2010
Jaarverslag 2010
« Innovatieve referentiezorg voor iedereen
»
az sint-jan brugge - oostende AV
Voorwoord
Zoals de traditie het wil, leggen wij u ook voor het voorbije jaar 2010 het jaarverslag van ons ziekenhuis voor. U zal merken dat we, zoals in het verleden, enkele aspecten van onze ziekenhuiswerking op de voorgrond brengen. De verschillende artikels uit de diverse werkingsonderdelen van het ziekenhuis zijn een staalkaart van wat we in 2010 ontwikkelden,
Inhoud
verbeterden of evalueerden. We zijn fier op de werking van ons ziekenhuis en de inzet van al haar medewerkers. Stap voor stap wordt verder gewerkt aan een geïntegreerd zorgbeleid rond de patiënt. Dit met specifieke aandacht voor een gestructureerde trans- en interdisciplinaire werking van zorgen zorgondersteunende diensten in een klantvriendelijk klimaat. De blijvende aandacht voor
voorwoord
1
Een groeiend kwaliteitsdenken en -handelen
2
Anatomopathologie neemt het voortouw
4
Naar verdere integratie van de neurologische zorg 6 Nieuwe DNR-code
9
een kwaliteitsvolle en respectvolle omgang met mensen en middelen werpt gaandeweg zijn vruchten af. Het fusieziekenhuis wordt stilaan als een entiteit erkend en herkend. Ook intern worden de koppen steeds meer bij elkaar gestoken en komt er een élan op gang dat de positieve aspecten van de verschillende campussen van het fusieziekenhuis met mekaar combineert om zo tot een nog betere ziekenhuiswerking te komen. Toegegeven, het blijft voor een deel een proces met vallen en opstaan. Maar telkens wanneer we weer opstaan, beseffen we dat onze “tred” wat
IMRT: hoge precisiebestraling
10
samenwerking met het pcb
11
Nieuwe technieken op het gebied van oogchirurgie 12 Hartchirurgie, een halve eeuw verder Maag- en darmziekten: groei door continue innovatie
14
vlotter gaat en we steeds beter en krachtiger lopen. We lopen niet alleen beter en krachtiger maar ook meer en meer in een welbepaalde richting. Een richting die we samen hebben uitgestippeld en die vertaald werd in de visie, de missie en de strategische doelstellingen van het ziekenhuis. Via deze doelstellingen willen we de zorg in de regio verder verbeteren met een grote aandacht voor kwaliteit en dit in samenwerking met verschillende partners. We zijn het onze regio, de maatschappij en vooral onze patiënten verplicht om de best mogelijke
16
zorg in de best mogelijke omstandigheden aan te bieden. Mochten we dit al willen, dan nog kunnen we dit niet alleen. Een voortzetting van de rol van het AZ Sint-Jan Brugge-Oostende AV
nieuw élan voor de kinderpsychiatrie in de Brugse regio
19
Een vernieuwde polikliniek en nieuwe technieken voor de dienst huidziekten
20
markante gebeurtenissen 2010
22
Medewerkers
24
de dienst longziekten
28
in een netwerk van overeenkomsten met andere ziekenhuizen, de eerstelijnszorg, de thuiszorg, de nazorg en de ouderenzorg blijft een prioriteit in onze beleidsvisie. Samen met onze partners zullen we verder werken om tot een nog verder gestructureerde en geformaliseerde samenwerking te komen. Een gegeven dat trouwens ook door onze overheid wordt gestimuleerd. Het ziekenhuis en de ganse zorgsector staan voor grote uitdagingen. De verouderende bevolking, maar ook de veroudering van de medewerkers binnen een context van steeds zwaarder en complexer wordende zorgverlening samen met een stringentere regelgeving binnen een budgettair kader dat meer en meer onder druk komt, zal verregaande implicaties
ECT: van ‘zondebok’ naar wetenschappelijk aanvaarde behandeling
31
ICT ondersteunt de ziekenhuiswerking
34
Verbouwingen
36
De zorg in cijfers
40
Middelen
42
Colofon
45
hebben. Ook hiervoor is het belangrijk dat we de koppen bij elkaar steken zodat we samen de toekomstige uitdagingen aankunnen zonder in te boeten op kwaliteit van zorg. Dit laatste moet voor de ziekenhuizen en al haar medewerkers de absolute prioriteit blijven. Veel leesgenot.
Hans Rigauts
directeur-generaal
Beleid
Een groeiend kwaliteitsdenken en -handelen
Hans Rigauts directeur-generaal Peter Lauwyck adjunct directeur-generaal
In februari 2010 voerde de Vlaamse Overheid een audit uit in het fusieziekenhuis. Goed een jaar na de fusie werd het ziekenhuis dus geconfronteerd met een diepgaande doorlichting met als positief resultaat dat alle erkenningen verlengd werden.
Inspanningen worden beloond
eenvoudiger maakt. Onze zorgverstrekkers
met de best mogelijke mensen, middelen en
het kwaliteitsbeleid in functie van het Vlaams kwaliteitsdecreet. Er wordt nagegaan of alle
De auditeurs noemen als sterk punt
worden te veel administratieve taken opgelegd.
omkadering aan te bieden. Het vastleggen
ziekenhuisfuncties en -onderdelen voldoen aan de federale erkenningsnormen en aan een
de betrokkenheid van de verschillende
De massa aan gegevens die we moeten
van kwaliteitsindicatoren, het opvolgen van
breder kwaliteitsreferentiekader vanuit het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid.
medewerkersgroepen -inclusief de artsen-
produceren om allerhande redenen wordt
de verschillende zorgprocessen en ze toetsen
Ook infectiepreventie en medisch-milieukundige aspecten worden nagekeken.
bij het opzetten van de visie, de missie
onhoudbaar. Medische en verpleegkundige
aan kwaliteitsnormen zal onze werking meer
Bij deze willen wij alle medewerkers van harte bedanken voor de intense voorbereidingen
en de strategische doelstellingen van het
registraties, statistieken, MOC-registraties,
en meer bepalen. Het AZ Sint-Jan Brugge-
die aan dit auditbezoek vooraf gingen en dit in een toch wel extra moeilijke context gezien
ziekenhuis evenals hun betrokkenheid bij de
MZG, verslagen en rapporten van tal van
Oostende AV wenst zich duidelijk in te schrijven
de recente fusie. Het is dan ook met bijzondere fierheid dat wij kunnen melden dat de
verschillende beleidsprojecten en -organen.
projecten, … Een lijst die ons te ver zou
in een verregaand kwaliteitsgeoriënteerd
overheid alle erkenningen van de ziekenhuisfuncties van de drie campussen heeft verlengd
De beleidscyclussen die we jaarlijks met alle
leiden maar die duidelijk maakt dat het
beleid. Getuige hiervan het behalen van de
en dat de globale beoordeling van de ziekenhuisdoorlichting duidelijk positief genoemd mag
diensten doorlopen en die geënt zijn op het
zo niet verder kan. Een boodschap die
ISO-norm 15189 voor meerdere testen
worden en dit voor zowel campus Sint-Jan, campus SFX als campus Henri Serruys. Daarom
strategisch beleidsplan van het ziekenhuis,
ook bestemd is voor onze verschillende
uitgevoerd op de dienst anatomopathologie.
nogmaals een grote pluim voor elkeen die zich dagdagelijks in ons grote huis inzet.
worden eveneens als sterk punt opgelijst.
overheden. Zorgverstrekkers dienen zich in
Maar laten we beide voeten op de grond
We zijn blij dat de aanzet die het
eerste instantie bezig te houden met de zorg
houden. Er is nog een lange weg af te leggen.
ziekenhuis enkele jaren geleden gaf om
voor de patiënt en zo weinig mogelijk met de
De eerste stappen werden evenwel genomen,
meer gestructureerd aan de slag te gaan
administratieve mallemolen eromheen.
zowel door het ziekenhuis als door een aantal
door gebruik te maken van beleids- en
IT-ondersteuning dient dus ontlastend te zijn
van haar diensten zoals de anatomopathologie
kwaliteitsondersteunende systemen zoals het
i.p.v. belastend. Dit zal een van de uitdagingen
en de cardiochirurgie. Het besef bij al onze
kwadrantmodel, sterkte/zwakte-analysen en
zijn voor de komende jaren.
medewerkers groeit dat kwaliteitsdenken
Deze visitatie toetst de kwaliteit van zorg in de instelling, meer specifiek de evaluatie van
en –handelen het primum movens van een
zelfevaluaties, haar vruchten afwerpt.
2
Werkpunten die de Vlaamse Overheid ons
Kwaliteitsbeleid afstemmen op de ziekenhuisdoelstellingen
dan ook gerust dat de audit van de Vlaamse
meegeeft zijn het fixatiebeleid, het beleid
De inbedding van het kwaliteitsbeleid in alle
Overheid begin 2010 ons heeft geleerd dat
i.v.m. dwangmaatregelen (isolatiebeleid) en
functies en onderdelen van het ziekenhuis
onze medewerkers er klaar voor zijn. Laat
het systematisch inbedden en registreren
verdient de nodige aandacht. Vele diensten
ons de uitdaging naar de toekomst nu verder
van multidisciplinaire besprekingen op
en afdelingen zijn bezig met kwaliteitsbeleid,
uitwerken, samen met en over alle geledingen
alle niveaus. Dit laatste is een van onze
maar het overzicht en de afstemming met de
van het ziekenhuis heen, en we zullen ons
strategische doelstellingen en staat dus hoog
globale strategie en doelstellingen van het
verder profileren als een ziekenhuis dat haar
op de agenda van verbeteracties.
ziekenhuis zijn nog onvoldoende uitgewerkt.
visie “innovatieve referentiezorg voor iedereen”
Ook de verdere integratie van de verschillende
Daartoe werd een ziekenhuisbrede stuurgroep
waardig is en blijft.
onderdelen van het patiëntendossier
kwaliteit opgericht. Deze groep, samengesteld
waaronder het medisch en verpleegkundige
uit vertegenwoordigers van alle geledingen
luik is een duidelijk werkpunt. Het ziekenhuis
van het ziekenhuis, heeft als opdracht alle
is al jaren vragende partij voor een
kwaliteitsprojecten te bewaken, te coördineren
projectgeoriënteerd patiëntendossier i.p.v. een
en op te volgen. Een cel kwaliteitsbeleid zorgt
verzameling van documenten. We willen dan
voor de actieve ondersteuning en begeleiding
ook van de gelegenheid gebruik maken om de
van alle kwaliteitsprojecten in het ziekenhuis.
informatisering van het zorggebeuren verder
Mede door de audit die werd uitgevoerd, maar
uit te werken naar een interactieve tool die de
ook door de huidige maatschappelijke context
artsen, de verpleegkundigen en alle andere
wordt kwaliteitsbeleid in een ziekenhuis
zorgverstrekkers ondersteunt en hen de
steeds belangrijker, en terecht. Het is onze
nodige middelen geeft die hun dagelijkse taak
plicht om de patiënt de best mogelijke zorg
goede ziekenhuiswerking is. Het stelt mij
3
Anatomopathologie
Anatomopathologie neemt het voortouw Dr. Ivo Van Den Berghe diensthoofd anatomopathologie campus Sint-Jan
Geïntegreerde robotscreening van het baarmoederhalsuitstrijkje: een Vlaamse primeur.
Het team van de dienst anatomopathologie.
significance), zal men nagaan of het humaan
hormoongevoeligheid bij borsttumoren
Op die manier moet elke mogelijke foutmelding
Een baarmoederhalsuitstrijkje is een belangrijk onderzoek ter preventie en opsporing van
papilloma virus aanwezig is. In die gevallen
(oestrogeen en progesteron), EGFR
worden gekoppeld aan een actie, met
baarmoederhalskanker. Op de campus Sint-Jan van het AZ Sint-Jan Brugge-Oostende AV
is een biopt vereist. Bij afwijkende cellen is
overexpressie en c-kit overexpressie.
registratie van deze acties én met registratie
worden alle baarmoederhalsuitstrijkjes voorgescreend door een volautomatische
de HPV-analyse ook volledig terugbetaald, op
geïntegreerde gerobotiseerde microscoop. De microscoop screent de meer dan vijfduizend
voorwaarde dat de dienst anatomopathologie
Het behalen van deze norm vereist, naast een
de fout in de toekomst herhaald wordt.
cellen in een uitstrijkje en pikt er de meest afwijkende cellen uit. Soms wordt de diagnose van
voldoet aan de strengste BELAC-kwaliteits-
mentaliteitswijziging, ook een grote inspanning,
een hooggradig letsel gesteld op basis van een enkele atypische cel. Deze enige afwijkende
normen.
zowel mentaal als uitgedrukt in “full time
Bovendien moeten heel veel diensten worden
cel in het preparaat mag dan ook niet over het hoofd gezien worden. Het grote voordeel van de
De dienst anatomopathologie van het AZ Sint-
equivalent”. Er zijn zeer veel stappen tussen
betrokken, zoals de personeelsdienst, de
volautomatische gerobotiseerde microscoop is precies dat deze onvermoeibaar is en werkelijk
Jan Brugge-Oostende AV, campus Sint-Jan,
de ontvangst van een staal op de dienst en het
schoonmaakdienst, het technisch departement
alle cellen in het preparaat digitaal screent. Het beeld van de afwijkende cellen wordt
voldoet als eerste dienst pathologie in België
gevalideerd protocol met de diagnose. Elke stap
en de ICT-dienst. Met elk van de diensten waar
opgeslagen in het geheugen van de microscoop en vervolgens visueel aangeboden aan de
aan deze strenge kwaliteitsvoorwaarden,
moet uitgeschreven staan in procedures en al
we mee samenwerken, moet er een geschreven
cytologisch analist voor eindinterpretatie. Op die manier worden vals negatieve interpretaties
opgelegd door de Belgische Accreditatie
deze procedures moeten gecontroleerd worden
overeenkomst zijn, een SLA (service level
zoveel mogelijk vermeden en worden hooggradige letsels in een zeer vroeg stadium
Commissie (BELAC).
op hun implementatie. De norm slaat bovendien
agreement). Deze overeenkomsten worden
niet alleen op de analyse van de test zelf, maar
gecontroleerd op implementatie van uitvoering.
gedetecteerd, nog voor ze de kans krijgen kwaadaardig te worden. In meerdere studies is
Kwaliteitsnormering: “to ISO” or not “to ISO”
gaat veel verder.
laaggradige letsels met 37% en van de hooggradige letsels met maar liefst 42%.
Een voorbeeld: een bepaalde kleuring is niet
Vandaar: “to ISO” or not “to ISO”? is geen
In Vlaanderen zijn we de eerste om deze screening ”on site” toe te passen, zonder dat deze
“ISO” staat voor ‘International Organization for
gelukt. Volgende mogelijkheden kunnen zich
keuzevraag meer. Het is een streven naar
innovatieve en hoogtechnologische methode leidt tot een meerkost voor de patiënt.
Standardization’. Het is een kwaliteitslabel dat
voorgedaan hebben, en elke mogelijke oorzaak
een optimale omgeving voor diagnostiek
De invoering van deze techniek heeft tot doel de best mogelijke kwaliteit aan de patiënt te
toegekend wordt als de processen vastgelegd
moet gecontroleerd worden:
waarbij een grote inspanning geleverd wordt
bieden, conform de visie van het fusieziekenhuis.
zijn in procedures, als er gewerkt wordt
• Het staal was niet lang genoeg gefixeerd:
door de directie, de personeelsleden en
controle logbladen van de fixatieduur;
de anatomopathologen om deze optimale
aangetoond dat deze nieuwe techniek kan leiden tot een verbetering van de detectie van de
aan de hand van een kwaliteitshandboek
De robot detecteert de afwijkende cellen.
HPV-analyse indien nodig
zodat de foutenmarge geminimaliseerd
en als de kwaliteit naderhand wordt
HPV staat voor Humaan Papilloma Virus.
is. Er is geen nieuwe staalafname vereist
geregistreerd. Er zijn verschillende ISO-
Dit virus kan baarmoederhalskanker
want de analyse kan gebeuren op het
labels, afhankelijk van het toepassingsgebied.
veroorzaken en is seksueel overdraagbaar.
baarmoederhalsuitstrijkje, op voorwaarde dat
Voor de medisch-diagnostische sector is
Er zijn verschillende types van HPV, waarvan
het op vloeistof gefixeerd is (ThinPrep, liquid
de ISO 15189 de belangrijkste. In de nabije
vooral de types 16 en 18 in de literatuur
based).
toekomst zullen zeer waarschijnlijk meer en
beschreven worden als veroorzakers van
« Innovatieve methoden leiden tot een betere detectie van laagen hooggradige letsels
»
4
van preventieve acties die moeten vermijden dat
• Het toestel toont een defect: controle
omstandigheden te behouden.
onderhoudsfiches; • De probe waarmee de kleuring is uitgevoerd werkt niet: controle lotnummer, uitvoeren van controle-analyses; • De temperatuur waar de probe
meer testen onderworpen worden aan een
bewaard wordt was afwijkend: controle
kwaliteitsnormering.
logdiagrammen van de temperatuur in een
baarmoederhalskanker.
Niet elk uitstrijkje wordt echter onderzocht
Op de campus Sint-Jan van het AZ Sint-Jan
op HPV. Dit zou aanleiding geven tot teveel
Brugge-Oostende AV gebeurt het onderzoek
positieve resultaten, want meer dan 70%
De dienst anatomopathologie van het
naar HPV volgens de Cervista HPV HR-
van de seksueel actieve vrouwen komt in
AZ Sint-Jan Brugge-Oostende van de campus
was niet goed: controle
methode. Na de Verenigde Staten is deze
contact met HPV. Bij de meeste vrouwen is
Sint-Jan was de eerste in België die deze
opleidingsfiches labotechnici;
technologie voor het eerst in een Europees
het immuunsysteem in staat om het virus te
norm behaald heeft voor Fluorescentie-
ziekenhuis geïmplementeerd.
neutraliseren. Slechts bij een beperkt aantal
analyse (FISH) op borsttumoren. Intussen
leverende firma blijkt
Deze methode detecteert niet alleen de reeds
vrouwen zet het virus zich door en geeft het
werden ook andere testen bekroond met deze
ondermaats: opnemen in
genoemde HPV-types 16 en 18, maar ook
aanleiding tot baarmoederhalskanker. Alleen
norm, waaronder immunohistochemische
evaluatiedocumenten van de
nog 12 andere HPV-types die tot hooggradige
als het uitstrijkje afwijkende cellen bevat,
analyse op borsttumoren voor HER-2/neu,
firma en eventueel koppelen
letsels leiden. In de analyse worden ze
de zogenaamde ASCUS (atypical squamous
K-RAS mutatie-analyse op colontumoren en
aan negatief advies voor
gegroepeerd in 3 verwante groepen. De
cells of undetermined significance) of AGUS
HPV-analyse op baarmoederhalsuitstrijkjes
verdere samenwerking met
interpretatie gebeurt volledig automatisch
(atypical glandular cells of undetermined
en farmacodiagnostische testen als
die firma.
De dienst anatomopathologie voldoet aan de strengste BELAC-kwaliteitsnormen.
lokaal of in een frigo; • De technische uitvoering
• De kwaliteit van de
5
Neurologie
Naar verdere integratie van de neurologische zorg Dr. Geert Vanhooren diensthoofd neurologie campus Sint-Jan
Een gemeenschappelijke zorgvloer neurologie
Er is een grote vraag naar analyse van slaapgerelateerde pathologie.
Door de, tot dan nog afzonderlijke, zorgeenheden samen te brengen op dezelfde verdieping
werk, psychologie, ergotherapie, diëtetiek
als het slaaplabo en de neurovasculaire observatie- en behandelkamer, werd een
van beide afdelingen werd behouden en in
volgende concrete stap gezet in het realiseren van een zorgvloer neurologie. We koesteren
2010 nog versterkt. Het is de bedoeling om op
immers een ambitieus plan met enerzijds een horizontaal managementmodel van artsen,
termijn deze geïntegreerde manier van werken
verpleegkundigen en administratief personeel en met anderzijds een integratie van de
uit te breiden naar alle neurologische patiënten
polikliniek neurologie, de electrofysiologische diagnostiek met EEG, geëvoceerde potentialen
in het ziekenhuis.
(EP’s) en EMG, van de zorgeenheid voor de gehospitaliseerde patiënten, het slaaplabo,
Aan het slaaplabo is een poliklinische
de acute beroertezorgkamer en de neurologische Sp-afdeling.
begeleiding voor slaap- en slaapgerelateerde stoornissen gekoppeld. De slaapkliniek
Sinds de verhuis in 2010 van de
subspecialisatie via bijkomende opleidingen.
is een multidisciplinair initiatief, in een
acute neurovasculaire observatie- en
Om de specifiek neuroverpleegkundige
samenwerking met de diensten psychiatrie en
behandelkamer en het slaaplabo naar
patiëntenbenadering nog verder uit te
pneumologie.
de nieuwgebouwde uitbreiding (P2) op de
diepen, krijgen vanaf vorig jaar telkens
tweede verdieping zijn er voor de beide
twee verpleegkundigen de kans om een
Technisch up-to-date
functies elk 5 bedden voorzien. In januari
neuroverpleegkundige BanaBa te behalen
Het slaaplabo werd ingericht met aandacht
2011 vond dan de verhuis plaats van zowel
aan de Arteveldehogeschool, georganiseerd
voor de technische vereisten. Naast
de beroertezorg als van de algemene
door de Belgische Vereniging voor
polysomnografie is ook in elke kamer video-
neurologie naar een gemeenschappelijke
Neuroverpleegkundigen. Andere specifieke
monitoring mogelijk. De mogelijkheden
eenheid voor de verblijvende patiënt
opleidingen behoren in de toekomst
om met video-monitoring elektro-
op dezelfde verdieping, de vernieuwde
wellicht ook tot de mogelijkheden, zoals
encephalografische (EEG) registraties uit
VE020 met 10 eenpersoonskamers en 14
de opleiding tot MS-verpleegkundige,
te voeren laat toe om tijdens een langere
tweepersoonskamers.
tot Parkinson-verpleegkundige of
periode de EEG-activiteit te koppelen aan
De kinderneurologische ziekenhuisverblijven,
de nog in te richten opleiding tot
klinische gedragingen. Dit kan nuttig zijn in de
in samenwerking met de kinderartsen, blijven
neurovasculaire verpleegkundige. Er loopt
diagnostiek van epileptische aandoeningen.
op de kinderafdeling.
een bijscholingsreeks beroertezorg en
In het slaaplabo is daarenboven veel aandacht
neurologische topics, gegeven door de
besteed aan de huidige verwachtingen van de
Behoud van de neurologische expertise en verdere subspecialisatie
neurologen.
patiënten wat betreft comfort en privacy. Naast
Al sinds 2005 wordt de realisatie van
benadrukt. De meeste kamers hebben
verblijvende patiënten voorbereid. Samen
Geïntegreerde neurologische zorg en multidisciplinaire werking, intern en transmuraal
met deze grote structurele veranderingen
Om op de neurologische zorgvloer de
te observeren en te registreren. Gezien de
werd een nieuw verpleegkundig en
integratie tussen de ambulante behandeling
grote vraag naar analyse van slaapgerelateerde
verzorgend team samengesteld uit de
en de zorg tijdens een ziekenhuisopname
pathologie, zal de capaciteit van het slaaplabo
meest geïnteresseerde, gemotiveerde en
te verbeteren, is er sinds enkele jaren een
verder uitgebreid worden door registratie
neurologisch opgeleide verpleegkundigen
MS-verpleegkundige die als “case manager”
tijdens het weekend. Hierdoor verbetert de
van de vroeger afzonderlijke teams. Hierdoor
optreedt. Samenwerkingsverbanden met
toegankelijkheid van het slaaplabo verder voor
blijft de -over vele jaren opgebouwde-
de MS-liga en met de epilepsie-liga werden
de patiënten die zich hiervoor tijdens de week
neurologisch-verpleegkundige expertise
gestart en worden verder uitgewerkt. De
niet kunnen vrijmaken.
behouden en wordt deze samengebracht
op de vroeger afzonderlijke zorgeenheden
De acute neurovasculaire observatie- en
op de gemeenschappelijke zorgeenheid.
bestaande multidisciplinaire samenwerking
behandelkamer is geconcipieerd voor een
In de toekomst wordt verdergewerkt aan
met kinesitherapie, medisch maatschappelijk
dubbele functie. Naast de acute opname,
een enkele zorgvloer neurologie voor
6
de medische aspecten wordt de hotelfunctie een raam om de normale nachtrust en het dagritme van de patiënten zo correct mogelijk
7
DNR-CODE
Nieuwe DNR-code Dr. Ludo Vanopdenbosch voorzitter Commissie voor Ethiek
observatie en behandeling van zwaar
patiënteneducatie zijn daarom aan het bed
zieke patiënten met een beroerte wordt de
voorzien.
kamer ook gebruikt voor snelle evaluatie
Bouwen aan een team van geëngageerde en in de neurologische zorg opgeleide verpleegkundigen
»
8
de nieuwe code in.
geconsulteerde dokters toelaat snel een gefundeerde beslissing te nemen. Andere namen zijn NTBR (Not To Be Reanimated), DNAR (Do Not Attempt Resuscitation) of NTR
Wetenschappelijk onderzoek als speerpunt
eerste onderzoek op de urgentie-afdeling,
Op de verschillende onderdelen van de
Met het DNR-codedocument geeft de
Gezien palliatie niet beperkt moet zijn tot de
inclusief dringende medische beeldvorming
neurologische zorgvloer, met inbegrip van
behandelende arts aan alle andere artsen
laatste fase, maar in elk stadium van ziekte
Vroegtijdige zorgplanning en wilsbeschikkingen
van de hersenen, worden de patiënten
de neurologische polikliniek, blijft klinisch
die bij zijn patiënt betrokken kunnen raken,
zinvol is, bestaat er geen “palliatieve code”
Een DNR-code is een intern, ziekenhuiseigen
met een acute beroerte opgenomen op
wetenschappelijk onderzoek een belangrijke
duidelijk weer wat zijn visie is op de zinvolheid
meer.
document dat dient om beslissingen te
de acute neurovasculaire observatie- en
speerpunt van onze activiteit. Er is uitgebreide
van reanimatie, antibioticatherapie en
behandelkamer, naar de Engelse term ook
expertise aanwezig op het gebied van het
dergelijke. Hij kan ook aangeven dat hij bij zijn
De behandelende specialist of zijn assistent
basis van eerdere gesprekken en keuzes.
wel stroke unit genoemd. Gespecialiseerde
klinisch wetenschappelijk werk, zowel in
patiënt zo ver mogelijk wil gaan, wat soms
(met eindverantwoordelijkheid van de
Hiernaast bestaat nog de vroegtijdige
behandelingen zoals intraveneuze trombolyse
fase 2- als in fase 3-onderzoek. In het
best beklemtoond wordt bij onmondige of
behandelende specialist) vult de code in,
zorgplanning of advance care planning,
(klonteroplossende behandeling) en
Belgische en Europese onderzoekslandschap
gehandicapte patiënten.
dateert en tekent deze. Ethisch, juridisch
waarbij artsen de doelen van behandelingen
binnenkort ook therapeutische hypothermie
heeft onze dienst een uitstekende reputatie
en deontologisch moet de arts zijn patiënt
bij een bepaalde patiënt definiëren. Advance
(koelen van het lichaam, inclusief de hersenen)
in de diverse domeinen van de neurologie.
De NTBR-code van het AZ Sint-Jan Brugge-
of -bij een onmondige patiënt- de wettelijke
care planning is ziekenhuisoverschrijdend:
binnen een Europees onderzoeksproject,
Zowel in de domeinen van het dementie-
Oostende AV was aan herziening toe. Er
vertegenwoordiger inlichten over deze
ook de huisarts en rusthuisartsen worden
worden er aangeboden. Ruime open kamers
onderzoek, van het onderzoek van multiple
was nood aan een uniforme code voor alle
medische beslissing. Zowel de wet op de
betrokken bij de afspraken. Tenslotte
laten optimale klinische observatie toe en
sclerose, van hoofdpijn, van epilepsie als
campussen van het fusieziekenhuis. De code
patiëntenrechten als de richtlijnen van de
is er nog het document “voorafgaande
is -naast de meer technische monitoring-
van neurovasculaire aandoeningen, blijven
in de ons omringende ziekenhuizen en de
Orde der Geneesheren beklemtonen dat de
wilsbeschikking” in de euthanasiewet én de
een belangrijke meerwaarde. Voor het
we belangrijk voor zowel academische als
universiteiten was ook verschillend, waardoor
patiënt op de hoogte gebracht moet worden
zogenaamde levenstestamenten waarin de
neurovasculaire adherentiegebied van het
industriële partners.
er elk jaar bij de nieuwe lichting ASO’s
van zijn diagnose, prognose en te verwachten
patiënt zelf neerschrijft welke behandelingen
verwarring kon ontstaan.
effect of zinvolheid van behandelingen. De
hij niet meer wil. Deze documenten worden
beslissing dat een reanimatie bij deze patiënt
geconsulteerd wanneer de patiënt niet meer
niet meer zinvol is, maakt hier deel van uit.
in staat is om zijn wensen zelf te uiten. Een
ziekenhuis is de capaciteit berekend op
«
AZ Sint-Jan Brugge-Oostende AV
Een Do Not Reanimate (DNR) code is een communicatiemiddel tussen artsen dat urgent
(transiënte ischemische aanval). Na het
van patiënten met vermoeden van TIA
De vernieuwde stroke unit.
In januari 2011 voerde het
(Niet Te Reanimeren).
kunnen nemen tijdens wachtdiensten, op
vier bedden die volledig zijn uitgerust. Een
Infrastructuur en mensen
vijfde bed laat toe om, ook bij een volledige
Het realiseren van de neurologische
Om de code te actualiseren, verzamelde
bezetting, onmiddellijk patiënten van de
zorgvloer en het verder integreren binnen het
de Commissie voor Ethiek de beschikbare
DNR-code vervangt deze documenten niet,
urgentie-afdeling over te nemen voor
ziekenhuisweefsel moeten zorgen voor een
literatuur, ondervroegen zij frequente
maar kan er wel bijgevoegd worden.
behandeling. Immers, bij de acute behandeling
efficiëntere neurologische dienstverlening
gebruikers (bijv. op intensieve zorgen,
van beroertepatiënten telt elke minuut.
voor de patiënten die zich hetzij via de
oncologie en neurologie) en vroeg het advies
Patiënten die een TIA doormaken hebben
urgentie-afdeling, hetzij via de polikliniek
aan de Commissies voor Ethiek van het
op korte termijn een groot risico om nog
aanbieden met neurologische problemen.
UZ Gent en van het UZ Leuven en aan het
een TIA of zelfs een beroerte op te lopen.
De nieuwe architecturale omkadering,
Raadgevend Comité voor Bio-ethiek.
Daarom is een dringende diagnose en het
maar ook en vooral het bouwen aan een
De Commissie voor Ethiek ontwierp daarna
instellen van een adequate behandeling met
team van toegewijde, geëngageerde en
een consensusdocument en paste dit aan na
vasculaire risico-reducerende maatregelen
in de specifieke neurologische zorg goed
feedback van de frequente gebruikers en het
aangewezen. Triage van deze patiënten via de
opgeleide verpleegkundigen die binnen een
palliatief supportteam.
TIA-polikliniek, met aansluitend observatie
multidisciplinaire context kunnen werken, zijn
en behandeling op onze gespecialiseerde
de hoekstenen van deze bijzonder geslaagde
De benaming “NTBR-code” werd vervangen
eenheid, leidt tot een belangrijke reductie van
realisatie van het ziekenhuis.
door “DNR-code”, om duidelijk te maken
vroegtijdig herval van TIA of het ontstaan van
dat deze anders is en omdat DNR de meest
een beroerte. Multimediale toepassingen voor
gebruikelijke term is.
Samenwerking met het Penitentiair Complex Brugge
IMRT: hoge precisie bestraling
De technologie staat niet stil, zo ook de radiotherapietechnieken niet. Voor de dienst radiotherapie was de start in 2010 van een van de meest geavanceerde technieken van externe bestraling, met name IMRT, een mijlpaal.
Dr. Sabine Meersschout
Dr. Luc Proot
staflid radiotherapie
departementshoofd diagnose en heelkundige behandeling
campus Sint-Jan
campus Sint-Jan
IMRT staat voor intensiteitgemoduleerde radiotherapie: een behandeling die gestuurd wordt
obesitas en diabetes worden vastgesteld
door het tweevoudige streven in radiotherapie. De doelstelling is enerzijds het maximaliseren
de naam Penitentiair Complex Brugge en
door het voorschrijven van atypische
van de stralingsdosis in het doelvolume, en anderzijds het zoveel mogelijk beperken van de dosis
nog beter gekend als het PCB, functioneert
neuroleptica, door immobiliteit die mee
in de omliggende gezonde weefsels.
een medisch centrum. Dit medisch centrum
veroorzaakt wordt door de overbevolking in
speelt in Vlaanderen een heel belangrijke
werd opgericht om zieke gevangenen die
de gevangenissen. Het aantal hoogbejaarde
rol in het verwezenlijken van dit recht voor
van prostaattumoren en wordt nu ook toegepast voor tumoren van het hoofd- en halsgebied, andere indicaties zullen volgen.
elkeen en dus ook voor gevangenen.
Het AZ Sint-Jan Brugge-Oostende AV
de zieke gedetineerde.
De ontwikkeling van IMRT gebeurde vanuit de
patiënt een geïndividualiseerd bestralingsplan
verblijven in de Vlaamse gevangenissen
gedetineerden die permanente verpleeghulp
3D-conformele bestraling die gebruik maakt
berekend dat nadien door de fysicus aan
en die specialistische medische zorg nodig
nodig hebben, neemt toe. Hart- en vaatziekten
van verschillende bundelrichtingen om het
een uitgebreide kwaliteitscontrole wordt
hebben, op te vangen. Om kwalitatieve en
en oncologische aandoeningen nemen met
moet gelijkwaardig zijn aan die in de vrije
stralingsveld zo goed mogelijk aan te passen
onderworpen.
technologisch hoogstaande zorg aan deze
het vergrijzen van de gevangenisbevolking
samenleving.
• Gezondheidszorg in de gevangenissen
patiënten te kunnen aanbieden, werd indertijd
eveneens toe. Zelfs in de goed uitgeruste
Dit gelijkwaardigheidsbeginsel
manier het omliggende gezonde weefsel
IMRT is echter nutteloos zonder een zeer
een samenwerkingsakkoord afgesloten
medische centra kunnen veel van deze
is opgenomen in de Basiswet
zoveel mogelijk te sparen. Bij IMRT wordt elke
nauwkeurige positionering van de patiënt
met het AZ Sint-Jan Brugge. Men wilde bij
aandoeningen niet meer behandeld worden en
Gevangeniswezen van 2005.
bundel opgesplitst in meerdere ‘sub-velden’
en beperking van de bewegingen van het
de zorgverlening beroep kunnen doen, én
moet men beroep doen op gespecialiseerde
Door de bestaande overeenkomst met
waarvan de intensiteit gemoduleerd wordt
doelvolume en risico-organen. Verschuivingen
op de artsen van ons ziekenhuis én op onze
gezondheidszorg. Vandaar dat meer en meer
het Ministerie van Justitie, hebben de
door gebruik te maken van een multileaf
in de positie van de prostaat worden vooral
geavanceerde medische infrastructuur.
gedetineerden opgenomen en verzorgd
ziekenhuismedewerkers een essentiële
collimator, een reeks wolfram lamellen die
veroorzaakt door volumewijzigingen in blaas
worden in het ziekenhuis.
rol bij het verwezenlijken van deze
zich continu verplaatsen tijdens de bestraling.
en rectum. Prostaatbestralingen worden
Het medisch centrum bestaat uit een goed
Door deze hoge precisietechniek vermindert
dan ook telkens uitgevoerd met een geledigd
uitgeruste polikliniek met o.a. beperkte
Bij een ziekenhuisopname gelden voor deze
de toxiciteit en is verdere dosisescalatie
rectum en gevulde blaas, de controle hiervan
radiologische onderzoeksmogelijkheden,
patiënten strikte veiligheidsregels.
mogelijk waardoor een betere lokale
gebeurt dagelijks door de verpleegkundigen
een opname-eenheid en een operatieafdeling.
Deze maatregelen zijn er om de
tumorcontrole bereikt wordt.
die een bladderscan nemen. De rectum-
Artsen van zeer verschillende disciplines
ziekenhuismedewerkers en de patiënten te
lediging en positionering van de patiënt
werkzaam in het AZ Sint-Jan Brugge-
beschermen tegen het soms onvoorspelbare
De uitvoering van IMRT-behandelingen
worden geëvalueerd op een Cone Beam-CT
Oostende AV, houden consultaties in het
gedrag van sommige gedetineerden.
is echter een complex gebeuren en
die wordt uitgevoerd op de versneller. Na
medisch centrum. Heel wat onderzoeken
Op dit vlak zijn er met het Ministerie van
vereist een intense samenwerking tussen
matching met de CT in bestralingshouding
kunnen ter plaatse worden uitgevoerd.
Justitie duidelijke afspraken en procedures
radiotherapeuten, fysici, verpleegkundigen,
wordt de positie van de patiënt aangepast
Alleen wanneer hoogtechnologische zorg
uitgewerkt.
dosimetristen en radiologen.
door een automatische verschuiving van de
aangewezen is, worden deze patiënten
tafel. Zelfs rotaties kunnen door ons
verwezen naar ons ziekenhuis voor bijkomend
Hexapod-systeem gecorrigeerd worden,
onderzoek en behandeling. In de opname-
uniek in België!
eenheid verblijven gemiddeld 60 tot 70
aan de vorm van het doelvolume en op die
Intensiteitgemoduleerde radiotherapie werd gestart voor de behandeling
• Gezondheidszorg is een mensenrecht voor
In de gevangenis in Brugge, bekend onder
Geïndividualiseerd bestralingsplan met uitgebreide kwaliteitscontrole In 2010 werd in ons centrum gestart met IMRT
gelijkwaardigheid in de gezondheidszorg.
patiënten. De pathologie is zeer gevarieerd.
voor de behandeling van prostaattumoren.
Wat brengt de toekomst?
Aangezien er een hoge dosis wordt
IMRT zal vanaf dit jaar ook toegepast worden
Gedetineerden zijn fysiek en mentaal een
toegediend in 33 tot 35 sessies, is dit zowel
voor tumoren van het hoofd- en halsgebied,
kwetsbare groep. Heel wat aandoeningen
voor de patiënt als voor het radiotherapieteam
ook voor andere indicaties zal in de toekomst
komen veel meer voor in de gevangenis: TBC
een intensieve behandeling.
deze geavanceerde techniek mogelijk zijn.
(x16), HIV (x5), Hepatitis C (x7), alcohol- en drugproblemen (x7), ervaring met heroïne
10
De arts moet eerst de tumor en de risico-
(x54), veel tandbederf na druggebruik. De
organen aflijnen op basis van een CT en MR
psychiatrische problemen nemen er toe,
in bestralingshouding, vaak in samenspraak
psychosen (x5) en zelfmoord (x6) zijn niet
met de radioloog. Daarna wordt voor elke
uitzonderlijk. Steeds meer gevallen van 11
Oftalmologie
Nieuwe technieken op het gebied van oogchirurgie Dr. Stefaan Reynders staflid oftalmologie campus Henri Serruys
Net zoals in de verschillende andere deelgebieden van de geneeskunde maakt de oogchirurgie de laatste jaren een enorme technologische revolutie door.
Dit geldt zeker voor de deelgebieden cataract en refractieve chirurgie (wegwerken van bril
Tot voor kort bleven deze patiënten op hun
Besluit
of contactlenzen) waar de opeenvolging van vele nieuwe technieken voor zowel patiënt
honger. Sinds enkele jaren wordt dit echter
De wereld van cataract en refractieve chirurgie
als collega (huis)arts nog moeilijk te volgen is. In wat volgt, geven we een overzicht van de
opgelost door een soort van contactlens IN
staat nooit stil. Wat vandaag nog modern is, is
recentste mogelijkheden op het gebied van cataract en refractieve chirurgie zoals die ook
het oog te plaatsen. Deze lens kan geplaatst
morgen alweer voorbijgestreefd.
aangeboden worden op de campus Henri Serruys van het AZ Sint-Jan Brugge-Oostende AV.
worden op de iris (irisclauw-lens) of in de
Samen met het verplegend personeel maken
ruimte tussen de natuurlijke lens en de iris
de oogchirurgen van het AZ Sint-Jan Brugge-
(ICL: intra-oculaire contactlens). Naast het
Oostende AV campus Henri Serruys er een
voordeel om extreme afwijkingen te corrigeren,
erezaak van de patiënten de volledige waaier
is deze procedure ook omkeerbaar, want op
van mogelijkheden aan te bieden.
Cataractchirurgie
Refractieve chirurgie
Bij cataract vertroebelt de natuurlijke lens met
Wie wil er de dag van vandaag niet van zijn bril
verminderde visus tot gevolg. Dit komt meestal
af? Waar vroeger enkel contactlenzen een optie
door de leeftijd, maar kan ook versneld
waren, kan de oogarts u nu een waaier aan
optreden na trauma, medicatiegebruik
oplossingen bieden voor het brugje op de neus.
(cortisone) of diabetes. Tot voor een aantal jaar
« De refractieve chirurgie biedt een waaier aan mogelijkheden die een bril of lenzen overbodig maken
»
12
werd deze cataract in zijn totaliteit verwijderd
• Laserbehandelingen
doorheen een grote incisie in het hoornvlies.
Tot een vijftiental jaar geleden werd een
Meer dan een mes, naald en draad had de
bril weggewerkt door middel van ‘krasjes’
chirurg niet nodig. De grote opening in het oog
of keratotomie: incisies in het hoornvlies
verhoogde wel het risico op infectie en zorgde
gemaakt met een diamantmes. Alhoewel deze
er bijna altijd voor dat de patiënt na de ingreep
techniek vele jaren toegepast werd, heeft men
een bril nodig had.
toch gezien dat ze voor grotere afwijkingen
Tegenwoordig wordt de ooglens door een kleine
niet echt betrouwbaar was. Ze kon ook enkel
opening (ongeveer 2 mm) verwijderd door
bijziendheid (myopie) behandelen en bood geen
middel van phaco–emulsificatie (vergelijk het
oplossing voor verziendheid (hypermetropie)
met een kleine stofzuiger). Hiervoor is meestal
of astigmatisme (speciale krommingen in het
geen algemene verdoving nodig, maar gebruikt
hoornvlies). Rond de eeuwwisseling is men dan
men enkele druppels die het hoornvlies
ook overgestapt op laserbehandelingen. Hierbij
gevoelloos maken. Nadien wordt er een nieuwe
wordt door middel van een laser het hoornvlies
plooibare kunstlens in het oog geplaatst. Door
vervormd en de bril weggewerkt. Dit gebeurt
de minimale last voor de patiënt kan deze het
meestal onder een flapje van het hoornvlies
dagziekenhuis snel na de ingreep verlaten.
(de zogenaamde LASIK-methode). Doordat dit
De nieuwe lens kan de dag van vandaag met
flapje de laserbehandeling bedekt, is dit een
zo’n grote precisie berekend worden dat men
pijnloze behandeling onder druppel-verdoving,
meestal ‘ver’ kan zien zonder bril. Sinds enkele
met zeer vlugge visuele recuperatie. De patiënt
jaren bestaan er zelfs kunstlenzen die zowel
ziet normaal de volgende dag weer 100%.
het ver als dichtbij zien mogelijk maken en zo worden deze lenzen nog niet terugbetaald
• En wat als ik niet in aanmerking kom voor de laser?
door de ziekteverzekering, met als gevolg een
Sommige patiënten komen niet in aanmerking
serieuze meerkost voor de patiënt wanneer
voor de Lasik-behandeling. Hun hoornvlies is
hij hiervoor opteert. Het is dus aan de arts
niet stevig genoeg of hun brilsterkte te groot
en de patiënt om samen uit te maken of die
(Lasik behandelt traditioneel bijziendheid tot
zogenaamde progressieve lenzen een optie zijn.
-10 dioptrie en verziendheid tot +4 dioptrie).
een (lees)bril overbodig maken. Spijtig genoeg
zich wordt niets aan het oog veranderd. Een mogelijk nadeel zou de licht verhoogde kans op infectie zijn omdat bij deze techniek IN het oog gewerkt wordt (alhoewel het risico minder dan 0,1% bedraagt). Ook deze ingreep gebeurt onder lokale verdoving.
• Jamaar dokter, ik wil ook af van mijn leesbril Iedereen wordt na een zekere tijd presbyoop (moeite met lezen zonder bril). Meestal begint dit rond de leeftijd van 45 jaar. Ook de mensen die al jaren contactlenzen dragen en/ of vroeger een laserbehandeling ondergingen, krijgen hiervan last. Dit komt doordat de spieren die onze eigen lens naar voor en achter laten bewegen (en ons zo toelaten om in te zoomen op wat dichtbij te zien is) met de jaren verstarren. Willen we hieraan verhelpen, dan biedt de laser geen oplossing. Hier wordt net zoals bij cataractchirurgie een oplossing gezocht door de eigen natuurlijke lens te vervangen door een progressieve kunstlens. Dit kan in principe op alle leeftijden, maar wordt meestal pas aan de patiënt voorgesteld vanaf de leeftijd van 45-50 jaar. Alhoewel de techniek gelijk is aan deze bij een cataractingreep, wordt deze (esthetische?) visuscorrectie niet terugbetaald door de ziekteverzekering.
13
Hartchirurgie
Hartchirurgie een halve eeuw verder Dr. Marc Schepens diensthoofd hartchirurgie campus Sint-Jan
Het begin van de echte hartchirurgie gaat amper een halve eeuw terug.
In die periode zijn de resultaten van alle hartchirurgische interventies spectaculair verbeterd
cardioteam voor complexe cardiale situaties.
dankzij vroegtijdige en adequate diagnostiek, de optimalisatie en nuancering van de
Deze multidisciplinaire besprekingen
heelkundige technieken, de vooruitgang en ontwikkeling binnen de perfusietechnieken en
voorkomen dat er eenzijdige besluiten
de anesthesiologische begeleiding gedurende en na de ingrepen. Momenteel is er technisch
genomen worden en garanderen een kritische
niets meer onmogelijk op het vlak van de hartchirurgie. Een sterk verouderende populatie en
evaluatie van moderne tendensen waarvan de
de daaraan gekoppelde verhoogde comorbiditeit worden echter een uitdaging.
wetenschappelijke waarde en evidentie nog niet is aangetoond. Innovatie wordt doordacht
Wat kan de hartchirurgie u anno 2010 bieden?
dienst hartheelkunde van het AZ Sint-Jan
doorgevoerd en staat voor ons niet gelijk
Brugge-Oostende AV behandeld worden.
aan experimenteren. Onze diensten stoelen
aandoeningen van de kransslagaders
Wij staan open voor evaluatie en aarzelen niet
resultaten met respect voor de verdiensten
(stenoses, aneurysma’s, fistels, congenitale
om onze resultaten publiek te maken.
van een jarenlange opgebouwde expertise
afwijkingen), de hartkleppen (stenoses en/
Dit gebeurt in het jaarrapport van de dienst.
die niet zomaar overboord wordt gegooid. De
of insufficiënties, aangeboren afwijkingen),
Wij streven naar transparantie en vinden dat
samenwerking met de diensten op campus
de hartspier (hypertrofische septum,
er een absolute nood is aan het openbaar
Henri Serruys wordt verder uitgewerkt
aneurysma, tumoren), het geleidingsweefsel
maken van de resultaten binnen de medische
met eenzelfde aandacht voor kwaliteit en
(ritmecorrigerende ingrepen), het hartzakje
wereld op een gecontroleerde en strikt
resultaatgerichtheid.
(ontsteking, strictuur), de aorta en diverse
vergelijkbare wijze. Onze resultaten vindt u
zijtakken (aneurysma, stenose, dissectie,
terug in het jaarrapport, te raadplegen op de
Waar liggen onze doelstellingen?
aangeboren afwijkingen) of combinaties.
ziekenhuiswebsite:
Heel eenvoudig: geleidelijke groei
Voor dit alles kan men in het AZ Sint-Jan
www.azsintjan.be/hartheelkunde.
met absolute aandacht voor kwaliteit.
Brugge-Oostende AV terecht waar het de
Veel mensen en artsen denken dat het openen van de borstkas een immens pijnlijk avontuur is; niets is minder waar.
»
14
> Mevrouw Van Loocke (69) onderging een cardiale operatie en kon na 12 dagen het ziekenhuis verlaten voor verdere revalidatie. Alles verliep vlot en er traden geen complicaties op. Ze is heel tevreden over zowel de medische als de verpleegkundige verzorging.
zich op aangetoonde wetenschappelijke
Ons vakgebied omvat ingrepen voor
«
Een van de vele tevreden patiënten
Onze overtuiging is dat het leveren
ambitie is om top- en referentiezorg te
Veiligheid schrijven we hoog in ons vaandel.
van kwaliteit de ultieme basis vormt
leveren. Meestal betreft het coronaire bypass-
Er wordt van iedereen die met onze
voor progressie. Dit aspect is letterlijk
operaties, klepvervanging of –reparatie,
patiënten in aanraking komt een strikte
toepasbaar op diverse domeinen van ons
aortavervangingen of combinaties, maar nog
discipline verwacht zodat patiëntveiligheid
cardiochirurgisch handelen, zoals de
vele andere ingrepen. Wachttijden zijn er
- in de ruimste betekenis van het woord
voldoende beschikbaarheid van geroutineerde
niet, mensen met spoedindicaties hebben
(steriliteit, apparatuur, medicatie,…) - wordt
en gespecialiseerde instrumentisten in
voorrang.
gegarandeerd.
de operatie, zelf geen fouten maken en
Wat mag u verwachten?
We bieden kwaliteit. Onze resultaten kunnen
de postoperatieve zorg, het strikt volgen van
In tegenstelling tot vele andere centra in
vergeleken worden met de beste centra in de
protocollen, …
België, bestaat ons team uitsluitend uit
wereld.
optimaal presteren, het optimaliseren van
chirurgen die na hun algemene heelkunde specifieke opleiding voor hartchirurgie in
Oprichting van het cardioteam en het Aorta Centrum Brugge (ACB)
een buitenlands gespecialiseerd centrum
Belangrijke beslissingen worden overlegd
hebben genoten. Hierdoor staan wij garant
en pas na grondig afwegen van alle pro’s
voor professionaliteit met de nodige kennis en
en contra’s worden besluiten genomen.
kunde om iedereen te helpen. Het volledige
Dit gebeurt binnen het ACB voor wat de
scala van alle hartaandoeningen kan in de
aortapathologie betreft en binnen het
daarenboven enkele jaren een zeer
15
Maag-, darm- en leverziekten
Maag- en darmziekten: groei door continue innovatie
Dr. Hans Orlent diensthoofd maag-, darm- en leverziekten campus Sint-Jan Dr. Steven Van Avermaet diensthoofd maag-, darm- en leverziekten campus Henri Serruys
Het endoscopisch onderzoek van het maag-darmstelsel heeft ons specialisme de afgelopen decennia extra vleugels gegeven en tot op vandaag nemen de mogelijkheden met rasse schreden toe, zowel op diagnostisch als op therapeutisch vlak.
wordt geregistreerd in nationale en
echo-endoscopie, waarmee “doorheen de wand” van de spijsbuis kan worden gekeken,
Digestief oncologisch centrum: referentie oncologische zorg in de regio
neemt aan belang toe, niet enkel bij het stadiëren van tumoren maar vooral op therapeutisch
De digestief oncologisch verpleegkundige
door het Federale Kenniscentrum bij projecten
vlak. Een voorheen als het ware onbereikbaar gedeelte van het maag-darmkanaal, met
(DIO) is de spilfiguur in het zorgtraject van
die de behandeling van patiënten met een
name de dunne darm, kan sinds de komst van specifiek hiervoor ontworpen endoscopen en
de patiënt met een digestieve maligniteit,
virale hepatitis evalueren.
door capsule-endoscopie worden geëxploreerd met dezelfde hoge definitie beeldkwaliteit.
vanaf de diagnose tot aan het einde van de
De antivirale therapie voor chronische virale
Endoscopische interventies zoals wegname van poliepen en vroegtijdige tumoren, extractie
opvolging. Op de beide campussen vormt het
hepatitis gaat immers met rasse schreden
van galwegstenen en stenting van tumoren die de spijsbuis lokaal ernstig vernauwen, zijn nu
multidisciplinair overleg tussen de artsen
vooruit. Nieuwe eerste generatie antivirale
mogelijk geworden over de hele tractus. Met de nieuwe endoscopische accessoires kunnen
van de dienst maag-, darm- en leverziekten,
geneesmiddelen komen weldra op de
postchirurgische fistels gesloten worden zodat een operatie vermeden wordt.
de oncologisch chirurg, de radiotherapeuten,
markt voor de behandeling van hepatitis C
Vlakke poliepen kunnen endoscopisch worden verwijderd met diepe endoscopische
de oncologen, de psycholoog, de sociaal
waardoor er nog meer mensen zullen kunnen
resecties van de aangetaste zone. Radiofrequentie ablatie laat toe hooggradig dysplastisch
verpleegkundige en de DIO-verpleegkundige
genezen. Sinds 2007 participeert onze dienst
Barrett epitheel, een ernstige verwikkeling van refluxziekte, te vernietigen om dus de
de hoeksteen voor de bespreking en
aan vroegtijdig klinisch onderzoek met de
evolutie naar slokdarmkanker te voorkomen.
coördinatie van de optimale zorg. De digestief
tweede generatie van deze nieuwe antivirale
oncologisch verpleegkundige nodigt ook
middelen. De ‘knowhow’ in deze materie blijkt
De komst van hoge definitie beeldkwaliteit laat een meer gedetailleerde inspectie toe van het slijmvliespatroon, wat leidt tot een betere detectie van premaligne afwijkingen. De
internationale patiëntenregisters. Op de expertise van de dienst wordt beroep gedaan
Screening voor dikdarmtumoren
De endoscopische wegname van dergelijke
steeds de huisarts uit zodat deze van bij
uit het groeiend aantal wetenschappelijke
De colonoscopie wordt een steeds
poliepen voorkomt de eventuele evolutie
de start van het sequentieel multimodaal
publicaties van onze dienst in nationale en
belangrijker instrument in de preventieve
naar dikke darmkanker. Het colonoscopisch
zorgtraject betrokken wordt. De oncologische
internationale tijdschriften.
screening van dikke darmkanker. Het aantal
onderzoek wordt ofwel uitgevoerd onder
zorg voor rectum- en pancreaskanker wordt
uitgevoerde onderzoeken op de dienst neemt
bewuste sedatie, een “roesje”, ofwel onder
continu geregistreerd in nationale registers
dan ook jaarlijks toe. Ook hier laat de hoge
narcose. Onze dienst investeert in 2011
die de kwaliteit van de zorg evalueren.
definitie beeldkwaliteit van de endoscopische
in CO2-insufflatoren waarmee eventueel
Door de kundige aanwezigheid en inzet van
apparatuur met een breder gezichtsveld een
ongemak voor de patiënt, ten gevolge van
alle opgesomde deelspecialismen wordt
betere detectie toe van dikdarmpoliepen.
de ingeblazen lucht tijdens het onderzoek,
de volledige hoogstaande kwalitatieve
spectaculair vermindert. In vergelijking met
oncologische zorg voor de patiënt met een
de voorheen gebruikte kamerlucht, wordt
digestieve maligniteit uit onze regio dag na
de ingeblazen CO2 sneller vanuit de darm
dag gerealiseerd binnen het multidisciplinaire
opgenomen, wat ongemak tijdens en na het
raamkader van ons ziekenhuis.
onderzoek significant doet afnemen.
Gevorderde leverziekten: expertise in de behandeling Transjugulaire leverbiopten met drukmeting, transarteriële chemo-embolisatie, radiofrequentie ablatie: al deze innovatieve technieken dragen bij tot een betere diagnose en behandeling van gevorderde leverproblemen en zijn mogelijk door samenwerking met zowel de dienst radiologie
Display van het desinfectietoestel.
aantal colonoscopieën 2.500 2.000 1.500 1.000 500 0
als met de dienst heelkunde. De zorg aan de patiënt met een leverziekte 16
17
kinderpsychiatrie
Nieuw élan voor de kinderpsychiatrie in de Brugse regio Dr. Jo Wieme kinderpsychiater campus SFX
Investeren in apparatuur… en in mensen Door weloverwogen investeringen in ‘high-
2010: samenwerken, samenwerken en samenwerken!
end’ medische apparatuur bouwen we
2010 was een scharnierjaar voor onze dienst. Het was een jaar waarin nieuwe initiatieven werden opgestart en waarin we op kruissnelheid kwamen. In oktober 2009 waren we al verhuisd naar onze nieuwe locatie op de campus SFX, de vierde verdieping werd hiertoe in een fris kleedje gestopt. Het tijdperk van samenwerken was aangebroken, want we zijn toen
progressief innovatieve referentiezorg uit.
gestart met het project KAS (Kinderpsychiatrische Afdelingen Samen), de samenwerking
Hierbij worden aankopen geoptimaliseerd
met de kinderpsychiatrie van het AZ Sint-Lucas Brugge (dr. Emmanuël Nelis). Een nieuwe
over de campussen en diensten heen.
kinderpsychiater (dr. Dries Dewulf) vervoegde ons team. In de Brugse regio beschikken we
De echo-endoscopie van de luchtwegen maakt
nu over een compleet aanbod rond kinderpsychiatrische problemen, met drie pijlers.
grotendeels gebruik van gemeenschappelijke
Ambulante kinderpsychiatrische consultatie op de campus SFX
Of er zijn onoplosbare beperkingen waarbij
functionele onderzoeken van de slokdarm
ouders en kinderen een nieuwe weg moeten
Kinderpsychiatrische opname blijft mogelijk
worden gedeeld tussen de diensten maag,-
Een team van drie kinderpsychiaters en twee
zoeken. Door gesprekken waarin we steunen,
Tenslotte is er de samenwerking met
darm- en leverziekten en pediatrie van beide
psychologen, aangevuld met een stagiair
uitleg geven, inzichten bijbrengen, en door
de K-dienst met 25 bedden in het
campussen.
psychologie, vangen er de vele zorgvragen op
medicatie waarmee neuro-biologische
AZ Sint-Lucas Brugge. Voor het ogenblik
Vooruitgaan is bovenal mogelijk door
omtrent kinderpsychiatrische problemen. Dit
processen beïnvloed worden, creëren we
verzorgen dr. Emmanuël Nelis en
samenwerking van gedreven mensen.
gaat van opvoedingsvragen tot diagnostische
hoop. We zoeken supporters, een oud
dr. Dries Dewulf er het dagelijkse reilen en
Een nieuwe verpleegkundige endoscopie werd
vragen rond ADHD en autisme, depressie of
Afrikaans gezegde leert ons immers: ”It takes
zeilen samen met een gedreven team van
in 2010 aangetrokken. Sinds twee jaar geven
stressgerelateerde problemen. De ouders
a whole village to raise a child”.
psychologen, orthopedagogen, paramedici en
we als ministerieel erkende stageplaats onze
van vandaag vragen echter niet alleen een
In onze complexe geïndustrialiseerde wereld
verpleegkundigen.
expertise door aan assistenten maag-, darm-
diagnose, ze willen geluk voor hun kind. Het
bouw je geen huis meer op je eentje. Er is
Een kinderpsychiatrische opname blijft een
en leverziekten in opleiding.
is essentieel om oplossingsgericht te werken,
nood aan voortdurend overleg met scholen,
ingrijpende gebeurtenis bij een soms reeds
De medische staf wordt progressief
met respect voor de wijze waarop ouders
CLB’s en andere externe hulpverleners.
chronische problematiek. We denken aan
uitgebouwd door het aantrekken van
en kinderen hun wereld zien en beleven. De
Verslaggeving helpt ter verduidelijking
jongeren met een psychose of depressie,
gedreven artsen met specifieke ‘knowhow’
verwachtingen zijn soms groot, terwijl veel
en geeft ankerpunten zodat verdere hulp
of met schoolweigeren. Een goede
in deelgebieden van de maag-, darm- en
problemen chronisch zijn.
kan georganiseerd worden. Kinderen met
voorbereiding met aftasten en bijstellen van
leverziekten. In het najaar van 2011 start een
autisme kunnen bijvoorbeeld rekenen op een
verwachtingen is belangrijk. Wachtlijsten
bijkomend staflid met expertise in echo-
toegevoegde GON-leerkracht (Geïntegreerd
en crisisvragen vergen een constante
endoscopie en invasieve endoscopie.
Onderwijs).
alertheid en professionele evaluatie van de
apparatuur. Softwareprogramma’s voor de
Bij een echo-endoscopie kijkt men als het ware ‘doorheen de wand’
Toegankelijkheid van zorg primeert
van de spijsbuis.
Door een goede planning slagen we erin om innovatieve hoogstaande zorg te realiseren zonder te raken aan de laagdrempelige snelle toegang voor standaardonderzoeken aangevraagd via de huisarts en voor de dringende spoedgevallen. De zorg voor de acuut zieke patiënt wordt wekelijks voorzien door een staflid die verantwoordelijk is voor de spoedopnames en de aansluitende hospitalisatie op de verpleegafdeling. Deze is vlot bereikbaar voor overleg.
kindproblematiek en van de context om tot
Het mobiele K-team, supporter aan huis
goede besluitvorming en gepaste hulp te
Ten tweede is er de nauwe samenwerking
neemt onze expertise hierin dagelijks toe.
komen. Door onze nauwe samenwerking
in het mobiele K-team, een vierkoppig team dat is opgericht in 2003 in het AZ Sint-Lucas
2010 is dus duidelijk het jaar waar we van
Brugge en waarvan dr. Lien Keirse van het
start gingen met samenwerken. Zowel in de
AZ Sint-Jan Brugge-Oostende AV deel
dienst ambulante consultatie, het mobiele
uitmaakt. Gezinnen worden thuis opgezocht
K-team als op de K-dienst wachten nog vele
en krijgen er de nodige ondersteuning.
uitdagingen. Blijvend expertise uitbouwen en
Dit leidt tot een meer toegankelijke,
samenwerken is het motto voor de toekomst
laagdrempelige en gedifferentieerde zorg op
van KAS.
maat van het gezin. 18
19
Dermatologie
Een vernieuwde polikliniek en nieuwe technieken voor de dienst huidziekten Dr. Christa De Cuyper diensthoofd dermatologie campus Sint-Jan
De dermatologie heeft in de voorbije dertig jaar een enorme evolutie doorgemaakt, niet alleen op het vlak van diagnostiek maar vooral in therapeutische mogelijkheden.
De laatste snufjes in laserapparatuur.
Om aan de patiënten een optimale verzorging te bieden in een aangename omgeving werd de polikliniek huidziekten in 2010 volledig gerenoveerd. De artsen leverden wat ruimte in maar het aantal onderzoekskamers nam toe, het secretariaat kreeg een nieuwe plaats en werd mooi aangekleed en de verpleegkundigen kregen hun eigen werkeiland. Meteen werden de laserlokalen vernieuwd en de laatste snufjes in laserapparatuur aangeschaft. Met de nieuwe pigmentlaser kunnen we een breder spectrum aan tatoeages en mislukte permanente make-up verwijderen en dus heel wat “sterrenmeisjes” gelukkig maken. De nieuwe vasculaire laser biedt ons eveneens meer therapeutische toepassingen: couperose, wijnvlekken en storende beenvaatjes worden hiermee weggewerkt. Op het vlak van fotodynamische therapie is onze dienst een referentiecentrum voor de regio. Oppervlakkige huidkankers (basaliomen) en precancereuze aktinische keratosen worden met deze techniek behandeld.
Oude technieken in een nieuw kleedje
dagcentrum kan bij kinderen met ernstig
Waar de dermatoloog vroeger zijn toevlucht
eczeem een intensieve lokale verzorging
moest nemen tot zalven en baden en
opgestart worden. De patiëntjes worden
de patiënt vaak wekenlang opgenomen
begeleid en verzorgd met aangepaste
werd om zich te laten behandelen met
baden en zalven en aan de ouders wordt
teerpreparaten, kunnen vandaag de dag de
een verbandtechniek aangeleerd zodat de
meeste huidziekten ambulant behandeld
behandeling thuis kan verdergezet worden.
worden. Zelfs zeer ernstige psoriasis wordt
Voor kinderen met eczeem werd een educatief
tegenwoordig bijna uitsluitend ambulant
programma opgestart, het smeerschooltje.
behandeld. Nieuwe medicatie (bijvoorbeeld
Aan de hand van een diapresentatie krijgen de
biologics) kan via onderhuidse injecties of
ouders uitgebreide informatie over de ziekte
intraveneus in de dagkliniek toegediend
en de behandelingsmogelijkheden. Daarna
worden. De dienst werkt mee aan tal van
worden de kinderen op een speelse wijze
epidemiologische onderzoeken en aan
betrokken bij de verzorging.
klinische studies in verband met nieuwe De vernieuwde polikliniek.
medicatie. Dit geeft onze patiënten de kans
Schoonheidsbehandelingen
om als eerste bij nieuwe behandelingen
Het arsenaal van de dermatoloog is de laatste
betrokken te worden.
jaren ook uitgebreid met tal van esthetische
Ook oudere technieken zoals
snufjes. Lasers en peelings worden toegepast
teerbehandelingen voor psoriasis werden
voor rimpel- en littekenbehandeling. Ook
in een nieuw kleedje gestopt, en worden
hulpmiddelen zoals botox (spierverslappers)
in het psoriasis dagcentrum toegepast.
en fillers (opvulmiddelen) kunnen de
Hiervoor werd de polikliniek verbouwd
verschijnselen van huidveroudering
met aangepaste behandelkamer met
verminderen. We volgen de evolutie op de voet
bad en douche. Psoriasisdagbehandeling
en zijn klaar om nieuwe en veelbelovende
kan ook gecombineerd worden met een
technieken en therapieën te implementeren.
ultravioletbehandeling in de elektronisch gestuurde UVA-UVB cabine. In het 20
21
Samenwerking AZ Sint-Jan Brugge - Oostende AV en China
2010
Tussen het AZ Sint-Jan Brugge-Oostende AV en de provincie West-Vlaanderen wordt er een project tot samenwerking met China (provincie Zhejiang) onderzocht en dit onder begeleiding van
Markante gebeurtenissen 2010
de Cel voor Extern beleid (CEB) van het ziekenhuis. Het primaire doel van deze samenwerking is gebaseerd op onderwijs, uitwisselen van expertise, wetenschappelijke samenwerking en uitwisselen van medewerkers voor een periode variërend van enkele weken tot maanden. In een eerste fase van samenwerking ging dr. Nicolas Müller voor de periode van een week (april 2011) naar Zhejiang om enerzijds een idee te krijgen over de werking van de verschillende Chinese centra en anderzijds participeerde hij er aan een congres over urgentie-geneeskunde. Op basis van zijn ervaringen in China maakte dr. Müller een haalbaarheidsstudie op voor onze provincie met het oog op een meer gerichte mogelijkheid tot samenwerking. Anderzijds kan het AZ Sint-Jan Brugge-Oostende AV zich openstellen om voor een periode van
FAGG-erkenning voor het laboratorium CRG
één tot drie maanden (voor het jaar 2011) steeds twee Chinese arts-specialisten (met bijzondere expertise) toe te laten om de klinische praktijk in de verschillende onderdelen van het ziekenhuis te ervaren en te vergelijken met de praktijknomen in China.
Het laboratorium van het Centrum Reproductieve Geneeskunde, CRG-Brugge, behaalde in 2010 als eerste Vlaamse reproductieve weefselbank een maximale definitieve erkenning na inspectie
Vooraleer er een uitwisseling van bepaalde artsen gebeurt, wordt er vooraf een duidelijke planning
door het Federaal agentschap voor geneesmiddelen en gezondheidsproducten (FAGG).
opgesteld met de doelstellingen en wederzijdse verwachtingen (resultaat) na afloop van deze uitwisseling.
Eind 2009 verscheen een nieuwe wetgeving met zeer strenge kwaliteits- en veiligheidsnormen voor elke stap in het bewerkingsproces van menselijke weefsels. Voor voortplantingsmateriaal omvat dit de afname van de ei- en zaadcellen tot en met de terugplaatsing van het embryo.
Dr. Kenneth Coenegrachts voorzitter Cel voor Extern Beleid
cellen in contact komen, moet worden gecontroleerd. De kwaliteit van de omgevingslucht waarin gewerkt wordt, moet voldoen aan strikte voorwaarden, elke fase van de behandeling moet worden uitgeschreven, elke techniek en toestel moet worden goedgekeurd, … Enerzijds is deze controle
Deze eerste fase van klinisch-wetenschappelijke samenwerking met China zal mogelijk aan de basis liggen van een uitgebreidere samenwerking op het vlak van gezondheidszorg.
Uiteraard wordt de kwaliteit van de cellen opgevolgd, echter ook elk materiaal waarmee de Dr. Nicolas Müller
Deze wederzijdse uitwisseling van kennis en expertise ondersteunt de visie en missie van het
staflid spoedopname
AZ Sint-Jan Brugge-Oostende AV (innovatieve referentiezorg) met als doel het verbeteren van
campus Sint-Jan
de patiëntenzorg.
voor de hand liggend, anderzijds vraagt het bewijzen ervan zeer veel tijd en inspanning. De enthousiaste inzet van alle betrokken medewerkers werd beloond. Na een zenuwslopende audit door het FAGG kreeg het laboratorium CRG zijn definitieve erkenning voor vier jaar. Deze waardering is de kroon op het werk van vele jaren. Na de geboorte van de eerste IVF-baby in
SMAC Brugge krijgt label ‘Fifa Medical Centre of Excellence’
1991 groeide ons centrum uit tot een kwalitatief hoogstaand fertiliteitcentrum met een intense samenwerking met het AZ Sint-Lucas te Brugge (associatiepartner in het B-Centrum) en het
Het Sportmedisch Adviescentrum Brugge vzw, afgekort SMAC Brugge vzw, werd door Minister
AZ Groeninge te Kortrijk (partner als A-centrum).
Muyters, Vlaams Minister van Sport, erkend als keuringscentrum inzake medisch verantwoord sporten. De erkenning geldt van 1 juli 2010 tot 31 december 2011, gevolgd door een herevaluatie.
Het laboratorium van het CRG Brugge kan beroep doen op erg waardevolle medewerkers
Jaarlijks worden de 72 leerling-topsporters van de enige topsportschool van West-Vlaanderen,
met jarenlange ervaring in voortplantingstechnieken: 7 medisch laboratoriumtechnologen
het Koninklijk Technisch Atheneum Brugge, gekeurd volgens de opgelegde normen vanwege het
waarvan 2 met glans een Europees certificaat als embryoloog hebben behaald en 3 universitaire
departement Medisch Verantwoord Sporten van de Vlaamse Gemeenschap.
medewerkers waaronder 2 Europees gecertificeerde senior embryologen. Deze groep wordt ondersteund door zeer bekwame vakmensen binnen de dienst laboratoriumgeneeskunde waartoe
b r u g g e
Dankzij de oprichting van het SMAC Brugge en de expertise van het departement
het laboratorium CRG behoort. De kennis met kwaliteitsystemen binnen deze dienst hebben een
Sportgeneeskunde in het voetbal werd dit departement op 6 december 2010 erkend als
belangrijke rol gespeeld in het behalen van deze FAGG-erkenning.
Fifa Medical Centre of Excellence in de sportmedische testing. Dit betekent dat het departement
C R G
aan de hele voetbalgemeenschap wordt aanbevolen als medisch centrum, mede door zijn multidisciplinaire aanpak.
k o r t r i j k
De aanpak gebeurt steeds vanuit een multidisciplinair team bestaande uit een keuringsarts, revalidatiearts, cardioloog, pneumoloog, psycholoog, voedingsdeskundige, podoloog en kinesist, allen werkzaam in het AZ Sint-Jan Brugge-Oostende, campus Brugge.
22
Dr. Sylvie Roggeman
Dr. Jan De Neve
staflid laboratorium geneeskunde
coördinator SMAC Brugge
campus Sint-Jan
campus Sint-Jan 23
2010
medewerkers 2010
Brigitte Boivin
hoofd vorming en organisatie Kathy Claeys
vormingscoördinator verpleging
vormingsbeleid
Een actief vormingsbeleid
Loopbaanplanning
Elk jaar zien we een stijging in de vormingsactiviteit, in 2010 namen de vormingsuren toe met 4%.
Heel wat verpleegkundigen en andere medewerkers volgden in 2010
Mogelijke verklaringen zijn de toename van het aantal indiensttredingen en de daaruit volgende
een externe opleiding. Enerzijds om hun loopbaan een nieuwe wending
leertrajecten evenals het systematisch signaleren van vormingsbehoeften in de beleidsplannen
te geven, anderzijds omwille van de vereisten voor de erkenning van
van de afdelingen. De cijfers en grafieken geven de vormingsactiviteiten van de campussen
diensten en/of zorgprogramma’s.
Sint-Jan en SFX weer. Op de campus Henri Serruys werden 3. 804 uren vorming gevolgd
Zo volgden 26 gediplomeerd verpleegkundigen een opleiding tot
door 1.175 medewerkers.
bachelor in de verpleegkunde (brugopleiding). 16 verpleegkundigen volgden een opleiding in het kader van het behalen van een bijzondere beroepstitel, o.a. BanaBa Spoed en Intensieve Zorgen en de postgraduaat opleiding oncologie (een verkorte opleiding gedurende de overgangsmaatregelen).
Vormingsuren per categorie
8% 19%
Wie volgde een cursus in 2010? In 2010 hebben 2.977 personeelsleden
38 verpleegkundigen volgden een specialisatieopleiding, o.a. de 5-daagse opleiding tot referentiepersoon diabetes en de meerdaagse
18%
U vindt in de volgende grafiek de verhouding van de vormingsuren
opleidingen tot gespecialiseerd verpleegkundige in bijvoorbeeld
over de diverse inhoudelijke vormingscategorieën.
cardiologie, nefrologie en neurologie. Tenslotte volgden 21 medewerkers een opleiding voorbereidend op een
minstens één cursus gevolgd. Dit betekent dat de personeelsleden
9%
47.366 uren hebben besteed aan het op
4%
leidinggevende functie (o.a. BanaBa Zorgmanagement).
peil houden of verbeteren van hun kennis of vaardigheden. Dit stemt overeen met
Zorgondersteuning
28,7 FTE. Extern en intern samen werden
Verpleging
vorig jaar 1.954 verschillende cursussen
6% 4%
Artsen en paramedici
gevolgd.
55%
Wie begeleidt de interne vormingssessies?
Externen (studenten, OCMW, thuisverpleging, …)
10%
3%
24%
64%
Van alle interne vormingssessies werd 76% door eigen medewerkers
Beroepskennis
(incl. artsen) gegeven, 24% door
Ethiek en wetgeving
externe lesgevers. De eigen instructoren zijn talrijk: 163 medewerkers (incl. artsen) gaven samen 2.537 uren les.
12%
64% Personeelsleden Artsen Externen
Sociale vaardigheden en communicatie Structuur en werking van de organisatie Leiderschapsontwikkeling Veiligheid en welzijn Technische vaardigheden
24
25
2010
medewerkers 2010
Kristien Casselman
bedrijfseconomisch adviseur Evelyn Verhelle directiesecretaresse
Artsen
Het artsenberoep vervrouwelijkt
personeelsbestand
Evolutie voltijdse eenheden
Ook al zijn de vrouwelijke personeelsleden in de meerderheid in de gezondheidszorg, tot voor een 20-tal jaren waren de vrouwelijke geneesheren-specialisten nog “witte raven”. In het AZ Sint-Jan Brugge-Oostende zijn er slechts een 10-tal vrouwelijke artsen boven de 50 jaar, maar onder de 45 jaar zijn bij de artsen de geslachten bijna gelijk vertegenwoordigd.
Een consequent aanstellingsbeleid Elke leeftijdscategorie is ongeveer evenveel vertegenwoordigd, wat wijst op een stabiel beleid inzake het aantrekken van artsen. In Brugge is er evenwel een piek in de groep 55 tot 60 jaar, wat er op kan wijzen dat de verhuis van het Sint-Jan naar de huidige locatie de medische activiteit een stimulans gaf - een effect dat we trouwens ook bij de werknemers zien.
Aantal artsen per leeftijdscategorie
CAMPUS SINT-JAN/SFX
Ten opzichte van het jaar 2005 kende zowel
CAMPUS SINT-JAN/SFX
het personeelsbestand van Brugge als van Oostende een sterke aangroei. Op de campussen Sint-Jan en SFX betekende dit in 5 jaar een toename van 7,6%, op de campus Henri Serruys is de stijging nog groter en is de weergegeven groei van 12,7% nog een onderschatting doordat sinds begin 2009 de medewerkers van de keuken tot het personeel van het Sociaal Huis Oostende behoren.
CAMPUS HENRI SERRUYS
De groei van het aantal verpleegkundigen is groter dan die van de andere werknemers, ondanks de krappe arbeidsmarkt. De toename is mogelijk gemaakt door onder andere de
Campus Henri Serruys 26
financiering van de mobiele equipe.
Totaal Verpleegkundig departement 27
Pneumologie
De dienst longziekten
Dr. Wim Verhaeghe staflid pneumologie campus Henri Serruys Dr. Boudewijn Van De Maele diensthoofd penumologie campus Henri Serruys
De dienst longziekten van het AZ Sint-Jan Brugge-Oostende AV, campus Henri Serruys, kende de laatste jaren een duidelijke groei. Zo waren er in 2010 1789 ziekenhuisopnames en 3276 raadplegingen.
dan 20 onderbrekingen van de ademhaling
electrocardiogram. Deze gegevens worden
palet aan zorgactiviteiten, in nauwe samenwerking met de eerste lijn en met verschillende
De zuurstofsaturatiemetingen en het slaaplabo
voordoen van langer dan 10 seconden, worden
geregistreerd en door de arts manueel
disciplines in ons ziekenhuis. Deze brede waaier aan zorgactiviteiten zijn noodzakelijk om
Vele patiënten vertonen slaapstoornissen als
de patiënten behandeld met een positieve
gelezen. De patiënt krijgt het resultaat al de
het onderliggend longprobleem van onze patiënt optimaal te benaderen en te behandelen.
gevolg van ademhalingsproblemen tijdens
drukbeademing via een neusmasker, ook
volgende ochtend te horen en de behandeling
Inmiddels werd het artsenkorps dan ook uitgebreid met een derde pneumoloog.
de nacht. Bij patiënten met een onderliggend
wel nasale CPAP genoemd. De impact van
wordt zo nodig ook direct opgestart.
ernstig obstructief longlijden zorgt een
deze behandeling op de levenskwaliteit is
behandeling met zuurstof voor een duidelijk
zeer groot en het is dan ook belangrijk om
De long en haar bloedvaten
langere overleving. Aangezien zuurstoftekort
tijdig een diagnose te stellen. Inmiddels
Zuurstoftekort, slaapapnoe syndroom
in het begin vaak ’s nachts optreedt maar
behandelen we zo’n 500 patiënten met
en obesitas hypoventilatie syndroom zijn
overdag nog niet wordt opgemerkt, wordt
n-CPAP in de thuissituatie.
mogelijke oorzaken van een verhoogde druk
Deze groei is het gevolg van een dynamisch beleid met het aanbieden van een uitgebreid
de zuurstofsaturatie gedurende de nacht
in de longbloedvaten (ook wel pulmonale
gemeten via een zuurstofprobe op de vinger,
Een groeiende groep wordt gevormd
hypertensie genoemd). Meestal kan de
verbonden met de computer. Indien de
door mensen met een groot overgewicht
hartspecialist deze druk meten met behulp
zuurstofsaturatie lager is dan 90% gedurende
(BMI > 40), bij wie een obesitas hypoventilatie
van echocardiografie. Soms is een bevestiging
meer dan 120 minuten of lager dan 88%
syndroom optreedt. Het overgewicht met
van de gemeten verhoogde druk noodzakelijk,
gedurende één uur, zal -vergoed door de
daardoor een afname van de longinhoud
of kan de druk niet goed gemeten
ziekteverzekering- thuis zuurstof toegediend
zijn verantwoordelijk voor stoornissen
worden. Dan is een aanvullende rechter
worden met behulp van een concentrator.
in de zuurstofopname en in de afgifte
hartkatheterisatie noodzakelijk.
Momenteel volgt de dienst zo’n 270 mensen
van koolzuur gedurende de slaap. Ook
op die thuis behandeld worden met een
deze patiënten ondergaan een volledige
Een verhoogde druk in de longslagader
concentrator, naast een aantal patiënten met
slaapstudie aangevuld met een meting van
kan ook geïsoleerd voorkomen, of in het
hoge zuurstofnood tijdens de dag, aan wie dan
het koolzuur via de huid. Deze patiënten
kader van onderliggende ziekten zoals
mobiele flesjes of vloeibare zuurstof wordt
moeten vermageren en de onderliggende
auto-immuunziekten, levercirrose, … Vaak
geleverd.
gasuitwisselingsstoornis kan gecorrigeerd
worden jonge mensen (gemiddelde leeftijd
worden door een niet-invasieve beademing.
40 jaar) getroffen en zonder behandeling is
Ongeveer 4% van de personen op
De laatste maanden werden er twaalf
de overleving beperkt. Het is een moeilijke
middelbare leeftijd vertonen een
patiënten geholpen via een niet-invasieve
diagnose en een aanvullende rechter
obstructief slaapapnoe syndroom, naast
beademing.
hartkatheterisatie is hier ook noodzakelijk
hevig snurken. Gelukkig hebben niet
28
om een verhoogde druk in de longslagader
alle snurkers ook obstructief apnoe.
De patiënt wordt om 19 uur opgenomen.
te kunnen vaststellen. De rechter
Herhaaldelijk optredende vernauwingen van
Voor de zuurstofmetingen wordt er een
hartkatheterisatie gebeurt ambulant. Er
de bovenste luchtweg verstoren de slaap
zuurstofprobe op de vinger aangebracht,
wordt dan een katheter ingebracht via de
en zijn verantwoordelijk voor toenemende
verbonden met een computer. Voor
ader in de hals, deze wordt doorgeschoven
moeheid, concentratiestoornissen en
de slaapstudie worden er elektroden
naar het rechter hart en de longslagader. De
lusteloosheid overdag. Daarenboven
aangebracht op de schedel om de slaapstadia
druk wordt op verschillende niveaus gemeten.
is het slaapapnoe syndroom een
te bepalen en de oogbewegingen op te
De katheter wordt nadien terug verwijderd.
risicofactor voor het ontwikkelen van hoge
volgen. Het snurken wordt geregistreerd
De resultaten worden verwerkt en na een
bloeddruk, hersentrombose, hartfalen
via een microfoontje. De ademhaling wordt
kwartiertje worden deze besproken met
en hartritmestoornissen. Deze patiënten
gevolgd via een termistor onder de neus, de
de patiënt, die nadien het ziekenhuis kan
ondergaan een slaapstudie om tot een
aanwezigheid van buik- en borstbanden en
verlaten.
juiste diagnose te komen. Indien zich meer
een zuurstofprobe en het hartritme via een 29
ECT
ECT: van ‘zondebok’ naar wetenschappelijk aanvaarde behandeling
Deze foto niet gebruiken
Dr. Hans van den Ameele departementshoofd psychiatrie-psychosomatiek campus Sint-Jan/SFX
Hoewel elektroconvulsietherapie (ECT)
Invasieve pneumologie
Deze kleppen laten de luchtstroom in één
een centraal gelegen longkanker en met
De diagnose van longkanker vereist de
richting door. Hierdoor kan de luchtstroom
volledig afsluiten van de grote luchtpijptak en
afname van een weefselstukje voor onderzoek
naar de meest zieke longgedeelten worden
afwezigheid van lucht in de linkerlong die nu
onder de microscoop. Dit kan gebeuren via
afgesloten, waardoor de minder zieke
volledig wit kleurt.
bronchoscopie waarbij we met een camera
longdelen beter kunnen functioneren.
in de luchtweg kijken om zo een stukje
De techniek lijkt veelbelovend en we volgen
Daarnaast rx van dezelfde patiënt na
weefsel te nemen voor onderzoek. Soms is
de evolutie dan ook op de voet.
behandeling met de Argon beam laser.
een CT-geleide punctie of biopsie nodig voor
Uit dit alles blijkt dat de dienst longziekten
ECT: een bewogen geschiedenis…
meer perifeer gelegen letsels. We geven er
zich niet beperkt tot het behandelen van
ECT vindt z’n oorsprong in het werk van de
de voorkeur aan om zelf onze puncties te
allergie, astma en ziekten veroorzaakt door
Hongaarse psychiater Ladislas Meduna,
verrichten omwille van volgende redenen:
het roken alleen. Deze diversiteit vraagt een
begin vorige eeuw. Hij stelde vast dat bij
volledige kennis van de ziektetoestand
nauwe samenwerking met de verschillende
psychotische patiënten, na een door kamfer
van de patiënt, kennis van de mogelijke
actoren in de ziekenzorg. De collega-
uitgelokte convulsie, de psychose soms
verwikkelingen, rustiger patiënt gezien
huisartsen zijn de belangrijkste verwijzers.
spectaculair opklaarde.
de reeds aanwezige arts-patiëntrelatie en
Via het aangeboden zorgenpakket worden ze
In 1938 pasten de Italianen Bini en Cerletti
opvolging door dezelfde artsen na de punctie.
overigens ook gesensibiliseerd om te denken
voor het eerst gericht elektroshocktherapie
aan slaapgerelateerde respiratoire problemen
toe bij een psychotische patiënt en dit met
De bronchoscoop kan ook gebruikt worden
of meer zeldzame pathologie zoals pulmonale
een verrassend positief resultaat. Al snel
om behandelingen uit te voeren. We
hypertensie. Er is ook een intensieve
werd ook ontdekt dat ECT effectief kan zijn bij
beschikken over een Argon beam laser
samenwerking met andere disciplines
stemmingsstoornissen.
waarmee we littekenweefsel of kwaadaardig
binnen het ziekenhuis; met neus-, oor- en
Vanaf dat ogenblik, en tot op heden, heeft
weefsel dat de luchtpijp afsluit, kunnen
keelziekten (voor slaaplabo), met heelkunde
ECT, weliswaar met ups en downs, een plaats
Hierboven RX van dezelfde patiënt na
wegbranden. Indien de luchtpijptak
(voor longtumoren, interstitiële longziekten),
gehad in de behandeling van psychiatrische
behandeling met de Argon beam laser.
dichtgedrukt wordt, bijvoorbeeld door een
met oncologie (voor longtumoren), met
stoornissen. ECT is op die manier de oudste,
kwaadaardig gezwel of door een vergrote
hartziekten (voor pulmonale hypertensie),
nog gebruikte biologische behandeling in de
schildklier, kan er een stent worden
met psychologie (voor de begeleiding van
psychiatrie.
geplaatst. Hierbij wordt een buisje uit
patiënten met longtumoren), met diëtetiek
kunststof (nikkel/titanium) met behulp van
(voor nutritionele ondersteuning COPD),
In de jaren ‘50 werd ECT op ruime schaal
een camera ingebracht in de luchtpijp om
met fysiotherapie (voor revalidatie), …
toegepast, vaak met zeer goede resultaten.
deze open te houden.
wat resulteert in een professioneel en
Het gebrek aan effectieve therapeutische
gepersonaliseerd ziektebeleid waarbij de
alternatieven resulteerde echter snel in een
patiënt steeds centraal staat.
‘te pas en te onpas’ gebruik, of zelfs misbruik
Radiologie van de thorax bij een patiënt met
We volgen de veranderingen binnen ons
een veelbewogen geschiedenis heeft, is het tegenwoordig een wetenschappelijk
Bij juiste indicatiestelling is ECT een effectieve, veilige en snelle behandeling van ernstige psychiatrische ziektebeelden. Net als in andere landen wordt deze behandeling de laatste jaren in het AZ Sint-Jan Brugge-Oostende AV in toenemende mate toegepast. Sinds het najaar van 2010 worden de ECT’s uitgevoerd in een nieuwe ECT-unit op de campus SFX.
aanvaarde behandelingsmethode.
vakgebied nauwgezet op. Zo kunnen er al
(denk aan de film ‘One flew over the cuckoo’s
klepjes aangebracht worden in de luchtpijp
nest’!). Bovendien werd geen narcose
ter behandeling van chronisch obstructief
gebruikt, werden patiënten niet gecurariseerd
longlijden (COPD) en emfyseem.
(met verhoogde kans op fracturen) en ontstonden, door gebruik van te hoge dosissen, belangrijke cognitieve bijwerkingen.
zondebok van de psychiatrie werd. Gedurende jaren was ECT ‘not done’, niet alleen volgens de publieke opinie maar ook volgens de psychiatrische hulpverleners zelf. In de Scandinavische en Angelsaksische landen heeft ECT echter altijd een plaats behouden in het therapeutisch arsenaal. In die landen werd, vanaf de jaren ’80, meer en meer wetenschappelijk onderzoek verricht naar methodologie en indicatiestelling. Door diverse wetenschappelijke psychiatrische verenigingen werden de laatste jaren richtlijnen ontwikkeld met de bedoeling de ECT-praktijkvoering te standaardiseren, zo ook in België. Anno 2010 heeft ECT opnieuw een belangrijke plaats verworven in de behandeling van enkele majeure psychiatrische aandoeningen. Het taboe omtrent deze behandelingsmethode is met mondjesmaat aan het wegebben.
Wat is ECT? ECT is het opwekken van een epileptische aanval onder algehele anesthesie (zowel narcose als spierverslapping) door middel van het toedienen van een pulsstroom van 0,8 ampère gedurende enkele seconden. De bedoeling van ECT is het behandelen van ernstige psychiatrische ziektebeelden. Het precieze werkingsmechanisme is hierbij nog niet geheel opgehelderd.
Het was dan ook niet geheel verwonderlijk dat, als gevolg van de antipsychiatrische stroming uit de jaren ’60, ECT de grote 30
31
ECT
Mecta spECTrum 5000.
ECT anno 2010
1 op 80.000 sessies, waarmee dit een van de
ECT in het AZ Sint-Jan, campus SFX
De toenemende vraag naar, en verwijzingen
Anno 2010 is ECT, bij juiste indicatiestelling, bij
veiligste procedures is die onder anesthesie
In ons ziekenhuis, en vooral op de campus
voor ECT resulteerden in de nood tot een
correcte methodologie en met gebruik van de
wordt uitgevoerd. Qua bijwerkingen moet
SFX, is ECT nooit geheel verdwenen uit
meer structurele setting en in een meer
«
moderne ECT-apparatuur, een veilige, snelle
een onderscheid gemaakt worden tussen
het therapeutisch aanbod. De laatste jaren
gestroomlijnde opvang voor deze patiënten
Een veilige, snelle en
en effectieve behandeling voor enkele ernstige
deze die kunnen optreden bij iedere
is het aantal ECT-behandelingen in ons
en hun familie of begeleiders.
psychiatrische ziektebeelden. De voornaamste
behandeling, en complicaties die kunnen
ziekenhuis fors toegenomen als gevolg van
Dankzij de inspanningen van het ziekenhuis
indicatie is de therapieresistente majeure
voorkomen bij risicopatiënten (voornamelijk
een gerichtere indicatiestelling binnen de
en van de betrokken disciplines, en de
depressieve episode. In gerandomiseerd
cardiovasculaire complicaties, verlengd
eigen patiëntenpopulatie, uitbouw van de
vrijstelling van extra verpleegkundig
gecontroleerd onderzoek blijken remissie
insult, tandletsels en zelden apnoe). De
ouderenpsychiatrie binnen ons ziekenhuis,
personeel, konden we in het najaar van 2010
rates van ± 80%. Bij de depressieve
kans op dergelijke complicaties wordt
toenemende verwijzingen vanuit andere
een vernieuwde ECT-unit op de campus SFX
stoornis met psychotische kenmerken en
minimaal gehouden door de lichamelijke
psychiatrische settings (zowel vanuit
van het AZ Sint Jan Brugge-Oostende AV in
de depressie met katatone kenmerken
toestand van risicopatiënten vóór ECT te
Psychiatrische Ziekenhuizen als vanuit
gebruik nemen.
blijkt de respons rate nog hoger (tot 90 %).
optimaliseren. Voorbijgaande bijwerkingen
Psychiatrische afdelingen in een Algemeen
Ook bij de kwetsbare oudere patiënt, waar
zijn hoofdpijn, spierpijn, misselijkheid en
Ziekenhuis). Ook het aantal patiënten dat op
behandeling met psychofarmaca gepaard
vermoeidheid. De voornaamste, en meest
ambulante basis voor ECT wordt verwezen,
kan gaan met uitgesproken cardiovasculaire
hinderlijke bijwerkingen zijn echter de
is aanzienlijk toegenomen.
en neurologische bijwerkingen, wint deze
geheugenstoornissen, zowel retrograde
behandeling aan terrein.
amnesie, als anterograde amnesie.
Conform de wetenschappelijke richtlijnen
Dit vermogen om nieuwe herinneringen op
werd reeds in 2005 nieuwe ECT-apparatuur
ECT wordt door het merendeel van de
te slaan, herstelt zich echter bij het overgrote
aangekocht (Mecta spECTrum 5000 met
patiënten goed verdragen en geeft een
deel van de patiënten in de eerste weken na de
2-kanaals EEG-registratie) en werd
lager risico op ernstige complicaties dan
ECT-kuur. De retrograde amnesie herstelt zich
geopteerd om ECT uit te voeren strikt
de oudere (tricyclische) antidepressiva en
normaal gezien in de eerste maanden na
volgens de internationale richtlijnen met
antipsychotica. De sterfte is laag, ongeveer
de behandeling.
een multidisciplinair team van psychiater,
effectieve behandeling voor enkele ernstige psychiatrische ziektebeelden
»
anesthesist, ECT-verpleegkundigen, anesthesieverpleegkundigen. Op vandaag electro-convulsietherapie campus Sint-Jan & SFX
kunnen we met enige fierheid stellen dat de ECT-praktijkvoering binnen ons ziekenhuis
1.600
een voorbeeld is van een stimulerende
1.400
samenwerking en kruisbestuiving tussen de
1.200
departementen psychiatrie, anesthesie en verpleegkunde.
1.000 800 600 400 200 0 TOTAAL ECT 32
OPGENOMEN PATIËNTEN
AMBULANTE PATIËNTEN 33
ICT
ICT ondersteunt de ziekenhuiswerking Helga De Neve directeur ICT
Uitbreiding van de communicatie voor patiënten, bezoekers en medewerkers.
De intranetsite is volledig toegankelijk gemaakt via het internet.
Medewerkers kunnen nu ook thuis Dina raadplegen.
Gratis internet voor elke patiënt
De TV blijft ook belangrijk
Deze overschakeling gebeurt stapsgewijs
Goede en snelle communicatie tussen alle (zorg)medewerkers in het ziekenhuis is essentieel.
Voor onze patiënten werd in 2010 de
Maar naast het internet blijft de TV voor
om de continuïteit van de zorgverlening via
Eén van de platformen om deze communicatie te ondersteunen, is het ziekenhuisbrede
internettoegang letterlijk tot bij het bed
heel wat patiënten een vertrouwd en
de noodzakelijke software op ieder moment
intranet. De portaalsite Dina, hét intranet van het fusieziekenhuis, werd in 2010 verder
gebracht. Alle verpleegeenheden op de
belangrijk communicatiemedium. Ook
maximaal te kunnen garanderen.
uitgebouwd zodat medewerkers naast algemene informatie ook via een persoonlijke of
campus Sint-Jan en de campus Henri Serruys
daarin werd verder geïnvesteerd. Er is
dienstgebonden toegangspoort specifieke informatie over hun werkgebied kunnen opvragen
werden voorzien van een performant
het ziekenhuisinfokanaal op de TV’s in de
In 2010 werd vooral gewerkt aan de
of publiceren. Tal van dienstensites en werkgroepsites werden geïntegreerd in Dina en leidden
draadloos netwerk. Deze service wordt zeer
patiëntenkamers van de campus Sint-Jan.
voorbereidingen van infrastructuur
tot een beter documentenbeheer en tot centralisatie van verslagen, procedures, …
sterk geapprecieerd, niet alleen door de
De patiënten krijgen doorlopend gerichte
(ontdubbeling van de datalijnen naar de
De kracht van elk communicatieplatform blijft echter beperkt als dit platform alleen
patiënten die hun eigen laptop of notebook
informatie over het telefoongebruik, over
campus Henri Serruys, voorbereidingen
toegankelijk is binnen de fysieke muren van de werkomgeving, in dit geval het ziekenhuis.
gebruiken, maar ook door hun familie.
tal van openingsuren zoals het kapsalon
voor één mailomgeving, ...). De
We verwachten overal draadloze toegang tot het internet: in andere ziekenhuizen, op de trein,
Om een maximale snelheid te behouden,
en de krantenwinkel, over de parking, over
personeelsdatabanken van de vroeger aparte
thuis of in een extern bedrijf. Het centraliseren van informatie via Dina betekent dan ook dat
specifiek voor deze groep, is deze gratis
het draadloos internet enz. Dit kanaal
ziekenhuizen werden samengevoegd om
je die informatie ook buiten het ziekenhuis kunt raadplegen. Om hieraan tegemoet te komen,
dienst beperkt tot de verpleegeenheden
is standaard toegankelijk op alle nieuwe
een gemeenschappelijk personeelsbeleid te
werd de intranetsite Dina in 2010 volledig - maar beveiligd - toegankelijk gemaakt via het
en bovendien alleen toegankelijk via
flatscreens en wordt op de nog oudere TV’s
kunnen ondersteunen.
internet. Een kans voor medewerkers om het evenwicht privé en werk te bewaren.
een persoonlijke login en wachtwoord,
kamer per kamer ingesteld. De grootste inspanning ging naar het uniek
voorbehouden voor patiënten en te verkrijgen
ICT-fusie
maken van patiëntennummers tussen
De fusie van de campussen Sint-Jan en
de campussen zodat op ieder moment
Een Wi-Fi hotspot in de cafetaria
SFX met de campus Henri Serruys heeft
iedere patiënt uniek geïdentificeerd blijft,
Om de stijgende vraag naar internettoegang
verregaande gevolgen voor de ICT. Het
ook wanneer deze afwisselend behandeld
voor andere doelgroepen op te vangen,
volledig gescheiden ICT-netwerk met aparte
wordt in de verschillende campussen. Na
zonder het patiëntennetwerk te hinderen,
patiëntendossiers en logistieke toepassingen
maanden intense voorbereiding werden op
werd in 2010 een hotspot geïnstalleerd in
moeten samengebracht worden tot één
een nacht alle patiëntensleutels (met name
de cafetaria op de eerste verdieping van de
ziekenhuisnetwerk. Per deeldomein zullen
dossiernummers) in alle databanken van
campus Sint-Jan. Op die plaats kan iedereen
we overgaan op één softwarepakket,
de campus Henri Serruys via een algoritme
met zijn pda, iPad of persoonlijke laptop vrij
bijvoorbeeld voor het patiëntendossier,
gewijzigd naar een ander nummer zodat er
aansluiten op internet. De zeer grote groep
voor de boekhouding, voor het aankoop- en
geen enkele overlapping is met gebruikte
studenten die heel het jaar door aanwezig is,
voorraadbeheer, voor de facturatie,...
nummers in de campussen Sint-Jan en SFX.
kan tijdens de middagpauze in de cafetaria
Het creëren van één mailomgeving, één
Facebook raadplegen, chatten, inloggen in het
internetsite, één security-omgeving en één
leerplatform van de school, … Ook bezoekers
security-beleid behoort tot de uitdagingen.
bij de opnamedienst.
en firma’s kunnen daar terecht om in alle rust en in een aangenaam kader even te surfen of te e-mailen.
Dankzij de hotspot in de cafetaria kan iedereen vrij aansluiten op internet. 34
35
2010
verbouwingen 2010
Franky Gotelaere technisch directeur
Renovatie van de verpleegeenheden op twee verdiepingen
Zorg voor de patiënt
• Voldoende plaats rond het grotere bed
Heb je het ook al gezien? Als je het aandurft om hier de trappen te nemen naar de
• In de tweepersoonskamer moet elk bed naar buiten kunnen
• Een handontsmettingsnis aan de ingang van de kamer
verpleegeenheden, dan merk je aan de afwezigheid van het alomgekende tapijt dat er iets
zonder hinder voor het ander bed
• Handschoenvoorziening op de kamer
veranderd is op de tweede en derde verdieping van ons beddenhuis. Het klopt, vier vernieuwde
• Voldoende licht voor onderzoek aan bed
• Kamer en badkamer zijn gemakkelijk te onderhouden
verpleegeenheden staan er te pronken!
• Geen hindernissen voor serumstandaarden
en te ontsmetten
• Mogelijkheid tot ziekenhuisnetwerk op kamer
Sinds de ingebruikname in 1976 heeft het ziekenhuis geen fundamentele renovatie gekend.
• Toilet en douche zijn toegankelijk met een rolstoel
De initiële hoogstaande kwaliteit van de gebruikte materialen heeft die lange gebruiksduur
• Hulpverlening is mogelijk in de douche
toegelaten, maar nu is ook het beddenhuis aan een totale renovatie toe.
• Een kast voor zorgmateriaal in de kamer
Hygiëne
voor de patiënt en voor de zorgverlener
• Stootborden-hoekbeschermers
PATIËNT
Een zestal jaar geleden werd effectief gestart met de renovatie van de eerste verpleegeenheden. Er werd gekozen voor de moeder-kind verpleegeenheden VE 70 en VE 75 en de psychiatrische verpleegeenheid VE 15. Aansluitend werd de verpleegeenheid voor hematologie VE 60 gerenoveerd. Omwille van hun specifieke patiëntenpopulatie waren dit stuk voor stuk
• Voldoende ventilatie
• Elektrisch verstelbaar bed
• Basiskoeling
• Elektrische zorgzetel
De standaard-verpleegeenheden die moesten volgen, kenden naast een verouderde infrastructuur
• Sterke materialen
• Persoonlijke TV & koelkast
ook een tekort aan eenpersoonskamers. Het werd dus hoog tijd om een duurzaam concept voor de
• Aangepaste verlichtingsarmatuur
• Internet
nieuwe standaardverpleegeenheden uit te werken.
• Eenvoudige douchebediening
• Zonnewering te bedienen vanuit het bed
• Legionellamonitoring
• Temperatuurbeheersing
Een multidisciplinaire benadering van het zorgconcept resulteerde in de bouw van een aantal
• Klimaatregeling aangesloten op gebouwbeheersysteem
• Douche op de eenpersoonskamer
proefkamers die telkens verbeterden. Een ‘touch and feel’ benadering die nu zijn vruchten
Techniek op de kamer
unieke ontwerpen.
Een duurzaam concept voor de vernieuwing van de verpleegeenheden.
afwerpt.
Comfort voor de patiënt
De basis voor het eisenpakket voor de nieuwe kamers is een gevolg van een viervoudige benadering naar de patiënt toe: zorg, comfort, hygiëne en techniek.
Een niet te onderschatten eisenpakket dat perfect werd gerealiseerd dankzij een doordacht ontwerp en het continu bijsturen tijdens de bouwwerken. De lichte kleuren, het strak design en de duurzame materialen maken dat deze verpleegeenheden een trendsetter zijn van de nieuwe en gerenoveerde ziekenhuizen en daar kunnen we best trots op zijn. Op de nieuwe standaard-verpleegeenheden vind je vanaf nu de volgende indeling: 28 bedden opgesplitst in 10 eenpersoonskamers en 9 tweepersoonskamers. De vernieuwing zorgt meteen voor het uitdoven van de vierpersoonskamers en een verhoging van het aantal eenpersoonskamers met 400%. 36
37
Domino of zo
2010
Heb je het ook al gezien? Als je naar de voordeur van het ziekenhuis komt gewandeld, voel je dat er iets is gewijzigd. Het is moeilijk te verwoorden maar er is iets… Net alsof er iets uit
verbouwingen 2010
de grond is verrezen zonder dat het is gegroeid. Het klopt, het is de Domino … of zo … We hebben inderdaad een modulair gebouw aangebouwd aan de voorzijde van het ziekenhuis. Sommigen onder ons denken dit nog altijd een containergebouw te moeten noemen maar wie er ooit is binnengeweest, buigt ootmoedig zijn hoofd en fluit bewonderend: “amai, mooi zeg!”. Domino dus? Ja, er werd lang over nagedacht maar de jury besliste unaniem: “Domino” zou het
Franky Gotelaere
worden. Het gebouwtje heeft de vorm van een stapeltje netjes gerangschikte dominostenen én het
technisch directeur
is als een dominostekker in het grote gebouw geplugd om er later weer uitgetrokken te worden.
Voor wie en waarom? Het is een huis voor wisselende bewoners. De laatste 15 jaar zijn we de verpleegeenheden en de consultaties van het ziekenhuis met mondjesmaat aan het renoveren en aanpassen aan de - snel
P-blok, een P-rachtig blok
groeiende - nieuwe noden. Uit de beleidsplannen van vele diensten blijkt ook dat verbouwingen
Heb je het ook al gezien? Als je het “P-blok” gevonden hebt, merk je dat daar heel wat
bovenaan het verlanglijstje staan. Deze werken worden echter steeds moeilijker te realiseren.
nieuwigheden te zien zijn. Het P-blok draait op volle toeren voor patiënt en interne klant.
De drukke consultaties kennen geen dode momenten meer zodat ook niet voldoende ruimtes kunnen vrijgemaakt worden om substantiële werken uit te voeren.
Het P-blok is de cryptische omschrijving voor het nieuwe gebouw, opgetrokken op de
De verbouwingen die we doen, gebeuren dan ook meer en meer in het weekend en ‘s avonds en
scheidingslijn tussen het beddenhuis en het medisch-technisch blok.
worden in onnoemelijk veel kleine fases onderverdeeld. Het prijskaartje dat daaraan vasthangt, is
Dit is wellicht de meest centrale locatie in het ziekenhuis en natuurlijk zeer gegeerd…
navenant. Aannemers moeten namelijk verscheidene keren hun werk onderbreken en terugkomen. En het resultaat van de renovatie beperkt zich tot wat oppervlakkige herinrichting met behoud van
Het meest zichtbare van de P-blok is op het gelijkvloers en de eerste verdieping te zien. Daar
de oude technieken (elektriciteit, water, centrale verwarming). Nergens in het bestaand gebouw
verrezen twee jaar geleden de nieuwe doorgang, de “druppel”, het zeezicht, het kapsalon en de
konden we nog ruimte vrijmaken, dus richtten we ons op het plaatsen van een tijdelijk gebouw.
mooie mediazaal voor het multidisciplinair artsenoverleg.
Op die manier slagen we erin om in een beurtrol twee consultaties integraal te verhuizen naar de Domino en de plaats die ze achterlaten volledig te strippen tot op het betonskelet en nieuw op te
Op de zevende verdieping werd de P ingevuld met een voorlopig verloskwartier om de
bouwen. Zo krijgen we geen opsmuk maar een volledig nieuwe inrichting.
renovatiewerken in het bestaand verloskwartier te kunnen realiseren.
Hoe ziet het eruit?
Op de tweede verdieping werd geopteerd om de P2 in twee delen op te splitsen. De ene helft is
Het modulair gebouwtje telt twee volwaardige verdiepingen van een 600 m². Deze zijn bijna een
voorzien voor het nieuwe slaaplabo. Hier vinden we de slaapkamers die volledig uitgerust zijn
exacte kopie van elkaar. Op elke verdieping vinden we een onthaal met secretariaat, kitchenette,
voor doorgedreven slaaponderzoek. Naast de totaal nieuwe inrichting met voorbereidingsruimte,
linnenruimte, sanitair, verpleegpost en een 16-tal polyvalente onderzoeks- of behandelruimtes.
sanitair en “verpleegpost” werd gelijktijdig de onderzoeksapparatuur volledig vernieuwd.
De Domino sluit op het gelijkvloers aan ter hoogte van de dienst medisch-maatschappelijk
De andere helft van de P2 is voorzien voor de nieuwe “stroke-unit” die nu door het leven gaat als
werk en ter hoogte van de consultatie orthopedie op de eerste verdieping. Zo kunnen we de
neurovasculaire observatie- en behandelkamer. Het werd een mooie intensieve eenheid voor vijf
bezoekersstromen blijvend laten vertrekken vanuit de centrale inkom. In het gebouw zijn een trap
plaatsen met alle bijhorende monitoring en bewaking.
en een beddenlift voorzien. Zo kunnen we de interne patiëntenstromen via het eerste verdiep van
Deze twee functies, in combinatie met de nabijheid van VE 20, realiseren op die manier een
het medisch-technisch blok laten verlopen. De afwerking binnen is sober maar verbazingwekkend
zorgvloer neurologie op de tweede verdieping.
Het plaatsen van een tijdelijk gebouw biedt de mogelijkheid
degelijk voor een modulaire bouw. Je hebt zeker nooit het gevoel dat je in “containers” zit.
om volledig te kunnen renoveren.
De betonnen vloeren en doorgedreven isolatie spelen daarin zeker een rol. De eenvormigheid van
De P3 is voorzien voor twee ondersteunende diensten. Ook daar vinden we twee dienstverleningen
de lokalen maakt het ook bijzonder efficiënt in gebruik: korte loopafstanden en een goed overzicht.
in hetzelfde blok.
Het is er door het vele rechtstreeks buitenlicht ook heel aangenaam toeven. De volledige dag door
De beddencentrale heeft na een lange zwerftocht doorheen het ziekenhuis eindelijk zijn vaste
ervaar je het tijdsgevoel van de dag.
stek op de P3. De ateliers werden uitgebreid met een werkruimte waar ook het onderhoud van de beademingsapparatuur van het operatiekwartier en intensieve zorgen kan gebeuren.
En, tevreden?
Naast de beddencentrale is de dispatching van de dienst intern patiëntenvervoer gehuisvest.
We staan verstomd van het grote enthousiasme van de nieuwe bewoners! Hoewel de meesten er
Deze dienst verzorgt alle patiëntentransfers in het ziekenhuis.
« De centrale locatie binnen het gebouw is een grote meerwaarde
»
slechts “ad interim” verblijven, wordt ons smekend de vraag gesteld: “Mogen we hier niet blijven?”. Hoewel we sommige diensten wat in een module moeten forceren, stellen we toch vast dat dit behoorlijk gemakkelijk lukt. Het vraagt van de bewoners in het begin extra inspanningen omdat de workflow anders is, maar het resultaat is een rustige en aangename sfeer op de consultatie. Met dank aan de artsen, het verplegend, administratief en ondersteunend personeel voor de verhuisinspanningen. Op dit moment zijn de consultaties algemene inwendige geneeskunde en gynaecologie te gast en de primeur was voor de consultatie dermatologie. Ook zij vonden het 38
jammer dat ze er niet mochten blijven.
39
zorg in cijfers
De zorg in cijfers Op de campussen van Brugge en Oostende blijft er enige toename van de activiteiten.
ERKENDE BEDDEN in het fusieziekenhuis AZ Sint-Jan Brugge-Oostende AV
De activiteiten van het ziekenhuis vinden op 3 campussen plaats: op de campus Sint-Jan op de site Molenerf, op de campus SFX in de Brugse binnenstad en op de campus Henri Serruys te Oostende. (*) De palliatieve zorgeenheid verhuisde in 2009 van het woon- en zorgcentrum Minnewater naar de campus SFX. Het is een samenwerkingsinitiatief met het AZ Sint-Lucas en de V.Z.W. Palliatieve Zorgen Noord West-Vlaanderen. De dienst telt 9 erkende bedden, waarvan er 6 zijn toegewezen aan het AZ Sint-Jan Brugge-Oostende AV.
CAMPUS Kenletter
Sint-Jan
sfx
HENRI SERRUYS
TOTAAL
C
chirurgisch
271
-
85
356
D
inwendige geneeskunde
234
30
116
380
E
pediatrie
33
-
15
48
M
materniteit
38
-
13
51
G
geriatrie
84
60
60
204
N
neonatale
AANTAL OPNAMES
32.000 24.000 16.000
15
-
-
15
Sp-neuro
neurologische revalidatie
-
20
-
20
Sp-loco
locomotorische revalidatie
-
20
-
20
Sp-pall
palliatieve (*)
-
6
-
6
campussen Sint-Jan en SFX CAMPUS HENRI SERRUYS
a
daghospitalisatie psychiatrie
18
-
10
28
A
psychiatrie
50
30
30
110
329
1238
909
AANTAL OPERATIES
30.000
zowel de operaties onder volledige narcose als onder plaatselijke verdoving
25.000
40.000
exclusief daghospitalisatie psychiatrie
8.000 0
AANTAL RAADPLEGINGEN POLIKLINIEKEN
400.000
exclusief medische beeldvorming
320.000
20.000
240.000
15.000
160.000
10.000 campussen Sint-Jan en SFX CAMPUS HENRI SERRUYS
AANTAL SPOEDGEVALLEN
campussen Sint-Jan en SFX
5.000
CAMPUS HENRI SERRUYS
0 30.000
AANTAL DAGBEHANDELINGEN
24.000 18.000 12.000
CAMPUS HENRI SERRUYS 40
0
50.000
forfaits RIZIV & daghospitalisatie lijst A
aantal contacten spoedgevallendienst
campussen Sint-Jan en SFX
80.000
6.000 0
40.000
De RIZIV-conventie betreffende de dagbehandelingen is aangepast op 1 juli 2007 en voorziet sinds die datum in forfaits chronische pijn. De aantallen vanaf 2007 kan men dus niet zomaar vergelijken met de cijfers van de voorgaande jaren.
campussen Sint-Jan en SFX CAMPUS HENRI SERRUYS
30.000 20.000 10.000 0 41
middelen
Middelen
FINANCIERING VAN DE WERKING
WERKINGSKOSTEN CAMPUS SJ/SFX
(in 2 1000)
CAMPUS HS
TOTAAL
2009
2010
2009
2010
2009
2010
107.004
110.488
30.954
31.827
137.958
142.315
Kamersupplementen
1.791
924
504
503
2.295
Forfaits conventies R.I.Z.I.V.
8.931
9.013
868
1.057
Farmaceutische en gelijkgestelde producten
53.313
58.224
12.831
Honoraria (omzet)
105.700
105.901
Andere opbrengsten (o.a. wedde- en investeringssubsidies) *
16.689 293.428
Budget van Financiële Middelen (incl. geraamd inhaalbedrag)
Totaal
CAMPUS SJ/SFX
(in 2 1000)
CAMPUS HS
TOTAAL
2009
2010
2009
2010
2009
2010
Bezoldigingen en artsenvergoedingen
167.841
173.794
61.127
63.672
228.968
237.466
1.427
Afschrijvingen, huur en waardeverminderingen
19.538
19.343
3.542
3.912
23.080
23.255
9.799
10.070
Voorzieningen pensioenen
4.020
2.680
480
320
4.500
3.000
13.131
66.144
71.355
Financiële kosten
4.691
4.739
1.273
1.203
5.964
5.942
29.687
30.981
135.387
136.882
Inkopen farmaceutische, medische en verzorgingsproducten
72.506
75.307
14.671
15.213
87.177
90.520
19.162
19.618
20.629
36.307
39.791
Andere kosten (administratie, energie, onderhoud, voeding, …)
22.900
23.670
10.456
9.144
33.356
33.971
303.712
94.463
98.128
387.891
401.840
291.496
296.679
91.548
93.464
383.044
390.143
Totaal
* op de campus Henri serruys ook de kosten die gevorderd worden van de artsen
FINANCIERING 2010
UITGAVEN 2010
Budget van Financiële Middelen (incl. geraamd inhaalbedrag)
Bezoldigingen en artsenvergoedingen
Kamersupplementen
Forfaits conventies R.I.Z.I.V.
In 2010 namen de werkingsmiddelen toe met 3,5%. Op de kamersupplementen na, stegen alle onderdelen. Het Budget van Financiële Middelen kende een verdere groei, voornamelijk door indexatie en nieuwe maatregelen en minder door het wegwerken van de onderfinanciering. Ook de ontvangsten voor farmaceutische en medische producten stegen verder, net als de kosten hiervan. De honoraria groeiden in 2010 minder dan het jaar daarvoor, ook al omdat de indexering van de honoraria beperkt bleef. In de andere opbrengsten zijn ook heel wat ontvangsten van de vorige jaren terug te vinden, ondermeer de afrekeningen voor de ligdagbudgetten van vroegere jaren voor het deel dat voorzichtigheidshalve niet in de inhaalbedragen was opgenomen. Er konden minder kamersupplementen worden aangerekend vanaf 2010 doordat dit wettelijk niet meer aanrekenbaar is voor de tweepersoonskamers. In het Henri Serruysziekenhuis werden er al geen supplementen voor tweepersoonskamers meer aangerekend waardoor deze maatregel geen impact had op de ontvangsten. De ‘andere opbrengsten’ krijgen - door de verschillende artsenafrekeningen - een andere invulling in Brugge dan in het Henri Serruysziekenhuis: in Oostende bevatten deze ook de terugvorderbare kosten die de artsen aan het ziekenhuis afstaan ter vergoeding van de door het ziekenhuis voorgefinancierde kosten. 42
Farmaceutische en gelijkgestelde producten
Afschrijvingen, huur en waardeverminderingen Financiële kosten
CAMPUS SJ/SFX
Voorzieningen pensioenen
Honoraria (omzet)
Andere opbrengsten (o.a. wedde- en investeringssubsidies, in HSZ ook de kosten die gevorderd worden van de artsen)
CAMPUS SJ/SFX
Inkopen farmaceutische, medische en verzorgingsproducten Andere kosten (administratie, energie, onderhoud, voeding, … )
CAMPUS HS
In totaal stegen de kosten met gemiddeld 1,8%. Een deel van de toename van de personeelskosten (+ 3,7%) is te verklaren door het vermeerderen met 2,5 % van de patronale bijdragen voor de pensioenen van statutaire medewerkers. Sinds 2009 wordt een provisie aangelegd voor toekomstige pensioenlasten, in 2010 is het bedrag van 4,5 miljoen euro verminderd tot 3 miljoen euro omwille van voornoemde reële stijging van de patronale bijdrage. Net als bij de ontvangsten zien we ook bij de kosten voor farmaceutische produkten een grote stijging, de kosten stijgen hier evenwel minder snel dan de ontvangsten.
CAMPUS HS
43
TOTALE INVESTERINGEN
Werkten mee:
60.000
Dr. Hans Rigauts, Peter Lauwyck, dr. Ivo Van Den Berghe, dr. Geert Vanhooren,
(in 2 1000)
dr. Ludo Vanopdenbosch, dr. Hans van den Ameele, dr. Johanna Wieme, dr. Stefaan Reynders,
48.000
dr. Marc Schepens, dr. Hans Orlent, dr. Steven Van Avermaet, dr. Christa De Cuyper, dr. Sabine Meersschout, dr. Boudewijn Van De Maele, dr. Wim Verhaeghe, dr. Luc Proot, dr. Kenneth Coenegrachts, dr. Nicolas Müller,dr. Jan De Neve, Guido Van Paemel, Michel Rau,
36.000
dr. Sylvie Roggeman, Brigitte Boivin, Kathy Claeys, Helga De Neve, Franky Gotelaere, Marc Vermeire, Rein Van Gerven, Stefaan Samyn, Yvan Bossuyt, Jacky Leirman,
24.000 In 2010 werden opnieuw ernstige investeringsinspanningen geleverd in zowel Brugge als in Oostende. In 2009 werden bepaalde plannen van 2008 nog uitgevoerd die gedeeltelijk het hoge bedrag van dat jaar verklaren.
Marc Lamoot, Els Janssens
12.000 0
DE BELANGRIJKSTE INVESTERINGEN 2010
Lay-out & ontwerp:
Verantwoordelijke uitgever:
PK-Projects
dr. Hans Rigauts
Fotografie:
Coördinatie & samenstelling:
Firma Soenen, Verhaeghe & Co - Oostende
Kristien Casselman
Marc Lamoot
Evelyn Verhelle
Living Stone
(in 2 1000) Campussen Sint-Jan en SFX te Brugge
bouw- en renovatiewerken
medische apparatuur Net als de vorige jaren werden belangrijke inspanningen geleverd om de gebouwen te renoveren, in Oostende vergt de nieuwbouw ook heel wat middelen. Verder blijven de investeringen in medische apparatuur omvangrijk, al is het totale bedrag hiervoor lager dan in 2009 (door een samenloop van omstandigheden werden in Brugge verschillende grote toestellen in 2009 vervangen). Een tendens die we al enkele jaren vaststellen is dat de budgetten voor informatica toenemen. Daarnaast wordt een aanzienlijk bedrag geïnvesteerd in allerlei apparatuur en materiaal, in de hand gewerkt door de renovaties die dikwijls een gelegenheid zijn om ook de inrichting up-to-date te maken. 44
informatica (hard- en software)
15.942
6.674
3.788
herinrichting van 4 verpleegeenheden, vernieuwing noodstroomvoorziening en bijhorend gebouw, renovatie verticale kokers, voltooiingswerken P2 en P3, renovatie hemodialyse en de polikliniek algemene interne geneeskunde, andere verbouwingen poliklinieken o.m. dermatologie, binnenbewegwijzering, renovatie neonatologie, voorlopig verloskwartier en renovatie verloskwartier, bekabelingswerken, herinrichting centrale keuken, renovatie liften, afwerking oncologisch centrum, gevelrenovatie, ... telebediende digitale radiologiezaal, upgrade mammo 3T, vele toestellen labo’s, C-boog met digitale detector, hart-longmachine, defibrillatoren, elektrisch verrijdbare operatietafels, vaatlaser, polysomnografen, arbeids- en verlosbedden, incubatoren, videogastroscoop-videocolonoscoop, HD-videotoren & camera, patiëntmonitoren, VAC-pompen, EMG- & EP-toestel, KTP-laser, vele OP-apparatuur en OP-instrumentarium, ...
uitbreiding servers en vervangingen van PC’s, schermen, printers, draadloos netwerk, … software: ontwikkeling door Infohos, systeemlicenties,…
Campus Henri Serruys te Oostende
Campus Sint-Jan Ruddershove 10 8000 Brugge
3.329
t: 050 45 21 11
nieuwbouwwerken H-vleugel gevelrenovatie schilderwerken, verwijderen asbest en renovatie kelder voor archief globaal beheerssysteem en renovatie stookplaats
f: 050 45 22 38
[email protected] www.azsintjan.be
Campus SFX Spaanse Loskaai 1
1.209
8000 Brugge
ventilatoren voor het OK, videobronchoscoop, defibrillatoren, echografietoestellen, toestellen voor fysische revalidatie voor de afdelingen, RX-Cranextoestel, EMG-toestellen, IOL Master voor de poliklinieken
t: 050 47 04 70 f: 050 47 04 80
[email protected] www.azsintjan.be
290
uitbreiding netwerk, Office licenties, aankoop PC’s en randapparatuur
Campus Henri Serruys Kaïrostraat 84 8400 Oostende t: 059 55 51 11
andere uitrusting
1.742
(elektrische) ziekenhuisbedden, nachttafels, bedpanspoelers, patiëntenzetels, kantoormeubilair, documentscanners, TV’s, separatiegordijnen, wagen, …
443
kasten, renovatie zetels voor de afdelingen, medicatiewagens, flatscreens en koelkasten voor de patiëntenkamers, wagens, …
f: 059 55 51 66
[email protected] www.azsintjan.be 45
az sint-jan brugge - oostende AV
