voor

is namelijk cruciaal de komende jaren. We hebben een

mij een mooi anker is rondom duurzaamheid. Maar het gaat

periode gehad waarin bedrijven hun kredietfaciliteit volledig

er uiteindelijk om wat er in het hoofd van mensen omgaat.

hebben uitgenut. Als je dan vervolgens geen uitbreiding op

Dat is waar duurzaamheid vorm krijgt. “ Een ander belangrijk

je faciliteit krijgt terwijl je een groeistap wilt maken, sta je

thema uit 2009 is de regeldruk. De kredietcrisis heeft volgens

met de rug tegen de muur. Als een bedrijf de beweging naar

Van Straalen een negatieve invloed gehad op regeldruk. “Er

een opgaande markt wil maken door te investeren, is dat

is een beweging geweest naar meer regeldruk. Dat is een

niet eenvoudig.

direct gevolg van de kredietcrisis. Alles en iedereen die in de financiële wereld acteert, wordt nu geconfronteerd met

De bedrijven lopen in een nare fuik. Aan de ene kant heb je

een toegenomen regeldruk. Eigenlijk is dat heel bijzonder.

de banken die hun eigen ratio op orde moeten brengen en

Die regeldruk ontstaat precies op dezelfde manier zoals de

aan de andere kant moeten diezelfde banken, de bedrijven

regeldruk in de reële economie is ontstaan. Het zijn regels

met een slechte ratio van krediet voorzien. Als banken

die op basis van calamiteiten gemaakt zijn. Dat gebeurt nu

dan de regels toepassen zoals ze vandaag de dag ook zijn,

weer. Het gaat waanzinnig veel geld kosten en we krijgen

worden er minder en terughoudender kredieten verstrekt.

er weinig voor terug. Kijk alleen naar de kosten voor een

En dat terwijl we ze zo hard nodig hebben om die groeicurve

accountantsverklaring. De kosten van extra controles

weer naar boven toe te laten buigen. Elk bedrijf met een

die gedaan moeten worden in bedrijven worden naar de

kredietbehoefte heeft daar mee te maken. En dat zijn er

ondernemer geschoven. Calamiteiten worden met regels

veel.”

dicht getimmerd, maar zijn die calamiteiten niet ontstaan

Door samenwerken succesvoller

omdat mensen gaatjes in de bestaande regelgeving prikten? Daar zullen we vanaf moeten. Het gaat om een stuk

De Metaalunie hecht veel belang aan samenwerken. Van

ethiek, ook bij ondernemers. Ondernemers kunnen zelf een

Straalen laat niet na om tijdens verschillende bijeenkomsten

bijdrage leveren.”

op het belang ervan te wijzen. Bedrijven die samenwerken zijn succesvoller. Hoe komt dat? “Bedrijven kunnen risico’s spreiden door bijvoorbeeld aanbestedingen vanuit het

jaarverslag 2009

5

onderwijs & scholing Behoud van vakmensen staat altijd centraal Onderwijs heeft in 2009 op vele manieren in de belangstelling gestaan. Op de eerste plaats is door bedrijven in 2009 zeer veel aan scholing gedaan. Deels omdat er door de economische situatie nu tijd voor beschikbaar is, maar ook om van de nood een deugd te maken door bijvoorbeeld deeltijd-ww of reorganisaties te koppelen aan bijscholing van werknemers.

Het tekort aan arbeidskrachten speelt in 2009 zeker nog een

koppelen aan de inzet van de overheid. Het overleg met SZW

rol, maar het aanbod aan bijvoorbeeld schoolverlaters en

leidde dan ook niet tot een samenwerkingsovereenkomst.

stagiaires is groter dan de vraag. Bedrijven maken pas op de plaats. Gevolg is dat de beschikbare opleidingsplaatsen niet

Competentiegericht onderwijs

ingevuld worden. De Metaalunie heeft een oproep gedaan

Het competentiegericht onderwijs krijgt in 2009 steeds

aan de bedrijven om vooral jongeren een opleidingsplaats

meer vorm en levert ook de eerste resultaten op. Het verder

te geven om zo de toestroom op gang te houden. Immers,

doorleren na het behalen van het eerste vakdiploma is

als de economie weer aantrekt, neemt ook de vraag naar

daarbij een vanzelfsprekendheid geworden. De begeleiding

vakmensen sterk toe. De verwachting daarbij is dat de vraag

in de bedrijven vraagt wel veel aandacht. In 2009 is een

naar vakmensen ook een kwaliteitslag zal maken met een

begin gemaakt met het versterken van de deskundigheid van

toename van de vraag naar hoger gekwalificeerd personeel.

de praktijkopleider door de vereniging van praktijkopleiders

De Metaalunie heeft hierop geanticipeerd door het maken

(PACTT)

van afspraken met hogescholen inzake een tweejarig

Inhoudelijk is de Metaalunie sturend als het gaat om de

opleidingstraject, de Associate degree (Ad) genoemd.

verdere invoering van competentiegericht onderwijs via een

Deze opleidingen geven aansluiting op zowel de vraag

pilotproject: ‘Praktijk op maat in de metaal’. In dit project

naar hoogwaardige technici als naar R&D en management

komen alle praktische zaken aan bod voor bedrijven,

gerichte functies.

OpleidingsBedrijven Metaal (OBM’s), scholen (ROC’s) en de

Jeugdwerkloosheid terugdringen

te

ondersteunen

en

te

professionaliseren.

regionale praktijkcentra. De focus ligt hierbij op de docenten, de leerlingen, de leermeesters en praktijkopleiders. In 2009

De jeugdwerkloosheid heeft in 2009 de aandacht van de

is gewerkt aan de ontwikkeling van hulpmiddelen om de

Metaalunie. In samenwerking met de andere technische

begeleiding te verbeteren.

sectoren is de Metaalunie een van de hoofdrolspelers als het gaat om het maken van afspraken met de overheid

BPV protocol

om de jeugdwerkloosheid terug te dringen. De krachten

De Metaalunie is één van de initiatiefnemers van het

van de technische sectoren worden gebundeld en met

onderzoek naar de uitvoering van de beroepspraktijkvorming

TechniekTalent.nu als coördinatiepunt legden de sectoren

(BPV) in de bedrijven. Het is uitgevoerd onder de coördinatie

een aanbod met voorstel neer bij de overheid. Die ging

van MKB-Nederland en VNO NCW en in samenwerking

hier jammer genoeg niet op in maar kiest voor een eigen

met 17 branches, de MBO-Raad, het COLO (koepel van de

koers door van 30 coördinerende gemeenten te vragen om

kenniscentra) en het Ministerie van OCW.

plannen te maken voor een aanpak. Voor de technische

Uit het onderzoeksrapport blijkt dat de situatie in de

sectoren geeft dat nauwelijks mogelijkheden om hun inzet te

bedrijven m.b.t. de BPV eerder is verslechterd dan verbeterd.

6

Koninklijke Metaalunie

De bedrijven besteden veel tijd, geld en capaciteit aan de

via Bureau TOP en TechniekTalent.nu, maar ook door OOM in

begeleiding van leerlingen op weg naar vakmanschap. De

de regiodesks techniek, loopt volgens planning.

inzet van en afstemming met de scholen laat te wensen

In 2009 is een vernieuwde opzet gemaakt voor de

over. Nadat de resultaten van het onderzoek zijn besproken

bijscholingsregeling (PTT2010).

met de staatssecretaris is een Plan van Aanpak opgesteld om tot verbetering te komen.

Techniekconsulent Rijnmond

Opleidingsfondsen OOM

het dringende advies dat Cees Alderliesten meekreeg bij

In 2009 is een dusdanig groot beroep gedaan op de

zijn indiensttreding als techniekconsulent Rijnmond. Zijn

bijscholingsregeling van OOM (PTT) dat men medio 2009

functie vloeit voort uit het Deltaplan Metaal, Elektro en

heeft moeten besluiten de regeling op te schorten wegens

Installatie in de regio Rijnland (Rotterdam, Rijmond en

ontoereikende financiële middelen. Ondanks de inzet

Drechtsteden dat in 2007 startte. In het Deltaplan staat

van extra middelen die naar voren zijn gehaald, blijken

beschreven hoe scholen en bedrijven door hun krachten

de aanvragen de beschikbare middelen ruimschoots te

te bundelen de (toekomstige) tekorten aan voldoende en

overtreffen. De regelingen voor het opleiden van jonge

goed gekwalificeerd technisch personeel op de regionale

vakmensen, van stagiaires en de ontwikkelingsregeling voor

arbeidsmarkt aan kunnen pakken. Het initiatief om een

bedrijven bleven binnen de begroting en lopen ook volgens

techniekconsulent in het leven te roepen, is genomen door

plan gewoon door. Ook de inzet voor promotie en werving

het district Zuid-Holland van de Koninklijke Metaalunie.

jaarverslag 2009

‘Vooral geen nieuwe dingen verzinnen’, was min of meer

7

Otto Jelsma, voorzitter College van Bestuur ROC ID College

‘Bedrijfsleven meer betrekken bij vormgeven onderwijsbouwstenen’ Het ROC ID College in Gouda is wat de voorzitter College van Bestuur Otto Jelsma omschrijft ‘een middelgrote ROC’ met 11.000 studenten verspreid over verschillende vestigingen. Bedrijven hebben een bepaald beeld van hoe een onderwijsinstelling zou moeten functioneren, maar het is natuurlijk interessant te weten hoe een ROC aankijkt tegen bedrijven, want uiteindelijk is het de bedoeling dat die twee goed op elkaar aansluiten. “Het bedrijfsleven is voor ons een belangrijke partner.

en het competentiegericht onderwijs (CGO) is daar een

Zeker nu het competentiegericht onderwijs gemeengoed

trigger voor geweest. CGO vraagt flexibiliteit van het

is geworden”, onderstreept Jelsma. “De band met het

onderwijsproces. Wij creëren die flexibiliteit door ons

bedrijfsleven wordt alleen maar groter omdat je langs deze

standaard opleidingenaanbod op te knippen in ‘hapklare

lijn tot vakmensen komt. Voor ons ROC vind ik het enorm

brokken’, in onderwijsbouwstenen. Door het combineren van

belangrijk dat we strategische partnerships met bedrijven

onderwijsbouwstenen kan een leerling zijn opleidingstraject

hebben. Dat gebeurt via grote én kleine bedrijven. We

als het ware ’assembleren’. Wij willen het bedrijfsleven

willen eigenlijk tot in de haarvaten van de samenleving

hierbij graag meer betrekken, ook als het gaat om het samen

doordringen.”

vormgeven van onze onderwijsbouwstenen. Verder is het

Maatwerktrajecten

van belang dat een student ook op meerdere momenten per jaar kan beginnen met zijn opleiding. In de BBL-trajecten is

Gouda kent het Metaalgilde. Het Metaalgilde heeft als doel

die flexibiliteit al veel groter maar dat zou zeker ook voor de

bruggen te slaan tussen alle relevante regionale partijen

BOL-trajecten moeten gelden.”

die werkzaam zijn ten behoeve van de techniekbranche algemeen en de metaalbranche in het bijzonder. “Dat

Knalhard zichtbaar maken

is eigenlijk een mooi voorbeeld van hoe wij strategisch

Bij bedrijven speelt het probleem dat een ondernemer zich

willen samenwerken met bedrijven in de regio”, vertelt

altijd afvraagt wat iets direct oplevert. “De langere termijn

Jelsma. “Via het Metaalgilde is er rechtstreeks contact met

visie en de bereidheid om op lange termijn met elkaar

veel bedrijven en daardoor kun je als onderwijsinstelling

dingen te doen, vraagt zeker van het kleinere bedrijf een

inspelen op specifieke behoeften van de bedrijven..” “Een

aantal stappen”, erkent Jelsma. “Je moet knalhard zichtbaar

onderwijsinstelling is van oudsher niet gewend om zo markt-

maken wat iets oplevert. Dan kom je doorgaans veel sneller

en vraaggericht te werken”, vindt Jelsma. “Het vraagt

tot zaken. En dat moet een onderwijsinstelling ook kunnen

intern een heleboel. We gaan echter wel die kant op

snappen. Daarom zijn die strategische partnerships van groot belang. Omdat je met elkaar aan tafel face to face dingen met elkaar kan bepraten, wordt het concreet en blijft het niet abstract.”

Gastlessen van bedrijven Begrijpen ROC’s wat bedrijven vragen van een leerling? “Je kunt van een mbo-instelling niet verwachten dat die elk primair proces van een bedrijf maximaal ondersteunt met een goed ontwikkelde opleiding. Wat kan helpen is dat docenten bij bedrijven kunnen meedraaien en andersom. Dat komt nog maar slecht van de grond. We hebben wel gastlessen van bedrijven die lessen en voordrachten geven of ons mee laten kijken in de keuken. Maar dat zou veel structureler kunnen. Dat kan over en weer heel stimulerend zijn”, zo vindt Jelsma.

8

Koninklijke Metaalunie

Vincent van Ruitenbeek, directeur Van Ruitenbeek Konstructies

‘Opleidingsinstituten moeten kijken naar vraag maatschappij’ Onderwijs is ook een thema dat in 2009 onder invloed van de recessie qua problematiek voor een deel leek te kantelen. Bedrijven leken minder stageplekken en leerwerkplaatsen beschikbaar te hebben en begeleiding van leerlingen leek niet zo belangrijk als het doorvoeren van kostenbesparingen. Maar de problemen die voor de recessie speelden, als vergrijzing en behoud van vakmanschap zullen straks net zo hard weer toeslaan. “Onderwijs is voor de metaal bijzonder belangrijk”, trapt

de school willen overnemen, maar dat het belang van de

Vincent van Ruitenbeek bijna een open deur in. Van

leerling centraal staat.”

Ruitenbeek is directeur/eigenaar van ‘Van Ruitenbeek Constructies’ in Amersfoort en lid van het districtsbestuur van

De invoering van competentiegericht onderwijs komt

de Metaalunie. “Door vergrijzing van ons personeelsbestand

steeds dichterbij, iets dat belangrijk is vindt Van Ruitenbeek.

en een teruggelopen instroom in het technisch onderwijs

“Ondernemers vinden het belangrijk dat de mensen een

voorzag ik al vroeg dat de instroom van jongeren in de

bepaalde vaardigheid hebben waardoor ze beter inzetbaar

metaal een probleem zou worden. Vandaar dat ik onderwijs

zijn en ze een goede vakman worden. Bedrijven bekijken

een speerpunt heb gemaakt in ons bedrijf.”

dat iets breder dan ROC-docenten. Die zijn gewend dat ze

Communicatie verliep moeilijk Of dat speerpunt altijd in harmonie ging met de scholen

vanuit Den Haag een lijstje krijgen met eisen waaraan een leerling moet voldoen. Wij gaan dat nu allemaal een beetje door elkaar schudden. Ik zie wel dat dat zo nu en dan botst.“

en ROC’s, heeft Van Ruitenbeek een uitgesproken mening. ”Voor leerlingen waren het eigenlijk twee aparte dingen:

Van Ruitenbeek pleit voor meer samenwerking tussen

de school en het bedrijf. Terwijl dat eigenlijk gecombineerd

bedrijven en ROC’s. “Ik vind dat opleidingsinstituten moeten

moet zijn, het is een combinatie van praktijk en theorie. Je

kijken waar vraag naar is in de maatschappij. Maar die vraag

hebt te maken met docenten die in een eigen wereld zitten

fluctueert wel. Om de ROC’s helemaal door de markt te laten

en angstig zijn voor invloed van bedrijven op hun scholen.

sturen, is denk ik niet de bedoeling. Wat veel belangrijker is

Dat is natuurlijk nooit de bedoeling geweest: als ik een

voor onze sector is de aantrekkelijkheid ervan. Breng onder

school had willen beginnen had ik die opgericht en geen

de aandacht dat metaal een mooie sector is om te werken

bedrijf. Het is wel één van de redenen dat de OBM’s zijn

met een prima CAO en prachtige bedrijven waar vakmensen

opgericht. Met hulp van het OBM hebben we zelf leerlingen

trots op zijn.”

binnengehaald. Op dit moment lopen er vier leerlingen op een personeelsbestand van ruim 40 man. Daar zijn we erg blij mee.”

Vechten om techneuten Het gevaar van het afgelopen jaar was dat de sector vakmensen dreigde kwijt te raken. “Ineens komt die crisis en lijkt werving en nieuwe instroom niet meer bovenaan te staan. Maar als het straks weer beter gaat is er weer een krapte op de arbeidsmarkt en gaan we weer vechten om die techneuten”, beaamt Van Ruitenbeek. Misschien ligt nu de kans om extra tijd te steken in de verhouding tussen bedrijven en scholen? “Via de OBM’s gaat dat prima. Docenten van de ROC’s vinden het wel een beetje eng dat een organisatie van werkgevers zich gaat bemoeien met hun school. Wij proberen daar te laten zien dat we niet

jaarverslag 2009

9

Op weg naar nieuwe grenswaarde lasrook Mkb-metaalbedrijven zorgen goed voor hun medewerkers. Maar het kan altijd beter. Twee belangrijke redenen om nog meer aan Arbo te doen, zijn: verdere verbetering van de veiligheid en het imago. De Koninklijke Metaalunie reikt leden de hulpmiddelen en oplossingen aan en houdt doorgeschoten regelgeving tegen. RIE (Risico Inventarisatie en Evaluatie)Metaalbewerking is

gevaar loopt. De Metaalunie is in 2009 met de inventarisatie

een praktisch instrument om te kunnen voldoen aan de

van fysieke belasting begonnen. Het is de bedoeling om

wettelijke RIE-verplichting en daar waar nodig en mogelijk

hiervoor eind 2010 een tool ontwikkeld te hebben waarbij

de arbeidsomstandigheden te verbeteren en de arbo-risico’s

dit ARBO-risico ook aangepakt kan worden.

te verminderen. De RIE Metaalbewerking is ontwikkeld door ArboNed en Europe-IT B.V. in nauwe samenwerking

Nanodeeltjes

tussen de sociale partners in de metaalbewerking en de

Werkgevers en werknemers willen samen met de overheid

Metaalunie. In 2009 is de RIE verder geactualiseerd.

het goed omgaan met nanodeeltjes op de werkplek aanpakken. Uitgangspunt hierbij zijn de veiligheid en

De actualisering heeft de volgende punten omvat:

gezondheid van de werknemers. Omdat de risico’s van

> Het updaten van het wettelijke kader;

nanodeeltjes nog onbekend en onzeker zijn, moeten ze

> Het voldoen aan de afspraken die in de CAO-metaal-

behandeld worden als gevaarlijke stoffen. De consequentie

bewerking zijn gemaakt;

hiervan is dat het beleid en de uitvoeringsmaatregelen

> Het inpassen van de reeds goedgekeurde verbeterchecks

gericht moeten zijn op het voorkomen of minimaliseren van

in het kader van de gerealiseerde arbocatalogus;

de blootstelling van werknemers aan nanodeeltjes.

> Het totaal onderhoud van het geautomatiseerde systeem. Vanuit de SER is een aanpak geschetst hoe men met Door deze ingrijpende update is er een verdubbeling van het

nanodeeltjes om zou moeten gaan, dit zal 2010 jaar tot een

aantal gebruikers opgetreden.

nadere invulling moeten komen.

Fysieke belasting

Verbetercoaches

Tillen, repeterende handelingen, kou, staan, duwen of

Voor het project ‘5 x beter’ zijn drie extra verbetercoaches

langdurig zitten; het zijn allemaal factoren die zorgen voor

aangetrokken om de bedrijven optimaal te kunnen bedienen,

een fysieke belasting. Wordt deze belasting te hoog, dan

door de grote vraag was dit noodzakelijk. Verbetercoaches

komen de veiligheid en gezondheid van de werknemers in

informeren en adviseren. Als specialisten op het gebied

gevaar. Het voorkomen van een te zware fysieke belasting

van lasrook, schadelijk geluid, oplosmiddelen, fysieke

zou een belangrijk onderdeel moeten zijn van het arbo- en

belasting, werkdruk, machineveiligheid en gedrag en

verzuimbeleid. Fysieke belasting is te beperken door het

cultuur beantwoorden ze vragen en reiken oplossingen aan.

gebruik van hulpmiddelen of technische aanpassingen. Door

Inschakeling is mogelijk door werkgevers en werknemers

het aanpassen van de werksituatie is te voorkomen dat

die onder de CAO voor het Metaalbewerkingsbedrijf of de

de veiligheid en gezondheid van de werknemers

CAO Metalektro vallen. De Verbetercoaches nemen ook zelf initiatief om hun assistentie aan te bieden. In 2009 is gebleken dat bedrijven bewuster bezig zijn met veiligheid en preventie voor de bij hen werkende medewerkers.

arbo 10

Koninklijke Metaalunie

Lasrook

Verzuim

Met de op handen zijnde aanpassing van 3,5mg/m3 naar

De verwachting is dat in 2009 hetzelfde verzuimpercentage

1mg/m3 per 1 april 2010, is het mooi om te kunnen melden

is opgetreden voor de sector als in 2008. Tot het derde

dat de nieuwe Verbetercheck Lasrook op 30 december 2009

kwartaal liepen de cijfers gelijk op, dit ondanks de slechtere

goedgekeurd is door de Arbeidsinspectie. Deze digitale

economie en de Mexicaanse griep.

test laat, zonder metingen op locatie, werkgevers en medewerkers in de metaalbranches zien of wordt voldaan

In 2009 heeft de Arbeidsinspectie streng gecontroleerd bij

aan de nieuwe grenswaarde lasrook. Mede door de input

metaalbedrijven. Veelal konden eventuele overtredingen

van de Metaalunie zal de Verbetercheck en voorlichting

met een waarschuwing worden afgedaan, maar soms

over de verlaagde grenswaarde van lasrook in 2010 verder

werden er boetes uitgedeeld.

uitgerold worden.

In opdracht van Dutch Space worden onderdelen gemaakt voor de Ariane-5 lanceerder.

jaarverslag 2009

11

Harm Jan Keijer, directeur Koninklijke Metaalunie

‘Ondanks economische teruggang investeren in toekomst’ “De meeste Metaalunieleden zullen geneigd zijn 2009 heel snel te willen vergeten. Eind 2008 werd het ineens wel heel erg snel somber. Dat voorspelde natuurlijk al weinig goeds voor 2009. Maar dat die situatie zolang zou aanhouden versomberd het beeld van 2009.” Aldus Harm Jan Keijer, directeur Metaalunie in een korte terugblik op het jaar 2009. Het jaar dat zorgde voor een enorme omslag qua onderwerpen en problematiek. “En dat terwijl er ook een heleboel onderwerpen liggen die aandacht moeten krijgen met het oog op de toekomst”, voegt Keijer daar aan toe. De omgeslagen thematiek is bij de Metaalunie goed

zijn niet bezig de zaken uit en op te bouwen, maar zijn

terug te zien in het soort vraagstelling dat de afdeling

bezig met reorganiseren en kosten besparen. Ze moeten

Ledenadvies heeft gekregen het afgelopen jaar. “Dat

afscheid nemen van activiteiten en mensen waar ze

is veranderd van thema’s als personeelstekort en het

in het verleden zorgvuldig voor hadden gekozen. Dat

aanreiken van aanstellingsconcepten naar thema’s als

doet natuurlijk zeer,” omschrijft Keijer de omslag en het

reorganisaties, deeltijd-ww, faillissementen en moeilijke

gevoel daarbij. Toch had de recessie ook positieve kanten.

incasso’s. Het sentiment slaat dan helemaal om. Mensen

Bedrijven werden extra gefocust op processen, duurzaam

12

Koninklijke Metaalunie

ondernemen en strategisch ondernemen, dat allemaal

deze recessie is dat het natuurlijk de complete wereldmarkt

nog steeds gericht op de toekomst. “Dat is dan weer de

trof. Je ziet dat er nu markten zijn die nu herstellen; daar

andere kant van zo’n periode. Neem de deeltijd-ww. Er

liggen de kansen.” Veel Metaalunieleden die exporteren

werd ruimte mee gecreëerd om met minder mensen

doen dat voornamelijk in de ons omringende landen, toch

aan de slag te zijn, maar wel gekoppeld aan scholing.

liggen er ook veel kansen op de wat verder gelegen markten.

Waardoor je toch aan het investeren bent in de toekomst.

Niet voor niets organiseerde de Metaalunie in 2009 een

Zo zie je bedrijven in een dergelijke periode nadrukkelijk

aantal handelsmissies naar bijvoorbeeld Brazilië en Polen.

bezig met productontwikkeling, procesontwikkeling en

“Onze leden maken op die manier hun entree op andere

marktoriëntatie. Dit in vergelijking met het jaar 2008

markten in een collectief dat goed wordt voorbereid. Het is

waarin bedrijven maar amper geproduceerd konden krijgen

een buitenkansje om op die manier met een aantal mensen

wat ze moesten maken. In 2009 hebben bedrijven de tijd

uit je doelgroep in het buitenland relatief gemakkelijk in

gekregen voor dingen die ze in 2008 hebben moeten laten

contact te komen. Plus dat je daar financieel bij ondersteund

liggen”, aldus Keijer. Had 2009 dat voor op 2008? ”Ik denk

wordt. Het zijn korte missies met een matchmaking die heel

dat het besef er in 2008 was, alleen de omstandigheden

direct is”, aldus Keijer.

om zo te handelen ontbraken. Op het moment dat je met personeelstekort kampt en je levertijden oplopen is het

Transferro goed instrument

logisch dat productie voor gaat. Dat is de realiteit van de

In 2009 werd de vacaturewebsite Transferro weer nieuwe

dag. “

leven ingeblazen. Alleen op een overspannen arbeidsmarkt,

Ondernemen met tegenwind

zoals die eerder was, waren volgens Keijer matches moeilijker te maken. “Ook dat is in 2009 compleet veranderd. Transferro

De Metaalunie speelde snel in op de economische teruggang

is een heel goed instrument gebleken in een arbeidsmarkt

door in de districten bijeenkomsten te organiseren met als

tijdens recessie, waarbij bij één bedrijf mensen moeten

thema ‘Ondernemen met tegenwind’ “Het ging er daarbij

afvloeien terwijl een ander bedrijf ze kan gebruiken. Je

om leden te laten inspelen op de economische situatie en

moet voorkomen dat tijdens een recessie mensen de sector

aan te geven wat je in zo’n situatie zou kunnen doen”, legt

verlaten, het vakmanschap moet behouden blijven. In die

Keijer de bedoeling van de bijeenkomsten uit. “Het voordeel

zin is Transferro een belangrijk instrument. Als je ze kwijt

is dat je wat andere invalshoeken kunt geven. Mensen

bent, heb je ze niet zomaar terug.”

hoeven niet individueel aan de slag met een probleem, want door zaalvragen en beantwoording van praktijkcases van anderen horen ze hoe ze kunnen omgaan met een

Goede CAO

bepaalde problematiek. Die problematiek werd aan Tweede

“Het is een bijzondere CAO geworden”,zegt Keijer. “Alle

Kamerleden uitgelegd tijdens het, door een werkbezoek

partijen hebben de bijzondere noodzaak gezien van een

voorafgaand, Politiek Forum dat in 2009 in de regio. Ik denk

dergelijke CAO. Er is sterk rekening gehouden met de

dat die regionale formule politici nog beter doet beseffen dat

verschillen die er in de bedrijfstak zijn. Heb je werk, dan is

het ondernemen met name buiten het ‘Haagse’ plaatsvindt.”

er een eenmalige loonstijging mogelijk is er geen werk dan

Duurzaamheid marktkans

krijg je extra vrije tijd. Het maakt het bedrijven mogelijk beter mee te ademen met de hoeveelheid werk die er op

Bijzonder was in 2009 ook de uitreiking van de ECO-Economy

een bepaald moment is. Die flexibiliteit is er nu. Ook de

Award door minister Cramer. Duurzaamheid staat ook bij

mogelijkheid vakmensen in te zetten als leermeester en de

Metaalunieleden op de kaart. “Duurzaamheid is eerder een

mensen die tijdelijk de sector verlaten, te laten terugkomen

marktkans geworden dan een bedreiging. Milieubeleid kon

zonder dat de voorwaardelijke pensioenafspraken zijn

vroeger ook een bedreiging zijn voor het kunnen uitoefenen

aangetast, getuigen daarvan.” Want de uitstroom van goed

van een bedrijf in onze sector. Nu ligt de focus meer op

gekwalificeerde vakmensen moet voorkomen worden met

kansen en nieuwe markten”, aldus Keijer. “Het positieve aan

het oog op de toekomst.

de uitreiking van de Award was de enorme opkomst en de

“Het is een lastig spanningsveld als je als bedrijf aan één

betrokkenheid van het ministerie. En uiteraard de bijdrage

kant afscheid moet nemen van ervaren vakmensen maar

van Braungart die je toch de goeroe van cradle-to-cradle

aan de andere kant jonge leerlingen een kans moet geven

mag noemen.”

om opgeleid te worden. Instroom van jongeren moet

Naast kansen op het gebied van duurzaamheid, liggen er

plaats blijven vinden. Je kunt je niet permitteren straks als

voor Metaalunieleden ook veel kansen in het buitenland.

het weer beter gaat, niet genoeg vakmensen te hebben”,

“Positief is dat de export weer aantrekt. Het probleem van

besluit Keijer.

jaarverslag 2009

13

Nieuwe CAO in teken van crisis Het jaar 2009 stond in het teken van de economische crisis. De Metaalunie heeft zich intensief bezig gehouden met het tot stand komen en verlengen van de deeltijd-ww. De Metaalunie heeft zich vooral ingespannen om de deeltijd-ww ook aantrekkelijk te houden voor kleinere ondernemingen. Veel leden hebben van deze regeling gebruik gemaakt om de nadelige gevolgen van de tijdelijke teruggang in werkzaamheden op deze wijze te kunnen terugdringen. In 2007 is in economisch betere tijden, er was toen nog

Crisisbestrijdingsdagen in CAO

geen vuiltje aan de lucht, een CAO afgesproken die eindigde

2009 stond bij het Team Sociaaljuridisch Ledenadvies volledig

op 1 november 2009. Medio 2009 heeft de Metaalunie het

in het teken van de bedrijfseconomische situatie. Er werd

zogenaamde ‘rondje door het land gemaakt’ in het kader

een groot beroep op het team gedaan om bedrijven bijstand

van de nieuwe CAO. Tijdens de bijeenkomsten in de negen

te verlenen bij reorganisaties. Veelvuldig is er overleg

districten is ingegaan op de activiteiten die de Metaalunie

met vakbonden gevoerd over een af te sluiten Sociaal

heeft ondernomen richting de politiek in verband met de

Plan, waarna de ontslagprocedures bij UWV WERKbedrijf

kredietcrisis. Ook is uitvoerig stil gestaan bij de maatregelen

werden ingezet. Het feit dat in maart 2009 de regeling van

die het pensioenfonds op verzoek van De Nederlandsche

Werktijdverkorting werd stopgezet en werd opgevolgd door

Bank heeft moeten nemen door het inkrimpen van de

een nieuwe regeling van deeltijd-ww riep veel vragen op.

dekkingsgraad van de pensioenfondsen. Daarnaast werd

Begin september 2009 hebben er informele gesprekken

met de leden overlegd over zaken die in de nieuwe CAO

plaatsgevonden met de vakverenigingen over de nieuwe

geregeld zouden kunnen worden. Uitgebreid is besproken de

CAO. Voor partijen was duidelijk dat de CAO in het teken stond

pensioenregeling en de beoogde loonontwikkeling. Verder

van de crisis. Zo zijn er in de CAO orthodoxe maatregelen

kwam aan de orde om van een 38-urige werkweek naar een

tijdelijk ingevoerd. Loonsverhoging werd omgezet in vrije

40-urige werkweek te gaan.

tijd middels Crisis BestrijdingsDagen (CBD’s) om daarmee leegloopuren op te vangen. De werkgever kan daardoor

Arbeidsvoorwaardennota

kiezen om een eenmalige uitkering in geld te geven, dan

De uitkomsten van de ledenraadpleging zijn besproken

wel bepalen CBD’s dienen te laten opnemen.

in

de

Ook krijgt de werkgever de mogelijkheid om uit het surplus

arbeidsvoorwaardennota goedgekeurd die later is ingebracht

de

Commissie

Sociale

Zaken.

Die

heeft

van vakantiedagen van de werknemer gebruik te maken

bij de Federatie van Werkgeversorganisaties in de Metaal

om leegloop op te vangen. Daarnaast stelt de bedrijfstak

en techniek (FWM). De FWM voert namens de leden de

miljoenen beschikbaar om de jeugdwerkloosheid voor 16-

onderhandelingen met als oogmerk het afsluiten van de vijf

en 17-jarigen zoveel mogelijk op te vangen. Tevens wordt

CAO’s voor de Metaal- & Techniek. In gezamenlijkheid is toen

er naar gekeken om leerwerkmeesters die werkloos zijn,

een arbeidsvoorwaardennota tot stand gekomen die mede

te plaatsen bij bedrijven. In de CAO is ook afgesproken

gericht was, op het zoveel mogelijk verzachten van het leed

om te gaan praten over een nieuwe pensioenregeling. In

van de economische crisis.

2010 zullen voor diverse onderwerpen de verschillende commissies worden opgezet. Over de crisisaanpak in de nieuwe CAO werd het Team Sociaaljuridisch van de afdeling Ledenadvies veelvuldig geraadpleegd.

sociale zaken 14

Koninklijke Metaalunie

jaarverslag 2009

15

UWV Noord-Holland Noord over Servicepunt Techniek:

‘In slechtere tijden zoeken mensen elkaar sneller op’ In 2009 werden er allerlei, voor de arbeidsmarkt, nieuwe regelingen in het leven geroepen en ontstonden er allerlei initiatieven waarin werkgevers en vakbonden participeerden. Vakmanschap moet niet verloren gaan was het credo en op verschillende plekken in het land werd door vakbonden, werkgeversorganisaties en UWV het initiatief genomen werknemers binnen de technische sector te houden. Twee in het oog springende tools hierbij waren de deeltijd-ww en het Servicepunt Techniek.. Zo ook in Noord-Holland Noord. Districtsmanager Ted Zaat en Johan van der Kleij van UWV

ziet het belang van het vasthouden van gekwalificeerde

Noord-Holland Noord blikken terug op 2009, het jaar waarin

mensen.” “De eerste regel van de regeling vermeldt ook de

misschien wel dankzij de recessie, werkgevers, UWV en

strofe ‘behoud van vakkrachten’, vult Van der Kleij aan.

vakbonden elkaar als nooit te voren vonden. Ook in de deeltijd-ww. “We hebben natuurlijk eerst werktijdverkorting

Alles vloeibaar onder druk

gehad”, schetst Van der Kleij de aanloop tot deeltijd-ww.

De regeling komt direct voort uit de economische crisis.

“WTV was in vergelijking tot deeltijd-ww, vooral gericht

“Onder druk wordt alles vloeibaar”, vindt Zaat. “In slechtere

op bedrijven die moesten aantonen dat ze 30% minder

tijden zoeken mensen elkaar sneller op. En dat is in 2009 in

omzet draaiden dan het jaar ervoor. Deeltijd-ww heeft dat

feite ook gebeurd met het Servicepunt Techniek. Toch vanuit

niet, waardoor het vooral voor het mkb wat makkelijker

een gedachte dat als de economie weer gaat aantrekken we

toepasbaar werd. Ik vind het zelf een goede en toegankelijke

weer tegen dezelfde arbeidsmarktproblematiek aanlopen.

regeling. De relatie werkgever/werknemer blijft er door in

We moeten deze periode ook gebruiken om antwoorden te

stand. Je hoeft maar een korte periode vooruit te kijken

vinden op de vragen van straks. Dat heeft ons wel bij elkaar

en geen cijfers te overleggen. Met deeltijd-ww vermijd je

gebracht in de metaal. Tot 2040 zullen 1 miljoen mensen

ontslag en kun je met behoud van de vakmensen straks

het arbeidsproces verlaten. Er komen onvoldoende jongeren

doorgaan.”

op de arbeidsmarkt beschikbaar om dat te compenseren. En

Overbrugging “Het is een overbrugging en verzachten van de pijn in een mindere periode”, vindt ook Zaat. “Veel bedrijven hebben

daar heb je duurzame samenwerkingsverbanden voor nodig zoals wij die hier met elkaar in het Servicepunt Techniek hebben gecreëerd.”

ervaren in de periode voor deze recessie hoe moeilijk het

Intensieve samenwerking

was om aan gekwalificeerd personeel te komen. Iedereen

In de Servicepunten Techniek participeren branches, bedrijven, kennisinstellingen, vak- bonden, scholingsfondsen en overheid. “Iedereen is tot het besef gekomen dat we het niet meer alleen redden, maar moeten komen tot een intensieve samenwerking op die arbeidsmarkt. In goede en slechte tijden”, verklaart Zaat. “Het is fantastisch dat we elkaar binnen de metaal zo snel hebben kunnen vinden. Daarmee niet gezegd dat alle problemen nu zijn opgelost: we hebben nog wat te gaan. Het Servicepunt Techniek begint als een netwerkorganisatie te functioneren, men weet elkaar te vinden. Eigenlijk komt daar alles bij elkaar: de vraag van de ondernemers, het aanbod zit er, de opleidingen.”

16

Koninklijke Metaalunie

Clement Kieftenbeld, directeur Microtechniek

‘Ondanks reorganisatie, positieve kanten aan crisis’ In 2009 waren bedrijven genoodzaakt bijzondere maatregelen te treffen om de recessie het hoofd te bieden. Al dan niet gesteund door de overheid greep het mkb-metaal terug op middelen als kostenbesparingen, werktijdverkorting en later deeltijd-ww, de Borgstelling MKB-kredieten, de Garantie Ondernemingsfinanciering, de Aftrek voor speuren ontwikkelingswerk, de Innovatiebox, de Regeling, Willekeurige afschrijving en, als misschien wel laatste redmiddel, reorganisatie. Microtechniek vof is een bedrijf dat in 2009 genoodzaakt

zwarte dag”, voegt Irene Groot, directeur van Pro Young toe.

was tot een reorganisatie en toevlucht zocht tot de wtv.

Pro Young is een zelfstandige activiteit van Microtechniek

Dit bleek helaas geen afdoende middel zodat vervolgens

vof die de instroom van jongeren en begeleiding binnen

een aantal medewerkers toch ontslagen moest worden. Of

het bedrijf verzorgt. “We hebben de mensen die ontslagen

eigenlijk meer begeleid werd naar een andere baan: en dat

werden begeleid. Het mooie is dat ze nu allemaal weer aan

lukte bijzonder goed.

het werk zijn. Het zijn vakmensen en die komen toch wat sneller weer aan een baan.”

Werk viel weg Microtechniek

vof,

gevestigd

in

Beverwijk,

is

een

Vruchten afgeworpen

machinefabriek en service organisatie. Het bedrijf fabriceert

Gelukkig bleek dat de reorganisatie zijn vruchten afwierp.

machines en hoogwaardige machineonderdelen. Verder

“De mensen zijn in mei ontslagen, in juni en juli zaten we

richt het zich op de revisie, reparatie, onderhoud en het

nog in de rode cijfers en daarna weer in de zwarte cijfers. En

beheer van werktuigbouwkundige installaties. “Wij zijn de

nu gaat het gewoon goed”, vertelt Kieftenbeld. “We hebben

grootste toeleverancier van reserveonderdelen van Corus.

daarna ook verbeterslagen gemaakt en die moeten we nu

En als Corus dan de boel stillegt heb je echt een probleem”,

vast houden. Vooral op het gebied van kostenbesparing is

vertelt directeur Clement Kieftenbeld. “Het heeft ertoe

er veel bereikt. Dat maakt duidelijk dat er in de afgelopen

geleid dat dat werk helemaal wegviel. Reden om te starten

jaren veel is scheefgegroeid.” Ondanks de reorganisatie ziet

met in eerste instantie de regeling werktijdverkorting. Je

Kieftenbeld ook de positieve kanten in van de recessie. “De

moet wat, de mensen hadden niets meer te doen.”

focus is verscherpt, je gaat de complete bedrijfsvoering

Geen succes

tegen het licht houden. Als je er nu naar kijkt is de recessie niet zo slecht voor ons geweest. Je had het op een andere

Het werd geen succes: het effect van de werktijdverkorting

manier gewild, maar we staan nu sterker dan dat we

was zeer teleurstellend. Kieftenbeld: “Het management

voorheen stonden.”

draaide overuren om de hele papieren rompslomp af te handelen. Ondertussen stond een deel van het personeel niets te doen. Het bleek voor ons niet de oplossing. Uiteindelijk hebben we met de vakbonden overlegd en gevraagd of we tot een mix konden komen van wtv en daarnaast een ontslagronde. Ik ben zeer positief over de bijdrage van de Metaalunie en de FNV. Wij hebben zeer open laten zien hoe we er financieel voor stonden en wat de consequenties zouden zijn, daarmee was de urgentie voor zowel de Metalunie als de vakbond helemaal duidelijk. Een ontslagronde is een waardeloos proces, wij hebben in 52 jaar nog nooit iemand ontslagen. En dat hadden we graag zo willen houden. Het heeft een enorme impact op mij gehad, rustig slapen is er dan niet bij.” “Het was natuurlijk wel een

jaarverslag 2009

17

milieu & energie Duurzaam ondernemen bekroond Voor het beleidsterrein Milieu en Energie was de uitreiking van de ECO-Economy Award in 2009 een belangrijke gebeurtenis. Drie genomineerde leden gingen de strijd aan om uitgeroepen te worden tot meest duurzame ondernemer. De jury liet, onder leiding van haar voorzitter Hans Alders (voorzitter EnergieNed), de keuze vallen op Spijkstaal Elektro BV uit Spijkenisse. Directeur Wim Heijboer ontving de prijs uit handen van milieuminister Jacqueline Cramer.

Tijdens de Award-bijeenkomst sprak Michael Braungart,

inkopen in 2010 meer rekening houdt met de uitdagingen

grondlegger van het wereldwijd tot de verbeelding

die mkb-ondernemers kunnen en willen aangaan.

sprekende Cradle-to-Cradle concept (C2C). Voor een overvolle zaal legde hij uit op welke wijze zijn concept ook

Energieke oplossingen

in de metaal kan worden toegepast. Direct voorafgaand aan

2009 was het laatste jaar van het doelgroepenoverleg

de bijeenkomst werd door adviesbureau BECO een workshop

met de overheid. Van 1995 tot en met 2009 gold de

“Cradle-to-Cradle in het mkb-metaal” georganiseerd. Twee

“intentieverklaring uitvoering milieubeleid metalectro-

andere workshops hadden betrekking op “Energieneutraal

industrie”. Door de leden van de Metaalunie en FME zijn op

bouwen met staal” en “Duurzaam inkopen vanuit de

bijna alle thema’s de afgesproken emissiereducties bereikt.

overheid”. Minister Cramer ontving van Metaalunievoorzitter

Dit was mede aanleiding om in goed overleg de looptijd van

Michael van Straalen de publicatie “ECO-Economy in het

het convenant met een jaar te verkorten. Om nog minder

MKB-metaal” met daarin onder meer een overzicht van

energie en oplosmiddelen te gebruiken in het MKB-metaal

actuele duurzame Metaalunie-activiteiten en activiteiten

en de technologische industrie is de publicatie “Energieke

uit het verleden alsmede een duurzame toekomstagenda.

oplossingen” onder alle leden verspreid.

Zij kreeg ook de onderzoeksresultaten gepresenteerd van

In 2009 is met de overheid verder gesproken over de

een in opdracht van de Metaalunie door het EIM en BECO

“Milieuagenda Industrie” om nieuwe opgaven uit te voeren

uitgevoerd onderzoek onder de leden met de titel “Winst

en uitdagingen aan te gaan. Met de overheid is ook een

door investeren in duurzaamheid; benut het mkb-metaal

verdere uitbreiding en verbetering van het Activiteitenbesluit

de kansen?” Uit dit onderzoek kwam onder meer naar

milieubeheer besproken.

voren dat mkb-metaalbedrijven ervan overtuigd zijn dat de aandacht voor duurzaamheid blijft.

Duurzaam inkopen

Ruim baan voor de Wabo en regionale uitvoeringsdiensten Samen met VNO-NCW / MKB-Nederland en FME heeft

De Metaalunie is voorstander van het voornemen van de

de Metaalunie in het najaar van 2009 een vijftal

overheid om met ingang van 2010 officieel en gefaseerd

voorlichtingsbijeenkomsten gegeven over de nieuwe

duurzaam te gaan inkopen. Maar in het dossier zijn nog de

Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). De

nodige verbeteringen te boeken. Eén verbetering betreft

bijeenkomsten waren goed bezocht en de sprekers gaven

de transparantie en betaalbaarheid van rekenpakketten

praktische informatie over deze nieuwe wet die medio

waarlangs de duurzaamheid van producten vorm gegeven

2010 in werking moet treden en waarvan de kern de

kan worden. Deze opbouwende kritiek is in 2009 door de

omgevingsvergunning is. Gekoppeld aan de lobby voor de

Metaalunie geventileerd en de verwachting is dat duurzaam

Wabo heeft de Metaalunie in 2009 gepleit voor de invoering

18

Koninklijke Metaalunie

van regionale uitvoeringsdiensten voor een deskundiger

waarbij het leveringsmoment 2010 en daarna is.

en daardoor pragmatischer uitvoering van toezicht en

Met de provincie Noord Brabant is in 2009 samengewerkt

handhaving van milieu- en aanverwante wetgeving bij

in het kader van het energiebesparingproject “De Brabantse

bedrijven.

energieuitdaging”; een samenwerking die in 2010, over meer

Op het gebied van milieu constateerden de bestuurrechtelijke

duurzaamheidonderwerpen verspreid, wordt voortgezet.

ledenadviseurs van de Metaalunie een tendens waar overhevelden naar een milieudienst. Deze diensten houden

Metaalunie brancheregeling voor verpakkingenbelasting

toezicht in verschillende gemeenten en hebben vaak meer

In 2009 heeft de Metaalunie ten behoeve van haar

deskundigheid in huis dan de gemeenten afzonderlijk.

leden de mogelijkheid benut om ter uitvoering van de

Hierdoor komen misverstanden minder vaak voor.

verpakkingenbelastingplicht optioneel gebruik te maken

te nemen dat gemeenten hun toezichthoudende taken

Nieuwe succesvolle loot aan energieinkoop-boom

van een brancheregeling met de Belastingdienst. Hierdoor konden de administratieve lasten voor de leden enigszins worden verminderd. De hoeveelheid verpakkingen hoefde

In 2009 is besloten om voor de grootverbruikende leden

niet langer tot op de kilogram nauwkeurig te worden bepaald.

optioneel ‘strategisch’ energie in te (laten) kopen. Dit

Overigens is mede op aandringen van de Metaalunie in 2009

houdt in, dat op basis van technische analyses van de

de drempel waarboven verpakkingenbelasting moet worden

energiemarkt verspreid over het jaar wordt ingekocht voor

betaald verhoogd van 15 ton naar 50 ton. De Metaalunie ziet

een toekomstige leveringsperiode. In 2009 is onder de

er op toe dat, in lijn met de nieuwe fiscale drempel, ook de

naam InelMet-SIG (Inkoop elektriciteit Metaal –Strategisch

drempel voor de meldingsgrens in het Verpakkingenbesluit

Inkoop Grootverbruik) gestart met deze innovatieve aanpak

wordt opgehoogd naar 50 ton.

jaarverslag 2009

19

De Roos (VROM) en Van Breemen (MKB-Nederland)

‘Duurzame toekomst mkb-metaal niet zonder slag of stoot’ Tot ver in 2011 wordt door de Koninklijke Metaalunie met een breed duurzaamheidproject verder vervolg gegeven aan de in 2009 uitgereikte Metaalunie ECO-Economy Award. Het ministerie van VROM heeft subsidie beschikbaar gesteld voor dit project. Koninklijke Metaalunie is projectleider. Uitvoerende partijen zijn Stichting Adviescentrum Metaal (generiek) en Beco (onderdeel Cradle to Cradle). Duurzaam ondernemen is een veel gehoorde kreet.

praktische invulling geven aan duurzaam ondernemen.” De

Volgens Murk de Roos, Beleidscoördinator Maatschappelijk

eerste fase van het project ‘Duurzame toekomst mkb-metaal’

Verantwoord Ondernemen van VROM geen loze kreet.

bestaat uit het krijgen van praktijkinput op drie actuele en

“Steeds meer bedrijven die bewust omgaan met milieu-

voor de branche relevante duurzaamheidthema’s (Duurzaam

items weten daar hun voordeel mee te halen”, zegt hij. “Zelfs

Inkopen, ISO 26.000 en Cradle to Cradle). De bedrijven die

in deze tijd van economische teruggang weten bedrijven die

in deze fase mee doen, krijgen gratis individueel advies

duurzaam ondernemen hebben omarmd, goed te presteren.“

op het thema van hun keuze. De praktijkervaringen dienen

Tijdig en adequaat

vervolgens als kennis- en ervaringsinput voor de rest van het project. Gevoegd bij de reeds aanwezige kennis uit eerdere

Omdat ook de consumenten en zakelijke klanten zich steeds

projecten staat vervolgens het hele instrumentarium ter

meer bewust zijn van de noodzaak om verantwoord om te

beschikking van alle leden.

gaan met grondstoffen, energie, natuur, bodem en water, etc. is het van belang dat de ondernemer daar tijdig en adequaat

Duurzaam inkopen

op inspeelt. Maar hoe zit het met de rol die de overheid kan

Beleidsmatig stond het bedrijfsleven in 2009 opbouwend

spelen? “Vanuit het kabinetsbeleid om te streven naar een

kritisch ten opzichte van het voornemen van de overheid om

duurzame samenleving stimuleert VROM ondernemingen

duurzaam te gaan inkopen. Hoewel op aandringen van het

om deze stap te maken, bijvoorbeeld via MVO Nederland,

bedrijfsleven de overheid geleidelijk aan meer transparantie

maar ook door rechtstreeks initiatieven te steunen”,

biedt over het proces van criteriaontwikkeling, blijkt er in de

antwoordt De Roos. Over het Metaalunieproject “Duurzame

praktijk veel onvrede vindt Hubert van Breemen, secretaris

toekomst mkb-metaal” zegt hij: “Dit project heeft als doel

Regelgeving,

om het draagvlak voor duurzaam ondernemen verder te

Gezondheidszorg van MKB-Nederland. “Te vaak nog leidt één

vergroten en te bereiken dat zoveel mogelijk bedrijven

en ander tot lijstjes met gedetailleerde middelvoorschriften

Marktwerking,

Consumentenbeleid

en

‘hoe het moet of niet mag’. Er wordt te vaak gewerkt vanuit het idee dat duurzaamheid te vangen is in simpele vaste formules en blauwdrukken. De huidige aanpak leidt tot een irreële, statische, weinig flexibele en niet procesmatige aanpak. De criteria dagen bovendien het bedrijfsleven niet echt uit om hun bedrijfsprocessen en ketens te verduurzamen”, aldus Van Breemen. “Een nieuwe aanpak voor duurzaam inkopen zou consistent met aanpalend beleid en regelgeving moeten zijn en bovenal vooral doelnormen hanteren. Zo wordt geen enkele producent bij voorbaat gediscrimineerd doordat een middelvoorschrift wordt opgelegd.”

De Roos (VROM) 20

Van Breemen (MKB-Nederland) Koninklijke Metaalunie

Franc van Wilgen, algemeen directeur van STACO Holding over duurzaamheid:

‘Kijk in keten naar boven en naar beneden’ STACO is onderdeel van ROTO dat haar kernactiviteiten heeft verdeeld in vier divisies: staal en staalbewerking, roostertechnologie, oppervlaktebehandeling en strekmetaal. STACO is één van de bedrijven die deelneemt aan het project ‘Duurzame toekomst mkb-metaal’.”Milieubewust ondernemen is al jarenlang ingebed in ons bedrijf, daarom hebben we ons ook meteen voor dit project ingeschreven” zo vertelt Van Wilgen.

STACO produceert roosters van staal, RVS, aluminium en

Certificering

kunststof. Het begrip roosters is ruim: het loopt uiteen van

Het projectonderdeel certificering is voor STACO zeer

simpele voetveegroosters, tot industriële roosters, maar

relevant. “Het is voor ons interessant omdat er aspecten

ook tot roosters die gebruikt worden als gevelbekleding

bijkomen waar we in de dagelijkse gang van zaken niet altijd

of gevuld zijn met glas of led verlichting. Duurzaam

aan denken. Met veel punten houden we vaak onbewust al

ondernemen is inmiddels iets vanzelfsprekends. “STACO

rekening, maar nu worden we toch weer met onze neus

is redelijk vroeg begonnen met duurzaam ondernemen”,

op de feiten gedrukt. Zoals de discussie over kinderarbeid.

licht Van Wilgen toe. “Niet omdat we zo vooruitstrevend

Als we bijvoorbeeld kunststofroosters inkopen in China

waren op milieugebied maar simpelweg omdat het kosten

weten we niet altijd zeker of er geen kinderarbeid aan te

bespaart. Als we processen goed onder de knie hebben,

pas is gekomen. Uiteraard proberen we wel zoveel mogelijk

bespaart dat geld.” Duurzaam ondernemen begint volgens

informatie te krijgen van onze leveranciers”.

Van Wilgen met het verminderen van afvalstromen en

C2c is voor STACO Roostertechnologie het belangrijkste

grondstoffenverbruik. “En natuurlijk is het ook heel belangrijk

projectonderdeel. “De bedoeling is de roosterproducten c2c-

dat producten helemaal aan het eind van de rit recyclebaar

gecertificeerd te krijgen. Binnen onze branche kennen wij

zijn”, voegt hij daar aan toe. “Bij verzinkte roosterproducten

dat niet. Als de roosters gecertificeerd zijn, kunnen we de

kunnen het staal en het zink worden teruggewonnen en

staalbouwers helpen. Een rooster is vaak onderdeel van een

opnieuw worden gebruikt en in de poedercoatings worden

grotere constructie die veelal begint bij een architect. Die

sinds jaren al geen oplosmiddelen meer gebruikt.”

moet dus ook de keuze voor c2c producten maken”, besluit

Het levert geld op

Van Wilgen.

Het project ‘Duurzame toekomst mkb-metaal’ kwam via de Stichting Doelmatig Verzinken onder de aandacht van STACO. “Grondstoffen worden steeds schaarser en daar moeten ook wij onze verantwoording in nemen. Het begint al bij de aanlevering van onze grondstoffen. Aan de andere kant moeten we ook weten wat er met onze onze afvalstromen gebeurt. We moeten in de keten zowel naar boven als naar beneden kijken”, aldus Van Wilgen. Van Wilgen deelt de zorgen van de Metaalunie over het dossier duurzaam inkopen. “Het is natuurlijk heel goed dat de overheid duurzaam ondernemen een impuls wil geven, maar daarbij is het wel belangrijk om te bepalen wat duurzaam is. Dat betekent dat er duidelijke criteria vastgesteld moeten worden en dat er volgens eenduidige en transparante rekenmodellen gewerkt moet worden”.

jaarverslag 2009

21

Forse vermindering overheidsbudgetten gewenst De lobby voor minder regeldruk blijft dweilen met de kraan open, omdat de kraan van doorgeschoten nieuwe weten regelgeving open blijft staan. Zonder de lobby van de Metaalunie en die van andere brancheorganisaties was de regeldruk echter nog meer toegenomen. Een forse vermindering van alle overheidsbudgetten

opgeleverd heeft. Eindelijk lijkt er mogelijk wat gedaan te

(m.a.w. een forse vermindering van het aantal ambtenaren

worden aan de regeldruk veroorzaakt door normen. Hiervoor

én fors schrappen in de honderden miljoenen euro’s

loopt o.a. het project open normalisatie. Gezien het feit dat

kostende externe adviezen) lijkt de enige remedie tegen

de Metaalunie samen met o.a. VNO-NCW, MKB-Nederland en

de regeldruk. Bijkomend voordeel is dat hierbij ook een

NEN de onderliggende problemen al in 2004 bij toenmalig

jaarlijkse bezuiniging van vele miljarden valt te behalen.

minister van EZ hebben aangekaart en er vervolgens 6 jaar

De vrijkomende arbeidscapaciteit hoeft geen probleem te

lang niets is gebeurd, geldt hier zeker ‘eerst zien en dan

zijn, omdat straks bij een aantrekkende economie in allerlei

geloven’. De problemen richten zich op de normen waarnaar

sectoren weer een chronisch tekort aan personeel ontstaat.

in wetgeving wordt verwezen. Concrete problemen daarbij

Ronduit blij is de Metaalunie met het elektronisch factureren,

zijn: nauwelijks betrokkenheid mkb, slecht leesbare normen,

wat veel bedrijven een aanzienlijke kostenbesparing

te veel verwijzingen naar allerhande normen in wetgeving, te veel doorverwijzingen naar 2e en 3e norm en de hoge kosten van al deze normen.

Verdere verbeteringsslag De door staatssecretaris De Jager ingezette vereenvoudiging van de loonheffing is prima, mits de vereenvoudiging niet inhoudt dat grote groepen op een ‘eenvoudige wijze’ meer gaan betalen. De Metaalunie is tevreden met ‘het’ overheidsloket www.antwoordvoorbedrijven.nl waar zo veel mogelijk getracht is van uit de één loket gedachte alle voor bedrijven relevante regelgeving te ontsluiten. Dit was een lastige klus, waarvoor alle complimenten voor hetgeen inmiddels bereikt is. Maar niet voor niets staat er ‘het’, omdat deze site nog beter kan worden als echt alle overheden hun volle medewerking zouden verlenen aan het op deze site op een klantvriendelijke manier ontsluiten van alle wetgeving. Nu hebben veel overheden nog hun eigen ‘ding’, waardoor ze www.antwoordvoorbedrijven.nl helaas niet als hun ding zien. Een verdere verbeteringsslag is daarom gewenst. Een meer faciliterende en meedenkende overheid maakt dat de ondernemer meer kan ondernemen, doordat hij minder tijd kwijt is met het zoeken van een uitweg in het regelgevingoerwoud.

deregulering 22

Koninklijke Metaalunie

jaarverslag 2009

23

Lex hoogduin, directeur DNB

‘Overheid moet snel stap opzij doen’ 2009 is voorbij, zijn wat u betreft de gevolgen van de recessie in kaart gebracht?

Wat staat ons nog te wachten?

“Ja. Het is een diepe recessie geweest. De economische

dat de groei het eerste jaar van hetherstel heel erg sterk

activiteit is gedaald met zo’n 4% en dat hebben we sinds de

toeneemt. Maar dat verwacht ik nu niet. We verwachten

recessie van de jaren dertig van de vorige eeuw niet meer

ook een ongelijkmatig herstel. Het kan goed zijn dat er

gehad. Een diepe recessie die ingezet is na het failliet gaan

een kwartaal of meer tussen zit en dat de economische

van de Lehman Brothers in september 2008. Op dat moment

ontwikkeling toch weer omlaag gaat, met een werkloosheid

was er een financiële crisis maar was het nog niet duidelijk

die nog verder zal oplopen. Ik verwacht dat het herstel

dat het in zo’n scherpe economische recessie zou overgaan.

trager verloopt omdat eerst die buffers moeten herstellen.

Dat is gebeurd vooral door een hele scherpe teruggang van

Bij banken speelt dat natuurlijk ook. Zeker als je wat breder

de wereldhandel met zo’n 15%. Met tot nu toe een relatief

kijkt dan alleen naar Nederland. “

beperkte stijging van de werkloosheid. We zijn er statistisch

“Een niet erg spectaculair herstel. Na recessies zie je vaak

van een problematisch jaar en nu alles weer rozengeur en

Hadden ondernemers zich kunnen wapenen tegen een dergelijke recessie?

maneschijn is.”

“Nee, je kunt niets doen als zo’n grote storm over de

uit, maar het is niet zo dat 2009 slechts een markering was

24

Koninklijke Metaalunie

wereldeconomie heen trekt. Je kunt niet voorkomen dat

van banken ver genoeg is. De andere zorg wordt dat op

je, als land met een open economie en afhankelijk van

dat moment de overheid ook voldoende ruimte op de

de export, hier niet door geraakt wordt. Bedrijven kunnen

kapitaalmarkt gaat maken voor de toenemende vraag van

natuurlijk wel een zo groot, mogelijke weerbaarheid

het bedrijfsleven.”

opbouwen. Als je buffers hebt en je liquiditeit is groot zat kom je er makkelijker door. Maar ook de mate van diversiteit

Ziet u daar ook een rol in voor de DNB?

speelt een rol. Je moet als bedrijf niet teveel afhankelijk zijn

“Voor de overheid is het heel belangrijk dat als de economie

van één ander groot bedrijf. Je moet meerdere afnemers

weer aantrekt, de overheid snel zelf een stapje opzij zet.

hebben en een gespreide afzet.”

Want de overheid doet een groot beroep op financiële

Een groot deel van de bedrijven is door de buffers heen, wat dan?

middelen. Het is belangrijk ervoor te zorgen dat het bedrijfsleven niet verdrongen wordt door een overheid die veel kapitaal opslorpt. De centrale banken hebben veel

“Je zult de buffers geleidelijk weer moeten opbouwen, want

extra geld in de economieën gepompt, omdat markten niet

er zullen ongetwijfeld weer nieuwe schokken van buiten

goed werkten. Geleidelijk proberen we dat terug te nemen.

komen. Zo werkt de economie nu eenmaal, die ontwikkelt

Dat waren paardenmiddelen die nodig waren.”

zich in golven, met goede en slechte jaren.”

Wat heeft de DNB geleerd van de kredietcrisis?

Om die buffers weer op te bouwen, moet er ook krediet

“Wat betreft het toezicht: één van de lessen die we geleerd

komen om investeringen te doen. Banken werken daar

hebben uit de kredietcrisis wereldwijd is dat de buffers die

niet aan mee, die zeggen dat ze eerst zelf buffers moeten

banken aanhielden zowel ten behoeve voor de solvabiliteit

opbouwen. Klinkt een beetje als een kip/ei verhaal…

als de liquiditeit, niet groot genoeg waren. We willen naar grotere buffers toe. Het vormen van die buffers kun

“Wij proberen dat heel goed te analyseren. Het is niet

je op twee manieren doen: door kapitaal aan te trekken

eenvoudig de kip van het ei te scheiden. Technischer gezegd”:

of door je balans wat minder snel te laten groeien. En dat

om uit te maken wat nu vraag is en wat aanbod. Als we naar

laatste doe je door onderdelen van die balans minder hard

de ontwikkeling kijken dan groeide de kredietverlening aan

te laten groeien en kredietverlening is er daar één van.

bedrijven heel hard tot ergens in 2008 toen de crisis begon.

Dus als je te snel van banken vraagt die buffers aan te

De voorwaarden voor kredietverlening waren natuurlijk

vullen, maak je het ze moeilijker krediet te verlenen. Het

redelijk los in de jaren van heel snelle groei. De zakelijke

is zaak als toezichthouder te zorgen voor een verstandige

kredietverlening is vanwege het teruggelopen economische

vergroting van de buffers zonder de macro-economische

groeitempo van 16% teruggegaan naar zo’n 3% op jaarbasis.

ontwikkelingen de nek om te draaien en ruimte te laten

En nu zijn er een aantal kwartalen geweest dat het in de

voor gezond herstel. Bij knelpunten kan de overheid met

min zat. Bij andere recessies zie je een zelfde soort patroon.

gerichte regelingen inspringen, zoals ook gebeurd is.”

De dalende kredietverlening is heel goed te verklaren uit het inzakken van de economische activiteiten.”

Dus als de economie weer groeit, is dat probleem opgelost?

Heeft de overheid teveel geld in die economie gepompt? “Nee. De overheid heeft het begrotingstekort laten oplopen en ik denk dat dat verstandig is geweest gegeven de

“De kredietverlening reageert vertraagd op de economische

enorme omvang van de economische teruggang. Als dat

activiteit. Dat betekent dat het effect van de enorm

niet was gebeurd hadden we het risico gelopen van een

vertragende daling nog dit jaar de kredietverlening

jaren ’30 scenario. De val is gestuit en dat is te danken aan

verder omlaag zal trekken. Puur door een dalende vraag.

het stimulerende beleid van de overheid. Het was verstandig

Tegelijkertijd zeggen banken dat zij meer dan in vorige

om het te laten op lopen, het is terecht dat men dit jaar nog

recessies zelf in hun balans beperkingen hebben om de

niet op de rem gaat staan. De echte opgave komt er nog

kredietverlening op peil te houden. Onze inschatting is dat

aan. “

op dat moment nog niet heel erg bijt, omdat die vraag zo sterk is teruggelopen, overigens zonder te ontkennen dat er onderliggend aan de aanbodkant zaken niet zo op orde zijn. “Onze zorg is dat op het moment dat het herstel doorzet, en de kredietvraag zich gaat herstellen, het herstelproces

jaarverslag 2009

25

internationaal ondernemen Handelsmissies goede oriëntatie op nieuwe markten Internationaal ondernemen moet waar mogelijk de weg te effenen voor ondernemers die zaken willen doen in het buitenland en hierbij tegen knelpunten aanlopen. Daarnaast is het beleid erop gericht om ondernemers te stimuleren om te starten met internationaal ondernemen en hun daarbij te ondersteunen. In 2009 werd met een aantal van 50 een record aantal

behulp van subsidie buitenlandse markten te ontwikkelen

subsidies

(prepare2start)

en voor de regeling is structureel meer geld vrijgekomen.

toegekend aan Metaalunieleden. De doelstelling is om in

Het CPA programma van de EVD stelt de Metaalunie in

2010 zelfs naar 60 door te groeien.

staat om in opdracht van de overheid handelsmissies en

voor

startende

exporteurs

beurzen te organiseren. De Metaalunie heeft samen met De Metaalunie oefent invloed uit op het handelsbevorderende

MKB-Nederland gewerkt aan de totstandkoming van een

beleid van de overheid en draagt bij aan een klimaat waarin

richtlijn die moet leiden tot een verhoging van de kwaliteit

ondernemers worden gestimuleerd en ondersteund bij

van handelsmissies.

het internationaal ondernemerschap. Zo weinig mogelijk worden gehinderd door wet en regelgeving hoort daar ook

Handelsmissies

bij. Hiertoe laat de Metaalunie, door middel van commissies

De Metaalunie heeft in 2009 uitvoering gegeven aan vier

en werkgroepen bij de EVD, het Ministerie van Economische

door de EVD gegunde projectvoorstellen voor handelsmissies.

Zaken, het Ministerie van Buitenlandse Zaken en via haar

Handelsmissies die de Metaalunie organiseert zijn een

koepelorganisatie MKB-Nederland de stem van het mkb-

laagdrempelige manier voor ondernemers om zich te

metaal horen. De Metaalunie heeft vooral een actieve rol

oriënteren op een buitenlandse markt en daarbij direct

gespeeld bij de ontwikkeling van de nieuwe PSB regeling die

in contact te treden met potentiële handelspartners via

in januari 2009 als “prepare2start” is gestart. Deze nieuwe

de zogenaamde matchmaking. In een aantal gevallen

regeling biedt ondernemers nog meer ruimte om met

ondersteunt de Metaalunie ook missies die worden georganiseerd door derden. In 2009 zijn er handelsmissies georganiseerd naar Italië, Polen, Brazilië en Duitland met een totaal van ruim 60 deelnemers. Goede resultaten zijn geboekt voor de deelnemers, met name in Brazilië, waar de matchmaking als zeer geslaagd werd beoordeeld door de deelnemers. In 2009 is ook al weer de basis gelegd voor het activiteitenprogramma voor 2010. Aan het einde van het jaar zijn er projecten gegund voor handelsmissies naar Duitsland, Oekraïne, en België. In samenwerking met de EVD en het NBSO in Jekaterinenburg in Rusland zijn de voorbereidingen begonnen voor een collectief bezoek met matchmaking.

Vraagbaak Metaalunieleden vinden de Metaalunie steeds vaker als het gaat om inwinnen van advies en informatie over

26

Koninklijke Metaalunie

internationaal ondernemen. Ook in het afgelopen jaar heeft

erop zijn gericht om Metaalunieleden met exportkansen te

de Metaalunie ruim tweehonderd aanvragen behandeld.

ondersteunen.

Een belangrijk aantal van deze vragen worden beantwoord door het Metaalunie netwerk van steunpunten. Deze

Ken uw buurman

steunpunten bestaan voor Duitsland, Italië, het Verenigd

Sinds 2005 ontmoeten Nederlandse metaalondernemers uit

Koninkrijk en voor alle landen in Centraal- en Oost Europa.

district Noord hun Duitse collega’s jaarlijks. Het afgelopen jaar

Onbenut exportpotentieel

waren de Nederlandse Metaalunieleden te gast in Duitsland. De dag is samen met MEMA Emsland GmbH georganiseerd,

De Metaalunie is in 2009 samen met het Ministerie van

een netwerkorganisatie voor Duitse metaalondernemers

Economische Zaken een onderzoek gestart met als doel

waarbij zo’n 950 metaalbedrijven zijn aangesloten. Er is o.a.

het onbenut exportpotentieel van de achterban in kaart te

een bezoek gebracht aan firmengruppe Hänsch (producent

brengen. Met de resultaten van het onderzoek die begin

van zwaailichten, warmtesystemen en maatwerk in

2010 zullen worden gepresenteerd zal de Metaalunie nog

engineering) en Verzinkerei Herzlake.

beter in staat stellen om programma’s te ontwikkelen die

jaarverslag 2009

27

Hans Fortuin, lid managementteam NL EVD Internationaal:

‘Permanent knokken voor marktaandeel´ Het begin van het herstel. Zo ongeveer in het vierde kwartaal van 2009 werd de voorzichtig herstellende export ingeschat. Export als economische graadmeter. Voor de Metaalunie een erg belangrijke. Exporterende ondernemers zien de nabije toekomst met meer vertrouwen tegemoet dan bedrijven die niet exporteren. Maar ziet die toekomst er nog wel uit zoals voor de recessie? “Hoe staat het met ons concurrentievermogen? Hoe staat het met onze producten en zitten we op de goede markten? “vraagt Hans Fortuin, directielid van de EVD zich dan ook af.

“Zijn we aanwezig op de goede markten en met de juiste

Fortuin aan. “Als het aanbod uit die sectoren niet goed

producten? Daar valt over te discussiëren”, geeft Hans Fortuin

matcht met de vraag uit markten waarover je positieve

de dilemma’s van de toekomst aan. “Het is vrij gemakkelijk,

signalen ontvangt, moeten we ons de vraag stellen of we

en ik bedoel dat zeker niet badinerend, om als overheid te

daar veel tijd en geld in moeten steken. Andersom kan ook:

zeggen dat de kansen in China liggen. Op zich is dat ook wel

als de Metaalunieleden denken dat hun kansen in land x

juist, maar verre en moeilijke markten geven extra risico’s

zouden liggen, kunnen wij om wat voor reden ook adviseren

voor een ondernemer en het nemen van dat soort risico’s

daar geen moeite voor te doen.”

is voor een ondernemer in deze tijd niet de meest voor de hand liggende. De afweging is soms het met betrekkelijk

Duitsland niet vanzelfsprekend

weinig moeite borgen of uitbreiden van het marktaandeel

Het grootste deel van de exporterende Metaalunieleden

in een land als België of Duitsland of het betreden van een

exporteerde ook in 2009 naar ons omringende landen.

onbekende en verre markt met mogelijkheden maar ook

Fortuin bevestigt dit beeld voor de totale handel. “Duitsland

met vrij veel risico en onduidelijkheden.”

blijft by far onze belangrijkste markt en dat zal ook niet snel veranderen. Duitsland is als markt echter geen

De EVD gebruikt het postennet van ambassades en

vanzelfsprekende markt meer. We zijn daar op allerlei

handelskantoren om in het buitenland te peilen op welke

terreinen een heel sterke speler maar ik hoor ook allerlei

markten welke kansen liggen voor het Nederlandse

geluiden dat de Duitsers heel duidelijk en indringend kijken

bedrijfsleven. “ Dat koppelen wij, en daar speelt de

naar allerlei andere markten en buren dan Nederland, zeker

Metaalunie ook een belangrijke rol in, met wat er leeft in

op het gebied van innovatie en r&d. De vanzelfsprekendheid

de Nederlandse sectoren, zeker bij de wat meer technische

dat ons kostje gekocht is in Duitsland, is dan ook veel minder.

of innovatieve sectoren waarin ons land excelleert”, vult

We moeten onze economische positie in Duitsland borgen en stabiel houden. Dat zou al een enorme prestatie zijn. De Duitse markt lijkt al bijna dezelfde schijnzekerheid als dat ‘in China altijd de commerciële zon schijnt’. Dat zijn allemaal van die mantra’s. Laten we wel wezen: de export naar China is momenteel een fractie van die naar een deelstaat als Nordrhein-Westfalen.” “Duitsland is vreselijk belangrijk voor Nederland. Vlieg er letterlijk niet te snel overheen. Of we goed voorbereid zijn op een veranderende buitenlandse markt, kunt u beter aan een ondernemer vragen. Het is aan ondernemend Nederland bereid te zijn permanent te knokken voor zijn marktaandeel en niet teveel leunen op vanzelfsprekendheden. Dat geldt trouwens ook voor landen als Frankrijk, België en de Verenigde Staten. Verder moeten we als Nederland extra alert zijn op vormen van protectionisme. Er moet sprake zijn van een level playing field, anders redt Nederland het niet.”

28

Koninklijke Metaalunie

Marcel Westerhof van Machinefabriek Westerhof:

‘Kwaliteit voor ons geen thema meer’ Een Metaalunielid dat voornamelijk exporteert naar ons omliggende landen, Machinefabriek Westerhof bv in Denekamp. Het bedrijf richt zich op productiebedrijven die continue streven naar productieverbetering en die daarvoor maatwerk willen. Voor deze bedrijven ontwikkelt, bouwt, modificeert en onderhoudt Westerhof speciaalmachines, installaties en componenten. Het bedrijf levert in belangrijke mate aan de automotive sector en is actief in landen als Duitsland, Frankrijk en België en heeft daardoor een moeilijk jaar achter de rug.

Dat beaamt ook directeur Marcel Westerhof: “De Duitse

vanzelf uit goed gemotiveerde vakmensen

automotive kampt met een enorme overcapaciteit en

apparatuur. Als we in de productie onze technologische

heeft dus geen investeringsbehoefte. We hebben daarom

voorsprong benutten,en dit combineren met flexibiliteit en

ook beseft dat we onze grenzen moeten verleggen. We

leverbetrouwbaarheid, is ons bestaansrecht gewaarborgd.”

werken weliswaar voor verschillende producenten maar die

en goede

hebben wel op hetzelfde moment hetzelfde probleem. En

Stilzitten geen optie

dat betekent dat het ons heel hard raakt. Vandaar een move

Om de voorsprong op andere (buitenlandse) bedrijven vast

naar de olie-industrie, de scheepvaart en de inrichting van

te houden, is stilzitten voor Westerhof geen optie. Hij maakt

gasbetonfabrieken.”

daarom gebruik van door de Metaalunie georganiseerde

Kwaliteit geen onderscheidende factor

handelsmissies en collectieve beursdeelnames. “Ik heb onlangs deelgenomen aan een handelsmissie naar Worms

Als de automotive weer zal aantrekken, is de vraag of

in Duitsland. Dat is zeer goed bevallen, het was heel goed

Nederland daar nog bij kan aanhaken. De kans bestaat

voorbereid. Ik heb ook met verbazing waargenomen hoeveel

dat we inmiddels weggedrongen zijn door bijvoorbeeld

voorbereidingstijd daar in gaat zitten. Als individueel

Oost-Europese landen. Westerhof is daar niet zo heel bang

bedrijf krijgen we dat niet voor elkaar. Dit keer zijn we met

voor. “We proberen ons te onderscheiden door flexibiliteit;

bedrijven in contact gekomen waar we inmiddels al op

kwaliteit is voor ons geen thema meer. Betrouwbare levering

bezoek zijn geweest. Zonder de handelsmissie waren we

staat hoog in het vaandel en dat is door Oost-Europese landen

hier nooit binnengekomen. We nemen via de collectieve

nog niet goed ingevuld. Daarmee kunnen we ons nog steeds

stand van de Metaalunie ook deel aan beurzen als de ESEF

onderscheiden. We bedienen ons van de meest moderne

en de Hannover Messe.”

technieken, we hebben een hoog opleidingsniveau. Dat is in die landen ook niet altijd zo. En dat geldt uiteindelijk voor de kwaliteit: ik zie dat ze in Oost-Europa nog niet altijd dezelfde kwaliteit leveren als in Nederland en in Duitsland. Kwaliteit is geen onderscheidende factor in Duitsland. Je wordt geacht op het hetzelfde kwaliteitsniveau te zitten.”

Communicatie belangrijk Vanzelfsprekend gaat dat niet geeft Westerhof toe. “We moeten hard werken om de voorsprong te houden. Daarbij maken we gebruik van de nieuwste apparatuur en daar investeren we dan ook in. We moeten blijven investeren om onze voorsprong te behouden. In principe kunnen ze dat natuurlijk ook in Oost-Europa, maar de mentaliteit buigen ze niet zo snel om. We hebben een hoog kennisniveau en iedereen motiveert elkaar die kennis op een nog hoger niveau te tillen. Als je dat kunt projecteren op het buitenland, heb je tevreden klanten. Goede kwaliteit volgt

jaarverslag 2009

29

Budgettering IPC-regeling constante zorg Het jaar 2009 heeft in het teken gestaan van innoveren. Ruim honderd bedrijven worden door de Metaalunie als penvoerder begeleid bij het uitvoeren van hun innovatieplannen binnen de succesvolle IPC-regeling van het ministerie van Economische Zaken.

Innovatie Prestatie Contracten

Centraal hierbij staan onderwerpen als bijvoorbeeld

In 2006 (30 deelnemers) en 2008 (35 deelnemers) zijn onder

‘Flexibiliteit productie’, ‘Flexibilisering inzet personeel’ en

penvoerderschap van de Koninklijke Metaalunie Innovatie

‘Beter benutten van productiecapaciteit door flexibele

Prestatie Contracten (IPC’s) gestart. In 2009 is de uitvoering

werktijden en roosters’.

hiervan verder verzorgd. In 2009 is een vervolg IPC-aanvraag voor maximaal 35 bedrijven ingediend.

Duurzaam innoveren met octrooien

Op 17 april 2009 werd in aanwezigheid van EZ en

In samenwerking met het OCNL en ministerie van EZ is op

SenterNovem

de

25 juni 2009 een symposium en kennismarkt georganiseerd

deelnemers de voortgang van hun project(en) konden laten

onder de titel “Duurzaam innoveren met octrooien: kansen

zien. Tevens gold dit als een ultieme poging om collectieven

in de crisis!”. Dagvoorzitter was Wouter Pijzel, directeur

te smeden. Het IPC-2006 traject liep op 16 november 2009

Nederlandse Orde van Uitvinders (NOVU). Naast een plenaire

af met 28 van de 30 oorspronkelijke deelnemers. Door

bijeenkomst met prof. dr. M. Hekkert als gastspreker en

faillissement en overname konden twee deelnemers het

een interview met de winnaar van, en een genomineerde

traject niet afmaken. De projectresultaten zijn gebundeld in

voor de ECO-Economy Award 2009 werden vier parallelle

een boekje ‘Innovatie leidt tot Prestatie’, waarvan het eerste

workshops gehouden.

een

bijeenkomst

gehouden

waar

exemplaar aan mevrouw Renée Bergkamp, DG Ondernemen en Innovatie van het ministerie van Economische Zaken, is

EZ subsidieregeling Innoveren

uitgereikt tijdens de afsluitende bijeenkomst in november.

In het kader van de stroomlijning van het EZ-subsidie-

Op 15 januari 2009 zijn twee IPC aanvragen ingediend.

instrumentarium trad op 1 januari 2009 de subsidieregeling

Het thema was ‘Strategische keuzes in de metaalsector’

Innoveren in werking. In de subsidieregeling Innoveren

en ‘Marktinnovatie’. Bij het laatste IPC met 21 deelnemers

komen vier basisinstrumenten voor innoveren samen,

treedt de Metaalunie op als penvoerder op namens het

namelijk: Eurostars, het Innovatiekrediet, de IPC’s en

samenwerkingsverband MAIN. Beide aanvragen zijn in

de Innovatievouchers. Hiermee is een belangrijk deel

juni 2009 goedgekeurd. Het IPC ‘Strategische keuzes in de

van de voorgenomen stroomlijning van het EZ-subsidie-

metaalsector’ is gestart met 29 deelnemers; de uitvoering

instrumentarium gerealiseerd. De introductie van de ‘private’

loopt tot 15 januari 2012. Op 30 september 2009 is de

innovatievoucherregeling is mede op aandringen van de

startbijeenkomst gehouden.

Metaalunie tot stand gekomen. De budgettering van de IPC-

Workshops Sociale Innovatie Als uitvloeisel van de Productivity Award 2008 zijn in 2008 in samenwerking met TNO Arbeid een aantal workshops georganiseerd. Deze reeks is in 2009 voortgezet.

regeling is een constante zorg. Mede door de lobby van de Koninklijke Metaalunie is het budget voor 2009 stapsgewijs van 10 miljoen euro verhoogd tot 35 miljoen euro en is voor 2010 een verhoging naar 40 miljoen euro toegezegd. In verschillende regio’s zijn in samenwerking met Syntens thematische

voorlichtings-bijeenkomsten

gehouden

in

de vorm van een Materiaalkring. Namens de Metaalunie is de desbetreffende regiosecretaris hierin leidend. Deze bijeenkomsten zijn in de districten Noord, Noordwest en Zuid-Holland onder regie van de regiosecretaris uitgevoerd.

technologie & innovatie 30

Koninklijke Metaalunie

jaarverslag 2009

31

Ard Hofmeijer van Flexweld bv

‘Innovatie legt goede basis voor overleven recessie’ De innovatiekracht van het mkb-metaal is groot. Tijdens de recessie bleek dat al eerder ingezette innovatie kansen bood. Kansen waardoor bedrijven niet alleen de recessie overleven, maar daarna in economische opgang een voorsprong hebben op andere bedrijven. Flexweld bv uit Nijverdal is zo’n bedrijf dat door innovatieve en strategische veranderingen, net voor de economische teruggang doorgevoerd, de koers succesvol verlegde.

Vlak voor de crisis werd het bedrijf daar al voor beloond

iedereen deed ons dat even één, twee, drie na”, legt Hofmeijer

met een aanmoedigingsprijs tijdens de Productivity Award.

uit. “Door dat onderscheidende vermogen en het beheersen

Geheel onverwacht was dat niet vindt Ard Hofmeijer, directeur

van de hele keten, hebben we onze engineeringactiviteiten

van Flexweld. “Begin 2008 hebben we een bedrijfsomslag

flink kunnen uitbreiden. We waren natuurlijk een jobber en

gemaakt, de koers is verlegd van jobber naar processupplier.

door ons te ontwikkelen als processupplier hebben we een

We waren van mening, dat wij wat meer aanvullend richting

visie ontwikkeld op de externe markt. Je staat heel anders

onze klanten zouden kunnen zijn in onze techniek, in plaats

in het proces en bungelt niet ergens onderaan in de keten

van alleen maar dat lasje leggen. Begin 2008 zijn we daar

om alleen maar in een stukje extra capaciteit van een bedrijf

mee van start gegaan door ook een stuk robotica te bieden,

te voorzien. Onze aanvullende waarde kwam op een heel

in de vorm van turn-key projecten. Toen halverwege 2008

ander niveau te liggen. De recessie komt daardoor minder

de aanvragen stukken minder werden, vanwege het gebrek

hard aan.”

aan overcapaciteit bij bedrijven, konden we ons gaan richten op het laserlassen wat meer bekendheid kreeg.”

Onderscheidend vermogen

Prijs komt wel Er zijn bedrijven geweest die in 2009 minder tijd en geld gestoken hebben in innovatie, iets dat Hofmeijer zich

De verandering naar processupplier in combinatie met

niet goed kan voorstellen.”Bedrijven moeten meer tijd

laserlassen helpt Flexweld bv door de recessie heen, de

besteden aan eigen innovatieve projecten en minder aan

klappen komen minder hard aan. “Het laserlassen was goed

het bestrijden van de recessie”, betoogt hij. “Wij hebben

onderscheidend in Nederland, met andere woorden niet

onze innovatiekraan juist flink opengetrokken. We moeten straks gereed zijn om de aantrekkende vraag uit de markt aan te kunnen. Als je dat met conventionele technieken wilt doen mis je de boot. Als je je wilt onderscheiden, moet je nu innoveren. Die prijs komt wel. Bedrijven die nu alleen maar bezig zijn zich door de recessie heen te worstelen, zijn in mijn ogen niet slim bezig. Deze recessie zal ooit weer gevolgd worden door een nieuwe recessie. Innovatie moet nu niet alleen op dit moment een hot item zijn, het moet een continue rol spelen in het proces.”

Witte stofjas Op de vraag of Nederland zich alleen maar moet profileren als kennisland of ook moet inzetten op maakindustrie, antwoord Hofmeijer duidelijk. “Niet iedereen kan in een witte stofjas lopen, we hebben ook handjes nodig. We moeten ons alleen niet blijven richten op die heel grote series. Kijk ook naar andere nichemarkten, probeer die risico’s te spreiden.”

32

Koninklijke Metaalunie

Jonathan Hofman van M2i

‘Nieuwe technieken zijn niet eng’ Innovatie ontstaat vaak bij kleine of middelgrote bedrijven in nauwe samenwerking met een kennisinstelling. Jonathan Hofman, valorization manager bij M2i is van mening dat mkb-bedrijven nog te weinig kennisinstellingen, maar ook universiteiten inschakelen bij het ontwikkelen van innovaties en nieuwe technologieën.

M2i

is

een

kennisinstituut

dat

nieuwe

materialen

heel moeilijk te garanderen aan je klanten dat je voldoet

ontwikkelt en toepast in de sectoren transport, energie,

aan al die eisen, omdat er voor die nieuwe lasertechnieken

consumentenproducten, professionele producten, civiele

nog geen normen en certificeringen bestaan. Dat hoeft

industrie en materiaalproductie. M2i doet onderzoek naar

trouwens geen struikelblok te zijn, want met bijvoorbeeld

nieuwe materialen en stelt deze kennis ter beschikking

een trekproef kun je aantonen dat de verbindingen net zo

aan het mkb. “Wij helpen mkb-bedrijven met het oplossen

sterk zijn als vroeger.”

van materiaalproblemen en het beantwoorden van vragen hierover. Eén van de speerpunten in ons programma is

Gemiste kans

kennisoverdracht naar het mkb”, licht Hofman toe. “De

In hoeverre de crisis invloed heeft gehad op de M2i-projecten,

uitvoering van projecten gebeurt bij onder andere TNO of

zegt Hofman. “Er is een aantal projecten op hold gezet.

door eigen onderzoekers die wij in dienst hebben. En we

Bedrijven zien af van de innovatiemogelijkheden. Ik denk

maken ook gebruik van andere kleine bedrijven die de

omdat ze niet durven te verantwoorden dat ze duizenden

apparatuur en kennis hebben. De meeste onderzoeken zijn

euro’s aan een project uitgeven terwijl aan de andere kant

nog op het materiaal metaal gericht.”

medewerkers eruit moeten omdat er geen werk meer is. Dat zijn de keuzes. Het ging onder andere om een groep

Heeft de economische crisis geleid tot minder vragen

bedrijven die overwoog om laserlassen te gaan toepassen,

uit het mkb? “Op dit moment is de hoeveelheid mkb-

met als belangrijkste argument te automatiseren. Er moest

bedrijven die wij benaderen of door ons is benaderd,

alleen nog worden bewezen of de initiële aanschafkosten

relatief klein”, antwoordt Hofman. “Dat komt deels doordat

terugverdiend konden worden. Als die bedrijven daar mee

wij geen overdreven grote en bekende organisatie zijn en

verder waren gegaan, zouden ze over een paar jaar zwaar

anderzijds doordat M2i van oorsprong een fundamenteel

concurrerend ten opzichte van anderen kunnen leveren. Dat

georiënteerd onderzoeksinstituut was. Het was vroeger

is een gemiste kans.”

lastig voor bedrijven om kennis te verkrijgen vanuit onderzoeksinstituten. Eén van onze missies is dan ook nieuwe technieken zichtbaar te maken en duidelijk te maken dat het niet zo eng hoeft te zijn. Dat het wel enerverend kan zijn, maar dat de stap niet zo groot hoeft te zijn.”

Angst voor nieuwe technieken Angst voor nieuwe technieken klinkt niet echt ‘des mkb’s . “Dat speelt wel, ik praat dan wel over het gebied waar ik verstand van heb, de met laserapparatuur gerelateerde projecten”, verklaart Hofman. “Het gaat natuurlijk om relatief dure apparatuur en een bedrijf moet er echt van overtuigd zijn dat het een grote meerwaarde heeft voor het bedrijf. Je moet de meerwaarde van een laserbron laten zien. Flexweld is daar een goed voorbeeld van. Het mkb produceert in het algemeen voor anderen en als daar zware eisen worden gesteld aan de producten, is het heel lastig aan te tonen dat je er met die nieuwe lastechnieken aan voldoet. Het is

jaarverslag 2009

33

bouwen & ruimtelijke ontwikkeling Betrek ondernemers bij herstructurering bedrijventerreinen Ruimtelijke ontwikkeling en bouwen hebben met de directe bedrijfsomgeving te maken, zoals bedrijventerreinenbeleid en bereikbaarheid. Doelstelling is het snel, goed en betaalbaar kunnen (laten) bouwen en het bedrijf kunnen uitoefenen in een blijvend aantrekkelijke bedrijfsomgeving.

Integratie Bouw- en Gebruiksbesluit en duurzaamheidseisen

Ruimte voor industrie en bereikbaarheid bedrijventerreinen

Het ministerie van VROM heeft in 2009 een start gemaakt

Voor ondernemers in het mkb-metaal is het hebben

om o.a. het Bouwbesluit en het Gebruiksbesluit inéén te

van voldoende uitbreidings- en verplaatsingsruimte van

schuiven. Hierdoor verdwijnt een stuk onduidelijkheid en

levensbelang. Lokaal en regionaal zijn er in het algemeen nu

tegenstrijdigheid tussen bepaalde bouw- en gebruikseisen.

vaak tekorten aan bedrijventerreinen voor de maakindustrie

Deze dereguleringsslag zal grotendeels beleidsneutraal zijn,

(in bestemmingsplannen milieucategorie 3 en hoger) en

maar dat moet natuurlijk wel worden bewaakt. Extra worden

tekorten voor watergebonden bedrijven in het bijzonder.

o.a. eisen ten aanzien van duurzaamheid. Hier lobbyt de

Ook hebben veel Metaalunieleden te maken met een

Metaalunie samen met anderen voor een ‘eerlijk speelveld’,

gebrek aan milieuruimte i.v.m. oprukkende woningbouw en

te meer omdat een andere afdeling van VROM bij duurzaam

bereikbaarheidsproblemen naar bedrijventerreinen. Samen

inkopen al onjuiste criteria hanteert die juist een oneerlijk

met VNO-NCW en MKB-Nederland vraagt de Metaalunie

speelveld voor metaalbouw tot gevolg heeft.

meer aandacht voor dit ruimte- en bereikbaarheidsprobleem.

In de loop van 2010 zal waarschijnlijk duidelijk worden

Herstructurering bedrijventerreinen

welke duurzaamheidscriteria gesteld gaan worden in de

Tot 2020 ligt er een landelijke herstructureringsopgave van

bouwregelgeving.

bedrijventerreinen van 16.000 ha, waarvan 6500 ha voor

Commissie Dekker

2013. De herstructurering is in veel gevallen ook gewenst. De ervaringen tot op heden zijn dat dit helaas een te hoog

Naar aanleiding van de adviezen van de Commissie Dekker

gegrepen overheidsdoel is. Zowel op rijks-, provinciaal

in 2008 ziet de Metaalunie er samen met anderen op toe dat

als gemeentelijk niveau lijken hierbij de belangen van de

ook voldoende rekening wordt gehouden met de belangen

eigenaren en gebruikers op bedrijventerreinen veelal uit het

van eigenaren van bedrijfspanden en onderaannemers. De

oog verloren te worden. Overheden maken met adviseurs,

Metaalunie is dan ook blij dat sommige adviezen van Dekker

projectontwikkelaars

minder voortvarend en met meer zorgvuldigheid worden

waarbij eigenaren en gebruikers veel te vaak niet of veel

opgepikt. Zo komen er bijvoorbeeld eerst pilots ten aanzien

te laat betrokken worden. Dit is absoluut ongewenst. Deze

van de privatisering Bouwbesluittoets, om te vermijden dat

eigenaren en gebruikers weten als de beste wat er aan de

de oplossing nog erger is dan de kwaal.

hand is met het bedrijventerrein en hebben vaak goede

Afschaffen welstandstoets

en

vastgoedbeleggers

plannen,

ideeën hoe het bedrijventerrein beter kan functioneren. Samen met VNO-NCW, MKB-Nederland en een aantal KvK’s

Samen met VNO-NCW en MKB-Nederland is de lobby gestart

(hopelijk groeit dit aantal nog) zet de Metaalunie zich in

om de welstandstoets af te schaffen, en daarmee de

voor volledige betrokkenheid van eigenaren en gebruikers

willekeur en onnodige vertraging bij vergunningverlening.

bij

34

herstructureringsplannen.

Ook

hier

is

voldoende

Koninklijke Metaalunie

uitbreidings-, verplaatsings- en milieuruimte voor de

de schop de grond in weten te krijgen. Hierdoor is uitzicht

industrie een belangrijk uitgangspunt. Om deze doelen te

op het oplossen van een aantal fileknelpunten. De Crisis-

bereiken wordt bijv. in Zuid-Holland nauw samengewerkt

en Herstelwet kan verdere versnelling van procedures

met de regio’s van VNO-NCW en MKB-Nederland en de

opleveren van extra wegenaanleg. De Metaalunie juicht dit

verschillende KvK’s. Met de KvK Rotterdam is ten behoeve

van harte toe, omdat er veel te veel kosten gemoeid zijn

van de optimalisering van de regionale belangenbehartiging

met onnodige files.

zelfs een samenwerkingspilot gestart. Via VNO-NCW en

De bestuursrechtelijke adviseurs van de Metaalunie deed

MKB-Nederland is in 2009 Natura 2000 o.a. afgezwakt ten

in 2009 de eerste praktijkervaring op met de nieuwe Wet

aanzien van bestaande bedrijven met ‘huidig gebruik’.

ruimtelijke ordening. De bedoeling van de nieuwe Wet op

Bereikbaarheid

de ruimtelijke ordening was dat procedures sneller zouden worden doorlopen. Hiervan is overigens bij de procedures

Na jarenlange lobby van ondernemend Nederland heeft

waarbij de Metaalunie betrokken was nog niet veel

minister Eurlings in 2009 op meerdere plaatsen eindelijk

gebleken.

jaarverslag 2009

35

Ton Ravesloot (MKB-Nederland), Siem Bodegraven (Eurodeur) en Hans van den Bersselaar ( Jos van den Bersselaar Constructie)

‘Aanpak recessie biedt kansen voor verbetering infrastructuur en bereikbaarheid’ In allerlei opzichten was 2009 een bijzonder jaar. De recessie die Nederland trof, vroeg in 2009 veel van ondernemers. De problemen waartegen het mkb-metaal aan liep, veranderden deels van aard. Waar eerder liquiditeit geen probleem was, vonden ondernemers geen gehoor bij banken meer. Toch bood 2009 ook kansen, voor een deel door bijzondere maatregelen die de overheid nam. Kansen om af te rekenen met problemen die ook voor de recessie speelden. Zo biedt de crisis- en herstelwet die eind 2009 naar de Eerste Kamer werd gestuurd verschillende ondernemers kansen. “Ondernemers zullen gemerkt hebben dat de schop de

Provincies hebben een andere rol gekregen. Van het achteraf

grond in is gegaan”, concludeert Ton Ravesloot, secretaris

besluiten controleren, naar nu een proactieve rol. “Via een

regionaal ruimtelijk beleid van MKB-Nederland. “Voor

zogeheten inpassingsplan kan een provincie het besluit

een deel komt dat voort uit de Commissie Elverding die

nemen een weg aan te leggen waar een gemeente dat

adviseerde de besluitvorming rondom infrastructurele

niet wenst. Dat kon tot anderhalf jaar geleden niet”, licht

projecten in te korten. Maar ook door kabinetsmaatregelen

Ravesloot toe. N-wegen zijn voor ondernemers belangrijke

is er extra geld uitgetrokken voor verbetering van de

wegen, daar heeft hij het eerst mee te maken. “Dat zijn

infrastructuur. MKB-Nederland heeft zich vooral ingezet om

ondergeschoven kindjes. Je moet voldragen N-wegen

de provinciale wegen, de zogeheten N-wegen versneld aan

hebben waardoor de belasting van de Rijkswegen afneemt”,

te pakken. Daar is een versnelling ingetreden, ook door de

zegt Ravesloot.

mogelijkheden die provincies hebben gekregen in het kader

“Provincies moeten optreden als de ontwikkeling van

van de nieuwe Wet Ruimtelijke Ordening waardoor ze allerlei

N-wegen achterblijft. De crisis- en herstelwet voegt daar

extra instrumenten hebben gekregen.”

een extra dimensie aan toe. Het moet allemaal minder ingewikkeld en sneller. We zitten midden in een economische crisis en in veel sectoren beginnen de orderportefeuilles goed leeg te raken. Dat zie je in de metaal en in de bouw. Zo’n wet kan er ook voor zorgen dat er gewoon weer werk komt.”

Direct belanghebbenden In de crisis- en herstelwet

kunnen alleen direct

belanghebbenden bezwaar aantekenen tegen een weg of een gebouw dat ergens komt. “Dat is een belangrijk ingrediënt voor ondernemers”, zegt Ravesloot. “Het is natuurlijk onzin als een organisatie uit Groningen bezwaar gaat maken tegen de aanleg van een weg in Zuid-Holland. Ook kleine procedurefouten zouden een project niet mogen ophouden. De crisis- en herstelwet zorgt ook voor een aantal vereenvoudigingen met betrekking tot bijvoorbeeld Natura2000. Juist dat moet de crisis- en herstelwet regelen. Je moet zaken integraal bekijken. Het moment is perfect: er

Siem Bodegraven (Eurodeur) 36

Ton Ravesloot (MKB-Ndereland)

zijn bepaalde sectoren die nu aan de slag kunnen. Het zorgt

Koninklijke Metaalunie

ervoor dat bedrijven die in de kern gezond zijn en personeel

het bedrijf niet verkeerd uit: “De recessie doorkomen is een

hebbend dat goed opgeleid is, door kunnen blijven gaan.”

kwestie van de lange adem, het aanbod moet krimpen

Perfect moment

tot het weer in verhouding is met de vraag. De jongens worden nu van de mannen gescheiden.” Het bedrijf is een

Het moment is perfect en kansen moeten benut

staalbouwbedrijf, gespecialiseerd in lichte constructies voor

worden. Dat vindt ook Metaalunielid en Kamer van

uiteenlopende toepassingen zoals trappen, balustrades,

Koophandelbestuurder Siem Bodegraven, directeur eigenaar

luifels, geluidsschermen en brugleuningen.

van Simon Bodegraven Holding BV en oud directeur van Euro-Deur en Metaalindustrie De Rooy BV.

Goede minister

in Nieuwkoop, over de aanleg van een rondweg vanaf

“Voor de sector zat er in 2009 een goede minister die van

het bedrijventerrein waarop zijn bedrijf gevestigd is. Van

doorpakken hield. Deze man houdt van knopen doorhakken.

oudsher is het bedrijventerrein een ‘Metaalunienest’.

En dat merken we natuurlijk aan het feit dat er jaren

Veel bedrijven die er gevestigd zijn, zijn van oudsher

vergaderd is over een stukje snelweg bij Delft dat nu

smederijen en Metaalunielid. Ook de in 2009 geopende

eindelijk aangepakt wordt. Het is natuurlijk idioot dat een

vakschool is er gevestigd. Echt ‘ondernemers minded’ is

aantal door de staat gefinancierde milieugroepen 20 jaar

de gemeente Nieuwkoop volgens Van Bodegraven niet.

lang een stuk snelweg tegen heeft kunnen houden, waar

“De belemmeringen die wij kennen worden hoofdzakelijk

ondernemers, omwonenden en alle overheden het er al lang

veroorzaakt door het natuurgebied waar we in zitten. In

over eens waren dat die er moest komen.” Heeft dat met

principe kunnen we de Randstad bereiken via lokale wegen.

de recessie te maken of met Eurlings? “De hele beweging

De ontsluiting naar het oosten is voor ons de bottleneck.

die het mogelijk heeft gemaakt, is natuurlijk in een bepaald

Veel vrachtverkeer gaat richting het oosten. Dat betekent nu

tijdsbeeld ontstaan. Het is enerzijds de daadkracht van

dat we door de dorpen heen moeten. Daarom hebben we al

een minister en anderzijds het tijdbeeld. Nederland moet

jaren geleden het idee gelanceerd om een rondweg aan te

het voor een groot gedeelte hebben van de mobiliteit en

leggen die én dorpen ontlast én om het natuurgebied heen

logistiek. Er moet nog veel gebeuren aan de infrastructuur”,

loopt, zodat we op die manier beter het oosten kunnen

aldus Van den Bersselaar.

bereiken.”

Schepje bovenop Het plan voor de vijf kilometer lange weg werd afgeblazen met als argument dat daarmee de ecologische hoofdstructuur doorkruist werd. “Men weigert er aan mee te werken. De provincie vond het in eerste instantie een goed idee maar is nu teruggekrabbeld”, vertelt Bodegraven. “Er werd gezegd dat we de N11 richting Alphen a/d Rijn maar moesten gebruiken. Dat betekent dat je eerst een stuk zuidelijk moet gaan terwijl je naar het oosten moet. Oftewel 15 kilometer omrijden. De gemeente doet er nog eens een schepje bovenop en suggereert dat we via Amsterdam moeten. Dit speelt al een jaar of 8. Het is te gek voor woorden als je ziet hoe de bouw in elkaar sukkelt en de provincie geen geld over heeft voor een verbetering van de infrastructuur.”

Doorpakken De schop in de grond van Eurlings, betekende voor sommige bedrijven extra kansen. Of is dat te rooskleurig voorgesteld? “We merkten het afgelopen jaar dat in de utiliteitsbouw veel minder gebouwd is. De woningbouw ligt volledig op zijn gat, net als het commerciële vastgoed. Wij hebben relatief gezien niet zo veel last gehad omdat we in de infrastructuur zitten”, bevestigt Hans van den Bersselaar directeur van Jos van den Bersselaar Constructie bv in Udenhout. En dat kwam

jaarverslag 2009

Hans van den Bersselaar ( Jos van den Bersselaar Constructie) 37

Financieringsfaciliteiten gewijzigd Het jaar 2009 opende voor veel bedrijven met een flink lager omzetperspectief. Na de daling die in het laatste kwartaal van 2008 inzette, daalde de omzet in het eerste halfjaar 2009 voor veel bedrijven nog eens met dubbele cijfers. Dat vergde veel aanpassingsvermogen voor ondernemers en leidde bij diverse bedrijven tot financieringskrapte.

Het beroep op de bedrijfseconomische adviseurs van de

kredietverzekeraar of leasebedrijf het afgelopen jaar is

afdeling ledenadvies was in 2009 dan ook voor het eerst sinds

gewijzigd.

vele jaren weer in hoofdzaak gericht op de onderwerpen

Voor bijna een kwart van de respondenten was de vraag niet

financiering en rentabiliteit van de onderneming. Ook hier

van toepassing. Van de ondernemers waarvoor de vraag wel

geldt dat een groot deel van de leden gelukkig hiervoor

van toepassing is, gaf 15% aan dat de faciliteit verslechterd

geen beroep op ledenadvies hoefde te doen. De Metaalunie-

is, 78% geeft aan dat deze ongewijzigd is en voor 7% is de

lidbedrijven werden bijgestaan in het aanpassen van

faciliteit verbeterd.

hun kosten- en financieringsstructuur en het maken van strategische keuzes, die vooral moesten worden gericht op ‘overleven’.

Bedrijfsjuridisch Veel vragen gingen bij het Team Bedrijfsjuridisch van

Overigens ging het niet bij alle leden mis. Er waren en zijn

de afdeling Ledenadvies over faillissementen en het

ook heel wat voorbeelden van bedrijven die slechts beperkte

betalingsgedrag van klanten. Ook was het onderwerp huur

omzetdalingen, of zelfs omzetstijgingen realiseerden.

en verhuur van onroerend goed populair.

Zoals te verwachten liep de belangstelling om een bedrijf

Er zijn ook in 2009 weer standaardcontracten en notities,

te kopen of verkopen aanzienlijk terug. Naast de genoemde

zoals de notitie over e-commerce, geüpdatet. Het is duidelijk

bedrijfseconomische

leden

dat de leden steeds vaker elektronisch zakendoen. Dit blijkt

telefonisch vanouds veel vragen over belastingregels.

ook uit het feit dat de Metaalunievoorwaarden meer en

Omzet- en loonbelasting staan daar nog steeds met stip op

meer in digitale vorm bij de Metaalunie worden opgevraagd,

één.

met als doel deze als bijlage bij een elektronische offerte of

aangelegenheden

stellen

Financieringen

opdrachtbevestiging te kunnen voegen.

Omdat er in 2009 veel te doen is geweest over de

Verder is het team Bedrijfsjuridisch een aantal branche-

bereidheid van banken en andere financiële instellingen om

verenigingen van dienst geweest met het oprichten van

financieringen te verstrekken is de leden van de Metaalunie

nieuwe rechtspersonen. Voor andere brancheverenigingen

gevraagd of de bestaande financieringsfaciliteit bij de bank,

zijn

algemene

voorwaarden

gemoderniseerd

en

is

meegewerkt aan het opstellen van erkenningsregelingen.

Economisch, fiscaal & juridisch 38

Koninklijke Metaalunie

jaarverslag 2009

39

kengetallen mkb-metaal Het rampjaar 2009 2009, het jaar dat begon met een vrije val van de economie en is geëindigd op een stabiel maar laag niveau. Het jaar 2009 is ook voor het mkb-metaal een slecht jaar geweest. De trend die zich de tweede helft van 2008 inzette heeft zich voor de meeste bedrijven in 2009 voortgezet. Dat niet alle bedrijven op een zelfde manier en op hetzelfde moment door de crisis zijn geraakt is duidelijk. Dit hangt af van de markt waaraan de bedrijven leveren en de sector waarin het bedrijf opereert. Vroeg cyclische sectoren en exporterende bedrijven als

zijn of aan deze sector toeleveren hebben een heel zwaar

verspanende

metaalwarenindustrie

jaar achter de rug. In de eerste helft van 2009 is de omzet

merkten de tweede helft van 2008 als eerste de teruggang

bedrijven

en

de

van deze sector tot wel 40% afgenomen ten opzichte van

en zijn vervolgens in 2009 ook hard geraakt. Bij de

het jaar daarvoor.

staalconstructiebedrijven is de teruggang pas een jaar later

Bedrijven die bijvoorbeeld aan de overheid leveren of zich

ingezet namelijk in de tweede helft van 2009.

gericht hebben op de energiemarkt hebben het over het

Bedrijven die hun omzet redelijk kunnen handhaven in

algemeen veel beter gedaan. Daarnaast zijn er natuurlijk

economische slechtere tijden, zijn de anticyclische service-

altijd bedrijven die zich in een bepaalde nichemarkt staande

en onderhoudsbedrijven. Ook deze bedrijven hebben geen

weten te houden.

makkelijk jaar achter de rug maar hebben het over het algemeen niet zo zwaar gehad als productiebedrijven.

Ondanks het zeer moeilijke jaar 2009 lijken er voor 2010 wat lichtpuntjes te zijn voor een aantal sectoren. Sectoren die

Dat de markt aan wie wordt geleverd ook bepalend is voor

eind 2009 aangeven een voorzichtige stijgende lijn waar te

de mate van teruggang is in 2009 duidelijk geworden. De

nemen zijn bedrijven met relatief veel export, waaronder

bedrijven die zelf in de transportmiddelen-industrie actief

de verspanende bedrijven, de machinebouwers en de elektronica bedrijven. Deze bedrijven profiteren als eerste van een voorzichtig aantrekkende export. Dat deze lichtpuntjes nog niet voor alle sectoren zichtbaar zijn blijkt wel bij de toeleveranciers aan de bouw en

Orderportefeuille in weken.

oppervlaktebehandeling. Deze sectoren lijken het dieptepunt

13,0

nog niet te zijn gepasseerd. Voor veel mkb-metaalbedrijven

12,0

geldt dat 2010 een lichte groei te zien zal geven te opzichte

11,0

van 2009. Echter gezien de extreem scherpe daling van 2009

10,0

zal het nog lang duren voordat we weer op het niveau van

9,0

voor de crisis zitten.

8,0

Orderpositie binnenland blijft teleurstellend

7,0

In het laatste kwartaal van 2008 gaven na vier jaren van groei

6,0 dec-09

jun-09

dec-08

jun-08

dec-07

jun-07

dec-06

jun-06

ded-05

jun-05

voor het eerst meer ondernemers aan dat hun binnenlandse orderpositie was afgenomen. De hardste daling vond daarna plaats in het eerste kwartaal van 2009. Terwijl 11% van de ondernemers aangaf dat de orderpositie was toegenomen gaf 57% aan dat deze was afgenomen. Deze vrije val heeft

40

Koninklijke Metaalunie

zich in de rest van het jaar gelukkig niet voortgezet en is in

Orderpositie buitenland iets minder slecht

het vierde kwartaal voor de sector als geheel nagenoeg tot

Bij de exporterende bedrijven is 2009 positiever geëindigd dan

stilstand gekomen.

bij de collega’s die alleen de Nederlandse markt bedienen. Bij

Eind 2009 hielden de bedrijven met een omzettoename en de

de waardering van de orderpositie zijn er meer ondernemers

bedrijven met een omzetafname elkaar in evenwicht.

die aangeven dat het laatste kwartaal van 2009 beter was dan

De gemiddelde ordervoorraad in weken had medio 2009

het derde kwartaal, dan ondernemers die een minder kwartaal

haar dieptepunt bereikt. De service- en onderhoudsbedrijven

achter de rug hadden. Ten aanzien van 2010 verwachten de

hebben minder last van omzet terugval, zij het dat deze sector

exporterende bedrijven dat de orderpositie zal toenemen.

de tweede helft van 2009 ook iets minder positief was dan in

De meeste exporterende bedrijven bevinden zich onder de

de eerste helft.

machinebouwers en elektronica bedrijven.

jaarverslag 2009

41

Afzetprijzen onder druk

Bedrijfsresultaten

Als gevolg van de overcapaciteit in de gehele sector hebben

Net als bij de andere indicatoren geldt ook hier dat het jaar

de afzetprijzen in 2009 behoorlijk onder druk gestaan en

met een vrije val is begonnen en dat deze in de loop van het

zal dit in 2010 nog voortduren. Partijen die hier het meeste

jaar op een redelijk stabiel maar laag niveau is geëindigd.

last van hebben gehad zijn de toeleverende bedrijven zoals

Ondanks alle maatregelen die worden genomen om de

verspaning, oppervlakte behandeling en staalconstructie.

kosten terug te brengen blijkt dat dit niet voldoende is om

De elektronica bedrijven en machinebouwers hoefden iets

de omzetterugval te compenseren. In 2009 heeft gemiddeld

minder marge weg te geven.

25% tot 30% van de ondernemers met verlies te maken terwijl een zelfde deel quitte draait.

Werkgelegenheid neemt af

Voor de bedrijven die exporteren liggen deze cijfers gunstiger.

In 2009 is de werkgelegenheid bij veel bedrijven afgenomen.

Terwijl ruim de helft van de exporterende bedrijven winst

Eind 2008 viel het aantal ontslagen onder het vaste personeel

maakt geldt dit voor slechts een derde van de bedrijven die

nog erg mee. Het is duidelijk dat bedrijven begonnen zijn

hun producten of diensten op de Nederlandse markt afzet.

met het afstoten van flexibele arbeidskrachten waaronder

Ook in 2010 zal de sector de gevolgen van de slechtere

ingeleend personeel en ZZP-ers. In de loop van 2009 bleek

resultaten merken. Omdat er bij veel bedrijven voor langere

dit niet voldoende en is bij veel bedrijven ook vast personeel

tijd meer geld is uitgegeven dan er is binnen gekomen zal

ontslagen. In het derde kwartaal van 2009 is bij 25% van de

ook bij die bedrijven het ‘vet’ een keer opraken met als

bedrijven de werkgelegenheid onder het vaste personeel

gevolg dat het aantal faillissementen in het mkb-metaal

afgenomen. In de helft van de gevallen is dit mede gepaard

ook in 2010, groot zal zijn.

gegaan met gedwongen ontslagen. Met name in de sectoren verspaning en oppervlakte behandeling zijn relatief veel

Investeringsbereidheid iets minder negatief

bedrijven waarbij de werkgelegenheid is afgenomen.

De investeringsverwachtingen in het mkb-metaal zijn eind

Ondanks de stabilisatie van de omzet verwachten de

2009 minder slecht dan aan het begin van dat jaar. In het

ondernemers ook in 2010 een verdere afname van het

eerste kwartaal van 2009 gaf 60% van de ondernemers

personeel. Binnen het mkb-metaal heeft ongeveer 7%

aan minder te zullen gaan investeren dan in 2008. Aan

van de bedrijven gebruik gemaakt van deeltijd-ww voor

het einde van het jaar was dit percentage afgenomen tot

gemiddeld 7 medewerkers per onderneming.

40%. Ondernemers verwachten ook in 2010 (nog) minder te

Toch geeft nog één op de vier ondernemers aan opzoek

zullen investeren dan ze in 2009 hebben gedaan, een slecht

te zijn naar nieuw personeel. Van de bedrijven die

voorteken.

personeel zoeken wordt gemiddeld 1,5 fte gezocht. Onder de machinebouwers geeft eind 2009 bijna de helft van de ondernemers aan opzoek te zijn naar nieuwe mensen.

Percentage bedrijven met gedwongen ontslagen in het afgelopen kwartaal

Percentage bedrijven met vacatures 60%

16% 14%

50%

12%

40%

10%

30%

8% 6%

20%

4%

dec-09

jun-09

dec-08

jun-08

dec-07

jun-07

dec-06

42

jun-06

ded-05

jun-05

10%

2% 0%

dec-08

mrt-09

jun-09

sep-09

dec-09

Koninklijke Metaalunie

branchegroepen ABHS

Algemene Branchevereniging Hang



en Sluitwerk

BBN

Brandveilig Bouwen Nederland

BFN

Balkonhekken Fabrikanten Nederland

COM

Centraal Orgaan Mechanisatiebedrijven

DESC

Dutch Electronic Systems and Components

DMFI

Dutch Machinery for the Food Industry

DPT

Dutch Precision Technology

DSA

Dutch Spring Association

DSSP

Dutch Suppliers of Sheetmetal Products

DUCOMA

Dutch Conveyor Manufacturers

DUMA

Dutch Used Machinery Association

Dumebo-DWS

Dak- en Wandsystemen

EKH

Erkende Keurbedrijven Hijs- & Hefmiddelen

FDP

Federatie Dunne Plaat

Federatie Agrotechniek FIPAVO

FietsParkeerVoorzieningen

FLS

Fabrikanten van Luchtzuivering Systemen

HCRA

Holland Container Repair Association

HOLTRAF

Hollandse Transformatoren Fabrikanten

MDG

Vereniging Toeleveranciers Metalen Dak- en Gevelmaterialen

MDI

Moulds & Dies Industry

MGB

Metaal Gieterij Bedrijven

MTI

Medisch Technische Industrie

NAF

Nederlandse Aanhangwagen Fabrikanten

NBS

Nederlands Brandweervoertuigen Specialisten

NBT

Nederlandse Bakkerij Techniek

NEBIFA

Nederlandse Binnenwandsystemen Fabrikanten

NFW

Nederlandse Fabrikanten van Wegbebakeningsmaterialen

NGK

Nederlands Gilde van Kunstsmeden

NHI

Nederlandse Hekwerk Industrie

Branche -Groepen,

NJI

Nederlandse Jachtbouw Industrie

verenigingen en

NLB

Nederlandse Lifttechnische Bedrijven

-secretariaten

NPS

Nederlandse Precisie Slijpbedrijven

NTF

Nederlandse Trappen Fabrikanten

Leden van de Koninklijke

NVvM

Nederlandse Vereniging van Modelmakerijen

Metaalunie kunnen

NWB

Nederlandse Watersnijtechnische Bedrijven

deelnemen aan

Opnieuw!

Vereniging Hergebruik Product

branchegroepen.

Romazo Breed

Deze behartigen

SDV

Stichting Doelmatig Verzinken

de economische en

SNS

Vereniging Samenwerkende Nederlandse Staalbouw

technische belangen

SPMA

Specialists Production Mechanization and Automation

van een homogene

STANOD

Stichting Anodiseren

bedrijfsgroep. Omdat

TKN

Vereniging Technische Keramiek Nederland

samenwerking in de

VeBIT

Verenigde Bedrijven Intern Transport

toeleverketen steeds

Vereniging Straatmeubilair

belangrijker wordt,

VGS

Vereniging Graveren & Sign

stimuleert de Metaalunie

VIB

Vereniging Isolatiebedrijven Nederland

marktgeoriënteerde

VNSI

Vereniging Nederlandse Scheepsbouw Industrie

clusters tussen branches.

VOM

Vereniging voor Oppervlaktetechnieken van Materialen

VTI

Vereniging van Tankinstallateurs

Metaalunie

jaarverslag 2009

43

Koninklijke Metaalunie Einsteinbaan 1 Postbus 2600 3430 GA Nieuwegein Telefoon (030) 605 33 44 Fax (030) 605 31 22 [email protected] www.metaalunie.nl