Jaarverslag Met dank aan: Vlaamse Gemeenschap IVA Jongerenwelzijn Vlaamse Gemeenschapscommissie Brussel Provincie Vlaams-Brabant

Met dank aan: Vlaamse Gemeenschap – IVA Jongerenwelzijn Vlaamse Gemeenschapscommissie Brussel Provincie Vlaams-Brabant

Jaarverslag 2010

Secretariaat: Lipsestraat 175 3150 Tildonk Tel: 016/20.21.93 Fax: 016/24.19.21 Maatschappelijke zetel: Vanderlindenstraat 17 1060 Schaarbeek-Brussel [email protected] www.alba.be

INHOUD VOORWOORD ..................................................................................................................................................4 MISSIE..............................................................................................................................................................7 HISTORIEK ........................................................................................................................................................8

ALBA .......................................................................................................................................................................... 8 VROEGER ................................................................................................................................................................... 8 BAS! ...................................................................................................................................................................... 8 OIKOTEN ............................................................................................................................................................... 9 ACTIVITEITEN ................................................................................................................................................. 12

HERSTELGERICHTE EN CONSTRUCTIEVE AFHANDELING .......................................................................................................... 13 BEMIDDELINGSBURO - HERSTELBEMIDDELING EN HERGO BRUSSEL ......................................................................................... 17 Inleiding .............................................................................................................................................................. 17 Cijfers en letters in 2010 ..................................................................................................................................... 18 Uitdagingen voor 2011 ....................................................................................................................................... 38 Algemeen besluit ................................................................................................................................................ 43 Bijlagen ............................................................................................................................................................... 44 HERSTELBEMIDDELING MINDERJARIGEN (HB-) BAL ................................................................................................ 57 Inleiding .............................................................................................................................................................. 57 Herstelbemiddeling minderjarigen: de cijfers in beeld ...................................................................................... 59 Herstelgericht groepsoverleg (Hergo) ................................................................................................................ 66 Vrijwilligerswerking bemiddeling minderjarigen ................................................................................................ 76 Bijlagen ............................................................................................................................................................... 81 GAMBAS..................................................................................................................................................................... 99 Inleiding .............................................................................................................................................................. 99 De projecten ....................................................................................................................................................... 99 Gemeenschapsdienst ....................................................................................................................................... 104 Rots en water ................................................................................................................................................... 107 Leerproject ‘omgaan met drugs’ ...................................................................................................................... 110 Leerproject op maat ......................................................................................................................................... 113 Leerproject seksueel grensoverschrijdend gedrag ........................................................................................... 115

Jaarverslag Alba 2010

Inhoudstafel

2

Leerproject ‘Slachtoffer in Beeld-Minderjarigen’ ............................................................................................. 116 Basta ................................................................................................................................................................. 118 Algemeen Besluit Gambas ................................................................................................................................ 120 De Cijfers: Algemeen ........................................................................................................................................ 122 OIKOTEN ...................................................................................................................................................... 137

Inleiding ............................................................................................................................................................ 137 Verslag van de onthemende projecten ............................................................................................................ 139 Illustratie: een brief van onderweg .................................................................................................................. 144 Cijfers en toelichting bij de cijfers ................................................................................................................ 146

EXTRA Thema’s ................................................................................................................................................. 154 Pilootproject: een staptocht naar Santiago als ontheming voor volwassen gedetineerden ............................ 165 TOOL............................................................................................................................................................ 169

Enkele vaststellingen ........................................................................................................................................ 169 Kwantitatieve gegevens.................................................................................................................................... 171 Experimenteren met time-outs ........................................................................................................................ 178 ACTIEF! ........................................................................................................................................................ 183

Een hernieuwde Actief!-visie ............................................................................................................................ 183 De werking in 2010 – knelpunten en uitdagingen ............................................................................................ 185 EIGEN KRACHT .............................................................................................................................................. 189

Wat zijn Eigen Kracht Conferenties? ................................................................................................................ 189 Oprichting van het Steunpunt Eigen Kracht ..................................................................................................... 189 Organisatie van Eigen Kracht Conferenties in Vlaams- Brabant en Limburg .................................................... 190 De toekomst van Eigen Kracht.......................................................................................................................... 190 ORGANISATIE ............................................................................................................................................... 192

TEAM ..................................................................................................................................................................... 192 SAMENWERKINGSVERBANDEN EN OVERLEGORGANEN ........................................................................................................ 194 FINANCIES ................................................................................................................................................................. 197

De cijfers ........................................................................................................................................................... 197


Inhoudstafel

3

VOORWOORD 2008 en 2009 waren de jaren van de fusie tussen Bas! en Oikoten tot Alba, en dus van het samenbrengen van mensen, structuren en ideeën. 2010 en 2011 worden ongetwijfeld de jaren van de nieuwe projecten. Je vindt deze nieuwe projecten uitgebreid toegelicht in dit jaarverslag, maar voor de ongeduldige lezen – of de lezer met weinig tijd – zet ik ze hier graag op een rijtje. Begin 2010 start Alba een intensieve en boeiende samenwerking met EKC.be. Deze kleine vzw organiseert al een aantal jaren Eigen Kracht Conferenties in Vlaanderen en vindt in Alba een partner uit de jeugdzorg die mee werk wil maken van de verankering van dit initiatief. We werken hard aan een subsidievoorstel voor de Vlaamse Gemeenschap, richten het Steunpunt Eigen Kracht op, organiseren Eigen Kracht Conferenties in Vlaams-Brabant en Limburg en opleidingen voor nieuwe coördinatoren en gaan in op tientallen uitnodigingen om het initiatief voor te stellen. Net voor Kerstmis krijgen we het bericht dat Vlaanderen 70.000 euro wil investeren in de uitbouw van Eigen Kracht. Goed nieuws, maar met een kantje. Want de middelen worden toevertrouwd aan het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk en niet aan EKC.be of Alba. En ze dienen vooral om het aanbod verder bekend te maken en niet zozeer om de conferenties te organiseren. Alba zet noodgedwongen een stapje terug en het Steunpunt neemt over. We wensen hen en EKC.be het allerbeste met de verdere uitbouw van Eigen Kracht in Vlaanderen. In het voorjaar 2010 krijgen we het heuglijke nieuws dat de provincie het projectvoorstel van BAL wil ondersteunen om vrijwilligers in te schakelen als steunfiguren in het herstelgericht groepsoverleg. Door de inzet van vrijwillige burgers hopen we dat de samenleving een krachtig signaal van vertrouwen en solidariteit uitzendt naar zij die dit vertrouwen geschaad hebben (de jonge daders) en naar zij wiens vertrouwen beschadigd is (de slachtoffers). Wij hopen via deze extra ondersteuning de actieve participatie van de partijen (daders en slachtoffers) te verbeteren en de slaagkansen van Hergo te verhogen. Gedurende zeven maanden leggen we ons toe om de vrijwilligerswerking voor Hergo (naar analogie met de vrijwilligerswerking voor bemiddeling) een solide theoretische basis te geven. In samenwerking met de H.U.Brussel, met dank aan Eric Claes en Emilie Van Daele, schrijven we voor beide werkingen aan een concepttekst die begin 2011 zal afgerond worden. In het najaar laat CERA ons weten dat ze ons deskundigheidsbevorderingsproject “Bemiddelen in voorzieningen” wil ondersteunen. Tool en het Bemiddelingsburo werken samen een driedelig aanbod uit voor jeugdzorgvoorzieningen uit Vlaams-Brabant en Brussel. In 2010 komen we een paar keer samen om alles goed voor te bereiden. In 2011 maken we ons aanbod bekend. We bieden een intern vormingsprogramma op maat aan waarbij we een begeleidersteam in de voorziening vertrouwd maken met het herstelgericht werken. Daarnaast vormen we een intervisiegroep voor begeleiders uit verschillende voorzieningen rond het omgaan met conflicten. Tenslotte bieden we - bij wijze van experiment - aan voorzieningen de mogelijkheid om in een concrete situatie een beroep te doen op een externe bemiddelaar. Ongeveer tegelijkertijd krijgen we van de Vlaamse Gemeenschapscommissie in Brussel te horen dat ons Actief!project opnieuw mag opgestart worden, een project waarbij we Brusselse jongeren ondersteunen bij hun zoektocht naar een zinvolle vrijetijdsbesteding. Projectcoördinator Seppe heeft ondertussen echter andere oorden opgezocht en dus gaan we op zoek naar een nieuwe medewerker. Begin 2011 start Bleri Lhesi aan zijn opdracht. Hij schrijft een visietekst uit en bespreekt met onze partners een hernieuwd engagement. Het project kan een tweede start maken. Ook binnen Oikoten leven allerlei plannen, gerijpt in 2010 en stilaan vorm krijgend in 2011. Noodgedwongen en met pijn in het hart moeten we het werkprojectensecretariaat in Zuid-Frankrijk sluiten: het aantal gastgezinnen dat zich wil engageren wordt steeds kleiner en de administratieve last om een secretariaat in het buitenland open te


Voorwoord

4

houden steeds groter. We besluiten om onze werkprojecten voortaan vanuit België te coördineren en prospecteren in Noordoost-Frankrijk. De eerste jongeren zijn ondertussen vertrokken. Tegelijk neemt het team de tijd om andere werkvormen te verkennen: mogelijks borrelen nieuwe ideeën op of krijgen oude ideeën een nieuwe kans. Een ander oud idee dat na bijna 30 jaar eindelijk gerealiseerd wordt, is de organisatie van een Oikoten-staptocht voor volwassen gedetineerden. Die realisatie blijkt moeilijker dan gedacht. Jef Van Langendonck - ex-tochtbegeleider, ex-projectverantwoordelijke en momenteel concièrge in Biez – is de vastberaden bezieler van dit project. Samen met zijn compagnons de route Luc Couvreur en Leo Van Garsse, ook twee Oikoten-routiniers, stelde hij een zeer deskundige werkgroep samen, die ons de weg wijst doorheen de ingewikkelde doolhof van het strafrecht en het gevangeniswezen. Vandaag staan we alweer een paar stappen verder. Drie gedetineerden uit de gevangenis van Hasselt werden geselecteerd, de zoektocht naar een begeleider is volop bezig. In het najaar vertrekken ze. Diezelfde Jef ligt ook mee aan de basis van een ander Oikoten-project, nl. de realisatie van een getuigenissenboek naar aanleiding van 30 jaar Oikoten in 2012. Ook hier laat Jef zich omringen door experts met een boon voor Oikoten: Saskia Szepansky, Stefaan Vermeulen en Phara De Aguirre. De eerste interviews zijn bijzonder veelbelovend. Uitgeverijen willen het boek heel graag publiceren. Verwacht tegen mei 2012. Eind 2010 zet Alba de eerste stappen om het beheer van de vzw HogerWal over te nemen. HogerWal organiseert vanuit de Antwerpse haven korte boottochten voor jongeren. Guido, een ervaren en gepassioneerde schipper, vaart de Aegir - een kleine zeilboot zonder luxe - rond op Belgische en Nederlandse wateren waarbij ook eilandjes en havenstadjes worden aangedaan. HogerWal richt zich naar jongeren tussen 12 en 20 jaar in moeilijke situaties die er even tussenuit willen en zo de kans krijgen om tot rust te komen en een positieve ervaring op te doen. De boot zal in eerste instantie ingezet worden voor de time-outs van Tool. Daarnaast willen we dit aanbod ook ter beschikking stellen van de ruimere sector. De overname van het beheer werd in februari 2011 afgerond. In april start het nieuwe vaartseizoen. Ook intern worden een aantal grondige veranderingen voorbereid. Zo verhuizen onze Brusselse Albanezen begin november 2010 naar een nieuw pand in Schaarbeek. De vorige locatie in Sint-Gillis barstte uit haar voegen en bood te weinig privacy om jongeren te ontvangen en rustig te kunnen werken. In Schaarbeek kiezen we voor een plek te midden de leefwereld van onze jongeren, maar met voldoende rust om kwalitatief werk te leveren. We hebben zelfs uitzicht op een mooie binnentuin! Maar ook een groot deel van de Leuvense collega’s telt momenteel af naar een grote verhuis. Eind december 2010 beslist Alba immers om – na een zoektocht van bijna 2 jaar – een hoeve in Herent te kopen. Die hoeve wordt momenteel (een beetje) verbouwd. Na 24 jaar trekt Oikoten weg uit Tildonk. En ook Tool en Gambas laten hun vertrouwde stek in Leuven achter. Nog in 2010 start Alba een ecoteam op. De groenste medewerkers worden samen gezet om na te denken over zeer praktische ingrepen om de milieuimpact van onze activiteiten te verkleinen. En dat hebben we geweten: we kopen nu ecoprintpapier aan, drukken standaard recto verso, hebben op de meeste plaatsen spaarlampen hangen, drinken kraantjeswater, rijden met de plooifiets door Brussel en gooien organisch afval in een compostvat of bij de schapen. En onze electriciteitsleverancier is 100% groen. Andere initiatieven volgen ongetwijfeld. Tot slot: we zijn nu 2 jaar na de fusie en dat betekent dat je al eens even terug mag kijken naar wat we gerealiseerd hebben en hoe we verder willen. Daar willen we grondig de tijd voor nemen en daarom hebben we de hulp van Toolbox ingeroepen. Twee externe deskundigen begeleiden ons bij het uitzetten van een toekomststrategie en bij het afstemmen van onze interne structuur op deze strategie. Bij al deze vernieuwingen zouden we bijna vergeten dat we binnen Alba elke dag met veel enthousiasme, deskundigheid en doorzettingsvermogen op stap gaan met jongeren, hun ouders, hun vrienden, hun begeleiders en


Voorwoord

5

hun slachtoffers. In de rotsvaste overtuiging dat we zo van deze wereld een betere plek voor iedereen kunnen maken. Ik dank u voor de bijdrage die ook u hieraan levert.

Jo


Voorwoord

6

MISSIE Alba streeft naar een solidaire samenleving waarin uitsluiting voorkomen wordt. We willen mensen kansen geven en zo groei, verrijking en verbondenheid mogelijk maken. Alba werkt naar aanleiding van situaties waar jongeren of jongvolwassenen in een vertrouwensbreuk of conflict zijn terechtgekomen, met zichzelf, met hun omgeving of met de maatschappelijke norm. We hebben hierbij aandacht voor alle betrokkenen (jongeren, ouders, slachtoffers, steunfiguren…). Alba werkt in en tussen maatschappelijke kaders, zoals justitie, hulpverlening en onderwijs. Vanuit het geloof in hun eigen kracht stimuleren we mensen in het bewaren, herstellen en opbouwen van positieve banden en in het opnemen van hun verantwoordelijkheid. We scheppen hiervoor een veilige ruimte. Deze ruimte is noch grenzeloos, noch vrijblijvend en kan confronterend werken. Het proces en het resultaat zijn beide belangrijk. Alba streeft naar een aanbod op maat en maximale inspraak en betrokkenheid. Vanuit een pluralistische levens- en maatschappijvisie heeft Alba respect voor de eigenheid, de mening en het verhaal van elke betrokkene. Door kritische reflectie op onze eigen werking hebben we aandacht voor methodiekverfijning en vernieuwing. Op basis van onze ervaringen wil Alba het maatschappelijk denken, de structuren en het beleid beïnvloeden.


Missie

7

HISTORIEK ALBA Vanaf 1 januari 2009 vormen Bas! en Oikoten samen de nieuwe organisatie Alba. Alba is werkgever van de diensten voor herstelgerichte en constructieve afhandeling (HCA) in de gerechtelijke arrondissementen Brussel en Leuven. Deze diensten bieden herstelbemiddeling, leerprojecten en gemeenschapsdiensten aan. Daarnaast organiseert Alba de onthemende staptochten en werkprojecten van Oikoten, een time-outproject voor voorzieningen uit Vlaams-Brabant en Brussel en een vrijetijdsproject in Brussel. Tenslotte heeft Alba een kampplaats in Biez-Sart. Tot 2009 organiseert Alba ook ouderstages, maar – omwille van een gebrek aan succes in de andere gerechtelijke arrondissementen van Vlaanderen - beslist de overheid om dit initiatief stop te zetten. In 2010 zet Alba mee haar schouders onder de verdere uitbouw van de Eigen Kracht Conferenties. We werken mee aan de organisatie van conferenties in Vlaams-Brabant en Limburg en bereiden een subsidieaanvraag bij de Vlaamse overheid voor. Die subsidie komt er ook, maar omdat de overheid beslist om de middelen toe te vertrouwen aan het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk zet Alba een stapje terug. Nog in 2010 start BAL het vrijwilligersproject herstelgericht groepsoverleg met een conceptuele oefening rond de rol van vrijwilligers als ondersteuningsfiguren bij Hergo’s. Andere projecten worden voorbereid, zoals bemiddelen in voorzieningen, de organisatie van een Oikoten-tocht voor volwassen gedetineerden en de overname van het beheer van HogerWal vzw. Actief! wordt in 2010 tijdelijk stopgezet bij gebrek aan middelen. Nieuwe middelen zullen een heropstart in 2011 mogelijk maken. Oikoten beslist om haar secretariaat in Zuid-Frankrijk te sluiten en om de werkprojecten voortaan vanuit België te organiseren.

VROEGER BAS! Bas! wordt in 1995 opgericht door enkele Brusselse jeugdadvocaten, criminologen, jeugd- en welzijnswerkers en de sociale dienst van de Jeugdrechtbank, vanuit een sterk geloof in het constructief omgaan met jeugddelinquentie door jonge daders een stem te geven. Rechtswaarborgen en proportionaliteit gaan samen met het appèl op de eigen verantwoordelijkheid voor de gepleegde feiten en voor het herstel ervan. De organisatie start met twee begeleiders, die meteen afspraken maken met de Jeugdrechtbank en de Sociale Dienst van de JRB, met het Parket en met de advocatuur. Ze bouwen een netwerk uit met vzw’s en openbare diensten om de organisatie van gemeenschapsdiensten mogelijk te maken. In 1996 verandert de oorspronkelijke naam van de vzw “Begeleidingsdienst prestaties van opvoedkundige of filantropische aard van het gerechtelijk arrondissement Brussel” in Bas! (Begeleidingsdienst voor Alternatieve


Historiek

8

Sancties). Het uniforme pad van de gemeenschapsdiensten wordt verruimd met een leerproject ‘omgaan met drugs’. Ook de jaren daarna wordt geëxperimenteerd met nieuwe leerprojecten, afgestemd op de aard en de ernst van de feiten en op de jongere, zijn achtergrond en zijn omgeving. Tegelijk komt ook het slachtoffer meer en meer in beeld. Leerprojecten veranderen van naam en inhoud. Projecten ‘omgaan met agressie’ en ‘sociale vaardigheden’ worden projecten op maat en ‘Rots en Water’. ‘Magda’ is het moeder-project van ‘Basta’ en ‘Slachtoffer in Beeld’. Samen met de uitbreiding van het aanbod verruimt de werking naar het gerechtelijk arrondissement Leuven. Parallel aan deze leerprojecten en gemeenschapsdiensten start Bas! in 1996 met de organisatie van daderslachtofferbemiddeling en wordt meegestapt in het aanbod van het Vereffeningsfonds. Later pioneert Bas! mee rond het herstelgericht groepsoverleg. Door de uitbreiding van het aanbod ontstaat de behoefte om meer structuur te geven aan de organisatie. De herstelbemiddelaars verenigen zich in het Bemiddelingsburo en Gambas wordt de naam voor de begeleiding van gemeenschapsdiensten en leerprojecten. Bas! staat dan voor de vereniging van beiden en voor het scheppen van ruimte waarbinnen jongeren en andere betrokkenen verantwoordelijkheid kunnen opnemen en samen zoeken naar herstel. “Geen vrijheid zonder verantwoordelijkheid en geen echte verantwoordelijkheid zonder vrijheid”, wordt de baseline van de organisatie. Ook de overheid maakt keuzes. De Wet op de Jeugdbescherming wordt in 2006 aangepast aan de praktijk, wat leidt tot een structurele erkenning van een nieuwe sector: de diensten voor herstelrechtelijke of constructieve afhandeling. Naast een vastgelegd aanbod van gemeenschapsdiensten, leerprojecten, herstelbemiddeling en herstelgericht groepsoverleg, koppelt de overheid ook het project ouderstages aan deze HCA-diensten. Deze nieuwe sector is meteen de aanleiding voor de fusie tussen Oikoten en Bas!. Net voor het zover is, start Bas! in 2008 met een nieuw project ‘Actief!’ dat Brusselse jongeren wil ondersteunen in het vinden van een zinvolle vrijetijdsbesteding.

OIKOTEN In 1982 organiseert Oikoten voor twee minderjarigen en een begeleider een eerste voettocht vanuit Vézelay in Frankrijk naar het Spaanse Santiago de Compostela. De initiatiefnemers waren geïnspireerd door een kennismaking met de "Karavanen van de laatste kans" van de Amerikaanse organisatie "Vision Quest". Voor deze twee jongeren betekent deze eerste Oikoten-tocht een ultieme kans. De Mechelse Jeugdrechter Jan Peeters is bereid om - als ze de tocht tot een goed einde brachten - deze jongeren vrij te laten uit de gesloten gemeenschapsinstelling en het dossier bij de Jeugdrechtbank te sluiten. Ze krijgen de kans om hun toekomst in eigen handen te nemen. De onderneming wordt een succes. Tegen de verwachting van velen in bereiken de stappers na een voettocht van 2500 km hun einddoel, en beide jongeren weten zich achteraf een plaats te verwerven in de samenleving. In 1987 gaat Oikoten met de overheid een conventie aan. Tegenover een uitbreiding van het personeel en de werkingstoelagen komt een uitgebreid takenpakket te staan. Het is de bedoeling dat Oikoten het idee achter de tochten gestalte zou geven in allerlei nieuwe projecten.


Historiek

9

De tochtformule wordt opengesteld voor meisjes. Daarnaast start Oikoten met individuele werkprojecten op boerderijen in de Franse Pyreneeën. Sinds 1994 heeft Oikoten ter plekke vaste medewerkers die gastgezinnen rekruteren en begeleiden. In 1987 start een Project Herstelbemiddeling waarbij, in nauwe samenspraak met Jeugdrechters en Parketmagistraten, bemiddeld wordt tussen minderjarige "daders" en hun slachtoffers, wat een verder ingrijpen positief kan beïnvloeden. Ondertussen heeft dit aanbod een vaste plaats verworven in Vlaanderen, zowel voor minder- als voor meerderjarigen. In 1997 richt Oikoten een boerderij in het Waals-Brabantse Biez-Sart in als kampplaats voor groepen. In 1999 start Oikoten met de organisatie van crisisonthemingen: korte tochten van één week, als een vorm van time-out voor jongeren uit voorzieningen die in een ernstig conflict met hun begeleiding terecht komen. Vandaag biedt de time-outdienst TOOL naast deze staptime-outs ook verblijfstime-outs aan en uitwisselingstime-outs tussen voorzieningen. In 2005 start Oikoten met een experiment om vrijwilligers in te schakelen in herstelbemiddeling. Hiermee wil Oikoten de samenleving nauwer betrekken bij de bemiddelingsgedachte en -praktijk en zo het maatschappelijk draagvlak vergroten. In 2006 volgt een aanbod "Hergo op school" in het kader van de korte schooltime-outs die door Cidar worden aangeboden. In 2007 zorgt de nieuwe Jeugdwet voor een spectaculaire uitbreiding van het team herstelbemiddeling. Bovendien start Oikoten, samen met de vzw Bas!, de dienst Boog op, die in Vlaams-Brabant en Brussel ouderstages organiseert. Naar aanleiding van de nieuwe Jeugdwet en de oprichting van de HCA-diensten fusioneert Oikoten in 2009 met de vzw Bas!.


Historiek

10


Activiteiten

11

ACTIVITEITEN

HCA – Herstelgerichte en constructieve afhandeling


HCA

12

HERSTELGERICHTE EN CONSTRUCTIEVE AFHANDELING

Alba kent een erkenning en vanaf 1 januari 2011 overeenkomstige subsidiëring voor 2 HCA-diensten. Deze erkennning is verbonden aan de gerechtelijke arrondissementen Leuven en Brussel, waarbinnen we werkzaam zijn. HCA-diensten - of diensten voor herstelgerichte en constructieve afhandeling - zijn diensten die herstelbemiddeling, herstelgericht groepsoverleg, gemeenschapsdiensten en leerprojecten aanbieden. Zo staat vermeld in het erkenningsbesluit. HCA-diensten hebben niet het patent op herstelgericht en constructief werken. Elke begeleidingsvorm en elke reactiewijze op het misdrijf gepleegd door minderjarigen, op de jonge daders of verdachten en hun entourage en op de slachtoffers, dient minstens herstelgericht en constructief te zijn. De HCA-activiteiten binnen Alba kennen een verscheiden karakter. Elk gepleegde feit is ondanks de erop vastgepinde juridische kwalificatie anders. Elke jongere draagt een andere rugzak mee. Elk slachtoffer beleeft het gebeurde op een eigen manier. De HCA-activiteiten binnen Alba kunnen dan ook alleen maar drager zijn van deze verscheidenheid. Alba zelf kent een rijke en gevarieerde geschiedenis en kiest in haar organisatiemodel voor een principiële splitsing tussen het vrijwillige aanbod en de opgelegde maatregelen. Herstelbemiddeling en Hergo vertrekken vanuit een ‘vrijwillig’ mandaat van Justitie en alle direct betrokkenen. Gemeenschapsdienst en leeprojecten zijn ‘opgelegde maatregelen’ en zitten dus meer in een juridische logica. Beiden kennen evenwel grote aandacht voor de participatie van de direct betrokkenen, jongeren, slachtoffers, ouders… niet alleen in de gegeven inhoud, maar ook in de relatie met justitie. Opnieuw vind je ook deze participatiegedachte terug in het organisatiemodel van Alba. Binnen 3 autonome deelwerkingen geeft Alba vorm aan zijn HCA-activiteiten. BAL (Leuven) en het Bemiddelingsburo (Brussel) vinden elkaar in hun lokale aanbod van Hergo en herstelbemiddeling, maar ook in hun streven naar afstemming en in de wederzijdse bestuiving met experimenten en ideeën. De lokale samenwerkingsafspraken met de Jeugdrechtbank, het Parket, de advocatuur en de sociale dienst van de Jeugdrechtbank zijn ‘anders’ in Brussel dan in Leuven. Om dat te weten, hoef je zelfs Tobback niet te aanhoren. Vanuit deze verscheidenheid wordt van elkaar geleerd. Over de grenzen heen werkt Gambas in de beide gerechtelijke arrondissementen, Brussel en Leuven, aan een gevarieerd aanbod van leerprojecten en gemeenschapsdiensten. Er is Gambas Leuven en er is Gambas Brussel en er is Gambas tout court. Afstemming en uitwisseling gebeuren spontaan, maar ook binnen een georganiseerd intern overleg. Naast het coördinatorenoverleg voor gans Alba is er een maandelijks intern HCA-overleg met de coördinatoren van alle HCAdeelwerkingen. Beleidsvoorbereiding, afstemming en uitwisseling worden er nagestreefd. Parallel hieraan werd verder gewerkt aan het opmaken van een kwaliteitshandboek voor de HCA-activiteiten binnen Alba. Ook hier vonden BAL en het Bemiddelingsburo elkaar in een streven naar afstemming qua procedures en zocht Gambas naar algemene principes van handelen in haar steeds op maat willen begeleiden van jongeren. Verslag van deze strijd en dit streven vindt u in het kwaliteitsverslag.


HCA

13

Verder weg doch nog nabij genoeg was er de afgebouwde ondersteunende overlegrol van de OSBJ, nu steunpunt jeugdhulp. Deze rol dienden we nu met de HCA-sector zelf op te nemen. Ook hier zag een coördinatorenoverleg het licht, deze keer op het niveau van Vlaanderen en Nederlandstalig Brussel. De vrije invulling die door de Vlaamse overheid wordt gegeven aan de HCA-diensten en activiteiten maakt dat het HCA-landschap er ook hier gevarieerd uitziet. Het in overleg met elkaar en met de overheid zoeken naar een gedragen, werkbaar en voldoende erkennend subsidiekader was een ‘agendabepalend item’ en dit zal wellicht ook de komende jaren - in overleg met de koepels - nog even zo zijn. Duidelijkheid is er alvast even over de middelen. Erkenning niet steeds. Het blijft soms elk voor zich. Ontmoeting en uitwisseling blijven steeds boeiend. Afstemming kan gezocht worden in het komen tot algemeen gedragen doelstellingen in het BINC-verhaal. Het gaat vooruit. Op tijd blijven we stil staan. En vooraleer van wal te steken met de concrete werking in BAL, bemiddelingsburo en Gambas staan we eerst even stil bij de globale cijfers voor HCA binnen Alba en wat dit verhaal betekent voor onze werking en onze mensen. In enkele overgangsjaren en tot en met 2010 lag de voorziene subsidie en omkadering voor de HCA-werking van Alba vast. Vanaf januari 2011 worden we gesubsidieerd volgens de recent gewijzigde bijlagen van het erkenningsbesluit. In 2011 worden we gesubsidieerd op basis van de dossiers van 2008 en 2009. In 2012 zullen we werken met de middelen die we verkregen op basis van onze werking in 2009 en 2010. Evoluties in aantal verwijzingen worden steeds 1 à 2 jaar later vertaald in een hogere of lagere subsidie. Deze relatief late nawerking wordt ondervangen door een basiskader voor onze werking te Brussel en Leuven en door het nemen van een gemiddelde over 2 jaar, waardoor te zware fluctuaties worden ondervangen. 1

Blijft echter dat wanneer een werking ‘plots’ een sterke en constante toename kent in verwijzingen, dit pas twee jaar later vertaald wordt in een hogere subsidie met mogelijkheid tot verruiming van het personeelskader. Wat onze cijfers betreft is dit vooral voor het Bemiddelingsburo en in mindere mate voor Gambas een belangwekkend gegeven. Bij de totstandkoming van het subsidiekader rond HCA werd bovendien vertrokken van een geheel aan prestatienormen die zichzelf in evenwicht hielden. Een strenge norm voor leerprojecten (40 jongeren voor 1 voltijds begeleider) werd gecompenseerd door een soepelere norm voor herstelbemiddeling. Recent werd de norm voor bemiddeling verstrengd op basis van de Vlaamse gemiddelde realiteit. Aan de normering voor leerprojecten werd echter niet geraakt. En dus werd de omkadering krapper. We hopen de bijlagen van het erkenningsbesluit in een evenwaardig overleg kunnen worden geëvalueerd in functie van een optimale werking voor de HCA-diensten en dat hierbij kan rekening gehouden worden met lokale realiteiten. De opstartnorm voor bemiddeling ligt bij het Bemiddelingsburo en bij BAL hoger dan het Vlaamse gemiddelde. Het Bemiddelingsburo heeft ook een relatief hoog percentage bemiddelingen met overeenkomst. We hopen dat dit alles niet vervlakt door een lagere subsidiëring. Kortom… er valt wel wat te evalueren. En ondertussen biedt de erkenning ontegensprekelijk een vast kader en heel wat mogelijkheden. We hopen blijvend te mogen pleiten voor een eenheid in verscheidenheid.

1

Je blijft afhangen van een verwijsbeleid en de concrete personen, het waarom van evoluties blijft een gissen en koffiedik kijken.


HCA

14


HCA

15

Herstelbemiddeling en Hergo in Brussel


Bemiddelingsburo

16

BEMIDDELINGSBURO - HERSTELBEMIDDELING EN HERGO BRUSSEL

INLEIDING

2010 was voor het Bemiddelingsburo een jaar vol kleine en grote veranderingen, vol succesverhalen en teleurstellingen. Kortom, een bewogen jaar. We ruilden onze te klein geworden werkplek in Sint-Gillis voor een karaktervol oud klooster waar we vroom verder kunnen bemiddelen. Weliswaar met enkele werkkrachten minder. Felicitas Hardy, onze Argentijnse schone, heeft ons team verlaten en gaat de Gentse bemiddelingsscene onveilig maken. Jelle Gijsegom kondigde reeds in 2010 zijn vertrek aan. Hij gaat in 2011 andere arbeidshorizonten verkennen. Wij wensen hen alvast veel succes. Ondertussen is Riet Ysebaert terug van weggeweest en maakt ze weer fysiek deel uit van ons team. Bie Vanseveren schittert nog steeds als teamcoördinator en Maarten Surdiacourt, Katty Eylenbosch en Minne Huysmans blijven bemiddelen als nooit tevoren.

2010 staat geboekstaafd als een dieptepunt in het aantal doorverwijzingen voor bemiddeling, met een daling van onze subsidies tot gevolg. We zoeken naar verklaringen voor deze daling maar vinden ze niet meteen. Deze zoektocht vormt dus meteen de grote uitdaging voor het nieuwe jaar.

Doordat we minder hebben kunnen bemiddelen, was er wel meer tijd voor reflectie waardoor er enkele nieuwe projecten tot leven werden geblazen: ‘bemiddelen in voorzieningen’(en de hieraan gekoppelde Cera-vorming) en het project ‘bemiddelen met specifieke doelgroepen: Roma’. Ook werd er inhoudelijk meer stilgestaan bij onze praktijk om op die manier onze methodiek van bemiddelen zo goed als mogelijk bij te ‘tunen’.

Over dit alles leest u hieronder meer...


Bemiddelingsburo

17

CIJFERS EN LETTERS IN 2010

Een jaar werk herleiden tot enkele tabellen met cijfers doet afbreuk aan de energie en moeite die elke bemiddelaar gestoken heeft in zijn dossiers. Hoe de partijen de bemiddeling en de feiten hebben ervaren, valt ook niet te 2 reduceren tot cijfers. Daarom horen bij deze cijfers (gehaald uit de OSBJ-registratie ) ook letters om het geheel te kaderen, te analyseren en te bespreken. Voorzichtige letters, want het interpreteren van tabellen blijft voor een stuk nattevingerwerk. We maken hierbij een onderscheid tussen de cijfers van herstelbemiddeling en die van HERGO.

HERSTELBEMIDDELING

AANTAL DOSSIERS, DADERS 3, SLACHTOFFERS EN INTERACTIES Wanneer we rond een bepaald feit bemiddelen, spreken we van ‘een dossier’. Bij zo’n dossier kunnen meerdere partijen betrokken zijn. Wanneer meerdere daders of slachtoffers betrokken zijn bij één of meerdere feiten spreken we over ‘een cluster’. Een interactie is de relatie tussen een dader en een slachtoffer, ontstaan naar aanleiding van een misdrijf. Door in de tabellen de opsplitsing te maken naar interacties trachten we een stukje de complexiteit van een dossier weer te geven.

De jongeren, doorverwezen voor een HERGO, zijn niet opgenomen in deze tabel. Ook de dossiers van BAL (Bemiddelingsdienst arrondissement Leuven) waarin we hebben bemiddeld, werden niet in het OSBJregistratiesysteem opgenomen.

2

OSBJ staat voor Ondersteuningsteam Bijzondere Jeugdzorg – Steunpunt Jeugdhulp. Deze dienst biedt een registratiesysteem aan voor de herstelgerichte en constructieve afhandelingen over heel Vlaanderen. Dit registratiesysteem is niet volledig waterdicht en het registreren van dossiers verloopt niet altijd uniform. Enige voorzichtigheid is dus nodig om deze cijfers te kaderen en te interpreteren. 3

Om het ons gemakkelijk te maken, spreken we over ‘daders’, terwijl het soms ook over ‘verdachten’ gaat. Jongeren zijn juridisch gezien ‘verdachten’ tot het moment dat hun schuld bewezen wordt.


Bemiddelingsburo

18

TABEL 1: Aantal dossiers - daders - slachtoffers – interacties in 2008 Dossiers Daders Afgesloten

Lopende

Totaal

Afgesloten

Lopende

Totaal

49

27

76

112

77

189

73

88

161

147

164

311

122

115

237

259

241

500

Gestart voor 2008 Opgestart tussen 1/1/2008 en 31/12/2008 Totaal Slachtoffers

Interacties

Afgesloten

Lopende

Totaal

Afgesloten

Lopende

Totaal

83

108

191

168

234

402

101

177

278

213

276

489

184

285

469

381

510

891

Gestart voor 2008 Opgestart tussen 1/1/2008 en 31/12/2008 Totaal

TABEL 2: Aantal dossiers - daders - slachtoffers – interacties in 2009 Dossiers Daders Afgesloten

Lopende

Totaal

Afgesloten

Lopende

Totaal

63

52

115

130

118

248

50

78

128

76

147

223

113

130

243

206

265

471

Gestart voor 2009 Opgestart tussen 1/1/2009 en 31/12/2009 Totaal Slachtoffers



Interacties

Afgesloten

Lopende

Totaal

Afgesloten

Lopende

Totaal

146

141

287

249

283

532

79

240

319

114

381

495

225

381

606

363

664

1.027

Bemiddelingsburo

19

TABEL 3: Aantal dossiers-daders-slachtoffers-interacties in 2010 Dossiers Daders Afgesloten

Lopende

Totaal

Afgesloten

Lopende

Totaal

78

50

128

136

125

261

42

63

105

120

113

233


Slachtoffers


61 197

171

110 235

432

Interacties

Afgesloten

Lopende

Totaal

Afgesloten

Lopende

Totaal

232

155

387

356

311

667

61

108

169

84

153

237

293

263

556

440

464

904

BEDENKINGEN:

Wat uit deze tabellen opvalt, is dat sinds het piekjaar van 2008 er een geleidelijke daling is van het aantal doorverwezen bemiddelingen, met een serieus dieptepunt in 2010. Dit jaar werden er (slechts) 105 nieuwe dossiers doorverwezen, waarbij er 171 daders en 169 slachtoffers waren betrokken. Het aantal doorverwezen nieuwe dossiers is 35% gedaald ten opzichte van 2008. Ook het aantal interacties in een dossier ligt beduidend lager dan de voorbije jaren, wat betekent dat er minder zogenaamde ‘cluster’dossiers waren.

Ondanks het kleine aantal doorverwijzingen, zijn de lopende interacties (667) van de dossiers, gestart voor 2010, hoger dan andere jaren. De gemiddelde duur van een bemiddeling (vanaf het eerste contact tot het doorsturen van een eindverslag) duurt gemiddeld 10 maanden. In 2009 was dit nog 7 maanden.

Een verklaring voor de langere looptijd van een dossier heeft te maken met de aard van de feiten. We bemiddelen zeer vaak in vermogensdelicten, waar afbetalingen en/of verzekeringen aan te pas komen. Hierbij ligt de duur van een dossier vaak hoog (meer dan 1 jaar). De administratieve complexiteit van een dossier (vb. het aanvragen van mandaten) kan vertragend werken. Emotioneel geladen dossiers (vb. zedenfeiten) nemen ook de nodige tijd in beslag. Of werken we zelf met de rem op gezien het lagere aantal doorverwijzingen?

DOORVERWIJZING PER GERECHTELIJK NIVEAU Het Bemiddelingsburo krijgt zijn dossiers voornamelijk doorverwezen vanuit het parket of de jeugdrechtbank. Wanneer het parket opteert voor een bemiddeling, schrijft zij de verschillende partijen aan om het aanbod van bemiddeling te doen.


Bemiddelingsburo

20

Een doorverwijzing op jeugdrechtbankniveau verloopt (voornamelijk) via de sociale dienst van de jeugdrechtbank. Wanneer een jongere onder toezicht van de sociale dienst wordt gesteld, krijgt hij een consulent toegewezen. Deze doet bij de jongere en zijn ouders een sociaal onderzoek en checkt of het dossier voldoet aan de voorwaarden voor een bemiddeling. Tijdens een eerste contact met de jongere en zijn ouders, bespreekt de consulent de mogelijkheid van bemiddeling. Wanneer de jongere zijn betrokkenheid in de feiten erkent en wanneer hij en zijn ouders meer willen weten wat bemiddeling voor hen kan betekenen, stuurt de consulent een doorverwijsformulier naar ons Bemiddelingsburo. De aangeduide bemiddelaar gaat het dossier inlezen en noteert de feiten en de coördinaten van alle betrokken partijen (mededaders, slachtoffers). Nadien vraagt hij aan de Jeugdrechter het mandaat aan om te mogen bemiddelen. Bij groen licht kondigt de bemiddelaar een huisbezoek aan bij zowel dader(s) als slachtoffer(s).

TABEL 3: Aantal jongere per verwijzer van 2007 tot 2010

2007

2008

2009

2010

Andere

28

22

1

4 (2%)

Jeugdrechtbank

50 (19%)

59 (19%)

79 (35%)

58 (34%)

Parket

189 (70%)

220 (71%)

143 (64%)

109 (64%)

Onbekend

2

10

/

/

Totaal

269

311

223

171

In bovenstaande tabel vindt u het aantal jongeren, dat door parket (64%), jeugdrechtbank (34%) of andere (2%) werd doorverwezen. Uit deze tabel kunnen we concluderen dat er geen lineair aanbod gebeurt vanuit het parket. Een lineair aanbod betekent dat het parket in alle strafbare feiten, die aan de criteria voor bemiddeling voldoen, het aanbod van bemiddeling doet. Wanneer het parket een jongere vordert voor de jeugdrechtbank, is het doorgaans de sociale dienst die een doorverwijzing voor bemiddeling doet. Deze doorverwijzingen lopen goed. Er is een 3-maandelijks overleg met de hoofdconsulente van de sociale dienst om aan de hand van een lijst ‘jongeren doorverwezen voor bemiddeling’, na te gaan of in elk potentieel dossier een bemiddeling werd voorgesteld.

WIE WAREN DE ANDERE ‘VERWIJZERS’ OF INITIATIEFNEMERS?

1 dossier werd doorgestuurd door Slachtofferhulp, 1 door Groep Intro en 1 dossier door Boy-kot. Soms kiezen mensen ervoor om na een conflict of misdrijf geen klacht bij de politie in te dienen maar hebben ze toch nood aan antwoorden op het gebeurde. Na overleg met ons Bemiddelingsburo, kan een bemiddelaar ingeschakeld worden om mee te kijken wat de partijen nodig hebben om gevolg te geven aan een conflict. Naar aanleiding van zulke vragen en noden, vooral afkomstig uit voorzieningen Bijzondere Jeugdzorg, werd het nieuw project ‘bemiddelen in voorzieningen’ in het leven geroepen. Voor meer uitleg hierover, verwijzen we naar het hoofdstuk ‘Uitdagingen voor 2011 ‘Bemiddelen in voorzieningen’.

Zoals reeds vermeld, hebben we de dossiers die we vanuit BAL hebben opgenomen, niet geregistreerd in ons systeem omdat het dossiers zijn die vanuit het parket Leuven zijn doorverwezen. Het gaat hier over 18 jongeren,


Bemiddelingsburo

21

die door ons gecontacteerd werden en waar een bemiddeling is opgestart. Tussen BAL en het Bemiddelingsburo is er, sinds de fusie van ALBA, de mogelijkheid ontstaan om bemiddelaars vrij, over de 2 arrondissementen heen, in te zetten indien nodig en haalbaar. Aangezien BAL een toestroom aan dossiers had, en wij hierop zaten te wachten, zijn er dus een aantal dossiers door ons Bemiddelingsburo afgehandeld. De communicatie met de doorverwijzers en de registratie gebeurde door BAL zelf.

BEDENKINGEN:

Even terug naar het lage aantal doorverwijzingen…en de vraag hoe het komt dat dit cijfer zo laag ligt? Het zoeken naar verklaringen voor deze grote daling, naar het waarom, is voor een groot stuk giswerk. Toch is deze zoektocht zinvol en nodig om een verdere daling van de dossiers tegen te gaan. Enerzijds omdat we willen streven naar een maximaal aanbod van bemiddeling. We geloven immers in de kracht van deze herstelgerichte methodiek in het omgaan met conflicten. Anderzijds vanuit een bezorgdheid voor het team, want een daling van de cijfers heeft grote subsidie-consequenties…en nu reeds werken we in vergelijking met voorgaande jaren met 2 bijna voltijdse personeelsleden minder, wat uitwisselingsmogelijkheden verkleint. Het aantal dossiers dat voor bemiddeling doorverwezen wordt, kan te maken hebben met verschillende factoren: 1) het algemene criminaliteitscijfer 2) het wetgevend kader en het doorverwijsbeleid van de gerechtelijke instanties 3) onze visie op bemiddeling en 4) ons beleid.

1) Criminaliteitscijfer 4

Het zou kunnen zijn dat de criminaliteit en het aantal Nederlandstalige MOF’ers in het gerechtelijk arrondissement Brussel gedaald is. Een daling van het aantal doorverwijzingen, niet alleen op parketniveau maar ook op jeugdrechtbankniveau, zou deze hypothese kunnen staven. Mocht dit zo zijn, dan kunnen we dit alleen maar toejuichen, ook al pleiten we dan tegen onze winkel. Want hoe minder delicten, hoe minder er te bemiddelen valt.

2) Wetgevend kader en doorverwijsbeleid

De nieuwe Jeugdwet van 2007 stelt dat het parket of de jeugdrechter in alle dossiers, die voldoen aan de criteria voor bemiddeling, het aanbod van bemiddeling moet overwegen. De criteria die hierbij gelden, zijn: -

er is een dader en een aanwijsbaar slachtoffer

-

de jongere erkent de feiten of zijn betrokkenheid hierin

-

er is (een zekere vorm van) schade

Sinds het in voege treden van deze Jeugdwet, blijft de stijging van het aantal bemiddelingsdossiers uit. Hoe komt dit? Zit het hem in de formulering van de wet, nl. het feit dat bemiddeling in ‘overweging’ genomen moet worden? Of zijn er radertjes in het doorverwijsbeleid die haperen en die dienen geolied te worden?

4

MOF staat voor ‘een als misdrijf omschreven feit’


Bemiddelingsburo

22

Het eerste radertje is de visie op herstelbemiddeling. Op welke manier kijken het jeugdparket en de jeugdrechtbank naar bemiddeling? Uit het HCA-samenwerkingsverband van 26/11/2010 is gebleken dat het parket de aanwezigheid van (materiële) schade(bestek) meestal hanteert als criterium tot doorverwijzing. Het parket denkt resultaatsgericht: wanneer er geen herstelovereenkomst is bereikt, trekt het parket de conclusie dat de bemiddeling niet gelukt is. Jammer, want een bemiddeling en het succes ervan valt niet te reduceren tot een resultaat, tot een herstelovereenkomst. Het is een communicatieproces tussen verschillende partijen, waarbij materiële/financiële schade soms niet op de eerste plaats komt. Ook heerst er voldoende ongeloof of wantrouwen om bepaalde doelgroepen (vb. Roma) niet door te verwijzen voor bemiddeling. Na overleg met enkele substituten van het parket hebben wij toch de ruimte gekregen voor een nieuw initiatief ‘bemiddelen met Roma’. In het deel ‘Uitdagingen voor 2011’ kan u over dit project meer lezen. Het bovenvermeld HCA-overleg resulteerde in het invoeren van ‘een standpuntenverklaring’. Gezien het principe van vertrouwelijkheid, hebben de gerechtelijke instanties geen of weinig zicht op de inhoud van een bemiddeling. Enkel hetgeen sec is opgenomen in een herstelovereenkomst, wordt aan hen gerapporteerd. Door het werken met standpuntenverklaringen, waarbij iedere betrokken partij zijn standpunt aangaande de feiten kan doorgeven, krijgen de gerechtelijke instanties meer zicht op het proces dat de partijen in een bemiddeling doormaken. Een tweede radertje dat kan haperen, is de pragmatiek van de doorverwijzingen. Het staat vast dat de administratieve molen sinds de nieuwe wet op volle toeren moet draaien. Deze mogelijke stijging aan papierwerk en de administratieve complexiteit van een doorverwijzing zou voor de gerechtelijke instanties vertragend of zelfs belemmerend kunnen werken. Bijvoorbeeld: wanneer er bij éénzelfde feit verschillende jongeren over de arrondissementen en taalgrenzen heen betrokken zijn, lijkt het ons vanuit onze bemiddelingslogica logisch om alle partijen te betrekken. Hierdoor moeten parket of jeugdrechter mandaten tot bemiddelen aanvragen aan hun collega’s, die er soms een andere visie of praktijk op nahouden. Een ander radertje dat misschien niet knelt, maar kan mee rouleren in de doorverwijzingen, is het criminaliteitsbeleid van de gerechtelijke instanties te Brussel. Hoe pakken zij de criminaliteit aan? Geeft het parket de voorkeur aan het aanpakken van de zware criminaliteit en valt al de rest onder een sepotbeleid? Hier hebben we weinig zicht op zoals we ook in het algemeen weinig zicht hebben op het parcours dat een dossier doorloopt, vooraleer het op onze bemiddelingsbureaus terecht komt. En zo zijn er wellicht nog heel wat radertjes, die in dit systeem van doorverwijzingen draaien of dienen gesmeerd te worden. Het detecteren van de haperingen is één stap, het zoeken naar roulement en afstemming op mekaars werking, is een andere. Het is belangrijk om met al deze vragen en bedenkingen in overleg te gaan met mekaar, als gelijkwaardige gesprekspartners en met respect voor ieders identiteit en autonomie. Op die manier kunnen we streven naar afstemming op mekaars werking om zo te komen tot een optimaal roulement van de geöliede doorverwijs – machine.

3) Onze visie op bemiddeling

Hoe duidelijker en scherper we onze visie krijgen, hoe beter we die kunnen uitdragen naar onze verwijzers en andere gesprekspartners. We hebben gemerkt dat doorheen de jaren, de visie van de dienst is veranderd, door de nieuwe jeugdwet, het fusioneren met BAL, nieuw personeel,… en dat er nood is aan wat nieuw denkwerk om te komen tot een (nieuwe) door alle collega’s gedragen en duidelijke visie. De filo-teams (zie Uitdagingen voor 2011) en het inlassen van denkdagen zouden hierin enig soelaas kunnen bieden.


Bemiddelingsburo

23

4) Ons beleid

Hoe kijken we naar ‘een dossier’? Hoe wordt er geregistreerd en op welke manier wordt een dossier geteld? Op welke manier een dossier wordt geregistreerd en geteld is belangrijk voor ‘onze centen’. Op basis van het aantal 5 aangemelde jongeren (‘daders’) kent de overheid voor iedere HCA-dienst subsidies toe. Het is dus opportuun dat iedere dienst dit op een uniforme manier doet. Het blijkt echter dat dit niet op éénzelfde manier gebeurt. Hopelijk kan het nieuwe BINC-registratie systeem (opstart gepland voor 2011) hier uitkomst in bieden. Ook het feit dat de doorverwijzing voor bemiddeling/Hergo over de gerechtelijke arrondissementen heen, niet gelijklopend gebeurt, zorgt ervoor dat we hierop worden afgerekend.

DE MINDERJARIGE ‘VERDACHTE’ OF ‘DADER’ TABEL 5 : Leeftijd bij de feiten per daders

2009

2010

Leeftijd

Aantal

%

Aantal

%

leeg

10

4,5

5

2,01

< 11 jaar

10

4,5

12

7,22

12-13 jaar

19

8,56

25

15,06

14-15 jaar

86

38,74

57

34,34

16-17 jaar

90

40,55

72

43,37

>18 jaar

7

3,15

Totaal

222*

100%

171

100%

*1 dossier niet geselecteerd

We bemiddelen met minderjarigen vanaf 12 jaar. Deze (artificiële?) leeftijdsgrens trachten we te respecteren. Het afgelopen jaar zijn er enkele jongeren doorverwezen die jonger waren dan 12 jaar. Het ging vaak om mededaders/medeplichtigen in een dossier, die hetzelfde aanbod van bemiddeling kregen als hun compagnons. De afspraak met onze verwijzers bestaat erin om ons te contacteren wanneer een -12 jarige wordt aangemeld. Wij als dienst kunnen dan nagaan of een bemiddeling met deze jongeren zinvol kan zijn. Uit ervaring is gebleken dat bemiddeling met kinderen vaak via de ouders verloopt. Uit tabel 5 blijkt dat de meeste jongeren zich in de leeftijdscategorie van 16-17 jaar bevinden.

5

HCA staat voor Herstelgerichte en Constructieve Afhandelingen


Bemiddelingsburo

24

DE SLACHTOFFERS TABEL 6 : Statuut van de slachtoffers

2009

2010

Statuut

Aantal

%

Aantal

%

Leeg

23

7,21

Natuurlijk persoon

228

71,47

119

70,41

Rechtspersoon

68

21,32

42

24,85

Totaal

319

100

169

100

8

4,73

In 70,41% van de dossiers bemiddelen we met natuurlijke slachtoffers. Een bemiddeling met een rechtspersoon (gemeente, school, winkelketen,..) kan ook zinvol zijn. Vaak gaat het hier over een financieel herstel van de schade waarbij er in onderling overleg wordt gekeken op welke manier dit herstel kan gebeuren (cf. tabel 11 aard van het herstel). De kunst van de bemiddelaar bestaat erin om de partijen alternatieven aan te reiken en aan te tonen dat bemiddeling meer kan zijn dan een ‘pure schaderegeling’. Rechtspersonen staan vaak open om te zoeken naar alternatieven voor het herstel (herstel in natura, vrijwilligerswerk, vereffeningsfonds) waarbij de jongere zelf een inspanning kan doen om de schade te regelen.

DIRECTE OF INDIRECTE BEMIDDELING TABEL 7 : Aantal directe/indirecte bemiddeling volgens interacties afgesloten in 2009 en 2010

2009

2010

Statuut

Aantal

%

Aantal

%

Leeg

62

17,08

23

5,23

Direct

34

9,37

45

10,23

Indirect

267

73,55

365

82,95

7

1,59

440

100 %

Ontmoeting Totaal

363

100 %

Directe bemiddelingen oftewel bemiddelingen waar dader(s) en slachtoffer(s) elkaar ontmoeten ondersteund door een bemiddelaar, zijn eerder uitzondering dan regel binnen onze dienst. Zo blijkt uit de cijfers. Indirecte bemiddelingen zijn vaak de norm. Hierbij pendelt de bemiddelaar tussen de betrokken partijen en wisselt hij boodschappen uit. Beide bemiddelingstechnieken hebben voor ons hetzelfde doel, nl. communicatieprocessen op gang brengen en herstel van de gevolgen van de feiten bewerkstelligen, maar kiezen voor een andere weg. Er is een gelijke finaliteit


Bemiddelingsburo

25

maar de positie en functie van een bemiddelaar binnen deze twee bemiddelingsprocessen is heel verschillend. Omdat we onze eigen rol en aandeel in het tot stand komen van een herstel- of communicatieproces willen beperken en omdat we geloven in de kracht van de ontmoeting, willen we graag onze directe bemiddelingen gevoelig optrekken. Sinds 2010 hebben we het plan opgevat om meer te streven naar directe bemiddelingen. Dit omdat we er sterk in geloven dat mensen die bij een conflict betrokken zijn, dit ook best gezamenlijk uitwerken. De bemiddelaar speelt hierbij enkel een faciliterende –maar daarom niet minder essentiële- en ondersteunende rol. Er zijn heel wat onderzoeken gevoerd naar de meerwaarde van deze directe, face-to-face benadering. Zonder hierover in detail te treden, verwijzen wij u graag door naar de nieuwsbrief van Suggnomè (jaargang 9, nummer 4), waarin de kracht en meerwaarde van deze methodiek in het licht gezet worden. Een methodiek die trouwens niet enkel voor slachtoffer en dader zeer positief blijkt te zijn maar ook de arbeidstevredenheid bij bemiddelaars verhoogt. Als dienst hebben we hiertoe een aantal stappen gezet. De uitschieter was een 2-daagse methodiektraining (Suggnomè). Deze vorming werd in een vorig jaarverslag besproken en geldt als aanzet en inspiratie voor onze doelstelling, maar blijkt vandaag niet voldoende. De ruwe cijfers liegen er niet om. Er is geen verschuiving gekomen in onze verhouding directe/indirecte bemiddelingen. De pendelbenadering vormt nog steeds het leeuwendeel van ons bemiddelingswerk. Na verschillende gesprekken rond bovenstaande vaststelling zijn we tot de slotsom gekomen dat –misschien- meer nog dan technieken, het belangrijk is om je eigen stijl –als bemiddelaar- te respecteren, maar ook te verscherpen. Een discussiemoment waarbij we dieper op onze eigen rol en visie ten aanzien van directe bemiddelingen gingen kijken, was dan ook gericht op een grondige introspectie. De centrale vraag was dan: “hoe breng ik een directe bemiddeling aan bij partijen?” De mogelijke antwoorden:

X

I Vermelden

II benadrukken, maar keuze bij partijen

III bedoeling betrokkene motiveert bij weerstand

IV geen bemiddeling zonder direct gesprek

De conclusie van dit moment was dat er een bereidheid bestond om te werken naar een stijging van het aantal directe bemiddelingen, de realiteit is dat we ons op de curve ongeveer ter hoogte van keuze II bevinden. Deze positie benadert ‘direct bemiddelen’ eerder passief. Een evolutie naar III geldt als doel. Hierbij worden ‘directe bemiddelingen’ meer op de voorgrond geplaatst en verder afgetoetst. Een gevolg van deze vernieuwde methodiek is dat we actiever met weerstanden aan de slag moeten. Een directe bemiddeling mag geen verplichting zijn –voor onze dienst of de partijen- maar de motivering om er geen te laten doorgaan moet duidelijk zijn. Weerstanden moeten met andere woorden voldoende afgetoetst en geëxploreerd worden. Weerstanden verkennen vraagt ook van de bemiddelaar om met zijn/ haar eigen weerstanden aan de slag te gaan om te kunnen werken met deze van partijen.


Bemiddelingsburo

26

Dit jaar en de komende jaren gaan we voor een totaalbenadering. Methodiektrainingen, rollenspelen, introspectie,… en dit alles met één doel voor ogen, het aantal directe bemiddelingen opdrijven. Dit gaan we echter doen zonder in de valkuil van de sturing te vervallen. Om dit te bereiken hebben we een aantal zeer concrete plannen: studiedag rond werken met weerstand, expertise inwinnen bij collega-bemiddelaars die veel ervaring hebben met directe bemiddelingen, methodiektrainingen en rollenspelen. In de volgende jaarverslagen zal dan te lezen staan of we geslaagd zijn in onze opzet.

DE FEITEN/JURIDISCHE KWALIFICATIES TABEL 8 : Juridische kwalificatie volgens aantal interacties en aantal daders in 2009 en 2010 2009 Juridische kwalificatie

2010

Aantal

%

Aantal

%

Aantal

Aantal

Aantal

%

199

=100%

463

=100%

163

=100%

224

=100%

Aanranding van de eerbaarheid

1

1

0.22

10

6.13

11

4.91

Afpersing

4

10

2.16

3

1.84

3

1.34

Andere

2

2

0.43

/

/

/

/

Bedreigingen

7

7

1.51

/

/

/

/

Beschadigingen, (vernielingen in het

52

164

35.42

52

31.9

73

32.59

Diefstal dor middel van geweld of

22

35

7.56

21

12.88

21

9.38

Diefstal met verzwarende

33

73

15.77

13

7.98

15

6.69

Gewone diefstal

35

51

11.02

14

8.59

16

7.14

Gewone diefstal van auto

1

1

0.22

1

0.61

1

0.45

Gewone fietsen motodiefstal

18

18

3.89

15

9.2

17

7.59

Huisdiefstal

6

6

1.3

3

1.84

6

2.68

Misbruik van vertrouwen

3

3

0.65

/

/

/

/

Onopzettelijke slagen en verwondingen

2

2

0.43

1

0.61

1

0.45

Oplichting

1

1

0.22

3

1.84

4

1.79

(On-)opzettelijke brandstichting

7

9

1.94

14

8.59

16

7.14

Opzettelijke slagen en verwondingen

21

30

6.48

27

16.56

31

13.84

Poging tot gewone diefstal

6

6

1.3

7

4.29

9

4.02

Vandalisme

5

16

3.46

5

3.07

6

2.68

Verkrachting

3

3

0.65

5

3.07

5

2.23

Winkeldiefstal

4

6

1.3

4

2.45

4

1.79

Totaal aantal juridische kwalificaties

233

444


Bemiddelingsburo

198

239

27

Uit bovenstaande cijfers blijkt dat een groot deel van onze bemiddelingsdossiers zich situeert binnen de vermogensdelicten. Hierbij gaat het vaak om beschadigingen aan (on-)roerende goederen. Dit soort dossiers, waar de materiële schade een prominente plaats heeft, vraagt om een specifieke aanpak. Vaak lijkt het thema al van bij de aanvang duidelijk, namelijk het vergoeden van de veroorzaakte schade. Hierin schuilt het gevaar dat we als bemiddelaars niet verder gaan exploreren omdat het conflict al bij voorbaat geschetst lijkt. Dit vraagt een permanente reflex om toch op zoek te gaan en te blijven gaan naar funderingen. Hierbij overstijgen we de “als, dan” redenering: ‘als er schade is, dan moet deze vergoed worden’ . Uiteraard zal dit vaak onlosmakelijk met deze dossiers verbonden zijn en blijven, maar moeten we als dienst blijven bewaken of er geen verdere verwachtingen zijn en of het financiële herstel ook het enige herstel is. Dit is een warme oproep naar een blijvende naïeve benadering van bemiddelingsdossiers. Geen vooringenomenheid, vooringesteldheid, maar een open houding. Uit deze tabel blijkt ook dat we meer zedenfeiten dossiers (aanranding van de eerbaarheid, verkrachting) doorverwezen kregen. De vraag die we ons hierbij zouden kunnen stellen is of herstelbemiddeling (of HERGO) überhaupt mogelijk is in zulke dossiers. Hieronder enkele kanttekeningen:

TIPS, KAPSTOKKEN EN DENKPISTES IVM ZEDENDOSSIERS

De meeste zedendossiers worden op parketniveau doorverwezen. Het parket motiveert deze keuze als volgt: “Indien deze jongere op zitting komt op de jeugdrechtbank en het slachtoffer stelt zich burgerlijke partij, is dit meestal een moeilijke situatie. Een zitting bij de jeugdrechter is geen forum om een jongere en een slachtoffer uit te nodigen tot gesprek over de feiten en de gevolgen ervan. Bij een aanbod van herstelbemiddeling krijgen de partijen een stem, kunnen zij hun verhaal doen, een heel belangrijk gegeven.”

Wij geloven dat een strafrechtelijke procedure complementair kan zijn aan een bemiddelingsprocedure, zowel op parket- als op jeugdrechtbankniveau. Deze twee procedures kunnen echter wel in verschillende snelheden verlopen, waardoor het ene parcours het andere zou kunnen bemoeilijken. Omdat we de laatste jaren verschillende praktijkervaringen opbouwen.

zedenfeiten dossiers kregen doorverwezen, konden we al wat

Hieronder willen we wat tips, kapstokken en denkpistes meegeven om in zedendossiers aan de slag te gaan. Deze kapstokken kunnen zowel gehanteerd worden bij dossiers herstelbemiddeling als HERGO.

-

Kunnen we in deze dossiers over herstelbemiddeling spreken? Is er herstel mogelijk? De praktijk leert ons dat we in deze dossiers over het aanbod van ‘bemiddeling’ spreken. Tijdens een van de eerste dossiers


Bemiddelingsburo

28

waarin we het aanbod van ‘bemiddeling’ deden, kregen we de reactie van het slachtoffer: ‘herstel? is er wel herstel mogelijk, de feiten hebben me zo diep geraakt, ik weet niet of dit ooit nog goed komt’. -

Eerst neemt de bemiddelaar contact op met een slachtoffer, pas in tweede instantie met de jongere. Wanneer een dossier wordt doorgestuurd voor bemiddeling, zowel op parket- als op jeugdrechtbankniveau, lezen we het dossier van de jongere in om te weten met welke woorden de betrokken partijen een verklaring hebben afgelegd bij de politie. Dit is belangrijke informatie voor het schrijven van de eerste brief, waarin het huisbezoek wordt aangekondigd. In deze delicate dossiers hebben we een aangepaste brief opgesteld. Deze kan u als bijlage bij dit jaarverslag vinden.

Het parket en de jeugdrechtbank werken dadergericht. Een verwijzing vertrekt daardoor meestal vanuit daderkant. Net daarom dat het heel belangrijk is in deze dossiers erkenning te geven aan het slachtoffer door eerst bij het slachtoffer op huisbezoek te gaan. Het is net of de bemiddelaar ‘onbeïnvloed’’ begint aan zijn huisbezoek, er zijn nog geen invloeden van de dader. Deze dossiers geven, door de aard van de feiten, een groot machtsonevenwicht tussen dader en slachtoffer. Tijdens een eerste huisbezoek wordt er over de procedure van bemiddeling gesproken. Slachtoffers hebben ook veel vragen over de stand van zaken in het dossier. Vaak is onze tussenkomst de eerste informatie die ze terug krijgen na de feiten. -

Bij een huisbezoek vertrekken we van een jongere die een ‘foutief gedrag’ heeft gesteld. Bijvoorbeeld: we vertrekken vanuit het feit dat een jongen een meisje heeft verkracht en niet vanuit ‘de verkrachter’. Deze regel geldt natuurlijk ook voor bemiddelingen in andere feiten.

-

De voorbereidende gesprekken in deze dossiers nemen heel veel tijd in beslag. Ervaring leert ons dat partijen hun eigen proces willen gaan. We zijn tevreden dat onze verwijzers ons de tijd geven om te bemiddelen, zodat de partijen de kans krijgen hun eigen weg te gaan, ook al volgt deze niet altijd de juridische weg.

-

Bij een eerste huisbezoek staan we vooral stil bij de gevolgen van de feiten. We laten zowel het slachtoffer als de dader zelf beslissen of ze al dan niet over het verloop van de feiten willen spreken.

-

Tijdens een eerste gesprek observeren we de dader: hoe bekijkt hij de feiten, minimaliseert hij deze, heeft hij kronkelredeneringen…. Tijdens dit gesprek wordt eveneens geobserveerd op welke manier de minderjarige over zijn slachtoffer spreekt. We willen voorkomen dat een slachtoffer opnieuw ‘geslachtofferd’ wordt.

-

‘Meerzijdige partijdigheid’ is een werkingsprincipe van bemiddeling dat bij deze dossiers heel belangrijk is.

-

Wanneer is het juiste moment om het aanbod van bemiddeling te doen? Moet een jongere of een slachtoffer al in therapie zijn of niet? Moet een jongere gescreend worden vooraleer het aanbod van bemiddeling kan worden gedaan? o

Voordeel van een screening: je weet hoe de jongere naar de feiten kijkt, wat hij denkt over zijn slachtoffer, welke kansen op recidive hij heeft.

o

Nadeel, bedenkingen: wie gaat deze screenings afnemen, de bemiddelaar? Welke effect heeft deze afname dan op zijn rol als bemiddelaar? Welk petje zet de bemiddelaar dan op? In deze dossiers is de grens tussen bemiddelen en begeleiden al zo diffuus.


Bemiddelingsburo

29

-

Een moeilijk punt is het slachtofferschap van de dader. In een gesprek met de dader is het belangrijk dat dit kan besproken worden. Maar hoe breng je dit in gesprek met het slachtoffer? Moet dit gecommuniceerd worden, wat kan dit betekenen voor een slachtoffer?

-

Deze dossiers nemen we meestal met 2 bemiddelaars op. We merken verschillende pluspunten:

-

o

De gevolgen van de feiten zijn niet enkel voor de betrokken dader of slachtoffer zwaar, maar ook voor de ouders of de context waarin zij leven. Door met z’n tweeën op huisbezoek te gaan, kan de ene bemiddelaar zich focussen op bijvoorbeeld het slachtoffer en de andere bemiddelaar op de ouders.

o

Samen op gesprek gaan kan ondersteunend werken. Na het gesprek is er de mogelijkheid om het gesprek te evalueren en elkaars belevingen uit te wisselen. Op die manier leren we veel van elkaar. Over het gesprek praten geeft de kans de impact van het gesprek te verminderen.

Hoe omgaan met een direct gesprek of een HERGO6: o

Vooraleer we een direct gesprek of een HERGO organiseren, zijn er meerdere voorbereidende gesprekken nodig.

o

Tijdens de voorbereidende gesprekken hebben we met het slachtoffer besproken dat het mogelijk is dat ze geen antwoord krijgen op de ‘waarom vraag’. Daders vinden niet altijd een antwoord op deze vraag. Slachtoffers willen vooral erkend worden in hun slachtofferschap.

o

Met het slachtoffer wordt er bekeken in welke omstandigheden ze het gesprek wil laten doorgaan, welke steunfiguren er aanwezig kunnen zijn. Of er al dan niet een tafel in het midden wordt gezet; welke zorg het slachtoffer na het gesprek of de HERGO nodig heeft, of het gesprek rechtstreeks dan wel via een videocamera verloopt,…?

o

Hoe ga je als moderator om, tijdens een HERGO met het voorlezen van de feiten. Voor de beide partijen kan het traumatisch zijn om de feiten letterlijk voor te lezen. In zulke dossiers vragen we aan de politiebeambte om op een ‘zorgzame’ manier een korte inhoud van de feiten te brengen. Zoals we reeds eerder schreven, proberen we tijdens de voorbereidende gesprekken na te gaan, of er duidelijkheid is over de feiten. En proberen we vooral stil te staan bij de gevolgen en te bekijken waar herstel mogelijk is.

o

Rol van een advocaat: een advocaat kan in een HERGO of een direct gesprek het slachtoffer vertegenwoordigen. Een belangrijke tip die we hier meegeven is dat je vooraf met de advocaat overlegt vanuit welke positie hij /zij het slachtoffer vertegenwoordigt. Er heeft een hele andere dynamiek plaats wanneer de advocaat deelneemt vanuit zijn rol als advocaat.

Zoals je kan lezen vragen deze dossiers een bijzondere aanpak. We blijven met vragen zitten. Vorming rond dit thema is daarom, ons inziens, zeer belangrijk. Supervisie en intervisie, het volgen van studiedagen, zijn niet te missen schakels om nog beter in deze dossiers te gaan bemiddelen.

6

HERGO staat voor Herstelgericht Groepsoverleg – in het volgende hoofdstuk kan u hier meer over lezen.


Bemiddelingsburo

30

AARD VAN HET BEMIDDELINGSPROCES Tabel 9: Hoeveel dossiers werden opgestart en hoe verliep het bemiddelingsproces in dossiers die afgesloten werden in 2010?

2009

2010

Opgestarte interactieprocessen

173 (48%)

261 (59%)

Volledig doorlopen bemiddeling

143 (83%)

214 (82%)

-

volledige overeenkomst

130

206

-

gedeeltelijke overeenkomst

1

2

-

geen overeenkomst

12

6

30

47

25

13

Bemiddeling voortijdig beëindigd -

dader haakt af

-

partijen regelen alles onder mekaar

-

slachtoffer haakt af

4

Niet opgestarte interactieprocessen

5

30

172 (47%)

168 (38%)

Louter contact -

partijen hebben onderling al alles geregeld

28

11

-

politie heeft alles geregeld

/

1

-

het slachtoffer heeft geen vragen/verwachtingen meer

53

39

-

slachtoffer wenst niet in te gaan op aanbod

24

38

-

dader wenst niet in te gaan op aanbod

7

4

-

één van de partijen is niet bereikbaar

26

29

-

ontkennende dader

6

37

-

andere

28

9

Niet ingevuld

8 (2%)

8 (1,8%)

Andere

10 (3%)

3 (0,68%)

Totaal

363

440

Bovenstaande tabel leert ons dat, wat onze bemiddelingsprocessen betreft, we zeer stabiel evolueren. Uit de voorgaande cijfers is een duidelijke daling van het aantal dossiers zichtbaar maar tegelijk zien we een gevoelige stijging van het aantal opgestarte interactieprocessen. Eens een dossier is opgestart, is de kans zeer reëel dat dit resulteert in een volledig doorlopen bemiddeling. De dossiers die geleid hebben tot een overeenkomst zijn dan ook exponentieel gestegen, terwijl de dossiers waar geen overeenkomst werd bereikt, gehalveerd zijn. Dit wijst zonder twijfel op een gedegen aanpak van elk dossier op een systematische en methodische wijze.


Bemiddelingsburo

31

Een kanttekening bij deze cijfers is het voortijdig afhaken van slachtoffers. Een mogelijk oorzaak en verklaring hiervoor vinden we bij de duur van onze bemiddelingsprocessen. We hebben een sterk vermoeden dat de uitval van slachtoffers stijgt naarmate een bemiddelingsdossier langer loopt of naarmate er meer tijd over gaat tussen de feiten en een doorverwijzing. Gemiddeld duurt dit 7 maanden.

De aard van het herstel is, naar analogie met de vermogensdelicten, vaak financieel van aard, zo blijkt uit tabel 11. Tabel 11: Aard van het herstel

Aard van het herstel

Aantal interacties

Financieel herstel

201

-

betaald werk

17

-

vereffeningsfonds

18

-

zakgeld

14

-

leercontract

14

-

spaargeld

10

-

ouders

41

-

via ouders met vereffening van jongere tav ouders

9

-

verzekering

90

-

andere

1

Klussen in natura

19

Teruggave of herstel in oorspronkelijke toestand

3

Excuses

40

Zuiver info overdracht

22

Belofte met rust te laten

12

Belofte nooit meer te doen

18

Brief schrijven naar slachtoffer

7

Andere*

3

Totaal

440

*Opmerking bij ‘andere’: Rechtstreeks gesprek

Het financieel herstel kan verschillende vormen aannemen. Zo is er het l Vereffeningsfonds van de Provincie en de VGC. Via dit fonds kan de jongere werken om op die manier de schade aan het slachtoffer te vereffenen. Op die manier kan de jongere zelf zijn verantwoordelijkheid opnemen, wanneer de jongere en diens ouders niet zelf de


Bemiddelingsburo

32

middelen hebben om het slachtoffer te vergoeden, of wanneer ouders het opportuun achten dat hun zoon/dochter er zelf voor gaat werken. Hieronder een kleine toelichting over het verloop van dit V-werk.

HET VEREFFENINGSFONDS

In 2010 werd de nieuwe aanpak doorgezet waartoe we in 2009 al beslist hadden. Voortaan nemen de bemiddelaars de omkadering van het vereffeningswerk op zich. Hiervoor waren dit onze collega’s van Gambas, maar aangezien het vereffeningswerk een belangrijk deel kan uitmaken van het herstel naar het slachtoffer, leek het zinvol dat de bemiddelaar dit mee opneemt in de bemiddeling. De betrokkenheid van de bemiddelaar op het vereffeningswerk van de jongere vergroot hierdoor. We hebben deze nieuwe aanpak in 2010 geëvalueerd en er werd beslist om niet op deze beslissing terug te komen. De mogelijkheid van vereffeningswerk is bedoeld om jongeren binnen de bemiddelingsprocedure de kans te geven om de schade die ze veroorzaakt hebben, zelf te vergoeden. Dit kan door een aantal uren vereffeningswerk te doen (je kan het vergelijken met vrijwilligerswerk, maar dan binnen een bemiddelingscontext). Vooraf wordt afgesproken om hoeveel uren het gaat, aangezien er per uur een vast bedrag wordt verdiend (in 2010 was dat € 6,07 per uur; in 2011 wordt dit bedrag geïndexeerd naar € 6,19 per uur). Als het werk goed verloopt, gaat het vooraf afgesproken bedrag na uitbetaling door het Vereffeningsfonds integraal naar het slachtoffer. In de overeenkomst wordt dit bedrag vermeld, en de aanvraag om via vereffening het slachtoffer te vergoeden moet eerst goedgekeurd worden door het Provinciaal Vereffeningsfonds.

Het Fonds biedt dus de mogelijkheid aan de jongere om de financiële gevolgen van een conflict tussen dader en slachtoffer op te lossen, door er zelf voor te gaan werken. Redenen kunnen zijn dat het gezin geen andere financiële mogelijkheden heeft, of dat zowel de ouders als de jongere dit de beste manier vinden om zelf verantwoordelijkheid op te nemen voor de feiten die gebeurd zijn. Hier komt behalve een economisch dus ook een pedagogisch aspect in beeld. Hierover werd op het Comité V (vergadering van het Provinciaal Vereffeningsfonds) van 29 november 2010 gesproken (zie bijlage). De bespreking leverde een aantal interessante bedenkingen op rond het principe van ‘subsidiariteit’. Volgens het Vereffeningsfonds wil het principe van subsidiariteit oorspronkelijk enkel zeggen: het Fonds betaalt niet wat de verzekering kan uitbetalen. Meer a priori uitsluitingscriteria zijn er niet. Bij een aantal bemiddelaars leefde inmiddels een ander idee van dit principe van subsidiariteit. Het werd eerder opgevat als ‘allerlaatste optie’. Dus pas als de jongere en zijn ouders (het deel waarvoor de verzekering niet tussenkomt) écht niet kunnen vergoeden, kwam het Vereffeningsfonds in beeld. Dit wil zeggen dat het Fonds gezien werd als een louter economisch instrument. Tijdens de bespreking bleek dat deze voorstelling niet strookt met het oorspronkelijke opzet van het Vereffeningsfonds. Het Fonds is evengoed een pedagogisch instrument.


Bemiddelingsburo

33

Belangrijk is dat dit idee over het Vereffeningsfonds ook gevolgen heeft voor de manier waarop de bemiddelaars het Fonds voorstellen tijdens hun bemiddelingsgesprekken. Om de ‘subsidiariteit’ te bewaken, gaan sommige bemiddelaars het Vereffeningsfonds pas bespreken als er hier volgens hun inschatting voldoende reden toe is. De reactie van het Vereffeningsfonds was dat het Fonds altijd moet vermeld worden, vanuit het recht op duidelijke informatie en een vrije keuze. De keuze om voor deze mogelijkheid te kiezen moet echt bij de partijen liggen. De motivatie om voor deze optie te kiezen is doorslaggevend en het is deze motivatie (cf. de motivatiebrief) die op het Comité besproken wordt. Ouders en/of jongeren die financieel gezien over de mogelijkheden beschikken om de schade te vergoeden, maar die er om persoonlijke redenen en motivaties toch voor kiezen om een aanvraag bij het Vereffeningsfonds te doen, moeten dat perfect kunnen.

HERSTELGERICHT GROEPSOVERLEG OF HERGO

Vermits HERGO al gedurende 10 jaar wordt aangeboden binnen het Bemiddelingsburo, lijkt het ons niet opportuun om nog eens stil te staan bij het concept. Hiervoor verwijzen we naar vorige jaarverslagen. In bijlage kan u de Hergo-procedure vinden. Hieronder willen we kort stilstaan bij de cijfers en bij het verloop van de vier doorverwezen HERGO’s. We bekijken ook nog even de tendensen binnen Vlaanderen omtrent de doorverwijzingen van HERGO en welke acties daarbij op til staan.

DE CIJFERS Een daling in het aantal doorverwijzingen voor herstelbemiddeling zien we ook terug bij de cijfers HERGO voor dit jaar. Tabel 12: overzicht van de verwijzingen HERGO’s qua dossiers, daders en slachtoffers van 2003-2010

jaartal

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

dossiers

5

10

12

9

10

6

13

3

daders

5

15

17

14

18

13

19

4

slachtoffers

8

31

27

30

22

29

28

17

Zoals u in deze tabel kan lezen, gaan we terug naar het aantal doorverwijzingen in 2003, ten tijde van het experiment HERGO door Lode Walgraeve en Inge Vanfraechem. Wat is de reden van deze daling? Zoals voorheen vermeld (‘cijfers herstelbemiddeling’), kan dit te maken hebben met tal van factoren.


Bemiddelingsburo

34

De volgende vraag die we ons stellen is, of er in de jeugdrechtbankdossiers systematisch nagegaan wordt of een HERGO kan aangeboden worden? Welke criteria hanteren de jeugdrechters en consulenten om een dossier door te verwijzen voor een HERGO? Uit overleg met jeugdrechters en consulenten vernemen we dat de criteria van het experiment nog steeds gehanteerd worden: 1) eerste ernstige feiten of een aantal recidive, 2) dader erkent de feiten of zijn betrokkenheid hierin, 3) er is een slachtoffer en 4) er is een zekere vorm van schade. Het extreem lage aantal doorverwijzingen verwondert ons, omdat HERGO in ons arrondissement reeds zijn vruchten heeft afgeworpen. De laatste vijf jaren schommelden de doorverwijzingen tussen de 13 à 19 jongeren. Niet in elk dossier kon een HERGO-bijeenkomst georganiseerd worden. Toch werd het aanbod meestal als zinvol ervaren. Wat nog opvalt in deze tabel is dat, ondanks het lage aantal doorverwijzingen, het aantal slachtoffers een aanzienlijk getal is. We kunnen in dit geval zeker over het doorverwijzen van ‘clusters’ spreken.

HET VERLOOP VAN DE HERGO’S HERGO 1:

3 minderjarigen, Jef, Jan en Pol en twee meerderjarigen, Louis en Karel, zijn een nacht op stap gegaan en hebben verschillende feiten van vandalisme gepleegd. Ze maakten 6 slachtoffers. 7

De doorverwijzing kwam voor Jef. Jan en Pol kregen een BASTA-begeleiding opgelegd door de jeugdrechter. Het aanbod van HERGO werd gedaan aan Jef. Tijdens het eerste huisbezoek werd al vlug duidelijk dat de thuissituatie van Jef moeilijk was. Hierdoor was deelnemen aan een HERGO niet mogelijk. Jef wilde zijn verantwoordelijkheid opnemen binnen een herstelbemiddeling.

HERGO 2:

2 minderjarigen, Adam en Ilias, beiden van allochtone origine, zijn betrokken geweest bij verschillende diefstallen met geweld en afpersing bij 6 jongeren rond de leeftijd van 12 jaar. De jonge slachtoffers werden na school tegengehouden en de daders vroegen telkens enkele euro’s. Dit herhaalde zich verschillende malen. De slachtoffers hadden geen klacht ingediend bij de politie omwille van de bedreigingen. Omdat bij 1 jongen de bedreigingen te ernstig werden, hebben de ouders van die jongen klacht ingediend bij de politie. De politie heeft op haar beurt de verschillende slachtoffers gecontacteerd. Het aanbod van HERGO werd gedaan aan de twee jongeren. Al snel was het duidelijk dat de beide jongeren de feiten erg minimaliseerden. In die mate dat wij als bemiddelaars-moderatoren ons afvroegen of we de HERGObijeenkomst wel konden organiseren, uit zorg voor de slachtoffers.

7

Wat een BASTA-project is, kan u lezen in het hoofdstuk van GAMBAS.


Bemiddelingsburo

35

In de voorbereiding hadden we verschillende gesprekken met de jongeren; met hun ouders maar ook zonder de ouders. De reden om zonder hun ouders een gesprek te voeren, was om te polsen in welke mate ze vrij konden spreken in het bijzijn van hun ouders. Uiteindelijk vond er een HERGO plaats voor Ilias, waarbij 1 jongere met zijn moeder aanwezig was en 1 slachtoffer vertegenwoordigd werd. Deze HERGO heeft geresulteerd in een intentieplan. Bij wijze van voorbeeld voegen we dit plan als bijlage bij dit jaarverslag. Voor Adam wilden wij het risico niet nemen om de HERGO te organiseren, omwille van zijn kijk op de feiten en de slachtoffers.

HERGO 3:

1 jongere, Albert, was bij 3 feiten betrokken nl. als mededader bij een diefstal van een auto, welke hij ontkende en 2 feiten van afpersing De andere twee slachtoffers werden afgeperst. De beide slachtoffers van deze feiten wensten niet mee te werken aan de HERGO.

TENDENSEN IN VLAANDEREN Sedert de nieuwe jeugdwet van 2007 kan HERGO over heel Vlaanderen en Wallonië aangeboden worden. De verschillende bemiddelingsdiensten probeerden hun verwijzers warm te maken voor het doorverwijzen van jongeren voor HERGO. Dit sensibiliseren liep echter niet van een leien dakje. Dit konden we meermaals vaststellen 8 tijdens de twee-maandelijkse bijeenkomsten van Intervisie HERGO . Reden: Jeugdrechters in andere arrondissementen staan weigerachtig t.o.v. het concept HERGO. Speelt de idee: onbekend is onbemind? Of vrezen jeugdrechters hun autonomie te verliezen, wanneer ze een jongere doorverwijzen voor een HERGO? Uit een Intervisie HERGO, waarbij gewerkt werd rond het concept en visie HERGO, samen met Inge Vanfraechem, merkten we dat sommige diensten ook hun vragen bij het concept HERGO hebben. Wat de reden ook is, de doorverwijzingen liggen uiterst laag en bij de verschillende diensten is er de vrees dat het concept HERGO dezelfde weg zou kunnen gaan als ouderstages m.a.w. dat de subsidiëring voor HERGO wel eens zou kunnen afgeschaft worden door de overheid. Op dit moment krijgt elke bemiddelingsdienst 1 basiskader voor HERGO, wat neerkomt op 1 HERGO-moderator voor 25 HERGO’s. Tijdens de maand november vond er een overleg plaats met Peter Casteur, Lode Walgraeve, Mevr. Decaluwé (jeugdrechter in Mechelen) en een vertegenwoordiging van een aantal moderatoren uit de diensten.

8

Intervisie HERGO is een overlegorgaan waar de verschillende bemiddelingsdiensten van Vlaanderen samenkomen met als doel zowel conceptueel als naar de praktijk het verloop van de HERGO-procedure te bespreken.


Bemiddelingsburo

36

Tijdens dit overleg werd de situatie rond HERGO in Vlaanderen in kaart gebracht. Er werd stil gestaan bij mogelijke actieplannen die konden opgestart worden. Lode Walgraeve deed het voorstel een implementator aan te stellen. Deze persoon kan dan het sensibiliseringsproces aangaan. Er worden vanuit de overheid 12 HERGO-moderatoren gesubsidieerd. Wanneer elke gesubsidieerd kader 1/12 budget afstaat kan er een HERGO-implementator aangesteld worden. Dit idee moet zeker verder besproken worden met de verschillende coördinatoren uit de verschillende bemiddelingsdiensten in Vlaanderen (en Wallonië). Hoe en wat dit proces met zich zal meebrengen, wordt zeker opgepikt in het jaarverslag van 2011.


Bemiddelingsburo

37

UITDAGINGEN VOOR 2011

2010 was een jaar vol denkwerk. De zogenaamde filo-teams werden als methodiek gebruikt om ideeën en visies rond bemiddeling verder uit te klaren. Het vele gepeins en gepalaver leverden een aantal kersverse projecten op: ‘bemiddelen in voorzieningen’, hierbij aansluitend het ‘CERA-project’ en het project ‘bemiddelen met Romajongeren’. 2011 zal een jaar zijn waarin deze ideeën in de praktijk verder zullen uitgewerkt worden.

FILO-TEAMS: WAT ZIJN HET? Wij hebben in ons team de gewoonte ontwikkeld om af en toe – een aantal keer per jaar – rond een bepaald thema samen te zitten en te brainstormen. In ons teamjargon noemen we dit filo-teams. Het filosofisch gehalte zit in de manier waarop deze gesprekken zich voltrekken. Er wordt niet erg doelgericht of erg gestructureerd op zoek gegaan naar zonneklare antwoorden. Er wordt eerder explorerend op zoek gegaan naar de verschillende facetten van een bepaald thema, dat met herstelbemiddeling te maken heeft. Bemiddeling en filosofie (wijsbegeerte) liggen – in principe – niet zo heel ver van elkaar, aangezien in de filosofie van oudsher het gesprek en dan vooral de dialoog een uitmuntende manier zijn geweest om tot meer inzicht te komen. Een dialoog of een tweegespek, een heen-en-weer-gesprek, is iets wat zeker niet vreemd is aan de herstelbemiddeling. Twee of meerdere partijen die met elkaar in communicatie gaan (rechtstreeks of onrechtstreeks) over de gevolgen van wat er tussen hen gebeurd is, dat is een vorm van dialoog. Uiteraard zijn er de bemiddelingsmethodieken en is het gesprek niet helemaal vrij (het gaat over de gevolgen van de feiten en er is een juridisch kader), maar bemiddeling wil net een opening bieden aan partijen om ook hún verhaal in te brengen en de betekenis van het verhaal van de ander te achterhalen. Bemiddeling houdt een lege ruimte vrij, die ingevuld wordt met verhalen en betekenissen, die verder gaan dan het oorspronkelijke ‘vraag en aanbod’. En als we deze ‘filosofische’ houding in ons eigen werk toepassen, waarom zouden we het dan ook niet binnen ons team proberen? De filo-gesprekken zijn dit jaar gegaan over directe-indirecte bemiddeling, over verzekeringen (jawel) en over ‘herstel’ (wat is dat eigenlijk?). Telkens gaven deze gesprekken ons een beter zicht op waar het over gaat, wat onze eigen rol is (‘ken uzelf’) en wat de mogelijke denkpistes zijn, die we verder zouden kunnen exploreren of uitwerken. We probeerden ook telkens een concreet doel te formuleren of een (voorlopige) conclusie. Directe bemiddelingen lijken ons waardevol en de moeite om na te streven. Het voornemen werd gemaakt om na te gaan wat maakt dat we niet zo veel directe bemiddelingen doen. Als dit met onze persoonlijke aanpak en voorkeur heeft te maken, is het interessant om hierover ervaringen uit te wisselen. Dit is een thema om in 2011 verder mee aan de slag te gaan, zoals hogerop beschreven werd. Wat het omgaan met verzekeringen betreft: het voornemen werd gemaakt om dit aspect van de bemiddeling meer bij de partijen zelf te laten. Het recht op informatie is essentieel, maar het is in eerste instantie niet aan ons om zelf de verzekering te contacteren en contactpersoon te zijn. Responsabiliseren wil zeggen: mensen zelf verantwoordelijkheid laten opnemen voor wat ze doen of niet doen, dus voor het omgaan met verzekeringen geldt


Bemiddelingsburo

38

dit evengoed. Uiteraard zullen we vragen beantwoorden of een verzekering zelf contacteren als de bemiddeling anders volledig in het slop zou geraken. En dan rond herstel: er blijft altijd een rest. Materieel en financieel kunnen er al een heel aantal zaken rechtgezet worden. Maar de betekenis van wat gebeurd is, is essentieel om de gebeurtenissen achter zich te kunnen laten. Als partijen betekenissen (persoonlijke verhalen die bevraagd zijn op hun persoonlijke betekenis) hebben kunnen uitwisselen, is er meer gebeurd dan je op het eerste zicht zou denken. De dialoog heeft beide partijen een beetje veranderd. Het gaat om geven en ontvangen.

INTERMEZZO gebracht door contextueel denker in opleiding: Maarten Surdiacourt Tussen geven en nemen. Over Contextuele therapie. Zo heet het boek van de Hongaars-Amerikaanse psychiater en gezinstherapeut Ivan Boszormenyi-Nagy.

Aansluitend op het eerste deel over de filo-teams willen we het hier hebben over een opleiding die ik de voorbije twee jaar gevolgd heb rond contextuele hulpverlening. Het team gaat akkoord om me ook de vervolgopleiding te laten volgen van eind 2011 tot halfweg 2013. Ik probeer hieronder kort uiteen te zetten op welke manier het contextuele gedachtegoed aansluiting vindt bij herstelbemiddeling. Het contextuele gedachtegoed is erg actueel en vind je op vele domeinen terug, zeker in de hulpverlening. Kort gezegd kan je zeggen dat de aantrekkingskracht van dit gedachtegoed uitgaat van de idee van verbondenheid, in tegenstelling tot de idee van individuele vrijheid, dat in onze samenleving zo belangrijk wordt geacht. Het is belangrijk om hier meteen bij te zeggen dat verbondenheid en vrijheid in het contextuele denken helemaal geen tegengestelden zijn, integendeel. Het is net door verantwoordelijkheid op te nemen in hun netwerk van relaties dat mensen vrijheid verwerven, of van onzichtbare naar bevrijdende loyaliteit kunnen gaan. ‘Door te geven, krijg je’. Dit klinkt misschien allemaal wat abstract. Maar toch is de herkenbaarheid groot als het concreter wordt. Ieder mens maakt immers deel uit van een familie, een kerngezin en een ruimer familiaal netwerk. Dit familiale netwerk kan je zelfs doordenken tot over de grenzen van de verschillende – voorgaande en komende – generaties heen. Dat is nog niet eens zo’n gekke gedachte. Als je bedenkt dat elk kind beïnvloed wordt door verwachtingen, taboes, tekorten en frustraties van zijn ouders; waarom zou dit doorgeven van verwachtingspatronen (delegaten) dan stoppen bij de grenzen van het kerngezin? Belangrijk in het contextuele denken zijn begrippen als loyaliteit, verantwoordelijkheid, dialoog, destructief recht (een kind dat opgroeit in een onbetrouwbare wereld, krijgt als het ware het recht om anderen te wantrouwen en af te wijzen, het recht om herstel te eisen bij anderen voor wat het vroeger is aangedaan, om wraak te nemen zelfs), de balans van geven en nemen (gaat over rechtvaardigheid in menselijke relaties). De grondhouding van iemand die contextueel werkt, is de meerzijdige partijdigheid: niet toevallig ook één van de basisprincipes van de herstelbemiddeling. Het principe van meerzijdige partijdigheid is essentieel om menselijke relaties, zeker ook van mensen die elkaar niet kennen en door een conflict met elkaar in aanraking zijn gekomen, eerlijk te benaderen. De meerzijdige partijdigheid kan je beschouwen als meer dan louter een methodiek, het is ook de overtuiging dat elk verhaal het waard is om gehoord te worden.


Bemiddelingsburo

39

Als bemiddelaars kunnen we van dit contextuele gedachtegoed zeker iets leren. Door te kijken naar de balans van geven en nemen in menselijke relaties, wordt soms duidelijk dat daders ooit ook slachtoffers waren. Dit praat hun huidige gedrag niet goed, maar het biedt wel een voedingsbodem om samen met de jongere op zoek te gaan naar de vroegere positieve bronnen van vertrouwen, die soms wat ondergesneeuwd zijn geraakt. Dit hoeft helemaal niet te betekenen dat de bemiddelaar in het verleden van de jongere begint te graven – dat is ook onze taak als bemiddelaar niet. Het kan zich wel vertalen in een heel concrete vorm van herstel naar het slachtoffer, waardoor de jongere toont dat hij bereid is en in staat is de positieve draad van zijn leven weer op te pikken. Het spreekt voor zich dat dit geen evidente opgave is. De jongere heeft hierin de ondersteuning van een netwerk nodig. Ook voor dit netwerk kan de bemiddelaar zelf niet zorgen, maar hij kan er zich wel bewust van zijn, bijvoorbeeld om te begrijpen waarom sommige jongeren keer op keer hervallen in hun destructief gedrag.

Na deze korte uiteenzetting van Maarten, die als uitdaging voor 2011 het verderzetten van zijn opleiding, heeft, terug naar de uitdagingen voor ons Bemiddelingsburo.

PROJECT ‘BEMIDDELING IN VOORZIENINGEN’ EN HET ‘CERA-PROJECT’

De voorbije jaren werd het Bemiddelingsburo enkele keren gecontacteerd door een voorziening binnen de Bijzondere Jeugdzorg (cf. tabel 3 uit de cijfers). Een jongere, die in de voorziening verbleef, was betrokken geweest bij een conflict. Naar aanleiding hiervan koos de voorziening ervoor om geen klacht in te dienen bij politie om de strafrechtelijke weg te vermijden. Zij vonden wel dat er een gevolg moest gegeven worden aan het conflict en vroegen of wij een herstelbemiddeling konden opstarten tussen de betrokkenen. Normaal gezien kan ons Bemiddelingsburo enkel dossiers opnemen waarbij er klacht is neergelegd door het slachtoffer, en die doorverwezen worden vanuit Parket of Jeugdrechtbank. Toch namen wij deze (sporadische) vragen vanuit voorzieningen op en gingen wij na of er een bemiddeling kon plaatsvinden. Het bracht ons op het idee om hierrond een project uit te werken. Voorzieningen willen soms een neutrale bemiddelaar inschakelen: 1) om een constructief herstelgericht antwoord te bieden op een conflict - strafbare feiten of hulpverleningsrelaties die dreigen vast te lopen - en 2) om een communicatieproces tussen de betrokken partijen terug op gang te brengen of te herstellen. Het project ‘bemiddelen in voorzieningen’ was geboren! Bemiddelen is een interventie door een neutrale persoon, die betrokken partijen in een conflict de mogelijkheid geeft te zoeken naar herstel voor wat er gebeurd is. Binnen voorzieningen wordt er op dit moment, naar aanleiding van een conflict, vaak een tuchtprocedure opgestart. Dit is soms zeker nodig, maar een herstelgerichte aanpak kan even zinvol of complementair zijn. De partijen krijgen via bemiddeling de kans om actief te participeren in het zoeken naar een herstel van het conflict, in contrast met het sanctionerende karakter van een tuchtreglement, waarbij de beslissing over de gevolgen van het conflict uit handen van de partijen wordt genomen.

Doordat wij expertise hebben in het organiseren van dader-slachtofferbemiddeling, kunnen wij een passend en herstelgericht antwoord bieden op conflicten. Zo kan er bijvoorbeeld kort op de bal gespeeld worden. Er kan zo snel mogelijk na het conflict een bemiddeling opgestart worden, in tegenstelling tot onze normale werking normaal gebeurt de doorverwijzing vaak maanden na de feiten. Ondertussen dienen er mogelijks geen


Bemiddelingsburo

40

sanctionerende maatregelen getroffen te worden, die de verdere relatie zouden kunnen hypothekeren. Verder kunnen wij als externe bemiddelaar optreden als een neutrale derde partij, wat niet altijd evident is wanneer iemand binnen de voorziening zelf een bemiddelende rol op zich neemt. Vaak is de voorziening immers zelf een betrokken partij in het conflict. Er kunnen ook machtsverhoudingen spelen tussen de partijen, wanneer één van de betrokkenen bijvoorbeeld een begeleider of hulpverlener is. Op dat moment is het handig om beroep te kunnen doen op iemand die niets te maken heeft met beide partijen. Ook kan de bemiddeling gezien worden als één van de interventies ‘op maat’, als antwoord op de problematiek van de jongere. De bedoeling voor 2011 is om dit project op te starten en nauwgezet op te volgen als een experiment. We hebben de intentie om dit jaar een vijftal dossiers op te starten en deze te evalueren. Op die manier kunnen we nagaan hoe sterk de vraag precies leeft binnen de voorzieningen en kunnen we tegelijkertijd extra ervaring opdoen met bemiddeling binnen deze specifieke context, die toch deels afwijkt van onze normale manier, ons normaal kader van dader-slachtoffer bemiddeling. Naast het project bemiddelen in voorzieningen, hebben we in september 2010 tevens een aanvraag ingediend voor het project van Cera: “deskundigheidsbevordering van begeleiders in de bijzondere jeugdzorg”. Het onderwerp van de aanvraag was het bevorderen en ondersteunen van herstelgericht werken als antwoord op conflicten in voorzieningen van de bijzondere jeugdzorg. Dit leunt sterk aan bij het project van bemiddelen in voorzieningen, met als verschil dat de methodiek van bemiddeling zal kenbaar gemaakt worden aan de begeleiders in de voorzieningen, zodat ze er achteraf zelf mee aan de slag kunnen in de werkcontext. Deze aanvraag werd goedgekeurd. Concreet houdt dit in dat er in 2011 vanuit het Bemiddelingsburo een zestal vormingen zullen gegeven worden aan begeleiders van voorzieningen in de bijzondere jeugdzorg. Dit zal telkens een vorming zijn van 2 à 3 dagen. Bedoeling van de vorming is om begeleidende teams vertrouwd te maken met de theorie, maar vooral met de praktijk van het herstelgericht werken, en meer specifiek met de methodiek van herstelbemiddeling. Zo wordt de competentie van begeleidende teams versterkt om zelf oplossingen te vinden voor conflicten tussen jongeren onderling, en tussen jongeren en begeleiders. Conflicten binnen voorzieningen kunnen op die manier tijdig en op een gepaste manier aangepakt worden. Natuurlijk kan er ook nog altijd beroep gedaan worden op een externe bemiddelaar, indien dit meer opportuun zou zijn. Beide projecten kunnen op die manier elkaar aanvullen, waar nodig. Daarnaast wordt er vanuit TOOL ook een intervisiegroep opgestart waar begeleiders van verschillende voorzieningen inzitten, om vanuit casussen na te denken over verschillende thema’s, waaronder de omgang met conflicten en het herstelgericht denken. Er wordt gewerkt vanuit casussen die door de begeleiders worden binnengebracht. Dit project loopt tot eind 2011. Een evaluatie van deze twee projecten zal aan bod komen in het jaarverslag van 2011.


Bemiddelingsburo

41

BEMIDDELEN MET SPECIFIEKE DOELGROEPEN: ROMA-JONGEREN

Vanuit de visie dat iedere jongere gelijke rechten en plichten heeft, is het project ‘bemiddelen met Roma’s’ in het leven geroepen. We merkten dat deze doelgroep vaak door de mazen van het bemiddelingsnet viel en niet voor bemiddeling werd doorverwezen. Dit heeft voornamelijk te maken met het feit dat deze jongeren moeilijk bereikbaar zijn. Ze zitten vaak in een precair verblijfsstatuut, steunfiguren zijn soms moeilijk te detecteren, de taal en de andere cultuur zorgt voor een kloof, onbekend is onbemind, er heerst een wederzijds wantrouwen,...en noem maar op. Ondanks deze veelheid aan hindernissen, leek het ons zinvol om deze doelgroep niet a priori voor bemiddeling uit te sluiten, maar met deze uitdaging aan de slag te gaan. Want, moeilijk gaat toch ook? Op 10 december 2010 vond er een overleg plaats met enkele substituten (Mevr. Verleysen en Mevr. Anthonissen) van het parket te Brussel, waarbij we groen licht kregen voor ons ‘experiment’. De volgende krijtlijnen van dit project werden er uitgetekend: -

er zal 1 substituut verantwoordelijk gesteld worden voor de opvolging van deze doelgroep en die zal als aanspreekpunt dienen voor de bemiddeling

-

de Roma-groep wordt afgebakend. ‘de Roma’ is een groep die vele ladingen dekt. We zullen werken met Roma’s uit Roemenië aangezien deze doelgroep het meest bereikbaar is

-

jeugdrechtbankdossiers waarbij roma-jongeren betrokken zijn (en die vaak geplaatst zijn), krijgen voorrang. De bedoeling ervan is om kort op de bal te spelen zodat deze jongeren de kans krijgen om mee te werken aan een bemiddeling alvorens ze misschien met de noorderzon verdwijnen en zodat een slachtoffer niet in de kou blijft staan.

Het doel van dit project is om op zoek te gaan naar een systematische en succesvolle(re) aanpak of methodiek in het bemiddelen met Roma. Er zal op zoek gegaan worden naar een gepaste afstemming op deze doelgroep waarbij we expertise en ondersteuning zullen inroepen van diensten die al meer ervaring hebben met het werken met deze doelgroep. We zijn er ons terdege van bewust dat Roma-bemiddelaars hier onontbeerlijk zijn. Zij kunnen in een bemiddeling als tolk optreden, maar ook als intercultureel bemiddelaar en/of vertrouwenspersoon. In 2011 staat er een overleg met regionaal integratiecentrum de Foyer op het programma. Hun organisatie ‘Steunpunt Roma en Woonwagenbewoners’ is een tweedelijnsdienst, waartoe individuen en organisaties zich kunnen richten om een antwoord te krijgen op vragen over deze groepen. Het is tevens een eerstelijns referentiepunt waartoe Roma en Woonwagenbewoners zich kunnen richten met diverse vragen. De bedoeling van dit overleg is te komen tot een samenwerking en afstemming op mekaars eigenheid, zodat we de handen in mekaar kunnen slaan in het bemiddelen met Roma-jongeren en hun ouders. In het jaarverslag van 2011 zal u hier ongetwijfeld meer over kunnen lezen...


Bemiddelingsburo

42

ALGEMEEN BESLUIT

Als we teruggrijpen naar het jaarverslag van 2009 was er reeds een daling van het aantal doorverwijzingen merkbaar. Deze tendens heeft zich in 2010 spijtig genoeg verder gezet. Echter,na een aantal magere jaren, is het tijd voor de vette jaren: laten we hopen dat 2011 er zo één zal worden. En wat is hiervoor nodig? Het heeft geen zin om bij de pakken te blijven zitten en stilletjes te wachten op dossiers. We willen immers geen speelbal worden van onze doorverwijzers. Toch hebben we hen, in het justitiële kader waarbinnen we werken, nodig om ons werk te kunnen verwezenlijken. Het op zoek gaan naar afstemming op mekaars werking, visie en eigenheid blijft de grootste uitdaging voor het komende jaar. Andere uitdagingen voor 2011 zullen zijn: de nieuwe projecten ‘bemiddelen in voorzieningen’ en ‘bemiddelen met Roma’ verder evalueren en bij’tunen’ waar nodig zodat het maatschappelijk draagvlak van bemiddeling kan verruimd worden; de methodiek van bemiddelen blijvend bijschaven (bijvoorbeeld kijken hoe we het aantal directe bemiddelingen kunnen opdrijven) en voorzien van de nodige diepgang ...en last but not least: onze arbeidsvreugd blijven behouden want bemiddelen is boeiend!


Bemiddelingsburo

43

BIJLAGEN

BIJLAGE 1: VOORBEELDBRIEF AAN EEN SLACHTOFFER VAN ZEDENFEITEN

Brussel, DATUM

NAAM ADRES

Aanbod bemiddeling

Beste

Op DATUM werd u slachtoffer van feiten die gekwalificeerd worden als aanranding van de eerbaarheid. U legde daarom klacht neer bij de lokale politie. De laatste jaren worden slachtoffers en daders van misdrijven actief betrokken bij hun zaak. Door de wet van 1 april 2007 wordt er aan personen die een direct belang hebben bij een gerechtelijke procedure, de mogelijkheid geboden om beroep te doen op een bemiddeling. De minderjarige jongere, die betrokken was bij uw feit, werd voorgeleid voor de jeugdrechter van de Jeugdrechtbank te Brussel. Aan ons Bemiddelingsburo werd er gevraagd om een aanbod van bemiddeling te doen. Vanuit onze dienst begrijpen we dat deze vraag voor bemiddeling zeker niet evident is. Het zou zeer begrijpelijk zijn dat contact met de dader het laatste is wat u wenst. Maar anderzijds leert de ervaring ons dat er soms toch slachtoffers zijn die nog vragen of een boodschap voor de dader hebben. Deze kunnen dan onrechtstreeks door de bemiddelaar of rechtstreeks, in contact met de dader worden doorgegeven. Omdat wij u deze kans niet willen ontnemen en wensen te vermijden om in uw plaats een beslissing te nemen, hebben we na rijp beraad toch besloten om u aan te schrijven. Omdat wij niet over uw telefoongegevens beschikken willen we graag het aanbod van bemiddeling bespreken samen met u en uw ouders op DATUM en UUR. Indien u dit wenst kan een steunfiguur, bijvoorbeeld een begeleider van slachtofferhulp, bij dit gesprek aanwezig zijn. U kan dan in alle vrijheid beslissen of u hieraan wil deelnemen. Mocht dit tijdstip niet passen, indien u liever een afspraak maakt op de dienst, of indien u liever niet wenst mee te werken aan deze bemiddeling, kan u ons telefonisch bereiken op het nummer van het Bemiddelingsburo 02 223 73 54 of op mijn gsm nummer NUMMER of via mail: MAILADRES.


Bemiddelingsburo

44

We zijn er ons van bewust dat deze brief mogelijk geheel onverwacht komt en dat dit bepaalde vragen, bedenkingen of emoties kan oproepen. Uiteraard kunt u ons daaromtrent ook contacteren op bovenstaande telefoonnummers.

Vriendelijke groeten

NAAM Bemiddelaar Bijlage: folder bemiddeling Telefoonnummer slachtofferhulp: 02 514 40 25.


Bemiddelingsburo

45

BIJLAGE 2: PROVINCIAAL VEREFFENINGSFONDS

De subsidiariteit van het Vereffeningsfonds in het kader van de bemiddeling

Op 14 juni 2010 werd de volgende aanvraag voorgelegd aan de leden van het comité V: De jongere (een meisje) heeft in een winkel een diefstal gepleegd voor een totaalbedrag van 47,40 euro. Ze heeft er spijt van en is extra gemotiveerd om vrijwilligerswerk te doen via het Vereffeningsfonds. Ze heeft geen zakgeld en is nog te jong voor een vakantiejob. De winkelverantwoordelijke vindt het belangrijk dat de jongere er zelf iets voor doet, als signaal dat diefstal niet kan. Ze is bereid te wachten op de schadevergoeding. De ouders vinden het erg wat er gebeurd is en kiezen er bewust voor om de goederen niet te vergoeden. Ze willen dat hun dochter zelf de schade vergoedt zodat ze eruit leert.

Deze concrete vraag vormde stof tot discussie onder de comitéleden. Moet de gemeenschap in een situatie als deze financieel tussenkomen wanneer de ouders dit evenzeer kunnen? Kan het Vereffeningsfonds ook een rol opnemen wanneer een aanvraag enkel een pedagogische invalshoek heeft? Er werd de vraag gesteld hoe de bemiddelaars het Vereffeningsfonds ter sprake brengen. Wanneer doen ze dit best? Zijn er andere opties en hoe worden die afgetoetst? Kortom, hoe gaan bemiddelaars om met de subsidiariteit van het fonds?

Jongeren kansen geven

Het Provinciaal Vereffeningsfonds is in eerste instantie bedoeld om jongeren, die een strafbaar feit hebben gepleegd en daardoor schade hebben berokkend aan een persoon of organisatie, de mogelijkheid te bieden hun schade te vergoeden. Beroep doen op het Vereffeningsfonds n.a.v. een conflict tussen dader en slachtoffer is dan een mogelijkheid om de financiële gevolgen van een conflict op te lossen. Subsidiariteit betekent dan dat het Vereffeningsfonds niet het laatste instrument is voor de jongere om zijn verantwoordelijkheid op te nemen. Het schept de ruimte en mogelijkheden voor partijen om gezamenlijk naar een oplossing te zoeken. Werken via het Vereffeningsfonds is een aanvulling op de verschillende mogelijkheden waarover jongeren beschikken, het is een instrument binnen de bemiddeling. Het enige uitsluitingcriterium zou een tussenkomst van de verzekering zijn wanneer het gaat over financiële schade. Wanneer we dit begrip breder bekijken en plaatsen binnen het kader van de bemiddeling, kunnen we zien dat niet alleen het economische aspect speelt. Binnen het begrip subsidiariteit is er evenzeer ruimte voor een pedagogisch luik. Het Vereffeningsfonds biedt de jongeren namelijk de kans om hun verantwoordelijkheid op te nemen. Die pedagogische invalshoek doet de financiële situatie van het gezin minder belangrijk lijken en focust zich vooral op de jongere die een stem krijgt in het zoeken naar herstel om verschillende redenen. De motivatie van de jongere kan hier een krachtige drijfveer vormen in het ‘vereffenen’ van zijn schuld naar de verschillende betrokken partijen. Dit pedagogische uitgangspunt betekent echter niet dat hierbij de subsidiariteit van het fonds vanuit financieel oogpunt in het gedrang mag komen. Deze evenwichtsoefening is niet evident.


Bemiddelingsburo

46

Het is de taak van de bemiddelaar om de vraagstelling van de partijen breder te maken en samen te verkennen. Wat zou het fonds meer bieden dan vrijwilligerswerk? Uit de praktijk blijkt dat jongeren er vaak erg bewust voor kiezen om hun fout recht te zetten en hun schuld dus te ‘vereffenen’. Jongeren krijgen de kans om hun mening te uiten en het conflict zelf opnieuw in handen te nemen. Ook het slachtoffer krijgt de kans om zijn stem te laten horen door zijn verwachtingen mee te geven over mogelijke vormen van herstel of wat herstel voor hem kan betekenen. Het gaat dus verder dan puur ‘een les leren uit wat je gedaan hebt’. Om voor wat meer duidelijkheid te zorgen, willen we graag even teruggaan naar het voorbeeld aan het begin van deze tekst. Het meisje koos er voor om zelf de schade te vergoeden, alleen was de manier waarop ze dit zou doen een vraagteken. Gezien haar leeftijd had ze geen andere mogelijkheden dan te werken via het Vereffeningsfonds. Dit werk betekende voor haar ook een manier om haar motivatie om tot herstel te komen te tonen aan de winkelbediende. Door het uitdiepen van de motivatie van het meisje, de ouders en de benadeelde, neemt de zoektocht naar herstel een concrete vorm aan.

Motivatie

Tijdens de bemiddeling staat de jongere in de meeste gevallen centraal. Bij het bespreken van de mogelijkheid om te werken via het Vereffeningsfonds wordt er vooral op hem/haar gefocust, maar ook de ouders worden niet vergeten. Ze hebben immers hun eigen kijk op de gebeurde feiten en vaak horen de bemiddelaars de teleurstelling rond datgene wat hun zoon/dochter heeft gedaan. De houding van de ouders tegenover het gedrag van hun kind kan één van de factoren zijn waardoor jongeren uiteindelijk de keuze maken om vereffeningswerk te doen. Tijdens de bemiddeling worden de ouders zoveel mogelijk betrokken in het zoeken naar herstel. In deze gesprekken krijgen de ouders mee inspraak over hoe de jongere de schade zal vergoeden. Soms hebben ze wel voldoende middelen, maar willen ze de schade niet zelf vergoeden om zo hun kind een les voor de toekomst mee te geven. Vaak is het voor de jongere belangrijk om zijn verantwoordelijkheid naar zijn ouders toe te kunnen opnemen. Wanneer ouders dit in hun plaats doen, is dat doel niet bereikt en kan het opnemen van verantwoordelijkheid onder druk komen te staan. Zo gebeurde het ook in ons voorbeeld. Voor de jongere was het belangrijk dat ze zelf haar verantwoordelijkheid kon opnemen. Ze wilde dit niet alleen naar de winkelverantwoordelijke toe doen, maar ook naar haar ouders toe. Die gaven immers aan teleurgesteld te zijn in het gedrag van hun dochter en konden maar niet begrijpen waarom ze zoiets gedaan had. De ouders hadden besloten dat zij de goederen niet zouden vergoeden, maar dat ze dat zelf moest doen. Het enige probleem was dat ze erg jong was en geen zakgeld kreeg waardoor het niet eenvoudig was om iets te vinden om de schade te vergoeden. De toekenningcriteria die door het fonds werden opgesteld (zie ook bijlage ’criteria bij de toekenning van de bijdragen’ bij het jaarverslag), kunnen een leidraad vormen voor de bemiddelaar bij het aftoetsen van de motivatie van de jongere. Maar het wordt al snel duidelijk dat dit niet altijd even evident is. Het is aan de bemiddelaar om uit te zoeken waar de nadruk op ligt en wat dat betekent voor de principes van het Vereffeningsfonds. Waarschijnlijk zal hier nooit een sluitend antwoord op komen en moeten de beide principes elke keer opnieuw in de weegschaal gelegd worden.


Bemiddelingsburo

47

Hoe aanbieden?

De cruciale vraag die zich stelt is de volgende: wanneer en vooral hoe breng je het Vereffeningsfonds aan tijdens de bemiddeling, rekening houdend met de verschillende invalshoeken die hierboven vernoemd werden. De nadruk ligt op het bieden van kansen tot het opnemen van verantwoordelijkheid voor de jongere. Deze verantwoordelijkheid is breder dan enkel het pedagogische aspect, het geeft de jongere een stem binnen het hele conflict. Één van de thema’s binnen een bemiddeling kan de schadevraag zijn. Een begrip dat een brede invulling heeft en subjectief kan zijn. Om na te gaan over welke soort schade het gaat, is er een gesprek met de benadeelde die aangeeft waarover het gaat. Als het al snel duidelijk is dat het over een financiële vergoeding gaat, kan dit opnieuw scherper gemaakt worden door de bemiddelaar. De schadevraag wordt besproken met de jongere en zijn ouders en hier speelt het begrip verantwoordelijkheid opnieuw een rol. In eerste instantie tracht de bemiddelaar na te gaan of de jongere überhaupt zijn verantwoordelijkheid wenst op te nemen en wat dit betekent voor hem/haar. Geen gemakkelijke opdracht aangezien jongeren om verschillende redenen gemotiveerd kunnen zijn om hun schuld te willen vereffenen via het fonds (te jong, geen spaargeld, de jongere wil zelf zijn verantwoordelijkheid opnemen ten opzichte van het slachtoffer en/of zijn ouders). Wanneer het Vereffeningsfonds wordt aangebracht, gaat er een heel denkproces met de partijen aan vooraf. Dit denkproces verloopt stapsgewijs en ook de ouders worden hierbij aangesproken om na te gaan hoe zij staan tegenover het begrip verantwoordelijkheid. Hier komen dan de werkingsprincipes van het Vereffeningsfonds opnieuw aan bod en is het belangrijk om hier als bemiddelaar een evenwicht in te vinden. Zo kan het zijn dat ouders zich vooral financieel verantwoordelijk voelen en dat zij de schade willen vergoeden omdat ze vinden dat hun kind dat financieel niet zelf kan dragen. Anderzijds kan het ook zijn dat ouders de schade zelf wensen te vergoeden omdat ze zich verantwoordelijk voelen voor de daden van hun kind. Verder kunnen ouders dit ook bekijken vanuit een pedagogisch standpunt en vinden ze het belangrijk dat hun kind zijn verantwoordelijkheid opneemt en zo iets leert naar de toekomst toe. Pas wanneer ouders en jongeren overeengekomen zijn over wie de schade zal vergoeden, kunnen de volgende principes afgetoetst worden bij de partijen. Welke mogelijkheden heeft de jongere zelf om de schade te vergoeden? Soms brengen jongeren zelf aan dat ze geld van hun spaarboekje of zakgeld zullen gebruiken, een vakantiejob of weekendwerk zullen zoeken of enkele dagen klusjes zullen opknappen in de buurt om het geld bij elkaar te krijgen. Een aantal van deze jongeren hebben deze mogelijkheden niet. Zij vinden, om verschillende redenen, geen werk, hebben geen zakgeld of kiezen er bewust voor om hun spaargeld niet aan te spreken. De bemiddelaar heeft dan al een hele weg afgelegd met de jongere, maar voelt aan dat hij/zij niet de capaciteiten of de mogelijkheden bezit om de financiële schade te vergoeden. Alle positieve en negatieve kanten van het vereffeningswerk worden besproken alsook de voorwaarden die gesteld worden door de leden van het comité (zoals een motivatiebrief, enz). Partijen krijgen de tijd om te overwegen of dit een oplossing zou kunnen bieden. De benadeelde krijgt op deze manier ook een stem in dit proces. Dit gebeurt ook in functie van de bemiddelingsovereenkomst. Indien de benadeelde hiermee akkoord gaat, kan de aanvraag ingediend worden bij het comité waar dan zal beslist worden of aan alle voorwaarden werd voldaan en of de jongere aan de slag kan gaan.


Bemiddelingsburo

48

Algemeen

Uit deze tekst mag blijken dat het aanbrengen van het Provinciaal Vereffeningsfonds bij de partijen geen evidentie is. In eerste instantie is het essentieel om uit te klaren wat de schadevraag is en wie de verantwoordelijkheid daarvoor wil opnemen. Hierbij moet de bemiddelaar constant het evenwicht bewaren tussen enerzijds een puur economische en anderzijds een pedagogische invalshoek, waarbij de motivatie van de jongere een cruciale rol speelt en de subsidiariteit van het fonds niet uit het oog verloren mag worden. Al deze aspecten zitten met elkaar verweven en het is aan de bemiddelaar om dit samen met de partijen te ontrafelen en om zo tot een overeenkomst te komen waar iedereen zich in kan terugvinden.

Liesbeth Eggen (Bemiddelingsdienst Arrondissement Leuven) Maarten Surdiacourt (Bemiddelingsburo Brussel)


Bemiddelingsburo

49

BIJLAGE 3: INTENTIEVERKLARING HERGO

Intentieverklaring HERGO dd. Naam van de jongere: Ilias Juridische kwalificatie van de feiten: • Afpersing Datum van de feiten: • Tussen 1 juli 2009 en 31 januari 2010 Aanwezigen en relatie tot de jongere:

1.

Jongere : 1.1. Moeder 1.2. Advocaat 1.3. Consulent

2.

Benadeelden: 2.1. Slachtoffer: Karel 2.2. Moeder van Karel: 2.3. Slachtoffer: Nico, vertegenwoordigd door Minne Huysmans

3.

Politiebeambte

4.

Tolk

5.

Moderator

6.

Co-moderator

7.

Observator


Bemiddelingsburo

50

De aanwezigen houden zich aan de vertrouwelijkheid van deze HERGO. De ondergetekenden komen overeen als volgt :

1. Als herstel naar de aanwezige en vertegenwoordigde slachtoffers:

Als herstel naar Nico:

Ilias gaat zijn excuses aanbieden voor de intimidatie tegenover Nico. Hij zal hiervoor een brief naar Nico schrijven. Ilias is niet bereid om Nico te vergoeden voor de geleden schade.

Opvolging: Dit punt wordt opgevolgd door het Bemiddelingsburo. Ilias gaat zijn brief met excuses doorsturen naar de moderatoren van het Bemiddelingsburo en dit binnen 1 à 2 weken, dus voor 1 december 2010. Zij zorgen op hun beurt ervoor dat de brief wordt overhandigd aan Nico.

Als herstel naar Karel:

Ilias heeft zijn excuses aangeboden aan Karel en aan Karels moeder. De excuses werden door Karel en Karel’s moeder aanvaard. Ilias is bereid om Karel en Karels moeder te vergoeden voor de geleden schade voor een bedrag van 50 euro. Hij stelde hierbij voor om klusjes voor hen uit te voeren. De moeder van Karel heeft Ilias aangeboden om bij hen in de tuin te werken. Concreet zal Ilias 2 x 4 uur komen werken. Het gaat om een herstel in natura. Indien deze uren zijn uitgevoerd verwacht de moeder van Karel verder geen financiële vergoeding.

Opvolging: Dit punt wordt opgevolgd door het Bemiddelingsburo. De mama van Karel zal het Bemiddelingsburo contacteren. De moderator zal dan het herstel in natura verder begeleiden en evalueren. Deze evaluatie zal overgemaakt worden aan de jeugdrechter.

2. Als herstel naar de maatschappij toe:

Ilias gaat als herstel naar de maatschappij toe minder stoer doen, minder rondhangen op straat en niet omgaan met ‘verkeerde’ personen. Over deze punten werd er veel gesproken omdat die niet goed controleerbaar en vaag zijn. De moeder van Ilias gaf aan dat er al hard aan deze punten is gewerkt en er nog altijd aan gewerkt wordt.


Bemiddelingsburo

51

Daarnaast gaf ze ook aan dat ze verhuisd zijn om Ilias weg te houden van de vrienden waarmee hij omging. Omdat de aanwezigen geen akkoord vonden, heeft men besloten met de idee dat de jeugdrechter hierover een uitspraak moet doen. Ilias stelt ook voor om 20u te gaan werken bij de Groendienst in Opwijk. Opvolging: Nadat het intentieplan wordt bekrachtigd, zal dit punt opgenomen worden in een vonnis. Dit punt wordt dan opgenomen door een begeleider van GAMBAS en door hen , na de uitvoering, gerapporteerd worden aan de jeugdrechter.

3. Als herstel naar zijn mama en zichzelf toe: Ilias heeft gedurende 2 maanden geen zakgeld gekregen en huisarrest. Deze twee punten werden reeds uitgevoerd. Daarnaast belooft hij aan zijn moeder dat hij dit jaar gaat slagen op school.

Opvolging: Dit puntje zal worden opgevolgd door zijn moeder en het rapport zal worden doorgegeven aan de bemiddelaar.

Tegenover zichzelf stelt hij voor dat hij zich minder stoer gaat gedragen en niet meer met de ‘verkeerde’ mensen gaat omgaan. Hij gaat er ook voor zorgen dat hij geen overtredingen begaat en dat hij geen PV’s meer krijgt, noch als dader, noch als slachtoffer .

Opvolging: Dit punt zal worden opgevolgd door zijn moeder en zijn consulent.

Deze intentieverklaring wordt ter goedkeuring aan de jeugdrechter voorgelegd.

Een kopie van deze intentieverklaring wordt overgemaakt aan:

-

alle partijen, rechtstreeks betrokken bij de bovenstaande delicten

-

het parket van de Procureur des Konings

-

de sociale dienst van de jeugdrechtbank


Bemiddelingsburo

52

-

de jeugdrechter

-

de betrokken advocaat

De ondergetekenden verklaren zich akkoord met de inhoud van deze intentieverklaring.

Ilias

Op datum van:

Zijn moeder

Op datum van:

Zijn advocaat

Zijn consulent

Slachtoffer, Karel

Op datum van:

Op datum van:

Op datum van:

Moeder van Karel

Op datum van:

Moderator

Op datum van:

Co-moderator


Op datum van:

Bemiddelingsburo

53

BIJLAGE 4: HERGO-PROCEDURE JR bespreekt HERGO of advocaat stelt HERGO voor bij directe voorleiding. De JR of stelt de jongere onder toezicht van de SDGJ

Parket vordert jeugdrechter . De JR stelt de jongere onder toezicht van de SDGJ. De consulent bespreekt het aanbod van HERGO tijdens het eerste huisbezoek.

Indien JA:= jongere en ouders gaan akkoord met aanbod en jongere erkent betrokkenheid bij de feiten: Consulent stuurt een doorverwijsformulier naar het Bemiddelingsburo + consulent licht de JR in. JR stuurt beschikking naar BB

Indien NEE: dossier kan doorverwezen worden voor herstelbemiddeling. Of JR neemt andere maatregel

BB leest dossier in, noteert gegevens slachtoffers en mededaders

Moderator gaat op huisbezoek bij zowel de slachtoffers als de daders

HERGO NEEN: BB verwittigt JR, parket, consulent, advocaat , geeft mee of BB al dan niet bemiddeling opneemt

HERGO JA: BB opent het dossier naar jeugdrechter, parket, SDGJ en advoca(a)t(en)

BB brengt parket op de hoogte van HERGO-datum.

Parket prikt datum voor zitting.

Bemiddelingsburo organiseert HERGO

JR neemt tijdens openbare zitting intentieverklaring op in vonnis

BB stelt intentieplan op. Stuurt ondertekend exemplaar naar JR, , parketmagistraat, consulent SDGJ, advocaat da (slo) + da + slo

Griffie JRB stuurt vonnis naar jongere en ouders + kopie van vonnis naar BB en ev. Andere betrokkenen.

BB volgt uitvoering HERGO op, stuurt uitvoeringsverslag naar JR, parket, consulent, advocaten en jongere + ouders

JR bespreekt uitvoering. Alles ok: thuis, school : JR sluit dossier af tijdens openbare zitting.


Bemiddelingsburo

Parket prikt datum openbare zitting

54


Bemiddelingsburo

55

Herstelbemiddeling en Hergo Leuven


BAL

56

HERSTELBEMIDDELING MINDERJARIGEN (HB-) BAL

In dit deel van herstelbemiddeling minderjarigen zal je naast onze bevindingen aangaande het project bemiddeling ook meer kunnen lezen over de afronding van het project Hergo op school, de evoluties binnen het project Hergo, de ‘switch’ in het project met onze vrijwilligers en de start van een ‘vernieuwend’ project, namelijk het inschakelen van vrijwilligers binnen Hergo. Naast commentaar bij de cijfers (de tabellen vindt u in de bijlagen) mag u van ons ook enkele reflecties verwachten en getuigenissen van partijen, doorheen de tekst. Dirk De Ryck startte in februari 2010 als nieuwe bemiddelaar minderjarigen bij BAL (Bemiddelingsdienst Arrondissement Leuven). In de bijlagen kan u meer lezen over zijn eerste ervaringen en indrukken als bemiddelaar. Het team van de minderjarigen kreeg nog een uitbreiding met Christine Dragon die ons kwam vervoegen vanaf november 2010. Zij ondersteunt het team op inhoudelijk-administratief vlak.

INLEIDING

2010 was het laatste werkingsjaar vóór de erkenning van de HCA diensten in voege zou gaan. We keken hiernaar uit: eindelijk de volwaardige subsidiëring waarop we al enkele jaren wachtten. Helaas werd er alsnog roet in het eten gegooid: in plaats van de gehoopte subsidiëring werd er integendeel aangepast en gesnoeid. Zowel het basiskader van de HCA diensten als het aantal begeleiders werd kleiner dan gehoopt. Er volgde geen grote ‘witte woede’. Immers, zelfs met alle HCA medewerkers in Vlaanderen zou onze roep om de uitvoering van het erkenningbesluit maar een klein kreetje zijn, vermoedden we, dat niet of amper gehoord zou worden in het grote geheel van de bijzondere jeugdzorg. Het coördinatorenoverleg van de HCA diensten en de koepels deden wel verschillende pogingen tot overleg om alsnog de afgesproken subsidiëring uit de brand te slepen. Helaas zonder resultaat. Voor ons betekent dit voor 2011 dat de werkdruk hoog zal blijven en dat het een permanent dansen op een slappe koord zal worden –en er al dan niet afvallen- om onze laagdrempelige manier van werken in de bemiddelingsdossiers te blijven continueren. De nieuwe initiatieven waar we onze schouders onderzetten, gaande van de vrijwilligerswerking, over Hergo op school tot het nieuwe project Hergo vrijwilligers, komen door deze krappe subsidiëring onder druk te staan. Een ander gegeven dat hieronder zal lijden is de vlotte continuering van onze dienstverlening wanneer er personeelswissels zijn of mensen tijdelijk uitvallen. Daarbij komt het gegeven dat er voor het personeelsbestand gekeken wordt naar een gemiddeld cijfer van het aantal doorverwezen jongeren tijdens de 2 voorafgaande jaren. Als men geconfronteerd wordt met schommelingen doorheen de jaren zal ook dit moeilijk op te vangen zijn. Gelukkig mogen we wat betreft het aantal doorverwijzingen in Leuven rekenen op een parket dat zorgt voor een continue en vrij constante doorstroom van dossiers met een gemiddelde van 400 jongeren per jaar.


BAL

57

Ondanks deze ‘niet fijne’ evolutie is het opmerkelijk met welk enthousiasme en gedrevenheid de bemiddelaars zich blijven inzetten dag na dag! Bemiddelaars zijn een ‘taai ras’!


BAL

58

HERSTELBEMIDDELING MINDERJARIGEN: DE CIJFERS IN BEELD

Alvorens we de lezer in de cijfers van onze bemiddelingen gooien willen we eerst nog een getuigenis meegeven van een slachtoffer.

GETUIGENIS SLACHTOFFER Als slachtoffer van een diefstal met geweld, kwam ik plots in contact met drie zaken waar iedereen zich zo ver mogelijk van wil houden: crimineel gedrag, medische problemen, én het gerecht. Ik heb ervoor gekozen om mijn zaak zonder advocaat aan te pakken - ik beschikte niet over een familiale verzekering die de gerechtskosten zou dekken - en ik was niet bereid om advocatenvergoedingen "voor te schieten", in afwachting van een definitieve schadevergoeding. Drie weken na het voorval kwam de zaak van één van beide daders voor in snelrecht. Mijn ervaring in de rechtbank, waar ik me burgerlijke partij kwam stellen, was opnieuw hoogst onaangenaam: onwillekeurig voel je je er toch 'gewogen', en het voelt allerminst 'normaal' aan om vooraan je verhaal te doen, terwijl de dader twee meter links van je zit. Ik heb me zelden zo opgelucht gevoeld als op het moment dat ik de rechtszaal heb verlaten. De rechter besloot vervolgens om de definitieve behandeling van de zaak met een half jaar uit te stellen, wat ik als frustrerend ervaarde, aangezien ik al die tijd zonder schadevergoeding zou blijven. Snelrecht betekent niet noodzakelijk 'snelle gerechtigheid' - althans niet vanuit het standpunt van het slachtoffer. In die zin ben ik zeer blij dat de bemiddelingsdiensten zelf contact met mij hebben opgenomen. Ik was vanaf het begin op de hoogte van het bestaan van deze diensten via een brief van het parket, maar ik stond aanvankelijk sceptisch t.o.v. de mogelijkheid van herstelbemiddeling, en ik had bovenal geen zin in een confrontatie met de dader(s). Ik had ook geen behoefte aan een soort 'reconciliatie' met de dader(s): daarvoor was (en is) mijn kwaadheid over het gebeurde te groot. Gelukkig heb ik na enige tijd begrepen dat dat laatste geen inherente doelstelling is van de herstelbemiddeling; waar het bovenal om gaat, is dat de opgelopen schade op één of andere manier wordt vergoed - en dit op zo'n wijze dat zowel dader als slachtoffer zich in de herstelregeling kunnen vinden. Dat is in mijn geval goed gelukt, en ik ben vooral blij dat de hele zaak vlot en efficiënt is verlopen, waardoor ik de hele episode snel heb kunnen afsluiten - wat toch belangrijk is voor een slachtoffer. Het personeel van de bemiddelingsdiensten was bovendien ook een welgekomen luisterend oor, waarvoor ik hen ook dank.

De tabellen met de cijfers vindt u achteraan in dit jaarverslag. In dit deel geven we u op een leesbare manier kort onze bevindingen bij deze cijfers.


BAL

59

NIEUWE DOSSIERS VAN 2010 Er werden in 2010 door het parket van Leuven 297 nieuwe dossiers doorverwezen naar HB-. Dit is een lichte stijging (13 dossiers) in vergelijking met 2009. De verwijzingen vanuit het parket zijn een redelijke constante wat voor ons zeer aangenaam werken is. In deze dossiers is er steeds sprake van minstens 1 dader en 1 slachtoffer, maar dit kunnen er ook meer zijn. In 2010 kregen namelijk 438 minderjarige daders en 455 slachtoffers een brief met het aanbod van bemiddeling. Ongeveer 890 partijen werden dus geïnformeerd over 9 het bestaan van bemiddeling. In die 297 nieuwe dossiers gaat het over 636 mogelijke interacties . De verdienste hiervoor ligt in het gerechtelijk arrondissement Leuven volledig bij de gerechtelijke instanties. De parketmagistraten zijn nog steeds bereid om het aanbod van bemiddeling zeer ruim te doen. Zo wordt af en toe ook een aanbod van bemiddeling gedaan in dossiers waarin ze sowieso niet zullen dagvaarden. Dit geeft aan dat bemiddeling ook gevraagd wordt als het gaat om zeer lichte feiten zonder of met minimale gevolgen. De communicatie of het bieden van deze mogelijkheid op zich, vinden ook onze parketmagistraten waardevol. In de praktijk merken we dat deze dossiers vaak wel worden opgestart, in tegenstelling tot wat je misschien zou verwachten (vb dossiers van aanhoudende pesterijen op school die uitmonden in bedreigingen,…) De partijen zelf blijven de belangrijkste ‘spelers’ als het gaat om de inschatting of een aanbod van bemiddeling zinvol kan zijn. Wij zijn dan ook zeer tevreden over deze open houding van het parket. Aangezien 99% van onze dossiers wordt doorverwezen op parketniveau, hoeven jeugdrechters hier niet of minder vaak aan te denken. In 26 % van de dossiers die naar bemiddeling worden doorverwezen volgt nog wel een dagvaarding voor de jeugdrechtbank. Het aandeel vermogensdelicten blijft doorheen de jaren groter dan de persoonsdelicten, namelijk in verhouding 60/40. Bij de vermogensdelicten zien we een oververtegenwoordiging van de diefstallen. Opvallend binnen deze brede groep van diefstallen is het gegeven dat 22 dossiers werden doorverwezen met de kwalificatie ‘diefstal met geweld of bedreiging’. Deze dossiers zouden ook in aanmerking kunnen komen voor een Hergo aanbod (gericht op meer ernstige feiten met een persoonlijk slachtoffer). We hopen dan ook dat in 2011 in deze dossiers het aanbod van Hergo zal gedaan worden. Hierover leest u verder in deze tekst meer. Bij de persoonsdelicten blijven jaar na jaar de ‘opzettelijke slagen en verwondingen’ of de vechtpartijen ongeveer 70% in beslag nemen. Ook dit jaar werden een 10 tal zedendossiers doorverwezen naar bemiddeling. Dit is het tweede werkingsjaar dat we in deze dossiers ervaring kunnen opdoen. We willen u dan ook kort enkele bevindingen meegeven.

9

Een interactie is de link die ontstaat tussen een dader en een slachtoffer, door het gepleegde misdrijf. Het aantal interacties in een dossier geeft de complexiteit van een dossier aan.


BAL

60

BEMIDDELEN IN ZEDENDOSSIERS Van de zedendossiers kent ongeveer tweederde een opstart. Hoewel we - gezien het kleine aantal zedendossiers - geen gegronde vergelijking kunnen maken, lijken deze dossiers dus iets vaker op te starten dan de andere bemiddelingsdossiers. Bij de niet-opgestarte zedendossiers was de reden meestal dat het slachtoffer niet wenste in te gaan op het aanbod van bemiddeling, geen vraag meer had, of niet bereikbaar was. Ook aan daderkant hebben we soms mensen niet bereikt. In zedendossiers kiezen we voor een zeer laagdrempelige aanpak: als we dader of slachtoffer niet telefonisch kunnen bereiken, kondigen we met een aangepaste brief een huisbezoek aan. Pas wanneer we op dit huisbezoek voor een gesloten deur staan, zeggen we dat we een partij niet hebben bereikt. In het overgrote deel van de doorverwezen zedendossiers stelde het slachtoffer geen financiële schadevraag. Communicatie blijkt met andere woorden meestal het belangrijkst. In de weinige gevallen waar er wel schadevergoeding werd gevraagd, is het niet gelukt om hierover tot een overeenkomst te komen. De partijen besloten zich hiervoor te laten adviseren door een advocaat en de uiteindelijke beslissing over te laten aan de jeugdrechter. In een derde van de opgestarte zedendossiers kozen de partijen voor een gezamenlijk gesprek. In de zwaarste dossiers werd het vaakst voor een gezamenlijk gesprek geopteerd. Partijen gaven daarbij aan dat ze vóór het gesprek bijzonder gespannen waren, maar nadien opgelucht en tevreden over het verloop. Wat betreft de methodiek en het verloop van de bemiddeling zijn er enkele verschillen op te merken met andere bemiddelingsdossiers. Een eerste vaststelling is dat zedendossiers vaak meer en langere gesprekken vragen, waardoor ze tijdsintensiever werk vragen van de bemiddelaar. Daarnaast viel op dat we in verschillende gevallen gecontacteerd werden door bezorgde ouders van een slachtoffer, die aangaven dat hun kind afziet van de feiten, maar zelf geen bemiddeling wilde. We konden in die gevallen via de ouders toch een afspraak maken met de jongere en dankzij een laagdrempelige aanpak alsnog de bemiddeling opstarten. Veel vaker dan in andere dossiers bleek een afzonderlijk gesprek met de jongere (dader of slachtoffer), zonder het bijzijn van de ouders, aangewezen. Ouders hadden hier ook geen probleem mee en stelden dit in verschillende gevallen al van bij het begin zelf voor. Inhoudelijk valt op dat het voor partijen vaak moeilijk is om over de feiten te praten, en focust het gesprek zich vaak op de gevolgen van de feiten en de emotionele beleving ervan. De beleving bij dader en slachtoffer liep in onze zedendossiers soms sterk uiteen. Dit weerhield partijen er niet van elkaar te ontmoeten of open te staan voor elkaars boodschappen. Als dienst zijn we zeer blij met het vertrouwen vanuit het parket om ons de zedendossiers door te sturen. We zijn er ook van overtuigd zinvol werk te hebben kunnen leveren in deze dossiers. Om een kwaliteitsvolle werking te blijven garanderen, zal een tweede bemiddelaar bijscholing volgen over de problematiek van zedenfeiten. Wij hopen alvast op een blijvende doorverwijzing van zedendossiers, gezien de meerwaarde voor de partijen, maar ook voor onze dienst.


BAL

61

BEMIDDELEN IN DOSSIERS MET EEN ‘PESTPROBLEMATIEK’ ALS ACHTERGROND Het aandeel van partijen waarbij vóór het misdrijf al sprake was van een relatie is gedaald naar 35 %. Wat wel een constante blijft doorheen de jaren, is dat het in ongeveer de helft daarvan gaat om een schoolrelatie. Dit is een gegeven dat ons blijft intrigeren, aangezien hier op preventief vlak heel wat zou kunnen ondernomen worden. Zelf hebben we in 2010 een poging gedaan om voor de laatste drie jaar eens na te gaan of het in die ‘schooldossiers’ vaak gaat om een achterliggende pestproblematiek. 10

Zie hier kort onze bevindingen : Als bemiddelingsdienst merken we op dat een zeker percentage van de dossiers die we binnenkrijgen gerelateerd zijn aan een problematiek van pesten op school. In samenspraak met het Vlaams Netwerk Kies Kleur tegen Pesten, werd eind 2010 besloten dat we als bemiddelingsdienst hier een signaalfunctie in kunnen spelen en dat we een steentje kunnen bijdragen in de strijd tegen deze ingewikkelde en “bezwarende” problematiek die pesten is. Er werd een onderzoekje gelanceerd, waarbij we gingen graven in de bemiddelingsarchieven. We wilden 3 zaken onderzoeken: 1. 2. 3.

In hoeveel van onze bemiddelingsdossiers tussen 2008 en 2010 ging het initieel over pesterijen op school of lagen pesterijen aan de basis van de MOF (en werd het op die manier een “pestdossier”). Was er een door de partijen gekende reactie van de school op deze pesterijen en/of de MOF en zo ja, welke? In welke mate waren de partijen tevreden over deze reactie?

Wat vraag 1 betrof, hanteerden we 3 criteria om te beslissen of een dossier een “pestdossier“ was. 1. 2. 3.

Het pesten gebeurde (ook) in of rond de school en ging tussen 2 (of meer) leerlingen. Het misdrijf was (mede) een gevolg van pesterijen of situeerde zich tenminste binnen de context ervan. Definiëring pesten: er werden 2 mogelijke criteria gebruikt om pesten als dusdanig te bepalen: o

het werd, doorheen de gesprekken en in de neerslag hiervan in nota’s van de bemiddelaar, door 1 van de partijen zelf vermeld als: “hij/zij pestte mij”

o

Indien het niet terugkwam in de nota’s, werd aan de betreffende bemiddelaar gevraagd of hij kon herinneren of het vermeld werd. Indien dit niet het geval was, werd er door de bemiddelaar en de onderzoeker geïnterpreteerd. Pesten was dan: meermaals bedreigend gedrag met een duidelijk machtsonevenwicht tussen beide partijen. Indien een bemiddelaar niet overtuigd was van deze interpretatie, werd het dossier niet als pestdossier opgenomen.

Van de 915 dossiers in de drie jaren bleven 70 pestdossiers (8%) over, al moet hier eigenlijk het woordje “minstens” voor geplaatst worden. In deze dossiers gingen we graven naar een antwoord op de 2 andere vragen. Deze antwoorden werden hetzij teruggevonden in de geschreven notities, hetzij uit de bevraging bij de bemiddelaar in kwestie. Indien de bemiddelaar niet zeker was van deze informatie of het zich niet meer herinnerde, werd het niet opgenomen. Uiteraard was vanaf het begin duidelijk dat dit nooit een “sluitend” onderzoek ten gronde kon worden waarbij met een afdoende zekerheid uitspraken gedaan konden worden over de 3 onderzoeksvragen. Daarvoor waren

10

Kwinten Wouters deed een onderzoekje hierover binnen onze dienst (dossiers van 2008 – 2009 – 2010)


BAL

62

er te veel zwarte gaten. Zo waren de data zeer afhankelijk van de info die de partijen in de bemiddeling gaven, de herinnering van de bemiddelaar hiervan of de interpretatie hiervan. Maar ook inhoudelijk zijn de gegevens kwetsbaar. Zo was bv vraag 2 over de reactie van de school op de problematiek niet alleen afhankelijk van het feit of deze door ouders voldoende gekend was maar ook hoe volledig deze gekende actie weergegeven werd. Aldus kunnen de data nooit een sluitende uitspraak doen over daadwerkelijke acties vanuit de school. De bemiddelaar heeft uitsluitend contact met de school wanneer beide partijen dit wensen en hiermee akkoord gaan. Toch kunnen er enige zinvolle conclusies getrokken worden uit dit ruwe materiaal. Zo is (on)tevredenheid van partijen over de rol van de school in de problematiek een gegeven dat op zich kan staan, hoe subjectief en misschien ongenuanceerd het ook mag zijn. In minstens 52 % , of 36 van de pestdossiers waren beide partijen uitgesproken negatief over het optreden van de school. We schrijven ‘minstens’, daar in 36% van de pestdossiers geen info verkregen werd over de tevredenheid. In amper 5 van de 70 dossiers waren beide partijen tevreden over de reactie van de school. Het feit dat ouders in minstens 8 van de 36 gevallen het gevoel uitgesproken hebben zich niet erkend gevoeld te hebben door de school, is zorgwekkend. Ook de gebrekkige communicatie hierover werd regelmatig door ouders opgemerkt. Opmerkelijk is dat wanneer beide partijen de reactie van de school positief evalueerden, dit vaak gepaard gaat met herstelrechtelijke initiatieven vanuit de school. Zo werden Hergo’s op school en klasgesprekken steeds positief beoordeeld. Het “onderzoek” wil (en kan) dus niets hard maken maar wil, na geroerd te hebben in de stemmingsmolen bij ernstig pestgedrag op school, vooral de naar boven gekomen rumoeren een voorzichtige stem geven. Een stem die evenwel meegenomen kan worden naar de gesprekstafel met partners en die hopelijk het debat kan voeden. Een debat dat er hopelijk één is waarbij het fenomeen van ‘pesten op school’ blijvend geproblematiseerd wordt en er blijvend aan de bel getrokken wordt opdat iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt om de lastige, gevoelige en complexe etterbuil die pesten op school is, en de vaak grote impact ervan op verschillende levensdomeinen, te blijven bestrijden.

DOSSIERS DIE WERDEN AFGESLOTEN IN 2010 In het komende stuk staan we even stil bij de dossiers die in 2010 werden afgerond (en waar dus ook in 2009 opgestarte dossiers kunnen inzitten). In 2010 werden 280 dossiers afgerond en het ging hierbij om 591 interacties. Deze cijfers zijn dezelfde als deze van 2009. In 46% werd er een bemiddelingsproces opgestart. Dit is een daling van 6%. Een directe verklaring kunnen we hier niet voor geven…Vinden partijen makkelijker zelf een oplossing en hebben ze geen bemiddeling meer nodig? Nochtans blijft het aandeel slachtoffers dat geen vragen meer heeft of waarbij alles al geregeld is 56% van de niet opgestarte bemiddelingsprocessen. In 16 % wenst dader of slachtoffer niet in te gaan op het aanbod. Zorgt een hoge werkdruk ervoor dat we partijen minder bereiken? Dit aandeel steeg met 3% (van 13 naar 16), wat geen significant verschil lijkt. De reden ‘andere’ waarom het proces niet opstartte werd wel meer aangeduid, maar daar kunnen we helaas niet meer over vertellen. We hopen door vanaf april 2011 in het nieuwe registratiesysteem van BINC te registreren toch meer te kunnen zeggen over zulke cijfers. We zijn vol goede hoop en verwachtingen. Wanneer een bemiddelingsproces met goedkeuren van beide partijen opstart, blijven we de positieve evolutie van de laatste jaren doortrekken dat 90% volledig doorlopen wordt en 85% daarvan uitmondt in een volledige overeenkomst. Een volledige overeenkomst hoeft geen schriftelijke overeenkomst te zijn. Dit kan ook


BAL

63

betekenen dat de bemiddelaar heen en weer pendelde tussen de partijen, dat er op deze manier informatie werd uitgewisseld en vragen beantwoord werden en dat dit voor beide partijen voldoende was. Het kan ook betekenen dat er een gezamenlijk gesprek was tussen beide partijen en dat dit voor hen voldoende was. In 2010 werd er in 23% van de opgestarte bemiddelingsprocessen een gezamenlijk gesprek georganiseerd tussen de partijen en in nog eens 4% was er een ontmoeting tussen de partijen naar aanleiding van de bemiddeling, maar zonder aanwezigheid van de bemiddelaar. Een schriftelijke overeenkomst is het sluitstuk van de bemiddeling en naar de andere partij en de gerechtelijke instanties toe de weerslag van wat zij zelf wensen mee te geven over ‘hun proces’. Zo werd bv. in 2010 een collega geconfronteerd met partijen die tijdens een gezamenlijk gesprek aangaven dat ze zelf de overeenkomst wensten te schrijven. Dit was een heel bevredigend resultaat zowel voor de partijen als voor de bemiddelaar. De overeenkomst hebben we anoniem gemaakt en u kan deze achteraan in de bijlagen lezen. Naar aanleiding hiervan bekijkt de concrete bemiddelaar nu standaard of partijen het zien zitten om hun overeenkomst zelf te schrijven en wat blijkt: het merendeel van de sindsdien bereikte overeenkomsten werd geschreven door de partijen zelf! Het lijkt de moeite om dit thema eens met het ganse team methodisch te bekijken en eventueel in meerdere dossiers toe te passen. Verder zien we dat in de schriftelijke overeenkomsten het financieel herstel samen met excuses aanbieden de hoofdmoot innemen, gevolgd door beloftes om de andere met rust te laten of het nooit meer te doen. De jongeren zelf nemen meestal hun verantwoordelijkheid op in het financiële luik; ouders en verzekeringen doen dit in de tweede plaats. In 2010 zagen we de gemiddelde duur tussen het plegen van een strafbaar feit door een jongere en het doorverwijzen naar bemiddeling met 1 maand stijgen. Er zit gemiddeld 5 maanden tussen. Tussen deze verwijzing naar bemiddeling en onze eerste actie als bemiddelaar zitten gemiddeld 2 weken. De gemiddelde termijn om tot een overeenkomst te komen bedraagt 4 maanden. De opvolging hiervan (als die er dient te zijn) neemt dan weer een gemiddelde termijn van 3 maanden in beslag. In de afgesloten dossiers van 2010 deden 14 jongeren een beroep op het Vereffeningsfonds. 12 jongeren gingen effectief van start en hebben hun vrijwilligerswerk afgerond. Liesbeth Eggen nam, derde jaar op rij, de verantwoordelijkheid op om naar alle vergaderingen van het Comité V te gaan. Een thema dat dit jaar vaak ter sprake kwam was de ‘subsidiariteit’ van het fonds. Naar aanleiding hiervan werd een nota geschreven die als bijlage is opgenomen in het hoofdstuk van het Bemiddelingsburo.

CONCLUSIE We mogen besluiten dat er in vergelijking met vorig jaar geen opvallende verschillen zijn in de cijfers. Ook wat betreft de werkdruk merken we dat het een terugkerend fenomeen is van schommelen tussen periodes met wat ademruimte naar langere periodes waarin men het gevoel krijgt te moeten spartelen om boven te blijven… Dit kan af en toe wel eens druk leggen op een team en dan is het telkens opnieuw zoeken hoe we hiermee kunnen omgaan. Totnogtoe hebben we een wachtlijst (dossiers een maand of langer aan de kant leggen om te starten) kunnen vermijden, maar enkel en alleen door de inzet van alle bemiddelaars en de inzet van onze collega’s bemiddelaars in Brussel waar de verwijzingen tijdelijk iets minder vlot liepen en er ruimte vrijkwam om ook dossiers uit het Leuvense op te nemen. Bij deze willen we hen bedanken om ook in de Leuvense dossiers aan de slag te gaan en ons zo te ontlasten!


BAL

64

Een uitdaging die we meenemen naar 2011 zal de samenwerking met de advocatuur zijn. In 2010 werd een eerste aanzet gegeven tijdens de stuurgroep herstelrecht en bemiddeling. Een boeiende discussie en zoektocht waar verschillende rationaliteiten mekaar zoeken. Het is voor ons alvast een aanzet om advocaten meer te informeren over het bemiddelingsaanbod en samen met de partijen te kijken naar de meerwaarde van de betrokkenheid van de advocaat bij het ondertekenen van de overeenkomst. Of de advocaat meer kan betekenen tijdens een bemiddeling kan de bemiddelaar bekijken met partijen en hen eventueel aanmoedigen om zelf contact op te nemen met hun advocaat.


BAL

65

HERSTELGERICHT GROEPSOVERLEG (HERGO) Vooraleer we u een blik geven op het aantal nieuwe Hergo dossiers dat naar onze dienst werd doorverwezen willen we hier eerst een vrijwilliger aan het woord laten. Jan Huys werkt sinds 2005 bij onze dienst als vrijwillig bemiddelaar. Sinds vorig jaar werkt hij ook mee binnen het project Hergo als vrijwillig moderator.

IMPRESSIES VAN EEN HERGO, DOOR JAN HUYS Het blijft telkens opnieuw heel spannend en dit keer is het zeker zo. Op het ogenblik dat Tom en zijn ouders de kamer binnenkomen, en daar Simonne op een stoel zien zitten, voel ik zelf de adrenaline door de ruimte gieren. Het is precies 3 maanden en vijf dagen geleden dat Tom haar heeft gezien, toen weliswaar in totaal andere omstandigheden. Simonne stond aan de toonbank van haar krantenwinkeltje en Tom en zijn kompanen Marco en Sammy zwaaiden met een neppistool in de hoop een flinke graai in de geldlade te kunnen doen. Marco kende het winkeltje; naar zijn inschatting moest er zeker 800 euro voor het grijpen liggen en duurde het altijd een hele tijd vooraleer de bijna vijfenzestigjarige Simonne vanuit de achterkamer aan de toonbank verscheen. Ze zouden rustig afwachten tot er niemand in de winkel was en voor het geval er intussen toch iemand zou binnenkomen hadden ze een mes bij om die ongewenste bezoeker desnoods op afstand te houden en te kunnen ontsnappen. Ze waren op alles voorbereid. Een neppistool dat er voor een leek als écht uitziet; mutsen die ze aantrokken wanneer het moment van de actie was aangebroken; Sammy had zelfs tape bij; een toebehoren dat overvallers ook wel eens meenemen en nuttig kan zijn om iemand letterlijk de mond te snoeren. Al dat materiaal waren ze eerst gaan stelen in de Carrefour. Het plan was goed uitgedokterd; dit zou de slag van hun – voorlopig nog korte zeventienjarige - leven worden. ’s Morgens hadden ze getelefoneerd naar hun school om zich ziek te melden en terwijl de ouders dachten dat zoonlief op de schoolbanken zat, trokken ze er op uit om hun snode plan ten uitvoer te brengen. Toen ze naar de plek waar het allemaal moest gebeuren aan het stappen waren, kwam er toevallig een politiecombi langsgereden. Even sloop de twijfel binnen, vooral bij Sammy, maar ze waren al té ver en hadden het gevoel niet meer terug te kunnen. En dus stonden ze opeens met die muts over het hoofd en het neppistool in de aanslag in de winkel, maar toen gebeurde iets dat niet voorzien was in het scenario. Simonne was al meteen na het belgerinkel ten tonele verschenen en toen ze op drie gewapende overvallers botste, begon ze hysterisch te krijsen en te gillen. De jongens probeerden haar eerst nog tot bedaren te brengen en Tom nam zelfs haar pols vast om haar te kalmeren maar dat lukte niet; Sammy en Marco sloegen in paniek en renden weer de winkel uit; al snel achterna gezeten door Tom. Met z’n drieën vluchtten ze een nabijgelegen bosje in terwijl Simonne intussen de politie alarmeerde die meteen de grote middelen inzette. In een mum van tijd stonden verschillende politiecombi’s in het centrum van het dorp en landde een helikopter in een wei naast een plaatselijke voetbalclub. Het hele dorp stond op stelten en even was er paniek en renden verontruste ouders naar de voetbalclub uit vrees dat er met hun kinderen iets aan de hand was. De drie jonge overvallers hadden geen schijn van kans; een getuige had ze het bos zien ingaan. Met de hete politieadem in de nek hadden ze nog vlug wat kleren uitgetrokken en gedaan alsof ze 3 joggers waren, maar het afleidingsmanoeuvre was al té doorzichtig. Binnen het uur waren ze bij de kraag gevat en werden ze voor verhoor meegenomen naar het politiekantoor waar ze al snel tot bekentenissen overgingen en elk apart in een cel de nacht mochten doorbrengen. De respectieve ouders zagen hun zoon ’s avonds niet thuis komen en bleven in vertwijfeling en onrust achter toen er een bijzonder korte telefoon kwam van de politie met de simpele mededeling dat hun zoon voor zware feiten van zijn vrijheid was beroofd en dat ze de volgende ochtend verwacht werden op het kantoor van de jeugdrechter waar ze ook pas voor het eerst hun zoon zouden terugzien. De onrust en de vertwijfeling werden alleen maar groter. Het was pas na een slapeloze nacht dat de ware toedracht bij de jeugdrechter duidelijk werd. De drie boefjes kregen voorlopig huisarrest; wat betekende dat ze


BAL

66

’s avonds voor een bepaald tijdstip thuis moesten zijn en de jeugdrechter stelde een Hergo voor, een herstelgericht groepsoverleg, te begeleiden door onze bemiddelingsdienst. Simonne was meteen bereid mee te doen; deels uit nieuwsgierigheid (wie zijn die jongens eigenlijk en wat denken hun ouders daarvan?); deels uit pedagogische bekommernis (die jonge gasten moeten het signaal krijgen dat het zo niet verder kan of het gaat heel slecht aflopen). Bovendien was ze bereid twee keer in overleg te gaan; een eerste keer met Tom, nadien een tweede keer met Marco. Sammy wenste niet deel te nemen aan de Hergo. De huisbezoeken bij de twee jongens om het groepsgesprek voor te bereiden waren soms op het scherp van de emotionele snee. De ouders wisselden van diepe schaamte naar nauwelijks ingehouden woede terwijl zoonlief schuldbewust besefte een enorme stommiteit te hebben begaan. Wij brachten onze niet zo gemakkelijke boodschap : een Hergo is geen kattenpis. Er komt niet alleen een confrontatie met het slachtoffer; er moet ook een herstelplan komen dat bestaat uit drie luiken: een herstel naar het slachtoffer, naar de samenleving én tenslotte naar zichzelf om te voorkomen dat dergelijke feiten zich in de toekomst herhalen. Een hele boterham en het was dan ook even slikken; niet alleen voor Tom zelf maar voor het hele gezin dat ongewild werd meegesleurd in wat eerst een nachtmerrie leek maar gaandeweg misschien de kiemen in zich droeg er samen versterkt uit te komen. En dan, na veel voorbereidend werk, over en weer getelefoneer, op elkaar afstemmen, afspraken maken en het zoeken van een geschikte ruimte om het overleg te laten plaatsvinden is het dan zover. Simonne heeft al een plaatsje gevonden in de grote kring van stoelen die in het midden van de ruimte staan opgesteld. Ze heeft haar tienerneef meegebracht. We hadden haar gezegd dat ze een steunfiguur mocht meebrengen, maar ze had dit eerst resoluut van de hand gewezen. Maar een neef van haar studeerde in Hasselt en had daar al geleerd over herstelbemiddeling en wou dit wel eens zelf meemaken. Het zou een gouden zet blijken: hij had de leeftijd van Tom en Marco en kon veel gemakkelijker in hun wereld binnen treden en met hen ‘op gelijk niveau’ in communicatie treden. Wie er ook al zit is een politie-inspecteur. Elke Hergo begint met een korte samenvatting van de feiten zodat voor iedereen duidelijk is waarover het precies gaat. Daarnaast komt de inspecteur meestal ook aan het woord als het luik ‘herstel naar de samenleving’ ter sprake komt. Wanneer Tom binnenkomt stijgt de spanning en ontstaat even een ongemakkelijke situatie. Simonne blijft rustig maar kijkt scherp toe alsof ze het gezicht van die jonge dader opnieuw voor de geest wil halen en wil vergelijken met de jongen voor haar. Tom wil haar aankijken maar slaagt daar voorlopig maar gedeeltelijk in. De ouders nemen snel een stoel terwijl de schaamte en de pijn op hun gezicht staan af te lezen. Er zijn nog 2 dochters meegekomen, als steunfiguren. De oudste zus van Tom zal op een bepaald moment in tranen uitbarsten wanneer ze uitlegt dat haar broer niet zo is, dat hij in feite een goede inborst heeft, maar dat hij een ongelooflijke stommiteit heeft begaan én dat ze klaar staat om hem met raad en daad bij te staan. Het hele gezelschap werd stil van die doorleefde getuigenis. De consulent van de sociale dienst van de jeugdrechtbank; de advocaat van Tom én Koen van de bemiddelingsdienst als co-moderator vervolledigen het gezelschap. Het wordt een voorbeeldHergo. Tom gaat zijn verantwoordelijkheid niet uit de weg, geeft de feiten ruiterlijk toe en is bereid in de mate van het mogelijke te herstellen wat beschadigd is. Simonne vraagt geen geld of wederdienst maar wil vooral dat jeugdig en beloftevolle leven een signaal geven voor het té laat is. Haar boodschap: je kan alleen vooruit geraken in het leven door op een eerlijke manier aan je toekomst te werken en niet door te stelen. Tom biedt zijn excuses aan en overhandigt Simonne een brief waar hij diezelfde excuses thuis al netjes op papier had gezet. Onder supervisie van zijn ouders is een spaarrekening geopend waar hij een groot deel van de opbrengst van vakantiewerk zal storten. Door dit sparen wil hij beter leren het bevredigen van materiële behoeften uit te stellen. Voor de politie die heel wat manschappen en uren heeft besteed aan ‘de gewapende overval in het dorp’ wil hij ook zijn excuses aanbieden. Hij krijgt een adres van de politie-inspecteur waar hij ze kan naartoe sturen. Als herstel naar de samenleving wil hij in samenwerking met de lokale scouts als vrijwilliger mee activiteiten begeleiden voor mentaal gehandicapte jongeren. De afspraken zijn reeds gemaakt en kunnen we zo opnemen in het herstelplan. Tenslotte is er de belofte meer over zijn gevoelens te praten met


BAL

67

zijn ouders, en zijn oudste zus. Zeker wanneer hij opnieuw de drang zou voelen iets te stelen wil hij daarover kunnen praten met de bedoeling tijdig een rem in te bouwen. De Hergo duurt bijna twee uur; een gedeelte met zijn allen samen in de grote kring, op een ander moment zit Tom met zijn ouders, zussen in een aparte ruimte om het herstelplan verder uit te werken. Dan is de spanning van bij de start al lang helemaal weggeëbd en groeit gaandeweg een zekere toenadering ; in die mate zelfs dat na het formele einde van het overleg wanneer de afspraken nog eens kort worden overlopen en de verdere procedure voor de jeugdrechtbank is toegelicht niemand geneigd is meteen naar huis te vertrekken en iedereen samentroept rond de tafel waar de koffie en de koekjes al de hele avond staan te wachten en er op slag een bijna gezellige sfeer ontstaat met informele babbels en bijna-schouderklopjes tot de zus van Tom op een gegeven moment Simonne in de armen neem , haar stevig omhelst en ze uitgebreid bedankt voor de kans die ze haar broer én het hele gezin op een moedige manier heeft geboden. Voor de tweede keer wordt het weer even heel stil en ik voel hoe de spontane reactie van de oudste zus in feite de vertolking is van ieders gevoel. Wanneer ik kort daarna de laatste hand druk en de stoelen terug op hun plaats begin te zetten komt een weldaan en vredig gevoel binnenstromen. Het is soms confronterend geweest en er is veel tijd en energie naar toe gegaan, maar het is de moeite waard geweest. Als er geregeld nog zo’n dossiers in het bemiddelingswerk opduiken, wil ik dit nog lang blijven doen.

HERGO: DE CIJFERS IN BEELD In de nieuwe jeugdwet van 2006 wordt een prominente plaats voorzien voor herstelgerichte en constructieve reacties op delicten. Hergo is hier één van. Tijdens een Herstelgericht Groepsoverleg gaan het slachtoffer met zijn achterban en de jongere met zijn ouders en steunfiguren samen op zoek naar een plan waarin plaats is voor herstel naar het slachtoffer en de gemeenschap. De jongere geeft ook aan wat hij zal doen om herhaling van de feiten te vermijden. De nieuwe wet wordt operatief in april 2007. De tweede helft van 2007 en 2008 zijn een inloopperiode met veel overleg tussen BAL, jeugdrechters, parketmagistraten, sociale dienst en politie. Vanaf begin 2009 lopen de Hergo’s vlot binnen, in de juiste dossiers. 60% van die aanmeldingen leiden tot een Hergo. Om de knelpunten die opduiken het hoofd te bieden, wordt er verder overlegd met parket en jeugdrechters, met de medewerkers van de griffie; er wordt een gezamenlijke procedure uitgeschreven en een uitgebreide checklist opgesteld. Alles wijst erop dat we voor vele jaren vertrokken zijn, maar in 2010 lopen de aanmeldingen weer sterk terug. Door de overlopende dossiers uit 2009, wordt 2010 toch nog een actief Hergojaar. Tegelijk proberen we de instroom van aanmeldingen te activeren. Met wisselend succes.

NIEUWE DOSSIERS IN 2010 EN LOPENDE DOSSIERS WAARIN GEWERKT WERD

In 2010 krijgen we 12 jongeren aangemeld in 8 dossiers. Voor 4 van die jongeren organiseren we in 2010 een Hergo. De overige dossiers worden terug overgemaakt aan de jeugdrechter: -

in 2 dossiers wenst het slachtoffer niet mee te werken aan een Hergo;


BAL

68

-

eenmaal was de problematische opvoedingssituatie van de betrokken jongere zo ernstig dat een Hergo niet haalbaar was; in 1 dossier verkozen de 2 benadeelden een vorm van bemiddeling boven een Hergo.

Daarnaast zijn we ook nog actief voor 10 jongeren die in 2009 aangemeld waren. Voor vier van hen organiseren we in 2011 een Hergo, voor de 6 andere volgen we de intentieverklaring verder op. Samengevat: In 2010 organiseren we voor 8 jongeren een Hergo, 4 van hen waren aangemeld in 2009, de overige 4 in 2010. Over welke feiten gaat het dan in die 8 aangemelde dossiers van 2010? -

4x diefstal met geweld 1x diefstal met geweld met vertoning van wapens 1x carjacking 1x poging tot diefstal met geweld 1x poging tot opzettelijke brandstichting.

Naast een daling van het aantal dossiers, zien we ten opzichte van 2009 ook een verschuiving in de kwalificatie van de gepleegde feiten. In 2010 werden vrijwel enkel gecombineerde delicten (diefstal + geweld op personen) doorverwezen voor Hergo. In 2009 waren 2 op 3 van de doorwijzingen óf zuivere geweldsdelicten (opzettelijke slagen en verwondingen) óf zuivere vermogensdelicten (inbraken met diefstal of beschadigingen). De bereidheid tot medewerking van de slachtoffers blijft vrij hoog: in de helft van de dossiers (4/8) werken de benadeelden mee aan een Hergo, in een vijfde dossier verkiezen de benadeelden een vorm van bemiddeling. Deze cijfers komen overeen met die van 2009, waar ook de helft van de slachtoffers van geweldsdelicten deelnemen aan een Hergo. In 2010 organiseert BAL 5 Hergobijeenkomsten voor in totaal 8 minderjarigen in 6 dossiers. De aangemelde feiten zijn: -

diefstal met geweld (3x), beschadigingen met braak (1x), opzettelijke slagen en verwondingen (1x) poging tot diefstal met geweld (1x).

De daders zijn allemaal jongens en wel van 14 jaar (3x), 15jaar (3x) of 16 jaar (2x). Opvallend is dat de slachtoffers van de geweldsdelicten vooral jongeren tussen 16 en 20 jaar zijn, waar we de vorige jaren veelal oudere personen (60+) als slachtoffer hadden. De benadeelden van de beschadigingen met braak zijn vooral rechtspersonen. De voorbereiding van een Hergo duurt in 2010 tussen 2 en 7 maand (gemiddeld 4,3 maand). Een erg ingewikkeld dossier leidt tot een zeer lange voorbereiding, wat moeilijk te vermijden is, maar door alle betrokkenen (partijen en moderator) als niet zo aangenaam werd ervaren. Bij alle Hergo’s is minstens één slachtoffer in persoon aanwezig. De slachtoffers brengen meestal één steunfiguur mee. De politie is altijd aanwezig, de consulent van de sociale dienst is er voor 3 van de 8 jongeren bij.


BAL

69

Voor de minderjarigen zijn de moeders vrijwel altijd (7/8) aanwezig, vaders minder vaak (4/8). 5 van de 8 jongeren hebben nog een bijkomende steunfiguur, even vaak (5/8) is hun advocaat erbij. Het aantal aanwezigen op een Hergo schommelt in 2010 tussen 9 en 19 personen, met inbegrip van de 2 moderatoren. Gemiddeld zijn 14 personen aanwezig. In alle Hergo’s komen we tot een intentieverklaring die in grote mate gedragen is door alle aanwezigen. Voor zover deze dossiers reeds ter zitting van de jeugdrechtbank komen, worden de intentieverklaringen bevestigd door de jeugdrechters en opgenomen in hun vonnis. De tijd tussen Hergo en vonnis schommelt enorm: van 3 weken tot bijna 9 maand, met een gemiddelde van 4,3 maand. In de 8 intentieverklaringen, opgesteld in 2010, worden zeer uiteenlopende intenties opgenomen, naargelang de individuele situatie van de minderjarige of de creativiteit van de deelnemers. Enkele constanten zien we terugkomen, vooral ten aanzien van het slachtoffer: -

altijd worden excuses (ter plekke of via brief) aangeboden (8x); financiële schadevergoeding (6x, één slachtoffer vroeg geen schadevergoeding, aan 2 daders); werken via het Vereffeningsfonds (5x), weekend- of vakantiewerk (4x), en rechtstreeks herstel (3x) zijn de manieren voor de jonge daders (14-16 jaar) om hun slachtoffers te vergoeden.

Herstel naar de samenleving kent een drietal invullingen: -

vrijwilligerswerk (3x); spreekbeurten of verslagje in een schoolkrant (samen 3x); voor de drie 14-jarigen wordt hun vrijwilligerswerk in het kader van het Vereffeningsfonds ook gezien als een herstel naar de samenleving.

Hoe ze herval willen voorkomen, is zeer divers: -

individuele therapie (2x); goede voornemens ivm alcoholgebruik (1x) of geen contact met mededaders (1x); betere inzet op school (1x); geregeld contact met politie (1x).

3 van de 8 intentieverklaringen zijn intussen volledig uitgevoerd, 3 jongeren zijn nog bezig (waarvan 2 bijna voltooid). 2 jongeren slaagden er niet in hun intentieverklaring volledig uit te voeren. De uitvoering van de 6 intentieverklaringen van 2009 verloopt goed: 4 zijn intussen volledig uitgevoerd, 1 bijna volledig en 1 slechts ten dele.

REGIONAAL OVERLEG ROND HERGO In de loop van 2007 en 2008 organiseerde BAL uitgebreid officieel overleg met de belangrijkste actoren rond Hergo: jeugdrechters, parketmagistraten, politie en sociale dienst. Dit leidde tot concrete afspraken.


BAL

70

Jeugdrechters en parket overwegen aanmeldingen voor Hergo bij directe voorleidingen en andere vorderingsdossiers. We mikken hierbij op ernstige persoonsdelicten en vermogensdelicten met verzwarende omstandigheden, zoals het gebruik van geweld. Met de sociale dienst spreken we tijdig af wie wat opneemt bij een Hergo. De korpschefs zijn (vrijwel) allemaal bereid een inspecteur vrij te maken om aan een Hergo deel te nemen. In 2009 waren er zowel formele (tijdens HCA-samenwerkingsverbanden) als informele contacten met jeugdrechters en parketmagistraten. Dit leidde tot een door iedereen gedragen Hergoprocedure. Ook in 2010 is er regelmatig overleg met de jeugdmagistraten, zowel formeel als informeel. We benadrukken hierin onze tevredenheid over de vruchtbare samenwerking en uiten onze bezorgdheid over de vermindering van het aantal Hergoverwijzingen.

KRITISCHE REFLECTIES Reeds na enkele maanden merken we dat er minder Hergo’s aangemeld worden. Opdat Hergo niet vergeten zou worden, geven we de 2 jeugdrechters en de 2 parketmagistraten een ludiek muismatje met de opdruk van een gele badeend en het opschrift ‘Hergo: doe er nog eendje’. Het idee hiertoe kregen we door een studiebezoek in Nederland, waar ze enorm gericht zijn op het uitbouwen van hun samenwerkingsrelaties, het maken van reclame voor herstelrecht en bemiddeling en zelfs zover gaan dat ze er een competitief element aan koppelen. In bijlage kan u hierover meer lezen in ons verslagboek van onze studiereis naar ’s Hertogenbosch. Daarnaast organiseren we op het HCA-samenwerkingsverband van september een denkoefening rond de doorverwijzing naar Hergo. Die wordt door de aanwezigen zeker gesmaakt, maar de afwezigheid van beide parketmagistraten was voor éénieder een gemiste schakel. Blijkbaar is bij hen de werkdruk zo hoog dat ze niet alleen moeilijk de tijd vinden voor overleg, maar dat dit hen ook belet om bij vorderingsdossiers actief de overweging voor Hergo te maken. We blijven zoeken naar een nieuw middel om Hergo makkelijker onder hun aandacht te houden en spreken af om ons toe te spitsen op de ‘11’-dossiers (11 is een nummering in het proces-verbaal dat verwijst naar de feiten: diefstal met geweld). Maar ook in de 2 laatste maanden van 2010 krijgen we geen nieuwe Hergoaanmeldingen. Onze zoektocht zal dus verder lopen in 2011. Een andere reden die wordt aangehaald -tijdens datzelfde samenwerkingsverband- zowel door de jeugdrechters als door de sociale dienst, is een duidelijke daling van het aantal MOF-dossiers. De jeugdrechters wijten dit aan het lineaire bemiddelingsaanbod dat zijn vruchten afwerpt. De gemiddelde voorbereidingstijd voor een Hergo steeg naar 4,3 maand in 2010 (in 2009 2,5 maand). Deze stijging is vooral toe te schrijven aan een bijzonder ingewikkeld dossier waar de moderator meer dan een half jaar nodig had om de Hergo op poten te zetten. Ook de tijd tussen Hergo en vonnis stijgt in 2010 tot gemiddeld 4,3 maand (in 2009 2,5 maand). Ook deze stijging is bijna volledig toe te schrijven aan datzelfde complexe dossier. De drukke praktijk van de parketmagistraten en het systeem van de zittingsrol dragen ook bij tot het feit dat er soms erg veel tijd verloopt tussen Hergo en vonnis.


BAL

71

Gelukkig kan de minderjarige dader na de ondertekening van de intentieverklaring onmiddellijk beginnen met de uitvoering van de meeste intenties, zonder dat hij moet wachten op een vonnis van de jeugdrechter. In 2009 meldden we dat er een probleem was rond de opname van de intentieverklaring in het vonnis en het bezorgen van een kopie van dit vonnis aan BAL. Na een nieuwe afspraak zien we dat de intenties van de minderjarige systematisch volledig worden opgenomen in het beschikkend gedeelte van het vonnis. Dat schept duidelijkheid voor alle betrokkenen. De vonnissen worden nu ook telkens in kopie bezorgd aan BAL. Hierbij bedanken we de jeugdrechters voor hun inspanningen. Hergo is op zijn zachtst gesproken een wisselend succes in Vlaanderen. In enkele arrondissementen loopt het vrij goed, in andere zijn er slechts enkele aanzetten. Deze toestand baart ons, om verschillende redenen, zorgen:

-

-

De rechtsgelijkheid van de minderjarigen loopt gevaar. Hoe kun je in een dossier met jongeren uit meerdere arrondissementen uitleggen dat de ene een Hergo krijgt aangeboden en de andere niet, omdat een Hergo-aanbod er niet tot het arsenaal maatregelen van de jeugdrechter is doorgedrongen? In alle HCA-diensten is een personeelslid aanwezig en betaald om Hergo’s op te zetten. Wij vrezen dat, na het opdoeken van een bloeiende ouderstage (in Leuven), ook Hergo mogelijk zal afgevoerd worden.

BAL heeft zwaar geïnvesteerd in Hergo en plukt daar de vruchten van. De drie Hergo moderatoren binnen BAL en de vrijwillige moderator zijn door positieve ervaringen met Hergo ervan overtuigd dat een goed voorbereide en uitgevoerde Hergo een waardevolle reactie is op een strafbaar feit, zowel voor het slachtoffer als voor de minderjarige dader en zijn ouders. Wij willen die inspanningen en ervaring niet verloren laten gaan! Daarom namen Bemiddelingsburo Brussel en BAL eind 2009 reeds het initiatief om een sensibilisatie rond Hergo in Vlaanderen op te zetten. We kregen toen te horen dat ook de overheid plannen in deze richting had. De Vlaamse Gemeenschap (Agentschap Jongerenwelzijn) beloofde dat ze begin 2010 werk zouden maken van een heterogeen samengestelde werkgroep om de werking van Hergo in de verschillende arrondissementen te verbeteren. In november 2010 kwam deze werkgroep voor het eerst bijeen. Vanuit het Agentschap wordt de bal duidelijk teruggespeeld naar de bemiddelingsdiensten die samen 12 voltijdse medewerkers ter beschikking hebben om Hergo uit te bouwen. Initiatieven moeten vanuit deze hoek komen en zullen (vooral moreel) ondersteund worden vanuit het agentschap. 2011 en 2012 zullen bepalend zijn voor de toekomst van Hergo.

HERGO INTERNATIONAAL IN BEELD Waar de Conferentie in Bilbao (17-19 juni) zowel bemiddeling als conferencing (de internationale benaming voor wat wij als Hergo kennen) behandelt, richt het Expert Seminarie van Leuven (14-16 september) zich uitsluitend op conferencing. BAL en Alba waren op beide conferenties aanwezig, als deelnemer en als spreker. We leerden vooral dat er vele vormen van conferencing bestaan, vooral in Engelssprekende landen.


BAL

72

De grootste successen op het vlak van conferencing worden vandaag geboekt in Noord-Ierland. Daar nam de overheid enkele jaren geleden de beslissing om van conferencing de belangrijkste reactie op jeugddelinquentie te maken. De universiteit van Ulster richtte een meerjarige opleiding voor moderatoren in. Dit alles leidt tot een bloeiende praktijk van meer dan 1000 conferences per jaar in Noord-Ierland, tot grote tevredenheid van alle betrokkenen. Ook de benadeelden nemen in zeer grote getale deel aan deze herstelgerichte aanpak.

VRIJWILLIGERSWERKING HERGO: VRIJWILLIGERS ALS STEUN VOOR DE PARTIJEN In het najaar van 2009 reeds dienden we bij de provincie Vlaams-Brabant (oproep naar vernieuwende projecten in de welzijnssector) een project in rond vrijwilligers binnen het project Hergo. BAL werkt reeds met vrijwilligers in het kader van de bemiddeling. De vrijwilliger neemt in die context de rol van bemiddelaar op. In de context van Hergo streven we naar een heel ander vrijwilligersprofiel. De vrijwilliger zal hier de rol van persoonlijke ondersteuner opnemen voor slachtoffer of dader. Door de inzet van vrijwillige burgers hopen we dat de samenleving een krachtig signaal van vertrouwen en solidariteit uitzendt naar zij die dit vertrouwen geschaad hebben (de jonge daders) en naar zij wier vertrouwen beschadigd is (de slachtoffers). Wij hopen via deze extra ondersteuning de actieve participatie van de partijen (daders en slachtoffers) te verbeteren en de slaagkansen van Hergo te verhogen. 11

In de loop van maart 2010 krijgen we het fiat van de provincie . Vanaf juni 2010 gaan we effectief van start.

Gedurende zeven maanden leggen we ons toe om de vrijwilligerswerking voor Hergo (naar analogie met de vrijwilligerswerking voor bemiddeling) een solide theoretische basis te geven. In samenwerking met de HUBrussel, met dank aan Eric Claes en Emilie Van Daele, schrijven we voor beide werkingen aan een concepttekst die begin 2011 zal afgerond worden. Tegelijkertijd werken we ook aan een meer op de praktijk-gericht gedeelte: -

wat is de rol en de opdracht van de vrijwilliger-ondersteuner? wat is het profiel van deze vrijwilliger? hoe en wanneer worden deze ondersteuners aangeboden? hoe gaan we deze vrijwilligers werven, selecteren, opleiden en coachen?

De bedoeling is om vervolgens tot een concreet draaiboek te komen.

HERGO OP SCHOOL (HOS) Het schooljaar 2009-2010 zou een cruciaal jaar worden voor het project Hergo Op School (HOS) binnen onze bemiddelingsdienst. Zoals reeds in het jaarverslag van 2009 aangegeven werd, koos het team ervoor om niet opnieuw in te tekenen op het projectvoorstel van de overheid. De overheid had immers de keuze gemaakt om de middelen voor Time-Out en HOS niet uit te breiden, maar ze verwachtten wel een spreiding over het

11

Subsidiëringvan het project door de provincie Vlaams-Brabant, voor één jaar, maximaal verlengbaar met één jaar.


BAL

73

Vlaamse landsgedeelte. Dit zou betekenen dat we in concurrentie dienden te gaan met onze samenwerkingspartner Koïnoor, die de time-out projecten organiseert. We kozen hier niet voor en dienden geen nieuwe projectaanvraag in. Hierdoor ging het project in 2010 zijn laatste werkingsjaar in en werd ook de samenwerking met Koïnoor op een positieve manier afgerond. Tijdens het schooljaar 2009 – 2010 stelden nog acht scholen de vraag om een herstelgericht groepsoverleg te organiseren naar aanleiding van een strafbaar feit dat binnen de school gepleegd werd. Opvallend daarbij was dat bij vijf aanmeldingen de aanmelder (meestal een leerlingbegeleider of medewerker van het CLB) duidelijk aangaf dat er een probleem rond pesten in die klasgroep of tussen de dader en zijn slachtoffer was. Om deze vaststelling concreet te maken, geven we graag een voorbeeld van een aanmelding in mei: Dader en slachtoffer zitten al een tijdje bij elkaar in de klas en sinds een 3-tal maand is deze relatie zeer gespannen geworden. De dader geeft aan dat hij al enige tijd gepest wordt door het slachtoffer. Het conflict is tot zijn hoogtepunt gekomen aan het station van Leuven waarbij de dader het slachtoffer zo hard aangepakt heeft dat hij met de ambulance weggebracht moest worden. Politie maakt PV op en slachtoffer legt nog eens uitdrukkelijk klacht neer. Op school werd niets gedaan met het conflict omdat het buiten de school gebeurd is, maar de sfeer is nog steeds gespannen. De dader stelt daarbij nu zeer moeilijk gedrag naar de leerkrachten toe en de school overweegt hem definitief te schorsen. De school stelde ons de vraag zo snel mogelijk een Hergo Op School te organiseren voor de situatie uit de hand zou lopen. De dader werd enkele dagen preventief geschorst omwille van zijn gedrag naar een leerkracht toe. Dit zorgde ervoor dat de ouders van de dader verschillende scheldtirades aan het adres van de directrice richtten waardoor de situatie haast onhoudbaar werd. BAL ging in op de vraag van de school. Als snel kregen we het mandaat om langs te gaan bij de partijen en te polsen naar hun bereidheid om deel te nemen aan een Hergo. Tijdens die eerste verkennende gesprekken met de ouders van de dader bleek dat de school weinig of niet met de ouders overlegd had rond de ware aard van het conflict. Al verschillende maanden kwam hun zoon immers thuis met verhalen over pesterijen. Zowel de dader als de ouders hadden dit al eerder aan de school gemeld, maar die had het probleem eerder aan de klascultuur geweten of aan het gedrag van de jongere zelf. Voor de ouders en de jongere waren de feiten dan ook geen verrassing en was er een enorme weerstand tegenover de school ontstaan. Zo groot dat de jongere niet meer naar school wilde en een klacht wilde neerleggen voor pesterijen. Pas wanneer de ouders en de jongere een stem kregen binnen het gesprek, was er een bereidheid om deel te nemen aan het herstelgericht groepsoverleg. In het geval van het slachtoffer liep het net zo. Hij had eveneens al enkele keren aan de school gemeld dat hij niet kon opschieten met de dader en dat hij graag van klas wilde veranderen. Voor de moeder van de jongere kwamen de feiten als een verrassing. Pas wanneer zij het verhaal van de andere kant hoorde en duidelijk werd wat de oorzaak was van de – voor haar plotselinge – agressie stond ze open voor verder overleg. Voor alle partijen was het hebben van een stem bijna een voorwaarde geworden om naar het herstelgericht groepsoverleg te komen. Het was voor hen bijzonder belangrijk dat ze betrokken werden in het hele proces zodat de oorzaak van de feiten aangepakt kon worden.

Op zich is herstelgericht groepsoverleg niet het meest geschikte instrument om een situatie als pesten in de kiem te smoren. Maar in dit geval betekende het wel een aanzet om verder te durven kijken dan alleen de feiten en een communicatieproces met alle partijen op gang te brengen. Alleen op die manier kon het conflict bespreekbaar gemaakt worden. Voor de jongeren en de ouders waren concrete afspraken minder van belang,


BAL

74

maar wel het open staan voor elkaars mening en manier van kijken naar de gebeurtenissen. Ook voor de school betekende dit een meerwaarde. Het was niet evident voor de vertegenwoordigers van de school om hun beslissingen duidelijk te kunnen maken. Maar ook zij kregen een duidelijk afgebakend moment om te spreken. De situatie op zich was complexer dan ze hier nu voorgesteld wordt. Dit voorbeeld heeft vooral de bedoeling om aan te tonen hoe communicatie binnen scholen soms verkeerd kan lopen en er verzuring ontstaat naar elkaar toe waardoor alle communicatie lam gelegd wordt. Dit zorgt voor heel wat frustratie bij de verschillende partijen (dader, slachtoffer, school) waarbij al sneller de keuze gemaakt wordt om toch een klacht bij de politie neer te leggen om gehoord te kunnen worden. Het is net deze frustratie die de bemiddelaars zien terugkomen. Het zijn die dossiers waarbij partijen maar al te vaak aangeven dat de school niets, te weinig of onvoldoende initiatieven heeft genomen om met het conflict aan de slag te gaan. Vaak zien we dat wanneer alle partijen op een evenwaardige manier in het communicatieproces betrokken worden, meer open kunnen staan om na te denken over herstel. Hoewel we merken dat niet alle scholen op deze manier omgaan met leerlingen en hun ouders, zien we ook in een heel aantal scholen dat directies, leerlingbegeleiders en CLB-medewerkers actief inspanningen leveren om op constructieve manier om te gaan met conflicten binnen de school en op zoek gaan naar herstelgerichte (re)acties, Uiteraard is dit iets dat we alleen maar kunnen toejuichen vanuit onze dienst en we hopen dat deze positieve evolutie zich verder doortrekt naar scholen waarbij dit proces minder vlot verloopt. Het thema herstelgericht werken binnen scholen blijft ons als dienst wel nog steeds nauw aan het hart liggen en wanneer het Centrum Ervaringsgericht Leren in maart 2010 ons de vraag stelde mee te werken aan een vormingsproject binnen basis- en secundaire scholen, hebben we niet lang getwijfeld. Het was vooral onderzoeker Gie Deboutte die hier een trekkersrol in speelde. Om dit project een stevige basis te bieden, verzamelde hij een aantal belangrijke partners binnen het onderwijs en het bemiddelingslandschap, zoals Heidi Defever van Arktos, Suggnomè, het VCLB, Erik Claes van de HUB en Ivo Aertsen van LINC. Helaas besliste de overheid anders en zag het project nooit het levenslicht. De idee om herstelgericht met scholen aan de slag te gaan, werd in de koelkast gestopt. Zoals u ook eerder las over ons onderzoekje naar de pestdossiers die in bemiddeling terecht komen zal dit thema ons blijven bezig houden en zullen we mee blijven zoeken naar een manier om herstelgericht werken in scholen binnen te brengen. We moeten wel hopen dat ook de overheid hierin zal volgen.


BAL

75

VRIJWILLIGERSWERKING BEMIDDELING MINDERJARIGEN

12

2010 stond in het teken van evaluatie en bijsturing. Met de ondersteuning van Erik Claes (HUBrussel) die een driejarig onderzoek zal voeren rond vrijwilligers en slachtoffer-daderbemiddeling, werd de vrijwilligerswerking van BAL grondig geëvalueerd. De oorspronkelijke visietekst en vijf jaar praktijkervaring gaven ons veel materiaal om over te reflecteren. Met het voltallige team en enkele vrijwilligers stonden we stil bij onze visie, de doelstellingen het profiel van de vrijwilliger en hoe dit alles zich dient te vertalen in de organisatorische en praktische uitwerking (werving, selectie, opleiding en ondersteuning). Deze evaluatie leidde tot een herwerkte concepttekst. De volledige tekst kan u terugvinden op de website via deze link http://www.alba.be/bal_vrijwilligers_bemiddeling.php. Hieronder vind je de belangrijkste veranderingen.

VISIE EN DOELSTELLINGEN De evaluatie van de vrijwilligerswerking bracht ons snel tot de kern van de zaak: vanuit welke visie werken wij en welke betekenis heeft een vrijwilligerswerking in deze visie? We vertrekken vanuit de visie van herstelrecht waarbij communicatie en participatie sleutelbegrippen vormen. Het herstel zelf zien we als een gelaagd begrip. Zowel de geleden schade als het herpositioneren van de partijen als ook het zelfherstel komen aan bod. We noemen het een gematigde visie op herstelrecht aangezien zij zich niet als een alternatief voor het klassiek strafrecht/jeugdrecht opwerpt maar als een heroriëntatie van het bestaande justitieel systeem in de richting van een grotere betrokkenheid en participatie van samenleving en burger. Binnen deze visie zien we vier redenen om vrijwilligers te betrekken in de praktijk van bemiddeling en herstelgericht groepsoverleg:

1.

Herstelrecht vraagt om een concrete, actieve aanwezigheid van de samenleving in herstelrechtelijke praktijken. Delicten zijn meer dan private conflicten; ze raken een gehele samenleving. De samenleving bestaat uit burgers. Vrijwilligers komen uit de gemeenschap van burgers. De samenleving krijgt in de hoedanigheid van vrijwilligers een zichtbaar gelaat en toont zich in een concreet engagement.

2.

De afhandeling van het conflict/delict wordt terug in de samenleving geplaatst. Herstelrecht wenst delicten zo veel mogelijk af te handelen in de samenleving waar ze zijn ontstaan. Vrijwilligers komen uit die informele leefomgeving en kunnen er toe bijdragen dat de afhandeling van het conflict meer op samenlevingsniveau plaatsvindt. Beroepskrachten zullen sneller met het staatsapparaat geïdentificeerd worden. De betrokkenheid van vrijwilligers draagt bij tot herstel van vertrouwen in de samenleving. Misdrijven schenden de vertrouwensband tussen de samenleving en de conflictpartijen. Slachtoffers kunnen, naast hun vertrouwen in de samenleving, ook hun vertrouwen verliezen in concrete personen uit de samenleving die hen gekwetst hebben, namelijk de daders. Ook daders zijn naar aanleiding van

3.

12

Projectbegeleider van het PRAGODI-onderzoeksproject “vrijwilligers en herstelbemiddeling” aan de Hogeschool – Universiteit Brussel (HUB)


BAL

76

het delict soms het vertrouwen kwijt in de maatschappij en/of hun omgeving die hen met negatieve signalen benadert. Zowel dader als slachtoffer kunnen in de persoon van de vrijwilliger iemand uit de samenleving zien die nog wel vertrouwen en interesse in hen heeft. 4.

Vrijwillige burgers verhogen de kans op participatieve justitie door hun belangeloze inzet. Vrijwilligers kunnen drempelverlagend werken om het conflict in eigen handen te nemen. Professionelen kunnen het signaal geven dat burgers niet zelf in staat zijn hun conflict op te lossen.

De vier bovenstaande redenen vormen ook de inhoud van de vier doelstellingen van onze vrijwilligerswerking. Het verspreiden van de bemiddelingsidee en herstelrecht vinden we niet meer terug als doelstelling. Vrijwilligers kunnen hier zeker toe bijdragen, maar het verantwoordt voor BAL niet waarom we een vrijwilligerswerking opstarten. Het verbreden van het maatschappelijk draagvlak voor herstelrecht en bemiddeling kan even goed of beter op andere wijzen gerealiseerd worden. De vrijwilligerswerking beoogt ook geen kwantitatieve doelstellingen meer. De praktijk toont dat we met vrijwilligers niet meer dossiers (kunnen) opnemen. Dit is ook nooit echt een streven geweest. De vrijwilligerswerking heeft geen economische affiniteit maar een betekenisverlenende, zoals hierboven aangegeven. De verantwoordelijkheid om de vier bovenstaande doelstellingen te realiseren ligt bij het BAL-team. De verantwoordelijkheid van de vrijwilliger beperkt zich tot ‘zichzelf zijn’: als medeburger een vrijwillige inzet 13 tonen tav daders en slachtoffers in de rol van bemiddelaar . We verwachten wel dat zij deze rol zo ‘deskundig mogelijk’ opnemen. Vandaar ook de uitgebreide opleiding en training. De vier doelstellingen zoals hierboven beschreven, komen pas tot uiting wanneer de vrijwilliger zijn bemiddelaarsrol opneemt. Om de doelstellingen zo goed mogelijk te realiseren, dienen vrijwilligers zo veel mogelijk dossiers op te nemen. Ook organisatorisch dient de geïnvesteerde tijd door de professionelen in evenwicht te staan met de tijd die vrijkomt doordat vrijwilligers dossiers opnemen. In praktijk vertaalt zich dit in 50 dossiers per jaar door vrijwilligers opgenomen en afgehandeld en een minimum van 10 actieve vrijwilligers. We wensen deze situatie tegen 2013 te bereiken. Wanneer we naar 2010 kijken werden er 14 dossiers door vrijwilligers opgenomen. Momenteel wordt er nog geen evenwicht bereikt. Dit had o.a. te maken met de relatief grote uitval van vrijwilligers omdat de tijdsinvestering niet haalbaar was. Tijdens de evaluatie leidde dit tot volgende bijsturingen in de praktische uitwerking (zie ook deel II van de concepttekst, in jaarverslag BAL 2010):

-

Kandidaat vrijwilligers dienen bewust voor vrijwilligerswerk te kiezen. We verwachten dat de vrijwilliger 6 tot 8 uur per week kan vrijmaken.

13

Uiteraard zijn er nog andere mogelijke rollen of functies die een vrijwilliger kan opnemen naast deze van bemiddelaar. Binnen Hergo werd, opnieuw met ondersteuning van de HUB, conceptueel vorm gegeven aan de rol van ondersteuner bij de partijen. Alhoewel de rol van vrijwilliger hier geheel anders is dan de vrijiwlliger bemiddelaar, vertrekt zij vanuit dezelfde visie en doelstellingen.


BAL

77

-

Aangezien er altijd vrijwilligers zullen afhaken, is een continue instroom nodig. Daarom zullen we jaarlijks een groep opleiden. De opleiding en training worden gecomprimeerd, o.a. door het organiseren van een opleidingsweekend. Elke nieuwe groep zal uit een zestal vrijwilligers bestaan. Zodoende heeft elke coach slechts één vrijwilliger in opleiding. De training kan op deze wijze intensief en hopelijk korter duren.

Deze veranderingen werden in 2010 onmiddellijk in daden omgezet. In oktober werden 5 nieuwe vrijwilligers geselecteerd. In november werd het startschot gelost voor Niky, Filip, Nele, Lore en Fransje. De opleiding wordt voorafgegaan door een observatieperiode. De vrijwilliger krijgt een coach toegewezen waarmee hij bemiddelingsgesprekken volgt gedurende twee maanden. Op deze wijze geraakt hij/zij enigszins vertrouwd met de bemiddelingspraktijk. Tijdens deze observatieperiode vinden er al enkele, meer informatieve, opleidingsavonden plaats. Het inoefenen van de methodiek gebeurt tijdens een weekend. Hoe de vrijwilligers deze observatieperiode en het opleidingsweekend ervaren, kan je hieronder van hen zelf lezen. Tijdens al deze veranderingen en bijsturingen konden we gelukkig rekenen op een vaste groep van 6 vrijwilligers die prachtig werk leverden. Zij namen in 2010 14 dossiers op. Hierbij moet gezegd dat één vrijwilligster een pauze inlast van een half jaar. Een andere is dan weer zeer actief in Hergo en bemiddeling. We blijven vaststellen dat vrijwilligers meer bemiddelingen opstarten waarbij ze ook vaker tot overeenkomsten komen dan professionele bemiddelaars. Van de 15 afgesloten dossiers werden 12 bemiddelingen opgestart. In 10 dossiers werd een overeenkomst bereikt. Reeds voorgaande jaren schreven we dat dit een dubbele reden kan hebben: -

Vrijwilligers nemen vooral dossiers op waar er aanvankelijk geen aanwijzingen zijn dat er geen bemiddeling kan gestart worden.

-

We zien de vrijwilligers intensief werken in hun bemiddelingen. Zij zullen bijvoorbeeld nog eens op huisbezoek gaan om terug te koppelen; inspanningen die niet steeds haalbaar zijn voor een professionele bemiddelaar.

Tussendoor trokken we met de middelen van de Prijs Jeugdzorg, naar het Europees Congres voor Herstelrecht in Bilbao om daar onze vrijwilligerswerking te presenteren en met andere vrijwilligersprojecten van gedachten te wisselen. De getuigenis van Marie (vrijwilligster) en de wetenschappelijke inbreng van een perfect Engelstalige Erik (onderzoek) maakten er een driedimensionale toelichting van. Volgend jaar hopen we te rapporteren over de eerste resultaten van onze bijsturingen. Daarnaast zullen we met ondersteuning van de HUBrussel onze visie verder concretiseren in de dagelijkse praktijk. Dit moet uiteindelijk leiden tot een volwaardig draaiboek. Om onze vooropgestelde streefcijfers tegen 2013 effectief te bereiken, zullen we in 2011 al weer een nieuwe groep inwerken. Een groep studenten maarschappelijk werk heeft ons in de vorm van een projectwerk concreet materiaal geleverd om de werving van de volgende groep te optimaliseren.


BAL

78

ERVARINGEN VRIJWILLIGERS ‘Zitten, zwijgen en luisteren!’ 22 november 2010. Vorige week kennismaking gehad met BAL, de andere vrijwilligers en mijn coach. Vandaag eerste gesprek waarbij ik mag observeren. Op mijn fietsje naar BAL; ik bedenk dat ik niet goed weet wat te verwachten maar er wel zin in heb. Even babbeltje op de bureau met de coach, korte voorstelling van het dossier. Onderweg naar buiten check ik even voor de zekerheid of ik “tijdens het gesprek toch vragen mag stellen als ik die heb?”. Het voorzichtige maar toch duidelijke antwoord is dat dit niet de bedoeling is, dat er is afgesproken dat de vrijwilligers tijdens de observatieperiode echt wel gewoon observeren (what’s in a name?). Zitten, zwijgen en luisteren dus…. Ik probeer bij mezelf terug te gaan naar de laatste keer dat ik deze voorwaarden opgelegd kreeg voor een gesprek…en kan me deze niet herinneren.(Mama, papa, bij deze dank je voor de vrije opvoeding.) Na een korte autorit komen we aan bij het gezin. Ik stel me voor als vrijwilliger, vraag of het ok is dat ik het gesprek mee volg en ga zitten. En pas daarna begint het: ik zwijg, ik luister naar wat er gezegd wordt, kijk naar wat er gebeurt, luister naar wat er in mijn ‘innerlijke dialoog’ gebeurt en blijf zwijgen, ook wanneer er zich in die innerlijke dialoog allerlei reacties aandienen op wat er in het gesprek gezegd wordt. 25 februari 2011. Terugkijkend op de observatieperiode (ik heb inmiddels zelf de eerste stappen gezet in een ‘eigen dossier’), kan ik alleen maar dankbaar zijn voor de voorwaarden van de observatieperiode. Ik heb ondertussen ontzettend veel bijgeleerd. Enerzijds over het technische stuk van bemiddeling (het jargon, de weg van feit naar bemiddeling, de rol van het parket etc.) Maar anderzijds, en hier hecht ik nog veel meer belang aan: over de kracht van het zwijgen. Hoe je door op bepaalde dingen niet of later te reageren je de mensen meer ruimte geeft om hun eigen verhaal te vertellen, je zelf de focus van het gesprek beter kunt bewaken en je je neutraliteit meer kunt waarborgen. En alles wat er in mijn innerlijke dialoog gebeurde? Dit kon ik uitgebreid aan bod laten komen in de autoritjes terug naar Bal, waar zich telkens opnieuw een interessante dialoog ontspon. Lore

Een positieve ervaring Het was met spanning uitkijken (al van in oktober, jawel) naar het opleidingsweekend (21-22-23 januari) voor de nieuwe lichting BAL- vrijwilligers. Hoewel ons min of meer op voorhand gezegd was wat er juist op het programma stond, werden het vooral heel (aangenaam) verrassende dagen! Op een heel creatieve manier hebben Liesbeth en Miriam theorie, opwarmingsoefeningen en rollenspellen elkaar laten afwisselen. Alles was heel goed in elkaar gestoken en de casussen waren perfect op de theorie afgestemd! Vrijdagavond vlogen we er al meteen in, wat een goeie manier was om de dag erna direct in de stemming van het bemiddelen wakker te worden. De aangename, rustige omgeving rond onze verblijfplaats en de nooit eerder vertoonde verwennerij op culinair gebied (waarin we dus werkelijk NIETS tekort gekomen zijn!), droegen natuurlijk bij tot een optimaal resultaat van de 'werkmomenten'. Op een heel gestructureerde manier kregen we telkens een stuk theorie over bemiddeling uitgelegd, en dat mochten we dan naar hartelust op elkaar uitproberen in de rollenspellen! Niet altijd even gemakkelijk. In het begin zeker wat onwennig, maar op den duur kregen we de smaak volledig te pakken! Zaterdagavond was dan ook nog "The Big Night", want die avond hadden we het geluk dat de hele dienst tot bij ons kwam (i.p.v. wij tot bij hen, hihi) voor het traditionele nieuwjaarsfeestje. Kwinten en Koen hadden op


BAL

79

voorhand de sfeer al volledig verzekerd door een lekkere barbecue en een gezelschapsspel met "scherpe kantjes" te plannen. Zelden zo hard en lang gebulderd van het lachen. Voor mijzelf persoonlijk, had ik het gevoel dat ik "thuiskwam" tussen al die heel uiteenlopende maar vooral heel warme persoonlijkheden. Zondag was het voor de meesten van ons dan toch al wat moeilijker om de bedstee achter zich te laten, maar we hebben toch vlot het schema kunnen afwerken. Lekkere taart achteraf was de beloning voor ons "harde" werk, hoewel we op dat moment al lang niet meer om een zoete verwennerij verlegen zaten!!! Voor mij waren de werken de ontspanningsmomenten helemaal in balans, en ik denk dat iedereen uit dit weekend gekomen is met HEEL wat meer kennis van zaken dan ervoor! Ik toch zeker! Als ik het moet samenvatten : een positieve ervaring over heel de lijn! Nele


BAL

80

BIJLAGEN

BIJLAGE 1: CIJFERS 2010

HERSTELBEMIDDELING MINDERJARIGEN Tabel 1: Globaal overzicht 2010 van dossiers waarin we gewerkt hebben

Aantal dossiers in 2010

Dossiers

Interacties

Afgesloten in 2010

280

591

Lopende dossiers einde 2010

104

241

Totaal

384

832

Het totaal aantal dossiers waarin gewerkt werd in 2010 bedraagt 384 (= 832 interacties).

De onderstaande tabellen gaan over de nieuw doorverwezen dossiers in 2010. Tabel 2: Nieuwe aanmeldingen in 2010

Nieuwe aanmeldingen 1/01/10-31/12/10

Dossiers

Daders

Slachtoffers

Interacties

297

438

455

636

Er werden 297 nieuwe dossiers doorverwezen in 2010. 1 dossier kan betrekking hebben op meerdere daders en slachtoffers. Zo krijg je ook meerdere mogelijke interacties in één bemiddelingsdossier. Een interactie ontstaat wanneer er door het gepleegde misdrijf een link ontstaat tussen een dader en een slachtoffer. Het aantal interacties in één dossier geeft de complexiteit aan van het dossier.

Tabel 3: Aard van de feiten van de nieuwe aanmeldingen in 2010

Aard van de feiten

Aantal daders

Vermogensdelicten

250 (56%) 70 (28%)

Beschadigingen

170 (68%)

Diefstallen


BAL

81

9

- Poging tot gewone diefstal

61

- Gewone diefstal

4

-Huisdiefstal

22

- Winkeldiefstal

2

-Zakkenrollerij

15

- Fiets- of motordiefstal

2

- Diefstal wagen

23

- Diefstal met verzw.omstandigheden

22

- Diefstal dmv geweld of bedreiging

0

- Diefstal waarbij wapens getoond/gebruikt worden

10(4%)

Opzettelijke brandstichting

168 (38%)

Persoonsdelicten

130 (77%)


7

Onopzettelijke slagen en verwondingen

9

Bedreigingen

2

Belaging / Stalking

9

Afpersing

1

Misbruik van vertrouwen

2


8

Verkrachting

29 (6%)

Andere Totaal

447 (100%)

Er werden in 2010 438 nieuwe daders aangemeld, het totaal aantal in bovenstaande tabel is 447 aangezien één jongere aangemeld kan worden voor meerdere feiten. Ook dit heeft zijn invloed op de complexiteit van een dossier.

Tabel 4: Relatie tussen dader en slachtoffer van de nieuwe aanmeldingen in 2010

Relatie tussen dader en slachtoffer

Aantal interacties

Wel een relatie

219 (35%)

buren

20

school

105 (%)

vaag van ziens/horen zeggen


34

BAL

82

vrienden/kennissen

50

andere

10

Geen relatie

327 (51%)

Onbekend of niet ingevuld

90 (14%)

Totaal

636 (100%)

De onderstaande tabellen hebben betrekking op het bemiddelingsproces. Het gaat dus steeds om dossiers die afgesloten werden tijdens 2010.

Tabel 5: Hoe verliep het bemiddelingsproces?

Bemiddelingsproces afgesloten in 2010

Aantal interacties

Opgestarte interactieprocessen

274 (46%)

Volledig doorlopen bemiddeling

248 (90%)

volledige overeenkomst

211

gedeeltelijke overeenkomst

3

geen overeenkomst

34

Bemiddeling voortijdig beëindigd

26 (10%)

dader haakt af

10

slachtoffer haakt af

16

Niet opgestarte interactieprocessen

294 (50%)

partijen hebben onderling al alles geregeld

42

het slachtoffer heeft geen vragen/verwachtingen meer

123

slachtoffer wenst niet in te gaan op aanbod

33

dader wenst niet in te gaan op aanbod

13

één van de partijen is niet bereikbaar

49

ontkennende dader

11

andere

23

Niet ingevuld

23 (4%)

Totaal


591 (100%)

BAL

83

Tabel 6: Vond er een gezamenlijk gesprek plaats tijdens het bemiddelingsproces tussen dader en slachtoffer?

Aard communicatieproces

Aantal interacties

Directe bemiddeling

76 (23%)

Indirecte of pendelbemiddeling

243 (73%)

Ontmoeting

14 ( 4%)

Totaal

333 (100 %)

Tabel 7: Aard van het herstel

Aard van het herstel

Aantal afspraken

Financieel herstel

107

Klussen in natura

23

Teruggave of herstel in oorspronkelijke toestand

5

Excuses

97

Belofte met rust te laten

41

Belofte nooit meer te doen

38

Brief schrijven naar slachtoffer

6

Werkprestatie

4

Zuiver info overdracht

46

Tabel 8: Indien er sprake is van een financiële vergoeding, wie staat hiervoor in en hoeveel jongeren maken er gebruik van het provinciaal vereffeningsfonds?

Wie staat in voor financiële vergoeding?

Aantal interacties?

Ouders

48

ouders betalen de vergoeding

35

terugbetaling door jongere aan ouders

13

Jongere

67

zakgeld

24

spaargeld

9

betaald werk

14

leercontract

3

vrijwilligerswerk via vereffeningsfonds

17

Verzekering

6


BAL

84

Tabel 9: Hoe lang duurt een bemiddelingsproces gemiddeld?

Tijdsverloop tussen datum:

Gemiddelde duur

feiten en verwijzing gerechtelijke instanties

5 maanden

verwijzing en eerste actie bemiddelaar

15 dagen

eerste actie bemiddelaar en eindverslag (overeenkomst)

4 maanden

overeenkomst en eindverslag

3 maanden

Tabel 10: Hoeveel jongeren deden een beroep op het vereffeningsfonds in dossiers die werden afgesloten in 2010

Leeftijd bij de feiten

Aantal uren gewerkt

Bedrag uitbetaald

13 jaar

8

47

14 jaar

21

127

14 jaar

8

50

14 jaar

0

0

14 jaar

7

128

14 jaar

6

0

15 jaar

36

219

15 jaar

144

873

15 jaar

101

617

15 jaar

0

0

15 jaar

65

393

16 jaar

66

400

16 jaar

72

437

17 jaar

642

3900

1176

7191

TOTAAL

14 jongeren deden in 2010 beroep op het vereffeningsfonds en hebben hun vrijwilligerswerk afgerond.


BAL

85

HERGO

Ts Hergo en eindversl

Uitvoering

Ts Hergo en vonnis

intenverkl

Ts meld en Hergo

Hergo?

Slachtoffers

Dader

Kwalificatie feiten

Jaar/ volgnr

Tabel 1: Overzicht activiteiten in Hergodossiers tijdens 2010

2009/01

Diefstal met braak

Man 17j

Rechts-persoon

Ja

1m+19 d

Ja

3m+12 d

volledig

17m

2009/02

Opzettelijke slagen & verw.

Man 16j

Man 17 j

Ja

3m+18 d

Deel s

?

deels

12m + 21d

2009/03

Beschadigingen met braak

Man 14j

2 x rechts-persoon+ v+m 30 j

ja

7m

ja

8m + 17d

volledig

6m +12d

2009/04


Man 14j

2 x rechtspersoon+V+m 30 j

ja

7m

ja

8m + 24d

volledig

6m +20d

2009/05


Man 14j

2 x rechtspersoon+V+m 30 j

ja

2m

ja

?

bezig

2009/06

Diefstal met geweld

Man 17j

Vrouw 79 j

Ja

2 maand

Ja

6m + 8d

volledig

2009/07

Diefstal met geweld

Man 15j

Vrouw 79 j

Ja

2 maand

Ja

6m +8d

bezig

2009/08

Diefstal met geweld

Man 16j

Vrouw 58 j

Ja

1m+22 d

Ja

3m

volledig

11m + 15d

2009/09

Diefstal met geweld

Man 16j

Vrouw 58 j

Ja

1m+28 d

Ja

2m + 25d

volledig

11m + 10d

2009/10

Opzettelijke slagen & verw.

Man 16j

Man 19 j + man 19 j

ja

2m + 14d

ja

1m +20d

deels

4m + 5d

2010/01

Poging opzett. brandstichting

Vrouw 15j

M+V 49j v 9j

Nee da niet,

-

-

-

-

-

2010/02

carjacking

Man 16j

Man 50j vrouw 22j

Nee so niet

-

-

-

-

-

2010/03

Diefstal met geweld

Man 16j

Man 16j + 17j + 21j

Nee so niet

-

-

-

-

-

2010/04

Diefstal met geweld

Man 16j

Man 16j + 17j + 21j

Nee so niet

-

-

-

-

-

2010/05

Diefstal met geweld

Man 16j

Man 16j + 17j + 21j

Nee so niet

-

-

-

-

-

2010/06

Opzett. slagen en verwond +

Man 16j

Man 19j + man 16j

ja

3m + 19d

ja

3m + 6d

deels

1m + 23d

2010/07

poging diefstal met geweld

Man 16j

Man 16j

ja

3m + 19d

ja

3 maand

volledig

5m + 8d

2010/08

Diefstal met geweld

Man 15j

Man 25j

ja

3m +15d

ja

21 dagen

bezig


BAL

14m + 8d

86

2010/09

Diefstal met geweld

Man 15j

Man 16+17+17j vouw 16j

ja

2010/10

Diefstal met geweld

Man 15j

Man 17+17j

ja

2010/11

Diefstal met geweld met vertoon wapen

Man 17j

Man 16+16j

Nee so niet,

-

-

-

-

-

2010/12

Diefstal met geweld met vertoon wapen

Man 16j

Man 16+16j

Nee so geen

-

-

-

-

-

3m

ja

bezig

ja

bezig

In 2010 wordt in 8 dossiers aan 12 minderjarigen ( aan 1 jongere in 2 verschillende dossiers) van het arrondissement Leuven een Hergo voorgesteld. In 4 van die dossiers organiseert BAL voor 4 jongeren in totaal 3 Hergo’s (voor die ene jongere wordt in 2 dossiers 1 Hergo georganiseerd). Daarnaast organiseren we in 2010 2 Hergo’s voor 4 jongeren die in 2009 aangemeld werden en volgen we 6 andere jongeren op waarvoor we in 2009 een Hergo organiseerden.

De onderstaande tabellen gaan over de 5 Hergobijeenkomsten die plaatsvonden in 2010 in 6 dossiers. Deze Hergo’s leiden tot 8 intentieverklaringen.

Advocaat van dader

Steunfiguur dader

Familie dader

Vader van dader

Moeder van dader

dader

Consulent van sociale dienst

politieagent

Vertegenwoordige r van slachtoffer

Steunfguur van slachtoffer

slachtoffer

Jaar/volgnummer

Tabel 2: Aanwezigen tijdens de 5 Hergobijeenkomsten in 2010

2010/01

3

2

-

1

1

3

3

0

0

2

2

2010/02

1

1

-

1

1

1

0

1

0

1

0

2010/03

1

3

-

1

0

2

1

1

0

0

1

2010/04

1

0

-

1

1

1

1

1

2

0

1

2010/05

4

3

-

1

0

1

1

1

2

0

1


BAL

87

2010/0 1 2010/0 2 2010/0 3 2010/0 4 2010/0 5 2010/0 6 2010/0 7 2010/0 8

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

andere

Contact mededaders vermijden

Minder alcohol

Inzet op school

Spreekbeurt op school of verslag schoolkrant

Rechtstreeks herstel

Indiv. therapie

vrijwilligerswerk

vereffeningsfonds

weekendwerk vakantiewerk

financiële schadevergoeding

Excuses/ brief aan slachtoffer

Jaar/volgnummer

Tabel 3: inhoud van de 8 intentieverklaringen, resultaat van de 5 Hergobijeenkomsten van 2010

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x x x

x

x

Extra gesprek

HERGO OP SCHOOL Tabel 1: Aantal (niet-)opgenomen aanvragen 2010

Aanmeldingen aantal daders - jongens - meisjes aantal slachtoffers - medeleerling - leerkracht - school/instelling

6 12 9 3 13 4 8 1

Opgenomen dossiers aantal daders aantal slachtoffers

3 9 10

Niet-opgenomen dossiers redenen van niet-opname: - school vond andere oplossing - niet voldaan aan de voorwaarden (soort feiten - erkenning)

3


2 1

BAL

88

Tabel 2: Overzicht aanmeldingen 2010

Nr

Datum

Aanmelder

School

Feiten

Aantal D

Aantal So

Opname?

1

6/01/’10

MPI (pedagoge)

Buso Aarschot

Slagen en verwondingen

1 (m)

1 (ll)

nee14

2

22/02/’10

School (llnbegeleider)

BSO Leuven

Ongepast gedrag

1 (m)

school

nee15

3

2/03/’10

School (llnbegeleider)

TSO Leuven


1 (m)

1 (ll)

ja

4

6/05/’10

VCLB Leuven

TSO Leuven


1 (m)

1 (ll)

ja

5

6/05/’10

VCLB Leuven

TSO Leuven

Diefstal

1 (v)

1 (ll)

nee16

6

10/05/’10

School (directie)

TSO Leuven

Misbruik van vertrouwen (?)

5 (m) 2 (v)

8 (lkr)

ja

14

Aanvraag voldeed niet aan de voorwaarden – jongere en slachtoffer wensten niet deel te nemen

15

Aanvraag voldeed niet aan de voorwaarden – geen incident

16

De school vond reeds een andere oplossing


BAL

89

BIJLAGE2: DAGBOEK VAN EEN BEMIDDELAAR

Bemiddeling: hoe kom je er bij? Enkele jaren geleden heb ik de stap gezet om terug te gaan studeren met het oog op een heroriëntatie van mijn werkcarrière. Een carrière als kok/restaurantuitbater/café-uitbater, waarin ik wou vermijden uitgeblust te geraken. Ook fysiek werd het me wat zwaar. Bovendien wou ik voor mezelf verandering omdat het commerciële karakter niet meer strookte met de uitdaging die ik zocht. En hoewel de horecasector er zich ook toe leent om sociaal met mensen bezig te zijn, schoot dit voor mij te kort. Om mezelf op weg te zetten naar het sociale werkveld viel ik op de studie gezinswetenschappen. Na mijn grondige en brede (maar theoretisch verworven) kennis bleef ik een beetje in de kou staan om in de praktijk aan de slag te gaan. Ik ben dan op zoek gegaan naar iets wat mij meer gespreksvaardigheden zou bijbrengen en iets dat me (weliswaar met theoretische ondersteuning) praktisch zou kunnen verder helpen. Daarom startte ik in september 2009 de cursus ‘Bemiddeling in familiale zaken’. Het bleek de goede keuze. De vele oefeningen en rollenspellen gaven me een duidelijk beeld van hoe ik actief kon luisteren en hoe ik verhalen kon exploreren. Het leerde me dat er bij mensen bepaalde verwachtingen zitten. Het gaf me duidelijkheid dat achter standpunten van mensen een beleving schuilt. Kris wist met zijn enorme ervaring en theoretische duiding mij en de rest van de groep te inspireren en te motiveren. Op deze manier, dacht ik, zal ik wel ergens in het ruime werkveld van de sociale sector kunnen starten.

De bal lag niet ver van het kamp Eind december wist ik van Kwinten (toen medestudent en ondertussen collega) dat hij voor een dik half jaar naar Guatemala zou gaan en dat er bij BAL tijdelijk een vacature openstond. Ik wist zowat direct dat ik zou solliciteren. Op de sollicitatie gooiden Natalie en Miriam mij, na wat aftoetsen over hoe ik zou omgaan met vertrouwelijke informatie bij het jeugdparket, zowat direct voor de leeuwen door een rollenspel op mijn bord te gooien. Mij goed, slik, Ok dan?... , nu moest ik er voor gaan… en het ging goed. Dichter dan ik ooit had kunnen vermoeden lag mijn bal bij BAL (het kamp). Op 23 februari van 2010 kon ik aan de slag. Een eerste teamvergadering, veel informatie over de werking, computer systemen en programma’s, waar alles stond, administratie, dossiers, registratie, … allemaal nieuw voor mij. Maar Miriam, mijn coach, loodste mij er vol enthousiasme door. In wat volgt wil ik met enkele voorbeelden jullie laten ‘meeproeven’ van mijn eerste ervaringen als bemiddelaar. Graag wil ik laten weten hoe ik het beleefde en ermee omging of gewoon wat mij is bijgebleven. Soms beschrijf ik ook hoe het voor mij al geëvolueerd is.

De telefoon Al gauw besefte ik dat ik een gestandaardiseerde procedure voor telefonische gesprekken enkel kan gebruiken als leidraad. De eerste telefoongesprekken liepen wat stroef omdat ik de neiging had alles te willen zeggen wat moest, een beetje nerveus, vooral omdat ik onzeker was. Onzekerheid over dat er toch vragen zouden komen die ik niet kon beantwoorden of onzekerheid over wat ik al dan niet mocht overbrengen. Ik merkte op dat ik dikwijls tijdens zo’n gesprek die vaste voorgeprogrammeerde structuur moest los laten, want mensen wilden


BAL

90

hun verhaal kwijt, hun beleving , wilden hun hoop uitspreken, hun verwachtingen kenbaar maken. Soms wilden ze ook hun frustraties kwijt door te ventileren. Het kwam er bij mij niet altijd even vlotjes uit, maar dat gaat nu al een pak beter . Gauw begreep ik dat mijn agendaatje niet te ver weg moest liggen zodat ik onmiddellijk notities kon maken, om te vermijden dat ik dingen vergat of om te vermijden dat ik iets dubbel zou boeken.

De eerste gesprekken, het eerste gesprek Het verhaal, actief luisteren, exploreren, herkaderen, empathie, benoemen, gevolgen, verwachtingen, al die woorden en begrippen: ik had ze geleerd bij Kris en nog veel tips meegekregen van Miriam. Toch vroeg ik mij af hoe kan ik dit alles in een gesprek moest bewerkstelligen. Even gewoon mezelf zijn, dacht ik voor ik aanbelde, en dat werkte. Ik had de theorie mee, maar de spontaniteit van het gesprek leek mij op dit moment belangrijker. Pas nadien als ik er over reflecteerde (door verslag te maken van het gesprek) kon ik pas thuisbrengen wat ik allemaal in het gesprek te weten was gekomen, en wat niet.

Op huisbezoek Telkens kan je jezelf afvragen waar je terecht komt? Hoe is deze situatie? Wat is de context? Deze is soms aangenaam, soms vuil, soms té proper, soms warm, soms kil, soms sfeerloos, soms bizar, soms met veel in een klein huisje, soms alleen in een villa, soms voel je de geborgenheid, de bezorgdheid van de ouders nog voor dat er eigenlijk iets gezegd wordt. Dit in contrast met andere ouders waarbij je afgunst en gemis aan ondersteuning opmerkt. Misschien wel onverschilligheid over hoe zij het als jongeren maar moeten oplossen. Maar op één of andere manier blijven de verschillende situaties altijd wel verrassend. Ik werd geconfronteerd met mijn eigen leefsituatie en een oordeel over iemand anders is soms snel geveld. Dit was een valkuil waarvoor ik moest opletten. Snel begreep ik dat partijen meer nodig hadden dan enkel het geven van een korte omschrijving van de feiten. Wanneer de mensen vertelden wat het voor hen betekend heeft, kwam er veel meer aan de oppervlakte. Dit is de kern waarrond bemiddeling draait. Hoe was het voor hen? Wat voelden ze toen? Wat voelen ze nu? Overkwam het hen plots of toevallig? Was dit al bezig, speelden er andere factoren? Zijn er dingen, gevoelens, gedachten die verborgen zitten? Bewust onbewust? Wat van de context speelt een rol? Hoe is de relatie met de betrokkenen? Hoe verliep/verloopt de communicatie? ...

Het besef Zo ervaarde ik in een gesprek dat een dader wel kan bekennen iets verkeerd gedaan te hebben, maar dat hij daarom nog niet beseft wat hij gedaan heeft. Een jongen, nog heel jong, vertelde mij het verhaal dat hij een andere jongen zijn geld had willen afnemen en zei me: “Ik heb er op geklopt ja, en dan!” (Het begrip normvervaging kwam spontaan in mij op). Deze uitspraak kwam toch even als een steen binnen. Ik probeerde nog eens met: “ Vind je dat dat kan, iemand slaan om zijn geld af te nemen.” Zijn antwoord was kort, alsof hij wist wat ik ging vragen: “Ja, voor mij kan dat”. Daar stond ik dan, niet meer wetende wat gezegd.


BAL

91

Waarheidsbevinding Een ander iets waar dat ik het wel wat moeilijk mee had was dat 2 partijen verschillende verhalen over de feiten vertelden. Zo waren er in een dossier 3 jongeren die een leeftijdsgenoot van dezelfde school zouden hebben aangevallen, geslagen en gestampt. Het slachtoffer was even buiten bewustzijn en wist niet meer wie wat gedaan had. De daders bekenden wel dat ze er “iets” mee te maken hadden, maar het waren vooral ‘die anderen’ die hadden geslagen en gestampt. Het probleem voor mij was dat ze alle drie de schuld naar elkaar doorschoven. Wat nu gedaan, moest ik politieagent spelen en dit uitklaren? Moest ik het loslaten en het aan de partijen over laten? Wat betekende dit voor het slachtoffer - een jongen die autistisch bleek te zijn? Wat betekende dit voor zijn ouders? En hoe moest ik omgaan met de verschillende houdingen van de ouders van de daders? Sommige ouders kwamen sterk voor hun zijn zoon op, de anderen waren onverschillig? Ik moest (en moet) nog veel leren om om te gaan met deze ambivalente gevoelens.

Het gezamenlijk gesprek Spannend, zeker de eerste keer! Zenuwachtigheid kroop in mij. Niet zozeer omwille van de ontmoeting, maar vooral om de introductie ervan: ga ik niets vergeten te zeggen? Afwachtend en onzeker over hoe de partijen tegenover elkaar zouden staan. Of hoe ze naar mij toe zouden reageren, wat ze van mij zouden verwachten? Toch kon ik van in het begin de kalmte bewaren. In mijn achterhoofd begreep ik dat het de bedoeling blijft om het conflict bij hen te laten. In de eerste gezamenlijke gesprekken had ik het nog moeilijk om (naar het einde toe) de afspraken concreet te maken. Het was voor mij nodig om vooral de focus te leggen op het volgen van het gesprek ‘an sich’. Miriam heeft mij dan ook nog enkele keren kunnen bijtreden. Wanneer er tussen de partijen een evenwaardige communicatie ontstaat, vind ik het niet zo moeilijk om een gezamenlijk gesprek te begeleiden. Maar onlangs had ik een gesprek waarin één van de partijen verbaal beduidend sterker was en zo de andere partij intimiderend wist te overtreffen. Dan is het werken geblazen. Dan moet ik alert zijn en zorgen dat de andere partij ondersteund kan worden zonder echter afbreuk te doen aan de verwoordingen van de beleving van de andere. Niet makkelijk, maar het is me toch gelukt om niet in een impasse te geraken. Uiteindelijk hadden we een overeenkomst. Een win-win situatie waarmee beide partijen verder konden. Dan voel je, ervaar je, de voldoening van je werk. Ondertussen ben ik al een heel eind op weg, maar het fascineert mij nog steeds hoe elk (al dan niet gezamenlijk) gesprek anders is.

Teamspirit U hebt waarschijnlijk wel opgemerkt dat er heel wat vraagtekens in mijn relaas staan. Sommige zijn niet meer van tel, maar veel van de vraagtekens blijven. Ik neem aan dat ik in deze job nog dikwijls vragen ga hebben. Om niet te moeten blijven zitten met die vragen kan ik terecht bij mijn coach, collega’s of coördinator. Tot eenieder van hen kan ik mij richten om feedback te krijgen, dossiers te bespreken, gedetailleerde informatie te krijgen of gewoon om te ventileren over hoe een gesprek is verlopen. Tot slot nog een aardig woordje van dank aan mijn collega’s van gans BAL, dat ik deel kan uitmaken van dit fantastische team. Een team dat doordrongen is van inzet, gedrevenheid, positiviteit, dat zorgzaam en respectvol is, maar ook een team dat kan reflecteren of kritisch durft te zijn. Kort en krachtig gezegd een team vol teamspirit, dat “goe bezig!” is. Dirk De Ryck


BAL

92

BIJLAGE 3: VOORBEELD VAN EEN OVEREENKOMST GESCHREVEN DOOR DE PARTIJEN ZELF

Bemiddelingsdienst Arrondissement Leuven Waversebaan 66 – 3001 HEVERLEE Tel. 016/211.981 – Fax. 016/211.928

[email protected]

PV nummer parket Leuven: Dossiernummer bemiddelingsdienst: Datum en kwalificatie feiten: Diefstal

OVEREENKOMST Partijen: 1. 2. 3. 4. 5.

Bart, op wie de klacht betrekking heeft en zijn ouders als burgerlijk verantwoordelijken voor hun zoon; Ann, op wie de klacht betrekking heeft en haar ouders als burgerlijk verantwoordelijken voor hun dochter; Simon, op wie de klacht betrekking heeft en zijn ouders als burgerlijk verantwoordelijken voor hun zoon; Jan, op wie de klacht betrekking heeft en zijn ouders als burgerlijk verantwoordelijken voor hun zoon; Bouwbedrijf, door de feiten benadeeld en vertegenwoordigd door Jef;

Deze overeenkomst is het resultaat van individuele gesprekken met de partijen en een gezamenlijk gesprek tussen de betrokken partijen. Tijdens dit gesprek hebben de partijen informatie uitgewisseld omtrent de feiten, de aanleiding en de gevolgen ervan. In deze overeenkomst wordt de beleving van de partijen weergegeven ten aanzien van de feiten. De partijen beslisten in het gezamenlijk gesprek dat elk van de betrokken partijen zijn beleving zelf zou schrijven. De overeenkomst aangaande de schadevergoeding werd eveneens opgenomen.

1.

Bouwbedrijf , vertegenwoordigd door Jef:

Respect voor alles en iedereen. Zo was ik vroeger groot gebracht door mijn ouders, en wat eigenlijk maar normaal is. Ik begreep bijgevolg niet waarom deze daden gepleegd waren, waarom er geen respect was voor andermans goederen. Daarmee wou ik een samenkomst met de jongeren om a) hen te begrijpen waarom ze dit gedaan hadden, b) excuses voor het gebeurde en c) om hen te laten inzien dat zoiets niet kan.


BAL

93

Wat me opviel tijdens dit gesprek was de moeilijkheid van de jongeren om een uitleg te geven. Nieuwsgierigheid werd naar voor gebracht, wat ik een redelijke uitleg vond voor het binnendringen op het domein. De beschadigingen, zagen ze zelf ook in dat dit moeilijk te verklaren valt. 'Het gezellig maken' door graffiti te spuiten is een povere uitleg. En mijns inziens werd dit ook door hen begrepen. Toen misschien niet, maar nu zagen ze wel in dat ze fouten gemaakt hadden. Wat me ook opviel was hoe moeilijk het was "sorry" te zeggen. Het duurde eigenlijk tot midden in het gesprek, en tot er een voorzet gegeven werd, dat het woordje "sorry" of "excuses" viel. Als ouder zou ik mijn dochter/zoon erop gewezen hebben : het eerste wat je zegt of doet is excuses maken. “Sorry voor de last die we veroorzaakt hebben, we hebben spijt ervan" zou de logische opener geweest zijn van het gesprek of van een antwoord op mijn eerste vragen. Nu, beter laat dan nooit, en ze hebben zich dan ook geëxcuseerd. Na de uitleg en de excuses gingen we over tot de 'straf'. De jongeren beseften : potje breek, potje betalen. Ze beseften : we hebben iets gedaan wat niet kon, dus moeten we de straf dragen. Ik denk dat de straf niet al te zwaar uitvalt, wat ze dan ook allemaal aanvaard hebben. Wat de ouders betreft heb ik het grootste respect voor hen. Ze proberen, ieder op hun eigen manier, hun kinderen goed op te voeden, goede waarden mee te geven. Ze staan klaar voor hen, helpen hen en worden dan plots geconfronteerd met iets wat zij ook niet begrijpen. Hierdoor geraken is een moeilijke opdracht geweest, zowel voor de jongeren als voor de ouderen. Het positieve aan het ganse verhaal is dat allen dichter naar elkaar toe gegroeid zijn. Wat ik eruit geleerd heb voor de opvoeding van mijn eigen kind is dat er een openheid moet zijn tussen beide kanten, er moet over alles gepraat worden. Iedereen kan fouten maken : kinderen, jongeren maken ook fouten. Maar als jongeren beseffen dat ze - zelfs indien ze een stommiteit begaan hebben - terecht kunnen bij hun ouders, kunnen beide tot een oplossing komen. Hierdoor gaan ze elkaar ook beter begrijpen en elkaar respecteren.

2.

Bart, Ann, Simon en Jan:

De periode dat we in en aan de lokalen hebben gezeten en er gekaart en gepraat hebben, hebben we ons eigenlijk wel geamuseerd. We stonden er toen niet bij stil dat wat we deden echt wel erg fout was. Waarom we het deden kwam eigenlijk door de nieuwsgierigheid. Het was een plaats waar we nog nooit geweest waren en het leek ons wel leuk om daar eens te gaan rondkijken. Op het moment dat we in de lokalen aanwezig waren, dachten we niet echt na over wat de gevolgen konden zijn en dat we hiermee mensen veel problemen zouden kunnen bezorgen. We wisten al snel dat we er een soort van clubhuis konden van maken. Ook kregen we het idee om het er gezellig te maken door en bijvoorbeeld stoeltjes en een tafeltje bij te zetten. Kwestie van het wat gezelliger in te richten. Zo ongeveer een maand later kreeg Bart een telefoontje van de politie om op verhoor te gaan. Toen begonnen we eigenlijk te beseffen dat we eigenlijk wel iets fout hadden gedaan. We hadden er tot dan nog niet bij stilgestaan omdat we niks stuk gemaakt hadden. Nadat iedereen, enfin tenminste wij 4, ons verhaal hadden gedaan en uiteindelijk van iedereen foto’s en zelfs vingerafdrukken genomen werden ging er zo ongeveer een 4 à 5 maanden voorbij zonder dat we er nog iets van hoorden. Toen kwam er ineens een brief van het gerecht waarin ons gevraagd werd om de bemiddelingsdienst te contacteren. Tijdens het eerste gesprek dat we met hen hadden, werd ons uitgelegd wat het zo allemaal inhield en moesten we ook één voor één ons verhaal doen. Onze ouders waren er toen ook bij.


BAL

94

Op het einde van het gesprek werd er ons verteld dat ”het slachtoffer” met ons een gesprek wilde en ons ook zijn gevoel wilde laten weten. We maakten onmiddellijk een afspraak. Tijdens dit tweede gesprek schaamde ik me echt. Deze man leek echt een gewone en sympathieke mens te zijn. We waren ons allemaal heel erg bewust van het feit dat we echt iets verkeerds gedaan hadden, iets dat echt niet kon en dat we onze straf echt verdienden. We zullen dan ook proberen dit zo goed mogelijk te doen. Langs deze weg willen we ook nog eens onze excuses aanbieden aan iedereen, de eigenaars en ook aan onze ouders, voor alle schade die we hebben toegebracht. We hebben hieruit de betekenis van 2X nadenken geleerd en zullen dit dan ook in het vervolg zeker doen.

3.

Ouders van Bart, Ann, Simon en Jan:

Als ouders willen wij vooreerst onze verontschuldigingen aanbieden voor de schade die door onze zoon/dochter werd aangebracht. Naar aanleiding van de bemiddelingsgesprekken hebben wij kunnen ervaren hoe de andere partij zich gevoeld heeft bij het vaststellen van beschadigingen aan hun eigendom. Wij stellen de wijze waarop we tot een minnelijke schikking konden komen én de voorgestelde minnelijke schikking dan ook bijzonder op prijs. Wij zijn er allen van overtuigd dat op deze manier, onze kinderen nog meer met de neus op de feiten gedrukt werden van “hoe het voelt als benadeelde”. Wij hopen dan ook dat onze kinderen geleerd hebben dat dergelijk gedrag niet kan en stellen het ten zeerste op prijs dat we tot een minnelijke schikking zijn gekomen. Toen we te horen kregen wat er gebeurd was waren we ontsteld, kwaad, verontwaardigd en ook ontgoocheld. Wij trachten immers steeds in onze opvoeding waarden als respect voor de medemens, voor elkaar maar ook voor materiële goederen mee te geven aan onze kinderen. Onmiddellijk voel je een soort “schuldgevoel” opduiken; voelden we ons een stuk “tekort schieten” in onze rol van ouders/opvoeders. Ondanks de opvolging die wij aan onze kinderen geven, het beschikbaar zijn voor hen, liepen ze toch ergens het verkeerde pad op. Door de gebeurtenissen trachten we deze waarden nog concreter te laten worden. Er werd en wordt nog steeds regelmatig over gesproken en stuk voor stuk beseffen zij dat ze te ver gegaan zijn. Wij stelden als volwassenen allen vast, dat het voor hen heel moeilijk bleek om hun “gemeende excuses“ aan te bieden. Onbeholpen kwam het er tenslotte toch uit en durven we tevreden zijn dat zij dit uiteindelijk uit eigen initiatief hebben gedaan. Voor wat de strafmaat betreft kunnen wij ons volledig akkoord verklaren met de vooropgestelde werkstraf. Wij dringen er bij onze kinderen op aan om bij de uitvoering ervan de zaak ernstig te nemen en er geen “lolletje” van te maken. Hierbij willen wij het bemiddelingsteam en zeer zeker de bouwfirma, vertegenwoordigd door Jef, dan ook van harte danken voor de aanpak en de afhandeling van deze spijtige zaak.

4.

Overeenkomst tussen de partijen:


BAL

95

De betrokken partijen beslisten tijdens het gezamenlijk gesprek om hun beleving zelf neer te schrijven. Daarnaast komen de partijen overeen dat de jongeren op volgende dagen (data) van 8.30u. tot 16u. werkzaamheden zullen uitvoeren op het terrein van de bouwfirma. Deze werkzaamheden omvatten het herschilderen van de lokalen en het verwijderen van onkruid. Bij de aanvang van de werken zal Jef aanwezig zijn en tijdens de dag zal er een werknemer de jongeren begeleiden. Het materiaal wordt door de firma ter beschikking gesteld. De jongeren dienen zich te voorzien van aangepaste werkkledij. Tevens moeten ze eten en drinken meebrengen voor de ganse dag.

5.

Algemene bepalingen:

Indien deze overeenkomst wordt uitgevoerd, ziet de benadeelde partij af van verdere eis tot schadevergoeding tav de betrokken jongere en zijn ouders aangaande bovenvermelde feiten. Indien deze overeenkomst niet of slechts gedeeltelijk wordt nageleefd, behoudt de benadeelde al zijn oorspronkelijke rechten in deze zaak. Alle partijen zijn op de hoogte van het feit dat deze tekst aan het gerechtelijk dossier zal worden toegevoegd.

Opgesteld te Heverlee op (datum) in evenveel exemplaren als er partijen zijn, ieder erkennend één exemplaar te hebben ontvangen. Er worden bijkomende originelen overgemaakt aan het parket van de Procureur des Konings te Leuven.

Voor akkoord,

(datum + handtekening)

Bart en ouders,

Simon en ouders,

………………………………

………………………………

………………………………

………………………………

Ann en ouders

Jan en ouders,

………………………………

…………………………………

………………………………

…………………………………

Bouwfirma, vertegenwoordigd door Jef …………………………………….


BAL

96


BAL

97


Gambas

98

GAMBAS

INLEIDING

We zullen in dit Gambas jaarverslag de verschillende alternatieve maatregelen die Gambas aanbiedt achtereenvolgens bespreken. Per project worden de cijfers van 2010 bekeken en worden inhoudelijke processen besproken. Om de tekst niet te zwaar te beladen, werden slechts enkele tabellen in de tekst geplaatst. Een volledig overzicht van de tabellen vindt u in bijlage. We starten met een algemeen overzicht van Gambas in 2010.

DE PROJECTEN

Gambas begeleidt alternatieve maatregelen - gemeenschapsdiensten en leerprojecten - die opgelegd zijn door de jeugdrechtbanken van Leuven en Brussel. Het gaat steeds over jongeren die als minderjarige (12-18 jaar) een ‘als misdrijf omschreven feit’ hebben gepleegd (wat niet altijd wil zeggen dat ze nog minderjarig zijn eens ze bij Gambas terechtkomen). Leerprojecten, individueel of in groep, duren doorgaans 20u. Het aantal uur van een gemeenschapsdienst wordt vastgelegd in de beschikking of het vonnis. Bij beschikking, als onderzoeksmaatregel, kan er maximum 30 uur opgelegd worden. Bij vonnis kan het aantal opgelegde uren tussen 20 en 150 liggen. Een unieke combinatie is het Basta-project. Dit is een intensieve, plaatsingsvervangende begeleiding van 6 maanden, die minimum uit een gemeenschapsdienst van 30 uur en een leerproject van 40 uur bestaat. Ook het leerproject Seksueel Grensoverschrijdend Gedrag is uniek omdat het georganiseerd wordt in samenwerking met I.T.E.R., centrum voor daderhulp. Alle leerprojecten SGG worden opgenomen door een Gambas medewerker die gedetacheerd werd naar I.T.E.R..


Gambas

99

DE CIJFERS Doorverwijzingen Gambas Jeugdrechtbank Brussel

GD

LP

Totaal

2009

59

5617

115

2010

51²

46²

97

Doorverwijzingen Gambas Jeugdrechtbank Leuven GD

LP

Totaal

2009

19

53

72

2010

37²

52²

89

Er werden in 2010 in Brussel 69 jongeren aangemeld, goed voor 97 maatregelen. In Leuven werden er 89 maatregelen opgelegd aan 76 jongeren. Voor de twee arrondissementen samen brengt dat het totaal op 145 jongeren en 186 maatregelen. In Leuven zijn er meer jongeren maar minder maatregelen dan in Brussel. Dit komt omdat in Brussel meer combinaties werden opgelegd. Toch is de tendens voor 2010 dat ook in Leuven, in vergelijking met de vorige jaren, meer combinaties worden opgelegd.

Leerprojecten Brussel

LP maat

drugs

SIB-M

Rots/Water

Basta LP (40u)

LP SGG (20u)

Begeleiding SGG

2009

22

9

2

16

6

1

(11)

2010

9

8

6

16

6

1

(7)

Aantal combinaties Brussel 2009: 24 Aantal combinaties Brussel 2010: 21 (waarvan 1 combinatie LP + LP, rest GD + LP)

17

Naast deze ‘leerprojecten’ werden binnen de samenwerking met I.T.E.R. te Brussel dossiers SGG opgestart binnen begeleiding en werden dossiers SGG opgenomen waarin advies en screening werden verleend. Deze werden niet opgenomen in de cijfers. 2 inclusief Basta-projecten + langdurige projecten die niet dubbel werden geteld dus niet als 2x20u


Gambas

100

Leerprojecten Leuven

LP maat

drugs

SIB-M

Rots/Water

Basta

LP SGG

LP SGG

Begeleiding SGG

2009

20

12

11

6

1

3

0

(11)

2010

20

8

8

9

4

2

1

(0)

Aantal combinaties Leuven 2010: 12

Als we kijken naar de cijfers in Brussel en Leuven, zowel wat gemeenschapsdiensten als leerprojecten betreft, zijn er enkele grote lijnen te trekken. De jongste pleger was op het moment van de feiten 12 jaar (Leuven), de oudste 18 jaar (Brussel). De gemiddelde leeftijd bij de feiten is in Brussel 16 jaar en in Leuven 15 jaar. De overgrote meerderheid van de aangemelde jongeren zijn jongens (slechts 4 meisjes per arrondissement). In Brussel komen drugsfeiten het meeste voor, in Leuven zijn dit opzettelijke slagen en verwondingen. In Brussel verder veel diefstal (door middel van geweld of bedreiging of met verzwarende omstandigheden) en opzettelijke slagen en verwondingen. In Leuven ook diefstal (met verzwarende omstandigheden), beschadigingen en afpersing. De grote meerderheid van de aangemelde jongeren heeft één feit gepleegd. De anderen pleegden 2 tot 15 feiten. Het aantal feiten duidt overigens geenszins op de zwaarte van de feiten. De maatregel werd meestal opgelegd bij vonnis, minder bij beschikking en veel minder bij arrest of engagement.

Beschikking

Vonnis

Andere

Brussel

17

78

2

Leuven

7

81

1

Totaal

24

159

3

Bedoeling is dat elk dossier binnen de zes maanden wordt afgerond. We merken dat deze termijn niet steeds gehaald wordt. In Brussel deden we zelf een klein onderzoekje naar deze termijnen. Als we kijken naar de dossiers die opgestart en afgesloten zijn in 2010, dan komen we op een gemiddelde van 157 dagen of een 5-tal maanden tussen uitspraak en afronding van het dossier. Kijken we naar alle dossiers die in 2010 afgesloten zijn, waaronder ook dossiers die in 2009 of zelfs 2008 werden opgestart, dan komen we aan een gemiddelde van 303 dagen of een kleine 10 maanden. Ale dossiers samen geven dus een gemiddelde van 7,5 maanden. Van alle in 2010 afgesloten dossiers duren combinatie-dossiers het langst: 11 maanden. Het volgen van een leerproject én het tegelijk uitvoeren van een gemeenschapsdienst is praktisch niet altijd mogelijk. Daarom wordt er vaak geopteerd om de maatregelen na elkaar uit te voeren. Van de dossiers waarin slechts één maatregel wordt opgelegd, duren leerprojecten Op Maat en Slachtoffer in Beeld-Minderjarigen gemiddeld het langst (10 maanden) gevolgd door leerproject Rots en Water (9 maanden) en het drugsleerproject (8,5 maand). Het Basta-project doet er gemiddeld 7 maanden over. Enkel de gemeenschapsdienst wordt, opgelegd als individuele maatregel, gemiddeld binnen de termijn afgerond (5,5 maanden). Deze gemiddelden kunnen misschien een indicatie zijn, maar we mogen er ons niet blind op staren. Het zijn tenslotte gemiddelden. Wat het Leerproject Slachtoffer in Beeld betreft bijvoorbeeld, dit werd in 2010 slechts één keer opgestart en afgesloten buiten een combinatiedossier.


Gambas

101

Er zijn verschillende mogelijke factoren die het moeilijk maken de termijn van zes maanden te respecteren. Eén reden is het groepsaspect van groepsleerprojecten: het duurt even voor er genoeg aanmeldingen zijn om een groep te laten starten. En indien de jongere tijdens het groepsproject uitvalt, of omwille van een gegronde reden niet kan opstarten met de groep, moet hij op een volgende groep wachten om opnieuw te kunnen starten. Dit gaat op voor de groepsleerprojecten SIB-M en drugs, die te kampen hebben met weinig verwijzingen. Rots en Water kent een groter aantal verwijzingen en doet er gemiddeld ook 9 maanden over. Langs de andere kant duurt ook het leerproject op maat gemiddeld 10 maanden. Dit kan er mee te maken hebben dat de begeleiding bij zo’n individueel leerproject soepel kan omgaan met het ‘op maat’; dat veel afspraken op vraag van de jongere verzet worden omdat we niet gebonden zijn aan de (agenda’s van en afspraken met) andere deelnemers van een groepsprogramma. Langs de andere kant wordt soms ook bewust gekozen om een project op maat te spreiden over een langere periode. Op die manier is er langere tijd opvolging en kunnen jongeren begeleid worden tijdens evoluties die ze aan het doormaken zijn. Ook een gemeenschapsdienst kan langer duren dan gepland omdat het niet altijd evident is een werkplaats te vinden in de regio op momenten dat de jongere vrij is. Daarbij komt soms ook dat bij de gemeentelijke- en stadsdiensten aanvragen lang kunnen aanslepen door al de officiële plichtsplegingen die hierbij dienen vervuld te worden (bv. voorlegging ter goedkeuring bij het schepencollege). Wanneer een jongere zijn gemeenschapsdienst kan uitvoeren is uiteraard ook afhankelijk van wanneer dit past voor de werkplaats. Op vele plaatsen is het niet mogelijk in de weekends te werken of op woensdagnamiddagen nog aan te sluiten. In deze gevallen dient er gewacht te worden op schoolvakanties om de maatregel ten uitvoer te brengen. Andere redenen van uitstel zijn jongeren die geplaatst worden of bijvoorbeeld een paar maanden op vakantie zijn. Ook voor jongeren die voltijds werken, in een uitzonderlijk schoolsysteem zitten (bijvoorbeeld internaat of privéschool), school en werk combineren of zich geconfronteerd zien met een grote hoeveelheid taken, is het moeilijk een alternatieve maatregel in te passen en tijdig af te ronden. Soms is het ook een combinatie van oorzaken of is het ook voor ons niet helemaal duidelijk waarom een jongere bijvoorbeeld geen contact meer opneemt of niet reageert op waarschuwingen. In een aantal dossiers gebeurt het ook dat ondanks het feit dat houding, inzet en nakomen van afspraken niet goed verlopen, de jongere toch nog kansen krijgt of onderweg bij de sociale dienst of de jeugdrechtbank moet passeren. Tenslotte krijgen sommige jongeren voor het uitvoeren van hun maatregel een termijn van 9 maanden, omdat ze bijvoorbeeld alleen wonen en voltijds werken. Deze dossiers zijn niet uit de cijfers van de duurtijd weggecijferd, maar kunnen het gemiddelde optrekken zonder daarmee hun termijn te overschrijden.

TERUGBLIK EN VOORUITBLIK In 2010 kwam de zorginspectie langs bij Alba en daarmee ook bij Gambas. Afgezien van enkele kleine opmerkingen werd onze werking positief beoordeeld. Er werd in 2010 heel wat aan uitwisseling van kennis en ideeën gedaan, zowel intern als extern. Dit wordt bij de specifieke projecten verder uitgelegd. Wat de procedure voor zowel gemeenschapsdienst als leerproject betreft blijven we ervoor kiezen om een eerste afspraak met de jongere bij de jongere thuis te doen. Op deze manier willen we ons laagdrempelig opstellen. Bovendien vermijden we zo dat de verantwoordelijkheid tot het nakomen van de afspraak bij de ouders komt te liggen. Zij staan immers vaak in voor het vervoer bij een eerste contact. Zij hoeven zich dan niet vrij te maken en een investering te doen.


Gambas

102

We vermeldden hierboven reeds een moeilijkheid met betrekking tot groepsleerprojecten, nl. het ‘wachten’ op jongeren tot de groep voldoende groot is. Dit is een moeilijkheid die reeds langer meegaat. Om hierop een antwoord te bieden, worden verschillende pistes bekeken. Deze zullen verder ook per project besproken worden. In 2011 zal er in samenwerking met Steunpunt Jeugdhulp en de andere HCA-diensten ook naarstig verder gewerkt worden aan de BINC-registratie en binnen Alba aan ons kwaliteitshandboek.


Gambas

103

GEMEENSCHAPSDIENST

HET PROJECT De ‘gemeenschapsdienst’ is de klassieker onder de alternatieve maatregelen. Gambas Brussel (toen nog vzwBas!) organiseert deze gemeenschapsdiensten (toen nog werkprojecten/werkprestaties) al sinds 1995. In 1997 werd ook in Leuven gestart met het begeleiden van gemeenschapsdiensten voor minderjarigen. De gemeenschapsdienst kan opgelegd worden bij vonnis (20 tot 150 uren) of bij beschikking, als onderzoeksmaatregel (maximum 30 uren). Tijdens deze uren dient de jongere, zonder vergoed te worden, in zijn vrije tijd te gaan werken bij een vzw of openbare instelling. De gemeenschapsdienst bestaat uit drie pijlers. Het sanctionerende effect zit vervat in de reactie die volgt op een feit én het gratis moeten gaan werken. Het herstel bestaat erin dat de jongere symbolisch iets goed maakt voor ‘de maatschappij’, maar ook voor zichzelf en zijn omgeving iets positief doet, en op die manier zijn zelfbeeld en het vertrouwen dat in hem kan gesteld worden, herstelt. Tenslotte is er ook het pedagogische effect. De twee voorgaande, sanctioneren en herstel, zijn op zich al pedagogisch. Maar de jongere kan daarbovenop door het werken ook iets leren over arbeidsattitudes in het algemeen of een bepaalde job in het bijzonder. Als alles goed loopt, is de jongere achteraf een ervaring rijker. Een positieve evaluatie kan ook leiden tot een positievere kijk van de jongere op de samenleving en vice versa.

DE CIJFERS Er werden in 2010 in totaal 78 gemeenschapsdiensten opgelegd, 33 in Leuven en 45 in Brussel. De Bastaprojecten, waarin ook een gemeenschapsdienst van 30u vervat zit, laten we hierbij buiten beschouwing.

Doorverwijzingen gemeenschapsdiensten 2001-2010

‘01

‘02

‘03

‘04

‘05

‘06

‘07

‘08

‘09

‘10

Leuven

39

24

36

40

35

24

23

24

19

33

Brussel

33

39

31

20

22

26

39

41

59

45

Totaal

72

63

67

60

57

50

62

65

78

78

In Brussel betekent dit aantal in 2010 een daling van het aantal opgelegde gemeenschapsdiensten, in Leuven bijna een verdubbeling (33 tegenover 19). Kijken we naar de afgelopen 15 jaar, dan zijn deze schommelingen echter niet zo uitgesproken. Er wordt doorheen de jaren in wisselende mate gebruik gemaakt van deze ‘klassieker’. Het totaal van beide arrondissementen is bijna hetzelfde gebleven als in 2009. In Brussel was de gemeenschapsdienst in 2010 populairder dan alle leerprojecten samen, in Leuven lag de balans omgekeerd. Van de 78 in 2010 opgelegde gemeenschapsdiensten, werden er 36 in 2010 afgerond, 29 positief, 7 negatief. Er resten dus nog 42 gemeenschapsdiensten die afgerond moeten worden in 2011. Redenen voor negatief


Gambas

104

afsluiten waren: geen motivatie bij jongere, jongere in buitenland of jongere kwam afspraken niet na. Uit 2009 werden er 44 gemeenschapsdiensten overgedragen naar 2010. Er waren in 2010 dus 123 gemeenschapsdiensten lopende. Het aantal opgelegde uren ging in Leuven omhoog. Er werd daar meestal 60u gemeenschapsdienst opgelegd, terwijl dat vorig jaar nog 30u was. In Brussel was 20u het meest voorkomend, daar was in 2009 40u het meest populair. Het gemiddeld aantal opgelegde uren ligt dichter bij elkaar, namelijk 50 voor Leuven en 47 voor Brussel. Het gemiddelde wordt in Leuven omhoog getrokken doordat er 2 maal 112 uur werd opgelegd. Dit ging twee maal over het resultaat van een herstelovereenkomst. Deze jongens hebben samen met hun omgeving en hun slachtoffer het voorstel van een gemeenschapsdienst gedaan. De jeugdrechter heeft dit bekrachtigd. Als we kijken naar het aantal uren gemeenschapsdienst opgelegd in combinatie met een leerproject, dan ligt dat iets lager, namelijk op 47 uur gemiddeld voor Leuven en 44 uur gemiddeld in Brussel. In Brussel werden 24 gemeenschapsdiensten opgelegd als enige maatregel, 21 werden gecombineerd met één van de leerprojecten. Er werd dus in het algemeen iets meer niet dan wel gecombineerd. In Leuven tekent zich dit verschil scherper af, daar wordt veel vaker niet (24) dan wel (9) gecombineerd. Deze tendensen liggen in de lijn van die van 2009. In Leuven werden alle 33 gemeenschapsdiensten opgelegd bij vonnis. In Brussel waren er van de 45 dossiers 2 beschikkingen. Eén daarvan werd naar aanleiding van nieuwe feiten opgelegd in een Basta-project bovenop de 30 uren die standaard vervat zitten in een Basta-project. Bij de tweede beschikking ging het zuiver om een onderzoeksmaatregel.

TERUGBLIK EN VOORUITBLIK In het jaarverslag van 2009 uitten we het voornemen om in 2010 als team te blijven zoeken naar een omgaan met het geven van kansen aan jongeren die hun gemeenschapsdienst niet volgens de afspraken uitvoeren. Hierbovenop kwamen er in 2010 nog verschillende aanleidingen om dit proces verder te zetten: de verwachtingen van het kwaliteitshandboek, jeugdrechtbank, een opmerking van de zorginspectie hierover en een uitwisseling rond praktijken van andere HCA-diensten. Het lijkt op zich heel éénvoudig: een jongere dient een aantal uren te werken. Deze uren dienen gepresteerd te worden bij een vzw of openbare dienst, binnen een bepaalde termijn, doorgaans 6 maanden. De jongere dient zich bij de uitvoering van de gemeenschapsdienst te houden aan een aantal afspraken, die opgenomen staan in de overeenkomsten tussen jongere, werkplaats en Gambas, zoals bijvoorbeeld op tijd aanwezig zijn en verwittigen in geval van ziekte. En hier wringt soms het schoentje. Niet als de jongere zijn afspraken nakomt, maar wanneer hij dat niet doet. Hoeveel kansen geven we een jongere als hij deze afspraken niet nakomt? Ook de zorginspectie had hierbij vragen. Zij bleken voorstaanders van meer éénvormigheid, transparantie en gelijke berechtiging in de procedure die we volgen bij het uitvoeren van gemeenschapsdiensten. Ook het kwaliteitshandboek dat in de maak is, vraagt uitgeschreven procedures. De jeugdrechtbank heeft wel oog voor omstandigheden die zorgen dat sommige jongeren het moeilijker hebben dan anderen om zich aan de afspraken te houden, maar ze wil wel duidelijkheid en vraagt snel op de hoogte gebracht te worden als het fout loopt. In contacten met andere HCA-diensten zagen we evenveel verschillende manieren van werken. En tenslotte is ook de begeleiding zelf soms vragende partij naar meer handvaten in het nemen van beslissingen in dossiers. Hoe dienen we te reageren in moeilijk lopende dossiers en hoe kunnen we voorkomen dat ze moeilijk lopen? Ook de jongeren en de prestatieplaatsen zijn gebaat bij een duidelijk kader.


Gambas

105

We zaten rond al deze verwachtingen twee dagen samen met het team. Een eerste dag hadden we het over de visie achter een gemeenschapsdienst. We namen als uitgangspunt dat elke jongere een gelijke kans moet krijgen om zijn gemeenschapsdienst tot een goed einde te brengen, maar dat de concrete afspraken om dit te realiseren kunnen verschillen van jongere tot jongere. Het is de bedoeling bij elke jongere een aantal elementen in overweging te nemen (ondersteuning thuis, afstand tot werkplaats, al dan niet reeds werkervaring, ...) om na te gaan welke ondersteuning deze jongere nodig heeft en hoe de uitvoering van de gemeenschapsdienst zo realistisch mogelijk kan gemaakt worden. De beginbenadering is bij elke jongere dus wel dezelfde, maar naargelang de uitkomst van dit kleine ‘vooronderzoekje’ kan de concrete aanpak verschillen. De uitkomst van dit vooronderzoek, de verwachtingen, moeten wel duidelijk worden gesteld aan de jongere. Ook moeten de gevolgen duidelijk zijn indien de gemaakte afspraken niet worden nageleefd. We namen ook de drie doelstellingen van de gemeenschapsdienst nog eens onder de loep: sanctionerend, herstelgericht en pedagogisch. We konden besluiten dat deze alle drie zinvol blijven. Ze komen ook in elke gemeenschapsdienst aan bod, zij het in wisselende mate. Een maatregel opgelegd krijgen door de jeugdrechtbank en moeten gaan werken zonder betaald te worden, is steeds een sanctie. Maar door sommigen wordt dit nog meer als een straf ervaren dan door anderen. Iemand die krap bij kas zit en weinig tijd heeft, zal er meer last van ondervinden dan iemand die veel tijd en genoeg geld heeft en het werk graag doet. Elke gemeenschapsdienst dient ook een symbolisch herstel. Maar soms kan dit herstel ook explicieter gemaakt worden; als er een link is tussen de gepleegde feiten en de aard van het werk. Iemand die gaat werken op de plaats waar hij schade heeft aangebracht bijvoorbeeld. Deze link is echter niet altijd (praktisch) mogelijk. Sanctie en herstel hebben op zich een pedagogische waarde, maar ook hierin kan er verder gegaan worden; bijvoorbeeld het opdoen van een positieve ervaring voor een jongere. Deze uitwisseling van ideeën maakte dat we hernieuwde aandacht hadden voor deze drie aspecten van de gemeenschapsdienst. Aanvullend op deze drie aspecten stelden we een vierde: responsabilisering. We besloten dat de verantwoordelijkheid bij de jongere moet liggen en niet bij de ouders, de prestatieplaats of de Gambasbegeleiding. Dit moet ook duidelijk gemaakt worden aan de jongere. Zonder evenwel te vergeten wat hierboven reeds beschreven werd: dat er ook rekening gehouden moet worden met de draagkracht van elke jongere. Na deze bijeenkomst zat onze visie op de gemeenschapsdienst weer fris in ons hoofd en wezen alle neuzen in dezelfde richting. Ons doel lag echter verder: de uitwerking van een stappenplan voor de begeleiding van een gemeenschapsdienst. Hier zaten we een tweede dag rond samen. We bespraken reeds enkele stappen van de procedure en stemden onze manier van werken meer op elkaar af. Maar er blijft nog een deel van het stappenplan af te werken in 2011. Naast het toetsen van ideeën en het uitwerken van een stappenplan zagen we ook een derde manier om tot meer duidelijkheid en eenvormigheid te komen in het begeleiden van gemeenschapsdiensten: door concrete dossiers diepgaander te bespreken op de tweewekelijkse teamvergaderingen vindt een constante uitwisseling plaats en moeten beslissingen sterker gemotiveerd worden.


Gambas

106

ROTS EN WATER

HET PROJECT Rots en Water werd in 2008 een aanbod van Gambas naar aanleiding van de aanmelding van jongeren die agressiefeiten hadden gepleegd en/of een problematiek van weerbaarheid/wederzijdse beïnvloeding kenden. Er werd een nadrukkelijke afstemming gezocht tussen de opgelegde maatregel en de feiten die er aanleiding toe gaven. Omwille van de inhoud gaat het om een groepsleerproject, alhoewel er ook individueel kan worden gewerkt met de principes van het project. Omdat het programma in 2010 nog meer op punt werd gezet, beschrijven we het hier iets uitvoeriger dan de andere projecten. Het programma heeft een psychofysieke werkwijze. Dit betekent dat vaardigheden op de eerste plaats via fysieke oefeningen worden aangeboden. Fysieke weerbaarheid wordt aangezocht, vooral als middel om mentale en sociale vaardigheden te ontwikkelen. De bouwstenen van het Rots- en Waterprogramma zijn zelfbeheersing, zelfreflectie en zelfvertrouwen. Deze thema’s worden in het programma door vier rode draden met elkaar verbonden. Een eerste rode draad is het leren gronden, centreren en richten van de aandacht. Een tweede is de ontwikkeling van de ‘gouden driehoek’: lichaamsbewustzijn, emotioneel bewustzijn en zelfbewustzijn. Een derde is de ontwikkeling van fysieke communicatievormen als basis voor de ontwikkeling van andere, meer verbaal georiënteerde vormen van communicatie. En last but not least: het Rots en Waterconcept, de harde onwrikbare rotshouding versus de beweeglijke, verbindende waterhouding. Deze ideeën worden vertaald in 11 samenkomsten, voorafgegaan door een huisbezoek en een individueel bureaubezoek. Daar waar bijeenkomsten aanvankelijk 2 à 3 uur duurden, werden ze ingekort tot 1,5 uur zonder pauzes. Tien samenkomsten duren elk 1,5 uur, eentje duurt er 2,5 uur. Er wordt 2 maal per week samengekomen. Omwille van praktische redenen gaat het leerproject door op verplaatsing, in een sportzaal. Sinds enkele jaren wordt er samen gewerkt met een taiji-leraar, die methodisch en technisch grondig onderlegd is. Er wordt om te beginnen steeds gemediteerd en een fysieke opwarming gedaan. De meditatie wordt, naarmate de bijeenkomsten vorderen, langzaamaan opgebouwd van 5 minuten tot 35 minuten. Indien de deelnemers er op de voorlaatste bijeenkomst in slagen 35 minuten te mediteren, vervalt de laatste bijeenkomst. Deze laatste gereserveerde datum wordt gehanteerd als inhaalsamenkomst. Naast de fysieke oefeningen wordt er ook regelmatig reflectie aangezocht en worden er beeldfragmenten of verhalen gebruikt ter verduidelijking van bepaalde concepten. De bijeenkomsten zijn als volgt onderverdeeld: 1. Overlopen regels, kennismaking, introductie (lange opwarming) 2. Rotshouding fysiek en mentaal 3. Waterhouding fysiek en mentaal 4. Rots/water op het schoolplein


Gambas

107

5. Samenwerkingsopdracht klimmen/hulp bieden 6. Eer en grenzen stellen, ingaan op uitdagingen (openheid wordt gegeven om elkaars verhaal te vertellen/beluisteren) 7. Lichaamstaal, herkennen van gevoelens, lopen langs bedreigende groep, strand-tunnel houding, hulp bieden 8. Idem 6 9. Overzicht/mentale kracht/zelfbeheersing 10. Herhaling + testen 11. Inhaalmoment

DE CIJFERS Er waren in 2010 ongeveer evenveel deelnemers als in 2009.

‘08

‘09

‘10

Leuven

15

6

9

Brussel

4

16

16

Totaal

19

22

25

In 2010 werden 3 groepen opgestart en afgerond, 2 in Brussel en 1 in Leuven. Enkele dossiers werden individueel opgenomen. Dit omdat er op dat moment geen groep kon starten, omdat de jongere té jong was, omdat het om een meisje ging of omdat de jongere voortijdig had afgehaakt. Het aantal jongeren dat werd uitgenodigd om aan het programma deel te nemen en het aantal jongeren dat het programma effectief beëindigde, lag steeds dicht bij elkaar. In Leuven waren 8 van de 9 aanmeldingen opgelegd bij vonnis, één was een beschikking. In Brussel waren er 13 vonnissen en 3 beschikkingen. Bovenop deze cijfers volgde ook één jongere het Rots en Water project in het kader van zijn Basta-project. Omdat het ging om een engagement van de jongere binnen het Basta-project werd dit niet bevestigd in een vonnis of beschikking. Van de 9 projecten Rots en Water die in 2010 werden opgestart én afgesloten werden er 8 positief afgesloten en 1 negatief. De reden van negatief afsluiten was dat de jongere de afspraken niet nakwam. Zestien projecten Rots en Water worden meegenomen naar 2011. Dit omdat ze op het eind van het jaar werden aangemeld en er nog geen groep kon opgestart worden. Uit 2009 waren er 15 begeleidingen die nog moesten afgerond worden in 2010. In Leuven werd het leerproject Rots en Water geen enkele keer gecombineerd met een andere maatregel. In Brussel werd er acht keer gecombineerd met een gemeenschapsdienst, één keer met een leerproject Op Maat en één keer met een leerproject Slachtoffer in Beeld-Minderjarigen.


Gambas

108

TERUGBLIK EN VOORUITBLIK In oktober 2010 werd het Rots en Water programma in zijn huidige vorm geëvalueerd. Hieruit kwamen de volgende conclusies: Inhoudelijk geven jongeren bij de evaluatie achteraf aan dat ze na het volgen van het programma de doelstellingen hebben bereikt. Hun zelfbeheersing, zelfreflectie en zelfvertrouwen zijn gegroeid. Twee maal per week afspreken wordt soms als zwaar, maar wel als haalbaar ervaren door jongeren en begeleiding. De duur van 1,5 uur per bijeenkomst wordt positief ervaren. Geen pauze inlassen werkt. Het werken op een externe locatie wordt als een voordeel beschouwd. Het maakt dat je je als begeleider ook strikter aan het eigen programma moet houden. En deze striktheid blijkt te werken voor de jongeren: zij die starten met het programma ronden het meestal ook af. Nadeel van het Rots en Waterprogramma als groepsprogramma is dat niet elk individu erin past. Individuele trajecten worden dan ook afgetast. Jongeren die de leeftijd van 18 jaar bereiken, haken in Leuven vaak af. In Brussel geeft de jeugdrechtbank vaak nog wel een reactie indien de jongere zijn maatregel niet afrondt. Ook jongeren die via een engagementsverklaring in het Rots en Water programma stappen, haken gemakkelijker af. De samenwerking met Fred Van Hove, taiji leraar, die sinds 2009 mee het programma begeleidt, wordt als een grote meerwaarde ervaren. Fred draagt vakkennis, vaardigheid in gevechtsporten en uitstraling bij aan het programma. De Gambas-begeleider begeleidt meer het reflectieproces en neemt ook de eerste contacten, de evaluatie en de verslagen voor zijn rekening. Langs de andere kant werd de bedenking gemaakt dat deze afhankelijkheid van Fred ons ook kwetsbaar maakt. Omdat geen enkele groep gelijk is, zal er nooit een kant en klaar programma uitgeschreven kunnen worden dat zonder voorbereiding aangevat kan worden. Langs de andere kant zou een meer uitgeschreven programma het gemakkelijker maken het project door verschillende Gambas-begeleiders te laten begeleiden en oefeningen uit het programma te integreren in andere leerprojecten. Voor de toekomst wordt er dan ook uitgekeken naar een nog concreter programma. Ook wordt gepoogd de grote woorden nog meer te schuwen. Er wordt ook gezocht naar een integratie met buitensportactiviteiten als kajakken en muurklimmen en naar een verdieping en integratie van de ademhalingsoefeningen met meditatie en het 3 stappenplan. Praktisch wordt er gekeken naar het professioneler integreren van audio-video fragmenten, naar het gebruik van een acteur en wordt er verder gezocht naar een sportruimte in de Leuvense regio. Het Rots en Water programma wordt door verschillende HCA-diensten aangeboden. Er vindt daarom ook enkele keren per jaar overleg en uitwisseling plaats met de andere aanbieders. Hierin zal verder geïnvesteerd worden.


Gambas

109

LEERPROJECT ‘OMGAAN MET DRUGS’

HET PROJECT Het drugsleerproject is een groepsleerproject dat wordt opgelegd aan jongeren die een inbreuk op de drugswet hebben gepleegd of waarvan de jeugdrechtbank de inschatting maakt dat drugs een negatieve invloed hebben in hun leven. Het leerproject wordt door Gambas aangeboden sinds 2003. Doel van het drugsleerproject is jongeren informatie verschaffen en hen laten reflecteren over hun drugsgebruik waardoor ze een bewuste keuze kunnen maken met betrekking tot hun gebruik. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de theorie van de drie M’en; Mens, Middel en Milieu en van het draaideurmodel van verandering van Prochaska en DiClemente (zie verder).

DE CIJFERS In totaal werden in 2010 16 jongeren aangemeld om een drugsleerproject te volgen, 8 in elke arrondissement. Zowel voor Leuven als voor Brussel betekent dit een lichte daling in het aantal aangemelde drugsleerprojecten ten opzichte van 2009. Kijken we echter naar de aanmeldingen op langere termijn, dan springen deze dalingen er niet uit. Er is steeds een fluctuatie in het aantal aanmeldingen geweest.

‘03

‘04

‘05

‘06

‘07

‘08

‘09

‘10

Leuven

16

6

7

9

8

6

12

8

Brussel

8

3

3

8

7

13

9

8

Totaal

24

9

10

17

15

19

21

16

Er werden dit jaar 3 drugsleerprojecten georganiseerd, twee in Leuven en één in Brussel. In Brussel konden 6 van de 8 in 2010 aangemelde dossiers ook in 2010 worden afgesloten. Vijf werden er positief afgesloten en 1 negatief. Het negatief afsluiten was omdat de jongere de afspraken niet nakwam. In Leuven werd één dossier aangemeld en afgesloten in 2010, het werd niet opgestart wegens plaatsing van de jongere. Er worden dus in totaal 9 dossiers meegenomen naar 2011. Uit 2009 kwamen er 14 dossiers mee naar 2010. Vijftien drugsleerprojecten werden bij vonnis opgelegd, in Brussel één bij beschikking. Er werd bij de twee arrondissementen slechts 5 maal gecombineerd met een andere maatregel. In elk van deze gevallen gaat het om een combinatie met een gemeenschapsdienst. Als we kijken naar de feiten die de jongeren gepleegd hebben, valt op dat het bij twee jongeren gaat om enkel diefstal en niet om drugsfeiten. Niet de feiten maar het ruimere verhaal van de jongere leiden in deze gevallen waarschijnlijk tot een drugsleerproject. De overige feiten waren wel steeds drugsfeiten. De drugsfeiten gaan meestal over cannabis, verder in afnemende mate: multigebruik (gebruik van verschillende drugs), speed, cocaïne en XTC.


Gambas

110

In 2 dossiers werd omwille van praktische redenen samengewerkt met De Sleutel in Mechelen. Eén ervan ging door in het kader van een Basta-project. Dit werd dus niet expliciet opgelegd door de jeugdrechter. Maar de jongere kwam hier zijn afspraken niet na en De Sleutel zette de begeleiding daarom stop na 2 bijeenkomsten.

TERUGBLIK EN VOORUITBLIK In 2009 uitten we twee voornemens die er mee voor gezorgd hebben dat het drugsleerproject een flexibel programma was in 2010. Een eerste was het voornemen om het draaideurmodel van verandering van Prochaska en DiClemente bewuster te hanteren. Dit model beschrijft 6 stadia van verandering: het voorstadium, het overwegen, de beslissing, de actie, het volhouden en de terugval. We gebruikten dit model reeds in de benadering van jongeren. In 2010 maakten we het ook expliciet naar de jongeren. Verder namen we ons ook voor naar nieuwe werkvormen te zoeken. Wat het draaideurmodel betreft: niet alle jongeren die in het drugsleerproject terecht komen zijn hetzelfde. Belangrijk verschil is de positie waarin ze zich bevinden ten opzichte van hun drugsgebruik en eventuele verandering daarin. Bevindt de jongere zich in een voorstadium, zich niet bewust van een probleem, of is hij reeds overgegaan tot actie en is hij gestopt met zijn drugsgebruik? Verschillende stadia vragen een verschillende aanpak. Verschillen tussen individuele jongeren maken ook dat een groep telkens een andere dynamiek heeft. Aan de begeleiding om deze groepsdynamieken optimaal te begeleiden en in het voordeel van de jongeren en het doel van het drugsleerproject te laten uitdraaien. Wat de zoektocht naar nieuwe werkvormen betreft zijn verschillende begeleiders op zoek gegaan naar verschillende nieuwe werkvormen die aansluiten bij hun persoonlijkheid en de groep die ze op dat moment voor zich hebben. Hieruit kwamen interessante methodieken naar voor. Een voorbeeld hiervan is de jongeren een interview over drugsgebruik laten afnemen bij de eigen context. Hierdoor wordt het gesprek met de context aangegaan en krijgt de jongere feedback over zijn drugsgebruik en drugsgebruik in het algemeen. Ook een succes in 2010 was het bezoek aan het Wit Huis in Diest. Hier wordt gewerkt met mensen die op vrijwillige basis hun drugsgebruik willen veranderen. We kwamen hier heel wat expertise tegen en weer een andere invalshoek voor de jongeren om (hun) drugsgebruik te bekijken. Wat overleg betreft neemt Gambas sinds enkele jaren deel aan het overleg “jongeren en middelengebruik”. Op dit overleg zitten verschillende diensten uit Vlaams Brabant en Brussel die rond jongeren en drugs werken, samen. Doel van dit overleg is kennisvergroting en kennismaking met elkaars werking. Vanuit dit overleg wordt ook contact opgenomen met het parket van Leuven om ook hen een beter overzicht te bieden van het aanbod. Hiernaast werd in 2010 ‘Drug-Link’ opgestart. Ook hier gaan verschillende organisaties uit de bijzondere jeugdzorg en algemeen welzijnswerk, waaronder Gambas, met elkaar in overleg. Vraag voor 2011 is of het overleg “jongeren en middelengebruik” in dit Drug-Link verhaal kan opgenomen worden, zonder verlies van informatie. Dit zou de vergaderlast in elk geval doen afnemen. Voor 2011 kijkt Gambas Leuven uit naar het gepland uitgebreid HCA-samenwerkingsverband te Leuven, dat deze keer uitsluitend over drugs zal gaan. Op het vorige HCA-samenwerkingsverband te Brussel werd er vanuit parket en jeugdrechtbank enige bezorgdheid geuit over het effect van een drugsleerproject op jongeren. Uit wat sommige jongeren aan jeugdrechtbank en sociale dienst vertellen over het drugsleerproject lijkt het hen eerder aan te zetten om (terug) drugs te gebruiken, dan om hen er van af te houden. Dit is natuurlijk in geen geval de bedoeling van een drugsleerproject. Hoe komt dit en hoe kunnen we het vermijden? Deel van het probleem kan zijn dat er vaak een hele tijd zit tussen de datum waarop de (drugs)feiten gepleegd werden en de datum waarop een jongere effectief met een drugsleerproject kan starten. In die tijd kan de jongere reeds op eigen houtje (of met behulp


Gambas

111

van anderen) gestopt zijn met zijn drugsgebruik. Aangezien stoppen met drugs geen rechtlijnig verloop kent (cfr. het draaideurmodel van verandering van P&C hierboven kort beschreven), zou in dat geval een drugsleerproject en de ontmoeting met andere jongeren die drugs gebruik(t)en een aanzet kunnen zijn tot herval. Het model van verandering van P&C en interne en externe ervaringen in het werken met verslavingen, leren ons ook dat 20u leerproject niet voldoende zijn om het hele proces van verandering te doorlopen. In het beste geval kunnen we jongeren een extra duwtje in de goede richting geven. Maar er is meer nodig. Zeker als er sprake is van verslaving. Het drugsleerproject blijft ook net als andere groepsprojecten kampen met het probleem dat het even kan duren voor er een groepje kan samengesteld worden. Op zoek naar een antwoord op verschillende van deze gestelde bedenkingen kijken we naar andere organisaties in het werkveld die werken met groepen met een permanente in- en uitstroom of met een systeem van modules. Zou het werken met vastliggende momenten waarop jongeren kunnen instappen een oplossing kunnen zijn voor de lange wachttijden voor er een groep opstart? En voor de verschillende behoeften van de verschillende jongeren? Of moeten we voor jongeren die meer nodig hebben op zoek naar een betere inbedding in en doorverwijzingsmogelijkheden naar hulpverleningsinstanties die werken rond drugs? Na een grondig herbekijken van het programma en het zoeken naar inspiratie vanuit verschillende hoeken, willen we ons draaiboek voor het volgend drugsleerproject te Brussel (voorjaar 2011) doorgeven aan parket en jeugdrechtbank. Dit zal voor ons een oefening zijn in het (opnieuw) scherp stellen van het programma en doelstellingen en voor parket en jeugdrechtbank hopelijk een bewijs van good practice.


Gambas

112

LEERPROJECT OP MAAT

HET PROJECT Het leerproject op maat wordt door Gambas aangeboden sinds 2003. Het is een individueel leerproject dat wordt ingevuld op maat van de jongere. Dit betekent concreet dat jeugdrechtbank, sociale dienst, ouders, jongere en begeleiding thema’s kunnen aanbrengen die in het leven van de jongere belangrijk zijn en in het leerproject besproken dienen te worden. Naast de thema’s zijn ook de afspraken op maat: ze worden ingepast in de agenda van jongere en begeleiding. Meestal gaat het om een 10-tal afspraken van ongeveer 2 uur. Het leerproject op maat is er voor jongeren die nood hebben aan reflectie over specifieke thema’s en een individuele begeleiding hierin. Het doel is dat jongeren die deze maatregel opgelegd krijgen stilstaan bij wat er gebeurd is, bij het waarom en de gevolgen ervan en stilstaan bij zichzelf (wat gaat er goed in mijn leven, waar kan nog aan gewerkt worden...). Er wordt gepoogd hen een aantal vaardigheden en inzichten bij te brengen om toekomstige problemen te vermijden. Ook omwille van praktische redenen, zoals een drukke agenda van de jongere, kan er gekozen worden om een leerproject op maat op te leggen in plaats van een groepsleerproject. Aangezien dit het enige individuele leerproject is, kan er ook voor gekozen worden wanneer de jongere niet in een groep past of er geen baat bij heeft, bijvoorbeeld omwille van mentale achterstand, anderstaligheid of beperkte sociale vaardigheden. In Leuven werd expliciet de afspraak gemaakt met de jeugdrechters dat wanneer het niet meteen duidelijk is aan welk leerproject de jongere nood heeft, hem een leerproject op maat wordt opgelegd.

DE CIJFERS In Leuven is het aantal aanmeldingen voor een leerproject op maat in 2010 hetzelfde gebleven als in 2009 (20). Het blijft er het meest populaire leerproject en de populairste maatregel na de gemeenschapsdienst. In Brussel zien we na een gestage stijging de voorgaande jaren dit jaar een sterke daling (van 22 naar 9). Zulk een laag cijfer is geleden van 2003, toen het leerproject op maat voor het eerst werd georganiseerd. Er is in Brussel geen forse toename van andere leerprojecten – enkel SIB-M stijgt met 4 dossiers - of gemeenschapsdiensten. Hierin kunnen we dus geen verklaring vinden voor deze daling.

‘03

‘04

‘05

‘06

‘07

‘08

‘09

‘10

Leuven

21

11

11

21

18

10

20

20

Brussel

9

12

16

16

22

16

22

9

Totaal

31

23

27

37

41

26

42

29

Zowel in Brussel als in Leuven werd het leerproject op maat telkens 4 keer gecombineerd met een gemeenschapsdienst. Andere combinaties met een leerproject op maat kwamen niet voor. Verhoudingsgewijs betekent dit dat er veel vaker gecombineerd wordt in Brussel (4 van de 9) dan in Leuven (4 van de 20). Deze trend zagen we ook reeds de voorbije jaren. Dit is mogelijks te verklaren doordat de feiten in Brussel over het algemeen zwaarder zijn en daarom meer maatregelen vragen.


Gambas

113

In Brussel werden 4 van de 9 in 2010 opgelegde leerprojecten ook in 2010 afgerond. Vijf dossiers moeten nog afgesloten worden in 2011. In Leuven werden 4 dossiers opgestart en afgesloten in 2010, 16 dossiers dienen nog afgerond te worden in 2011. Twee van de dossiers werden hier negatief afgesloten, één omdat de jongere niet kon gecontacteerd worden en één omdat de jongere de afspraken niet nakwam. In totaal worden dus 20 dossiers meegenomen naar 2011. Uit 2009 kwamen 23 dossiers mee naar 2010. In Brussel werden alle leerprojecten op maat opgelegd bij vonnis, in Leuven werden 2 van de 20 bij beschikking opgelegd.

TERUGBLIK EN VOORUITBLIK In 2009 uitten we het voornemen verder methodieken uit te wisselen onder collega’s. Dit werd in Brussel gerealiseerd doordat het ‘mini-team’ er eindelijk een regelmatig gegeven werd. Op dit mini-team, tweewekelijks overleg tussen Brusselse Gambas-collega’s wordt uitgebreider ingegaan op gebruikte methodieken en wordt geëxperimenteerd met nieuwe methodieken. Verder volgde één van de begeleiders in 2010 een opleiding ‘Training Sociale Vaardigheden’ en bracht hierover informatie naar het team. Bij een korte inventaris blijkt dat, ondanks het werken op maat, veel thema’s regelmatig terugkeren: grenzen, communicatie, conflicthantering, perceptie... Daarnaast worden ook vaak een aantal praktische zaken aangepakt. Naar aanleiding van twee franstalige jongeren die een leerproject op maat opgelegd kregen, werd contact opgenomen met franstalige diensten in Brussel. We stelden hen de vraag of zij deze franstalige leerprojecten konden opnemen. Zij bleken geen leerprojecten alsdusdanig te organiseren en konden deze leerprojecten dan ook niet opnemen. Maar aangezien zij bij een gemeenschapsdienst wel 5 uur reserveren voor reflectie kon er toch een uitwisseling van methodieken plaats vinden. Deze opgelegde leerprojecten werden daarom zelf gegeven. Dit was een uitdaging zowel voor begeleiding als voor deelnemer, maar misschien geen ideale situatie. Een leerproject, dat bestaat uit reflectie en verwoorden van motivaties en gevoelens, heeft nood aan een genuanceerde woordenschat die wij niet altijd aan de dag kunnen leggen in een andere dan onze moedertaal. Voor 2011 wordt gekeken of we het programma ‘Equip’ kunnen volgen en gebruiken. Een tweede verwachting voor 2011 is ook in het grotere team meer informatie uit te wisselen over gevolgde vormingen. In maart 2011 is er alvast een uitwisselingsmoment gepland over ‘motiverende gespreksvoering’ en ‘geweldloos verzet’.


Gambas

114

LEERPROJECT SEKSUEEL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG

HET PROJECT Het leerproject ‘seksueel grensoverschrijdend gedrag’ kwam er in 2007 naar aanleiding van de omzendbrief van toenmalig minister Inge Vervotte in het kader van de nieuwe jeugdwetgeving. Het leerproject SGG richt zich tot jongeren die seksueel grensoverschrijdend gedrag gesteld hebben. Het gaat hier zowel over “hands-on” als over “hands-off” delicten. Een mogelijk exclusiecriterium is een totale ontkenning van de feiten (niet hetzelfde als: ontkenning van de verantwoordelijkheid voor de feiten). Jongeren kunnen ook via andere kanalen dan de jeugdrechtbank in een leerproject SGG terecht komen. Hoofddoelstelling van het leerproject is voorkomen van nieuwe slachtoffers en het bevorderen van een adequate seksualiteitsbeleving.

DE CIJFERS Er werden in 2010 4 jongeren aangemeld voor het volgen van een leerproject SGG, 3 voor een leerproject van 20u en één voor een langdurig leerproject van 45u. Deze werden ook alle 4 afgerond in 2010. Uit 2009 kwamen er 3 kortlopende (20u) en 1 langlopend (45u) leerproject mee.

TERUGBLIK EN VOORUITBLIK Van in het begin betrof het leerproject SGG een nauwe samenwerking tussen het jongerenteam van I.T.E.R. (centrum voor daderhulp) en de toenmalige vzw Bas!. De ene met zijn expertise in seksueel grensoverschrijdend gedrag, de andere met zijn expertise in leerprojecten. Binnen deze samenwerking werd in 2010 omwille van het vertrek van Gaëlle Dhooghe een nieuwe medewerker aangenomen: An Van Goethem zal vanaf nu de leerprojecten SGG op zich nemen. Net als de jaren voordien werd in 2010 de samenwerking tussen Gambas en I.T.E.R. als zinvol ervaren. De cijfers geven dit echter niet weer. De vraag naar de bekendmaking van het leerproject bij andere diensten blijft dan ook een constante. Sinds 2008 werd aan de jeugdrechtbank het aanbod gedaan gebruik te maken van de screening van I.T.E.R.. I.T.E.R. geeft advies over het aangewezen traject voor de jongere: een leerproject (20u) of een langdurige therapie (45u). De uiteindelijke beslissing blijft de verantwoordelijkheid van de jeugdrechtbank. Er werd van deze screening dankbaar gebruik gemaakt. Advies na screening resulteert vaak in langdurige begeleiding. Het blijft een mogelijkheid voor de jeugdrechtbank om rechtstreeks, zonder screening, een leerproject op te leggen. Dit lijkt echter minder te gebeuren. Dit verklaart de lage cijfers van de leerprojecten. Hoe het leerproject SGG de komende jaren gesubsidieerd zal worden, blijft een vraag waar we hopelijk een antwoord op krijgen in 2011.


Gambas

115

LEERPROJECT ‘SLACHTOFFER IN BEELD-MINDERJARIGEN’

HET PROJECT Het leerproject Slachtoffer in Beeld – Minderjarigen wordt sinds 2008 door Gambas aangeboden. Het leerproject SIB-M is er voor jongeren vanaf 14 jaar die feiten hebben gepleegd waarbij sprake is van een aanwijsbaar slachtoffer of een benadeelde partij (die gepersonaliseerd kan worden). Zedendelicten en louter drugsdelicten worden uitgesloten. Voorwaarde is dat de jongeren hun feiten minstens gedeeltelijk bekennen. Inlevingsvermogen in het slachtoffer is minimaal en/ of het schadeinzicht is beperkt. SIB-M heeft drie doelen: kennis en inzicht in slachtofferschap en gevolgen vergroten, inlevingsvermogen in het slachtoffer versterken en de jongere de stimulans bieden te komen tot het opnemen van verantwoordelijkheid waarbij erkenning ten aanzien van het slachtoffer en de schade een wezenlijk element is. Het leerproject SIB-M is een groepsleerproject.

DE CIJFERS In aantal aanmeldingen leerproject SIB-M was er een daling in Leuven (van 11 naar 8) en een stijging in Brussel (van 2 naar 6).

‘08

‘09

‘10

Leuven

0

11

8

Brussel

0

2

6

Totaal

0

13

14

Er werden twee groepen SIB-M georganiseerd in 2010, 1 in Leuven en 1 in Brussel. In Brussel werd SIB-M voornamelijk individueel opgenomen omdat het te lang duurde voor er een groepje kon samengesteld worden. Van de in 2010 aangemelde dossiers werden er in Leuven 2 van de 8 ook afgerond in 2010, in Brussel 1 van de 6. In Leuven werd er één positief afgerond en één negatief omdat er geen contact was. De afronding in Brussel was positief. Er blijven dus in totaal 11 dossiers af te ronden in 2010. Uit 2009 werden 4 dossiers meegenomen naar 2010. De feiten die aanleiding geven tot een leerproject SIB-M hebben meestal met geweld te maken. Meest voorkomend was opzettelijke slagen en verwondingen, op de tweede plaats komt afpersing. Alle leerprojecten SIB-M werden opgelegd bij vonnis. In Leuven werden 3 (van de 8) leerprojecten SIB-M gecombineerd met een andere maatregel, telkens met een gemeenschapsdienst. In Brussel werd er 4 (van de 6) keer gecombineerd met een gemeenschapsdienst en één keer met een leerproject Rots en Water. SIB-M wordt dus vaak gecombineerd met een andere maatregel.


Gambas

116

TERUGBLIK EN VOORUITBLIK Opvallend in 2010 was dat er drie deelnemers van het leerproject in Leuven een concrete herstelgerichte geste deden: ze schreven een brief voor hun slachtoffer. Deze werd aan de slachtoffers bezorgd via BAL (de bemiddelingsdienst van Leuven). In 2009 werd het voornemen geuit het SIB-M leerproject meer bekendheid te geven. In dit kader werd in 2010 in Leuven samengezeten met de sociale dienst: het volledige Gambas aanbod, waaronder Slachtoffer in Beeld – Minderjarigen, werd op deze bijeenkomst voorgesteld. In Brussel liet de Gambas begeleiding op het HCA overleg de deelnemers kennis maken met enkele methodieken uit het SIB-M leerproject. Voor 2011 stelde de sociale dienst van Brussel reeds de vraag SIB-M aan de consulenten te komen voorstellen. Hier zou dan meteen een afstemming kunnen gebeuren over welke jongeren thuishoren in een leerproject SIB-M. We merken dat er regelmatig jongeren in SIB-M terecht komen die reeds slachtofferinzicht hebben, terwijl anderen die nog minder inzicht hebben, niet in SIB-M terecht komen. Nochtans is het net de bedoeling van het leerproject om hen dat inzicht bij te brengen. Uitwisseling hierover met de sociale dienst kan dan ook leiden tot een voor hen gemakkelijker advies geven hierover. Een andere intentie van 2009 was het volgen van SIB-M bij andere diensten. Dit gebeurde in 2010: één begeleider ging SIB-M volgen bij BIC (de HCA-dienst van Mechelen). In 2010 werd er in het SIB-M leerproject gebruik gemaakt van nieuw, up-to-date filmmateriaal van de collega’s van BAAL (HCA-dienst Limburg). Op initiatief van de Rode Antraciet vzw was er ook een methodiekenuitwisselingsdag. Hierop kwamen verschillende organisaties samen die SIB-M aanbieden aan minderjarigen, meerderjarigen en in detentie. Dit leverde een aantal concrete werkvormen op. Deze uitwisselingen houden het programma levendig. Het SIB-M coördinatorenoverleg en –praktijkteam bleven werken zoals de vorige jaren. Er werd in 2010 ook rond de tafel gezeten met de FOR-K afdeling van het Universitair Psychiatrisch Centrum Kortenberg. FOR-K was vragende partij om het thema ‘slachtoffer’ explicieter aan bod te laten komen in hun vormingsprogramma en kwam daarom bij Gambas aankloppen. Verschillende pistes werden hierin verkend, rekening houdend met beide werkingen, het SIB-M programma en de juridische bepalingen. Momenteel lijkt het er op dat jongeren van FOR-K kunnen aansluiten bij groepen SIB-M die Gambas organiseert. Een eventueel verder samenwerkingsverband wordt zeker verder verkend in 2011. Het SIB-M programma is in principe een groepsleerproject. De groep is ook echt een meerwaarde in dit project. Jongeren kunnen zich in elkaar herkennen en model staan voor elkaar. Deze onderlinge herkenbaarheid maakt het de jongeren mogelijk elkaar te confronteren met verschillende waarden en opvattingen, waardoor het inzicht in het eigen gedrag wordt aangescherpt. De confrontatie met de anderen maakt het de jongeren moeilijk de feiten en de gevolgen voor het slachtoffer te minimaliseren. Een groepservaring kan tenslotte ook de nood aan verandering versterken en helpen meer gepaste manieren om problemen op te lossen te aanvaarden en te ontwikkelen. In de praktijk is het, zoals bij alle groepsprojecten, wel eens wachten tot er een groep kan samengesteld worden. Het programma wordt daarom, om een jongere niet te lang te laten wachten, ook individueel gegeven. De doelstellingen van het project (zie boven) kunnen ook indivdiueel bereikt worden. Het samenstellen van groepen voor groepsleerprojecten als SIB-M blijft een aandachtspunt.


Gambas

117

BASTA

HET PROJECT Het Basta-project is een plaatsingsvervangende maatregel die wordt georganiseerd sinds 2003. Wanneer een jongere op het punt staat geplaatst te worden of reeds korte tijd geplaatst werd, maar er enkele levensdomeinen zijn waarop het thuis wel goed loopt, zoals school bijvoorbeeld, kan er voor het Basta-project geopteerd worden. Het project duurt 6 maanden en bevat minimum een gemeenschapsdienst van 30u, een leerproject van 40u (onder de vorm van wekelijkse ontmoetingen met jongere en/of ouders rond door hen of door de jeugdrechtbank aangebrachte thema’s) en een vrijwillig aanbod tot herstelbemiddeling. Bijkomende doelstellingen worden aan de start van het project met alle betrokken partijen afgesproken. Deze zijn te groeperen onder school, vrije tijd en thuissituatie. In tegenstelling tot andere maatregelen, wordt bij de Basta voorafgaand een gesprek gehouden met ouders en jongeren om te peilen naar hun motivatie om in dit project te stappen. Dit gesprek met de jongere vindt regelmatig plaats te Everberg of in de gemeenschapsinstelling. Wanneer deze motivatie er is, wordt aan de jeugdrechtbank doorgegeven dat het project bij beschikking kan opgelegd worden en kunnen we van start gaan. Het Basta-project wordt niet als dusdanig gesubsidieerd. Toch engageren we ons om dit project te organiseren, waarbij we onszelf geen opnameplicht opleggen. Gezien de intensiviteit van deze maatregel wordt telkens gekeken naar de mogelijkheid van het team om er een Basta bij op te nemen. De begeleiding wordt opgenomen door een begeleider en een co-begeleider.

DE CIJFERS In 2010 waren er in Leuven terug iets meer Basta’s dan in 2009, in Brussel was er exact hetzelfde aantal. Als we kijken naar de afgelopen 7 jaar, blijven de cijfers redelijk gelijk, samengaand met de draagkracht van het team.

‘03

‘04

‘05

‘06

‘07

‘08

‘09

‘10

Leuven

2

4

6

1

4

2

1

4

Brussel

6

10

1

8

7

7

6

6

Totaal

8

14

7

9

11

9

7

10

Opvallend was dat er geen enkel meisje een Basta-project kreeg opgelegd en dat de leeftijd van de jongens laag lag: van de 10 waren er 4 jongens slechts 14 jaar. Hoewel de Basta-maatregel een alternatief voor plaatsing is, werd er in Leuven in 2010 toch één Basta per vonnis opgelegd. Eén werd er in Brussel opgelegd bij arrest. De andere Basta-projecten werden opgelegd bij beschikking.


Gambas

118

Van de 10 opgelegde Basta-projecten in 2010 werden er 6 ook dat jaar nog afgerond. In Leuven werden er twee positief afgerond. Eentje werd uiteindelijk niet opgestart wegens gebrek aan tijd bij de Gambasbegeleiding. Dit was de Basta die bij vonnis was opgelegd. Ook in Brussel werden er twee Basta’s positief afgerond. Eéntje werd negatief afgesloten omdat de jongere zijn afspraken niet nakwam. Vier Basta-projecten dienen dus nog afgerond te worden in 2011. Er dienden in 2010 geen Basta-begeleidingen uit 2009 meer afgerond te worden. De feiten waarvoor jongeren werden aangemeld voor een Basta-project waren: vernieling, steaming, verboden wapendracht, opzettelijke brandstichting, inbraak, gewapende overval, opzettelijke brandstichting en vandalisme. Deze feiten zouden normaal leiden tot een plaatsing of leidden reeds tot een korte plaatsing.

TERUGBLIK EN VOORUITBLIK Een studente van de VUB (Verscheure Delphine, Masterproef ‘Jongeren op leerproject en daarmee Basta!’, VUB, 2009-2010, 102p.) nam Basta als onderwerp van haar thesis en deed daarvoor in 2010 een bescheiden onderzoek naar de Basta-maatregel. Ze baseerde zich daarvoor op dossiers van 2008 en 2009. Ze deed hiervoor dossierstudie en interviews met jongeren en begeleiders. Wat betreft de instroom bleek dat het enkel ging over jongens van minstens 16 jaar met een problematische schoolcarrière. De maatregel werd steeds e plaatsingsverkortend opgelegd. In 1/4 van de dossiers werd de Basta voor het einde van de 6 maanden stopgezet. Als sterktes van deze maatregel vond zij: de flexibiliteit ervan, de duur, de 3 peilers (herstelgericht, sanctionerend en ondersteunend/educatief) en het verblijf in het thuismilieu. Knelpunten waren volgens dit onderzoek: het gebrek aan officiële erkenning, de beperkte capaciteit en soms een gebrek aan vereiste deskundigheid voor de soms zware problematiek die ruimer ging dan de ‘feiten’. De ervaring van de begeleiding met Basta-begeleidingen bleek er vooral één van weerstand en gebrek aan motivatie bij de jongeren. De ervaring van de jongeren is dat het lang duurt. Algemeen besluit was dat een Basta-project heel wat mogelijkheden biedt. Voor 2011 nemen we ons voor om de rol van de co-begeleider, die de Basta van op afstand meevolgt, beter in te vullen. Ook willen we onze methodieken om met gezinnen te werken, verfijnen. Hiervoor zal het wellicht nuttig zijn bij thuisbegeleidingsdiensten aan te kloppen. Het kan een idee zijn regelmatig aan jeugdrechtbanken en sociale diensten door te geven wanneer er geen ruimte is voor Basta-begeleidingen. Zij kunnen dan sneller naar andere oplossingen zoeken.


Gambas

119

ALGEMEEN BESLUIT GAMBAS

Weer een Gambasjaar voorbij! Eéntje waarin de fusie inmiddels een echt samen-werken is geworden. Eéntje waarin er weer hard gewerkt werd - in contact met jongeren, in contact met collega’s, collegadiensten en verwijzers. Eéntje waarin het bang afwachten was of de overheid haar mondelinge beloftes al dan niet zou nakomen op papier. Eéntje waarin er weer heel wat papierwerk werd verzet (met de nodige aandacht voor het milieu, natuurlijk). Kortom, ééntje waar we weer met veel plezier samen met de jongeren hun alternatieve maatregel een zinvolle invulling probeerden te geven. Het uitgebreide aanbod dat Gambas voorziet, zorgt ervoor dat jeugdrechters en consulenten over veel opties beschikken om jongeren naar door te verwijzen. Jongeren kunnen hierdoor een maatregel ‘op hun maat’ opgelegd krijgen. Deze keuzemogelijkheid maakt het verwijzers daarentegen ook moeilijker het overzicht te bewaren en na te gaan welke maatregel best bij welke jongere past. Gambas deed in 2010 opnieuw inspanningen om het aanbod zo overzichtelijk mogelijk te verspreiden en om enkele methodieken uit leerprojecten kenbaar te maken door ze effectief uit te proberen met de verwijzers. Gevolg van dit uitgebreide keuzepakket is misschien ook dat er regelmatig combinaties worden opgelegd. Vaak zijn dit dan gemeenschapsdiensten in combinatie met één van onze leerprojecten. Net als vorig jaar kregen we meer combinaties, niet enkel in Brussel, maar nu ook meer in Leuven. Het Basta-project, dat in 2003 oorspronkelijk startte met een gemeenschapsdienst van 120 uren met de daarbijhorende voorwaarden, evolueerde sinds het in werkingtreden van de nieuwe jeugdwet naar een combinatiemaatregel gemeenschapsdienst van 30 uren en een langdurend leerproject van 40 uren. Hoewel de investering bij een Basta-project groter is dan dit geregistreerde aantal uren, blijven we er ook in 2010 voor kiezen om - in de mate van het mogelijke - in te gaan op de vragen van de sociale dienst en de jeugdrechtbank. Hoewel reeds een werkpunt vorig jaar lukte het ons dit jaar niet om de opgelegde termijn van 6 maanden steeds te respecteren. Gemiddeld duren onze begeleidingen iets langer dan 7 maanden. Daarom startten we in 2010 een proces waarin we ons kansenbeleid onder de loep gingen nemen. Hoewel we wel weten dat we dit gemiddelde mogen relativeren omdat (de stijgende) combinatiemaatregelen het soms moeilijk maken om snel(ler) af te ronden, willen we dit werkpunt meenemen naar 2011 en het ‘recht op kansen krijgen’ blijvend bevragen. De zoektocht naar het evenwicht tussen verantwoordelijkheid leggen bij de jongere voor de uitvoering van zijn opgelegde maatregel én het willen bereiken van een positieve effect van een succeservaring, werd ingezet. Kansen (mogen) geven binnen begeleidingen betekent vaak kunnen werken met een persoon en niet met ‘een dossier’. Kansen geven zorgt net soms voor het op maat kunnen werken, rekening houdend met de persoon, zijn mogelijkheden en zijn situatie. Daarom opteren we nog steeds voor huisbezoeken in ons eerste contact met de jongere en zijn ouders. Ook omdat we daardoor in de begeleiding de verantwoordelijkheid meer bij de jongere kunnen laten. Teveel kansen geven biedt soms te weinig kader, voor de jongeren maar ook voor begeleiders. Het was een jaar waarin er telkens evenwicht diende gezocht


Gambas

120

En wellicht zullen de komende jaren op dit vlak een zoektocht blijven. We hopen dat de striktere HCAsubsiduering het ons de komende jaren blijft toelaten om met personen te werken, en niet met cijfers/dossiers.


Gambas

121

DE CIJFERS: ALGEMEEN (combinatiedossiers, waarin een (of twee) leerproject en een gemeenschapsdienst opgelegd werd, komen dubbel voor in de tabellen)

Leeftijd bij feiten voor leerprojecten

Leeftijd

Brussel

Leuven

Totaal

Ongekend*

7

8

15

12

0

1

1

13

0

3

3

14

5

8

13

15

10

12

22

16

13

8

21

17

10

11

21

18

1

0

1

* in geval van beschikkingen of engagementsverklarigen beschikken we niet altijd over alle gegevens van de jongere (zoals vb. zijn geboortedatum)

Leeftijd bij feiten voor gemeenschapsdiensten

Leeftijd

Brussel

Leuven

Totaal

Ongekend

3

2

5

12

0

0

0

13

1

3

4

14

3

5

8

15

11

11

22

16

13

9

22

17

18

7

25

18

2

0

2


Gambas

122

Gepleegde feiten leerprojecten**

Feiten

Brussel

Leuven

Totaal


0

2

2

Afpersing

5

14

19

Andere

3

12

15

Andere aanval of verzet tegen politie

0

1

1

Autodiefstal

0

1

1

Bedreigingen

1

0

1

Bedreigingen tav politie

2

0

2

Beschadigingen (vernielingen in het algemeen)

4

2

6

Diefstal door middel van geweld of bedreiging

11

9

20

Diefstal met inklimming

0

0

0

Diefstal met verzwarende omstandigheden

10

6

16

Diefstal waarbij wapens werden getoond of

0

1

1

Drugs

17

9

26

Drugsdealen

0

0

0

Geweld tegen Ambtenaar

0

0

0

Gewone diefstal

11

2

13


0

1

1

Heling (gestolen of verduisterde voorwerpen)

1

0

1

Onbekend

2

4

6

Onopzettelijke brandstichting

2

0

2

Oplichting

0

0

0


1

0

1


11

27

38

Opzettelijke slagen en verwondingen tav politie

2

0

2

Poging tot afpersing

1

2

3


0

1

1

Poging tot diefstal dmv geweld of bedreiging

1

0

1


0

0

0

Smaad

1

0

1

Vandalisme

5

1

6

Verboden wapendracht

3

0

3

Verkrachting

1

1

2


Gambas

123

Wapendracht

0

0

0

Weerspannigheid

1

0

1

Winkeldiefstal

0

2

2

Zedenschennis

0

1

1

Gepleegde feiten gemeenschapsdiensten**

Feiten

Brussel

Leuven

Totaal


0

0

0

Afpersing

5

8

13

Andere

13

2

15

Andere aanval of verzet tegen politie

0

0

0

Autodiefstal

0

10

10

Bedreigingen

0

0

0

Bedreigingen tav politie

0

0

0

Beschadigingen (vernielingen in het algemeen)

4

8

12

Diefstal door middel van geweld of bedreiging

17

6

23

Diefstal met inklimming

0

1

1


17

9

26

Diefstal waarbij wapens werden getoond of

3

0

3

Drugs

24

6

30

Drugsdealen

0

1

1

Geweld tegen Ambtenaar

0

1

1

Gewone diefstal

12

5

17


0

0

0

Heling (gestolen of verduisterde voorwerpen)

3

1

4

Onbekend

1

1

2

Onopzettelijke brandstichting

2

0

2

Oplichting

5

0

5


2

0

2


8

10

18

Opzettelijke slagen en verwondingen tav politie

0

0

0

Poging tot afpersing

0

0

0


3

0

3

Poging tot diefstal dmv geweld of bedreiging

1

0

1


Gambas

124


0

1

1

Smaad

0

0

0

Vandalisme

4

2

6

Verboden wapendracht

3

0

3

Verkrachting

1

0

1

Wapendracht

1

0

1

Weerspannigheid

0

0

0

Winkeldiefstal

0

1

1

Zedenschennis

0

0

0

** ook de feiten worden niet altijd opgenomen in een beschikking, waardoor het kan dat in bovenstaande tabellen een aantal feiten niet mee werden opgenomen.

Aantal feiten per dossier leerprojecten

Aantal feiten

Brussel

Leuven

Totaal

1

23

33

56

2

7

10

17

3

11

2

13

4

2

1

3

5

2

3

5

6

0

1

1

7

0

0

0

8

1

0

1

9

0

0

0

10

0

0

0

11

0

0

0

12

0

0

0

13

0

0

0

14

0

0

0

15

0

1

1


Gambas

125

Aantal feiten per dossier gemeenschapsdiensten

Brussel

Leuven

Totaal

1

18

20

38

2

10

12

22

3

14

3

17

4

3

0

3

5

1

1

2

6

2

1

3

7

0

0

0

8

1

0

1

9

0

0

0

10

0

0

0

11

0

0

0

12

1

0

1

Brussel

Leuven

Totaal

Beschikking

10

7

17

Vonnis

35

46

81

Andere

1

1

2

Brussel

Leuven

Totaal

Beschikking

7

0

7

Vonnis

43

33

76

Andere

1

0

1

Beschikking/Vonnis/Andere leerprojecten

Beschikking/Vonnis/Andere gemeenschapsdiensten


Gambas

126

CIJFERS GEMEENSCHAPSDIENSTEN (Basta niet inbegrepen) Aantal aangemelde gemeenschapsdiensten 2009-2010

Aangemelde dossiers

Leuven

Brussel

Totaal

2009

19

59

78

2010

33

45

78

Aantal aangemelde gemeenschapsdiensten 2001-2010

‘01

‘02

‘03

‘04

‘05

‘06

‘07

‘08

‘09

‘10

Leuven

39

24

36

40

35

24

23

24

19

33

Brussel

33

39

31

20

22

26

39

41

59

45

Totaal

72

63

67

60

57

50

62

65

78

78

Aantal in 2010 af te ronden gemeenschapsdiensten

Aangemeld in ...

Leuven

Brussel

Totaal

2008

0

1

1

2009 en nog af te sluiten in 2010

14

30

44

2010

33

45

78

Totaal

47

76

123

Aantal in 2011 af te ronden gemeenschapsdiensten van 2010

Leuven

Brussel

Totaal

Afgerond in 2010

13

23

36

Nog niet afgerond in 2010

20

22

42

Combinaties gemeenschapsdienst met leerprojecten 2010

Combinatie met

Leuven

Brussel

Totaal

Rots en water

0

7

7

Op maat

4

5

9

SGG

0

1

1


Gambas

127

SIB

3

4

7

Drugs

2

4

6

Totaal combinaties

9

21

30

Niets

24

24

48

Aantal uren gemeenschapsdienst gecombineerd met een leerproject 2010

Combinatie GD + LP

Leuven

Brussel

Totaal

20

0

5

5

25

1

0

1

30

3

4

7

40

1

5

6

45

1

0

1

50

0

3

3

60

2

0

2

80

0

3

3

100

1

0

1

120

0

1

1

Gemiddeld

47

44

45,5

Aantal opgelegde uren gemeenschapsdienst 2010

Aantal uren

Leuven

Brussel

Totaal

20

2

9

11

25

1

0

1

30

8

8

16

40

2

8

10

45

6

0

6

50

0

6

6

60

11

2

13

70

0

4

4

80

0

5

5


Gambas

128

100

1

1

2

112

2

0

2

120

0

2

2

CIJFERS ROTS EN WATER Aantal aangemelde leerprojecten Rots en Water 2009-2010

Aangemelde dossiers

Leuven

Brussel

Totaal

2008

15

4

19

2009

6

16

22

2010

9

16

25

Aantal in 2010 af te ronden leerprojecten Rots en Water

Aangemeld in ...

Leuven

Brussel


5

10

2010

9

16

Totaal

14

26

Aantal in 2011 af te ronden leerprojecten Rots en Water van 2010

Totaal Afgerond

9


16

Combinaties leerproject Rots en Water 2010

Combinatie met

Leuven

Brussel

Totaal

Gemeenschapsdienst

0

8

8

Op maat

0

1

1

SIB-M

0

1

1


Gambas

129

CIJFERS LEERPROJECT ‘OMGAAN MET DRUGS’ Aantal aangemelde leerprojecten ‘omgaan met drugs’ 2009-2010

Aangemelde dossiers

Leuven

Brussel

Totaal

2009

12

9

21

2010

8

8

16

Aantal aangemelde leerprojecten ‘omgaan met drugs’ 2003-2010

‘03

‘04

‘05

‘06

‘07

‘08

‘09

‘10

Leuven

16

6

7

9

8

6

12

8

Brussel

8

3

3

8

7

13

9

8

Totaal

24

9

10

17

15

19

21

16

Aantal in 2010 af te ronden leerprojecten ‘omgaan met drugs’

Aangemeld in ...

Leuven

Brussel


9

5

2010

8

8

Totaal

17

13

Aantal in 2011 af te ronden leerprojecten ‘omgaan met drugs’ van 2010

Leuven

Brussel

Totaal

Afgerond in 2010

1

6

7


7

2

9

CIJFERS LEERPROJECT OP MAAT Aantal aangemelde leerprojecten op maat 2009-2010

Aangemelde dossiers

Leuven

Brussel

Totaal

2009

20

22

42

2010

20

9

29


Gambas

130

Aantal aangemelde leerprojecten op maat 2003-2010

‘03

‘04

‘05

‘06

‘07

‘08

‘09

‘10

Leuven

21

11

11

21

18

10

20

20

Brussel

9

12

16

16

22

16

22

9

Totaal

31

23

27

37

41

26

42

29

Aantal in 2010 af te ronden leerprojecten op maat

Aangemeld in ...

Leuven

Brussel

Totaal


0

8

8


8

15

23

2010

20

9

29

Totaal lopende dossiers in 2010

28

32

60

Aantal in 2011 af te ronden leerprojecten op maat van 2010

Leuven

Brussel

Totaal

Afgerond

4

4 + 1 (LP afgerond, maar GD nog af te ronden in 2011)

9

Nog niet afgerond in

16

4

20

Combinaties leerproject op maat 2010

Combinatie met

Leuven

Brussel

Totaal

Gemeenschapsdienst

4

4

8

Niets

16

5

21

CIJFERS LEERPROJECT SEKSUEEL GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG Aantal aangemelde leerprojecten SGG 2009-2010

Aangemelde dossiers

Leuven

Brussel

Totaal

2009

3

1

4

2010

3 (1x45u)

1

4


Gambas

131

Aantal in 2010 af te ronden leerprojecten SGG

Aangemeld in ...

Totaal


4

2010

4

Totaal

8

Aantal in 2011 af te ronden leerprojecten SGG van 2010

Leuven

Brussel

Totaal

Afgerond in 2010

3

1

4


0

0

0

CIJFERS LEERPROJECT SLACHTOFFER-IN-BEELD - MINDERJARIGEN Aantal aangemelde leerprojecten SIB-M 2009-2010

Aangemelde dossiers

Leuven

Brussel

Totaal

2008

0

0

0

2009

11

2

13

2010

8

6

14

Aantal in 2010 af te ronden leerprojecten SIB-M

Aangemeld in ...

Leuven

Brussel

Totaal


3

1

4

2010

8

6

14

Totaal

11

7

18

Aantal in 2011 af te ronden leerprojecten SIB-M van 2010

Leuven

Brussel

Totaal

Afgerond

2

1

3


6

5

11


Gambas

132

Combinaties leerproject SIB-M 2010

Combinatie met

Leuven

Brussel

Totaal

Gemeenschapsdienst

3

4

7

Rots en water

0

1

1

Niets

5

1

6

CIJFERS BASTA Aantal aangemelde Basta’s 2009-2010

Aangemelde dossiers

Leuven

Brussel

Totaal

2009

1

6

7

2010

4

6

10

Aantal aangemelde Basta’s 2003-2010

‘03

‘04

‘05

‘06

‘07

‘08

‘09

‘10

Leuven

2

4

6

1

4

2

1

4

Brussel

6

10

1

8

7

7

6

6

Totaal

8

14

7

9

11

9

7

10

Aantal in 2010 af te ronden Basta’s

Aangemeld in ...

Leuven

Brussel


0

0

2010

4

6

Totaal

4

6

Feiten Basta’s 2010

Feiten

Leuven

Brussel

Totaal

Afpersing (diefstal met geweld)

1

1 (steaming)

2

Bedreiging (geweld)

0

2 (verboden wapen)

2


Gambas

133

Beschadigingen (vernieling in het algemeen)

1

2

3

Diefstal dmv geweld of bedreiging (diefstal met geweld)

0

1 (gewapende overval)

1


0

2 (inbraak)

2

Opzettelijke brandstichting (vernieling)

0

2

2

Opzettelijke slagen en verwondingen (geweld)

1

0

1

Onbekend

1

0

1

Vandalisme (vernieling)

1

0

1

Aantal in 2011 af te ronden Basta’s van 2010

Leuven

Brussel

Totaal

Afgerond in 2010

3

3

6


1

3

4


Gambas

134


Gambas

135

Onthemende projecten


Oikoten

136

OIKOTEN

INLEIDING

Het mag inleidend gezegd en geschreven worden: om jaarlijks voor 16 jongeren en hun context een Oikotenproject te organiseren met al wat zich daar rond aandient, beschikken we over de flexibele inzet en het engagement van een bevlogen team en de drijvende kracht van een ploeg tochtbegeleid(st)ers, gastgezinnen en vrijwilligers. In de werking van Oikoten is het antwoord op wat werkt een mix van de eenvoud van het concept met de drijfveer van wie werkt. We weten en beseffen: eens een project start, zijn het de tochtbegeleiders en gastgezinnen die dag na dag, 24 op 24 uur, samen met de jongere het project dragen en maken. Eens vertrokken, loopt het project haar eigen proces… een “vrijplaats als kans tot herstel van verbondenheid”. De jongere met zijn begeleider/ gastgezin zijn daarvan de eigenaars. We weten en beseffen dat een groep van vrijwilligers (steunfiguren, extochtbegeleiders, betrokkenen,…) een onschatbare bijdrage bieden in de ondersteuning en omkadering van alle Oikotenprojecten. Dank zij dit netwerk hebben de jongeren en Oikoten een breder draagvlak én draagkracht! We weten en beseffen dat administratieve en logistieke ondersteuning daarbij zo noodzakelijk én zeer complementair is aan de hulp en dienstverlenende ondersteuning. We zijn daar dankbaar voor en fier over... Het team van Oikoten heeft de opdracht te ondersteunen van op afstand en te zorgen voor al de randvoorwaarden rond elk project : het team selecteert de kandidaat jongeren én begeleiders/ gastgezinnen, bereidt elk project voor en neemt contact met alle betrokken partijen om de engagementen en uitingen van hoop te vertalen in een geschreven overeenkomst, staat klaar tijdens elk project om in te pikken op zoveel onvoorspelbaarheden, begeleidt de context van de jongere tijdens en vaak ook na het project, zorgt voor de transfer naar vervolghulp,… Toch vooraf enkele bijzonderheden over 2010, een jaar met: -

-

-

-

vruchtbare collega’s…Fijn dat Eva een gezonde zoon Tobe het leven gaf op 15/8 en Sophie een gezonde dochter Luka op 31/12. Dat dit grote impact heeft op een klein team, hoeft geen extra uitleg. Dat we op sterke “ad interim collega’s” konden rekenen, is goed meegenomen! een nieuw uitgeschreven overeenkomst voor 2011 met de subsidiërende overheid, tot stand gekomen in samenwerking met het Agentschap Jongerenwelzijn. Een nota over het wat en hoe van de Oikotenwerking lag aan de basis ervan. We zijn vragende partij dat Oikoten als project beter kan verankerd worden en willen participeren aan dit proces. een aantal projecten die vroeger eindigen dan voorzien- door fysieke tegenslagen, door mentale draaglast. Crisisbezoeken, crisisoverleg en twijfels over de beste en meest correcte beslissing wegen op het team en de jongeren/ tochtbegeleiders/ gastgezinnen! minder jongeren die zich kandidaat stellen. Het laagste cijfer van de laatste jaren. We reflecteren; is het toeval of een signaal? een grondige evaluatie van de organisatie van de werkprojecten in Zuid-Frankrijk die resulteert in de beslissing tot stopzetting van het “Centrum Frankrijk”. De belangrijkste redenen zijn enerzijds de groeiende moeilijkheid om voldoende gastgezinnen te blijven vinden in die regio en anderzijds de toenemende administratieve complexiteit van het in stand houden van een klein filiaal met 2 Franse werknemers in het buitenland.


Oikoten

137

-

Gedurende 15 jaar hebben we in de streek rond Limoux en Toulouse een honderdtal jongeren begeleid in een werkproject bij boeren, manegehouders, kaasmakers, schapenkwekers, etc... Al die jaren werkten Oikoten-medewerkers daar als vertrouwde aanspreekpersonen voor de jongeren en gastgezinnen en faciliteerden op die manier de werkprojecten. We kijken er dankbaar op terug! Vanaf 2011 organiseren we de onthemende werkprojecten vanuit Vlaanderen, en niet meer vanuit Chalabre. Een nieuwe uitdaging voor 2011! de conciërge-wissel op het domein in Biez- Sart. We danken Geert en Veerle en hun kinderen voor hun engagement van de voorbije jaren als onthaalmedewerkers en huisbewaarders! Ze geven de opdracht door aan Jef. We willen binnen Alba/ Oikoten de tijd nemen om te herbronnen over het doel en de functie van dit domein in het kader van onze opdrachten en geschiedenis. Opteren we voor Biez als een ontmoetingsplek waar een brede groep van vrijwilligers rond Oikoten samenkomt, waar nieuwe ideeën ontstaan, waar mensen op adem kunnen komen? Afhankelijk van de toekomstige voorwaarden die we met de eigenaars contractueel moeten bespreken, willen we op organisatieniveau beleidsopties en -keuzes maken. Intussen blijven de vroegere activiteiten doorgaan: het domein in Biez is een plek voor o Oikotengasten tijdens de voorbereiding van hun tocht, o het introductieweekend van de begeleiderploeg, o het jaarlijks jongerenweekend, o time out- activiteiten van Tool, o team- denkdagen van Alba en andere voorzieningen, o korte kampen van groepen jongeren uit de bijzondere jeugdzorg, o …

Het eigene van 2010 leest U in de volgende bladzijden met -

een kortverhaal van elk project,

-

een toelichting bij de cijfers,

-

een reflectie rond enkele thema’s die ons bezig houden: een beschrijving van hoe we het narratieve denkkader in de werking van Oikoten integreren, een discours over wat wij denken en lezen rond “wat werkt in Ontheming?”

-

een voorstelling van het pilootproject van Oikoten voor volwassen gedetineerden.


Oikoten

138

VERSLAG VAN DE ONTHEMENDE PROJECTEN

In 2010 organiseert Oikoten voor 16 jongeren een onthemingsproject. Daarnaast tellen we 2 projecten die eind 2009 opstartten en afgerond worden in 2010. Dat brengt het totale aantal begeleide jongeren op 18.

10 jongeren stappen een tochtproject, 8 doen een werkproject.

DE TOCHTEN

We beschrijven hieronder kort elke tocht van 2010. We organiseerden 3 duotochten, 4 individuele tochten.

VOORJAARSTOCHT (1 JONGEN) MALAGA (SPANJE) – CABO FISTERRA (SPANJE) Silvio, die z’n vader nooit gekend heeft, worstelt met een identiteitscrisis. Hij heeft problemen met gezagsfiguren en belandt na enkele omwegen in Mol. Hij ziet in een voettocht een kans tot herbronnen. Eind februari vertrekt hij met een begeleider naar Spanje voor een tocht van drie maanden. De voorbereiding verloopt prima en gezwind starten ze vanuit het uiterste zuiden van Spanje richting noorden. Zo zuidelijk hadden ze echter niet gerekend op het slechte weer. Weken aan een stuk blijft het boven Andalusië regenen. Hele valleien worden tot rampgebied verklaard. Ze blijven dapper stappen, tot na een maand de begeleider geveld wordt door een voetblessure. Hij keert naar huis terug en wordt vervangen door een begeleidster. Silvio, die meer moeite heeft om gezag te aanvaarden van vrouwen dan van mannen, weet zich verrassend genoeg uitstekend aan de nieuwe situatie aan te passen. In een groeiende verstandhouding bereiken ze samen het einddoel. Opmerkelijk: Silvio verkiest zijn moeder als steunfiguur. Ze gaat mee op achterbanbezoek. Ze stapt enkele dagen mee, een bijzonder proces. Na een succesvolle tocht start Silvio met kamertraining in de grootstad.

VOORJAARSTOCHT (1 MEISJE) TOSSA DE MAR (SPANJE) – SANTANDER (SPANJE) Deze tocht loopt tijdens de voorbereidingsweek helemaal vast. De jongere haakt af : het avontuur van elke dag 20 km stappen en primitief buiten slapen in een tent, schrikt haar meer af dan ze had ingeschat. Ze voelt zich niet op haar gemak in de Oikotencultuur en met de begeleidster krijgt ze weinig voeling. De angst en bedreiging blijkt groter dan de uitdaging… We zoeken samen naar een andere werkvorm die beter bij haar aansluit.

VOORJAARSTOCHT (2 JONGENS) ALICANTE (SPANJE) – CABO FISTERRA (SPANJE) Stefaan is een wat slome jongeman die in De Grubbe, Everberg is beland nadat zijn verblijf in verschillende instellingen vroegtijdig werd afgebroken. Hij heeft geen thuis, en kent zijn moeder nauwelijks. Mike woont bij moeder thuis maar worstelt met een cannabisverslaving. Vast overtuigd om met het blowen te willen kappen, schrijft hij zich in in een afkickprogramma van een week, vanwaar hij naar Tildonk komt. Daar ontfermt een begeleider -met de uitstraling van een grootvader- zich over beide jongens. De voorbereiding loopt goed. De


Oikoten

139

vlucht naar Alicante ook. Maar na één week stappen heeft Stefaan pijnlijke voetkwetsuren. Zijn overgewicht, dat hij nooit echt als problematisch heeft ervaren, speelt hem nu behoorlijk parten. Het groepje rust, vertrekt opnieuw, maar al snel ligt Stefaan weer stil. Een vrijwilliger ontfermt zich over hem terwijl de groep verder stapt, richting Sierra Nevada. Stefaan pikt weer aan maar spreekt van opgeven. Toch kan hij worden overgehaald om nog tot het achterbanbezoek door te gaan. Die paar dagen in de bergen zijn beslissend: mede door de ondersteuning van Mike en de begeleider weet Stefaan zich over de fysieke ongemakken te zetten. Hij beslist om door te zetten. De rest van de tocht verloopt op een relatief vlotte manier. Het is ongelooflijk om te zien hoe Mike zich voor deze tocht inzet. Wat zijn vroegere verslaving betreft: verschillende malen slaat hij het aanbod af om met Spaanse jongeren mee cannabis te roken. Enkel de diefstal van zijn rugzak veroorzaakt nog enige deining. Vier maanden na hun vertrek staat dit drietal in Finisterra. Terug in België start een spectaculair vermagerde Stefaan met bzw, terwijl Mike weerkeert naar z’n moeder, die ook tweemaal op bezoek ging tijdens de tocht.

ZOMERTOCHT (2 JONGENS) BIEZ (BELGIË) – ROME (ITALIË) Damien, die zijn ouders amper kent, zit in de gemeenschapsinstelling te Mol. Hij gaat niet naar school, pleegt feiten en is zelden nuchter. Moeder wil hem graag in huis nemen maar kampt zelf met een verslaving. Ook Boris kent zijn ouders niet goed. Net als Damien woont hij al heel z’n leven in instellingen. Hij volgt kamertraining in een provinciestad maar botst voortdurend op problemen van zelfredzaamheid, en belandt vaak in gezagsconflicten. Samen met een begeleider van zo’n 30 jaar oud beginnen ze aan een voettocht naar Rome. Al tijdens de voorbereiding is duidelijk hoezeer Boris op de groep weegt. Hij houdt zich staande met fantasierijke verhalen die de twee anderen slecht kunnen verteren. Toch vertrekt de tocht met drie, maar Boris, die zich heel slecht verzorgt en al gauw allerlei kwalen heeft, weet de groep op te houden. Ondertussen zorgt Damien ook voor de nodige stress door zijn vriendinnetje (die diep in de Ardennen -op de route van de stappers- woont) steeds maar naar de voorgrond te trekken. Na heel wat over en weer getelefoneer met het thuisfront volgt een noodbezoek. Er wordt besloten om het toch nog te blijven proberen, maar dan wendt Boris een ernstige voetblessure voor. Exit Boris. (Boris belandt na zijn vroegtijdige terugkeer bij Oikoten-vrijwilligers, waar aan het licht komt hoe weinig zin deze jongen heeft om terug te keren naar het stappersleven, maar ook hoezeer hij kampt met een psychiatrische problematiek. Een verblijf bij een opvangboerderij mislukt, waarna Boris naar een leefgroep verhuist, in afwachting van gepaste medisch psychiatrische hulp.) Ondertussen gaat de tocht met z’n tweetjes verder. Maar een week later heeft Damien last van z’n knie. Voor we het goed en wel beseffen staat het tweetal in Tildonk. Niet voor lang echter. Een arts adviseert om toch te blijven stappen, al is het mondjesmaat, en zo weer op te bouwen naar normaal dagschema. Met vallen en opstaan lukt dit, al blijkt geregeld dat Damien ook twijfelt aan de zin van de tocht . Net over de ZwitsersItaliaanse grens worden zijn knieklachten ernstiger. Na 79 dagen stopt het stappen. Hoewel moeder verre van klaar is om hem in huis te halen, gaat Damien toch bij haar wonen. Met weinig succes…

ZOMERTOCHT (1 MEISJE) BERWICK-UPON-TWEED (SCHOTLAND)– LANDS END (ENGELAND) Na een bewogen en moeilijke jeugd verblijft Gwendolyn in De Zande te Beernem. Haar vluchtgedrag, druggebruik en haar weinig begeleidbare houding zijn voor de jeugdrechter voldoende om haar daar even te houden. Maar indien ze een tocht met ons kan volhouden, krijgt ze een nieuwe kans. Ze zou dan terug kunnen keren naar huis. Samen met haar begeleidster start Gwendolyn aan een tocht van drie maanden langs Engelands mooiste wandelpaden. Maar een makkelijke tocht wordt het niet, voor geen van de partijen. Het weer valt behoorlijk tegen. Gwendolyn is heel bitsig tegenover haar begeleidster, die hier duidelijk onder lijdt. Deze laatste blijkt last te hebben van een pijnlijke knie, maar zet desondanks haar tanden in de tocht. Mede


Oikoten

140

dankzij de steun van de lokale bevolking en de vele meestappers verschuiven toch stilaan de verhoudingen. Gwendolyn neemt af en toe verrassend veel verantwoordelijkheid op. Beiden weten mekaar soms te vinden en genieten af en toe van het schitterende land dat ze doorkruisen. Wanneer na twee maanden de weergoden hen een warme zonnige tijd gunnen, treedt er voldoende ontspanning op om het einddoel te halen. Al blijft het een fysieke krachttoer voor de begeleidster, wiens knie niet echt geneest. Bij aankomst in België keert Gwendolyn terug naar huis bij vader.

NAJAARSTOCHT (2 JONGENS) BOEKAREST (ROEMENIË) – TILDONK (BELGIË) Roberto is een drukke maar sociale en intelligente jongen van gemengde afkomst die zijn ouders nooit gekend heeft. In zijn pleeggezin is hij niet meer welkom, wegens steeds weerkerende conflicten. Na een goed jaar in een instelling zit Roberto ook daar in tal van conflicten, voelt hij zich slecht in z’n vel en zoekt zich via een tocht te herbronnen. De jeugdrechter biedt hem de kans om alleen te gaan wonen als hij meedoet aan de tocht. Perry is een plattelandsjongen die al jaren medicatie neemt om te kunnen functioneren. Zijn gescheiden ouders zitten niet op dezelfde lijn wat betreft zijn opvoeding. Hij toont zich vaak eisend en soms arrogant, en heeft zich helemaal geïdentificeerd met de straatcultuur die hij op TV ziet. Door uit de hand gelopen druggebruik is hij in Mol beland. Hij zegt nood te hebben aan echte ervaringen. Beide jongens zien wel wat in de Roemenië-tocht die de begeleider uitstippelde. Een loodzwaar en pittig winteravontuur doorheen zeven landen, vaak op kompas en door erg primitieve streken. Een slimme en goed getrainde hond maakt hen tot een viertal. Na een vlotte voorbereiding nemen ze het vliegtuig naar de Roemeense hoofdstad. Tijdens de eerste maand zien we een afwisseling van goede groepswerking met periodes van conflict. De jongens spannen soms samen tegen de begeleider. Ze vinden hem soms te belerend. De begeleider ziet van beide jongens twee kanten, en weet niet wanneer hij op hen kan rekenen. Op de koop toe heeft Roberto na drie weken last van zijn knie. Hij wordt op de groep vooruit gestuurd. Op het achterbanbezoek in Hongarije blijkt dat er al meer dan één haar in de boter zit. Maar gezien vanaf nu meerdere meestappers tijdelijk de groep zullen vervoegen, kiest iedereen voor de evidentie van het doorzetten. Vlotjes loopt ’t echter niet. Het feit dat Perry zijn ouders voortdurend via de telefoon ongerust maakt zorgt voor heel wat stress. Net over de Slowaakse grens dringt een noodbezoek zich op. De jongens tonen zich na de crisisgesprekken toch bereid om zich aan te passen. Maar dan treedt koning winter aan. De groep wordt door het sneeuwtapijt flink opgehouden en zit al gauw 3 dagen achter op schema. Vanuit België klinkt wel applaus voor het trotseren van de barre kou. Bij momenten flakkert de sfeer hoog op. Spijtig genoeg om steeds opnieuw weer dieper te zakken. Kort na het tweede achterbanbezoek in Duitsland laat de begeleider weten dat hij de pesterijen en de negativiteit moe is. Oikoten beslist om beide jongens naar huis te halen. Roberto wordt een tijdje opgevangen door vrijwilligers van Oikoten vooraleer een plek te vinden in een centrum voor kamertraining. Perry kan weer thuis terecht.

WINTERTOCHT ( 1 MEISJE) AMPOSTA (SPANJE) – SANTIAGO DE COMPOSTELA (SPANJE) Jacky verblijft al een tijdje in een centrum voor kamertraining. Maar haar verblijf veroorzaakt in het centrum heel wat problemen. Ook thuis is ze niet meer welkom. Men ervaart haar als rebels en onhandelbaar. Ze experimenteert met drugs en belandde hierdoor al 2 maal in de spoedafdeling. Ze kiest voor een voettocht omdat ze sterker en zelfstandiger in het leven wil staan. Haar begeleidster stippelde een voettocht uit die vanaf de Middellandse Zee in een krul onder Madrid richting Santiago loopt. De voorbereiding verloopt redelijk vlot, maar Jacky klaagt wel over pijn aan de voeten. De eerste stapweek verloopt goed, maar het fysieke gedeelte


Oikoten

141

valt Jacky zwaar. Al snel blijkt dat Jacky’s ligamenten ontstoken zijn, en dat ze een week moet rusten. Die rust vinden ze bij toevallige passanten op de staproute. Maar fysieke rust is nog geen mentale. Jacky kan bijzonder opvliegend reageren en kan zich niet neerleggen bij de onvermijdelijkheid van de situatie. Ze vervalt in tal van negatieve overpeinzingen. Desondanks vindt de tocht een tweede adem. Niet voor lang echter. De pijn aan de ligamenten komt keihard terug. Advies van de geneesheer is opnieuw rusten. Dat lukt Jacky met heel veel moeite zo’n dag of 4. Maar dan wil ze er terug in vliegen. Het bezoek van de achterban betekent niet veel meer dan een voorbereiding op de beslissing die enkele dagen later zal vallen: dat Jacky terug naar huis moet keren. Gelukkig kan ze opnieuw terecht in kamertraining van de voorziening waaruit ze vertrok.

DE WERKPROJECTEN

We organiseerden in 2010 6 werkprojecten, 2 projecten waren opgestart in 2009:

OPGESTART IN 2009 Wannes verblijft voor de start van zijn werkproject in een gemeenschapsinstelling vanwege een spiraal van strafbare feiten. Hij start zijn werkproject halverwege september in een gezin dat ondermeer aan de bouw van een vakantiehuisje bezig is, geregeld gasten ontvangt in bed&breakfast, groenten kweekt en een aantal dieren houdt. Wannes steekt de handen uit de mouwen en zijn helpende hand wordt gewaardeerd. Ondanks grote heimwee naar zijn vriendin, blijft hij de wil en motivatie tonen om zijn project te volbrengen. Wannes herwint het vertrouwen van het gezin na een incident. Een nieuwe ervaring voor hem: je kan een tweede kans krijgen… Begin januari 2010 rondt Wannes zijn geslaagd project af. Samuel stelt zijn kandidatuur voor een werkproject vanuit een gemeenschapsinstelling waar hij verblijft omwille van druggebruik en diefstal. In oktober 2009 start hij zijn werkproject op een pluimveebedrijf waar hij van bij het begin zijn motivatie en zin om te werken toont. Het worden 4 mooie maanden voor Samuel en het gastgezin dat hem als grote meerwaarde ervaart zowel in de familiale sfeer als bij het vele werk. In februari 2010 eindigt Samuel zijn project en kan opnieuw bij zijn moeder gaan wonen.

OPGESTART IN 2010 Ibrahim start eind januari zijn werkproject op een familieboerenbedrijf. Hij helpt hoofdzakelijk mee bij de verzorging van de dieren en het hakken van het brandhout. Omdat hij vloeiend Frans spreekt is er naast het samen werken ook plaats voor humor en een goed gesprek. Zijn motivatie om te werken op de boerderij kent net als het Zuid- Franse berglandschap hoogtes en laagtes. Tijdens zijn project wordt Ibrahim meerderjarig, maar kiest ervoor om zijn project tot het einde te volbrengen. Half mei keert hij tevreden terug naar België om thuis bij zijn ouders te gaan wonen. Sigrid is bang om eind maart te vertrekken naar Zuid-Frankrijk en te gaan leven en werken in een gezin. Ze zet ondanks alle hindernissen haar sterke kant, de doorzetter in haar, behoorlijk in de verf. Maar na 2 maanden is een geëscaleerd conflict in het gastgezin de reden tot stopzetting. Bemiddelingspogingen door Oikoten hebben niet het gewenste resultaat. Een tijdelijke opvang in een ander gastgezin geeft niet het verhoopte perspectief. Eind juni zijn ook daar de bruggen verbrand en keert Sigrid na 95 dagen terug naar België. Niettegenstaande de vervroegde terugkeer heeft Sigrid heel wat over zichzelf geleerd en staat zelfzekerder in haar schoenen.


Oikoten

142

Einde mei begint Joke aan haar engagement om gedurende 4 maanden mee te werken op een geitenboerderij aan de voet van de Franse Pyreneeën. Ze leert er geiten melken en lekkere kaas maken. Ze geniet van de aandacht die ze krijgt van de zoon des huizes, en blijft sterk gemotiveerd om te werken. In september keert Joke tevreden terug naar België om bij haar grootouders te gaan wonen, ervan overtuigd haar leven in handen te nemen en een nieuwe start te maken. Sander begint eind augustus met goede wil en een grote portie vastberadenheid aan zijn werkproject in een pluimveebedrijf. Het werkritme ligt hoog en dat is aanpassen voor Sander…Maar het lukt hem: hij leert werken en komt heel wat te weten over kippen en ander pluimvee, hij vindt er rust, leert een aardig mondje Frans. Maar een zwaar conflict tussen Sander en zijn gastgezin verstoort het project. Bemiddelen helpt niet meer . Na 59 dagen keert hij vervroegd terug naar België. Toch vertelt Sander over zijn project als een leerzame positieve ervaring. De jeugdrechter ziet het project als niet geslaagd en wil dat Sander naar de gemeenschapsinstelling gaat. Bij gebrek aan plaats kan Sander terug thuis wonen bij moeder… Oikoten neemt de nazorgbegeleiding op zich via huisbezoeken en contacten met de school. Sander is gemotiveerd en gaat dagelijks naar school met goede resultaten, het samenleven thuis loopt vlot. Een positief verhaal… Na twee maanden is er een plek vrij in de gemeenschapsinstelling en beslist de jeugdrechter alsnog dat Sander geplaatst moet worden. Tijdens een bezoek aan Sander in Mol horen we grote ontgoocheling en machteloosheid. We proberen te beïnvloeden om deze plaatsing zo kort mogelijk te houden…

Erik verblijft in de jeugdgevangenis als hij zich kandidaat stelt voor een werkproject. Hij is zeer gemotiveerd om eind oktober op werkproject te gaan. Hij ziet het als een unieke kans om een constructieve weg in te gaan. Hij helpt zijn gastgezin met het verbouwen van het huis en het verzorgen van de geiten, de honden en de paarden. Ondanks de heimwee waarmee hij worstelt, blijft hij doorzetten en zal hij zijn project goed volbrengen in februari 2011.

“B UITEN CATEGORIE”: EEN FILMPROJECT IN ROME Joachim nam in 2009 deel aan een voettocht naar Santiago. Deze tocht werd gevolgd door een Italiaanse filmploeg die zeer betrokken en begaan was met het project. Toen Joachim enkele maanden na zijn project terug in nesten geraakte, zocht Oikoten in overleg met de verwijzers naar opvangmogelijkheden. De mensen van de filmploeg boden aan dat Joachim een tijdlang bij hen kon blijven. Hij zou er meewerken aan het afwerken van de documentaire waarin hij zelf meespeelde. Maar ook andere klussen zouden zijn ervaring vergroten. Voor Joachim betekende deelname aan dit speciale project dat hij vroeger kon vertrekken uit De Hutten te Mol. De duur van het project werd niet vastgelegd maar stilzwijgend was duidelijk dat het zou stoppen op het moment dat Joachims moeder vrij zou komen uit de gevangenis. Vanaf dan zou hij bij haar terecht kunnen. En zo gebeurt het: Jonathan vertrok vanuit Rome toen zijn moeder vrijkwam. Het project duurde uiteindelijk anderhalve maand en kende een bescheiden succes. Joachim leerde zich uitdrukken in het Italiaans, voerde vertaalwerk uit en werkte mee op locatie als deel van een cameraploeg. Maar er was te weinig structuur en de zeer toevallige ontmoeting met zijn zus in Rome deed hem ontglippen aan zijn werk bij de filmploeg.


Oikoten

143

ILLUSTRATIE: EEN BRIEF VAN ONDERWEG

Tijdens een tocht is het een “opdracht” voor begeleiders en jongeren om tweewekelijks een verslag te schrijven naar Oikoten over het tochtgebeuren in briefvorm. Begin april vertrekken Max, Stefaan en Mike op tocht. Ze stappen van Alicante tot Finisterre, een tocht van vier maanden. Deze brief krijgen we van hen na anderhalve maand. Vlak voor de brief wordt geschreven, is de rugzak van Mike gestolen. Anja en Stef, twee vrijwilligers van Oikoten, brachten een nieuwe rugzak ter plekke.

Ola senor Dimi y señora Katlijn, Hoe zal ik het zeggen? ‘t Is van de Perro zijn Calones, maar Dirty Sock blijft een eregast in ‘t land van Stefaan. Niets aan te doen. Onuitroeibaar. ’t Zijn vene-vidi-vici-sokken. They came to stay. ’t Vergt meer dan een oude Belg om ze te verjagen. Nu ja, ‘Baas in eigen Bottine’ moet een verdedigbare stelling zijn. En de sterkste kant van ’t verhaal is dat El Stefano, ondanks zijn abonnement op onnodige voetbalblessures., inmiddels loopt als een Keniaan op Olympische kiezel. Bovendien gooit hij, stevig gebrand, kilo’s af als ballast uit een luchtballon. Zijn moeder gaat zich afvragen of ze wel genoeg zoon terugkrijgt. Gisteren nog gewogen schoon aan de haak: 92 kilo. (Sorry 91 zegt hij.) Roadrunner nr 2, Mike junior, is hooguit nog een stofwolk op de Camino. ’s Ochtends ritst hij doorgaans als eerste zijn slaapzak open: Miet! Miet! En hij tekent zich af aan de horizon. ’t Is hard zweten voor de kassier om dit dapper dravend duo bij te houden. En nu Mike toch door de schijnwerpers flitste: dat rugzakverhaal. Dat is natuurlijk ook van dat brave huisdier zijn weke delen. Los Barrios, het zuidelijkste stadje in ons avontuur. Mike, als eerste over de finish, krijgt van een lokaal boertje de toelating om te kamperen op een pleintje voor diens erf; laat een geschreven bericht achter op zijn rugzak voor het peleton en trekt dieper het bloedhete Los Barrios in op zoek naar een café. Een min of meer beproefde Oikotentruk, dachten wij, dus nu zoekt hij een beetje vruchteloos naar de rechtvaardigheid in het idee dat hij mee moet opdraaien voor de kosten. De achterban zal hier inderdaad wel de puntjes op de i krijgen. En wat die alternatieve wegen in ’t zuiden betreft Dimi: van Jemera de Libar naar Algatocin en Jimera de la Frontera wondermooie stukken GR en verder in een week tijd meer asfalt gevreten dan de gemiddelde Hollandse familie zoute drop in een heel leven. Benalup en Medina Sidonia hebben we links laten liggen om terug op schema en tijdig in San José del Valle te geraken voor de herontmoeting met Anja en de nieuwe rugzak. Plus Stef natuurlijk. Een koppel dikke besos voor dit efficiënte noodteam. In het befaamde hippiegebied rond Lanjaron kregen we via de alternatieve route, voor ’t zelfde geld, 10 km extra cadeau. Wat we, onder 40°C, ook met een alternatieve glimlach geïncasseerd hebben. Al bij al wreed veel beton dus, zodat we, tijdens onze rustdag in Almendralejo (heel sympathiek dorp en dorpelingen, los flikkos incl.) de schoentjes zowat verplicht opnieuw hebben laten herzolen. En ontnagelen. En nu schuift de Via de la Plata angstwekkend snel onder ons heen. Direct na Sevilla (schitterende stad, denk ik, maar te warm om er veel extra km’s in rond te kuieren), kregen we nog een behoorlijk liposuctieve steiging op ons bord, maar verder, tot nu toe alvast, (Casar de Cáceres) is dat Via-tje ronduit plat. Zo plat dat je hier op maandag de woensdag al ziet aankomen. Le plat pays de Saint Jacques.


Oikoten

144

’t Psychologisch gedeelte kunnen we afronden zonder sofa. The same players keep on shooting. Een vleugje ADHD hier, een scheutje ontkenning daar, en een wolkje Alzheimering; geen sappige bedevaartsoap; niks dat zichzelf niet placebogewijs oplost. De pelgrim ploegt voort. Hij gooit de versleten dag van zich af, zoals een slang haar vel. Zo ook, dit dartel driemanschap. Vooruit met de geit. Ontheming is good for you!!! Muchas knuffeljeros, El Max


Oikoten

145

CIJFERS EN TOELICHTING BIJ DE CIJFERS

Aantal jongeren die deelnemen aan de projecten

jongens

13

meisjes

5

Totaal jongeren

18

Leeftijd bij de start van het project

15 jaar

1

16 jaar

4

17 jaar

13

Aard van de projecten

Groepstocht Voettocht van Alicante naar Cabo Fisterra

2 jongens

Voettocht van Biez naar Rome

2 jongens

Voettocht van Boekarest naar Tildonk

2 jongens

Individuele tocht Voettocht van Malaga naar Cabo Fisterra

1 jongen

Voettocht van Mar naar Santander

1 meisje

Voettocht van Berwick-upon-Tweed naar Lands end

1 meisje

Voettocht van Amposta naar Santiago De Compostela

1 meisje

Werkproject 8 werkprojecten

5 jongens en 3 meisjes

Statuut van de jongeren die een project starten

MOF (als misdaad omschreven feit)

13

POS (problematische opvoedingssituatie)

5


Oikoten

146

De overeenkomst met de overheid bepaalt dat Oikoten projecten organiseert voor jongeren “ten aanzien van wie een plaatsingsmaatregel werd genomen in het kader van de bijzondere jeugdbijstand”. Aan deze bepaling is voor alle jongeren voldaan: 13 jongeren hebben een MOF- statuut, 5 jongeren een POSstatuut. Alle 18 jongeren staan onder het toezicht van de Jeugdrechter. Hieronder wordt weergegeven door welke jeugdrechtbanken jongeren verwezen worden.

Plaatsende instanties Jeugdrechtbank

18

Comité voor bijzondere jeugdzorg

0

Plaatsende instanties, gedetailleerd

Jeugdrechtbank Antwerpen

4

Jeugdrechtbank Brussel

3

Jeugdrechtbank Dendermonde

4

Jeugdrechtbank Kortrijk

2

Jeugdrechtbank Hasselt

3

Jeugdrechtbank Mechelen

1

Jeugdrechtbank Oudenaarde

1

HULPVERLENINGSGESCHIEDENIS Het profiel van de Oikoten-doelgroep geven we weer aan de hand van een analyse van de registratiegegevens. De jongeren die zich in Oikoten aanmelden kennen een complexe en problematische levensloop. Ze behoren heel uitgesproken tot de doelgroep van meervoudig gekwetsten, getekend door een combinatie van: - een langdurig/ wisselend plaatsingsverleden, - een lage scholingsgraad met weinig succesverhalen, - een geschiedenis van gebroken en problematische opvoedings- en gezinsrelaties, - psychiatrische problematieken, al dan niet gecombineerd met herhaalde opnames, - een hoge afhankelijkheidsproblematiek (van alcohol, vooral van drugs), vaak gerelateerd aan gepleegde delicten. Oikoten wil haar projecten voorbehouden voor jongeren die weinig perspectieven hebben, die vastgelopen zijn in de hulpverlening en nood hebben aan een andere aanpak. In de afweging van de kandidaturen staat dit uitgangspunt centraal: welke jongere heeft de minste alternatieven en bijgevolg het meeste nood aan een Oikoten-project? Indien er nog mogelijkheden zijn binnen de minder ingrijpende hulpverlening, wil Oikoten vermijden dat deze hulpverlening onderbroken wordt door een project. In dat geval zal Oikoten alle betrokkenen stimuleren om deze hulpverlening verder te zetten of op te starten. Oikoten hanteert weinig absolute uitsluitingscriteria. We beseffen dat daar risico’s aan verbonden zijn en dat de inschatting van mentale en fysieke draagkracht van de jongere zo goed mogelijk moet gebeuren voor we met een project starten.


Oikoten

147

Aard voorafgaande hulpverlening

Residentiële private instelling BJB

14

Gemeenschapsinstelling

15

Psychiatrische dienst

7

M.P.I

3

Thuisbegeleiding BJB

4

Dagcentrum BJB

2

Ontwenningscentrum

5

Het aantal voorafgaande plaatsingen bedraagt gemiddeld 5,2. De gemiddelde leeftijd bij eerste plaatsing is 9 jaar. Voorafgaande plaatsingen situeren zich vooral binnen de Bijzondere Jeugdbijstand. Deze cijfers bevestigen dat de jongeren een lange hulpverleningsgeschiedenis kennen, meestal eindigend in een gemeenschapsinstelling.

Verblijfplaats op het moment van opname

Gezin

1


5


12

Gezinssituatie

Samenwonende ouders

2

Eenoudergezin

6

Nieuw samengesteld gezin met moeder

5

Nieuw samengesteld gezin met vader

1

Pleeggezin

1

Grootouders / familie

3

Contact met natuurlijke ouders

Vader

Moeder

Woont bij

2

4

Regelmatig contact

2

9

Sporadisch contact

5

3

Geen contact

9

2


Oikoten

148

Gezinsinkomen uit

Arbeid

8

Vervangingsinkomen

4

Onbekend

6

Opleidingsniveau jongere bij opname

Algemeen secundair

1

Technisch secundair

2

Beroeps secundair

4

Buitengewoon secundair

3

Leercontract

1

Deeltijds

7

Aanmeldingsproblematiek

Gedragsproblemen – agressie

6

Gedragsproblemen – andere

13

Psychische problemen

4

Middelengebruik

9

Vermogensdelict

9

Geweldsdelict (overval, slagen..)

3

Problemen i.v.m. zelfredzaamheid

3

Problemen sociale vaardigheden

3

Schoolverzuim

9

Ontvluchtingen

4

Relatieproblemen met gezinsleden

9

Gezinsgerelateerde problemen Verwerking echtscheiding

3

Problemen i.v.m. nieuw-samengesteld gezin

5

Kinderverwaarlozing/mishandeling

4

Verwenning

2

Seksueel misbruik

1

Relatiemoeilijkheden ouders

2


Oikoten

149

Financiële moeilijkheden

4

Huisvestingsproblemen

1

Psychische problemen ouder

3

Verslaving ouder

2

AFRONDING VAN DE PROJECTEN

Volledig afgerond

10

Vroegtijdig afgerond

8

De “slaagpercentages” van 2010 geven een minder gunstig “resultaat” weer van 55,6%. In vergelijking met het hoge cijfer van 89% in 2009 is dat zwak en confronterend. Het is een spijtige samenloop van een aantal redenen die resulteren in een slecht cijfer voor de projecten van 2010. Elk jaar brengt eigen onvoorspelbaarheden mee, afhankelijk van de fysieke en mentale draagkracht van jongeren en begeleiders. We beschreven hierboven per project het geïndividualiseerde verhaal. Kort samengevat hebben 6 jongeren van de 8 hun werkproject volledig en positief afgerond. Van de 7 staptochten voor 10 jongeren, stappen 4 jongeren heel de tocht uit, stoppen 3 jongeren vroegtijdig hun tocht omwille van een aanhoudend fysiek letsel, haakt 1 meisje af tijdens de voorbereidingsweek, beslist Oikoten om een tocht stop te zetten omwille van de negatieve groepsdynamiek en het pestgedrag van 2 jongeren tav de begeleider. Het lagere “slaagpercentage” van 2010 heeft uiteraard invloed op het aantal begeleidingsdagen. We tellen 1391 dagen tegenover 1.886 in 2009 (waarbij 2009 een uitzonderlijk hoog cijfer was). Onderstaand overzicht geeft een globaal beeld van het aantal begeleidingsdagen en de gemiddelde begeleidingsduur per jongere gedurende de laatste 5 jaar:

Aantal dagen

tocht

werkproject

totaal

Gem./jongere

2006

760

704

1464

86,1

2007

801

947

1748

102,8

2008

958

616

1574

78,7

2009

1352

534

1886

89,8

2010

826

565

1391

77,28

VERVOLGHULP


Oikoten

150

Oikoten heeft de opdracht om mee in te staan voor de transfer naar vervolghulp na een onthemend project. We streven ernaar om voor het vertrek van de jongeren de vervolghulp al in te vullen, in overleg met alle betrokken partijen. Maar we stoten vaak op de onmogelijkheid van bindende afspraken. De lange wachtlijsten voor kamertraining of BZW geven ons geen garanties. Het is voor jongeren én begeleiders/gastgezinnen/medewerkers demotiverend geen zekerheid over de aard en plaats van vervolghulp te kunnen bieden, ook al komt het einde van het project in zicht. Vaak moet er nog in sneltempo gezocht worden naar een oplossing, niet altijd de meest optimale…

Weergave vervolghulp onmiddellijk nà en 2 resp. 6 maanden na het project: Plaats

Onmiddellijk na project

Na twee maanden

Na zes maanden

Thuis (vader en/of moeder)

11

7

4

Begeleid Zelfstandig Wonen

1

0

0

Kamertraining

0

2

1


0

1

0


6

4

1

Zelfstandig wonen

0

1

1

Andere

0

2

1

Project loopt nog

2

-

-

Periode 2 maanden nog niet afgerond

-

1

-

Periode 6 maanden nog niet afgerond

-

-

10

Waar het overgrote deel van de jongeren bij de start van het project in een gemeenschapsinstelling verblijft, verblijven veel jongeren onmiddellijk na het project thuis of in een voorziening met minder ingrijpende hulp.

Oikoten doet vaak beroep op ex-begeleiders. Zij bieden tijdelijke opvang voor jongeren in afwachting van andere hulpverlening. Zij dienen zich aan als tijdelijk pleeggezin. Ze springen in bij crisismomenten. Hun engagement is sterk en ondersteunend voor de werking van Oikoten! Ook al heeft Oikoten geen formele opdracht meer na een project en is vervolghulp opgestart, toch blijven we voor veel gezinnen en jongeren functioneren als “vertrouwensfiguur” en zijn er geregeld contacten na een project. Dat beperkt zich niet tot jongeren die in 2009-2010 een project deden. Er zijn nog behoorlijk wat contacten met jongeren van vorige jaren, zelfs van de pioniersperiode. We vinden het belangrijk om hiervoor tijd te blijven maken. Sommige ex-begeleiders onderhouden het contact met de jongeren waarmee ze op tocht gingen. Zij kleuren deze niet geregistreerde vorm van “ vrijwillige nazorg” in. Omwille van de positieve reacties vorig jaar organiseren we ook in 2010 van 27 tot 29 augustus een nazorgweekend voor de jongeren die een project achter de rug hebben. Zes jongeren namen eraan deel. Het delen van verhalen en uitwisselen van ervaringen, het contact met elkaar, het weerzien van begeleiders en projectverantwoordelijken roept de kracht van hun project terug op.


Oikoten

151

KANDIDATUREN Jaarlijks stellen meer jongeren zich kandidaat dan we kunnen laten deelnemen aan een project. In 2010 stellen 37 jongeren zich effectief kandidaat via een persoonlijke brief. Met 35 jongeren doen we een uitgebreid kennismaking- en oriënteringsgesprek. De meeste van deze gesprekken vinden plaats in de gemeenschapsinstellingen te Ruiselede, Beernem of Mol. De selectie gebeurt door de Oikoten-medewerkers. Van de instelling waar de jongere verblijft, van de Jeugdrechter/het Comité en consulenten krijgt Oikoten de nodige informatie over de kandidaten. Het gesprek met de jongere zelf biedt de belangrijkste geïndividualiseerde informatie. Op basis daarvan selecteren we. Onderstaande tabellen geven een overzicht van de kandidaturen van de laatste 5 jaar.

Geslacht

Leeftijd

Aanvaard

Tot.

M

V

15

16 17

18+

Onb.

Ja

Neen

2006

64

51

13

5

34

23

0

2

16

48

2007

52

37

15

1

23

24

1

3

16

36

2008

56

42

14

6

19

23

0

8

16

40

2009

52

38

14

5

23

19

2

2

17

35

2010

37

25

12

4

13

16

1

3

14

23

Afkomstig van

Projectvoorkeur

GI

Privé

Psy.

thuis

And.

Tocht

Werkproject

Beide

2006

42

12

1

8

1

15

27

16

2007

34

9

2 5

2

20

9

10

2008

41

10

1 3

1

25

18

9

2009

30

15

1 6

0

30

10

9

2010

24

11

1 1

0

14

14

9

In 2010 stellen minder jongeren zich kandidaat. Het kan “toeval” zijn. In de eerste maanden van 2011 wordt die trend niet bevestigd. Het kan een “signaal” zijn dat we met betrokken partners alert zullen analyseren op meerdere niveaus, oa: -

-

-

-

In overlegcontacten met gemeenschapsinstellingen horen we dat de doelgroep daar complexer wordt en meer psychiatrische problematieken vertoont, al dan niet gepaard gaand met een mentale beperking. Een reden dat de gemeenschapsinstellingen minder jongeren aanmelden? Er is meer keuze-aanbod in het hulpverleningstraject voor jongeren binnen de bijzondere jeugdzorg. Zou het kunnen dat daardoor de zgn. “perspectiefloosheid” een relatief begrip wordt? Of uitgesteld wordt naar een latere leeftijd van rond de 18? Wat spreekt jongeren van nu aan in onthemingsprojecten? Is de duur van een project een drempel? Is de basisregel om zonder GSM en Ipod op stap te gaan nog te realiseren in deze tijd? Te agenderen thema’s. De laatste jaren heeft Oikoten door personeelswissels minder PR gevoerd. Voldoende contacten en aanwezigheid in de sector blijft een belangrijk aandachtspunt. We zorgen in 2010 voor een goede informatiedoorstroming van de planning van de projecten op de website en doen driemaandelijkse een mailing naar de gemeenschapsinstellingen en andere voorzieningen.


Oikoten

152

De finaliteit van een onthemend project willen we blijven behouden: -

binnen een breder traject van aanpak de meest kwetsbare jongeren een kans bieden op ‘een nieuwe start’, de ervaring van de jongere versterken dat hij of zij iets kan bereiken en het doorzettingsvermogen ervaart om binnen een andere context een project af te ronden. Een ervaring waarop de jongere op verschillende momenten in zijn/haar leven kan terugvallen.

We zijn er van overtuigd dat ontheming ook flexibeler en op maat kan ingezet worden: -

voor jongvolwassenen, voor een doelgroep met minder vastgelopen probleemsituaties die nog thuis of tijdelijk in een voorziening blijft : een kortstondiger onthemingsproject binnen een trajectplan op maat. “Wellicht”, suggereert het evaluatieonderzoek van Beke in 2009, “dat een dergelijke ervaring met de juiste vervolghulp dit type jongeren buiten de gemeenschapsinstellingen kan houden.” Een interessante suggestie…


Oikoten

153

EXTRA THEMA’S

Hieronder schrijven we een bijdrage rond twee thema’s: 1. 2.

We lichten toe hoe we in Oikoten het narratieve denkkader integreren. We geven reflecties over “wat werkt in ontheming”, een verwerking van teamgesprekken en literatuur.

DE NARRATIEVE BENADERING IN DE WERKING VAN OIKOTEN Sinds 2009 biedt Oikoten aan jongeren die een project hebben gedaan de mogelijkheid om een afrondingsgesprek te doen. Dit gesprek gebeurt door Sabine Vermeire, medewerkster van de Interactie Academie te Antwerpen. De gesprekken zijn gebaseerd op principes uit de narratieve therapie. De idee van dit soort afrondingsgesprek ontstond tijdens de supervisies die Oikoten volgt in de Interactie Academie. Het narratieve denkkader dat de laatste jaren ontwikkeld wordt binnen de systeemtheorie, gaf ons inspiratie. Het past mooi binnen de praktijk en aanpak van Oikoten.

Binnen de narratieve therapie gaat men ervan uit dat de levensloop van mensen vorm krijgt door verhalen over zichzelf, anderen, hun relaties, dromen, moeilijkheden enz. Deze verhalen kunnen soms een beperkende invloed hebben op het leven van mensen. In de narratieve benadering gaat men op zoek naar mogelijke sporen van alternatieve verhalen die ondersteunend kunnen zijn in het leven van mensen. Vaak zijn constructieve of hoopvolle elementen bij mensen in moeilijkheden ondergesneeuwd. De narratieve therapeut probeert deze waardevolle elementen terug naar boven te halen. Zo ontstaat een nieuwe verhaallijn en raken mensen terug verbonden met de commitments in hun leven en hun levensproject. Het versterkt mensen in hun vermogen om vanuit een positieve verhaallijn te denken, handelen en voelen.

Een Oikotenproject biedt jongeren die vaak enkel negatieve, fragmentarische of chaotische verhalen te vertellen hebben over hun leven, de mogelijkheid tot een alternatief, hoopvoller verhaal. Het Oikotenproject is voor veel jongeren één van de eerste positieve ervaringen in hun leven. In het afrondingsgesprek focussen we op die unieke momenten tijdens hun project, momenten die een aanzet geven tot een andere verhaallijn in het leven van de jongere. Het “narratieve gesprek” kan de jongere dichter brengen bij zijn vaardigheden, waardevolle inzichten en kennis. Het geeft hem de mogelijkheid om te spreken over wat belangrijk en kostbaar is in verleden en toekomst. Het kan leiden tot een groter zelfvertrouwen. We zijn ervan overtuigd dat dit soort gesprek ertoe bijdraagt dat de positieve ervaring van het Oikotenproject meer en diepgaander beklijft.

HET AFRONDINGSGESPREK ALS OUTSIDER WITNESS-GESPREK

Sabine Vermeire vat de afrondingsgesprekken op als outsider witness-gesprekken. Dit wil zeggen dat het gesprek met de jongere gevolgd wordt door twee tot drie ‘getuigen’. Deze getuigen zijn personen die de jongere zelf aanduidt, eventueel aangevuld met anderen. In de gesprekken die plaatsvonden bestonden de getuigen onder meer uit: de projectverantwoordelijke van Oikoten, een vriendin, een personeelslid van de instelling waar de jongere verblijft,… Terwijl Sabine met de jongere praat, zit de jongere met zijn rug naar de getuigen. Op die manier wordt hij niet afgeleid door hen en kan hij zich volledig concentreren op het gesprek. Na het gesprek richt Sabine zich tot de getuigen en worden deze één voor één geïnterviewd. Aan elke getuige wordt gevraagd om te antwoorden op volgende vragen: Wat heeft je geraakt in het verhaal, welke beelden riep het verhaal bij je op, welke persoonlijke ervaringen resoneren met het verhaal en op welke wijze is dit verhaal


Oikoten

154

betekenisvol voor jouw leven? Tijdens de interviews van de getuigen luistert de jongere zonder te reageren. Na de interviews, richt Sabine zich opnieuw tot de jongere en vraagt hem om te reageren op de interviews met de getuigen. Een outsider witness-gesprek zorgt voor rijkere verhalen en geeft erkenning aan het verhaal van de jongere. Het maakt de jongere met zijn verhaal ook betekenisvol voor anderen. Het is onze bedoeling om te variëren in de personen die aanwezig zijn als getuigen. Zo denken we eraan om in de toekomst ook ouders, een tochtbegeleider, een steunfiguur,… getuige te laten zijn. Belangrijk is dat de jongere akkoord gaat met de aanwezigheid van die personen.

AFRONDINGSGESPREKKEN CONCREET

Tot nog toe gingen vier jongeren in op het aanbod om een afrondingsgesprek te doen. Het gaat over drie meisjes die een staptocht deden en deze succesvol uitstapten en een jongen die een werkproject deed dat vroegtijdig werd stopgezet. Alle vier gaven ze aan iets te hebben gehad aan het gesprek. Niet elke jongere gaat in op het aanbod om een afrondingsgesprek te doen. Het is een hoge drempel gezien de gesprekken doorgaan op de Interactie Academie, een onbekende plek bij een onbekende persoon. We overwegen om deze afrondingsgesprekken binnen Oikoten op te nemen. Eén van de Oikotenmedewerkers volgde reeds een initiatie in het narratieve denken. Mits oefening en supervisie zou zij in de toekomst de gesprekken kunnen voeren.

EEN BRIEF EN DVD ALS NEERSLAG VAN HET GESPREK

Na elk narratief gesprek schrijft Sabine een brief naar de betrokken jongere met een neerslag van het gesprek. De narratieve therapie hecht veel belang aan schriftelijke documenten en gelooft erin dat je ze als instrument kan inzetten in de relatie met je cliënt. Als jongeren na een afrondingsgesprek een brief ontvangen van Sabine, hebben ze iets ‘om bij of vast te houden’, ze hebben iets om over te reflecteren. De jongere krijgt ook een DVD van de opname van het gesprek. We merken dat jongeren deze brief en DVD koesteren. Sommigen laten de DVD zien aan hun ouders, opvoeders in de leefgroep, CLB- medewerker,… Jongeren geven aan dat ze de brief meermaals herlezen en er belang aan hechten. Hieronder publiceren we een brief die Sabine schreef aan Marie na het narratieve gesprek over haar tocht.

Dag Marie, Zoals beloofd schrijf ik deze brief na ons interview van deze morgen! Ik wil je graag een gebundelde neerslag geven van ons gesprek. Toen ik ter kennismaking vroeg of je als kind idolen of figuren had waar je naar opkeek, schoot er niet onmiddellijk iemand door je hoofd. Gelukkig mocht ik wel kennismaken met je geboortekonijn! Een bruin konijn met flaporen (ik voeg er de tekening bij) … ik vermoed dat ik in deze brief zijn naam wel mag prijsgeven… Stamper sliep bij jou en je had hem tot je 6 jaar. Er was toen een brand in de garage door jouw twee broers. Daar is Stamper ook in gebleven. Op dat moment was je er gelukkig ook niet meer zo aan gehecht. Plots kwam er toch nog een held op de proppen! Jouw papa! Die zag je graag toen je klein was en nu nog altijd! Je benadrukte dat je hem altijd graag zal blijven zien. We noemden hem de ‘Big Chief’. Hij staat altijd dicht naast jou en heeft verschillende bijnaampjes (troetelnaampjes) voor jou. Hij werkt in de bouw. Je denkt dat hij een goede metser is!


Oikoten

155

De dingen zijn moeilijk beginnen lopen toen je op je 9 jaar naar een instelling moest. De jeugdrechter had dit beslist na ‘het feit met je zuster en stiefpa’. Dat feit tussen hen was aanleiding voor heel wat mensen om zich te bemoeien met jullie : CLB, Jeugdrechtbank en consulente, leerkrachten, buren,… Eigenlijk bijna iedereen. Niet alleen jij moest naar een instelling maar ook de broers en zussen. Toen ik vroeg hoeveel broers en zussen je hebt, antwoordde je nogal snel ‘schaamtelijk’ en aarzelde je om dit te vertellen. Het bleken er 10 waarvan 8 van jouw papa en 2 van de stiefpa. Jij en een zus moesten samen in een instelling en de 6 anderen kwamen elders terecht; Je noemde de plaatsing erg en zwaar. Het ergste was dat je niet meer naar huis mocht (enkel bij papa om de 14 dagen). Vooral het gemis van mama en papa was groot! Ook de broers en zussen miste je. Samen ‘het varken uithangen’ kon niet meer. Ik vroeg je om ‘het varken uithangen’ te omschrijven. Je vertelde schitterende verhalen. Het begon al van je 6 jaar met o.a. een potteke modder uit een plas nemen en op de ramen van de buren gooien. Het werden steeds grotere stoten die je uitstak. Je werd steeds meer ‘een groot varken’. Het was altijd samen met broers of zussen, in een groepje… Jullie spraken af deze dingen samen te doen. Het was gewoon heel plezierig en grappig. Je noemde jezelf de voortrekker. Het was ook wel de ‘anderen koeioneren’. De anderen waren ‘de vijand’. Het maakte ook soms dat stiefpa achter jullie aan zat en dat je klop kreeg. Dit was niet zomaar klop maar serieuze klop. Je vond dit toen niet verdiend en het maakte zeker niet dat jullie stopten (mocht dit al de bedoeling zijn). Dat ook de buren reclameerden trokken jullie zich niet aan. Dit ‘ varken uithangen’ stopte toen je in de instelling belandde. Naast alle negatieve zaken in de instelling was het enige positieve dat je regelmatig eten en drinken had en verzorgd werd. Dit was niet meer echt het geval sinds je ouders uit elkaar waren. Marie, ik was onder de indruk van jouw ‘trucs’ om het gemis van mama en papa te minderen en jouw pogingen om meer naar huis te kunnen. Het ‘ziek’ zijn of vooral doen alsof was daar een mooi voorbeeld van en zorgde dat je toch naar mama kon! Het ‘daar’ niet willen zijn en bij de mensen willen zijn die je graag hebt, zorgden ervoor dat je steeds meer ging lopen. Ook daar had je een heel arsenaal aan ‘trucs’ om mensen om de tuin te leiden en te bekomen wat je wou bekomen. Je vertelde hoe je alles op voorhand inpakte en in de kast beneden stopte, valse telefoonnummers opschreef,… Ik merkte op dat je wel slim moet zijn om alles zo aan te pakken op jouw leeftijd! Je beaamde dit! Ik probeerde te inventariseren wat jou dreef om telkens weer weg te lopen : Je wou op eigen benen staan, vrijheid en vooral ‘je was het daar beu’ (in een stomme instelling is ‘klote’, vol snotapen, je kan er niet veel doen en zeker niet je goesting). Jouw goesting doen is: ‘als je iets wil, je het ook krijgt’ (Je zei er ook bij dat dit toen was, nu is dit minder). Je vindt het vreselijk als mensen je in de gaten houden. Ik leerde een fantastisch nieuwe uitspraak : ‘ik wil niet altijd nen melker achter mijn kont’. ‘Ze moeten niet altijd zeggen wat ik moet doen’. Tegen al die zaken heb je een soort allergie ontwikkeld. Uiteindelijk wou je bij je vriendje zijn en bij je ouders. De politie is je verschillende keren komen uithalen maar je kon je altijd goed wegsteken. Je belandde tweemaal in de gesloten afdeling van Beernem. Toch wou je die vrijheid niet zomaar opgeven en je zeker niet zomaar laten doen. Marie als echte doorbijter : ook in Beernem ben je weggelopen. Je moest zelfs eens een week in


Oikoten

156

de psychiatrie. Dat alles maakte wel dat je steeds meer in de gaten gehouden werd! Eigenlijk liep je steeds van een aantal zaken weg en tegelijk naar een aantal mensen toe. Je trok telkens weer naar mensen die je graag had. Je zei : ‘achteraf gezien wel de verkeerde mensen’. Het waren dealers en je raakte zelf aan ‘den bazar’. In die periode gaf het je wel een gevoel van vrijheid. Marie, ik vroeg wat uiteindelijk gemaakt heeft dat er toch verandering gekomen is en bepaalde zaken minder werden? Na 2 keer Beernem en met al die rotzooi besefte je op een bepaald moment dat je fout bezig was. De psychologe van Beernem stelde voor om een project te doen. Er waren twee dingen op dat moment die je wou en die maakten dat je die staptocht wel wou doen. Het belangrijkste was dat je na de tocht misschien bij jouw papa mocht zijn. Het missen bleef maar verder duren. En effectief de belofte kwam dat als je de tocht deed, je daarna thuis mocht wonen! Het tweede was dat je van ‘den bazar’ af wou. Vooral omdat dit jouw papa teleurstelde. Je zag dat hij daar triestig van werd. Eigenlijk is het laatste wat je wil : hem teleurstellen. Hij weet wel dat je graag een goede dochter wil zijn en apprecieert dit. Je wil dat hij trots kan zijn op jou. Nadat je een brief geschreven had en een gesprek met mensen van Oikoten werd jij gekozen uit de andere kandidaten. Je bedacht dat dit was omdat ze zagen dat jij dit het meest nodig had. Zeker na wat je allemaal had meegemaakt en uitgestoken. Ik vond het heel opmerkelijk dat jij niet twijfelde aan het kunnen volbrengen van deze staptocht. Het waren de anderen die twijfelden en moeilijk deden. Toen ik vroeg wat jou zo zeker maakte, klonk je heel overtuigd : ‘ik heb karakter ,…,ik laat me niet kennen… als je al zoveel hebt meegemaakt, kan je zo’n tocht ook wel volhouden’. Dit betekent niet dat er geen moeilijke momenten waren tijdens de staptocht. Er was één specifiek moment : je liep door een weide met schapen in de bergen (wat sommigen durven heuvels te noemen)… je hield protest en was gestopt met stappen… maar toch gaf je niet op… je besloot door te gaan… ook hier wou je de anderen niet teleurstellen en sprak je jezelf moed in. Je zei : ‘verstand op nul en doorgaan!’ Een ander moeilijk aspect op deze tocht was je begeleidster. Er was al heel snel ambras. Tijdens de voorbereidingsweek ging het zelfs fout. Je had geen keuze om al dan niet met haar verder te gaan. Ook hier zorgden je doelstellingen ervoor dat je doorzette en dit erbij pakte. Tijdens zo’n tocht denk je ook veel na. Bij het vertrek had ‘den bazar’ je nog in de greep. Ik vroeg wat de drugs met jou en je leven deden. Je kon veel geld hebben door het dealen maar het koste ook veel geld. Bleek dat geld niet het belangrijkste was, papa staat op de eerste plaats en drugs maakten dat je hem teleurstelde. Bovendien takelen je hersenen af en fysiek ben je d’er slecht aan toe. Het eerste gedeelte op tocht was dan ook heel moeilijk. Je vertelde dat foto’s van die periode tonen hoe mager en hoe bleek je was. Naarmate de tijd vorderde werd je fysiek sterker. Je nam ook een duidelijk besluit ‘ik stop met den bazar’. Eén maal over halfweg was er ook geen denken aan om te stoppen met de tocht. Je begon toen ook trots te worden op jezelf. Elke, je begeleidster merkte dit op doordat je begon door te stappen . Je bleef zeker van jezelf : ‘ik kan het!’. Je had tijdens de tocht ook veel nagedacht over je toekomst. Dit bracht ons bij één van de topmomenten op tocht namelijk het Tapely Parc. Je vertelde de geschiedenis van het park en wat jou zo aantrok! Een rijk geboren man laat er anderen wonen en je krijgt daar gewoon liefde


Oikoten

157

e

van de mensen. Een droom werd daar geboren : op je 18 wil je graag naar Engeland trekken. Liefst van al trek je naar het grote landgoed (niet de kleinere huisjes). Een ander belangrijk ‘trotsmoment’ was het bereiken van Lands’ End. De opluchting en de trots stonden centraal. Terugblikkend op de tocht wil je graag het ‘tapely-gedoe’ vasthouden en je houden aan alles waar je over nagedacht hebt en beslissingen over genomen hebt. Je noemde het ‘de nieuwe toekomst’. Jouw papa, de herinneringen van de tocht, de foto’s, de steun van broers en zussen,… helpen jou geloven in die nieuwe toekomst. Je stelde dat papa het meest trots is over het feit dat je veranderd bent! Jullie zijn heel belangrijk voor elkaar. Je zou voor elkaar door het vuur gaan en elkaar helpen als het moet. Op het einde Marie, was het enorm fijn om te horen dat ‘de nieuwe toekomst’ eigenlijk al begonnen was! Je woont bij je papa en het gaat goed. Marie, ik wil je graag enorm veel succes en geluk wensen met je nieuwe toekomst. Ik hoop dat ze stap voor stap meer waar wordt met al jouw gedrevenheid, doorzettingsvermogen en oprechtheid! Bedankt om jouw verhaal met mij en anderen te delen. Ik neem voor mezelf die vasthoudendheid mee en ook kijk ik bewonderend naar de relatie met jouw ‘big chief’. Misschien wil je deze brief ook wel met hem delen? Vriendelijke groet, Sabine Vermeire 26/11/2010 PS Als je wil reageren, kan dit steeds!

De brief die Sabine na een afrondingsgesprek schrijft naar de jongere, inspireert ons om zelf meer aan de slag te gaan met schriftelijke documenten. We schrijven een open brief naar de jongere na een achterbanbezoek of als eindverslag na het project. We benoemen het positieve verhaal van de jongere in zijn project en niet het probleemverhaal, we geven feedback op de mogelijkheden en krachten die we zien. Het doel is dat jongeren verbonden kunnen blijven met dat nieuwe verhaal en er in de toekomst op kunnen blijven terugvallen. We krijgen hier fijne reacties op. Hieronder een open brief van Dimi aan Mike.

Tildonk, 25 augustus 2010 Dag Mike, Vorige week woensdag had ik met jou, je mama en je vriendin een gesprek aan de ontbijttafel bij jullie thuis. De lekkere koffiekoeken van de nieuwe bakker uit mijn dorp smaakten ons alle vier. De thee en het beleg van je mama maakte de gezelligheid compleet. We keuvelden over van alles, en het viel me op dat je echt niet bij de pakken bent blijven zitten sinds je terugkomst. Je had je theoretisch rijbewijs behaald, je had (na lang twijfelen) al twee job-aanbiedingen laten schieten, maar terwijl we daar zaten kwam er een nieuw aanbod binnen dat je met beide handen hebt aangenomen. Ik vond het straf, Mike, om jou te horen bellen met het interim-


Oikoten

158

kantoor. Je deed dat als een echte professional! Ik dacht bij mezelf: zo’n enthousiaste werknemers zullen ze daar ook niet elke dag over de vloer krijgen. Ook het gesprek dat we samen voerden was een sterk moment. Ik las de brief van Max aan jullie voor en zag vanuit mijn ooghoeken de blije gezichten. Toch tof dat de begeleider die vier maand met je stapte geen slecht woord over jou kan (of wil) verzinnen. Integendeel zelfs… Toen ik –zoals de bedoeling was- de overeenkomst erbij nam werd het even wat serieuzer. Ik herhaalde de krachtlijnen uit jouw geschreven standpunt. Hoe je absoluut wilde stoppen met cannabis, een voornemen waar je je sinds die beslissing aan gehouden hebt, de hele tocht lang en ook sindsdien. Je pikte hierop in en zei heel trots dat jouw beslissing ook vrienden van jou heeft aangestoken, en je noemde alvast één vriend die het sinds enkele weken ook heel goed deed. Ook schreef je in de overeenkomst dat je de strijdbijl tussen jou en je moeder wilde begraven en dat je haar als je achterban zou beschouwen tijdens het project. Ik zei dat ik tijdens het project toch enkele keren had gezien dat dit niet zo simpel was. Vergeleken met de vele conflicten die jullie in de voorbije jaren gehad hebben (dit weet ik maar omdat jullie het me vertelden) is jullie relatie natuurlijk ongelooflijk verbeterd. De wederzijdse bewondering is er ongetwijfeld. Maar op bepaalde momenten botsen jullie nog steeds. Tijdens de bezoeken op tocht en erna. Maar jullie zijn er toch ook telkens in geslaagd om eruit te komen, al vroeg het wat bemiddeling van onze kant. Je schreef in de overeenkomst ook dat je het contact met je vader wilde herstellen. Daar valt nog wat werk te doen. Je zag je vader op de afscheidsreceptie, maar sindsdien niet meer. Gezien ook je vader de wens uitdrukte dat jullie een betere band zouden krijgen, zal dit wel lukken, maar het zal van beide kanten toch wat inspanning vragen. Ik plan in elk geval nog een ontmoeting met je vader, waarin ik hem hierin ook zal aanmoedigen. In de overeenkomst schreven zowel je mama als jij dat jullie hoopten dat de terugkeer naar het huis van moeder een tijdelijke terugkeer zou zijn. Ook de jeugdrechtbank stelde BZW voor als de beste oplossing. En zowaar, enkele uren na ons gesprek zou er iemand van een BZW-begeleiding op bezoek komen. (Nadien hoorde ik trouwens van je mama dat je dat gesprek heel goed gedaan had, ondanks dat dat je tweede vergadering was op een dag tijd!) Nu is dat BZW wel iets dat je dwarszit hé… De ‘overwinning’ op je cannabisgebruik blijft je met trots vervullen, maar je hebt toch schrik dat je –eens je alleen woont - terug onder de verleiding zou komen te staan. En misschien zijn er nog andere redenen. Kort gezegd… je had eigenlijk niet zoveel zin in dat gesprek van deze namiddag, en je wilde dan ook het BZW-aanbod afwijzen. Benieuwd wat ervan gekomen is. Ook je moeder maakt zich dezelfde zorgen rond het mogelijk hervatten van je cannabisgebruik. Ze wil er alles aan doen om te vermijden dat je terug ‘aan de joint’ geraakt, om het maar heel plat uit te drukken. Maar of bij haar thuis wonen (of niet) daarin een grote rol gaat spelen, dat betwijfelde ze toch, of die indruk had ik toch. Zij leek me dus wel vragende partij voor het opstarten van de BZW. Ook haar standpunt in de overeenkomst hebben we toen even overlopen. En ik denk dat we mogen stellen dat je moeder zich uitstekend aan haar verbintenissen heeft gehouden. Haar bijdrage aan de bezoeken en aan de aankomstreceptie zal je toch niet snel vergeten hé… Wat betreft het standpunt van de jeugdrechter en consulent. Ik begreep dat ze je ook via kaartjes onderweg gesteund hebben. Nu je tocht erop zit heb je nog niet veel van hen vernomen, maar geloof me, eens de vakantie zal afgelopen zijn zullen ze graag eens uit jouw mond horen hoe het allemaal gelopen is. Ik was het een beetje vergeten, maar de jeugdrechter


Oikoten

159

plant het toezicht te behouden tot je 19 jaar. Dat betekent een extra controle op je doen en laten, die beklemmend kan aanvoelen, maar die je ook kan helpen om je aan je voornemens te houden. Op het einde van ons gesprek raakte Marjan, je vriendin, wat meer betrokken. We hadden het erover dat zij misschien een buffer betekent tussen jou en je moeder. Zij vertelde dat ze die bemiddelende rol wel wilde spelen. Dat vond ik heel moedig van haar kant. Ik zei toen dat het voor je moeder ook niet evident is om een extra persoon in het huishouden te hebben, ook al stelt Marjan zich erg medewerkend op. Toen hoorde ik dat Marjan straks weer aan haar schooljaar begint, en dat ze dan meer bij haar ouders thuis zou zijn. Benieuwd hoe het dan allemaal zal lopen… Tenslotte vroeg ik nog hoe het met je zus was. Haar heb ik eigenlijk nooit ontmoet, en ik weet dat jullie relatie in de loop der jaren erg troebel was geworden. Maar wat hoorde ik: dat ze toch had meegewerkt aan dat leuke krantje dat je moeder op de receptie bij had. En dat jullie mekaar sinds je terugkeer ook al gezien en gesproken hadden. En ook met haar vriend had je een korte maar leuke babbel. Zo zie je maar… weet je dat ik er zelf kippenvel van krijg wanneer ik ‘s bekijk hoeveel er op korte tijd in je leven veranderd is? Toch wil ik dat allemaal niet op conto van de tocht naar Santiago schrijven. Om te beginnen heb je zelf de grootste stap gezet: namelijk de keuze om te breken met het ‘toverkruid’ zoals Max het noemt. Je wilskracht was zo groot dat je op voorhand zelfs vrijwillig naar een kliniek ging om je daarin te helpen. En vanaf toen kon het eigenlijk al niet meer stuk. Vooral omdat je zoveel steun kreeg van zoveel fantastische mensen om je heen.


Oikoten

160

WAT WERKT IN ONTHEMING?

In de jeugdzorg wordt de laatste jaren veel geschermd met begrippen als efficiëntie, effectiviteit, professionalisering en protocollisering. Er wordt veel nagedacht en onderzocht hoe een sector die de laatste 30 jaar vanuit de basis is gegroeid, en ondertussen ontelbare gezichten heeft, op een efficiënte manier kan worden ge(re)organiseerd. Laat ons dat een onvermijdelijk en noodzakelijk proces noemen in een werkveld dat leeft van subsidies. De garantie op een kwaliteitsvolle zorg is namelijk iets wat ieder van ons aanbelangt. Hieronder willen we graag een aanzet geven in het kijken naar wat er werkt in de methodiek van ontheming, en dit vanuit wat we weten uit recent wetenschappelijk onderzoek. Meningen over wat werkt in de zorgsector zijn er genoeg. Sommigen zijn ervan overtuigd dat ondertussen genoegzaam bekend is wat werkt in hulpverlening, begeleiding of therapie. Het is dus zaak om die gekende werkzame methoden en technieken van overheidswege te ondersteunen en te subsidiëren. Anderen stellen zich de vraag of er wel over efficiëntie en effectiviteit kan gesproken worden in een per definitie niet-positief wetenschappelijk werkveld. En of het niet vooral gaat over de effectiviteit van de hulpverlener i.p.v. de interventie. Zoals steeds zal de nuance de realiteit het best benaderen. Maar wat weten we ondertussen echt (lees: wetenschappelijk onderbouwd) als het gaat over werkzame factoren in de hulpverlening? Gezaghebbend internationaal meta-onderzoek naar specifiek werkzame factoren in de jeugdhulpverlening is onbestaande. Er zijn voorzichtige aanzetten tot onderzoek naar werkzame factoren in de jeugdzorg, maar het blijft veel te vroeg om daar solide conclusies uit te trekken. Ondertussen is er een grote aandacht voor effectiviteit van interventies (hulpverleningsvormen). ‘Evidence based’ werken wordt heel belangrijk geacht: handelen van professionals moet zoveel mogelijk gebaseerd zijn op praktijk- of wetenschappelijk bewijs van ‘wat werkt’. Maar de valkuil van evidence based werken ligt in de diagnosticering: de cliënt wordt gelijkgesteld aan de diagnose die over hem gemaakt wordt en de therapeut/hulpverlener met de uitvoerder van technische procedures. Zelfs in het evidence based kader bestaat er niet voor elke doelgroep een goed onderbouwde interventie. En in de meeste wetenschappelijke studies bestudeert men cliënten met enkelvoudige problemen. Onderzoek naar wat werkt in psychotherapie is al enkele decennia aan de gang. Daaruit kwamen ondertussen een aantal vrij algemeen aanvaarde resultaten, die we hieronder zullen gebruiken. We gaan er hier gemakshalve van uit dat de methodiek van ontheming genoeg elementen bevat van een therapeutisch proces, al staat hij ver van een klassieke therapeutische begeleiding. In de therapeutische wereld wijst uitgebreid onderzoek en ervaringen van professionals in het werkveld erop dat verandering niet het resultaat is van specifieke krachten die inherent zijn aan deze of gene behandeling. Verandering komt voornamelijk van factoren die gemeenschappelijk zijn aan alle benaderingen (therapieën, begeleidingen), en van de (vooraf) aanwezige mogelijkheden in de cliënt en zijn deelname aan het proces. De cliënt is de held in zijn eigen verhaal. Theorieën en technieken eigen aan eender welke therapie hebben maar weinig te maken met het eventuele succes van de begeleiding. Het interventiemodel (de gebruikte vorm van hulpverlening) is voor 15% verantwoordelijk als werkzame factor (ondertussen zijn er onderzoeken aan de gang die erop wijzen dat dit percentage wat hoger ligt, maar het blijft een eerder minimale verklaringswaarde hebben). Wat werkt dan wel? Het grootste aandeel komt van de cliënt zelf. Wat brengt hij mee in het verhaal? Hoe sterk is zijn persoonlijkheid, zijn netwerk. Op wie kan hij rekenen? Wat is zijn hechtingsstijl? Hoe groot is zijn vermogen om relaties aan te gaan? Hoe groot is de motivatie om te veranderen? Hoe groot is de openheid en de bereidheid om actief mee te gaan in de uitdagingen die gesteld worden? Daarnaast is de belangrijkste werkzame factor de relatie tussen cliënt en therapeut, wat men noemt de (werk)alliantie. Die wordt gekenmerkt door gezamenlijkheid, doelgerichtheid en binding. De hulpverlener draagt hierin sterker bij aan de kwaliteit van de alliantie en aan het resultaat dan de cliënt of de interactie tussen beiden. Het vermogen van een hulpverlener om een werkalliantie aan te gaan met veel verschillende mensen is een belangrijke factor van effectiviteit van de hulpverlener. In alle literatuur over het perspectief van cliënten wordt steevast verwezen naar de kwaliteit van de aanwezigheid als belangrijk kenmerk van de zorg: de hulpverlener moet nabij zijn, respectvol. Persoonskenmerken van de hulpverlener blijken een sterkere voorspeller van de uitkomst van hulpverlening te zijn dan persoonskenmerken van cliënten. De geschatte


Oikoten

161

invloed van een positieve alliantie is 5 tot 7 keer zo groot als die van de gekozen therapeutische opvatting of techniek. Anneke Menger kijkt in dit kader niet enkel naar ‘wat werkt’, maar ook naar ‘wie werkt’. Effectieve interventies worden pas effectief in handen van effectieve professionals. Zij hecht veel belang aan de kenmerken van hulpverleners, die meer zijn dan bemiddelaars tussen interventies en cliënten. Het gaat om mensen van vlees en bloed, die op een bepaalde manier een verbinding aangaan met hun cliënten en die op een bepaalde manier reageren op tegenwerking, grensoverschrijding of lijdzaam verzet van hun cliënten. Studies tonen aan dat de meest effectieve hulpverleners die zijn die hun normerende en controlerende rol combineren met een motiverende en stimulerende rol. Cruciaal hierin is hoe zij omgaan met ‘reactance’, het verzet van de cliënt tegen de inperking van zijn autonomie. Individuele gevoelens laten zij intact. Als cliënten zich openlijk of lijdzaam verzetten, worden ze aangemoedigd om deze gevoelens te uiten en actief mee te denken bij het oplossen van de problemen. Het is belangrijk dit verzet ook toe te schrijven aan de context en niet enkel aan de persoon, diens karakter of het eigen falen, en ook niet aan een dieperliggende weerstand tegen verandering. Het vermogen om te gaan met ‘reactance’ is een cruciaal kenmerk van professioneel werken in een gedwongen kader. De grootste bron van verandering (ong. 40%) komt van wat de cliënt ‘meebrengt’: zijn kracht, cultuur, voorkeuren,... Het hart van de jeugdzorg is en blijft de betekenisvolle relatie van cliënten met jeugdzorgprofessionals. Een formule bestaat niet, wat wel een sleutelrol speelt is de houding die de begeleider aanneemt tegenover de inherente krachten en mogelijkheden, en de veerkracht van de client. Een evenwicht tussen empathisch luisteren naar moeilijkheden met aandacht voor de krachten en rijkdommen die in de client aanwezig zijn. Luisteren naar het hele verhaal is belangrijk: de verwarring en de helderheid; het lijden en het doorzettingsvermogen; de pijn en het ermee omgaan; de wanhoop en het verlangen. Doel is niet enkel te ontdekken wat een client nodig heeft, maar vooral wat reeds aanwezig is en wat daarvan in beweging kan gezet worden. Ook al zijn methoden en technieken niet de belangrijkste werkzame factor in een begeleiding, men weet ondertussen wel wat werkzaam is los van specifieke modellen: gestructureerd werken, met heldere doelen en daaraan gekoppelde fasen. Onderzoek rond ‘verandering’ in therapie toont aan dat hoop en verwachting een sleutelrol spelen in het resultaat. Hoop is een manier van denken over doelen. Het is een combinatie van de wens om een doel te bereiken en de verwachting dat het zal lukken. Beiden zijn een belangrijke stuwkracht voor verandering. Effectiviteit wordt in grote mate bepaald door het geloof dat de hulpverlener heeft in zijn werkwijze en de verwachting tegenover het resultaat. En in de mate waarin deze die hoop en verwachting kan overdragen op cliënten in diverse werkallianties. Hierin schuilt een valkuil voor hulpverleners met veel ervaring, die zich wel eens bezondigen aan professioneel cynisme. In het kader van hoop en verwachting is nog een ander element van belang: het geloof van de hulpverlener in de voorgestelde aanpak in het algemeen, en zijn overtuiging dat juist deze aanpak deze cliënt op dit moment zal helpen de gewenste verandering te realiseren. Keuze en karakter van interventie is dus wel degelijk van belang. Participatie van de cliënt in de eigen hulpverlening is iets wat in het ondertussen uit 2006 daterende Decreet Rechtspositie van de Minderjarige zeer terecht als cruciaal wordt beschouwd. Cliënten hebben recht op het betrokken worden bij de hulpverlening die voor hen wordt opgezet. De focus mag hier evenwel niet liggen op de actieve betrokkenheid van de cliënt aan de hulpverlening, maar op de betekenis van de hulpverlening voor de cliënt. Participatieve hulpverlening houdt in dat er een ruimte gecreëerd wordt waar onvoorspelbaarheid en onzekerheid een plaats kunnen hebben. In plaats van te vertrekken van de idee dat er een probleem moet opgelost worden, is het scheppen van een ruimte om te zien wat er echt gebeurt van essentieel belang. De manier waarop er gedacht wordt rond effectiviteit dwingt ons in steeds voorspelbaardere formats. De ruimte om naar alternatieven te zoeken wordt steeds kleiner. Dat streven naar voorspelbaarheid maakt ook dat het steeds moeilijker wordt om ruimte te geven aan de betekenisverlening door de jongere. Een andere invulling van het begrip effectiviteit dringt zich dus op.


Oikoten

162

Laat ons bovenstaande bevindingen even proberen over te zetten naar de gebruikte methode in onze onthemingsprojecten (voor de eenvoud spreek ik over ‘begeleider’ en wordt hier tegelijk tochtbegeleider, gastgezin en projectverantwoordelijke mee bedoeld). Wat brengt een jongere mee? In sommige gevallen is dat angstwekkend weinig, maar steeds gaan we op zoek naar de ‘verborgen’ of ‘ondergesneeuwde’ krachten en mogelijke anderen. Door het gebruik van de overeenkomst die we opstellen met de jongere, pogen we het netwerk opnieuw te verbreden en te heractiveren. We zoeken naar krachten die, hoe minimaal ze ook nog zijn, opnieuw aangesproken kunnen worden. We laten de verschillende partijen expliciet hun verwachtingen en nog meer hun hoop uitspreken en op papier zetten. De jongere wordt niet als een te behandelen persoon gezien, of als een probleem waaraan gewerkt moet worden, maar als een verantwoordelijke actor, die zijn eigen verhaal zin probeert te geven in een bredere context. “De overeenkomst als instrument heeft betrekking op een onthemingsproces waar precies de onvoorspelbaarheid en onzekerheid een wezenlijk kenmerk zijn, waardoor het controlerende, plannende, doelmatige, nooit als dusdanig kan waargemaakt worden. De overeenkomst verschijnt niet in een instrumentele en individualiserende context, maar in een gesprekscontext. Zij kan beter begrepen worden in termen van beloven en vergeven, d.w.z. in termen van een handelen dat gesitueerd is in een fundamentele relatie met anderen die altijd mee betekenis geven aan wat ik doe of zeg. Er wordt dus uitgegaan van mogelijkheden en niet van zekerheden (Masschelein)”. In die zin is het resultaat en effect van een Oikotenproject nooit enkel toe te schrijven aan de jongere, maar situeert het zich in een context die mee hoop en verwachtingen vormgeeft. Het aangetoonde belang van cliëntfactoren in de graad van succes maakt van een Oikotenproject een heel complex verhaal. Historisch wordt er bij Oikoten gewerkt met de jongeren die al een behoorlijk traject achter de rug hebben in de Bijzondere Jeugdzorg. In niet weinig gevallen is er sprake van een ‘we-weten-het-echtniet-meer’ houding vanuit de verwijzende instantie. Dat maakt dat we veelal te maken hebben met jongeren met een zogenaamde multi-problem achtergrond. Ook al wordt er niet gefocust op hun problemen, feit blijft dat wat zij ‘meebrengen’ de kans op succes danig beïnvloedt. Wat effectieve hulpverlening is of kan zijn voor deze groep jongeren blijft vooralsnog een moeilijke oefening. Wat wel belangrijk is, is dat jongeren de held van hun eigen verhaal kunnen zijn. Begeleiders gaan op zoek naar wat er al aanwezig is in de jongere en zijn verhaal, en wat daarvan gebruikt kan worden om zijn doel te bereiken. Zij kijken niet naar wat er gecorrigeerd moet worden, maar ondersteunen de jongere in zijn zoektocht naar hoe hij zijn leven en zijn relaties opnieuw kan vormgeven. Daarnaast is de rol die Oikoten in een project toekent aan de begeleider van cruciaal belang. Die moet een diepgeworteld geloof hebben in de individuele aanpak, rechtstreeks van mens tot mens, gestoeld op gelijkwaardigheid (niet gelijkheid). Zij moeten in staat zijn het geloof in de eigen kracht geloofwaardig over te brengen. En overtuigd zijn van de gebruikte methode: het losmaken van de jongere uit zijn vertrouwde omgeving waarbij hij uitgedaagd wordt een andere rol op te nemen, om tot een persoonlijke synthese te komen vanuit de confrontatie met zichzelf. Specifieke hulpverleningsvaardigheden zijn hier niet de bepalende factor, wel een aantal vaardigheden die in onderzoek naar succes van begeleiding als bepalend worden ervaren: - verbinding kunnen maken met verschillende soorten mensen met verschillende hechtingsstijlen; - adequaat kunnen reageren op breuken en verzet. Hieronder kan je ook verstaan het omgaan met onvoorziene omstandigheden, het vermogen om buiten het eigen kader te denken; - het vermogen om de eigen verwachting van succes over te dragen op de jongere. Ondersteunend hierbij is het koesteren van realistische verwachtingen die teleurstelling en professioneel cynisme kunnen voorkomen. - En een werkklimaat waar het bespreken van teleurstellingen mogelijk is. De overeenkomst expliciteert die realistische verwachtingen, en het geloof in het geven van kansen aan jongeren houdt teleurstellingen in. Dagdagelijks worden jongeren, maar ook begeleiders, geconfronteerd met teleurstellingen en worden zij aangemoedigd en ondersteund om daar mee om te gaan. De bespreekbare ruimte is groot. De aard van ons begeleidingsproces, meer specifiek de rol van de tochtbegeleider, is van die aard dat een continue hulpverlenersrol onmogelijk wordt gemaakt. Vierentwintig uur per dag samen zijn met één of twee jongeren gedurende een lange periode maakt dat je automatisch als naakte mens in het werkveld komt. De kans op authentieke ontmoetingen wordt op die manier veel groter. De mogelijkheden om een alliantie aan te gaan die ‘goed genoeg’ is zijn ook groter. Je hebt namelijk alle tijd. Niks moet overhaast gebeuren. Het vertrouwen krijgt de kans om langzaam te groeien. Het aanbod van het toch wel ‘extreme’ kader maakt ook dat


Oikoten

163

de kans op verzet toeneemt. Het radicaal wegnemen van jongeren uit hun vertrouwde context kan voor veel onrust zorgen. Onrust die maakt dat de voorspelbaarheid naar een minimum gebracht wordt. Die vrijplaats, waar onzekerheid en onvoorspelbaarheid een essentieel deel van zijn, creëert de broodnodige ruimte om een andere rol op te nemen, om in dialoog te gaan, om te kunnen en mogen falen en weer op te staan, om te ervaren dat niet elke mislukking leidt tot een impasse. Om dat kader vorm te geven heb je sterke mensen nodig. Er wordt dus uiterst omzichtig omgesprongen met het selecteren van tochtbegeleiders, gastgezinnen en projectverantwoordelijken. Zij zijn immers in grote mate een determinerende factor in het succes van onze projecten. Daarnaast is de selectie van de jongeren van cruciaal belang. Niet elke jongere is gebaat bij een onthemingsproject. Eensgezindheid rond de zinvolheid van een project is dus van groot belang. Begeleiders moeten overtuigd zijn van het nut van een project, willen zij dit op een geloofwaardige manier overbrengen en uitvoeren. Een grote eensgezindheid en geloof in de aanpak is essentieel. Wat is de sterkte van het aangeboden kader van een tocht of een werkproject? Die ligt in de eenvoud. Als jongere weet je duidelijk wat er verwacht wordt: stappen of werken. De ruimte daar rond is groot, de grenzen afgebakend. De doelstellingen worden helder en realistisch vastgelegd in de overeenkomst. De fasen van het project zijn duidelijk: een voorbereiding in België, een traject in het buitenland, waar er één of enkele bezoeken gepland zijn waarop vooraf afgesproken zaken zullen besproken worden, een zorgvuldig geplande terugkeer en vervolghulp, en een terugkijken op het project. Transparantie en participatie zijn hierbij leidende principes. Tot slot nog even terug naar een bedenking aan het begin van dit stuk: een maatschappij die geconfronteerd wordt met steeds complexere problemen lijkt zich terug te plooien op zichzelf. De confrontatie met haar eigen sterfelijkheid lijkt enkel nog genegeerd te kunnen worden door concentratie op de ziekte. Diagnoses stellen en daarop gebaseerde aangepaste medicatie toedienen helpt ons ons lichaam gezond te houden. Of die strategie ook werkt voor ons sociaal weefsel moet blijken...

Stef Smits

Bronnen: Duncan, B. (2006): Evidence Based Practice: talking points (Excerpt from Treatment manuals do not improve outcomes.) Duncan, B., Miller, S., Sparks, J. (2007): Common factors and the uncommon heroism of youth. Masschelein, J. (1996): Overeenkomst, verslaggeving en tochtbegeleider in het Oikoten-project. Menger, A. (2009): Wie werkt? Over het vakmanschap van de reclasseringswerker. Pijnenburg, H. (2010): Zorgen dat het werkt. Lectoraat werkzame factoren in de zorg voor jeugd. Roose, R. (2010): Participatie. We kijken wel maar zien we iets? (Studiedag cliëntparticipatie in de regio’s Integrale Jeugdhulp. Schinkel, W. (2008): Denken in een tijd van sociale hypochondrie. Aanzet tot een theorie voorbij de maatschappij. van Yperen, T. (red., 2010): 55 vragen over effectiviteit. van Yperen, T. (red., 2010): Algemeen en specifiek werkzame factoren in de jeugdzorg. Stand van de discussie. Verdru, H., Stinckens, N. (2009): Op welke manier kan het meten van veranderingen in psychotherapie ons iets bijbrengen? (In: Systeemtheoretisch Bulletin, jg. 27/ nr. 2) Verhaeghe, P. (2009): Het einde van de psychotherapie. Verstuyf, J., Vansteenkiste, M. (2008): Willen versus moeten: de invloed van motivatie op het therapeutisch proces.


Oikoten

164

PILOOTPROJECT: EEN STAPTOCHT NAAR SANTIAGO ALS ONTHEMING VOOR VOLWASSEN GEDETINEERDEN

Bij een ontmoeting tussen Willy Derveaux, de begeleider van de eerste tocht van Oikoten, en enkele (ex-) medewerkers van Oikoten werd de oude idee om een tocht te ondernemen met een gedetineerde terug opgerakeld. We schrijven voorjaar 2009. Inhoudelijk is er nauwelijks grond om de mogelijkheden van de ontheming te beperken tot jongeren, misschien zelfs integendeel. De institutionele onmacht die men rond sommige jongeren aantreft, is evenzeer vast te stellen met betrekking tot volwassen delinquenten, in het bijzonder in het kader van de detentie. We verwijzen hier niet enkel naar het aanslepend probleem van de overbevolking, maar ook naar de vaststelling dat mede hierdoor de ruimte ontbreekt om individuele gedetineerden te behoeden voor een totale uitzichtloosheid waarbij werkelijk niemand belang heeft. Maar ook hier kan dergelijke vaststelling maar gebeuren met respect voor alle inzet en de deskundigheid die zich op dit terrein de voorbije decennia heeft ontwikkeld en met grote bescheidenheid met betrekking tot de impact van het eigen aanbod. Want, zoals in de sfeer van het jeugdrecht, is ook op het strafrechtelijke domein de tijd niet blijven stilstaan. We verwijzen naar de “Basiswet Gevangeniswezen en Rechtspositie van Gedetineerden”, de wet op de “Externe rechtspositie” en de oprichting van de strafuitvoeringsrechtbanken. Daarnaast is er de fors toegenomen inbreng vanuit de Gemeenschappen, in Vlaanderen vertaald in het “Strategisch Plan voor Hulp- en Dienstverlening aan Gedetineerden”. Er kan echter niet worden ontkend dat ondanks en misschien zelfs dankzij al deze inspanningen voor de gevangenisbewoners de vraag naar werkbare alternatieven voor de ‘klassieke’ opsluiting nog is gegroeid. Méér dan ooit immers wordt aan de strafuitvoering de gerichtheid op reïntegratie gekoppeld. En met de ontwikkeling van het “herstelrecht” lijkt in het denken over de finaliteit van de strafuitvoering en reclassering ook het slachtofferperspectief een onvervreemdbare plaats te hebben verworven. Met dit alles wordt het moeilijker voorbij te gaan aan mogelijkheden, maar al evenmin aan de vaststelling van – individueel en maatschappelijk - onvermogen. Want al te vaak staat de strafuitvoering de reïntegratiekans koppig in de weg en houdt precies de realiteit van de detentie het slachtoffer buiten beeld. In een recent interview pleit ook de Minister van Justitie De Clerck voor de ontwikkeling, naast alternatieve straffen, voor het zoeken naar andere vormen van detentie dan deze van de klassieke ‘opsluiting’. Op tocht gaan als vorm van vrijheidsberoving, “ontheming” met het oog op re-integratie en herstel… Het lijken paradoxale gegevens. Heeft het immers zin iemand die in de gevangenis zit opnieuw een plaats te willen geven in de samenleving door hem voor maanden naar het buitenland te sturen? Inderdaad, voor het overgrote deel van de gedetineerden zal dit aanbod allicht misplaatst lijken. Maar tevens weten we dat sommige delinquenten enkel nog van op een afstand ten aanzien van hun omgeving nieuwe geloofwaardigheid en positieve betrokkenheid kunnen verwerven. Ervaringen uit de toepassing van herstelbemiddeling leren bovendien dat voor sommige feiten en voor bepaalde slachtoffers het “herstel” van wat hen is aangedaan geen kwestie is van vergoeding of vergelding. Het kan slechts bevorderd worden doorheen een delicaat proces van respectvolle betrokkenheid en symboliek. Verre van een vakantieachtig avontuur heeft de tocht hier, voor zowel de gedetineerde als voor alle betrokkenen op het thuisfront, betekenis als een periode van een gespannen stilte. Het perspectief waarnaar men al stappend op weg is, is dat van een toekomst waarbinnen ook aan de pijnlijkste stukken uit het verleden gezamenlijk zinvol plaats kan worden gegeven. Het project met gedetineerden kan rekenen op daadwerkelijke medewerking van VZW Alba en de vanzelfsprekende Oikoten-expertise van de voorbije achtentwintig jaar. Naast het ter beschikking stellen van infrastructuur wil de vzw binnen zijn mogelijkheden financieel bijspringen en ondersteuning bieden. De laatste maanden van 2010 werd er een groep gevormd, die naast denkers en doeners op het gebied van ontheming, ook kennis en daadkracht op het terrein van strafuitvoering, detentie en reclassering verenigt. De maanden daarvoor was uit verkennende contacten al duidelijk geworden dat het aan interesse en enthousiasme op het terrein niet zal ontbreken. Om de zinvolheid en haalbaarheid van het project te toetsen


Oikoten

165

werd uitvoerig gesproken met een aantal mensen met ervaring binnen de strafuitvoering en de reclassering: mensen van de strafuitvoeringsrechtbank, gevangenisdirecties en psychosociale diensten, mensen betrokken bij vormen van hulp- en dienstverlening aan de gedetineerden, bij bemiddeling en herstelrecht… Twee belangrijke conclusies: het project sluit aan bij de geest van de recente regelgeving op zowel federaal als gemeenschapsniveau. Het lijkt binnen de huidige wetgeving tevens uitvoerbaar en lijkt voor sommige gedetineerden een onverhoopte overgang te kunnen bieden naar het maatschappelijk leven. In 2011 start, in samenspraak met de betrokken justitiële en para-justititiële instanties, vzw Alba een pilootproject met twee gedetineerden die in aanmerking komen voor voorwaardelijke invrijheidsstelling. Zij ondernemen samen met een begeleider een voettocht van vier maanden naar Santiago de Compostela als eerste stap in hun reclasseringsplan. Gehoopt wordt dat deze formule voor welbepaalde gedetineerden een context kan scheppen die: • •

•

de eigen krachten en mogelijkheden mobiliseert, mogelijks (nieuw) engagement kan wekken bij mensen uit hun netwerk of een nieuw netwerk tot stand kan brengen en zo positief kan inwerken op het zoeken van een evenwicht bij de herinstap in het maatschappelijk leven. een belangrijke aanzet kan geven tot een vorm van “herstel” naar slachtoffers en naastbestaanden toe.

Net voor Kerstmis was het zo ver : de gevangenis te Hasselt werd bereid gevonden om er aan mee te werken, de belangstelling bij de gedetineerden lijkt hoopvol. De tocht is gepland voor het najaar van 2011 …


Oikoten

166


Oikoten

167


Tool

168

TOOL

ENKELE VASTSTELLINGEN

In 2010 organiseerde Tool 15 staptime-outs of experimenten, en 7 werk-verblijfstime-outs. Binnen het samenwerkingsverband werden 22 uitwisselingstime-outs georganiseerd en er gingen ook nog minstens 5 andere time-outs door. Ongeveer 75% van de time-outs organiseerden we voor jongens. De grote meerderheid werd residentieel begeleid door een voorziening Bijzondere Jeugdbijstand. Er was sprake van een dalende trend van de vraag naar time-outs via Tool. Een mogelijke verklaring hiervoor zien we in de verschillende andere projecten die in de regio opgezet zijn, en die ondertussen ook goed gekend zijn. Het gaat hierbij dan voornamelijk over de verschillende dagbestedingsprojecten zoals Leerrecht, Rizsas, Reisburo, Rulot en Klik. Verder doen verschillende voorzieningen ook meer en meer beroep op externe deskundigen voor supervisie en casusbesprekingen. In mei organiseerde Tool voor de leden een themadag met als titel: “time-out als leerkans voor voorziening, team en begeleiders”, in samenwerking met Gui Deboutte, verbonden aan het Centrum voor ErvaringsGericht Onderwijs en het Leuvens Instituut voor Criminologie. In opvolging hiervan vatten we ook het plan op om een instrument uit te werken dat de teams een vast kader geeft om de bespreking van ‘een jongere op time-out’ te voeren, en dat Tool kan gebruiken als leidraad bij intake en afronding. In 2011 komt hierrond een stagiair criminologie minstens een eerste aanzet geven. In de loop van het jaar maakte Alba bijkomende middelen vrij voor Tool waardoor we op zoek konden naar een bijkomende halftijdse medewerker (m/v). Eind augustus kwam Sarah in dienst. Dit gaf meer ruimte. Concreet betekende dit: de voorbereiding van de overname van de vzw HogerWal. Tool zal deze in de toekomst aansturen en kan hierdoor structureel zeiltime-outs aanbieden. We werkten ook mee het programma uit voor het Cera-project (zie Bemiddelingsburo). In 2011 zal Tool hiervoor intervisiemomenten organiseren met als thema ‘omgaan met conflicten’. We volgden vorming rond ‘non-verbale methodieken’ en plannen een aanpassing van de intake- en afrondingsgesprekken om deze op een minder verbale manier te voeren. In opvolging van het evaluatieonderzoek naar de effecten van time-outs werd het verbetertraject verder gezet. Na een eerste constructieve bijeenkomst in 2009, volgde een tweede bijeenkomst die zeer moeizaam verloopt. De administratie besliste terecht om de vorm van het verbetertraject aan te passen en ging over tot bilaterale gesprekken. Dit resulteerde eind 2010 in een ‘Vlaams kader time out in de bijzondere jeugdzorg’. Voorlopig is er geen sprake van een uitbreiding van het time-outaanbod door de Vlaamse overheid, en blijft Tool voornamelijk afhankelijk van de middelen van provincie Vlaams-Brabant. In 2010 experimenteerden we verder met het time-outaanbod. We organiseerden een zeiltime-out in samenwerking met HogerWal en organiseerden meerdere varianten op een ‘chill-time-out’ (zie bijlage tekst Frans). De staptochten met ezel zijn ondertussen het experimentele stadium eerder voorbij. Een aantal gastgezinnen haakten al dan niet noodgedwongen af, een ander stelde zich kandidaat. Dit geldt ook voor stapbegeleid(st)ers. Binnen de Adviesgroep Tool stonden we onder meer stil bij de organisatie van de themadag en in opvolging hiervan bij het ontwikkelen van ‘een instrument’ ter bespreking van een jongere op time-out, meermaals bij het verbetertraject naar aanleiding van het effectenonderzoek naar time-outs. We startten met intervisie met


Tool

169

als onderwerp ‘het verloop van het time-outproces’. We bekeken mee het Cera-project dat toegekend werd aan Bemiddelingburo. Op regelmatige basis werd overlegd met de projectcoördinator van het time-outproject van St. Augustinus, De Steiger te Zutendaal. Een aantal keer ging Tool haar werking voorstellen en toelichten in voorzieningen.


Tool

170

KWANTITATIEVE GEGEVENS DE AANVRAGEN In de loop van 2010 kregen we 69 vragen voor een time-out. Hiervan vallen er 48 binnen het Toolkader, waarvan een meerderheid (34) vanuit de Bijzondere Jeugdbijstand van Vlaams-Brabant en Brussel-HalleVilvoorde. We kregen 2 vragen vanuit jeugdpsychiatrie en 12 vragen vanuit voorzieningen voor Personen met een Handicap uit dezelfde regio. 21 vragen blijven onbeantwoord omdat deze buiten ons kader vallen: o.a. buiten de regio (7), aanmelding via CLB (1), overbruggingsvragen (5), aanmelding voor uitwisselingstime-outs (5), jongeren die niet voldoen aan de leeftijdsgrens (- 12j) (2) en een jongere die door de jeugdrechter als sanctie naar een ander time-outproject moest (1). Van de 48 vragen binnen het kader, wordt er uiteindelijk aan 25 geen gevolg gegeven omwille van uiteenlopende redenen. Op 9 kunnen we niet ingaan omwille van interne redenen: reeds lopende time-outs of opgestarte procedure en andere agendaproblemen bij Tool. Wanneer Tool niet kan ingaan op een vraag pogen we wel mee op zoek te gaan naar een andere oplossing. 16 vragen worden ingetrokken omwille van: niet gemotiveerde jongere (3), mogelijkheid via andere timeoutdienst (4), probleem opgelost (1), fugue van de jongere (3), te specifieke vraag waar op dat moment geen antwoord voor mogelijk was (1), geen akkoord van de jeugdrechter (1), plaatsing in gemeenschapsinstelling (1), opname in MPK (1) en 1 waar we niets meer van hoorden, ook niet na poging tot contactname door Tool.

Spreiding van de aanvragen over het jaar (evolutie 2009 - 2010):

maand

2009

2010

Januari

15

8

Februari

5

6

Maart

13

15

April

8

3

Mei

10

3

Juni

10

14

Juli

2

0

Augustus

3

0

September

9

8

Oktober

7

2

November

4

8

December

0

2


Tool

171

Tool organiseerde 23 time-outs in de vorm van een staptime-out (STO) of experiment (15), en werkverblijfstime-outs (8) bij gastgezinnen. Van de experimenten gaan er 4 time-outs door in Biez-Sart. Het gaat over jongeren die niet willen stappen en waarvoor een gastgezin geen aangewezen plaats is. De Toolbegeleid(st)er gaat samen met de jongere op zoek naar een aangepaste daginvulling (tekst in bijlage). Er gaat ook nog een STO met ezel door. De ezel wordt ingezet om een deel van de bagage van de jongere te dragen, indien deze dat fysiek niet kan, of wanneer de ezel een vorm van motivatie teweeg brengt. Ook organiseren we voor het eerst een time-out op een zeilboot. Voor 1 jongere wordt een time-out opgezet waarvan vooraf de invulling bestaat uit een stapgedeelte en een werkgedeelte. Van deze STO of experimenten starten er 12 op, hiervan stoppen 2 STO voortijdig. Er worden 8 werk - verblijfstime-outs bij gastgezinnen georganiseerd. Hiervan starten er 6 effectief op. Eén werd geannuleerd omdat geopteerd werd voor een opname op MPK, de andere werd niet opgestart omwille van de weerstand van de jongere tijdens de intake. De 6 opgestarte time-outs verlopen vlot.

15 STAPTIME-OUTS (VROEGER: CRISISONTHEMINGEN) In 2010 organiseerde Tool staptime-outs voor 5 meisjes en 10 jongens: 3 van 13 jaar, 5 van 14 jaar, 1 van 15 jaar, 2 van 16 jaar, 3 van 17 jaar en 1 van 19 jaar. 10 jongeren komen uit de Bijzondere Jeugdbijstand, 5 hebben een dossier bij een jeugdrechtbank en 3 bij een Comité Bijzondere Jeugdbijstand. 4 jongeren zijn vrijwillig geplaatst. 7 jongeren verblijven binnen de sector Bijzondere Jeugdbijstand, 6 binnen de sector VAPH, 1 jongere wordt ambulant begeleid binnen jeugdpsychiatrie en 1 jongere bieden we een time-out aan in kader van een experimentele nabegeleiding. Deze laatste jongere werd jaren begeleid binnen jeugdpsychiatrie en deed van daaruit een aantal jaren geleden al beroep op onze time-outs. Nu is er een begeleiding door een therapeute en het OCMW. 13 jongeren komen uit een residentiële setting, 2 uit een ambulante begeleiding. Tussen de aanvraag en start van de time-out verlopen 1 tot 15 kalenderdagen, met een gemiddelde van 7,9 dagen. De langere aanloop voor de time-outs had o.a. te maken met de beschikbaarheid van de zeilboot en de ziekte van een jongere en hierbij aansluitend verlof van de begeleider. 14 time-outs worden georganiseerd voor jongeren in begeleiding in de provincie Vlaams-Brabant of Brussel. 1 wordt georganiseerd voor een jongere met domicilie in Vlaams-Brabant maar begeleid in Aalst. De 15 time-outs worden georganiseerd voor 8 dagen.

AANMELDINGSPROBLEMATIEKEN

De jongeren verblijven tussen de 4 weken en 7 jaar in hun voorziening. Het gemiddelde verblijf in een voorziening is 2 jaar en 9 maanden. De problemen die aanleiding geven tot de time-out beginnen 1 dag tot 4 maanden geleden, gemiddeld 39 dagen. Bij één aanvraag is er sprake van een acute crisissituatie. De aanmeldingsproblemen voor een time-out zijn in 8 gevallen meervoudig, bij 4 time-outs is er maar sprake van één aanmeldingsprobleem.


Tool

172

Problemen met agressie (7x), dagbesteding (4x) en fugues (3x) zijn de belangrijkste aanmeldingsproblematieken. 3 jongeren vragen zelf een time-out. Daarnaast is er sprake van volgende problemen: vermogensdelict (2x), weigeren van begeleiding (2x), systematisch verzet (2x), druggebruik (1x), gewelddelict (1x) en een algemeen afglijden in desinteresse (1x). De jongeren de kans geven tot rust te komen (11x) en na te denken over hun toekomst (8x) blijven de belangrijkste verwachtingen. Andere verwachtingen zijn: tot rust komen van het team (5x), tot rust komen van de leefgroep (5x), nadenken over hun gedrag (4x), plezier maken (3x), de begeleiding deblokkeren (1x), een nieuwe ervaring opdoen (1x), nadenken over het verleden (1x) en tot rust komen van de moeder (1x) en het krijgen van een energieboost (1x). 6 jongeren blijken structureel medicatie te nemen. 5 jongeren kennen een diagnose van ADHD. VERLOOP EN EVALUATIE

Voor 3 jongeren wordt de time-outprocedure vlak voor vertrek stopgezet omwille van volgende redenen: jongere op fugue (1x), een time-out is niet meer aangewezen (1x) en aanmelding bij ander time-outproject (1x). De 12 andere time-outs starten op. 10 jongeren brengen hun time-out tot een goed einde. 2 jongeren haken voortijdig af: 1 omwille van heimwee en daaruit volgende hevige weerstand (op dag 5). Deze jongere gaat op fugue tijdens de time-out. De andere stopt omwille van gebrek aan comfort (op dag 2). Van de 12 gestarte TO’s worden alle evaluatieformulieren van de begeleid(st)ers terugbezorgd, van de jongeren worden 9 formulieren terug bezorgd. Ook van de enige bij de gesprekken betrokken ouder ontvangen we de evaluatie. Algemeen krijgen de time-outs een positieve evaluatie zowel van jongeren als van begeleid(st)ers en ouder. In 2010 zien ook de jongeren eerder een verbetering in de relatie met de voorziening. Begeleid(st)ers zien 2x zeer weinig ‘bedoelde impact’ na een time-out. Bij een van beiden geeft de begeleid(st)er mee dat het ‘andere impact’ was dan de bedoelde en dat ze hiermee ook aan de slag kunnen. De betrokken ouder is tevreden over het effect, maar had graag meer aandacht vanuit Tool voor de concrete aanpak na de time-out. Opmerkingen van de begeleiders bij de werking van Tool hebben voornamelijk betrekking op het organisatorische luik. We denken hierbij aan: gebrek aan verslaggeving over het time-out gebeuren, jongere krijgt teveel zakgeld, een onduidelijk registratieformulier, te lang intake gesprek, te weinig doorvragen op informatie die de jongere bedekt wil houden, te veel druk op de voorziening en een niet aangepaste communicatie. In mindere mate zijn er opmerkingen over het inhoudelijke deel: te weinig aandacht voor de meegegeven opdracht en herstel, regelmatig café bezoek en het leggen van de verkeerde focus door de timeout begeleid(st)er) en het effect van een time-out (de jongere werd weinig bewust). Positieve zaken vermeld vanuit de voorzieningen hebben betrekking op enerzijds de effecten (12x), waarbij expliciet (9x) verwezen wordt naar de rust en effect in het algemeen (3x), en anderzijds wordt 17x het organisatorische genoemd. Hierbij scoort de snelheid van organisatie (6x) het hoogst. Gevolgd door 1 op 1 begeleiding (2x), organisatie algemeen (2x), de TO begeleid(st)ers (2x). Verder nog communicatie, geen gsm en contact tijdens time-out, de flexibiliteit vanuit Tool, het afrondingsgesprek, het aanbod en de website telkens 1x.


Tool

173

Inhoudelijk wordt 3x verwezen naar de extra inzichten die een time-out aanreikte, het zien van een time-out als kans in plaats van als sanctie (1x) en de reflectie tijdens de time-out. Alle begeleiders beoordelen de aanpak van de time-outbegeleider en de Toolmedewerker als eerder positief. Ook de snelheid van organiseren wordt in alle gevallen als eerder positief ervaren. Slechts bij 1 time-out wordt er te weinig tijd genomen om te reflecteren over de verdere hulpverlening. Voor de jongeren hebben negatieve aspecten van een time-out meestal te maken met de fysieke inspanningen (5x), gemis (2x) en een enkele keer met het materiaal of de time-out die te kort was. De positieve aspecten hebben te maken met de inhoud (13x), de sfeer (9x) en de effecten (4x). Volgens de begeleiding verloopt het verblijf beter na de time-out (7x), blijft de situatie de zelfde (3x) en verslechtert de situatie na de time-out (1x).

7 WERK-VERBLIJFSTIME-OUTS (WTO’S)

In 2010 organiseert Tool WTO’s voor 6 jongens en 1 meisje: 4 van 16 jaar en 3 van 17 jaar. De 7 jongeren verblijven binnen de sector Bijzondere Jeugdbijstand. Alle jongeren worden residentieel begeleid. Van 4 jongeren is de verwijzer de Jeugdrechtbank, van 3 is dit een Comité Bijzondere Jeugdbijstand. De duur van de time-outs varieert van 7 dagen (1x), 9 dagen (1x), 10 dagen (3x) tot 12 dagen met een gemiddelde van 9,6 dagen. Bij een time-out wordt op vraag van de jongere en de voorziening een periode voorzien van 7 dagen, mogelijks verlengbaar tot 14 dagen. De jongere verkiest te stoppen na 7 dagen. Tussen de aanvraag en start van de time-outs verlopen 2 tot 9 kalenderdagen, met een gemiddelde van 6,5 dagen. Alle 7 de time-outs worden georganiseerd voor jongeren uit de provincie Vlaams-Brabant en Brussel. Voor de 6 opgestarte time-outs worden zowel de registratieformulieren als de evaluatieformulieren van zowel jongeren als voorzieningen aan Tool bezorgd. 1 time-out start na intake niet op omwille van gebrek aan motivatie. De jongere geeft aan dat zij/hij zeer prikkelbaar is en de kans op een agressie uitbarsting reëel. Tool schat de risico’s voor jongere en gastgezin te hoog in om te starten.

AANMELDINGSPROBLEMATIEKEN

De jongeren verblijven tussen 2 maanden en 2 jaar en 3 maanden in hun voorziening. Het gemiddelde verblijf in een voorzienig is 9,7 maanden. De crisis begint 2 weken tot 2 maanden geleden, met een gemiddelde van 38,5 dagen. Bij 1 jongere beginnen de begeleidingsproblemen van bij de opname in de voorziening. Slechts 1 jongere neemt structureel medicatie omwille van ADHD. Bij 6 jongeren is er sprake van meervoudige aanmeldingsproblemen.


Tool

174

Problemen met dagbesteding (5x) en agressie (3x) zijn de belangrijkste aanmeldingsproblematieken. Andere aanleidingen voor een time-out zijn: druggebruik (2x), weigeren van begeleiding (2x), onbeleefd gedrag (2x), slecht in hun vel zitten (2x) en systematisch verzet (2x). Fugue (1x), verkoop brommertje in leefgroep (1x), liegen (1x), laten kennis maken met het gezinsleven (1x), en prikkelbaarheid (1x) zijn de overige aanmeldingsproblematieken. De kans krijgen om tot rust te komen (6x), de begeleiding deblokkeren (5x), na te denken over toekomst (4x) en nadenken over gedrag (4x) en zijn de belangrijkste verwachtingen t.a.v. de jongeren. Andere verwachtingen zijn: tot rust komen van de groep en het team (3x) en opdoen van nieuwe ervaringen (1x). In 3 gevallen is een van de verwachtingen plezier maken.

VERLOOP EN EVALUATIE

Alle 6 gestarte jongeren brengen hun time-out op een vlotte manier tot een goed einde. Bij elke time-outs vindt er aansluitend een afrondingsgesprek plaats. Door de jongere wordt de time-out algemeen als zeer positief beoordeeld. 1 jongere evalueert alle bevraagde factoren 5/10. Volgens de betrokken begeleid(st)er praat hij 3 maanden later nog steeds op een positieve manier over hoe geweldig de time-out was. Het gaat ook goed met de betrokken jongere. Opvallend is dat slechts 2 jongeren een positief effect ervaren op de relatie met de voorziening. 2 jongeren ervaren een lichte achteruitgang van de relatie met de voorziening en 2 geen verandering in hun relatie met de voorziening. E worden maar 2 negatieve opmerkingen geformuleerd door de jongeren: te wilde kalfjes en missen van het lief. Elementen die positief ervaren worden binnen de time-out hebben te maken met de omgeving van de time-out en de mensen die hen ontvangen (8x), met de inhoud van de time-out (2x) en 1x met het effect. Alle begeleid(st)ers beoordelen de time-outs algemeen als (zeer) positief. Voor 4 time-outs wordt de beoogde impact van de time-out als behoorlijk positief aangegeven, maar in slechts 2 gevallen verloopt het verblijf ook beter. Voor 3 time-outs is er een status-quo. Voor 1 jongere loopt de begeleiding slechter, deze wordt kort na de time-out betrapt op intern druggebruik en moet gedwongen op BZW. In alle gevallen wordt voldoende tijd genomen om tijdens de time-out te reflecteren over de verdere hulpverlening van de jongere. Bij elke evaluatie was er tevredenheid over de snelheid van het starten van de time-out. Als positief worden punten benoemd die te maken hebben met het effect van een time-out (7x), met de timeoutplaats (5x) en met de organisatie door Tool (3x).


Tool

175

UITWISSELINGSTIME-OUTS (UTO) In 2010 is 22 keer een beroep gedaan op de partners van het samenwerkingsverband TOOL. Het gaat hier telkens over uitwisselingstime-outs (Tool-partner zendt uit naar Tool-partner). Dit is een daling met 12 timeouts. Er was geen supervisie-tussenkomst vanuit Ter Wende, wel een vorming over ‘Geweldloos verzet in gezinnen’. Op de Adviesgroep van Tool is in de loop van 2009 beslist geen registratie- en evaluatieformulieren meer te vragen bij uitwisselingstime-outs, wel om melding te doen van UTO’s. Er werden in 2010 vanuit Tool geen nieuwe oproepen gedaan om time-outs te melden.

Naam voorziening

Verwijzingen

Ontvangen

2009

2010

2009

2010

De Dam

5

3

5

3

Monte Rosa

11

8

2

4

Sporen

6

1

6

4

’t Pasrel

0

0

1

0

De Wissel

1

2

2

1

Het Boy-kot

1

0

2

2

Huize Levensruimte

2

0

4

1

Malpertuus

0

3

1

0

De Plan-aid

0

1

0

1

Ter Bank

0

0

1

0

Minor-Ndako

2

2

2

1

Cidar

0

0

0

0

Ter Wende

0

0

2 (1x supervisie + 1x WE-opvang)

1x vorming

Atomix

0

0

0

2

Levenslust

0

0

0

0

Huize St. Vincentius

3

0

2

0

Ave Regina

0

1

2

0

“t Spiegeltje

0

0

0

0

OBC Espero

0

1

0

2


Tool

176

ANDERE TIME-OUT VORMEN

De leden van TOOL brengen ons in 2010 op de hoogte van 5 time-outs die niet onder bovengenoemde vallen. Het betreft TO’s naar onderstaande plaatsen:

2009

2010

Gemeenschapsvoorziening

4

0

Andere TO initiatieven

1

2

Zorgboerderij via Reisburo

1

0

Context jongere

0

2

Context voorziening

0

1


Tool

177

EXPERIMENTEREN MET TIME-OUTS Donkere koude ochtenden hebben zo hun eigen charme. Zo wachtte ik in die koude stilte op mijn buurman die me naar het station zou brengen, denkende: “Heb ik alles bij?” Jo van ‘Tool’ had me immers maar de avond voordien gevraagd een time-out te begeleiden. Die time-out zou doorgaan in het buitenhuis van ‘Alba vzw’ in Biez-Sart. Ik dacht zeer snel aan mijn gitaar, mijn muziekboek en mijn boekje om verhalen in verloren te schrijven. De bijzonderste attributen naar mijn aanvoelen. De buurman was vroeg opgestaan, bracht me naar het openbaar vervoer, hielp mijn rugzak rond mijn lijf wringen en liet prompt mijn gitaar vallen. De rit van Poperinge naar Leuven neemt wat tijd in beslag. Kranten, kruiswoordraadsels en de gedachten: “Welke ontmoeting staat me straks te wachten?”. Na een paar koffie ‘s wachten, brengt een bus me naar de Alba lokalen in Tildonk. Op die werkplek begroeten begeleiders de vaste ploeg op een nogal intense wijze. Jo maant me aan die begroetingen af te sluiten want de gasten zijn al aanwezig. Ik sluip de vergaderruimte binnen. De kandidaat time-outer zit stil te wezen. Hij is zeer jong, verlegen en denkt meer dan waarschijnlijk: “Zo een oude begeleider”. De hulpverlener die de jongen brengt, schetst de problematiek. Zoals nogal dikwijls; ruzie, woorden, een beetje verveeld doen, agressie. Met time-out wordt niet gesmeten. Het zal wel zwaar geweest zijn vooraleer die kwetsbare kerel zich bij ons aandient. Jo leest de voorwaarden van een time-out voor. Dit zowel voor de aanvragers als voor de jongeren. Daar wordt werk van gemaakt. De jongere moet een stap zetten, de verwijzende instantie krijgt ook de tijd stil te staan bij de afwezigheid van de jongere. Alles wordt aan het papier toevertrouwd en plechtig ondertekend. De ernst wordt samen met het aanwezige gebak gesneden. Jo onderzoekt of de jongere ook de bedoeling van een dergelijk project inziet, een serieus moeilijke vraag. Er kwam al snel een klein probleem bovendrijven. Onze kandidaat time-outer was wel degelijk op de vuist gegaan, maar zijn kompaan ook. De andere had weliswaar het onderspit gedolven, maar waarom kreeg hij geen straf? Op dit punt gekomen, had Jo de voorziening gevraagd meer onderzoek te doen. Aan de jongere werd geduid dat gestraft worden en een time-out meemaken twee aparte dingen zijn. Een serieus moeilijke situatie om uit te leggen aan een vragende voorziening. Uitleg, verhalen, een contract maken en afscheid nemen van de man die onze kandidaat brengt; het vraagt zijn tijd. We gaan naar onze materiaalmeester die zijn schatten verbergt op zolder. De verlegen Dirk volgt zwijgzaam en meet zich schoenen, warme kleren en alles wat nodig is aan om zijn project aan te vatten. Met een valies binnengestapt, loopt Dirk onwennig, met een rugzak en veel vragen naar de auto van Jo, die ons richting Biez-Sart brengt. Dirk begroet al even verlegen de gastvrouw die ons de eenvoudige gebruiksregels geeft van ons verblijf. Roken buiten, peuken in het doosje op de vensterbank. Slapen op de zolder en de taken zijn klein, eenvoudig, weinig. Er zijn ook fietsen. Dirk haat te voet gaan en spitst zijn oren. Jo verlaat het pand en Veerle gaat richting gezin, aan de andere kant van het huis. We zijn samen, alleen. Dirk vraagt om die fietsen te mogen bekijken. De ruimte die we hebben is eenvoudig te beschrijven. Een woonkamer met kast, tafel en een kachel. Daarnaast een ingerichte keuken. Weinig en genoeg. De zolder boven is in opbouw. Dirk vraagt om de kachel te mogen aansteken. Het lijkt me een goed idee. We trekken onze jassen aan en gaan de frisse buitenlucht in. Dirk hakt een paar houtjes. Ik toon hem wat aanmaakhout is. Met de hakbijl, droog hout in kleinere delen hakken. Hij zwiert gevaarlijk rond met de bijl en hakt een vier tal houtjes. Eén van de taken die Veerle heeft toebedeeld, is onder meer met een zware hakbijl hout klieven. Dirk wil ogenblikkelijk over gaan tot die taak. Ik knik en maak ondertussen wat aanmaakhout. Dirk slaat vervaarlijk met de bijl maar het lukt niet om de blok te kleinen. “Kom we gaan binnen”, is zijn reactie op dit mislukken, “het is koud”. We nemen het beetje hout mee en keren de kou de rug toe. Dirk onderneemt verwoede pogingen om de kachel aan te maken. Ik laat hem begaan, maar merk zeer snel dat we deze dagen een grondig tekort aan papier zullen hebben. De kachel weigert om ons warmte te schenken. Dirk geeft het snel op, vraagt of hij nu de fietsen kan bekijken. Ik stel voor dit morgen te doen, maar hij wil die nu zien. Veerle wordt er bij gehaald, de fietsen moeten nu bekeken worden. We gaan in op zijn verzoek, bekijken de fietsen en hij kiest er één uit die hij morgen zal berijden. Dirk stelt iets later voor de zolder te verkennen en onszelf een


Tool

178

slaapplaats te geven. Zeer snel ledigt hij zijn rugzak tot op de bodem en creëert een gezellige chaos rond zijn matras. We maken eten en ik toon hem hoe een kachel deftig aangemaakt wordt. Zijn lievelingsspel is Uno. Veerle heeft zo een spel liggen. We spelen. “Mag ik lang blijven slapen morgen?”, vraagt hij. “Er staat veel op het programma”, zeg ik hem, bang dat hij uren blijft dromen in de morgen. Maar plots na een paar Uno spelletjes, vraagt hij om te gaan slapen. Het is iets voorbij achten. Vroeg slapen, het lijkt me een goed idee. Ik bedenk dat hij dan vroeg wakker zal zijn. Ik ruim even de kamer op en ga naar bed. De eerste volle dag. We hebben wat eten gekocht gisteren, maar we hebben brood nodig, meer niet. Dirk rent naar de fietsen en neem zijn al uitgezochte ‘mountainbike’ uit. Ik neem een fiets met boodschappenzakken. We nemen de veldweg door het bos richting stadje. Het is maar 5 km, dus snel afgelegd. We kopen brood en ik zeg tegen Dirk dat we even naar een cafeetje gaan, een koffie drinken. Dirk‘s ogen krijgen prettrekjes. Het woord cafeetje doet wonderen, zijn dag is goed. Hij zal die dag nog tien keer herhalen dat het cafébezoek prettig was. Thuis aangekomen hakt Dirk een paar houtjes, stort zich weer op een paar blokken en deze keer met succes. Hij glundert, ik geef hem een zak vol complimentjes en een paar minuten later begint hij aan de laatste opdracht die ons gegeven is: hout stapelen om plaats te maken voor een nieuwe oogst. Een uur later hebben we zowat alle zaken gedaan die Veerle ons opdroeg en gaat Dirk terug binnen, naar een volgende ronde Uno. Heel even bedenk ik: “Hoe komen we op die manier de week door?” Die week kwam er een nieuwe sneeuwgolf de al mooie omgeving verder tooien. Dat was spek naar de bek van Dirk. “Kom”, zei hij, “we gaan boodschappen doen en even het cafeetje binnen lopen”. Dirk liep naar de fietsstalling en haalde zijn fiets. “Is dat wel een goed idee Dirk?”, opperde ik. Maar Dirk was niet te vermurwen. Hij zou over de veldwegen naar het stadje rijden. Aangezien er van fietsen geen sprake was, moesten we al bij de voordeur afstappen en de fiets duwen, maar Dirk plooide niet. Hij zou zijn fiets 10 km duwen. We genoten wel van het witte tapijt, hielden sneeuwballengevechten en hij bekogelde zowat alle bomen die hij tegen kwam en viel tientallen keren. Terug thuis besefte Dirk dat hij maar een paar sigaretten meer had. Hij maakte een plan om maar halve sigaretten meer te roken en morgen te voet een nieuwe voorraad te gaan halen. Ik stemde toe. Het Uno-spel had een grotere rol in ons bestaan ingenomen. Het bepaalde wie de afwas ging doen, en wie afdroogde en wie zich ook als eerste zou douchen. De punten werden opgeschreven en Dirk blonk uit als groot speler en zette de regels al eens naar zijn hand. Na een spel of drie herhaalde het dagelijks patroon van houtjes kappen, een grote blok aan het hakbijl toe vertrouwen en hooguit tien houtblokjes stapelen om daarna het Uno spel terug boven te halen. Tussendoor ging hij voor de kachel zitten en maakte een enorme rotzooi van hout en papier rond het vuur. Het ritme van een dag lag vast. Het was ergens de derde dag dat hij plots zei, “Speel dat lied nog eens, ik vind dat mooi”. Het was een oud lied geschreven door Leonard Nijgh, kleinkunst ver weg van zijn eigen tijd, maar hij meende het en neuriede het na. Bij het ritme van de dag hoorde ook steeds het ritueel van het verhaal. Om acht à half negen vroeg Dirk om naar de zolder te gaan en ons bed op te zoeken. Hij was moe. De dag vraagt veel van een jonge springer. Vanuit mijn bed vertelde ik een verhaal. Dirk viel ogenblikkelijk na dit verhaal in slaap en sliep door tot de dag nadien negen uur. Dag, twee en drie en… De koffie kleurde de ruimte met ochtendliefde. Dirk is steeds zwijgzaam tijdens de eerste uren, hij eet zeer weinig. Zoals hij bij elke maaltijd veel te weinig eet. Ik laat hem. Ik ben al veel langer op, dus de kachel brandt. Dirk zet zich steeds een poosje voor die warmtebron. Plots springt hij dan recht en steevast roept hij de mantra: “Kom laten we even Uno spelen”. “Goed om te zien wie de afwas doet en wie afdroogt”, is steevast mijn antwoordt. Dirk discuteert nooit over het lot. Wie wint, beslist. Hij geniet er van dat Uno ons lot in handen neemt.


Tool

179

Ik heb ook al gemerkt dat hij enkel kan kiezen rond het merk van zijn sigaretten. Verder kan hij geen keuze maken, niet in wat we zullen eten, noch in wat we zullen doen. Het Uno spel komt stiekem van pas. We gaan deze keer te voet naar het stadje om sigaretten te kopen. Nooit zal Dirk over het pad lopen. Hij slingert tussen de bomen, loopt door het bos naast en over het pad, loopt zo kilometers meer dan ik wandel. Ondertussen gooit hij met sneeuwballen en sleurt grote losliggende takken. Niet te verwonderen dat hij telkens om acht uur steendood in slaap valt. Ik koop zijn sigaretten en we gaan het cafeetje van gisteren en de dag ervoor binnen. De mensen kennen ons al en glimlachen als ze de oude en het jonge veulen zien binnen komen. Bij de terugtocht zal hij de mensen beklagen die van zo vroeg in de dag al alcohol nuttigen. Hij lost hierbij het weinige van zijn eigen wereldje. Ik luister, maar stel geen vragen. Na een minuutje begint hij aan zijn storm door de bossen. Als notoir bosmens vindt hij het geweldig als we doodgewoon de kortste weg over velden en door de bossen nemen. Thuis kuis ik meer en meer zijn chaos rond de kachel op. Hij merkt dit en neemt langzaam die taak zelf op zich. Op een avond worden de kinderen van Veerle wat te nieuwsgierig. Ze willen even naar de mens komen kijken die op zijn gitaar zit te tokkelen. De mens speelt enkele kinderliedjes. Dirk zingt mee. Iets later nodigt Veerle Dirk uit om de dieren mee te voederen. Dirk gaat er op in. Hij zal iets later één van de kinderen troosten die zich heel even moederloos voelt. Nog zo een dag Ik schrok van een uitspraak van de jongen die snel rondfladdert in zijn leven en nooit hoge woorden in het vaandel draagt, als hij zei: “Ik kom hier echt tot rust”. Gekscherend zijn we die avond in de kou en het donker het wegje opgegaan, kort praatte hij over zijn time-out. Dat het deugd deed, dat hij het nooit als straf ervaren had, dat hij inderdaad een paar dagen geleden dacht: “Met welk een oude mens moet ik nu verder?” Maar met die oude man maakt hij nu plannen om die nog veel te zien. Voorzichtig kwam zelfs de vraag: “Als ik nog zoiets meemaak, doe jij dan de time-out?” Natuurlijk gaf ik de raad nooit meer een time-out uit te lokken, maar misschien was er iets anders te bedenken. Nog een paar verhalen later en na wat stille ochtenden die kwamen, is Dirk iets gestructureerder gaan werken aan zijn taakjes. Ze duurden iets langer. De houtjes werden gekapt tot er voldoende waren en er werd voldoende hout gestapeld zodat het terrein wat properder werd. De kachel liet zich snel en degelijk aanvuren en de sneeuw bleef buiten liggen.

De laatste dag en eentje ervoor Een time-out die goed aanvoelt, mag gevierd worden. Het restaurantje met pizza’s was ons opgevallen. Zeker als er maar één restaurant is in deze omgeving. Die middag van onze laatste dag verliep net zoals die ene dag dat zijn grote wens in vervulling ging. “Mag ik een ijsje?” “Waarom niet.” IJsjes buiten in de sneeuw, maar na twee happen vroeg Dirk verlegen of hij het ijsje mocht weggooien. Nu werd de lekkere pizza door de sympathieke ober ingepakt en meegenomen. Wanneer voor Dirk een feest een echt feest wordt, weet ik niet, maar de begeleider zag de rustige Dirk een week later weer voor hem zitten en wilde zeer graag een gesprek met zijn arts om na te gaan of er voor Dirk ruimte was voor een identiek project. Een therapie in plaats van een time-out. Frans Cooremans


Tool

180


Actief

181

Zinvolle vrijetijdsbesteding


Actief

182

ACTIEF!

In 2010 kende Actief zijn tweede werkjaar. Twee jaar op rij (2009 en 2010) werd dit project door de Vlaamse Gemeenschapscommissie ondersteund. Dit stelde ons in staat een halftijdse projectmedewerker aan te werven die enerzijds het project vorm gaf en anderzijds de begeleidingen op zich nam. De onzekere projectsubsidie - die steeds opnieuw diende te worden aangevraagd - en de beperking van een halftijds contract leidde ertoe dat Seppe, onze Actief!-medewerker, een stabielere werkomgeving zocht en vond. Vanaf november 2010 – mede door het toen afwezige perspectief op een verder zetting van het project - was Actief! onbemand en stond de werking op waakvlam. In de loop van december 2010 kwam het bericht van de VGC dat het project een derde en laatste jaar zou ondersteund worden.

EEN HERNIEUWDE ACTIEF!-VISIE UITGANGSPUNT Er is een wisselwerking tussen de mogelijkheden die jongeren benutten in hun vrijetijdsbesteding en de mate van maatschappelijke achterstelling en uitsluiting. Het samen met de jongere verruimen van zijn vrijetijdsmogelijkheden beschouwen we als een preventief en complementair gegeven. Daarnaast stellen we vast dat in vonnissen van de Jeugdrechtbank regelmatig voorwaarden worden opgesomd met betrekking tot de vrije tijd (vooral rondhangen en verkeerde vrienden). Een aanbod of opvolging van deze voorwaarden gebeurt echter zelden. Actief! wil een trajectbegeleiding opzetten voor jongeren die niet weten wat te doen met hun vrije tijd. “Vrije tijd” wordt ruim omschreven als de tijd die jongeren niet in een kader van schoolse activiteit doorbrengen. Het kan hierbij gaan om deelname aan sportactiviteiten zoals voetbal, pingpong, gevechtsporten; jeugdbeweging en jeugdhuizen; urban culture zoals rap, hip-hop, graffiti; vrijwilligerswerk en/of acties binnen de wijk; het zoeken naar een vakantiejob… Actief! wil een te strikte positionering binnen een bepaald beleidsdomein (welzijn, jeugdwerk, onderwijs…) vermijden, omdat dit voor de jongeren irrelevant is.

DOELGROEP 18

Het project Actief! is bedoeld voor die jongeren (leeftijdsgroep 14-20 jaar) die zelf kunnen (leren) ervaren dat er zich een leemte/probleem situeert in hun vrije tijd en die daar iets willen aan doen. Het zijn jongeren die in contact komen met het gerecht, vaak niet naar school gaan, regelmatig spijbelen, weinig deelnemen aan sociale en culturele activiteiten…

18

Met prioritaire aandacht voor jongeren met link Brussels Hoofdstedelijk Gewest


Actief

183

ALGEMENE DOELSTELLING Actief! wil met de jongere alternatieve mogelijkheden in hun vrije tijdsbesteding verkennen en hen ondersteunen bij het zetten van stappen. We willen de jongeren (en hun ouders) laten reflecteren over de zin van hun huidige vrijetijdsbesteding. We vertrekken vanuit de jongeren zelf. Op deze manier houden we rekening met de realiteit van deze jongeren. Deze realiteit wordt sterk bepaald door de context van de (groot)stad Brussel en is constant in verandering. We streven actieve participatie na, een engagement dus aan het dagelijkse leven.

WERKWIJZE Verwijzingen kunnen gebeuren vanuit gerecht, school, clb, hulpverlening. Via de begeleider, consulent, parketcriminoloog,… wordt een probleem/tekort ervaren in de mogelijkheden qua vrijetijdsbesteding. De jongere wordt door de verwijzer op de hoogte gebracht van het project Actief! en kiest mee of hij/zij daarvan gebruik wil maken. Er komt een contact tussen de jongere en begeleider. Dit gebeurt op een plek waar de jongere zich goed voelt. De begeleider helpt de jongeren in het kiezen van een vrijetijdsbesteding. De jongere gaat samen met de begeleider op zoek naar wat hij/zij graag wil doen in de vrije tijd. De jongeren maakt kennis met een waaier van mogelijke vrijetijdsbestedingen. De jongere wordt geholpen in het kiezen van een vrijetijdsbesteding en naar noodzaak opgevolgd in het bestendigen van de vrijetijdsbesteding. Er zal vanuit het project Actief! niet gerapporteerd worden. De eventuele rapportage moet door de jongere zelf gebeuren, hij/zij kan daarin geholpen worden door de begeleider. De werkprincipes die we vooropstellen zijn: het eigen engagement en de zelfwerkzaamheid van de jongeren, het belang van vrijwillige keuzes, het vraaggericht werken en het werken op maat. Het project Actief wordt ondersteund door de VGC en opgevolgd via stuurgroep met externen.

VERDER PERSPECTIEF Actief staat niet langer op waakvlam. Sedert februari 2011 start Bleri Lleshi de werking terug op, maar hierover meer in een ander jaarverslag.

Een verhaal uit de media… (www.brusselnieuws.be – 22 januari 2011) Uit een interview met Nicolas Wieërs, organisator van Balkan Trafic te Brussel : “ Een doel vinden in het leven dat ertoe doet, is weinigen gegeven. Dat Wieërs erin geslaagd is, dankt hij aan enkele mensen en ontmoetingen. Te beginnen met José Suarez, de drijvende kracht achter de Sombreffe Boxing Club. “Zestien was ik. Mijn schoolresultaten waren een ramp, mijn leven chaotisch. Ik had een structuur nodig waarop ik kon bouwen. Beginnen boksen was een sprong in het onbekende, een sprong die ik me nooit beklaagd heb. De teamspirit die ik in de school van Suarez heb gevonden hebben me discipline bijgebracht, doorzettingsvermogen, structuur. Toen besefte ik niet zo goed dat het een perfecte leerschool was voor het verdere leven, nu wel.”


Actief

184

DE WERKING IN 2010 – KNELPUNTEN EN UITDAGINGEN EEN EXPERIMENTEEL PROJECT Het blijft nodig om de ruimte te krijgen om te kunnen experimenteren en met een project te groeien. Dit was na 2009 ook zo in 2010 en blijft zo in 2011. Het is wel de bedoeling om in 2011 duidelijke keuzes te maken. Over de twee werkingsjaren heen werden 37 begeleidingen opgenomen. Ze werden via 15 (!) verschillende kanalen toegeleid. De in eerste instantie vooropgestelde verwijzers (parket en sociale dienst JRB) zijn samen goed voor 13 jongeren, het comité bijzondere jeugdzorg heeft 4 jongeren toegeleid en de jeugdadvocaten 2. Intern werden via Gambas en Bemiddelingsburo in totaal 8 jongeren aangebracht (respectievelijk 2 en 6). Het aantal verwijzingen schommelt erg over de maanden, maar globaal was 2010 een mindere periode, vooral omwille van de uitdrukkelijke keuze om ons op Brusselse jongeren te richten. Die doelstelling werd ook gerealiseerd. De meeste jongeren werden doorverwezen door de sociale dienst van de jeugdrechtbank. In 2010 werd opnieuw een promotieactie opgezet. Het enthousiasme bij verwijzers was – zoals steeds - erg groot, maar de grote toevloed aan verwijzingen bleef uit. Voordeel hiervan was dat we intensiever met de jongeren konden werken. En hiermee komen we de tot de 2 voornaamste aandachtspunten of uitdagingen voor het project Actief!: We moeten blijven investeren in het bekendmaken van Actief! bij de verwijzers. Geconfronteerd met de soms serieuze problemen waarmee jongeren kampen, lijkt het gebrek of gemis aan een zinvolle vrijetijdsbesteding voor verwijzers soms triviaal, bijkomstig of denken ze eerder ‘laat ons eerst aandacht besteden aan de prioritaire problemen’. Wij blijven echter geloven dat – om maar een voorbeeld te geven – bij jongeren die geen (enkel) schools perspectief hebben het zinvol is om hen in hun vrijetijdsbesteding te activeren. We geloven in de activerende mogelijkheden om jongeren via hun vrijetijdsbesteding terug ‘zin’ te laten krijgen om ook op andere levensdomeinen te weten waar ze heen willen met hun leven en hen hiertoe stappen te laten zetten. Het gebrek aan feedback blijft voor verwijzers moeilijk. De begeleider meldt enkel dat er contact was met de jongere. De jongere beslist zelf wat er eventueel meer gecommuniceerd wordt. Daardoor kregen verwijzers zelden succesverhalen te horen. Ter illustratie : een consulent van de sociale dienst van de jeugdrechtbank hoorde van een jongere dat hij in een voetbalploeg was ingeschreven en dat het contact met de begeleider van Actief! als heel positief werd ervaren. De consulent belde naar Actief! en zei verheugd te zijn dat het goed liep, maar het jammer te vinden dat Actief! niet zelf iets had laten horen. We willen de verwachtingen hierrond scherper krijgen en bekijken hoe we, bv. via nieuwsflashes, meer kunnen communiceren. Daarnaast staan we voor de uitdaging van hoe we de aangemelde jongeren warm kunnen maken voor het project en uitval kunnen vermijden. De meeste jongeren weten goed wat ze willen: boksen, voetballen, dansen… Een klein duwtje volstaat om hen op weg te zetten. Andere jongeren waren niet zozeer geïnteresseerd in een concreet aanbod, maar des te meer in het wekelijks contact en het luisterend oor van de Actief!-begeleider. En dan waren er ook jongeren waarvan de motivatie moeilijk kon aangewakkerd worden en die snel uitvielen. We dachten na over hoe we met hen een langer traject konden gaan. Bij regelmatige evaluaties werden een aantal bijsturingen voorgesteld om uitval van jongeren te voorkomen. Het ging om: (1) meer structuur bieden aan jongere en begeleider door reeds in een beginfase een minimum engagement te vragen en te bieden en 5 afspraken vast te leggen; en (2) intensiever bezig te zijn (in beginfase bv. 2x per week).


Actief

185

de

Vooral met de 2 bijsturing werd geëxperimenteerd. Er werd veel intensiever gewerkt met de jongeren (zeker in de beginfase); waarbij zelfs eens 4x in 1 week. Door het lage aantal verwijzingen was dit haalbaar. Dit had een positief effect op de uitval. Een idee om te gaan werken vanuit dromen en doelstellingen is enkele keren uitgeprobeerd, maar bleek niet evident. Om dit met een jongere uit te werken is een heel duidelijk uitgewerkt plan nodig, dat moet worden opgevolgd; anderzijds zitten jongeren vaak vooral met een vraag naar een vrijetijdsbesteding waarmee op korte termijn kan worden begonnen. Desalniettemin blijft het nog steeds een interessante piste, vooral als jongeren totaal geen idee hebben over wat ze willen doen in hun vrije tijd of als er een gebrek is aan een toekomstperspectief.

DE TOEKOMST VAN ACTIEF! Actief! wordt voor een derde en laatste jaar ondersteund door de VGC, een duidelijke en tegelijk onduidelijke boodschap, want wat dan na dat derde jaar? Nadrukkelijk worden nu in een overeenkomst met de VGC criteria naar voor geschoven, maar wat indien het project goed van de grond komt en zijn waarde nadrukkelijker kan aantonen? We breiden de verwijzingen uit naar scholen en CLB’s, in de hoop dat onderwijs mee op de kar springt. De positionering van Actief! is hoedanook aan de orde. Actief! situeert zich op het snijvlak tussen jeugdwerk en hulpverlening. We bieden individuele ondersteuning aan in de vrije tijd van jongeren. En daar zien we ook onze absolute meerwaarde. Wat brengt deze positionering organisatorisch? Hoort Actief! thuis binnen een jeugdzorgorganisatie als Alba, zoekt het beter uitsluiting bij Brusselse organisaties die zich specifiek richten op de vrijetijdsbesteding van maatschappelijk achtergestelde jongeren, of is Actief! zo uniek dat het een eigen weg moet gaan? Actief! is in feite een heel mooi voorbeeld van integrale jeugdhulp, van het zoeken naar verbanden tussen onderwijs, jeugdwerk en hulpverlening. Die keuze zou ook beleidsmatig moeten ondersteund worden, in het belang van de jongeren (die ook niet denken in sectoren). We streven ernaar dat 2011 deze duidelijkheid brengt.


Actief

186


Actief

187

Eigen Kracht


Eigen Kracht

188

EIGEN KRACHT

Op 6 januari 2010 kreeg Alba een officiële brief die begon met volgende zin “Vanuit het geloof in hun eigen kracht stimuleren we mensen in het bewaren, herstellen en opbouwen van positieve banden en in het opnemen van hun verantwoordelijkheid”. De brief was ondertekend door Miriam Beyers, voorzitter van de vzw EKC.be, een kleine vzw die Eigen Kracht Conferenties organiseert in Vlaanderen. Die eerste zin was een citaat uit de missie van Alba en bleek wonderwel aan te sluiten bij het doel van Eigen Kracht Conferenties. EKC.be wou ons met deze brief uitnodigen om samen te werken aan de verdere uitbouw van Eigen Kracht in Vlaanderen. Een samenwerking lag voor de hand, omwille van die verbondenheid in doelstellingen, maar ook omdat de overheid aan EKC.be expliciet had gevraagd om zich “structureel te verankeren” (zoals dat dan in overheidstaal heet).

WAT ZIJN EIGEN KRACHT CONFERENTIES? In een Eigen Kracht Conferentie worden alle belangrijke personen rond iemand samengebracht om een plan uit te werken. Het gaat om familie, vrienden, buren... In zo’n plan staat wat de familie zelf zal doen – de ‘eigen krachten’ die ze wil inzetten – en waarvoor ze een beroep wil doen op professionele hulp. Ervaringen uit het buitenland tonen aan dat zo’n conferenties vaak tot verrassende en creatieve oplossingen kunnen leiden voor probleemsituaties. Door deze werkwijze worden verborgen krachten binnen de context geactiveerd. Mensen behouden maximaal zelf de regie over hun eigen leven. Als je al lang met problemen geconfronteerd wordt, ben je vaak moe, uitgeput. Je voelt je geïsoleerd. Een grote bijeenkomst organiseren is misschien wel het laatste waar je aan denkt. Gaat er wel iemand komen? Gaat er geen ruzie zijn? Een Eigen Krachtconferentie vraagt een goede voorbereiding. Een onafhankelijk coördinator helpt het gezin bij alle stappen. Deze coördinator is zelf geen hulpverlener. Het is een vrijwilliger die hiervoor een driedaagse training volgde. De conferentie verloopt in drie fases. Tijdens een eerste informatiefase krijgen de aanwezigen op de conferentie alle informatie die ze willen en die nodig is, in begrijpelijke taal. Indien gewenst lichten hulpverleners hun aanbod en hun visie op de probleemsituatie toe. Soms worden er bepaalde grenzen aangegeven waarmee het plan rekening moet houden. Die grenzen zijn al van in het begin van de voorbereiding gekend. In een tweede besloten overlegfase verlaten de coördinator en eventueel aanwezige hulpverleners de conferentie. Nu overleggen alleen de deelnemers die behoren tot het sociaal netwerk met elkaar, vaak gedurende meerdere uren, tot er overeenstemming bestaat over een plan. In de derde fase wordt het plan gepresenteerd aan de coördinator en eventuele hulpverleners. Het wordt getoetst op enkele criteria zoals de veiligheid van het kind of jongere die voldoende gewaarborgd moet zijn in het plan. Drie maanden later gaat de coördinator na hoe de uitvoering van het plan loopt.

OPRICHTING VAN HET STEUNPUNT EIGEN KRACHT

De samenwerking tussen EKC.be en Alba kreeg concreet vorm in de oprichting van een Steunpunt Eigen Kracht. We zochten en vonden een derde partij, Campus Gelbergen, die ons zou ondersteunen bij het organiseren van de opleiding van de coördinatoren en bij het vorm geven van het maatschappelijk debat rond Eigen Kracht. Van


Eigen Kracht

189

meet af aan was immers duidelijk dat één van de belangrijke uitdaging lag in het juist positioneren van de Eigen Kracht Conferenties. Waar hoort Eigen Kracht precies thuis? Is het een deel van de hulpverlening of net niet? Zetten we Eigen Kracht breed in, bij de eerste stap die mensen zetten naar de hulpverlening, of reserveren we het voor complexe problemen, waar de hulpverlening geen raad mee weet? Wie mag aanmelden? Wie bepaalt of een Eigen Kracht Conferentie al dan niet plaats heeft en wat eventueel de randvoorwaarden zijn? Is Eigen Kracht een hulpverleningsmethodiek, een besluitvormingsmodel of een burgerrecht? Campus Gelbergen heeft een traditie in het samenbrengen van mensen uit de meest diverse hoeken en in het modereren van het debat rond maatschappelijk relevante thema’s. Zij waren dus goed geplaatst om ons te begeleiden bij dat debat over de goede positionering van Eigen Kracht. Het Steunpunt kreeg volgende opdrachten: bekendmaking van de methodiek; opleiding, ondersteuning en navorming van coördinatoren; implementatie, ondersteuning en kwaliteitsbewaking van nieuwe projecten; onderzoek faciliteren; nationale en internationale netwerkontwikkeling rond Eigen Kracht. We richtten een stuurgroep op die ongeveer maandelijks samen kwam om de stand van zaken te bespreken.

ORGANISATIE VAN EIGEN KRACHT CONFERENTIES IN VLAAMS- BRABANT EN LIMBURG

Met de steun van Integrale Jeugdhulp zette het Steunpunt in 2010 mee haar schouders onder de organisatie van Eigen Kracht Conferenties in Vlaams-Brabant en Limburg. Het werd een verhaal van vallen en opstaan. Veel energie kroop in het recruteren en opleiden van bijkomende coördinatoren, nodig om de conferenties te begeleiden. Dat liep al bij al vrij vlot. Het enthousiasme om conferenties te coördineren bleek groot. Daarnaast was het niet eenvoudig om ieders rol in het Eigen Kracht-verhaal helder te krijgen. Het klinkt een beetje cynisch, maar het patroon van een zich vastrijdende of elkaar tegensprekende hulpverlening – vaak aanleiding voor de organisatie van een Eigen Kracht Conferentie – leek zich te herhalen op organisatorisch niveau. Ook in de realisatie van het Eigen Kracht-project duurde het bijzonder lang voor iedereen zijn plekje had gevonden. En allicht, zo leert de evaluatie, zal het in de toekomst een pak eenvoudiger moeten om ervoor te zorgen dat Eigen Kracht Conferenties snel en efficiënt kunnen opgestart worden. Toch hebben de projecten in Vlaams-Brabant en Limburg ons veel geleerd. Het verhaal van bekendmaking en sensibilisering van hulpverleners liep. Op de infoavonden was er erg veel belangstelling. Opvallend trouwens hoe vaak Eigen Kracht in de loop van het jaar gevraagd werd om haar project her en der voor te stellen. Zelden zoveel interesse gezien, bij zo diverse organisaties. Ook de opleiding van extra coördinatoren liep goed. En we zijn heel wat wijzer geworden over hoe verantwoordelijkheden best verdeeld worden over hulpverleners, coördinatoren, projectleider en supervisor. Er liggen ideeën over hoe de aanloop naar een conferentie korter kan worden.

DE TOEKOMST VAN EIGEN KRACHT

Het Steunpunt Eigen Kracht diende in juni een uitgebreid projectdossier in bij de Vlaamse overheid. Een hele tijd hoorden we niets, tot we werden uitgenodigd door het Team Beleidsontswikkeling van Integrale Jeugdhulp. In een gesprek lichtten we onze ideeën over de verdere toekomst van Eigen Kracht toe en weer hoorden we even niets. Net voor Kerstmis bereikte ons dan het nieuws dat het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk een budget van 70.000 euro kreeg toegewezen om Eigen Kracht in 2011 over heel Vlaanderen te verspreiden. Uiteraard waren we blij dat de toekomst van Eigen Kracht op deze manier (min of meer) verzekerd werd, alleen leek het ons vreemd dat een organisatie die tot dan toe weinig tot niets te maken had met Eigen Kracht, deze middelen kreeg toegewezen. Uit de toelichting bleek dat de overheid deze keuze had gemaakt als antwoord op


Eigen Kracht

190

de hoger gestelde positioneringsvraag: Eigen kracht hoort thuis vooraan in het “algemeen onthaal” van de hulpverlening, wat dus betekent dat Eigen Kracht – als hulpverleningsmethode, besluitvormingsmodel of democratisch grondrecht? – een ruime toepassing kan kennen in Vlaanderen. Op zich is ook dat goed nieuws. We gaan ervan uit dat het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk zich voluit achter deze opdracht zal zetten en haar ruime netwerk van CAW’s zal aanspreken om Eigen Kracht een volwaardige plaats te geven in het aanbod van het algemeen welzijnswerk. Voor Alba houdt het Eigen Kracht-verhaal hier – zo goed als – op. Uiteraard blijven we de eerste supporter van Eigen Kracht, omdat we erg geloven in de kracht én de verantwoordelijkheid van mensen en omdat we in het voorbije jaar een grenzeloze bewondering hebben opgebouwd voor de Eigen Kracht-pioniers Mattias, Annelies en Miriam, die dit project gedurende zovele jaren op vrijwillige basis hebben gedragen. Dat verdient alleen maar respect. Hopelijk krijgen ze nu de professionele ondersteuning die het project meer dan ooit verdient. We zijn dit Eigen-Krachtluik begonnen met een citaat, en we eindigen er ook mee. Dit keer eentje van Seneca (gehoord van Martine Puttaert, beleidsmedewerker IJH, op het slotmoment van Eigen Kracht-project in Vlaams-Brabant): 'Niet omdat de dingen moeilijk zijn, durven wij niet, maar omdat wij niet durven zijn de dingen moeilijk.'


Eigen Kracht

191

ORGANISATIE TEAM Over 2010 heeft Alba gemiddeld 36,0 VTE personeelsleden in dienst, tegenover 37,3 VTE in 2009. Deze daling is toe te schrijven aan het wegvallen van de ouderstages.

Op 1 april 2011 bestaat het vaste team van Alba uit volgende personen: ONDERSTEUNING Luce Van Poeck (logistiek) Christina Serneels (poetshulp) Elly Van Nerum (administratieve ondersteuning) Marjan Reynaert (boekhouding) Nancy Van Assche (personeelsadministratie) Hans Depoortere (HCA-stafmedewerker) Leen Lauwaert (administratief coördinator) Jo Jespers (directeur)

ONTHEMENDE PROJECTEN (OIKOTEN) Det Debosschere (coördinator) Sophie Boddez (in loopbaanonderbreking) Bert Geerts Koen Plaisier Stef Smits Eva Dirix Katlijn Vander Meeren Dimi Dumortier

HERSTELBEMIDDELING EN HERGO LEUVEN (BAL) Natalie Van Paesschen (coördinator) Kwinten Wouters Dirk De Rijck Kris Mullens Dominique Abicht Miriam Beck Koen Nys Liesbeth Eggen Nele Devarrewaere (in loopbaanonderbreking) Christine Dragon


Organisatie

192

HERSTELBEMIDDELING EN HERGO BRUSSEL (BEMIDDELINGSBURO) Bie Vanseveren (coördinator) Katty Eylenbosch Maarten Surdiacourt Minne Huysmans Riet Ysebaert

LEERPROJECTEN EN GEMEENSCHAPSDIENSTEN (GAMBAS) Elke Van den Eynde (coördinator) Luc Witters (coördinator) Lieselotte Frederickx Rik Michiels Mary Konings An Van Goethem (ITER) Hans Depoortere

TIME-OUT (TOOL) Jo Dewinter (projectcoördinator) Sarah Bergé

ZINVOLLE VRIJETIJDSBESTEDING (ACTIEF!) Bleri Lhesi (projectcoördinator)

CONCIËRGE BIEZ-SART Jef Vanlangendonck

RAAD VAN BESTUUR OP 1 APRIL 2010 Jos Vanderweyden (voorzitter), ex-directeur IZW, Integratie Zelfstandig Wonen Dominique Vervaet, coördinator Kiezen voor Kinderen, dienst Pleegzorg Ludo Clonen, diensthoofd studentenhuisvesting, K.U.Leuven Johan Buttiens, coördinator De Spiegel, drugvrije therapeutische gemeenschap (waarnemend) Nina Mees, ex-stafmedewerker VOKA, werkgeversorganisatie (waarnemend) Stefaan Pleysier, professor jeugdcriminologie, K.U.Leuven (waarnemend) Tom Herbots, directeur Den Dam, voorziening bijzondere jeugdzorg


Organisatie

193

SAMENWERKINGSVERBANDEN EN OVERLEGORGANEN

Organisatie Extern

Naam

Externe deelnemers

Deelnemers Alba

Frequentie

BAL

Stuurgroep

Coördinator BAL, directeur of HCA-stafmedewerker

5X per jaar

BJB Halle-Vilvoorde

Platform

HCA-stafmedewerker

4X per jaar

BJB Leuven

Platform

Directeur

4X per jaar

BJB Leuven

Stuurgroep Platform

Directeur

4X per jaar

HCA

Samenwerkingsverban d HCA Leuven

HCA

Samenwerkingsverban d HCA Brussel

ITER

Stuurgroep

ITER

Sectoroverleg minderjarigen Algemene Vergadering

Bemiddelingsdiensten, verwijzers, KULeuven, politie, CAW, Suggnomè, justitiehuis, gevangenissen… Voorzieningen BJB Halle Vilvoorde, verwijzers, provincie Voorzieningen BJB Leuven, verwijzers, provincie Vertegenwoordiging voorzieningen, verwijzers, provincie KU Leuven, vertegenwoordiging BJB, verwijzers (jeugdrechter + parket) VU Brussel, vertegenwoordiging BJB, verwijzers (jeugdrechter + parket) CAW Archipel, CGG Ahasverus, Iter Parket, Jeugdrechter, VK Brussel, jeugdpolitie Leden Jongerenbegeleiding

Coördinator Bemiddelingsburo, teamlid Directeur

1X per jaar

Alle HCA-diensten Vlaanderen/Brussel Alle hergo-moderatoren

HCA-stafmedewerker of BALcoördinator Teamleden BAL en BB

6X per jaar

Organisaties BJB

Directeur

1X per jaar

Bemiddelaars meerderjarigen/minderjarigen/i n strafzaken Werkgroep deontologie Bemiddelaars meerderjarigen/minderjarigen Praktijkoverleg HCA-diensten Rots en Water Rots/Water Praktijkoverleg SIB HCA-diensten SIB

Teamlid HCA

6X per jaar

Teamlid Bemiddelingsburo

Start in 2010

Coördinatorenoverleg SIB Regionaal overleg Vlaams-Brabant en Brussel Algemene Vergadering Sociale commissie

Coördinatoren HCA-diensten SIB

Teamcoördinator Gambas

Alle leden PPJ uit de regio

Directeur

4X per jaar

Alle leden PPJ Vertegenwoordiger BJB, kinderopvang, opvoedingsondersteuning Alle PPJ-leden met ambulante/mobiele werking Stad Leuven, parket, provincie, opbouwwerk, stadswachten, dienst Welzijn BJB en CGG

Directeur Directeur

Jaarlijks Maandelijks

Directeur

2X per jaar

Teamlid BAL

2X per jaar

Teamcoördinator Oikoten,

3X per jaar

Jongerenbegeleidin g HCA-diensten Steunpunt jeugdhulp Steunpunt Jeugdhulp Steunpunt JeugdhulpSuggnomè Suggnomè Overleg Rots/Water Overleg Slachtoffer in Beeld Overleg Slachtoffer in Beeld PPJ

PPJ PPJ

PPJ

Coördinatorenoverleg HCA Methodiekwerkgroep Hergo Algemene Vergadering BemiddeLINK

Preventiedienst Leuven

Werkgroep Ambulant en Mobiel Overleg Burenbemiddeling

Project Link

Adviesgroep


Organisatie

HCA-stafmedewerker, 3X per jaar teamcoördinatoren HCA-Leuven, teamleden HCA-stafmedewerker, 2X per jaar teamcoördinatoren HCA-Brussel, teamleden Directeur 4X per jaar

1X per jaar

Teamleden Gambas Teamlid Gambas

6X per jaar

194

Provincie VlaamsBrabant

Provinciaal overleg burenbemiddeling

Suggnomè

Begeleidingsteam meerderjarigen, minderjarigen, slachtofferhulp, JWW ITER, BIS Begeleidingsgroep Vereffeningsfonds

Provincie VlaamsBrabant Provincie VlaamsBrabant VGC VLABO

KULeuven, parket, coördinator projecten provincie, binnenlandse zaken…

teamcoördinator Gambas Teamlid BAL

3X per jaar

Teamcoördinator en teamlid Bemiddelingsburo

Verwijzers, jeugdadvocatuur, slachtofferhulp, provincie

Directeur, teamcoördinatoren BAL en Bemiddelingsburo, HCAstafmedewerker Directeur, teamleden Bemiddelingsburo en BAL Teamcoördiator Gambas Teamcoördinator Gambas

1X per jaar

6X per jaar

Andere time-outinitiatieven

Directeur, twee Albamedewerkers Tool-coördinator, directeur

Albezon

Oikoten-coördinator, directeur

AX per jaar

Comité V Vereffeningsfonds Jeugdraad Overleg jongeren en middelengebruik Stuurgroep Eigen Kracht Overleg timeoutinitiatieven Overleg onthemende projecten Werkgroep jeugdsanctierecht

Verwijzers, jeugdadvocatuur, slachtofferhulp, provincie

Academici, praktijk HCA en HV, overheid…

HCA-stafmedewerker

3X per jaar

Alba

Algemene Vergadering

Leden AV Alba

1X per jaar

Alba

Raad van Bestuur

Verkozen leden uit AV

Alba

-

Alba

Coördinatorenoverleg beleid Coördinatorenoverleg intervisie Organisatieoverleg

Directeur, 4 stemgerechtigde personeelsleden, teamcoördinatoren waarnemend, personeelsleden facultatief Directeur, administratief coördinator Alle teamcoördinatoren, directeur Alle teamcoördinatoren

Tweewekelijks

Alba

Sociaal overleg

-

Alba

Financiële werkgroep

-

Alba

Stuurgroep Q

-

Alba

HCA-intern

-

Alba

Interne gespreksmomenten Ecoteam Overleg bemiddelen in voorzieningen

Directeur, administratief coördinator 4 werknemersvertegenwoordigers , lid rvb, directeur, administratief coördinator Boekhouder, administratief medewerker boekhouding, administratief coördinator, leden rvb, directeur 1 lid per HCA-team, HCAstafmedewerker, directeur HCA-teamcoördinatoren, HCAstafmedewerker, directeur Alba-medewerkers op vrijwillige basis 1 medewerker per team/locatie 2 medewerkers bemiddelingsburo, 2 medewerkers Tool, directeur 1 team Bemiddelingsburo, 1 teamlid Gambas

Eigen Kracht IVA Jongerenwelzijn IVA Jongerenwelzijn Jongerenbegeleidin g

EKC.be, Campus Gelbergen

5X per jaar

2X per jaar

1X per jaar

Intern

Alba

Alba Alba

Alba

-

Gebouwoverleg Brussel Andere huurders Brussel


Organisatie

6X per jaar Maandelijks Tweemaandelijks

4X per jaar

2X per jaar

Maandelijks 6X per jaar 3X per jaar 6X per jaar 5X per jaar

4X per jaar

195

Alba

Toolbox

2 externe begeleiders

1 bestuurslid, directeur, 1 medewerker per locatie

6X per jaar

Oikoten Oikoten Oikoten Oikoten

Team Themateam Overleg PV-CoPV Stuurgroep Oikoten volwassenen

Alle teamleden Alle teamleden Teamleden in duo’s Teamlid Oikoten, extochtbegeleider, directeur

Wekelijks

Oikoten

Werkgroep 30 jaar Oikoten

Verantwoordelijken uit wereld van volwassen detentie (ter persoonlijke titel) Externe deskundigen (ifv boek 30 jaar Oikoten)

BAL BAL

Team Werkgroep vrijwilligers

-

Wekelijks Maandelijks

BAL BAL

Werkgroep Hergo Werkgroep Hergo op School Themateam BAL Terugkomavonden vrijwilligers Teamoverleg projectverantw.

-

Alle teamleden Coördinator + alle teamleden die VWer coachen 4 teamleden 3 teamleden

Alle bemiddelaars -

Alle teamleden 2 teamleden

4X per jaar 6X per jaar

-

Coördinator

Driewekelijks

Gambas Gambas

Team Klein team afz. per arrondissement

-

Alle teamleden Teamcoordinator met medewerkers

Tweewekelijks Tweewekelijks

Bemiddelingsburo Bemiddelingsburo Bemiddelingsburo

Team Themateam Werkgroep Roma’s

Hoofdconsulente sociale dienst JRB, 2 parketmagistraten Overleg met Franstalige Alle Brusselse Franstalige bemiddelingsdiensten diensten, parketten, parketcriminologen

Alle teamleden Alle teamleden Teamlid Bemiddelingsburo, teamcoördinator BB Teamcoördinator Bemiddelingsburo

Wekelijks

Tool

Adviesgroep

Verwijzers, vertegenwoordigers BJB en VAPH

5X per jaar

Tool

Werkoverleg HogerWal

Tool-coördinator, teamlid BAL, directeur Schipper, Tool-coördinator

Actief!

Adviesgroep

Intern overleg

Actief!-coördinator, HCAstafmedewerker, coördinator Gambas Actief!-coördinator, HCAstafmedewerker, coördinator Gambas

3X per jaar

Actief !

JES, Sociale Dienst JRB, Jeugdadvocaten, Intro, Tonuso, Buurtsport -

BAL BAL BAL

Bemiddelingsburo


Organisatie

(Twee)maandelijk s

Teamcoördinator, extochtbegeleiders

6-wekelijks 2X per jaar

1X/jaar 1X/jaar

Tweewekelijks

196

FINANCIES

Ondertussen hebben we er twee jaar Alba opzitten. De ergste groeipijnen zijn achter de rug, de motor draait. Binnen de administratie hebben we een druk jaar achter de rug. We stapten over naar een nieuw sociaal secretariaat om te kunnen werken met het meest optimale payrollsysteem. Alba is een bruisend vat: de opstart van een aantal nieuwe projecten (Hergo vrijwilligers, ouderstage, bemiddelen in voorzieningen, burenbemiddeling…) heeft zijn weerslag op de administratie, die op een flexibele manier deze nieuwe activiteiten integreert in het administratief proces. Op IT-vlak zetten we ook stappen: we investeerden in een aantal nieuwe pc’s en een nieuw back-upsysteem. We hebben dit jaar nog explicieter ervaren dat een goede afstemming tussen de verschillende deelgebieden binnen de administratie (boekhouding, personeel en ondersteuning) van cruciaal belang is. Daarnaast blijft het optimaliseren van de administratieve processen binnen Alba een uitdaging voor de komende periode.

DE CIJFERS

De jaarrekening vindt u op de volgende bladzijden. Hieronder lichten we de vaststellingen uit de balans en resultatenrekening toe.

BALANS ACTIEF De vaste activa zijn toegenomen ten opzichte van vorig jaar. In het voorwoord kon u lezen dat Alba in december 2010 de voorlopige verkoopovereenkomst tekende voor de aankoop van een eigen pand in Herent. Hiervoor betaalden we een voorschot, wat een impact heeft op de vlottende activa (stijging). U merkt verder ook dat de liquide middelen licht gezakt zijn tegenover einde 2009, maar de cashpositie blijft voldoende sterk. De vorderingen op ten hoogste één jaar liggen hoger dan het vorige jaar. De grootste hap zijn subsidies die Alba nog moet ontvangen van de overheid. De rest van de vorderingen zijn de huurwaarborgen van de verschillende locaties. Door de verhuis medio 2011 zullen de huurwaarborg van Leuven en Tildonk wegvallen.

PASSIEF -

Aan het bestemd fonds ontheming werd 6.169 euro toegevoegd. De overgedragen winst werd aangedikt met 68.895 euro (samen goed voor 75.064 euro).

-

Schulden op lange termijn heeft Alba (nog) niet. De schulden op minder dan 1 jaar worden, naast de courante schulden op korte termijn, voor 80% opgevuld door de provisie vakantiegeld.


Organisatie

197

ANALYSE VAN DE RESULTATEN

ANALYSE INKOMSTEN UIT SUBSIDIES 2010

DEELWERKING

SUBSIDIERENDE INSTANTIE

BEDRAG

%

Oikoten

Vlaamse Gemeenschap

679.319

32,1%

HCA

Vlaamse Gemeenschap

1.149.972

54,4%

Hergo op School

Vlaamse Gemeenschap

4.000

0,2%

Ouderstage

Vlaamse Gemeenschap

9.375

0,4%

Tool

Provincie Vlaams-Brabant

50.000

2,4%

Actief

Vlaamse Gemeenschapscommissie

25.781

1,2%

Project Hergo vrijwilligers


14.437

0,7%

Burenbemiddeling


7.400

0,4%

Prijs Jeugdzorg

Vlaamse Gemeenschap

5.000

0,1%

Project Gambas (boogschieten)

Cera Foundation

1.440

0,1%

Stad Leuven

Sociale toelage

2.429

0,2%

Sociale Maribel

Fonds Sociale Maribel

163.064

7,7%

Vivo en Icoba

Vivo/Icoba

1.576

0,1%

Alba

Totale subsidie

€2.112.355

100%

De subsidies maken ruim 97% uit van de inkomsten.

ANALYSE KOSTEN 2010

Personeelskost

1.762.289 euro

Werkingskost

311.057 euro

Afschrijvingen

8.908 euro

Andere bedrijfskosten

1.961 euro


Organisatie

198

2008

2009

2010

Personeelskost

1.191.371

1.799.318

1.762.289

VTE

22,8

37,3

36

Koppen

25

42

42

Werkingskost

242.794

322.816

311.057

Afschrijvingen

7.317

6.309

8.908

HET SALDO We sluiten 2010 af met een positief resultaat van 75.064 euro. Binnen deelwerking Oikoten realiseren we een klein overschot, dat toegevoegd wordt aan een bestemd fonds. De middelen van dit fonds kunnen na goedkeuring van de Vlaamse overheid worden aangewend voor de werking van Oikoten. HCA draagt het meeste bij in het resultaat. In totaal realiseren de deelwerkingen van HCA (Bemiddelingsdienst Arrondissement Leuven, Bemiddelingsburo, Gambas Leuven en Gambas Brussel), ondanks het terugschroeven van de subsidienorm een mooi overschot, dat toegevoegd wordt aan de over te dragen winst. Deels is dit overschot te wijten aan een eerder voorzichtig beleid, daarnaast heeft een strakke personeelsbegroting en een geregelde kostenopvolging hier ook een rol in gespeeld. Deelwerking Actief eindigt met een klein overschot. Doordat er lang onduidelijkheid was over de mogelijke verlenging van dit project, gaf de medewerker in het najaar zijn ontslag en lag het project de laatste twee maanden van vorig jaar stil. Deelwerking TOOL komt voor 2010 een bedrag van 8.880 euro tekort om alle kosten te dekken. Dankzij de Provincie Vlaams-Brabant kan dit goeddraaiende project blijven bestaan. De subsidie die de Provincie toekent dekt weliswaar niet alle werkingskosten, maar doordat TOOL verankerd is in de Alba-werking kan de deelwerking rekenen op kostenloze administratieve, logistieke en beleidsondersteuning vanuit Alba. Daarnaast lopen er in 2010 nog een aantal kleine projecten die gefinancierd worden door de Provincie of Cera Foundation.

CONCLUSIES Kort gezegd: we hebben een goed financieel jaar achter de rug. Het tweede werkjaar na de fusie verstevigt de idee dat het samensmelten van beide vzw’s en de erkenning voor HCA stabiliteit brengen in de grotere werking. Het feit dat we de laatste jaren wat buffer opbouwden heeft ertoe bijgedragen dat we in 2011 kunnen investeren in huisvesting. Nu ligt de uitdaging er in om de komende jaren voldoende financiële instroom te voorzien om de opfris- en verbouwingswerken aan dit pand te kunnen realiseren. Daarnaast blijven we natuurlijk verder werken aan de optimalisatie van administratieve ondersteunende processen.

BIJLAGE: JAARREKENING 2010


Organisatie

199

Jaarverslag Met dank aan: Vlaamse Gemeenschap IVA Jongerenwelzijn Vlaamse Gemeenschapscommissie Brussel Provincie Vlaams-Brabant

Recommend Documents