Jaarverslag in perspectief

ZZG in perspectief

Telefoon: (024) 366 57 77 E-mail: [email protected]

Jaarverslag 2008

Zorggroep Zuid-Gelderland Postbus 6810 6503 GH Nijmegen

Jaarverslag 2008

in perspectief

Ook in 2008 werkte ZZG zorggroep vol passie aan de zorg voor haar cliënten. Dit is in de eerste plaats het werk van alle medewerkers, die dankzij hun dagelijkse bijdragen en inzet ervoor zorgen dat cliënten in goede handen zijn. Het jaar ging wederom niet ongemerkt voorbij. Dit jaarverslag, ‘ZZG in perspectief’, staat in het teken van belangrijke gebeurtenissen, mogelijkheden, kansen, invalshoeken en vooruitzichten.

Voorwoord

HKZ-certificaat In juni behaalde ZZG zorggroep het HKZ-kwaliteitscertificaat. Hiervoor is door alle betrokkenen een forse inspanning gepleegd. Het kwaliteitscertificaat geeft onze cliënten een gerechtvaardigd vertrouwen in het functioneren van onze medewerkers en onze organisatie. Herstelketen De transferpunten in de ziekenhuizen zijn versterkt door formele samenwerkings overeenkomsten. In september is een zorggarantie afgegeven aan ziekenhuizen. In een nieuwe raamovereenkomst met ziekenhuizen en huisartsen garandeert ZZG volume en kwaliteit van risicovolle verpleegkundige handelingen. Chronisch ziekenketen In 2008 heeft ZZG nadrukkelijk de samenwerking gezocht met huisartsen en werkte mee aan de ontwikkeling van een ‘wenkend perspectief’ voor de wijkverpleegkundigen. De professional zal weer uitgedaagd worden om inhoud te geven aan het vak.

feitcepsrep ni

Huisvesting Mensen met een beperking moeten gebruik kunnen blijven maken van hun eigen steunstructuren. Samen met woningcorporaties heeft ZZG in 2008 een begin gemaakt met de ontwikkeling van woonservicecomplexen. In de komende tien jaar worden de grootschalige verpleeg- en verzorgingshuizen van ZZG herontwikkeld. Organisatievormen Kraamzorg: het bedrijf kraamzorg verkende in 2008 een fusie met een aantal andere regio nale kraamzorgorganisaties. Naar verwachting wordt deze fusie in 2009 geëffectueerd. Huishoudelijke zorg: besloten werd de Huishoudelijke Verzorging in een aparte BV te organiseren. ZZG ThuisService BV, 100% dochter van ZZG zorggroep, zet vanaf 1 januari 2009 een eigen koers uit.

Stabiele zorg: in 2008 zijn voorbereidingen getroffen om te gaan werken met kleine teams in de thuiszorg (stabiele zorgteams). Kernbegrippen zijn kleinschaligheid en zelfuitvoerend vermogen van medewerkers. Innovatie Het Zorgkantoor Nijmegen toetste onze organisatie op verschillende criteria binnen het programma ‘De klant aan het roer’. ZZG streeft naar de hoogste classificatie: het stersegment. Deze classificatie hebben wij begin 2009 gekregen. Dat maakt dat ZZG zorggroep financiële ruimte heeft voor innovaties in de zorg. Financiën De begroting van 2008 betekende een kostenombuiging van bijna 6 miljoen euro. Deze doelstelling is niet gehaald. ZZG heeft het jaar 2008 toch licht positief kunnen afsluiten dankzij een conservatieve manier van begroten, een toenemende begrotingsdiscipline, stevig ingrijpen bij tekorten en enkele incidentele meevallers. Transitiefase In 2008 is voelbaar geworden dat ZZG in een transitiefase verkeert. Vanuit de historie leveren medewerkers de zorg die wordt gevraagd. De ingezette lijn van gereguleerde marktwerking maakt echter dat zorg wordt geïndividualiseerd, uitgedrukt in een onafhankelijke indicatie. Prijzen staan onder druk, er komen nieuwe zorgaanbieders. ZZG zal een zakelijke zorgdienstverlener moeten worden. In 2009 starten we met een programma om de noodzakelijke cultuuromslag samen te kunnen maken. In juni 2008 sprak het kabinet zich uit over de veranderingen in de AWBZ tot 2012. In grote lijnen is deze beleidsrichting voorzien in ons strategisch beleidsplan 2008-2012. Wij menen dat deze koers de juiste is. Wij sluiten 2008 tevreden af en zien volop toekomstperspectieven. Dick Herfst en Jelle de Visser Raad van bestuur ZZG zorggroep

In 2008 kon het strategisch meerjarenbeleidsplan 2008 – 2012 ‘Tussen publiek domein en markt’ definitief worden vastgesteld en werd gestart met het realiseren van de doelen uit dit plan. Het nieuwe beleid is sterk gericht op de toekomst en speelt nadrukkelijk in op veranderingen in de zorg zoals de toename van het aantal chronisch zieken, mondiger cliënten, andere financiering en tekorten op de arbeidsmarkt. Speerpunten in het beleid zijn de herstelketen, huisartsen en huisvesting. Daarnaast is er een focus op innovatie, kwaliteit en een efficiënte organisatie. De doelstellingen van ZZG kunnen alleen worden gerealiseerd in samenwerking met andere partijen. Zo zijn ketenzorgprojecten slechts mogelijk samen met ziekenhuizen. Voor de zorgketen in de wijk is de huisarts een onmisbare partner. En samen met woning corporaties en projectontwikkelaars kunnen plannen worden gemaakt voor aangepaste woningen en nieuwe woonvormen.

Nieuwe naam Met ingang van januari 2008 verandert de naam van Zorggroep Zuid-Gelderland in ZZG zorggroep. Deze naamswijziging werd ingegeven door de uitbreiding van het werkgebied. Voor cliënten buiten Zuid-Gelderland werkt de oude naam namelijk belemmerend. ZZG is in de nieuwe naam geen afkorting van Zorggroep Zuid-Gelderland meer, maar een label op zich. ZZG zorggroep is het enige merk dat wordt gevoerd. Helderheid voor cliënten is daarbij het belangrijkste argument. Groot bijkomend voordeel is dat het enorm kostenbesparend werkt. Eén merk wil niet zeggen dat alles hetzelfde eruit komt te zien. Integendeel. Locaties, thuiszorg, huishoudelijke hulp, thuiszorgservice en kraamzorg hebben en houden een eigen identiteit. Om kosten te besparen gebeurt de invoering van de nieuwe naam geleidelijk.

Huisarts Harm Wolvetang is heel duidelijk: als zijn praktijkondersteuner er niet zou zijn, doet hij zijn patiënten tekort. Maar zo iemand in dienst hebben, dat wil hij liever niet. Een uitkomst dus dat ZZG zorggroep sinds bijna twee jaar het werkgeverschap van hem overneemt. “Inge Diks is hier gedetacheerd. Geen papierwerk meer voor mij, geen rekening hoeven houden met nieuwe wetgeving, opleiding et cetera. Alleen maar samen mensen beter maken. Dat gaat fantastisch en ik heb meer tijd voor mijn andere missie: mensen die ziek waren weer be geleiden naar hun werk.” Zo’n 2.000 patiënten heeft Harm in zijn praktijk op de Berg en Dalseweg in Nijmegen. Inge werkt er twee middagen in de week als praktijk ondersteuner en is in die wijk ook wijkverpleegkundige. “Een gouden combinatie”, vindt Harm. “Met haar kennis en ervaring vanuit de prak tijk en haar heel cliëntgerichte houding let ze op andere dingen dan ik. Echt een aanvulling. Afstemmen gaat efficiënt en soepel en ze is heel flexibel.” Vooruitzicht “Inge voert allerlei tijdrovende, routinematige controletaken uit en bege leidt patiënten met diabetes en COPD. In 2008 is daar een ouderen spreekuur bijgekomen en we ontwikkelen nu ook een spreekuur voor patiënten met hartvaatziekten. Via het reguliere spreekuur worden patiënten naar Inge verwezen. Samen kunnen we hen beter helpen en aandacht besteden aan preventie en leefstijlverandering. Een heer lijk en geruststellend idee dat zij dit laatste voor haar rekening neemt. Het bevalt ons prima.”

ZZG levert praktijkondersteuner: een uitkomst! Harm Wolvetang Huisarts

ZZG in perspectief | Jaarverslag 2008

4|5

Kleine teams In 2008 werden voorbereidingen getroffen voor het werken met stabiele zorgteams. Een stabiel zorgteam bestaat uit ongeveer tien medewerkers die samen circa 35 cliënten verzorgen. Het betreft dan de zogenoemde enkelvoudige persoonlijke verzorging: wassen, aan- en uitkleden, in en uit bed komen et cetera. Het team levert de gehele week de dagelijkse zorg, ’s ochtends, ’s avonds en in het weekend. De teamleden werken nauw samen, vervangen elkaar en zijn verantwoordelijk voor roostering en planning. De medewerkers hebben veel zelfstandigheid en ruimte om zaken op hun manier te regelen. Voordelen voor cliënten zijn dat er minder medewerkers over de vloer komen, er meer mogelijkheden zijn voor zorg op maat en dat de continuïteit van zorg is gegarandeerd. Partner CIZ In 2008 tekenden het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) en ZZG een convenant in het kader van de pilot Flexibilisering Werkprocessen. Het doel van deze pilot is dat beide organisaties intensiever met elkaar samenwerken zodat de indicatiestelling binnen de AWBZ eenvoudiger en sneller tot stand kan komen. De kern van de pilot is dat ZZG juist en adequaat de noodzakelijke gegevens aanlevert en daarmee een advies voorbereidt. Hiertoe zijn ruim dertig ZZGmedewerkers geïnstrueerd door het CIZ. Zij maken daarnaast gebruik van hun eigen professionele kennis. Het CIZ toetst de adviezen steekproefsgewijs en stelt vervolgens formele besluiten vast. Omdat de toetsresultaten erg positief waren, past ZZG deze werkprocessen inmiddels structureel toe.

“De cliënt wil het liefst één medewerker in huis en goede zorg op maat, aldus de benchmark uit 2007. Hoe kunnen we dat organiseren tegen zo min mogelijk kosten?” Vanuit het ZZG-beleidsplan heeft Theo van der Steen met zijn teams vooral ingezet op kwaliteit en kleinschaligheid, op samenwerken met huisartsen en andere eerstelijns hulpverleners in de wijk. “Zij willen graag weer ‘echte’ thuiszorg. Wij bieden die over de volle breedte en dat moeten we laten zien.” Dit betekende voor Theo dat hij aan de slag ging met de teamhuis vesting. “Zo is Thuiszorg Benedenstad ingetrokken bij zorgcentrum Nieuw Doddendaal en Team Biezen-Waterkwartier bij huisartsenpraktijk Medisch Centrum Oud West. Maar we zagen dat je er met samen wonen alleen niet bent. We moeten dienstbaar en laagdrempelig zijn, geen 9 tot 5 mentaliteit hebben en intensieve samenwerking opzoe ken. Dat gaat steeds beter. Verder werken we al geruime tijd met aandachtsvelders. Zij houden de ontwikkelingen op een specifiek vakgebied bij en informeren hun collega’s daarover. Zo houden we kennis en vaardigheden levend voor alle medewerkers. Daarnaast hebben we meegedaan aan de interne en externe audits in het kader van HKZ en aan de pilot productregistratie. Alles bij elkaar is 2008 een intensief jaar geweest.” Nabije toekomst “De organisatie van de zorg komt steeds meer te liggen bij de profes sionals, net als de verantwoordelijkheid ervoor: de verzorgingshulpen gaan in kleine teams zorg leveren. Kleine wijkgebonden teams van wijkverpleegkundigen en verzorgenden zullen de complexe zorg bieden. Het liefst met minder regels, prioriteit bij het primaire proces en met de menselijke maat als uitgangspunt.”

Focus op klein schaligheid en kwaliteit voor ‘echte’ thuiszorg Theo van der Steen Zorgregiomanager thuiszorg


6|7

Cliënttevredenheid getoetst In 2007 deed Cliënt en Kwaliteit onderzoek naar de tevredenheid van cliënten over organisatie en medewerkers. De cliënten gaven ZZG zorggroep een gemiddeld rapportcijfer van 7,8, terwijl de mede werkers een gemiddeld cijfer kregen van 8,1. Het onderzoek bracht ook aspecten van de zorg in kaart die extra aandacht behoeven. Vooral op het gebied van inspraak over de zorg en evaluatie van het zorgplan is nog winst te behalen. Ook gaven cliënten aan meer keuze mogelijkheid bij de maaltijd te willen. Verder is de cliëntenraad als inspraakorgaan nog niet overal goed bekend. De gebiedsdirecteuren stelden in 2008, in overleg met de cliëntenraden, een plan met verbeterpunten op. Dit moet er toe leiden dat de zorgverlening nog beter bij de wensen van cliënten aansluit. ‘Roze Loper’ voor drie ZZG-huizen Homo-organisatie COC Nijmegen overhandigde in mei 2008 de ‘Roze Loper’ aan zes Nijmeegse woonzorgcentra, waaronder de ZZG-locaties Nieuw Malderborgh, de Doekenborg en de Orangerie. De ‘Roze Loper’ is een aanmoedigingsprijs waarmee het COC Nijmegen de tehuizen wil complimenteren voor hun medewerking om homovraagstukken onder de aandacht te brengen. Ouderen durven vaak niet uit te komen voor hun homoseksuele geaardheid. Met dit project probeert het COC Nijmegen aandacht te krijgen voor de aanwezigheid van homo- en biseksuele ouderen in woonzorgcentra. Daarbij richten zij zich op het management, de medewerkers en de bewoners. De zes prijswinnende huizen hebben toegezegd aan een homovriendelijk beleid te werken.

“Hoe moet het verder met de cliëntenraden als de organisatie van de zorg zo ingrijpend verandert? Dat is vorig jaar onderzocht. Een voorstel voor een nieuwe structuur ligt ter bespreking bij de Centrale Cliënten raad (CCR) en de raad van bestuur.” Oscar Wasmann ziet daarin de huidige werkwijze zoals met de locaties drastisch veranderen. “Door de scheiding van wonen en zorg komt de nadruk te liggen op de thuiszorg. Maar ook dan moet de cliënt centraal staan. Het blijft de taak van de cliëntenraden dat te bewaken.” Oscar zet zich al ruim twintig jaar in voor (voorlopers van) ZZG. “Uit belangstelling en betrokkenheid bij de cliënten: ik heb mijn hele leven in de gezondheidszorg gewerkt. Het geeft voldoening als we met de cliëntenraden voor hen het verschil kunnen maken. En het is leuk! 2008 was overigens wel een druk jaar voor de CCR. Alle protocollen zijn in het kader van de HKZ beoordeeld. We hebben veel vragen gesteld over de benadering van dementiepatiënten en daarop zijn protocollen bijgesteld. Ook voeding is uitgebreid aan bod geweest: bijna alle keukens zijn of gaan weg. Het is dan zaak toch een goede maaltijdvoorziening te realiseren. Cliënten hebben al laten weten dat dit gelukt is!” Zwaarder “Door alle ontwikkelingen in de zorg verandert er veel voor de cliënten. Dat vraagt van cliëntenraden om vooruitdenken zodat we op tijd invloed kunnen uitoefenen. Het zal nodig zijn te overleggen met andere (cliënten) organisaties en we zullen ook meer erop uit moeten om onze achterban te bereiken. Onze taak zal daardoor zwaarder worden, maar zeker niet minder nodig.”

Medezeggenschap structuur verandert maar cliënt blijft centraal Oscar Wasmann Vice-voorzitter centrale cliëntenraad


8|9

Park Malderborgh in aanbouw In 2008 werd volop gebouwd aan Park Malderborgh. De bewoners van het huidige Nieuw Malderborgh, die willen en kunnen, verhuizen in 2009 vanuit hun kamer in het woonzorgcentrum naar een ruim appartement, met naast een huiskamer, een keuken, badkamer en twee slaapkamers. Deze bewoners gaan weer zelfstandig wonen. In 2008 werd een uitgebreid begeleidingstraject uitgezet om de bewoners voor te bereiden op deze overgang. Na de verhuizing onder steunt ZZG zorggroep hen door huishoudelijke hulp en persoonlijke verzorging op maat, een alarmeringsysteem gedurende 24 uur per dag en een ontmoetingsruimte met daarin diverse activiteiten en een restaurant. Naast de zelfstandige appartementen komen er vier kleinschalige groepswoningen in het complex. Deze zijn bestemd voor dementerende ouderen. Tweedelijns dienstencentrum i.o. Op 26 september 2008 is met een minisymposium stilgestaan bij het feit dat verpleeghuis Margriet in de huidige vorm 25 jaar bestaat. Het symposium was bedoeld voor de medewerkers van het Tweede lijns dienstencentrum in oprichting, bestaande uit Margriet, Irene 4 en het Kenniscentrum Behandeling en Begeleiding. Daarnaast waren de leden van de cliëntenraad uitgenodigd. In totaal namen er meer dan 100 mensen deel. Het symposium stond in het teken van de toekomst. Het Tweedelijns dienstencentrum gaat in 2010 naar nieuwbouw op het terrein van Dekkerswald in Groesbeek. Daar zal niet alleen een mooi nieuw gebouw verrijzen, maar ook op een geheel andere wijze gewerkt gaan worden.

“Bundel kennis en ervaring en ontwikkel woonconcepten voor senioren met een zorgvraag. Gewoon in de wijk en heel divers, als goed alterna tief voor de verpleeg- en verzorgingshuizen. Het gaat om toegankelijke woningen, én om de gewenste woonomgeving, diensten en services. Het model voor woonservicezones kan hierbij helpen.” Anneke Nijhoff begeleidt woningcorporaties en zorginstellingen als ze hiermee aan de gang willen. “ZZG en mijn opdrachtgever – een woningcorporatie die gespecialiseerd is in seniorenhuisvesting met meerwaarde – doen dat met verve!” Na 25 jaar in de zorg en acht bij corporaties heeft Anneke veel ideeën op het gebied van wonen, zorg en welzijn. “Die kan ik inbrengen bij de ontwikkeling van zo’n woonconcept. We inventariseren eerst wat toekomstige bewoners zouden willen en vertalen dat naar hoe dit in de wijk te realiseren is. Dat hebben we in 2008 voor huisvesting van mensen met dementie in Mariëndaal (Groesbeek) gedaan. Zo is ook de transformatie van Irene en Margriet aan te pakken. Verder zijn we bezig met het Tweedelijns dienstencentrum annex zorghotel. Een nieuw concept, dat voor alle doelgroepen aantrekkelijk moet zijn. Dat vraagt goed doordenken en doorvragen hoe dat het beste kan.” Doen! “Nieuwe woonvormen en voorzieningen zijn hard nodig. Het kan toch niet meer zo zijn dat iemand naar een verzorgingshuis moet omdat een integraal pakket van wonen, welzijn, ontmoeten en zorg in de wijk niet door de betrokken partijen is opgepakt? Durf het aan om buiten bestaande kaders te denken. Blijf innoveren. Visie en ideeën zijn prima. Maar voor de cliënt is het van belang dat we ze waarmaken. Doen dus!”

Senioren met een zorgvraag, gewoon in de wijk Anneke Nijhoff Ontwikkelaar wonen en services


10 | 11

Nieuwbouwplannen de Elsthof Voor het terrein van de Elsthof zijn plannen gemaakt voor onder andere een nieuwe woonservicezone met 56 zorgappartementen, 85 sociale huurappartementen, een centrum voor dagbehandeling en een ontmoetingsruimte aan de Passedwarsstraat. Woningcorporatie Talis neemt de bouw en het beheer voor haar rekening en ZZG zorggroep zal zich concentreren op de zorgverlening. In de woonservicezone staan nog enkele andere seniorencomplexen van Talis. Met deze nieuwbouwplannen voor de Elsthof wordt tegemoet gekomen aan de behoefte in Wijchen op het gebied van wonen en zorg. De toekomstige bewoners van de zorgappartementen die bestemd zijn voor intensieve verpleeghuiszorg, krijgen de beschikking over een volwaardig appartement. Na verhuizing naar de nieuwbouw zal het bestaande gebouw worden gesloopt, zodat de bewoners slechts eenmaal hoeven te verhuizen. Woonzorgboerderij de Hagert genomineerd De Hagert was een van de tien genomineerden voor de Gelderse Prijs voor ruimtelijke kwaliteit 2008, maar heeft haar nominatie helaas niet verzilverd. ‘Alle genomineerden zijn winnaars, omdat ze op een aansprekende wijze vorm en inhoud geven aan functieverandering met oog voor ruimtelijke kwaliteit’, aldus de jury. De Hagert was de laatste honderd jaar als boerderij in gebruik en vanaf 2006 is het een woonzorgboerderij. Deze verandering is bijzonder op een aantal terreinen. De boerderij werd woonhuis en de schuren maakten plaats voor woonzorgvoorzieningen. Het agrarisch gebied is ontwikkeld tot een ecologisch parklandschap waarin oude dierenrassen hun plek kregen. Het gebied werd ingericht met hagen, houtwallen en poelen. Goed voor de natuur en goed voor de bewoners.

“Het was een bewogen jaar voor de ThuisService, de voormalige Huishoudelijke Verzorging. Omdat we met velen de schouders eronder hebben gezet, hebben we het gered.” Jacqueline Kleisterlee kijkt met gemengde gevoelens terug. “Er was zoveel onduidelijk en onzeker, er zat zo veel tegen. Maar door hiermee slim om te gaan en vooral positief te blijven, ziet de toekomst er zonnig uit.” “Onzeker was bijvoorbeeld hoe hoog de tarieven zouden worden en of we de gemeentelijke gunningen zouden binnenhalen. We kregen te maken met medewerkers die vanuit de thuiszorg naar ons over moesten, maar dat liever niet wilden en vertrokken. En later, toen de overblijvers de kans kregen terug te gaan, deden ze dat met velen. Weg, ervaren krachten. Omdat lang onduidelijk bleef of medewerkers in loondienst konden komen of toch op bemiddelingscontract, hebben we met man en macht geworven op dat laatste. Onze cliënten zaten immers te springen om hulp. Honderden mensen gingen na alleen een korte introductie aan de slag. Dan boet je soms wel in aan kwaliteit.” Kansen “Door onze nieuwe directeur leren we commercieel te kijken en kan sen te benutten. De personeelsmarkt trekt nu aan, mensen kunnen in (tijdelijke) loondienst komen en dat de tarieven naar een reëel niveau zijn opgetrokken, scheelt enorm. We kunnen weer investeren in kwaliteit – hoe ga je bijvoorbeeld om met dementie – en in diversiteit. Verder hebben we nu de gunningen voor twee in plaats van voor een jaar. Het onderzoek dat eind vorig jaar is gehouden onder cliënten en medewerkers geeft ondanks alle onrust een positief beeld. Dat maakt dat we de toekomst voor ZZG ThuisService rooskleurig tegemoet zien.”

Bewogen jaar, maar rooskleurige toekomst voor ZZG ThuisService Jacqueline Kleisterlee Manager ThuisService


12 | 13

Woonservicezone Mariëndaal De ontwikkeling van de woonservicezone Mariëndaal is een gezamenlijk initiatief van ZZG zorggroep en de landelijke woningcorporatie SGBB. Dit plan bestaat in totaal uit 133 huurappartementen met zorgen dienstverlening op maat. Deze moderne woonservicezone biedt diversiteit in het aanbod van wonen, welzijn, zorg en dienstverlening. De nieuwbouw wordt in twee fasen voorgesteld. Hiermee kan tijdelijk verhuizen van de huidige bewoners van Mariëndaal zoveel mogelijk worden voorkomen. Voor de bouw van fase 1 staan gebouw A en het parkgebouw op het programma, dat bij goed verloop medio 2009 van start kan gaan. Gebouw B is gekoppeld aan de ontwikkeling van het winkel- en wooncomplex van Belin Projectontwikkeling. HKZ-certificaat Na anderhalf jaar intensieve voorbereiding, werd in juni 2008 het HKZ-kwaliteitscertificaat voor de gehele organisatie behaald. In 2007 werd gestart met de voorbereidingen. Dankzij de enorme inzet van vele medewerkers uit alle lagen van de organisatie, werden in een geweldig tempo nota’s, instructies, protocollen et cetera geschreven en geïmplementeerd. ZZG zorggroep is trots op het behalen van dit felbegeerde keurmerk. Het geeft klanten een gerechtvaardigd vertrouwen in het functioneren van de organisatie en haar medewerkers. ZZG zorggroep blijft zich uiteraard tot het uiterste inspannen om zaken intern goed op orde te houden, de klant principieel centraal te stellen, betrouwbare resultaten te presenteren en voortdurend te werken aan het verbeteren van de zorgen dienstverlening.

“In het kader van het bewaken van verantwoorde zorg is vorig jaar een meetweek gehouden. ZZG-medewerkers hebben per bewoner een week lang bijgehouden welke zorg of begeleiding deze krijgt, welke medicijnen, hoe de voedingstoestand is, mobiliteit, gedrag et cetera.” Truus Hendriks organiseerde deze meetweek in woonzorgcentrum Mariëndaal. “Daarmee weten wij, en de bewoners met hun familie, waar we staan en kunnen we actie ondernemen als dat nodig is.” “Een derde deel van onze bewoners heeft al aanvullende verpleeghuis zorg maar de zorgzwaarte blijkt bij veel bewoners van Mariëndaal toegenomen te zijn. Voor ons een signaal dat we de indicaties moeten laten aanpassen. We zagen dat er een groep mensen is die nog niet naar de psychogeriatrische groepsopvang gaat, maar zich wel moeilijk vermaakt en onrustig is. Zij worden nu – als ze dat willen – twee keer per week opgevangen door de activiteitenbegeleiding. Voordeel van de meetweek is dat alle belangrijke elementen in de zorg weer voorbij komen. Het stimuleert de alertheid van de verzorgenden en zet aan tot zelfevaluatie. Ze staan ook meer stil bij de behoefte van de bewoners.” Grote veranderingen In 2009 weer zo’n kwaliteitsmonitor? Truus tekent ervoor, maar of het doorgaat? “2008 was al druk, met de HKZ-certificering, langdurig zieken en behoorlijk wat personeelsverloop. We hebben veel van onze mensen gevraagd. En nu zal de nieuwbouw, met een nieuw leef-woon-zorgklimaat, ook weer de nodige tijd en energie opeisen. Iedereen moet straks anders gaan werken, ikzelf ook, maar dat gaat vast lukken. Het nieuwe Mariëndaal wordt geriefelijker, bewoners krijgen het beter. Daar gaat het toch om.”

Meet en je weet wat je moet verbeteren Truus Hendriks Teamleider woonzorgcentrum


14 | 15

Zorggarantie In september 2008 heeft ZZG zorggroep een zorggarantie afgegeven aan de Nijmeegse ziekenhuizen. ZZG is met het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis (CWZ) en het Universitair Medisch Centrum St Radboud (UMC) overeengekomen dat ZZG na een opname in een van deze beide ziekenhuizen garant staat voor het leveren van de geïndiceerde (thuis)zorg aan de betreffende patiënten. Dit betekent dat deze patiënten, die voor het ziekenhuis uitbehandeld zijn, onder alle omstandigheden kunnen rekenen op de hulp van ZZG zorggroep dan wel van een collega zorgaanbieder. Deze zorggarantie overeenkomst is met ingang van 1 september 2008 ingegaan. De overeenkomst geldt niet voor de gespecialiseerde verzorging en het gezinsteam. Pak je kansen ZZG zorggroep organiseerde samen met CWZ, Huisartsenkring en UMC voor de vijfde keer het symposium ‘Pak je kansen’. Dit jaarlijkse symposium heeft als doel professionals te stimuleren tot samenwerking. Deze ‘lustrumeditie’ startte met een terugblik. Verschillende sprekers uit voorgaande jaren werden geïnterviewd over wat er verder is gebeurd met hun transmurale initiatief. Loopt de interventie nog? Wat heeft daarbij geholpen? En wat waren knelpunten bij verdere uitrol? Vervolgens was er een sessie over nieuwe media/ ICT-projecten. Op dit gebied ontstaan steeds meer initiatieven. Hoe werken ze in de praktijk? En wat vinden cliënten er eigenlijk van? Tot slot werden deelnemers in de gelegenheid gesteld meer te weten te komen over diverse nieuwe samenwerkingsprojecten.

“In 2008 is de samenwerking tussen het CWZ en ZZG net zo verlopen als in de jaren daarvoor: plezierig, efficiënt en gericht op verbetering van de zorg.” Ton de Leeuw is vanuit het CWZ casemanager in het collumcare-project. “Onze protocollen en behandelingen zijn op elkaar afgestemd en het traject is helder, zowel voor ons als voor de patiënt. Een stuurgroep volgt het project op enige afstand en houdt zo de vinger aan de pols. Groot voordeel voor het CWZ is dat er nauwelijks meer sprake is van verkeerde-bedden-problematiek.” “Veel van de patiënten die op B44 binnenkomen met een gebroken heup zijn 70-plus. Hiervoor vul ik meteen een ‘Indicatieprotocol verpleeghuis’ in dat naar het CIZ en het verpleeghuis gaat waar de patiënt naar toe wil. Ze kunnen kiezen tussen Margriet en twee andere huizen. Is daar geen plaats, dan zorgt Margriet voor overbrug gingszorg. Wekelijks overleg ik met de maatschappelijk werkers van Margriet en met nurse practitioner Marij de Groen over de (plaatsing van) patiënten. Marij komt ook regelmatig voor het CVA-ketenproject in het CWZ. Vaak loopt ze even binnen om kennis te maken met haar toekomstige patiënten. We kennen elkaar daardoor goed en kunnen snel schakelen als dat nodig is.” Nog een “Het KOP-project was het eerste ketenzorgproject, door Orthopedie in 2004 met Margriet opgestart en de voorloper van ons collumcare-project. In het wekelijks overleg dat hiervan is overgebleven, bespreken we onze patiënten met aandoeningen aan het bewegingsapparaat om hen de best mogelijke zorg te kunnen geven.” Ton ziet mogelijkheden voor nog een ketenzorgproject. “Op Heelkunde liggen ook mensen met vaat- of longaandoeningen. Ook voor hen zou ketenbenadering voordelen bieden…”

CWZ en ZZG: al vijf jaar ketenzorg Ton de Leeuw Seniorverpleegkundige CWZ


16 | 17

Evenementendag Voor de derde maal op rij organiseerde ZZG zorggroep samen met ROC Nijmegen een evenementendag voor al haar medewerkers. Een mooie samenwerking tussen werkveld en opleiding; tijdens de dag brengen vele studenten van het ROC hun opgedane kennis in de praktijk. Zo werden studenten ingezet bij catering, beveiliging, vervoer, secretariaat en workshops. Het doorgaan van de dag stond onder druk, vanwege het mogelijke ontslag van enkele honderden HV-medewerkers. Na zorgvuldig afwegen van alle voors en tegens, koos ZZG zorggroep er voor alleen een evenementendag te houden als het ontslag niet zou doorgaan. Gelukkig kon de ontslagaanvraag worden ingetrokken en konden de ZZG medewerkers na weer een jaar keihard werken samen met collega’s genieten van een welverdiende beloning. Opleiding tot kraamverzorgende Op de advertentie voor kraamverzorgenden in opleiding werd massaal gereageerd. Met zestig personen werd een selectiegesprek gevoerd, waarna ruim twintig zeer geschikte kandidaten aangesteld konden worden. Deze nieuwe medewerkers volgen sinds maart 2008 een opleiding tot kraamverzorgende. In samenwerking met het ROC Nijmegen is voor deze groep een speciale opleiding ontwikkeld die zeventien maanden duurt. In de praktijk worden deze medewerkers ingewerkt door ervaren kraamverzorgenden. Dat al deze personen aangesteld konden worden heeft verschillende redenen: het aantal gezinnen dat kraamzorg aanvraagt nam in 2008 toe en de landelijke uitbreiding van vijf uur basiskraamzorg per kraamgezin, zorgt er voor dat er meer kraamverzorgenden nodig zijn.

“Ons doel is ROC-leerlingen op te leiden tot goede beroeps beoefenaren. Contact met het werkveld is daarbij essentieel”, vindt Anke van den Blink. “Bij ZZG valt op dat we op zoveel verschillende terreinen samenwerken. ZZG biedt natuurlijk stageplaatsen, maar initieert en denkt ook mee over nieuwe onderwijsprogramma’s, adviseert gevraagd en ongevraagd maar altijd nuttig over zaken als de stagelogistiek. Bij intern overleg vinden we het heel normaal dat ZZG aanschuift. En dat gaat door tot op strategisch niveau. We zijn echt partners in opleiden.” Anke is verpleegkundige van huis uit. Ze wilde op een andere manier met haar vak bezig zijn en toch de binding met oud-collega’s niet kwijtraken. “Dat lukt zo prima. Het leuke is ook dat ik via ZZG in contact kom met andere organisaties, wat ten goede komt aan mijn leerlingen.” Volgens haar is ZZG inventief en vol passie. “Ze kijken wat er speelt in de maatschappij én handelen daarnaar. In 2008 zijn we bijvoorbeeld gestart met een –succesvolle– zorgopleiding voor anderstaligen. Ook is de ‘Turkije-vakantie’ opgezet waarin leerlingen een rol hadden in de begeleiding van ZZG-cliënten. We voeren allerlei projecten uit en als een docent een dagje wil meelopen dan kan dat. ZZG houdt ons qua praktijk eigenlijk automatisch up-to-date.” Intensiever “De samenwerking wordt misschien nog wel intensiever gezien alle veranderingen in de zorg. Want hoe ziet het competentieprofiel van een medewerker binnen kleinschalig wonen eruit? Wat kunnen we samen rond de elektronische leeromgeving? We zien ook dat zorginstellingen meer en meer hun eigen opleidingsvraag formuleren. Die realiseren lukt alleen als je goed samenwerkt. Laten we dat nog maar lang blijven doen!”

ROC en ZZG: partners in opleiden Anke van den Blink Teammanager verzorging ROC


18 | 19

Mondzorgproject Evenals met het ROC, vindt met de HAN structurele samenwerking plaats. Een voorbeeld hiervan is het mondzorgproject. Het doel is verbetering van de mondzorg van de bewoners van de ZZG-verpleeg huizen, meer toespitsing van het onderwijs binnen HAN, ROC en UMC op de oudere zorgvrager en het gebruiken van de kennis van de verschillende opleidingen in de praktijk. In 2008 vond een pilot plaats in drie ZZG-verpleeghuizen. Een projectgroep bekeek eerst de verschillende opleidingen en de praktijksituaties bij ZZG en stelde tien aandachtsvelders aan. Deze ZZG-aandachtsvelders werden geschoold en begeleid in de praktijk. Studenten Mondzorgkunde van de HAN stelden mondzorgplannen op en gaven klinische lessen. In 2009 vindt een evaluatie plaats. Landelijke medewerkerraadpleging ZZG zorggroep nam deel aan de landelijke medewerkerraadpleging. Dit is één van de onderdelen van de Benchmark Verpleging, Verzorging en Thuiszorg die door ActiZ, de brancheorganisatie, is georganiseerd. Bijna de helft van alle medewerkers gaf door middel van een vragen lijst een mening over de inhoud van hun werk, de omgang met collega’s en leidinggevenden, hoe mensen elkaar informeren op het werk, mogelijkheden voor scholing, werkdruk en hoe het werk verbeterd kan worden. ZZG zorggroep kreeg van haar medewerkers het rapportcijfer 7. Dat is gelijk aan het gemiddelde cijfer voor de branche. De resultaten zijn niet alleen op ZZG-niveau weergegeven, maar ook op het niveau van de gebieden/bedrijven en op het niveau van de zorgregio’s en woonzorglocaties.

“In de nieuwe CAO-VVT is de regeling komen te vervallen dat thuiszorg55-plussers vrijgesteld zijn van avond-, weekend- en feestdagen diensten. En wat dan voor hen die al lang van deze regeling gebruik maken? Een overgangsregeling ontbrak. Met de raad van bestuur hebben we deze kunnen treffen: thuiszorgmedewerkers die op 1 januari 2009 59 jaar zijn of ouder, blijven ervan vrijgesteld.” Eveline Louws vindt dit een mooi voorbeeld van wat een ondernemingsraad voor mede werkers kan doen. Ze zet zich daar al meer dan tien jaar enthousiast voor in. Interessant en leerzaam vindt ze het, zeker in combinatie met haar andere baan bij de Zorgcentrale. “We hebben daarnaast vanuit de medewerkers meegedacht over stabiele zorg, over flexibel werken en over zaken die uit de CAO zijn gehaald en nu met de raad van bestuur geregeld moeten worden in een Ondernemingsovereenkomst. In 2008 waren we ook druk met de HKZ-certificering die veel instemmings- en adviesaanvragen vroeg. Bovendien hadden we een half jaar geen ambtelijke ondersteuning en dat kostte mij behoorlijk wat extra tijd. Het gebeurt zelden, maar vorig jaar heeft de Centrale Ondernemingsraad, na préadvies van de betrok ken ondernemingsraden, een negatief advies gegeven. Daarmee ging de voorgestelde herindeling van het gebied Rijk van Nijmegen en Wijchen en Maas en Waal niet door.” Samen inhoud geven “Met onze vooruitstrevende raad van bestuur zijn er volop ontwik kelingen. Veel nieuwbouw, een andere kijk op het werk en dus een andere organisatie en werkwijze. Grote veranderingen voor de mede werkers.” Eveline hoopt dat zij, als er iets is, hun ondernemingsraad weten te vinden. “Medezeggenschap is een groot goed, waar we met zijn allen inhoud aan moeten geven!”

Goede arbeids omstandigheden, daar werken we samen aan Eveline Louws Voorzitter centrale ondernemingsraad


20 | 21

Publiekprijs COPD-project Het COPD telemonitoringproject van ZZG zorggroep samen met het CWZ werd op 5 maart 2008 tijdens een druk bezocht congres, door het publiek verkozen tot ‘het beste voorbeeldproject transmurale zorg in Nederland 2007-2008’. Het telemonitoringproject is een goed voorbeeld van domoticazorg. Door het project kunnen COPDpatiënten thuis wekelijks via telefoon of internet antwoord geven op een aantal vragen over hun gezondheid. Daarnaast bepalen ze zelf met behulp van een apparaatje, thuis hun longinhoud. Een verpleeg kundig consulent longziekten van het CWZ kan op deze manier de gezondheid volgen van een patiënt en deze zo begeleiden in het dagelijks leven. De thuiscontroles worden uitgevoerd door een gespecialiseerd wijkverpleegkundige van ZZG zorggroep. Ontwikkelingen domotica De projecten ‘Ondersteunen medicatie op afstand’, ‘Langer thuis met dementie’ en ‘Van chipsleutelsysteem naar Clavisio’ werden in 2008 gestart. Met dit laatstgenoemde sleutelsysteem kan op een veilige en gemakkelijke wijze toegang tot de woning worden gerealiseerd. Het aantal deelnemers aan het TeleCOPD project steeg in 2008 van 39 naar 65, hiernaast werd een samenwerking gestart met huisartsen en werden deelnemers uit de eerste lijn geïncludeerd. De domoticaprojecten in de Globe (Nijmegen) en de Weegbree (Wijchen) werden afgerond; ervaringen worden gebruikt bij toepassing van domotica in andere kleinschalige (PG-) woonvormen. PAL4 (persoonlijk assistent voor het leven) wordt verder ontwikkeld in een welzijnvariant en in ‘Zorg op afstand’, waarmee medicatie van cliënten op afstand kan worden ondersteund en video contact kan worden gemaakt.

Van twee naar één netwerk overgaan. Van drie e-mailadressen naar één. Met in totaal 800 actieve gebruikers en 620 werkplekken is dat een enorme klus. Harry Evers klaarde die met zijn vier collega’s, een adviseur en de nieuwe netwerkbeheerder eind vorig jaar. “We hebben er het hele jaar naar toegewerkt. Helemaal goed werkt het nog niet, maar we zijn nu één afzender en je hebt met één keer inloggen toegang tot alle toepassingen, ook vanuit thuis. De automatisering is –bijna– op orde.” “Anderhalf jaar geleden is bekeken hoe we met ICT verdergaan. De conclusies waren dat ZZG goed is in zorg verlenen en om dat te blijven ook moet investeren in het werken met nieuwe technieken, software en domotica. En dat automatisering geen kerntaak is. We zijn toen op zoek gegaan naar een partner waarmee we continuïteit en kwaliteit kunnen waarborgen. Het totaalplaatje moest ook efficiency, gebruikers gemak, herkenbaarheid en uniformiteit opleveren. De randvoorwaarden daarvoor zijn gerealiseerd: het nieuwe serverpark staat nu buiten de deur; alle werkplekken en hun randapparatuur zijn hierop aangepast en de applicaties zijn getest. Alles draait op de nieuwe servers.” Uitdaging “De eerste hulp bij computerproblemen blijven twee van mijn collega’s geven, met de nieuwe netwerkbeheerder als achtervang. Ook de applicatiebeheerder blijft.” Omdat de overgang moeizamer ging dan verwacht, springen Harry en zijn andere collega nog regelmatig bij en beginnen wat later met hun nieuwe job: “wij gaan op de afdeling Innovatieve diensten werken aan nieuwe ZZG-producten zoals verpleeg oproepsystemen en domotica. Maar we zullen ook automatiserings projecten gaan trekken en bezig zijn met databeheerssystemen. Interessant en vol uitdaging.”

ICT voor heel ZZG bijna op orde Harry Evers Systeembeheerder


22 | 23

Toekomstperspectief. Waar gaan we naar toe? Dick Herfst en Jelle de Visser Raad van bestuur

“Keuzes zijn gemaakt, de organisatiekoers is bepaald. ZZG zet de komende jaren in op inhoud, niet op prijsvechten of fusies. Onze focus”, aldus Dick Herfst en Jelle de Visser, “komt te liggen op vakmanschap en toegevoegde waarde, ketenzorg en zorginfrastructuur. Verder richten we ons op de ouderenzorg en de zorg voor chronisch zieken in de eerstelijns zorg. Vanuit dat perspectief gaan we investeren en herinrichten om onze cliëntenkring te behouden én uit te breiden.” Het staat er alsof het meteen duidelijk was dat dit dé ZZG-koers is. Schijn bedriegt. Jelle: “Er speelt zoveel, er is zoveel mogelijk. Dat vraagt veel lezen, rondkijken - ook in het buitenland - en veel afstemmen. Intern, maar ook extern met bijvoorbeeld de overheid, collega-instellingen, ketenpartners, zorgverzekeraars, projectontwikkelaars. En dan analy seren en doorvertalen naar onze organisatie.” Ontwikkelingen Dick schetst een beeld van wat ze tegenkwamen: “We zien de vraag in de eerstelijns gezondheidszorg enorm toenemen, terwijl daar krapte komt aan hoger opgeleiden. Daarom ook onze inzet van domotica en telemedicine, onze samenwerking met onderwijsinstellingen en aandacht voor preventie. Cliënten gaan andere eisen stellen aan wonen en zorg: ze willen in hun eigen woonomgeving de regie over hun leven houden en ondersteund worden. Wat is dan onze rol? Wat doet de buurt, de familie? Ook de zorgfinanciering is nog onduidelijk. Moeten cliënten straks hun zorg zelf inkopen? Wij verwachten dat ze dit voor zorg die ze kunnen overzien niet bij ons zullen doen: wij zijn door onze CAO-lonen duur.” Organisatieverandering “Om die koers uit te voeren, creëren we drie bedrijfsonderdelen”, vervolgt Jelle. “Vorig jaar hebben we vanwege de eigen dynamiek de huishoudelijke zorg verzelfstandigd in ZZG ThuisService. Onze dagelijkse zorg (of stabiele zorg), gaan we uitvoeren in kleine teams.

Is hoogcomplexe zorg nodig dan is die in te roepen bij de professionele zorg die deels gebiedsoverstijgend werkt. Hierin zijn de hoogcomplexe zorgteams, het Tweedelijns dienstencentrum en de infrastructurele kant opgenomen.” Speerpunten Beide bestuurders benoemen speerpunten. “We willen meer ketenzorgprojecten opzetten, voor andere aan doeningen en met nieuwe ketenpartners. Door onze opvang, revalidatie en reactivering wordt de totale zorg voor de cliënt immers beter én goedkoper. Verder gaan we ‘terug naar de huisarts’ om samen de zorgketen in de wijk neer te zetten. Ook bouwen we met het UMC St Radboud door aan het Expertisecentrum voor chronische ziekten. Daarnaast gonst het van de bouw plannen die we met woningcorporaties en projectont wikkelaars gaan waarmaken vanuit de formule: veiligheid vanzelfsprekend, ontmoeten noodzaak en zorg op hoog maar onzichtbaar niveau. Het zijn door de scheiding van wonen en zorg alleen geen intramurale plaatsen meer. Impact en kansen Zo’n koerswisseling trekt een wissel op alle mede werkers, vooral omdat veel in korte tijd anders moet. Daarvan zijn Dick en Jelle zich zeer bewust. “Maar we moeten zorgen voor een stabiel ZZG, financieel én organisatorisch, en de koerswijziging geeft ook weer kansen. Door de nieuwe werkwijze doen we een beroep op lang vergeten kwaliteiten van onze mensen. Er ontwikkelen zich andere functies. We hopen dat dit de arbeidsmotivatie verhoogt. In ieder geval zullen we ondersteunen waar nodig.”

Jaarcijfers Geconsolideerde balans per 31 december 2008

ACTIVA

31 december ’08

31 december ’07

€

€

Materiële vaste activa

52.743.286

57.275.181

Financiële vaste activa

185.513

175.264

52.928.799

57.450.445

221.478

226.765

Vorderingen

2.314.746

7.452.124

Vorderingen uit hoofde van financieringstekort

4.369.208

0

Liquide middelen

9.261.628

5.213.045

16.167.060

12.891.934

Totaal vlottende activa

€

€

117.573

117.573

Collectief gefinancierd gebonden vermogen

9.289.001

8.631.202

Niet collectief gefinancierd vrij vermogen

4.258.321

3.756.534

13.664.895

12.505.309

4.970.289

4.267.395

22.208.936

25.111.203

Kapitaal

Totaal eigen vermogen

Vlottende activa Voorraden

31 december ’07

Eigen vermogen

Vaste activa

Totaal vaste activa

31 december ’08

PASSIVA

Voorzieningen

Langlopende schulden

Kortlopende schulden Schulden uit hoofde van financieringsoverschot

Totaal activa

69.095.859

70.342.379

0

849.308

Overige kortlopende schulden

28.251.739

27.609.164

Totaal passiva

69.095.859

70.342.379


26 | 27

Geconsolideerde resultatenrekening

Kerngegevens

per 31 december 2008 2008

2007 €

€

107.013.455

97.575.010

16.682.973

16.658.075

9.445.306

8.273.059

133.141.734

122.506.144

Bedrijfsopbrengsten Wettelijk budget voor aanvaardbare kosten en/of subsidie Niet gebudgetteerde zorgprestaties Overige bedrijfsopbrengsten Som der bedrijfsopbrengsten

medewerkers

cliënten

Formatie in fulltime eenheden

Per 31 december 2008

Per 01-01-2008 Per 31-12-2008

1.915

Aantal cliënten verzorgingshuis

935

1.880

Aantal cliënten verpleeghuis

522

Aantal cliënten dagactiviteiten

100

(AWBZ 1.585, Kraamzorg 77, WMO 218)

Aantal medewerkers in vaste dienst Bedrijfslasten

vrouwen

mannen

totaal

Personeelskosten

94.517.728

92.176.541

Per 01-01-2008

3.071

243

3.314

Afschrijvingen op immateriële en materiële vaste activa

8.358.879

4.855.735

Per 31-12-2008

2.997

235

3.232

27.385.789

23.682.040

130.262.396

120.714.316

vrouwen

mannen

totaal

Bedrijfsresultaat

2.879.338

1.791.828

Per 01-01-2008

949

142

1.091

Financiële baten en lasten

-1.719.752

-1.509.751

Per 31-12-2008

962

127

1.089

Resultaat uit gewone bedrijfsvoering

1.159.586

282.077

0

0

1.159.586

282.077

Overige bedrijfskosten Som der bedrijfslasten

Buitengewone baten en lasten Resultaat boekjaar

Aantal medewerkers met flexibele arbeidsovereenkomst

Medewerkers naar leeftijdscategorie op 31-12-2008 (vast en flexibel) aantal

0-24 jaar

766

17,7

25-34 jaar

517

12,0

612.931

35-44 jaar

1.039

24,1

1.276

29,5

525

12,1

Resultaatsbestemming Het resultaat is als volgt verdeeld:

Reserve aanvaardbare kosten VVT

959.670

Bestemmingsreserve instandhoudingsinvesteringen

827.080

0

45-54 jaar

Reserve kraamzorg

148.067

-59.403

55-59 jaar

-1.128.951

-880.304

Reserve WMO Reserve niet-collectief gebonden

%

353.720

608.853

1.159.586

282.077

60 jaar en ouder Totaal


198

4,6

4.321

100

28 | 29

Aantal extramurale thuiszorg

3.078

Aantal cliënten huishoudelijke hulp

3.676

Aantal kraamverzorgingen in verslagjaar

2.662

Uitgave ZZG zorggroep Coördinatie Afdeling Communicatie Tekst Afdeling Communicatie, Elise Overes (interviews) Fotografie Goedele Monnens Ontwerp en uitvoering Ruijs Draaisma Reclamebureau FS, Nijmegen Druk Spijker Drukkerij, Buren

ZZG in perspectief

Telefoon: (024) 366 57 77 E-mail: [email protected]

Jaarverslag 2008

Zorggroep Zuid-Gelderland Postbus 6810 6503 GH Nijmegen

Jaarverslag 2008

in perspectief

Jaarverslag in perspectief

Recommend Documents