Nuon Jaarverslag 2008
Nieuw perspectief
Nuon legt de focus op Nederland, België en Duitsland
Nederland Opwekking van elektriciteit en gasopslag ■■ Transport van energie ■■ Levering van gas en elektriciteit en productie van gas ■■
België en Duitsland Levering van gas en elektriciteit ■■ Selectieve opwekking van elektriciteit en gasopslag ■■
Europa ■■
Inkoop en handel op Europa’s meer liquide energiemarkten als het Verenigd Koninkrijk en Scandinavië
Internationaal ■■
Handel in olie, kolen en emissiecertificaten
Vereenvoudige weergave n.v. Nuon-groep
n.v. Nuon Nuon Energy is ons productieen leveringsbedrijf; Alliander is ons netwerkbedrijf.
Nuon Energy
Alliander
Kerncijfers Kerncijfers operationeel ■■ Aantal FTE’s 10.697 Betrouwbaarheid netten 99,99% ■■ Productie van elektriciteit 15,9 TWh ■■ Aantal klanten in de drie kernlanden ruim 3 mln ■■
Kerncijfers financieel ■■ Totaal activa € 14.501 mln ■■ Investeringen in materiële vaste activa € 940 mln ■■ Netto-omzet € 6.147 mln ■■ Nettowinst € 765 mln
Geconsolideerde kerncijfers 2008
2007
Financiën (€ miljoen) Netto-omzet Brutomarge Bedrijfsresultaat Resultaat na belastingen toe te rekenen aan aandeelhouders van n.v. Nuon Investeringen in materiële vaste activa Operationele cashflow Dividend, inclusief dividenduitkering ten laste van de reserves
6.147 2.522 785 765 940 1.028 350
5.650
45% 10% 184% n.v.t.3
45%
2.577 1.114 875 523 1.159 459
Ratio’s Pay-out ratio (%) ROIC (%) FFO/nettoschuld (%) Rentedekking
16% n.v.t.2 45,0
Aandelen (per 31 december) Aantal uitstaande aandelen (duizend)
136.795
136.795
10.697 42,0 23% 4,0% 8,0
9.980
Medewerkers (per 31 december) Aantal eigen medewerkers in FTE’s Gemiddelde leeftijd eigen medewerkers Vrouwelijke medewerkers (%) Ziekteverzuim (%) Medewerkersbetrokkenheid
42,6 21% 4,1% 8,0
Elektriciteitsproductie en emissies Grijze productie (TWh) Duurzame productie (GWh)1 CO2-emissies (kg/kWh) Nox-emissies (g/kWh) SO2-emissies (g/kWh)
14,4 1.444 0,821 0,325 0,089
16,7 1.415 0,856 0,336 0,096
Betrouwbaarheid Betrouwbaarheid van de elektriciteits- en gasnetten (%) Gemiddelde uitvalduur per elektriciteitsklant Liander (minuten)
99,99% 24,0
99,99%
89
88
48,44
Klanten Klanttevredenheid consumentenmarkt Nederland (%)
Betreft alle duurzame elektriciteit die Nuon als producent en economisch eigenaar via een netaansluitpunt op het elektriciteitsnet zet. Aangezien eind 2007 een nettokaspositie is ontstaan is dit kerncijfer in 2007 niet opgenomen. Aangezien de 12-maands netto financiële baten en lasten aan het eind van 2008 per saldo een bate vertegenwoordigen, is de ratio niet weergegeven. 4 Ongeveer de helft van het aantal minuten dat klanten van Liander zonder stroom zaten in 2007 is te wijten aan de storing in de Tieler- en Bommelerwaard. Zonder deze storing zou de uitvalduur 23,5 minuut bedragen. 1
2
3
Voor een overzicht van de financiële data op geconsolideerd niveau over de afgelopen vijf jaren verwijzen wij naar het Vijfjarenoverzicht achterin dit verslag.
Nuon in één oogopslag In 2008 hebben al onze segmenten een bijdrage geleverd aan de verbetering van de resultaten en de realisatie van onze strategie. Op www.nuon.com vindt u een uitgebreide beschrijving van de activiteiten van onze segmenten.
Downstream Netto-omzet1
€ 4.212 mln
Klanttevredenheid consumentenmarkt
89%
Het segment Downstream zorgt voor de levering van elektriciteit en gas op de Nederlandse, Belgische en Duitse markt. Daarnaast levert dit segment aanvullende diensten en producten, zoals energieadvies, verkoop en installatie van cv-ketels, isolatie en beveiligingsinstallaties, maar ook kleine energiebesparende producten aan zowel de zakelijke als de consumentenmarkt. Downstream is daarnaast verantwoordelijk voor het factureren van geleverde producten en diensten, het wijzigen van gegevens en het afhandelen van klantvragen.
Consumenten- en kleinzakelijke markt Nederland: ■■ Aantal elektriciteitscontracten 2,3 mln ■■ Aantal gascontracten 1,9 mln
Midstream € 3.899 mln Productiecapaciteit (grijs) 3.737 MW Grijze elektriciteitsproductie 14,4 TWh Netto-omzet1
Duurzame elektriciteitsproductie
1.444 GWh
Netwerkbedrijf
Netto-omzet1
Midstream is verantwoordelijk voor de inkoop van brandstoffen, productie van (duurzame) elektriciteit in gas-, kolen-, en biomassagestookte centrales, alsmede de opwekking van elektriciteit met behulp van windmolens, zonnecellen en waterkracht en door middel van warmtekrachtkoppelingen. Het segment beheert en exploiteert energie-intensieve industrieparken en voert exploratie- en productieactiviteiten uit op het gebied van gaswinning. Het segment handelt in onder andere elektriciteit, gas, olie, kolen en CO2-emissierechten en verzorgt de opslag van gas. Het verzorgt de voorbereiding en uitvoering van nieuwe energieproductiemiddelen en het uitbreiden van gasopslagcapaciteit. Midstream houdt zich bezig met het beperken van de marktrisico’s waaraan Nuon is blootgesteld. Tenslotte levert Midstream warmte en koude op de Nederlandse markt.
€ 1.487 mln
Aantal elektriciteits- en gascontracten 5,0 mln Getransporteerde volumes elektriciteit en gas 33,0 TWh/6.232 mln m3
Tot het segment Netwerkbedrijf behoort onder meer netbeheerder Liander. De netbeheerder is verantwoordelijk voor het beheer van elektriciteits- en gasnetten en de aansluiting en het transport van elektriciteit en gas in het voorzieningsgebied. Daarnaast voert zij marktfaciliterende activiteiten uit, zoals het verzamelen en versturen van meetgegevens en de levering van aanvullende diensten en producten, zoals meetinrichtingen. ‘Brede’ netbeheerder Liander heeft een onafhankelijke positie die wettelijk is gewaarborgd en bepaalt zelfstandig op welke wijze het net wordt onderhouden, vervangen, verzwaard of uitgebreid. Netwerkbedrijf omvat tevens onderdelen die netwerkgerelateerde diensten leveren op het gebied van aanleg en onderhoud van complexe energie-infrastructuren, verlichting van de openbare ruimte en beheer van verkeersregelinstallaties. Inclusief netto-omzet uit hoofde van leveringen aan andere segmenten.
1
Netto-omzet uit voortgezette bedrijfsactiviteiten Netto-omzet uit voortgezette Per soort energie (€ miljoen) bedrijfsactiviteiten
Brutomarge uit voortgezette bedrijfsactiviteiten Brutomarge uit voortgezette Per soort energie (€ miljoen) bedrijfsactiviteiten
Per soort energie (€ miljoen)
Per soort energie (€ miljoen)
7.500
3.000
7.500 6.000 6.000
3.000
6.147 6.147
994 994
4.500
2.400
5.650
5.650 933 933
4.500
2.248
1.860
3.000
2.248
1.860
1.500
2.905
2.857
1.500
2.905
2.857
3.000
2.400
Elektriciteit Gas Elektriciteit
2.522
632
2.577
1.800
593
1.800
538
433
538
433
600
1.352
1.551
600
1.352
1.551
1.200 1.200
0
2008
2007
2008
2007
0
Warmte en overige producten Warmte en overige producten
Gas
Elektriciteit Gas Elektriciteit
2008
2 007
2008
2 007
Warmte en overige producten Warmte en overige producten
Gas
Netto-omzet uit voortgezette 1/2 bedrijfsactiviteiten Netto-omzet uit voortgezette Per segment (€ miljoen) bedrijfsactiviteiten1/2
Bedrijfsresultaat uit voortgezette 2 bedrijfsactiviteiten Bedrijfsresultaat uit voortgezette Per segment (€ miljoen) bedrijfsactiviteiten2
Per segment (€ miljoen)
Per segment (€ miljoen)
10.000 10.000
1.250
9.598 9.598
8.000
1.487
8.000
1.487
8.613 8.613
1.250
1.113
1.439
1.000
1.113
1.439
1.000
6.000
750
6.000 4.000
3.899
3.497
3.899
3.497
4.000
837 837
750 500
384
492
384
492
500
2.000
4.212
3.677
250
341
509
2.000
4.212
3.677
250
341
509
0
112
112
0
2008 112 2008
2 007 112
0 0 Downstream Midstream Downstream
2008
2007
2008
2007
Netwerkbedrijf
Downstream Midstream Downstream
Netwerkbedrijf
Midstream
Netwerkbedrijf Netwerkbedrijf
Aantal eigen medewerkers2 Per segment, FTE’smedewerkers ultimo boekjaar 2 Aantal eigen
Per segment (€ miljoen)
Per segment, FTE’s ultimo boekjaar
1.000 Investeringen in materiële vaste activa2 940
12.500
Per1.000 segment (€ miljoen)19
12.500
19
10.000
940
800 1.000 800 600 800 600
940 362 19 362 362
400 600 400 200 400 200 0 200 0
10.000
523 523
512 47
2 1 2
10.697 761 761
9.980 9.980
118
4.488
118 4.165
10
7.500
4.488
4.165
10
5.000
1.525
1.546
1.525
1.546
3.923
4.151
523 321 10 321 512
10.697
7.500
156 321 156 36
2 00 8 47 2007 36 156 512 2 00 8 2007 Downstream Netwerkbedrijf 36 47 0 Midstream Overig Downstream 2 00 8 Netwerkbedrijf 2007 2 1
2 007
Midstream
Investeringen in materiële vaste activa2 Per segment (€ miljoen) Investeringen in materiële vaste activa2
1
593
632
0 0
2.577
2.522
5.000 2.500 2.500
3.923
0 0 Downstream Midstream Downstream
4.151
2008
2 007
2008
2 007
Netwerkbedrijf Overig Netwerkbedrijf
Midstream Overig Midstream Overig Downstream Netwerkbedrijf Inclusief interne leveringen. Als gevolg van de organisatorische splitsing per 1 juli 2008 hebben er verschuivingen plaatsgevonden tussen de segmenten. Hierdoor zijn de cijfers Midstream Overig Inclusief interne leveringen. van 2007 en 2008 niet helemaal vergelijkbaar. Als gevolg van de organisatorische splitsing per 1 juli 2008 hebben er verschuivingen plaatsgevonden tussen de segmenten. Hierdoor zijn de cijfers Inclusief van 2007 interne en 2008leveringen. niet helemaal vergelijkbaar. Als gevolg van de organisatorische splitsing per 1 juli 2008 hebben er verschuivingen plaatsgevonden tussen de segmenten. Hierdoor zijn de cijfers van 2007 en 2008 niet helemaal vergelijkbaar.
Profiel Nuon is een ambitieuze energieonderneming die met ruim 10.000 medewerkers meer dan 3 miljoen huishoudens en zakelijke klanten in Nederland, België en Duitsland voorziet van energie of in het transport daarvan. Met een omzet van € 6,1 miljard in 2008 heeft Nuon een vooraanstaande positie in de Nederlandse energiemarkt. De grootste aandeelhouders van Nuon zijn de provincies Gelderland en Noord-Holland, de gemeente Amsterdam en BV Houdstermaatschappij Falcon, waarvan de aandelen worden gehouden door de provincie Fryslân. Onze activiteiten strekken zich uit over de gehele keten van energie: dit omvat de productie, het transport en de levering van elektriciteit, gas, warmte en koude. Daarnaast handelen wij in energie op de belangrijkste internationale markten en bieden we aanvullende diensten en technische innovaties aan zowel zakelijke klanten als consumenten. Nuon streeft daarbij naar een betrouwbare, duurzame en betaalbare energievoorziening en bouwt aan een toonaangevende positie op het gebied van duurzaam ondernemen. Een belangrijk uitgangspunt vormt het realiseren van evenwichtige groei voor alle belanghebbenden: klanten, medewerkers, aandeelhouders, milieu en maatschappij. Het handelen van Nuon sluit te allen tijde aan op het belang dat energie heeft voor de miljoenen huishoudens en de organisaties waaraan zij producten en diensten levert. Nuon heeft met ingang van 1 juli 2008 het bedrijf organisatorisch gesplitst in een netwerkbedrijf en een productie- en leverings bedrijf. Vanaf die datum functioneren beide ondernemingen organisatorisch zelfstandig onder een financiële holding en onder een gezamenlijke Raad van Bestuur en Raad van Commissarissen.
Disclaimer Indien in dit verslag wordt gesproken over ‘wij’, ‘Nuon’, ‘de onderneming’, ‘de Nuon-groep’ of vergelijkbare aanduidingen dan wordt daarmee n.v. Nuon –
Inhoud Bericht van de Voorzitter
2
Missie, visie en strategie
6
Jaaroverzicht 2008
10
Corporate Governance
14
Afwijkingen van de Code Corporate governancestructuur De rol van accountants Functioneren interne risicobeheersings- en controlesysteem en verantwoording
Verslag van de Raad van Bestuur Strategie en marktontwikkelingen Realisatie van strategische kernpunten in 2008 Ontwikkelingen in onze belangrijkste markten in 2008 Financieel Human resources Merk- en reputatiebeleid Maatschappelijk verantwoord ondernemen Verantwoorde bedrijfsvoering Nuon in de maatschappij Toekomstparagraaf
Risicomanagement en risicofactoren
14 15 19 20
22 22 22 24 27 43 46 47 56 56 59
66
Verslag van de Raad van Commissarissen 72
en haar dochtermaatschappijen – bedoeld. Waar wordt gesproken over Nuon Energy of de Nuon Energy-groep, refereert dit aan N.V. Nuon Energy (in 2008 nog genaamd: n.v. Nuon PLB Holding), de topholding van het productie- en leveringsbedrijf
Remuneratierapport 2008
80
Jaarrekening 2008
87
Overig
162
Overige gegevens Commissie van Aandeelhouders Kengetallen en begrippenlijst Financiële kalender
162 164 165 167
Belangrijke dochterondernemingen en overige deelnemingen Vijfjarenoverzicht
168
van Nuon, en haar dochterondernemingen. Met Liander wordt bedoeld Liander N.V., de netbeheerder (tot december 2008 nog genaamd: N.V. Continuon Netbeheer). Waar wordt gesproken over Alliander refereert dit aan Alliander N.V. en Liander N.V. met hun respectieve dochtervennootschappen, die tezamen het netwerkbedrijf vormen. In dit verslag zijn duurzaamheidsindicatoren opgenomen (waaronder productie- en emissiedata). Op de datum van dit verslag was de verificatie van deze gegevens nog niet afgerond. De definitieve data zouden derhalve kunnen afwijken. Onderdelen van dit jaarverslag bevatten vooruitzichten op de toekomst. Deze onderdelen kunnen – zonder beperking – verwachtingen bevatten over toekomstige operationele resultaten, overheidsmaatregelen, de invloed van andere regulerende maatregelen op alle activiteiten van Nuon als geheel, het aandeel van Nuon en dat van haar dochter ondernemingen en joint ventures in bestaande en nieuwe markten, industriële en macro-economische trends en de prestaties van Nuon daarin. Dergelijke uitspraken worden voorafgegaan door, gevolgd door of bevatten woorden als ‘gelooft’, ‘verwacht’, ‘meent’, ‘anticipeert’ of vergelijkbare uitdrukkingen. Deze toekomstgerichte uitspraken zijn gebaseerd op de huidige aannames over toekomstige activiteiten en zijn onderhevig aan bekende en onbekende factoren en andere onzekerheden waarvan vele buiten de invloedssfeer van Nuon, waardoor toekomstige, feitelijke resultaten materieel kunnen afwijken van deze verwachtingen.
< 2
I n hou dsopgave Nuon Jaar verslag 20 0 8
Bericht van de Voorzitter van de Raad van Bestuur
Terugkijkend op 2008 was dit het jaar waarin we een stevige basis voor de toekomst van Nuon Energy en van Alliander hebben gelegd.
Øystein Løseth Voorzitter van de Raad van Bestuur
“De splitsing heeft geleid tot twee sterke bedrijven die klaarstaan voor de volgende uitdaging.”
<
I n hou dsopgave Beri cht va n de Vo o r z i tter
“Een van de hoogtepunten van vorig jaar was het moment dat ik op 1 juli tijdens een zonnige bijeenkomst buiten op ons terrein tegenover onze medewerkers kon bevestigen dat we de datum van organisatorische splitsing hadden gehaald. Onze organisatie was gesplitst zonder dat onze klanten daar hinder van hebben ondervonden. Ook het nieuwe jaar 2009 kent voor mij al een mijlpaal, namelijk in het vinden van Vattenfall als de internationale strategische partner voor Nuon Energy. Met deze hoogtepunten is een stevige basis voor de toekomst van Nuon Energy en van Alliander gelegd.”
De organisatorische splitsing in het kader van de Wet onafhankelijk netbeheer is voortvarend uitgevoerd en beide bedrijven kunnen zich nu focussen op hun kernactiviteiten en hun eigen toekomst vormgeven. Ik ben trots op alle medewerkers die vanaf het begin van 2008 met grote inzet hebben gewerkt aan het tot stand komen van hun nieuwe bedrijf: netwerkbedrijf Alliander of productie- en leveringsbedrijf Nuon Energy. Met onze aandeelhouders en commissarissen hebben we het afgelopen jaar intensief gesproken over de toekomst van productie- en leverings bedrijf Nuon Energy. De oriëntatie op de internationale energiemarkt heeft ertoe geleid dat in juni is besloten een internationale strategische partner te zoeken voor Nuon Energy. Inmiddels is bekendgemaakt dat dit Vattenfall is geworden. Met Vattenfall kan Nuon Energy als sterk energiebedrijf opereren op de Europese energiemarkt. In ons vorige jaarverslag stelde mijn voorganger Ludo van Halderen: ‘Nuon staat op een kruispunt en in de toekomst wachten belangrijke uitdagingen’. Dat is een beeld dat de situatie bijzonder goed schetst. Nuon bestaat inmiddels uit twee sterke bedrijven die zich met al hun ambitie focussen op de volgende uitdaging en daarbij hun eigen weg kiezen.
3
Sterk en betrouwbaar netwerkbedrijf Het netwerkbedrijf zet koers naar een ambitieus doel: betrouwbaar zijn in de dienstverlening aan 2,8 miljoen klanten, betrokken zijn bij belanghebbenden en de beste zijn in de sector. Snel na de organisatorische splitsing heeft het netwerkbedrijf nieuwe namen aangekondigd: Alliander, voor het totale netwerkbedrijf, Liander voor de netbeheerder en Liandon en Liandyn voor de netwerkgerelateerde activiteiten. Een symbolisch moment, waarop duidelijk werd dat er iets met ons bedrijf was gebeurd. Vanaf dat moment was het niet meer Nuon, maar Nuon én Alliander. Met deze naam stelt Alliander zich aan Nederland voor als een nieuw onafhankelijk bedrijf met verschillende merken voor de kernactiviteiten. De ‘brede’ netbeheerder, die alle activiteiten voor het beheer van de netten zelf uitvoert, is op de verplichte datum van 1 juli tot stand gekomen. Deze netbeheerder blijft de noodzakelijke investeringen en innovaties doen in het net, de ruggengraat van onze energievoorziening. De uitzonderlijk hoge betrouwbaarheid van ons elektriciteitsnet wordt zichtbaar in de gemiddelde uitvalduur van slechts 24 minuten, waardoor een betrouwbaarheid van 99,99% wordt bereikt. Door samenwerking te zoeken met Regionale Opleidingscentra (ROC’s) en stageplaatsen te organiseren, laat Alliander jongeren zien hoe interessant een baan in de techniek is. Zo wordt ook de toestroom van jong technisch talent bevorderd.
Nuon Energy kiest een sterke partner De route die het productie- en leveringsbedrijf Nuon Energy kiest, is er één van aansluiting bij een strategische internationale partij. Na een oriëntatie op de internationale energiemarkt is samen met aandeelhouders en commissarissen besloten dat Nuon Energy voor het vervullen van haar ambities een sterke partner nodig heeft. In de Europese energiemarkt zijn de afgelopen jaren veel allianties gevormd, waardoor enkele sterke spelers zijn overgebleven. Tijdig samenwerking zoeken met een partij die de strategie van Nuon Energy onderschrijft en verder wil versterken, is van essentieel belang voor de energievoorziening in Nederland. Zo hebben we in de tweede helft van het jaar veel aandacht gegeven aan een zorgvuldig proces om, samen met aandeelhouders en commissarissen, tot goede criteria te komen voor de keuze van die partner. Met Vattenfall hebben we een sterke partner die onze strategie ondersteunt en de noodzakelijke investeringskracht biedt.
< 4
I n hou dsopgave Nuon Jaar verslag 20 0 8
CO2-afvang Het jaar 2008 begon goed met het bezoek van Eurocommissaris Andris Piebalgs aan onze kolenvergassingscentrale in het Limburgse Buggenum. Een belangrijk bezoek, waaruit de steun van Europa voor CO2-afvang en de wijze waarop Nuon Energy dat wil doen met kolenvergassing duidelijk blijkt. In deze centrale is het afgelopen jaar een testinstallatie voorbereid voor de afvang van CO2. In Nuon Magnum willen we deze techniek grootschalig toepassen. De bouw van Nuon Magnum is kort na aanvang stilgelegd omdat om procedurele redenen de vergunning was geschorst. Eind 2008 zijn de belangrijke vergunningen opnieuw verworven. We gaan ervan uit in 2009 de bouw van deze innovatieve centrale, waarin verschillende brandstoffen flexibel en schoner kunnen worden ingezet, te kunnen hervatten.
Versterking van de gaspositie Een ander hoogtepunt in het afgelopen jaar was het moment dat we onze deelname in gasvelden in de Noordzee hadden gerealiseerd. Voor de strategie van Nuon Energy is dit een heel belangrijke stap geweest. Ook de verdubbeling van de gasopslagcapaciteit maakt onze positie sterker.
is het Energy Transition Fund Yellow & Blue, dat Nuon in 2008 oprichtte. Met € 40 miljoen in kas kan dit fonds innovaties ondersteunen die de brug naar een CO2-vrije opwekking slaan. Het fonds heeft onlangs zijn eerste participatie aangekondigd: in smart grids, slimme netwerken die efficiënte decentrale opwekking ondersteunen. Op het gebied van warmte door zonnekracht realiseren we in de gemeente Almere een zoneiland dat 10% van de lokale warmtevraag kan leveren. Warmtelevering is een beproefde techniek om CO2 te reduceren; volgens dezelfde techniek levert Nuon Energy ook koude. Kantoren van Atlas Arena en aan de Zuidas in Amsterdam worden gekoeld door koud water uit nabijgelegen meren (Ouderkerkerplas en De Nieuwe Meer). Het iets opgewarmde water gaat vervolgens meteen terug naar de van nature warmere bovenlaag van de plas. Door zuurstof aan het water toe te voegen, worden bovendien fosfaten en algengroei bestreden. Het gebruik van de Ouderkerkerplas als natuurlijke koudebron leidt daarmee niet alleen tot een CO2-reductie, maar ook tot verbetering van de waterkwaliteit in de plas.
Klanten adviseren over energiebesparing Ontwikkeling van duurzame energie Parallel aan deze ontwikkelingen investeert Nuon Energy in duurzame opwekking van energie. Schaalgrootte is daarbij van belang. Zo hebben we in 2008 plannen aangekondigd voor het grootste windpark op zee in België en werkten we aan de concessieaanvraag voor het windpark voor de kust van Katwijk. Een groep van 63 Nederlandse agrariërs koos onze dochter Wind Energie Ontwikkelings Maatschappij B.V. (WEOM) als ontwikkelaar voor een van de grootste Nederlandse windparken op land. Het jaar 2008 was eerder een jaar van ontwikkelen dan van realisatie van duurzame energie. Wel openden we in november Windpark Echteld (8 MW), de start van een reeks aan windactiviteiten in Gelderland. In deze provincie staat ook onze proeffabriek voor zonnefolie van onze dochter Helianthos. De innovatie in zonne-energie wordt ook ondersteund door € 2 miljoen te investeren in de fundamentele wetenschap. We participeren zo in het Joint Solar Programme met Fundamenteel Onderzoek der Materie (FOM), om een doorbraak te bewerkstelligen in de efficiency van zonnecellen. Een andere investering in innovatie
De beste oplossing om CO2-uitstoot te verminderen is het verminderen van energieverbruik. De rol van energieadviseur, die klanten hierbij helpt, past ons goed. Onze campagne om klanten bewust te maken van verspilling is hiervan een goed voorbeeld: 50.000 consumenten hebben al de ‘verspillingscheck’ op het internet gedaan. We maken het klanten makkelijker om energiebesparende producten te kopen door ze door een financiële partner vóór te laten financieren via de energierekening, die door de besparing vanzelf lager wordt. Isolatie is de meest effectieve oplossing om het energieverbruik terug te dringen. In dat licht hebben we afgelopen jaar een groep isolatiebedrijven overgenomen, Rogro. Onze energieadviseurs hebben inmiddels tienduizend bezoeken aan huishoudens afgelegd om hen te adviseren over energiebesparing. Zo streven we ernaar meer uit energie te halen en onze klanten daarbij te helpen. De klanttevredenheid is bij zowel Nuon Energy als Alliander op goed niveau gebleven. Meer klanten kozen afgelopen jaar voor Nuon Energy; in zowel België, Duitsland als Nederland wist Nuon Energy meer klanten te winnen.
<
I n hou dsopgave Beri cht va n de Vo o r z i tter
Financieel sterk resultaat in uitdagende markt Financieel gezien heeft Nuon een goed resultaat geboekt, zeker gezien de uitdagende omstandigheden. De olieprijs bewoog van ruim USD 97 per vat aan het begin van het jaar naar USD 147 in de zomer en daalde vervolgens naar USD 40 aan het eind van het jaar. Door de wijze van boekhouden die Nuon hanteert, weerspiegelt de volatiele grondstoffenmarkt zich in onze resultaten. Laten we dit effect buiten beschouwing, dan stemmen de operationele resultaten tot tevredenheid. De kredietcrisis raakte Nuon in 2008 met een daling van de waarde van een belegging, die aan een cross border lease is verbonden. We hebben daarvoor een voorziening genomen. Ook zijn de kosten dit jaar sterk gestegen, met name op het gebied van personeel en ICT, in verband met de splitsing.
Twee sterke bedrijven Op 23 april 2008, na de Algemene Vergadering van Aandeelhouders, nam ik de leiding over Nuon over van mijn voorganger Ludo van Halderen. Onder zijn aansturing heeft Nuon zich ontwikkeld tot een marktgericht bedrijf met een duidelijke strategie op het gebied van duurzaamheid en het veiligstellen van de voorzieningszekerheid van energie. Het afgelopen jaar hebben we die strategie verankerd in twee bedrijven, Nuon Energy en Alliander. De komende periode zullen deze twee sterke bedrijven zich verder ontwikkelen en zich richten op hun kernactiviteiten. Alliander blijft met de huidige aandeelhouders als sterk netwerkbedrijf zorg dragen voor een betrouwbaar netwerk. Nuon Energy zal samen met Vattenfall als nieuwe aandeelhouder de energievoorziening voor de toekomst zeker stellen door de toegang tot belangrijke bronnen te verzekeren en te investeren in duurzame energie.
Amsterdam, 19 maart 2009 Øystein Løseth Voorzitter van de Raad van Bestuur
5
< 6
I n hou dsopgave Nuon Jaar verslag 20 0 8
Missie, visie en strategie Onze strategie is gericht op het creëren van toegevoegde waarde voor onze klanten, aandeelhouders en werknemers. De aandacht voor milieu en maatschappij is onlosmakelijk verbonden aan dit streven.
Het jaar 2008 was voor ons een belangrijk jaar waarin de toekomst van Nuon Energy en Alliander werd vormgegeven. Gedurende het jaar is de splitsingswet voortvarend uitgevoerd, waarbij beide bedrijven zich kunnen richten op hun kernactiviteiten en het bepalen van hun eigen toekomst.
Het productie- en leveringsbedrijf richt zich op de productie, handel in en levering van energie en warmte aan zowel groot- als kleinverbruiker en biedt hen aanvullende diensten en technische innovaties. Dit bedrijfsonderdeel gaat verder onder de merknaam Nuon Energy. Beide bedrijven delen sinds 1 juli 2008 in beginsel geen staffuncties meer. De resultaten worden tot de daadwerkelijke splitsing geconsolideerd in de holding n.v. Nuon, die zich richt op de behartiging van de gemeenschappelijke belangen van beide bedrijven. Beide onderdelen kenmerken zich door een geheel eigen dynamiek en marktomgeving. Voor beide onderdelen hebben wij separate strategieën geformuleerd. In nauw overleg met onze Raad van Commissarissen en aandeelhouders zijn deze nieuwe strategieën in de loop van 2008 vastgesteld en gecommuniceerd. Hierna worden beide weergegeven.
Strategie in relatie tot de splitsing
De Wet onafhankelijk netbeheer (WON) verplicht alle geïntegreerde Nederlandse energiebedrijven te splitsen vóór 1 januari 2011. Ook bepaalt de WON dat de netbeheerder per 1 juli 2008 een ‘brede’ netbeheerder moet zijn die in al haar werkzaamheden kan voorzien. De ‘brede’ net beheerder beheert de gas- en elektriciteitsnetten, heeft het economische eigendom daarvan en voert alle beheerstaken zelf uit. Vooruitlopend op de uitvoering van de splitsingswet hebben wij per 1 juli 2008 enerzijds een netwerkbedrijf, met daarbinnen een ‘brede’ netbeheerder en anderzijds een productie- en leveringsbedrijf gevormd. Tot de daadwerkelijke splitsing opereren beide bedrijven onder een financiële holding waarbinnen onder meer consolidatie en rapportage van de resultaten plaatsvinden. De ‘brede’ netbeheerder binnen het netwerkbedrijf voert sinds november 2008 de naam Liander (voorheen Continuon Netbeheer). Vóór de vorming van de ‘brede’ netbeheerder besteedde Continuon Netbeheer delen van haar werkzaamheden uit aan onderdelen van Nuon. Bij de vorming van de ‘brede’ netbeheerder zijn deze bedrijfs onderdelen bij de netbeheerder ondergebracht. Binnen het netwerk bedrijf vinden ook andere netwerkgerelateerde activiteiten plaats, zoals het ontwerpen, bouwen en beheren van openbare verlichting (Liandyn) en complexe infrastructuren (Liandon).
Wij zijn proactief gestart met de voorbereidingen voor het splitsen van de netwerk- en de commerciële activiteiten en zijn intern klaar voor de splitsing. Daarbij willen we twee gezonde en levensvatbare bedrijven vormen. Wij zijn ervan overtuigd dat een snelle scheiding van activiteiten strategische en competitieve voordelen biedt voor beide bedrijven. Het stelt ze in staat zo snel mogelijk onafhankelijk van elkaar activiteiten te ontwikkelen en zich verder te positioneren op de voor hen relevante markten. Hierbij wordt vermeden dat de bedrijven worden afgeleid door een langdurig splitsingsproces dat aanzienlijke tijd en aandacht vergt van het management. Op 30 oktober heeft Nuon het wettelijk vereiste splitsingsplan naar de NMa/Energiekamer gestuurd voor advies aan de minister van Economische Zaken. In dit plan worden onze voornemens en acties verder uitgewerkt. Ook wordt in nauw overleg met commissarissen en aandeelhouders de toekomst van het netwerkbedrijf onderzocht. Dit gebeurt binnen de kaders van de relevante reguleringssystematiek en wettelijke regelingen. Een belangrijk element hierbij zijn kansen die verwante niet-gereguleerde activiteiten bieden om de positie van het netwerkbedrijf verder te versterken. De financiële basis wordt gevormd aan de hand van de Algemene Maatregel van Bestuur ‘Besluit financieel beheer Netbeheerder’ die toeziet op de financiering van netbeheerders. Voor het productie- en leveringsbedrijf is in nauw overleg met commissarissen en aandeelhouders besloten om samenwerking te zoeken met een internationale partner. Op 23 februari 2009 heeft Nuon aangekondigd een samenwerking aan te gaan met het Zweedse Vattenfall.
<
I n hou dsopgave Mi s s ie, vi s ie en s tra teg ie
De combinatie zal een toonaangevende Europese speler worden met voldoende financiële slagkracht, stabiliteit en schaalgrootte om voor zieningszekerheid te waarborgen, investeringsplannen te ondersteunen en de productie- en sourcingcapaciteit van Nuon te diversificeren.
7
Bovendien zijn er een sterk commitment en financiële middelen om versneld te investeren in duurzame energie en de ontwikkeling van CO2-afvang en -opslag (CCS, Carbon Capture and Storage) en is de combinatie de Europese nummer één op gebied van windenergie op zee.
Missie, visie en strategie Nuon Energy en Alliander Nuon Energy Missie
Alliander
Nuon Energy is een inspirerend energiebedrijf dat blijvende waarde en groei creëert door grenzen te verleggen.
De missie van het Netwerkbedrijf is te zorgen voor een betere samenleving in regio’s waarmee onze onderneming is verbonden. Door netwerken te beheren die de samenleving energie geven en daarmee bijdragen aan maat schappelijke en economische groei. En door in dialoog mét die samenleving onszelf als organisatie continu te verbeteren.
Visie Wij willen een internationaal, geïntegreerd energiebedrijf zijn dat: ■■ Financiële resultaten boekt waarmee we tot het topsegment behoren (‘first quartile’); ■■ Een betrouwbare energieadviseur is voor onze klanten; ■■ Toonaangevend is in het terugdringen van de CO2-uitstoot; ■■ Een aantrekkelijke werkgever is.
Deze missie kunnen wij volbrengen door betrouwbaar te zijn in onze dienstverlening, betrokken te zijn bij alle stakeholders en de beste te zijn in de sector.
Strategie De strategische koers die Nuon Energy de komende jaren volgt, kan in vier ambities worden samengevat: ■■ Resultaten die tot het topsegment van vergelijkbare energiebedrijven behoren: ■■ Met nieuwe producten realiseren we bovengemiddelde omzetcijfers; ■■ Door van Nuon Energy een efficiëntere organisatie te maken, verlagen we de kosten; ■■ We blijven een geïntegreerd energiebedrijf dat voor zowel productie als levering hoge ambities heeft: ■■ Productie: in productie en ‘midstream’ gas versterken we onze positie; ■■ Levering: voor onze klanten groeien we uit van leverancier tot betrouwbare energieadviseur; ■■ Hoge ambities voor maatschappij en milieu: ■■ Op langere termijn is ons doel CO2-neutraal te zijn. Op kortetermijn willen we vooroplopen in het testen en implementeren van technieken om CO2 te reduceren; ■■ We blijven betrokken bij maatschappelijke programma’s; ■■ Mensen: ■■ Bij Nuon Energy werken de beste mensen die zichzelf en anderen ontwikkelen.
Het netwerkbedrijf onderscheidt zich door de klant als uitgangspunt te nemen voor al zijn activiteiten. Dat verklaart onze keuze om een aantal netwerk gerelateerde activiteiten in de vrije markt te ontplooien, die de kernactiviteit versterken. Onze kernactiviteit is het beheer van elektriciteits- en gasnetten. Voor onze klant levert dat een logisch aanbod op van producten en diensten, lagere kosten, meer expertise en mogelijkheden om duurzame energieinitiatieven te (helpen) realiseren. Uiteraard doen wij dit binnen de kaders die de wet stelt aan onafhankelijk netbeheer. Alliander heeft in dat kader de volgende ambities: Voor haar klant wil Alliander de beste dienstverlener zijn; ■■ Voor haar medewerker wil Alliander een innovatief en succesvol bedrijf zijn, dat gedreven werkt aan een betere samenleving; ■■ De aandeelhouder mag verwachten dat Alliander een robuuste en maatschappelijk en economisch verantwoorde investering is; ■■ Voor de toezichthouder en de maatschappij is Alliander dé natuurlijke partner in ontwikkeling en uitvoering van energiebeleid. ■■
< 8
I n hou dsopgave Nuon Jaar verslag 20 0 8
Duurzaam ondernemen Een steeds complexer speelveld vraagt om een heldere koers die nieuwe zekerheden biedt. Een koers die leidt tot resultaten op de korte en op de lange termijn, voor Nuon als bedrijf, voor haar werknemers, klanten, aandeelhouders en de maatschappij waar Nuon deel van uitmaakt. Dit is wat Nuon duurzaam ondernemen of maatschappelijke verantwoordelijkheid noemt, dit zijn de beginselen op grond waarvan Nuon opereert. Duurzaam ondernemen betekent voor ons dat we een zorgvuldige afweging maken ten aanzien van de zorg voor het milieu, de belangen van klanten, medewerkers en samenleving. Financieel rendement gaat zo hand in hand met maatschappelijk rendement. Wij brengen duurzaam ondernemen op drie manieren in de praktijk: ■■ Door het verduurzamen van de energievoorziening; ■■ Door het zorgdragen voor een verantwoorde bedrijfsvoering; en ■■ Door een maatschappelijk betrokken bedrijf te zijn. Duurzaam ondernemen betekent voor ons óók een actieve dialoog met belangen- en milieuorganisaties, vakbonden, klanten, gemeenten, provincies, de landelijke overheid en aandeelhouders.
Financieel beleid en kader Zolang de juridische splitsing niet is geëffectueerd, is het financieel beleid onveranderd ten opzichte van 2007 en richt het zich op een adequaat aandeelhoudersrendement, groei van de onderneming en bescherming van obligatiehouders en andere verschaffers van vreemd vermogen, met behoud van flexibiliteit om de onderneming te laten groeien en de daarvoor noodzakelijke investeringen te doen.
Het financieel kader waarbinnen Nuon als geheel opereert, kent de volgende performance-indicatoren: ■■ Zekerstellen van een ratio nettowinst plus afschrijvingen en amortisatie ■■
■■ ■■
■■
gedeeld door de nettoschuld van tenminste 30%; Zekerstellen van een ratio nettowinst (exclusief eenmalige belasting effecten) plus afschrijvingen en amortisatie plus netto financiële baten en lasten gedeeld door de netto financiële baten en lasten (rentedekking) van tenminste 5,0; Zekerstellen van een evenwichtig aflossingsschema; Zekerstellen van voldoende liquide middelen en gecommitteerde kredietfaciliteiten; Het handhaven van een solide A ratingprofiel.
Dividendbeleid Het dividendbeleid van Nuon wordt vormgegeven binnen het financiële kader: ■■ Uitkering van een in de loop der jaren gestaag toenemend contant dividend, met een na te streven minimumbedrag van € 45 miljoen per jaar; ■■ Een pay-out ratio van 45% van de nettowinst na belastingen, gecorrigeerd voor eenmalige bijzondere posten; ■■ Handhaving van een minimum solvabiliteitsratio van 35%. In het verslag van de Raad van Bestuur op pagina 60 vindt u meer informatie over de status van de splitsing van onze onderneming, de realisatie van onze strategie in 2008 en de prioriteiten voor 2009.
Hebben kolen Heading toekomst?
In Nederland hebben we een almaar stijgende vraag naar energie. Om ervoor te kunnen zorgen dat wij onze klanten blijvend van betrouwbare energie kunnen voorzien en om afhankelijkheid van politiek instabiele landen te verminderen, streven we onder meer naar vernieuwing en uitbreiding van onze productiecapaciteit. Een voorbeeld is onze nieuw te bouwen centrale Nuon Magnum. In eerste instantie zal het gasgestookte deel worden gebouwd, de tweede fase is een gedeelte dat geschikt is voor kolenvergassing. Nuon Magnum wordt ingericht voor de afvang van CO2.
Ton Duijn Manager Cluster Noord
<
I n hou dsopgave
10 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Jaaroverzicht 2008
Januari
Bouwcontract Nuon Magnum Op 1 februari is het contract voor de bouw van de elektriciteitscentrale Nuon Magnum getekend met het Japanse Mitsubishi. Het bouwcontract vertegenwoordigt een waarde van ruim € 1 miljard. In deze fase wordt alleen een gasgestookte centrale gebouwd.
Eurocommissaris Piebalgs bezoekt centrale Buggenum
Februari
Maart
Stimuleren van technici in spe Europees Commissaris voor Energie Andris Piebalgs bezoekt onze kolenvergassingscentrale. Voordelen van de kolenvergassingstechniek zijn de lage uitstoot van emissies in vergelijking met gewone kolencentrales en de mogelijkheid om CO2 af te vangen voorafgaand aan de elektriciteitsproductie.
Forse uitbreiding activiteiten in Duitsland Onze Duitse activiteiten worden in het komende jaar fors uitgebreid. Wij gaan in Potsdam en Midden-Duitsland van start met het aanbieden van ‘lekker Strom’. Ook zal er een aansluiting van onze eigen gasopslag in Epe op het Duitse gasnet worden gerealiseerd. De aansluiting zal naar verwachting in 2009 in gebruik worden genomen.
In maart hebben wij een convenant met de ROC’s in Amsterdam, Leiden, Heerhugowaard en Hoorn ondertekend dat voorziet in het aanbod van stageplaatsen voor zowel mbo- studenten als -docenten. De doelstelling is om beroepsonderwijs en praktijk nog beter op elkaar aan te laten sluiten en om meer jongeren te interesseren voor een loopbaan in de techniek.
<
I n hou dsopgave J aarover z i cht 2 00 8
April
Bouw Nuon Magnum voorlopig stilgelegd
11
Juni
De bouw van Nuon Magnum is voorlopig stilgelegd vanwege het schorsen van een vergunning in het kader van de Natuur beschermingswet. De Raad van State oordeelde dat de bevoegdheden voor het gebied van de Waddenzee niet alleen bij het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit berusten, maar ook bij de provincie Fryslân. Daar moet nu ook een vergunning voor worden aangevraagd.
Nuon neemt Rogro over Begin april hebben wij Rogro overgenomen. Met deze overname kunnen we onze klanten een nog breder pakket energiebesparende producten en diensten bieden. Woningisolatie kan een flinke bijdrage leveren aan energiebesparing en het reduceren van CO2-uitstoot. Rogro is gespecialiseerd in dak-, vloer-, gevel- en spouwmuurisolatie.
Mei
Acquisitie gasexploratie en -productieonderneming AvA Op 22 april 2008 is de Algemene Vergadering van Aandeelhouders gehouden. Op deze vergadering zijn de jaarrekening 2007 en het dividend voorstel vastgesteld en is kwijting verleend aan de Raad van Bestuur en de Raad van Commissarissen voor de uitoefening van hun respectievelijke taken gedurende boekjaar 2007.
Bestuurswissel Ludo van Halderen (61) is per 23 april 2008 teruggetreden als Voorzitter van de Raad van Bestuur van Nuon. Øystein Løseth (49) is per dezelfde datum tot Voorzitter van de Raad van Bestuur benoemd.
Energiebewustzijn met de Nederlamp Met de Nuon Nederlamp zetten we in mei tijdens het EK Voetbal onze campagnes rondom energiebewustzijn op ludieke wijze voort. Zo willen we laten zien dat een spaarlamp mooi kan zijn en het stimuleert alle Oranjefans in heel Nederland bewust om te gaan met energie. Ook de Amsterdamse Magere Brug kleurt oranje door 1.800 lampen; wethouder Marijke Vos spreekt namens de gemeente haar steun uit voor deze actie.
Begin juni 2008 koopt Nuon 100% van de aandelen van Burlington Resources Nederland Petroleum B.V. (Burlington) van ConocoPhillips. Burlington beschikt over een brede portefeuille van activiteiten, waaronder ontwikkeling en productie van gasvelden, gastransport en gasverwerkingsinstallaties.
<
I n hou dsopgave
12 Nuon Jaar verslag 20 0 8
September
Ondertekening overeenkomst tot splitsen Op 30 juni 2008 hebben Nuon, het productie- en leveringsbedrijf, Nuon Netwerk Services en Continuon Netbeheer (Liander) de overeenkomst ondertekend op grond van de uitvoering waarvan Nuon als organisatie vanaf 1 juli 2008 splitsbaar is. Met de uitvoering van de overeenkomst wordt voldaan aan de verplichtingen in de Wet onafhankelijk netbeheer (WON).
Juli
Augustus
Investeringsfonds voor duurzame energieprojecten Internationale samenwerking Nuon kiest (voor het productie- en leveringsdeel van het bedrijf) voor samenwerking met een internationale partner ter versterking van haar strategische positie op de Europese energie markt. Een dergelijke stap is nodig voor een solide groei op de Europese energiemarkt.
Bestuurswisselingen Peter Erich (51) is per 1 juli teruggetreden als lid van de Raad van Bestuur van Nuon en heeft de onderneming verlaten. Peter Molengraaf (43) is per 1 juli benoemd tot Voorzitter van de directie van het netwerkbedrijf (thans Liander).
Na de lancering van een investeringsfonds voor energiegerelateerde innovaties in februari, benoemt Nuon Energy in augustus Albert Fischer (51) tot directeur en krijgt het fonds de naam Yellow & Blue. Nuon Energy geeft Yellow & Blue een startkapitaal van € 40 miljoen mee, waarmee Yellow & Blue wereldwijd investeert in technologie die schone energie en efficiënt energiegebruik oplevert. Het investeringsfonds onderscheidt zich door innovatieve bedrijven ook actief te begeleiden om snel en efficiënt op de markt te groeien.
Duurzame koeling met water Ouderkerkerplas Wij gaan in 2009 op duurzame wijze gebouwen koelen in Amsterdam Zuidoost. Het Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht heeft toestemming gegeven voor gebruik van het water van de Ouderkerkerplas. Het gebruik van deze natuurlijke koudebron leidt tot een CO2-reductie van 75% (18.500 ton per jaar) en bovendien tot verbetering van de waterkwaliteit in de plas.
BAvA Op 15 september 2008 is een Buitengewone Algemene Vergadering van Aandeelhouders gehouden. In deze vergadering is het voorstel voor de verkoop van de hoogspanningsnetten van 110 kV en hoger aan TenneT (exclusief het deel waar een cross border leasecontract op rust) onder voorwaarden goedgekeurd. Daarnaast is ingestemd met het voorstel tot uitkering van een extra dividend van € 46 miljoen ten laste van de vrij uitkeerbare reserves. Verder is informatie uitgewisseld over de stand van zaken met betrekking tot het splitsingsproces van Nuon en het strategieproces van het productie- en leveringsbedrijf.
<
I n hou dsopgave J aarover z i cht 2 0 0 8
Groot windpark in Nederland
November
Wind Energie Ontwikkelings Maatschappij B.V. (WEOM) en 63 agrariërs (verenigd in windmolenvereniging De Zuidlob) zijn een samenwerkingsovereenkomst aangegaan die moet leiden tot een windpark van minstens 108 MW. Het streven is om in 2012 het windpark in gebruik te nemen.
Oktober
13
Øystein Løseth tekent sponsorcontract Nuon Solar Team Na vier eerdere successen heeft Øystein Løseth wederom een sponsorovereenkomst getekend met het Nuon Solar Team voor de bouw van Nuna5 en deelname aan de tiende World Solar Challenge®. Voertuigen op zonneenergie uit diverse landen strijden om een eerste plaats in een ruim 3.000 km lange race van Darwin naar Adelaide.
Liander nieuwe naam Continuon Netbeheer
December
Continuon Netbeheer gaat vanaf medio november verder onder de naam Liander. De nieuwe naam vloeit voort uit de organisatorische splitsing van Nuon in een productie- en leverings bedrijf (Nuon Energy) en een netwerkbedrijf (Alliander). Netbeheerder Liander vormt de kern van het nieuwe netwerkbedrijf.
Ontwikkelingen zonne-energie
Gasopslag
In oktober hebben wij een aantal mijlpalen bereikt op het gebied van zonne-energie. Zo hebben wij de eerste zonne-energiecentrale van Mali geopend op initiatief van de Foundation Rural Energy Services (FRES), en onze krachten gebundeld met de Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie (FOM) in een onderzoeksprogramma naar nieuwe omzettingsprincipes, structuren en materialen voor zonnecellen. Ook hebben we de Helianthos proeffabriek voor de productie van zonnecel folie op industrieterrein Kleefse Waard in Arnhem in gebruik genomen.
In november heeft Nuon Energy een contract getekend voor de uitbreiding van onze gasopslag in Epe (Duitsland) met drie cavernes, voor de opslag van 80 miljoen m3 aardgas.
Financiering Ondanks de moeilijke marktomstandigheden zijn wij erin geslaagd onze gecommitteerde faciliteit van € 1,5 miljard te vernieuwen voor een periode van 3 jaar en te verhogen naar € 1,625 miljard, waarvan € 750 miljoen is toegewezen als toekomstige faciliteit aan Nuon Energy en € 875 miljoen aan Alliander.
Fryslân geeft groen licht voor Nuon Magnum In december heeft de provincie Fryslân in het kader van de Natuurbeschermingswet een vergunning afgegeven voor de elektriciteitscentrale Nuon Magnum. Eerder deze maand gaf het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) al groen licht. Een volgende stap in het proces is de verlening van een nieuwe vergunning in het kader van de Wet milieubeheer door de provincie Groningen.
<
I n hou dsopgave
14 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Corporate Governance
en het interne risicobeheersings- en controlesysteem De Nederlandse Corporate Governance Code 2003 (de ‘Code’) is met ingang van het boekjaar op of na 1 januari 2004 van kracht geworden. De Code gaat uit van het beginsel dat een vennootschap een langetermijnsamenwerkings verband is van diverse bij de vennootschap betrokken partijen.
Gezien onze maatschappelijke rol in de energievoorziening en de omvang van onze onderneming, passen wij vrijwillig de Code toe. In dit hoofdstuk wordt beschreven waarom wij veel waarde hechten aan een goede corporate governance en een goed intern risico beheersings- en controlesysteem en hoe wij hieraan invulling geven. Daarnaast lichten wij toe welke best practice bepalingen niet worden toegepast of niet van toepassing op ons zijn, gezien onze vennootschapsrechtelijke status. Het bestuur en de Raad van Commissarissen hebben een integrale verantwoordelijkheid voor de afweging van de belangen van de diverse bij de vennootschap betrokken partijen, en is gericht op de continuïteit van de onderneming. De Code is in beginsel alleen van toepassing op Nederlandse beurs genoteerde ondernemingen en moet bijdragen aan een efficiënter toezicht op het bestuur (de ‘checks’) en een evenwichtiger verdeling van invloed tussen bestuur, Raad van Commissarissen en aandeelhouders (de ‘balances’). Hoewel Nuon geen beursgenoteerde onderneming is, passen wij de Code (voor zover van toepassing en relevant) op vrijwillige basis toe. Hiertoe is onder meer besloten met het oog op de omvang van de onderneming, de maatschappelijke functie die we bij het uitvoeren van onze taken op het gebied van energievoorziening vervullen en omdat we openheid en transparantie hoog in het vaandel hebben. Wij hechten veel waarde aan goede corporate governance. Die is essentieel voor het reduceren van risico’s, het zorgvuldig laten verlopen van de processen tussen bestuur, Raad van Commissarissen en aandeelhouders, het verbeteren van de relaties met alle stakeholders en het bevorderen van het vertrouwen in de onderneming. Dit vertrouwen is van cruciaal belang voor het verwezenlijken van de strategische doelstellingen van Nuon.
Naleving en handhaving De Raad van Bestuur is samen met de Raad van Commissarissen verantwoordelijk voor de corporate governancestructuur van Nuon en de naleving van de Code. Nuon zet jaarlijks de hoofdlijnen van de corporate governancestructuur en de punten waarop afgeweken wordt van de Code in het jaarverslag uiteen en zal elke substantiële wijziging in de corporate governance structuur van de onderneming en in de naleving als apart agendapunt ter bespreking voorleggen aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Gedetailleerde informatie over onze corporate governance, reglementen en regelingen is te vinden op Nuons website www.nuon.com onder corporate governance. De toepassing van de Code wordt vanaf 2004 jaarlijks besproken tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Bij deze vergaderingen hebben de aandeelhouders aangegeven dat zij zich kunnen vinden in de toepassing van de Code door Nuon, inclusief het niet toepassen van een beperkt aantal best practice-bepalingen. Op 10 december 2008 heeft de Monitoring Commissie Corporate Governance (de commissie-Frijns) een geactualiseerde versie van de Corporate Governance Code 2003 gepubliceerd. De aangepaste Code treedt in werking vanaf het boekjaar beginnend op of na 1 januari 2009 nadat deze bij Algemene Maatregel van Bestuur door de wetgever wordt aangewezen als nieuwe gedragscode in de zin van de wet. De belangrijkste wijzigingen betreffen de volgende onderwerpen: bezoldiging van bestuurders, risicobeheersing en risicoparagraaf, interne auditfunctie, maatschappelijk verantwoord ondernemen, de (algemene vergadering van) aandeelhouders en diversiteit in de samenstelling van de Raad van Commissarissen. Nuon zal in 2010 het hoofdstuk Corporate Governance van het jaarverslag 2009 over de hoofdlijnen van de corporate governancestructuur en de naleving van de aangepaste Code ter bespreking aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders voorleggen.
Afwijkingen van de Code Niet alle best practice-bepalingen zijn op ons van toepassing gezien onze vennootschapsrechtelijke status. Nuon is een niet-beursgenoteerde Nederlandse naamloze vennootschap met (lagere) overheden als aandeel houders die is onderworpen aan de structuurregeling, zoals opgenomen in het Burgerlijk Wetboek. Daarom zijn bij Nuon toezicht en bestuur ingericht volgens het ‘two-tier’-systeem van ondernemingsbestuur:
<
I n hou dsopgave Af w i j kingen va n de Co de | Co rp o ra te G overna n ce
15
de Raad van Bestuur heeft de dagelijkse leiding over de ondernemingen, een onafhankelijke Raad van Commissarissen houdt toezicht op de Raad van Bestuur. Daarnaast zijn in onze statuten kwaliteitseisen voor het aandeelhouderschap gesteld.
van de risico’s verbonden aan de ondernemingsactiviteiten en voor de financiering van de onderneming. Daarnaast is de Raad van Bestuur samen met de Raad van Commissarissen verantwoordelijk voor de corporate governancestructuur van Nuon en de naleving van de Code.
Op grond van bovenstaande zijn de volgende best practice-bepalingen niet van toepassing: ■■ II.2.1-5 aandelen of rechten op aandelen als bezoldigingscomponent Raad van Bestuur; ■■ II.2.14 vermelding in de toelichting op de jaarrekening in aanvulling op de krachtens artikel 2:383d BW op te nemen informatie, de waarde van de aan het bestuur; en het personeel toegekende opties en hoe deze waarde is bepaald; ■■ III.7.1 aandelen of rechten op aandelen als bezoldigingscomponent Raad van Commissarissen; ■■ III.7.2 het eventuele aandelenbezit van een commissaris in de vennoot schap waarvan hij commissaris is, is ter belegging op lange termijn; ■■ III.8.1-4 one-tier bestuursstructuur; ■■ IV.1.1 bevoegdheden Algemene Vergadering van Aandeelhouders in niet-structuurvennootschap; ■■ IV.1.2 stemrecht op financieringspreferente aandelen; ■■ IV.1.7 bepaling registratiedatum voor de uitoefening van stem- en vergaderrechten; ■■ IV.2 certificering van aandelen; ■■ IV.3.9 overzicht van alle uitstaande of potentieel inzetbare beschermings maatregelen tegen een overname van de zeggenschap over de vennoot schap en onder welke omstandigheden deze beschermings maatregelen naar verwachting kunnen worden ingezet; ■■ IV.4 verantwoordelijkheid institutionele beleggers.
De Raad van Bestuur is collectief verantwoordelijk voor het bestuur van Nuon. Binnen deze collectieve verantwoordelijkheid heeft elk lid van de Raad van Bestuur op basis van een interne taakverdeling zijn specifieke taken en aandachtsgebieden. De Raad van Bestuur legt verantwoording af over zijn taakuitoefening aan de Raad van Commissarissen en aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. De Raad van Bestuur handelt volgens een eigen reglement waarin onder meer de procedures met betrekking tot samenstelling, taken en bevoegdheden, vergaderingen en besluitvorming zijn neergelegd. Dit reglement is geplaatst op de corporate website van Nuon.
Op de volgende pagina licht Nuon toe waar wordt afgeweken van de best practice-bepalingen van de Code. Nuon motiveert waarom op de betreffende punten van de Code wordt afgeweken (het ‘pas toe of leg uit’-principe).
Corporate governancestructuur Raad van Bestuur Taak en werkwijze De Raad van Bestuur is belast met het besturen van Nuon. Belangrijke verantwoordelijkheden zijn onder meer de realisatie van de doelstellingen van Nuon, de strategie en het beleid inclusief de daaruit voortvloeiende resultaatontwikkeling. De Raad van Bestuur is eveneens verantwoordelijk voor de naleving van alle relevante wet- en regelgeving, het beheersen
Benoeming en samenstelling De leden van de Raad van Bestuur worden benoemd door de Raad van Commissarissen. De Raad van Bestuur bestaat uit tenminste twee leden. De Raad van Commissarissen benoemt één van de leden van de Raad van Bestuur tot Voorzitter en een ander lid tot CFO. De Raad van Bestuur bestond aan het begin van dit verslagjaar uit vier leden. De heer L.M.J van Halderen is per 23 april 2008 teruggetreden als Voorzitter van de Raad van Bestuur en de heer P.H.F. Erich is per 1 juli 2008 als lid van de Raad van Bestuur teruggetreden. Aan het eind van het verslagjaar telt de Raad van Bestuur derhalve twee leden. Zonder voorafgaande goedkeuring van de Voorzitter van de Raad van Commissarissen mag een lid van de Raad van Bestuur geen commissariaat bij een beursgenoteerde onderneming aanvaarden. Dit geldt tevens voor de aanvaarding van andere belangrijke nevenfuncties. In elk geval mag een lid van de Raad van Bestuur geen zitting nemen in de Raad van Commissarissen van meer dan twee beursgenoteerde ondernemingen of de functie bekleden van Voorzitter van de Raad van Commissarissen van een beursgenoteerde onderneming. Bezoldiging De Raad van Commissarissen bepaalt, in overeenstemming met het door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders vastgestelde beloningsbeleid, de bezoldiging en overige arbeidsvoorwaarden voor ieder lid van de Raad van Bestuur. Gegevens over de bezoldiging van individuele leden van de Raad van Bestuur zijn opgenomen in het hoofdstuk ‘Remuneratierapport’ op pagina 80 van dit jaarverslag.
<
I n hou dsopgave
16 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Afwijkingen van de code Code II Bestuur
Afwijking en motivering
Best practice-bepaling II.1.1: Een bestuurder wordt benoemd voor een periode van maximaal vier jaar. Herbenoeming kan telkens voor een periode van maximaal vier jaar plaatsvinden.
De duur van de arbeidsovereenkomst met de heren Van Halderen en Erich was niet in overeenstemming met deze bepaling. Deze overeenkomsten zijn gesloten voordat de Code per 1 januari 2004 van kracht werd. Nuon is van mening dat bestaande overeenkomsten dienen te worden gerespecteerd. De arbeidsovereenkomsten met de heren Løseth en Vierstra, die zijn benoemd ná 1 januari 2004, zijn wel in overeenstemming met deze bepaling. Door het terugtreden van de heren Van Halderen en Erich in de loop van 2008 wordt voldaan aan best practice-bepaling II.1.1.
Best practice-bepaling II.2.6: Reglement inzake bezit van en transacties in effecten door bestuurders.
Nuon volgt deze bepaling met dien verstande dat er geen apart reglement is opgesteld, maar regels omtrent meldingen door bestuurders inzake alle veranderingen in het bezit van en transacties in effecten die betrekking hebben op Nederlandse beursgenoteerde vennootschappen zijn – uit praktische overwegingen – geïntegreerd in het reglement van de Raad van Bestuur.
Best practice-bepaling II.2.7: De maximale vergoeding bij onvrijwillig ontslag bedraagt eenmaal het jaar salaris (het ‘vaste’ deel van de bezoldiging). Indien het maximum van eenmaal het jaarsalaris voor een bestuurder die in zijn eerste benoemingstermijn wordt ontslagen kennelijk onredelijk is, komt deze bestuurder in dat geval in aanmerking voor een ontslag vergoeding van maximaal tweemaal het jaarsalaris.
In verband met het eerdergenoemde uitgangspunt dat bestaande overeenkomsten dienen te worden gerespecteerd, past Nuon deze bepaling niet volledig toe: de heren Van Halderen en Erich ontvangen meer dan eenmaal het jaarsalaris (het ‘vaste’ deel van de bezoldiging) bij onvrijwillig ontslag. De arbeidsovereenkomsten met de heren Løseth en Vierstra, die zijn benoemd ná 1 januari 2004, zijn wel in overeenstemming met deze bepaling. Door het terugtreden van de heren Van Halderen en Erich in de loop van 2008 wordt voldaan aan best practice-bepaling II.2.7.
III Raad van Commissarissen Principe III.5: Indien de Raad van Commissarissen meer dan vier leden omvat, stelt deze uit zijn midden een Auditcommissie, een Remuneratiecommissie en een Selectie- en Benoemingscommissie in.
Bij Nuon is een Auditcommissie ingesteld en zijn de taken van de Remuneratiecommissie en de Selectie- en Benoemingscommissie – aangezien deze nauw verwant zijn – samengevoegd in een gecombineerde Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie.
Best practice-bepaling III.7.3: Reglement inzake bezit van en transacties in effecten door commissarissen.
Nuon volgt deze bepaling met dien verstande dat er geen apart reglement is opgesteld, maar regels omtrent meldingen door commissarissen inzake veranderingen in het bezit van en transacties in effecten die betrekking hebben op Nederlandse beursgenoteerde vennootschappen zijn – uit praktische overwegingen – geïntegreerd in het reglement van de Raad van Commissarissen.
IV Algemene Vergadering van Aandeelhouders Principe IV.1: De vennootschap stelt, voor zover in haar mogelijkheid ligt, aandeelhouders in de gelegenheid om op afstand te stemmen en om met alle (andere) aandeelhouders te communiceren.
De Algemene Vergadering van Aandeelhouders van Nuon wordt al een aantal jaren gekenmerkt door een grote opkomst en betrokkenheid. Voorts worden volmachtformulieren meegestuurd bij de oproep van de vergadering. De aandelen luiden bovendien op naam. Vanwege en met inachtneming van het hiervoor vermelde voegt stemmen op afstand nauwelijks iets toe aan het realiseren van deze bepaling.
Best practice-bepalingen IV.3.1 t/m IV.3.4: over analistenbijeenkomsten en –rapporten.
Deze bepalingen zijn niet van toepassing, omdat de aandelen van Nuon niet beursgenoteerd zijn en omdat ze niet (courant) verhandelbaar en/of vatbaar voor koersgevoelige informatie zijn. Ondanks het feit dat Nuon geen beursgenoteerde onderneming is, vinden er bijeenkomsten met ’rating agencies’, bond investors en (groot)aandeelhouders plaats na publicatie van de halfjaar- en jaarcijfers. Ook organiseert Nuon een persconferentie na publicatie van de jaarcijfers die vooraf via de website van Nuon wordt aangekondigd. Nuon onderschrijft het principe van gelijktijdige informatieverstrekking aan alle aandeel houders, maar acht het te kostbaar voorzieningen te treffen om alle aandeelhouders in de gelegenheid te stellen de in de Code aangeduide bijeenkomsten en presentaties gelijktijdig te volgen. Wel draagt zij er zorg voor dat de presentaties na afloop van de desbetreffende bijeenkomsten op de website van Nuon worden geplaatst.
<
I n hou dsopgave Co rp o ra te governa n ces tru c tu u r | Co rp o ra te G overna nce
Raad van Commissarissen Taak en werkwijze De Raad van Commissarissen heeft tot taak toezicht te houden op het beleid van de Raad van Bestuur en op de algemene gang van zaken bij Nuon. Daarnaast fungeert de Raad van Commissarissen ook als adviesorgaan van de Raad van Bestuur. Het toezicht van de Raad van Commissarissen op de Raad van Bestuur betreft onder andere de realisatie van de doelstellingen van de vennootschap, de strategie en de risico’s verbonden aan de ondernemingsactiviteiten, de opzet en de werking van de interne risicobeheersings- en controlesystemen, het financiële verslaggevingsproces en de naleving van wet- en regelgeving. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van zijn taken berust bij de Raad van Commissarissen als collectief. Bij de invulling van deze taken handelt de Raad van Commissarissen in het belang van Nuon en de met haar verbonden ondernemingen binnen de Nuon-groep, daarbij rekening houdend met de belangen van alle betrokkenen. De Raad van Commissarissen heeft met betrekking tot onder meer zijn samenstelling, commissies, taken en bevoegdheden, vergaderingen en besluitvorming een reglement opgesteld. Dit reglement is geplaatst op de corporate website van Nuon.
17
De Raad van Commissarissen is zodanig samengesteld dat alle benodigde expertise om te komen tot een goede taakuitvoering aanwezig is en dat de leden onafhankelijk en kritisch ten opzichte van elkaar, het bestuur en welk deelbelang dan ook kunnen opereren. Een commissaris dient het aantal commissariaten en andere functies bij beursgenoteerde en niet-beursgenoteerde ondernemingen en andere instanties te beperken, teneinde een adequate vervulling van zijn taken te garanderen. Een lid van de Raad van Commissarissen mag maximaal vijf commissariaten bekleden bij Nederlandse beursgenoteerde vennootschappen, waarbij het voorzitterschap van de Raad van Commissarissen als twee commissariaten geldt. Bezoldiging De bezoldiging van de leden van de Raad van Commissarissen wordt door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders vastgesteld. De bezoldiging van een commissaris is niet afhankelijk van de resultaten van Nuon. Gegevens over de bezoldiging van individuele leden van de Raad van Commissarissen zijn opgenomen in het hoofdstuk ‘Remuneratierapport’ op pagina 85 van dit jaarverslag.
Commissies van de Raad van Commissarissen Benoeming en samenstelling Nuon heeft een Raad van Commissarissen, bestaande uit tenminste drie en ten hoogste elf natuurlijke personen. Het minimum- en maximumaantal leden van de Raad van Commissarissen worden vastgesteld door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. De Raad van Commissarissen bestond aan het begin van het verslagjaar uit elf leden. Tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 22 april 2008 is het aantal leden van de Raad van Commissarissen teruggebracht en vastgesteld op negen. De commissarissen worden op voordracht van de Raad van Commissarissen benoemd door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Voor het opmaken van deze voordracht heeft zowel de Algemene Vergadering van Aandeelhouders als de Centrale Ondernemingsraad een recht van aanbeveling. Een commissaris treedt uiterlijk twaalf jaar na zijn eerste benoeming af. Leden van de Raad kunnen voor maximaal drie termijnen van vier jaar worden benoemd (door het hanteren van een rooster van aftreden wordt in sommige gevallen afgeweken van de maximale benoemings termijn van vier jaar).
De Raad van Commissarissen kan uit zijn midden vaste en/of ad-hoccommissies benoemen en deze belasten met door de Raad van Commissarissen omschreven taken. De Raad van Commissarissen stelt de commissies samen en benoemt hun leden. De Raad van Commissarissen kent twee permanente commissies: een Auditcommissie en een gecombineerde Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie. De taak van de commissies is om de besluitvorming van de Raad van Commissarissen voor te bereiden. Algemeen geldt dat van de vergaderingen van een commissie telkens verslag wordt gedaan in de vergadering van de Raad van Commissarissen, op basis waarvan besluitvorming in de Raad van Commissarissen plaatsvindt. Voor beide vaste commissies is een reglement opgesteld, met daarin aangegeven de taakopdracht, de samenstelling en de wijze waarop de commissie haar taak uitoefent. De reglementen voor deze commissies zijn geplaatst op de corporate website van Nuon. In het verslag van de Raad van Commissarissen (onderdeel van dit jaarverslag) worden de werkzaamheden en de samenstelling van de afzonderlijke commissies vermeld.
<
I n hou dsopgave
18 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Auditcommissie
Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie
De Auditcommissie is binnen de Raad van Commissarissen in het bijzonder belast met: ■■ Het adviseren van de Raad van Bestuur ten aanzien van: ■■ De werking van de interne risicobeheersings- en controlesystemen, waaronder het toezicht op de naleving van relevante wet- en regel geving en het toezicht op de naleving en werking van gedragscodes; ■■ De financiële informatieverschaffing door de onderneming; ■■ De naleving van aanbevelingen en opvolging van opmerkingen van de afdeling Internal Audit en de externe accountant; ■■ De rol en het functioneren van de afdeling Internal Audit van de onderneming; ■■ Het beleid van de onderneming met betrekking tot belastingplanning; ■■ De relatie met de externe accountant, in het bijzonder diens onafhan kelijkheid, bezoldiging en eventuele niet-controlewerkzaamheden ten behoeve van de onderneming; ■■ De financiering van de onderneming; ■■ De toepassing van informatie- en communicatietechnologie; ■■ Het uitbrengen van advies aan de Raad van Commissarissen ten aanzien van de voordracht door de Raad van Commissarissen aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders voor de benoeming van de externe accountant; ■■ Indien nodig het doen van voorstellen aan de Raad van Commissarissen met betrekking tot het hanteren van het beleid ten aanzien van de onafhankelijkheid van de externe accountant en eventuele (potentiële) tegenstrijdige belangen tussen de externe accountant en de onderneming; ■■ Het voorbereiden van de vergaderingen van de Raad van Commissarissen met de Raad van Bestuur waarin de jaarrekening en het jaarverslag, de halfjaarcijfers en de kwartaalcijfers van de onderneming worden besproken.
De Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie heeft onder meer de volgende taken op het gebied van selectie en benoeming: ■■ Het opstellen van selectiecriteria en benoemingsprocedures inzake leden van de Raad van Commissarissen en de Raad van Bestuur; ■■ Het periodiek beoordelen van de omvang en samenstelling van de Raad van Commissarissen en de Raad van Bestuur en het zo nodig doen van voorstellen betreffende de profielschets van de Raad van Commissarissen; ■■ Het periodiek beoordelen van het functioneren van de individuele leden van de Raad van Commissarissen en de Raad van Bestuur en het rapporteren hierover aan de Raad van Commissarissen, respectievelijk de individuele bestuursleden; ■■ Het doen van voorstellen voor (her)benoemingen; ■■ Het houden van toezicht op het beleid van de Raad van Bestuur inzake de selectiecriteria en benoemingsprocedure voor het hoger management.
De Auditcommissie bestaat uit tenminste drie leden, die allen lid dienen te zijn van de Raad van Commissarissen. Alle leden van de Auditcommissie dienen onafhankelijk te zijn in de zin van het Reglement van de Raad van Commissarissen, met uitzondering van maximaal één lid. Tenminste één lid van de Auditcommissie is een financieel expert, hetgeen inhoudt dat deze persoon relevante kennis en ervaring heeft opgedaan op financieeladministratief en/of accountingterrein bij beursgenoteerde vennootschappen of bij andere grote rechtspersonen.
Daarnaast heeft de commissie de volgende taken op het gebied van remuneratie: ■■ Het doen van voorstellen aan de Raad van Commissarissen betreffende het te voeren bezoldigingsbeleid voor leden van de Raad van Bestuur, welk beleid, alsmede elke materiële wijziging daarvan, ter vaststelling aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders zal worden voorgelegd; ■■ Het doen van voorstellen inzake de bezoldiging van individuele leden van de Raad van Bestuur; ■■ Het opmaken van het Remuneratierapport. De commissie bestaat uit drie leden, die allen lid dienen te zijn van de Raad van Commissarissen. Het voorzitterschap van de commissie wordt niet vervuld door de Voorzitter van de Raad van Commissarissen, niet door een voormalig lid van de Raad van Bestuur van n.v. Nuon, noch door een lid van de Raad van Commissarissen dat bij een andere beursgenoteerde vennootschap bestuurder is.
Aandeelhouders Jaarlijks binnen zes maanden na afloop van het boekjaar wordt de jaarvergadering gehouden. Andere Algemene Vergaderingen van Aandeelhouders kunnen, indien nodig, worden gehouden op verzoek van de Raad van Commissarissen of van de Raad van Bestuur. Ook aandeel houders die gezamenlijk minstens 10% van het geplaatste kapitaal vertegenwoordigen hebben het recht aan de Raad van Bestuur of de
<
I n hou dsopgave Co rp o ra te governa n ces tru c tu u r | Co rp o ra te G overna nce
Raad van Commissarissen te verzoeken een Algemene Vergadering van Aandeelhouders te beleggen met opgave van de te behandelen onderwerpen. De Algemene Vergaderingen van Aandeelhouders van Nuon zijn in beginsel niet openbaar. De agenda voor de Algemene Vergadering van Aandeelhouders wordt vastgesteld door de Raad van Bestuur en de Raad van Commissarissen. De jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders wordt gehouden ter bespreking van de statutair vastgestelde punten, te weten het jaarverslag alsmede voorstellen ter vaststelling van de jaarrekening en van het dividend, eventuele benoemingen van leden van de Raad van Bestuur en de Raad van Commissarissen, belangrijke bestuursbesluiten, zoals verplicht op grond van het Nederlands recht, en zaken die door de Raad van Commissarissen, de Raad van Bestuur of de aandeelhouders zijn voorgesteld overeenkomstig de statuten van Nuon. Als afzonderlijk agendapunt bespreekt de Algemene Vergadering van Aandeelhouders het verlenen van kwijting aan de leden van de Raad van Bestuur en de leden van de Raad van Commissarissen voor de uitoefening van hun respectievelijke taken binnen de vennootschap. Ook het reserverings- en dividendbeleid wordt als apart agendapunt op de Algemene Vergadering van Aandeelhouders behandeld en toegelicht. Eén of meer stemgerechtigde aandeelhouders die tenminste één procent (1%) van het geplaatste kapitaal vertegenwoordigt of vertegenwoordigen, hebben het recht om aan de Raad van Bestuur of de Raad van Commissarissen het verzoek te doen om onderwerpen op de agenda van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders te plaatsen. Een dergelijk verzoek zal gehonoreerd worden, tenzij de Raad van Bestuur en de Raad van Commis sarissen van mening zijn dat dit duidelijk niet in het belang van de onderneming is. Iedere aandeelhouder heeft het recht de Algemene Vergadering van Aandeelhouders bij te wonen, daarin het woord te voeren en zijn stemrecht, in persoon of bij schriftelijke volmacht, uit te oefenen. Op de Algemene Vergadering van Aandeelhouders geeft ieder aandeel recht op het uitbrengen van één stem en worden alle besluiten genomen met volstrekte meerderheid van de uitgebrachte stemmen, tenzij de wet of de statuten een grotere meerderheid voorschrijven. De Algemene Vergadering van Aandeelhouders krijgt alle informatie waarom wordt verzocht, tenzij de Raad van Bestuur en de Raad van Commissarissen van mening zijn dat een zwaarwichtig belang van de vennootschap zich daartegen verzet.
19
De rol van accountants Externe accountant De externe accountant wordt benoemd door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders, op basis van een voorstel dat door de Raad van Commissarissen is opgesteld, na advies te hebben gekregen van de Auditcommissie en de Raad van Bestuur. De Raad van Bestuur en de Auditcommissie brengen jaarlijks verslag uit aan de Raad van Commissarissen over de ontwikkelingen in de relatie met de externe accountant, in het bijzonder met betrekking tot de onafhankelijkheid van de externe accountant. Mede op grond hiervan bepaalt de Raad van Commissarissen zijn voordracht aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders tot benoeming van een externe accountant. Tenminste eens in de vier jaar wordt het functioneren van de externe accountant grondig geëvalueerd en beoordeeld door de Raad van Bestuur en de Auditcommissie. De belangrijkste conclusies van deze beoordeling worden aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders meegedeeld ten behoeve van de beoordeling van de voordracht tot benoeming van de externe accountant. Deze evaluatie heeft begin 2006 plaatsgevonden. Op 24 april 2006 heeft de Algemene Vergadering van Aandeelhouders PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. herbenoemd als externe accountant van de onderneming voor controle van de jaarrekening over de boekjaren 2006 tot en met 2009. De externe accountant woont in de regel de vergaderingen van de Auditcommissie bij. In lijn met de toepasselijke wettelijke bepalingen rapporteert de externe accountant over zijn controlewerkzaamheden aan de Raad van Bestuur en aan de Raad van Commissarissen en stelt daarbij die onderwerpen met betrekking tot zijn controle aan de orde die hij onder de aandacht van het bestuur wil brengen. Daarbij kan onder meer worden gedacht aan onderwerpen met betrekking tot de accountantscontrole, de financiële cijfers en de werking van het interne risicobeheersingsen controlesysteem (inclusief de betrouwbaarheid en continuïteit van de geautomatiseerde gegevensverwerking) en de kwaliteit van de interne informatievoorziening. De externe accountant is tevens aanwezig tijdens de vergadering van de Raad van Commissarissen, waarin de aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders ter vaststelling voor te leggen jaarrekening wordt besproken. De externe accountant woont ook de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van Nuon bij en kan dan worden bevraagd over zijn controlewerkzaamheden en zijn verklaring omtrent de getrouwheid van de jaarrekening.
<
I n hou dsopgave
2 0 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Interne accountant De interne accountantsdienst van Nuon, de afdeling Corporate Internal Audit, is een onafhankelijke functie die aanvullende zekerheid verschaft aan het management van Nuon, en met name de Raad van Bestuur, omtrent de beheersing, effectiviteit, efficiency en compliance van de bedrijfsvoering. In dit kader evalueert Internal Audit systematisch de processen met betrekking tot beheersing, risicomanagement en besturing (governance). Internal Audit neemt daarbij de procedures in acht zoals vastgelegd in het door de Raad van Bestuur en de Auditcommissie goedgekeurde Internal Audit Charter. Internal Audit stelt jaarlijks een plan op, waarbij de selectie van onderwerpen onder meer gebaseerd is op een periodieke evaluatie van de risico’s door Internal Audit (in overleg met de externe accountant en mede op basis van de controlebevindingen en risicorapportages van het management van Nuon). Het jaarplan behoeft goedkeuring van de Raad van Bestuur en de Auditcommissie. Corporate Internal Audit is een stafafdeling die hiërarchisch ressorteert onder de Voorzitter van de Raad van Bestuur. De directeur Corporate Internal Audit legt verantwoording af aan de Raad van Bestuur, heeft overleg met de Voorzitter van de Auditcommissie en is aanwezig bij de vergaderingen van de Auditcommissie. Tweemaal per jaar rapporteert Internal Audit aan de Raad van Bestuur omtrent de opvolging van de controlebevindingen via een monitoringrapportage. Deze rapportage wordt door de Raad van Bestuur tevens aan de Auditcommissie voor gelegd en met haar besproken. In dit kader, alsmede voor de planning en uitvoering van de jaarrekeningcontrole, werkt de afdeling Internal Audit nauw samen met de externe accountant.
Functioneren interne risicobeheersingsen controlesysteem en verantwoording Ingevolge best practice-bepalingen II.1.3 en II.1.4 van de Code is de Raad van Bestuur verantwoordelijk voor het interne risicobeheersingsen controlesysteem van Nuon. Dit systeem heeft als doel het bewaken van de realisatie van strategische en operationele doelstellingen, de betrouwbaarheid van de financiële verslaggeving en het naleven van de wet- en regelgeving. Nuon hanteert hierbij onder andere het COSO Enterprise Risk Management Framework als referentiemodel. Het interne risicobeheersings- en controlesysteem van Nuon is verankerd in het Nuon Risk Management Framework.
Het Risk Management Framework van Nuon is erop gericht te waarborgen dat de belangrijkste risico’s worden geïdentificeerd en dat ten aanzien van deze risico’s passende beheersmaatregelen worden getroffen. Een beschrijving van het Nuon Risk Management Framework en een overzicht van de belangrijkste risico’s zijn te vinden op pagina 66. Belangrijke componenten van het Nuon Risk Management Framework zijn: ■■ Het Nuon Governance Manual, dat reglementen, richtlijnen en procedures omvat die relevant zijn in de relatie van n.v. Nuon met Nuon-groeps maatschappijen, -bedrijfsonderdelen en -medewerkers. Dit omvat onder meer de Nuon Gedragscode en de Klokkenluidersregeling, die breed toegankelijk zijn via www.nuon.com. Verder omvat het Nuon Governance Manual het (IFRS) accounting manual en het reporting manual; ■■ De organisatie-inrichting, waarbij de lijn integraal verantwoordelijk is voor de risicobeheersing en in aanvulling daarop de separate afdeling Risk Management. De afdeling Risk Management is verantwoordelijk voor de concernbrede ondersteuning van de organisatie op het terrein van de risicobeheersing; zij onderhoudt het Nuon Risk Framework, faciliteert risicoworkshops en rapporteert overkoepelend over risico’s aan de Raad van Bestuur; ■■ Het Risk Management Committee dat de Raad van Bestuur onder meer op basis van een Value-at-Risk-model adviseert over de risiscobereidheid van de organisatie en dat uitgaande van de ondernemingsdoelstellingen de implementatie en naleving van de risk policy bewaakt; ■■ De opzet van een ‘dedicated compliance’ functie inzake de compliance met wet- en regelgeving; ■■ De integriteitscommissie, die onder meer de Nuon Gedragscode bewaakt en het integriteitsbeleid bevordert; ■■ Het Transaction Review Committee, dat aanvragen voor investeringen, grote operationele projecten en verkoop- en inkoopcontracten beoordeelt en hierover adviseert aan de Raad van Bestuur; ■■ Het Business Control Framework, waarin de belangrijkste beheersmaatregelen (key controls) zijn opgenomen; ■■ De business planning & control-cyclus waarbinnen jaarlijks een meerjarig businessplan wordt opgesteld, besproken en vastgesteld per bedrijfsonderdeel en voor de onderneming in haar totaliteit. In aansluiting daarop vinden de bespreking en vaststelling van de jaardoelstellingen en -budgetten van de bedrijfsonderdelen en van de onderneming in haar geheel plaats; ■■ Het periodiek testen en beoordelen van en vervolgens rapporteren over het stelsel van de belangrijkste beheersmaatregelen; ■■ De certificeringen binnen diverse bedrijfsonderdelen op het gebied van onder meer kwaliteit (ISO-9000), milieu (ISO-14000) en veiligheid (VCA);
<
I n hou dsopgave Func tioneren interne ri si c ob ehe ersing s- en c ontro l esy s te em en vera nt wo o rding | Co rp o ra te G overna nce
■■
■■
■■
■■
■■
■■
■■
De periodieke rapportages over de financiële en operationele performance van de bedrijfsonderdelen, mede gebaseerd op het stelsel van Key Performance Indicators (KPI’s); De maandelijkse business reviews door de Raad van Bestuur met de directies van Nuon-bedrijfsonderdelen, mede op basis van de maandelijkse rapportages; De op COSO gebaseerde self-assessments ten aanzien van risico beheersing en interne controle door de Nuon-bedrijfsonderdelen; De bevestiging van verantwoordelijk management op corporateen unitniveau van de betrouwbaarheid van de financiële rapportage in de vorm van Letters of Representation (LoR); De Statements on Business Control van de bedrijfsonderdelen, die de Raad van Bestuur jaarlijks met het verantwoordelijke management bespreekt; Het uitvoeren van audits door de afdeling Corporate Internal Audit conform het door de Raad van Bestuur en de Auditcommissie vast gestelde jaarplan en waarvan de rapportages en bevindingen worden besproken met de Raad van Bestuur en de Auditcommissie; Opvolging van de bevindingen naar aanleiding van interne en externe audits, waarover bedrijfsonderdelen ieder kwartaal rapporteren aan de Raad van Bestuur.
Het Nuon Risk Management Framework wordt regelmatig geëvalueerd en continu verder ontwikkeld. Belangrijke aspecten in de verdere ontwikkeling van het Nuon Risk Management Framework in 2008 zijn geweest: ■■ De evaluatie van het risicomanagement, mede in het kader van de kredietcrisis; ■■ De aanscherping van de risk policies en de risicorapportages, onder andere op het terrein van beleggingen, liquiditeit en kredietbewaking; ■■ Het verder inrichten van het testen van de key controls; ■■ Het formaliseren van het Business Control Framework bij Feenstra, Nuon Beveiliging en Rogro; ■■ De start van een Tax Control Framework (TCF) inzake Fiscale Zaken en Subsidies; ■■ Het verder formaliseren en inbedden van de compliancefunctie binnen Nuon; ■■ Het harmoniseren van het Nuon Risk Management Framework als gevolg van de organisatorische splitsing van het bedrijf in een netwerk bedrijf en een productie- en leveringsbedrijf. In lijn hiermee zijn de belangrijkste componenten van het Nuon Risk Management Framework bij beide bedrijven ingericht.
21
Het Risk Management Framework zal geen absolute zekerheid kunnen geven ten aanzien van het realiseren van de ondernemingsdoelstellingen, noch zal dit een absolute garantie kunnen geven dat materiële fouten, verliezen, fraude of overtreding van wet- en regelgeving niet zullen voorkomen in de processen en/of de financiële verslaggeving. Als Raad van Bestuur zijn wij verantwoordelijk voor de opzet en werking van ons interne risicobeheersings- en controlesysteem. Wij hebben de opzet en werking van het Nuon Risk Management Framework gedurende 2008 geëvalueerd mede op basis van de business control-informatie, de Internal Audit-rapportages en de managementletter van de externe accountant. Met inachtneming van het bovenstaande is de Raad van Bestuur van mening dat het interne risicobeheersings- en controlesysteem van Nuon ten aanzien van beheersingsdoelstellingen op het gebied van financiële verslaggeving in het verslagjaar naar behoren heeft gewerkt en een redelijke mate van zekerheid geeft dat de financiële verslaggeving geen onjuistheden van materieel belang bevat. Op grond van bovenstaande zijn wij van mening dat wij hiermee voldoen aan de best practice-bepalingen II.1.3 en II.1.4 van de Code. Het hiervoor vermelde is tevens met de Auditcommissie van de Raad van Commissarissen, in aanwezigheid van de externe en interne accountant besproken.
Amsterdam, 19 maart 2009 De Raad van Bestuur Øystein Løseth, Voorzitter Doede Vierstra, CFO
<
I n hou dsopgave
22 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Verslag van
de Raad van Bestuur Het jaar 2008 stond in het teken van de organisatorische splitsing van Nuon en de zoektocht naar een geschikte internationale strategische partner voor Nuon Energy. Strategie en marktontwikkelingen
Voorzieningszekerheid
De belangrijkste operationele en financiële resultaten in het kort
Investeren in grootschalige productiecapaciteit is nodig om ook de komende dertig jaar verzekerd te zijn van voldoende en betaalbare elektriciteit. In 2007 zijn wij gestart met de bouw van het gasgestookte deel van Nuon Magnum, de multi-fuel centrale in Eemshaven (Groningen). Met betrekking tot de bouw hebben wij in 2008 meer duidelijkheid verkregen over het nog te volgen vergunningentraject en hebben we vertrouwen dat de bouwactiviteiten in 2009 kunnen worden hervat.
Het jaar 2008 kenmerkte zich door zeer grote veranderingen op de internationale grondstoffenmarkten. De energieprijzen stegen gedurende de zomer 2008 naar recordhoogte, olie naar USD 147 per vat en kolen naar USD 219 per ton CIF ARA, om vervolgens een recorddaling in te zetten waarbij de prijzen het jaar eindigden rond de USD 40 per vat en kolen naar USD 80 per ton CIF ARA. De heftige bewegingen werden mede gevoed door de financiële crisis die in 2008 in alle hevigheid is losgebarsten, waarbij de wereldeconomie omsloeg van een stevige groei begin 2008 naar een recessie eind 2008. Nuon heeft in 2008 eens te meer bewezen een solide en goed opererende onderneming te zijn. Ondanks de grote volatiliteit van energieprijzen en tegen de achtergrond van de financiële crisis, hebben we niet alleen financieel goed gepresteerd, maar ook op operationeel en strategisch gebied veel vooruitgang geboekt.
Realisatie van strategische kernpunten in 2008 Versterking van onze positie in de West-Europese gasmarkt In het jaarverslag van 2007 werd al aangegeven dat wij voornemens waren ons te versterken in de gasmarkt. Naast verdere voortgang van investerings projecten in gasopslag in Epe en Zuidwending, hebben we ook vervolg gegeven aan de gasstrategie om via upstream investeringen verdere diversificatie van gasinkoop te realiseren. In juni 2008 heeft Nuon middels de acquisitie van Burlington Resources Nederland Petroleum B.V. van ConocoPhillips een direct belang genomen in 35 operationele gasvelden op het Nederlandse deel van de Noordzee. Het nieuwe bedrijfsonderdeel Nuon Exploration & Production (E&P) kan in samenwerking met de inkoop- en handelsdivisie synergieën realiseren, omdat we nu toegang hebben tot een deel van de waardeketen dat voorheen voor Nuon niet toegankelijk was. Voor 2009 heeft Nuon Energy zich ten doel gesteld om haar upstream-positie verder uit te breiden.
Daarnaast zijn de plannen voor de ontwikkeling van gasgestookte centrales in Duitsland en België in 2008 aanzienlijk gevorderd. Wij hopen hierover in 2009 een definitief investeringsbesluit te nemen.
Hernieuwbare energie Ook op het vlak van hernieuwbare energie hebben we in 2008 vooruitgang geboekt. Helianthos, Nuons dochteronderneming die zonnecelfolie ontwikkelt, heeft een mijlpaal bereikt in haar ontwikkeling van R&D naar productie. In 2008 hebben we in Arnhem een proeffabriek gebouwd en thans worden voorbereidingen getroffen om lichte en f lexibele zonnefolie te produceren die op bijvoorbeeld daken, gevels en geluidswallen aangebracht kan worden. In Nederland zit Nuon samen met Shell in een vergevorderd stadium van een vergunningentraject voor de bouw van een offshore windpark voor de kust van Katwijk. Dit park zal een capaciteit hebben van meer dan 300 MW. Daarnaast is besloten tot samenwerking met Electrawinds, Belgiës grootste private speler voor hernieuwbare energie en C-Power Holdco, belangenbehartiger van een aantal partners die ook participeren in het C-Power project op de Thorntonbank, om het grootste windpark voor de Belgische kust te kunnen realiseren. Met onze partners hebben we onder de naam Seal een aanvraag ingediend voor de locatie Noordhinder, ongeveer 45 kilometer van de kust. De CREG (Commissie voor de Regulering van de Elektriciteit en het Gas) heeft de concessieaanvraag op 30 juli ontvankelijk verklaard. Daarmee zijn we in de race voor de definitieve toekenning van de concessie, waarna de bouw kan beginnen. Daarnaast hebben we meerdere windprojecten op land gerealiseerd, waaronder het windpark in Echteld dat in november 2008 is geopend. In het Verenigd Koninkrijk is een optieovereenkomst getekend, waarmee we in opdracht van de overheid van Wales 300 MW windcapaciteit kunnen gaan ontwikkelen in gebieden die worden beheerd door de Forestry Commission Wales.
<
I n hou dsopgave Rea li sa tie va n stra teg i sch e kern p unten in 2 0 0 8 | Vers lag va n de Raa d va n Bes tu u r
Øystein Løseth
Øystein Løseth (Noorse nationaliteit, 1958) is sinds 23 april 2008 Voorzitter van de Raad van Bestuur en Chief Executive Officer van Nuon. Hij is sinds 1 januari 2006 lid van de Raad van Bestuur van Nuon. Daarvoor was hij vanaf augustus 2003 Managing Director van Nuon Energy Sourcing. Carrière Voordat Øystein Løseth in 2003 in dienst trad van Nuon werkte hij voor Statkraft in Noorwegen. In eerste instantie was hij als Managing Director verantwoordelijk voor het opzetten van Statkraft Energy Europe in Nederland en Duitsland, waarna hij is aangesteld als directeur van de Strategy Division van Statkraft. In 2002 is hij benoemd tot lid van de Raad van Bestuur bij Statkraft, verantwoordelijk voor productie en projectontwikkeling. Voor zijn carrière bij Statkraft is hij werkzaam geweest bij Naturkraft, Alliance Gas en Statoil. Commissariaten/nevenfuncties ■■ Lid Raad van Commissarissen Sweco AB (Zweden); ■■ Lid Raad van Commissarissen Eidsiva Produksjon AS (Noorwegen).
Doede Vierstra
Doede Vierstra (Nederlandse nationaliteit, 1958) is sinds 1 mei 2006 lid van de Raad van Bestuur en Chief Financial Officer van Nuon. Carrière Voordat Doede Vierstra in 2006 in dienst trad van Nuon werkte hij voor Koninklijke Wessanen N.V. en bij Koninklijke Friesland Foods N.V., waar hij de functies vervulde van CFO en lid van de Concerndirectie. Gedurende de periode 1985-2000 vervulde de heer Vierstra bij Unilever N.V. diverse financiële en strategische managementfuncties in Nederland, Thailand, Denemarken en Engeland. Commissariaten/nevenfuncties ■■ Lid Raad van Commissarissen Liander N.V. (voorheen N.V. Continuon Netbeheer); ■■ Voorzitter WENb (Werkgeversvereniging voor de Energie-, Afval & Milieu- en Kabel & Telecombedrijven); ■■ Lid Raad van Toezicht FRES (Foundation Rural Energy Services); ■■ Lid Raad van Advies EMIA (Interne Auditopleiding Universiteit van Amsterdam).
23
<
I n hou dsopgave
24 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Overige
Strategisch partnerschap
De organisatiestructuur van de klantendivisies is gewijzigd van meerdere divisies naar een divisie Marketing & Sales, die bestaat uit de segmenten Nederland, België, Duitsland, Customer Care Center en Value Added Services (VAS). VAS bestaat uit alle deelnemingen van Nuon Energy, die energiegerelateerde producten en diensten aanbieden zoals installatiebedrijf Feenstra en isolatiebedrijf Rogro. Door deze reorganisatie zijn we beter in staat in te spelen op veranderende behoeftes van klanten, vooral als het gaat om groene of energiebesparende producten, diensten en adviezen. Het feit dat we aan het einde van het jaar meer klanten hadden in vergelijking tot het begin van 2008, onderschrijft de waardering van de markt voor de prijs-kwaliteitverhouding die Nuon nastreeft.
Gedurende het gehele jaar heeft er een intensieve dialoog plaatsgevonden tussen de Raad van Bestuur, de Raad van Commissarissen en de aandeel houders, zowel op politiek als op ambtelijk niveau, over de strategische koers van Nuon Energy en de daarbij behorende stappen. In de zomer van 2008 is er een proces gestart om via de verkoop van een, in eerste instantie, minderheid van de aandelen een strategische internationale partner te vinden teneinde verdere groei te realiseren. Na een intensief traject van enkele maanden waarbij er met diverse partijen gesprekken zijn gevoerd, heeft dit in februari 2009 geresulteerd in het aangekondigde partnerschap met Vattenfall. In Vattenfall heeft Nuon Energy een partner gevonden die haar in staat stelt de bestaande strategie voort te zetten en haar doelstellingen te realiseren. Vattenfall speelt een voortrekkersrol in de milieudiscussie en is een belangrijke schakel in het tegengaan van de klimaatverandering. Het partnerschap geeft een impuls aan het investeringsprogramma van Nuon Energy voor nieuwe, duurzame productie en innovatieve energietechnologieën. Vattenfall zal in eerste instantie een belang van 49% nemen in Nuon Energy. De resterende 51% van de aandelen zal in de komende zes jaar worden verkregen onder vastgestelde voorwaarden. De gefaseerde overdracht van aandelen onderstreept het gezamenlijke commitment van Nuons aandeelhouders en Vattenfall om de publieke belangen en de Nederlandse identiteit van Nuon Energy te waarborgen. Er zal een stichting worden opgezet om de door Nuon behartigde publieke belangen te bewaken en te waarborgen. De transactie wordt naar verwachting tegen het einde van het tweede kwartaal van 2009 afgerond. De transactie vereist goedkeuring van aandeelhouders en de relevante mededingingautoriteit.
Tenslotte is in 2008 de acquisitie van isolatiebedrijf Rogro afgerond. Wij zijn daarmee het eerste energiebedrijf in Nederland dat woningisolatie aanbiedt en daarmee op commercieel interessante wijze het energie verbruik van zijn klanten kan verlagen.
Organisatorische splitsing Binnen Nuon is door een groot aantal mensen hard en succesvol gewerkt aan de organisatorische splitsing van Nuon in een netwerkbedrijf, Alliander, en een productie -en leveringsbedrijf, Nuon Energy. Gedurende het eerste halfjaar is de organisatie doorgelicht en daar waar nodig gereorganiseerd. Bovendien hebben we contractuele afspraken gemaakt om te voldoen aan de Wet onafhankelijk netbeheer (WON). Op 30 juni 2008 heeft de onderneming de Overeenkomst tot Splitsen getekend, die deze organisatorische splitsing ook juridisch vormgaf. Vanaf 1 juli 2008 functioneren beide bedrijven onafhankelijk van elkaar. Mede op basis van deze overeenkomst is het officiële Splitsingplan op 30 oktober 2008 naar de NMa/ Energiekamer gestuurd voor advies aan de minister van Economische Zaken. In afwachting van de finale goedkeuring van de minister zijn we hiermee klaar om ook de laatste stap in dit proces te nemen: de feitelijke splitsing door een direct aandeelhouderschap in enerzijds een productieen leveringsbedrijf en een netwerkbedrijf anderzijds. Ook binnen het kader van het voldoen aan de WON zijn we in nauw overleg met TenneT over de wijze waarop we de overdracht van het beheer van onze hoogspanningsnetten (≥ 110 kV) zullen vormgeven. De gesprekken zijn reeds in een vergevorderd stadium en kunnen naar verwachting in 2009 worden afgerond.
Ontwikkelingen in onze belangrijkste markten in 2008 Ontwikkelingen in de Nederlandse consumentenmarkt In het afgelopen jaar is de concurrentiedruk in de Nederlandse consumentenmarkt (‘Business to Customers’ ofwel B2C) wederom toegenomen. Grote internationale leveranciers zijn in Nederland hun merkbekendheid en klantenbasis verder aan het opbouwen. Dit ging gepaard met intensieve marketingcampagnes en agressieve wervingsmethoden, en een toename van de prijsconcurrentie.
<
I n hou dsopgave O ntwi kkelingen in onze b ela ngri j ks te mark ten in 2 0 0 8 | Vers lag va n de Raa d va n Bes tu u r
In 2008 is de prijs van energie fors gestegen als gevolg van de hogere prijzen voor grondstoffen. Hierdoor is bij veel consumenten onrust ontstaan over de betaalbaarheid van energie en de voorspelbaarheid van de jaarlijkse energienota. Wij hebben op deze ontwikkelingen gereageerd met enerzijds intensieve wervingscampagnes en een sterke focus op het behoud van onze klanten. Wij hebben onze energieproductportfolio verder verbreed, onder meer op het gebied van prijzen, looptijden en duurzaamheid. Zo zijn bijvoorbeeld de groene energieproducten vanaf december opgebouwd uit energie die door ons en onze partners zelf in Nederland duurzaam is opgewekt. Anderzijds hebben wij veel aandacht besteed aan het voorkomen van energieverspilling: 30% van alle energie in Nederland wordt verspild. Dit is onnodig, niet goed voor het milieu en ook niet goed voor de hoogte van de energienota. Wij hebben onze productportfolio van energiebesparende producten en diensten uitgebreid door de overname van een groep van isolatiebedrijven in het voorjaar van 2008. Tevens zijn we gestart met het aanbieden van de mogelijkheid om onze klanten energiebesparende investeringen door een financiële partner te laten voorfinancieren via de energienota. Maandelijks betalen de klanten dan een deel van het bedrag terug. Daarnaast hebben we het afgelopen jaar uitgebreide persoonlijke online energieadviesmogelijkheden geïntroduceerd. Zo kan iedere Nederlander een op zijn persoonlijke situatie toegesneden energieadvies krijgen om energie te besparen. Ondanks de fors toegenomen concurrentiedruk is ons klantenbestand het afgelopen jaar toegenomen. Het marktaandeel in zowel de consumenten markt als de kleinzakelijke markt is gegroeid. In deze markten hebben wij onze leidende positie verder verbeterd. Bovendien is de klanttevreden heid in dit marktsegment gestegen ten opzichte van vorig jaar. Daarnaast is tevens de afzet van energiebesparende producten verder toegenomen in 2008. Ontwikkelingen in de zakelijke markt in Nederland De zakelijke markt (‘Business to Business’ ofwel B2B) in Nederland heeft de laatste jaren een aantal veranderingen doorgemaakt. Onze klanten eisen in toenemende mate dat we met hen meedenken, vragen formuleren en oplossingen bieden, aangezien zij een juiste keuze willen maken in een markt die voortdurend in beweging is. We zien dan ook een trend in het inzetten van consultants en professionele inkopers door bedrijven
25
om de energie-inkoop voor hen te regelen en de inkoop via collectieven door de grote zakelijke klanten. De sterke fluctuaties van prijzen op de energiemarkt maken duidelijk dat het moment van inkopen van energie steeds belangrijker wordt om de energiekosten te blijven beheersen. Wij reageren hierop door onze klanten op maat gesneden oplossingen te bieden en onze klanten actief bij dit proces te begeleiden, bijvoorbeeld in de vorm van energieanalyses die het energieverbruik en daaraan de gerelateerde besparingsmogelijkheden steeds transparanter maken. Daarnaast hebben we de laatste jaren een toename van het aantal (buiten landse) aanbieders op de markt gezien, waaronder ook niet-traditionele leveranciers als banken en ‘trading houses’. Dit betreffen onder meer internetplatforms waarop blokken energie worden verhandeld. Deze partijen beperken zich slechts tot het leveren van commodity-producten. Wij reageren hierop door onze klanten proactief te ondersteunen bij hun energievraagstukken en toegevoegde waarde te bieden met onze services en diensten. Verder hebben wij het afgelopen jaar een scherpere focus op de gasmarkt gehad met een sterk verbeterde propositie. Dit heeft geleid tot een forse toename van het verkochte gasvolume in dit segment. Ondanks de competitieve marktomstandigheden zijn onze marktaandelen elektriciteit en gas in de zakelijke markt het afgelopen jaar gestegen en heeft de klanttevredenheid in de zakelijke markt het hoogste niveau ooit bereikt. Ontwikkelingen in de consumenten- en zakelijke markt in België Wij hebben in 2008 ons marktaandeel weten te consolideren op de Belgische markt met een sterke nadruk op Vlaanderen. Zo kenden wij een klantengroei van 9% ten opzichte van 2007 en wisten we onze positie van eerste nieuwe toetreder en derde energieleverancier van België te bestendigen. Daar waar politieke discussies met name werden gevoerd rondom de ontwikkeling van elektriciteit en gasprijzen, hebben onze bestaande en nieuwe klanten massaal gekozen voor de nieuwe vasteprijsproducten, waarmee ze zich kunnen indekken tegen prijsstijgingen die direct ingrijpen in hun koopkracht. De mogelijkheid om de prijs van zowel elektriciteit als gas vast te zetten voor maar liefst drie jaar was tot nu toe nog niet aanwezig op de Belgische markt. Wij verwachten in 2009 nog meer ontwikkelingen op het gebied van prijsontwikkelingen van energie. De sociale impact (energiearmoede) die hier een direct gevolg van is staat hoog op de politieke agenda. Zo zal ook worden gekeken hoe de ervaring van Nuon op de Nederlandse markt op het gebied van energiebesparing kan worden benut in de Belgische situatie.
<
I n hou dsopgave
26 Nuon Jaar verslag 20 0 8
In de recent geliberaliseerde Waalse markt heeft de concurrentie zich geïntensiveerd met een voor ons nog timide start. Dit heeft met name te maken met het profiel van de consumenten in Wallonië en de nadruk die gelegd werd op het uitbreiden van de activiteiten richting bestaande klanten in Vlaanderen, waar wij al sinds 2003 actief zijn. Verder werden we verplicht nieuwe eisen van de wetgever en toezichthouder te implementeren, wat een beslag heeft gelegd op operationele processen. Zo moest bijvoorbeeld binnen korte tijd een nieuwe lay-out worden geïntroduceerd voor de factuur richting onze klanten en moesten overheidskortingen en belastingen worden toegekend. In 2008 zijn ook samen met zowel energieleveranciers als netwerkbedrijven gesprekken geïnitieerd met de Vlaamse toezichthouder VREG aangaande het marktmodel. Wij streven ernaar om op termijn tot een geharmoniseerder marktmodel te komen, in plaats van de huidige situatie waarbij elk gewest met een eigen model werkt. Wij hebben de gesprekken als constructief ervaren en kijken uit naar het voorstel van de VREG in de loop van 2009. Ontwikkelingen in de consumenten- en zakelijke markt in Duitsland In het afgelopen jaar is het landschap van de Duitse retailmarkt sterk veranderd. Naast de vier grote gevestigde partijen zijn ook de Stadtwerke begonnen met eigen retailbranding, waardoor de concurrentiedruk drastisch is toegenomen. Dit is deels te danken aan een verbeterd reguleringskader voor klantenacquisitie en dienstverlening. Zo heeft de Bundes netzagentur (de toezichthouder voor netwerken in Duitsland) het toezicht op de netwerktarieven aangepast van cost-based naar yardstick regulering, met als gevolg een sterke toename in transparantie voor de berekening van netwerktarieven bij het acquireren van klanten. De implementatie van gestandaardiseerde branchebrede overstapprocessen voor klanten (customer switching) medio 2008 heeft het voor klanten simpeler gemaakt om de stap te nemen om van leverancier te veranderen. 2008 is ook het jaar geweest waarin wij de uitrol van onze aanwezigheid op de retailmarkt voor elektriciteit in alle grootstedelijke gebieden in Duitsland succesvol hebben afgerond. Ook voor de verkoop van gas aan huishoudens zijn wij nu in alle grote West-Duitse steden vertegenwoordigd. Dit is in lijn met de strategie die ten grondslag ligt aan de groei van Nuon op de Duitse markt.
Wij hebben ook een aantal innovaties doorgevoerd op de Duitse elektriciteit- en gasmarkt, die in Nederland succesvol zijn gebleken. Zo zijn twee energiewinkels geopend die als nieuwe verkoopkanalen zullen gaan dienen in zowel Hamburg als Heinsberg. In 2008 waren ook de voorbereidingen voor een self-service internetportal voor consumenten in volle gang. Dit zal in april 2009 op de markt geïntroduceerd worden. Ook energiebesparing stond hoog op de politieke agenda van Duitsland. De doelstellingen voor 2020 zijn gezet voor zowel duurzame energie als CO2-reductie en energiebesparing. Wij hebben hierin in 2008 een pioniersrol mogen spelen met de introductie van het eerste ‘energie transitieproduct’ Sparmatik, een product gebaseerd op energiebesparing bij de klant. Ontwikkelingen in de inkoop- en handelsmarkten voor commodities De productie van elektriciteit in onze centrales en de verkoop van elektriciteit en gas aan onze klanten brengt met zich mee dat de prijs van onze producten en onze resultaten worden beïnvloed door marktfluctuaties in de prijzen van diverse energie-commodities. De belangrijkste energiecommodities waar we mee te maken hebben zijn elektriciteit, steenkool, gas, olie en CO2-emissierechten. De marktontwikkelingen van deze commodities volgen we nauwgezet om de positie te beheersen waaraan we worden blootgesteld als gevolg van onze activiteiten als producent en leverancier van elektriciteit. De in- en verkoop van commodities ten behoeve van de productie en verkoop van elektriciteit voor enig jaar vinden voor een deel plaats in de daaraan voorafgaande jaren. Op deze manier proberen we het effect van plotseling optredende fluctuaties in marktprijzen zoveel mogelijk te beheersen. Deze marktontwikkelingen bieden echter ook kansen om extra marge te genereren. De prijzen van energie-commodities hebben in 2008 een fluctuatie laten zien van ongekende omvang. De eerste helft van het jaar was een voortzetting van de trend van eind 2007: prijzen bleven stijgen omdat de vraag naar grondstoffen als steenkool en ijzererts uit voornamelijk Azië vrijwel ongelimiteerd leek. Dit dreef de prijzen van ‘dry bulk freight’ (de schepen die steenkool, erts, graan en dergelijke vervoeren en de levensader van de internationale handel vormen) tot ongekende hoogten op. De kosten van import van steenkool verdubbelden in het eerste halfjaar van 2008. De aanhoudende stijging van de olieprijs met een piek van USD 147 per vat
<
I n hou dsopgave O ntwi kkelingen in onze b ela ngri j ks te mark ten in 2 0 0 8 | Vers lag va n de Raa d va n Bes tu u r
was eveneens van invloed op de prijs van energie-commodities, omdat de prijs van gas is gerelateerd aan die van olie. Samen met de omstandigheid dat het merendeel van de opwekking in Nederland geschiedt met gas of steenkool, leidde dit tot recordprijzen voor elektriciteit – tot meer dan € 100 per MWh voor 2009 baseload-elektriciteit. In de tweede helft van 2008 werden de effecten van de kredietcrisis en de economische recessie zichtbaar. Prijzen stortten in: de olieprijs daalde met meer dan USD 100 per vat, de gasprijs daalde met 40% en de vrachtprijzen daalden scherp, in sommige gevallen met wel 96%. Bovengenoemde (olie)prijsontwikkelingen zorgden eveneens voor grote fluctuaties in de spark spread, oftewel het verschil, gemeten in €/MWh, tussen de marktprijs van gas voor de productie van energie in onze gasgestookte energiecentrales en de marktprijs van elektriciteit. Waar de spark spreads gedurende het eerste halfjaar 2008 van € 20/MWh naar € 10/MWh daalden, leidde zowel de daling van de olieprijs als de hogere spotprijzen voor elektriciteit in het tweede halfjaar tot een geleidelijk herstel naar niveaus boven de € 20/MWh in het vierde kwartaal van 2008. De prijsontwikkelingen van steenkool hadden daarentegen minder effect op de dark spread (gelijk aan de spark spread, alleen voor kolengestookte energiecentrales). Dark spread-niveaus begonnen het jaar net onder € 20/MWh. Doordat de elektriciteitsprijzen een hogere correlatie toonden met de prijsontwikkelingen van olie en gas dan met de prijsontwikkeling van steenkool, stegen de dark spreads geleidelijk tot ongeveer € 25/MWh in het vierde kwartaal van 2008. De kredietwaardigheid van sommige marktpartijen waarmee we zaken doen bleef in toenemende mate onze aandacht houden. De kredietwaardigheid van relatief veilige ondernemingen als investment banks en commerciële banken daalde. Sommige banken hadden overheidssteun nodig of gingen zelfs failliet. Daarnaast verdwenen veel hedge funds uit de markt. We zijn er, in handel en inkoop, in geslaagd onze hoge standaard ten aanzien van kredietkwaliteit te handhaven en hebben veel tijd en moeite gestoken in de eliminatie en het mitigeren van de openstaande risico’s en posities in de bankensector, zonder verliezen.
27
Financieel Resultaatanalyse Onze resultaten over de afgelopen jaren zijn sterk beïnvloed door bijzondere posten en mutaties in de fair value (reële waarde) van financiële instrumenten. Bij de analyse van onze resultaten wordt getracht inzicht te verschaffen in de ontwikkeling van de onderliggende bedrijfsresultaten door een onderscheid te maken tussen de gerapporteerde resultaten enerzijds en de resultaten geschoond voor bijzondere posten en fair value-mutaties anderzijds. Indien in dit verslag wordt gesproken over ‘gerapporteerd resultaat’ dan bedoelen we daarmee het totale resultaat inclusief de bijzondere posten en fair value-mutaties. Onder ‘resultaat exclusief bijzondere posten’ of ‘resultaat gecorrigeerd voor bijzondere posten en fair value-mutaties’ wordt verstaan het gerapporteerde resultaat, exclusief bijzondere posten en fair value-mutaties. In de tabel op de volgende pagina is een overzicht opgenomen van de gerapporteerde cijfers en de cijfers exclusief bijzondere posten en fair value-mutaties. Verderop in dit verslag wordt nader ingegaan op de bijzondere posten en fair value-mutaties die in de resultaten over de afgelopen twee jaar zijn begrepen.
<
I n hou dsopgave
28 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Gerapporteerde cijfers en cijfers exclusief bijzondere posten en fair value-mutaties € miljoen
Netto-omzet Elektriciteit Gas Warmte en overig
Brutomarge Elektriciteit Gas Warmte en overig Overige opbrengsten Operationele kosten Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen
Gerapporteerd 2007 2008 6.147 5.650 2.905 2.857 2.248 1.860 994 933 2.522 1.352 538 632 124 -1.607
2.577 1.551 433 593 103 -1.315
Bijzondere posten en fair value-mutaties 2008 2007 -71 -77 -71 -77 – – – – -43 -43 – – – -126
-100 -81 – -19 – -63
Exclusief bijzondere posten en fair value-mutaties 2008 2007 6.218 5.727 2.976 2.934 2.248 1.860 994 933 2.565 1.395 538 632 124 -1.481
2.677 1.632 433 612 103 -1.252
-412 158
-364
1 –
-25 –
-413 158
-339
113
785
1.114
-168
-188
953
1.302
68 24
-30
39 –
– –
29 24
-30
18
Resultaat voor belastingen uit voortgezette bedrijfsactiviteiten
877
1.102
-129
-188
1.006
1.290
Belastingen
-111
-237
123
81
-234
-318
Resultaat na belastingen uit voortgezette bedrijfsactiviteiten
766
865
-6
-107
772
972
– 766
11
– -6
–
876
-107
– 772
983
-1
-1
–
–
-1
-1
765
875
-6
-107
771
982
Geactiveerde eigen productie
Bedrijfsresultaat (EBIT) uit voortgezette bedrijfsactiviteiten Financiële baten/(lasten) Resultaat deelnemingen en joint ventures
Resultaat na belastingen uit beëindigde bedrijfsactiviteiten
Resultaat na belastingen
113
18
11
Waarvan: Resultaat na belastingen toerekenbaar aan minderheidsaandeelhouders
Resultaat na belastingen toerekenbaar aan aandeelhouders van Nuon
<
I n hou dsopgave Fina n c ie el | Vers lag va n de Raa d va n Bes tu u r
Netto-omzet uit voortgezette bedrijfsactiviteiten € miljoen
6.250
6.147 5.650
5.000 3.750
994
933
2.248
1.860
2.905
2.857
2.500 1.250 0
2008
2007
Elektriciteit (inclusief fair value mutaties) Gas Warmte en overige producten
De netto-omzet over 2008 is gestegen tot € 6.147 miljoen (2007: € 5.650 miljoen). Indien bijzondere posten buiten beschouwing worden gelaten, dan is er sprake van een stijging van de netto-omzet van 9% tot € 6.218 miljoen (2007: € 5.727 miljoen).
29
De netto-omzet elektriciteit is in het boekjaar gestegen tot € 2.905 miljoen (2007: € 2.857 miljoen). Exclusief bijzondere posten is de netto-omzet elektriciteit in 2008 gestegen tot € 2.976 miljoen (2007: € 2.934 miljoen), met name door fors toegenomen handelsresultaten. Het totale geleverde volume elektriciteit is licht gestegen ten opzichte van 2007. Vooral in het zakelijke segment en in België is de afzet van elektriciteit gestegen. Op de Nederlandse consumentenmarkt is er, ondanks een stijging van het aantal klanten, sprake van een lichte daling van de afzet; ook in Duitsland is er minder elektriciteit afgezet in vergelijking met 2007. De netto-omzet is negatief beïnvloed door de daling van de prijs van elektriciteit op de Nederlandse consumentenmarkt per 1 januari 2008. Ondanks een stijging van de prijs van elektriciteit op de consumentenmarkt per 1 juli 2008 heeft de elektriciteitsprijs in 2008 ruim onder die van 2007 gelegen. Het aantal elektriciteitsleveringscontracten op de Nederlandse consumentenmarkt is in 2008 licht gestegen, maar blijft afgerond 2,3 miljoen (2007: 2,3 miljoen). In de Duitse consumentenmarkt is het aantal elektriciteitsklanten toegenomen tot 270.000 (2007: 210.000). In België is het aantal elektriciteitsklanten in 2008 eveneens gestegen tot circa 275.000 (2007: 260.000). De omzet van het segment Netwerkbedrijf is gestegen, voornamelijk door de vrijval van een voorziening samenhangend met een tariefgeschil met de Energiekamer die in 2007 was gevormd. Daarnaast zijn de getransporteerde volumes elektriciteit gestegen.
Afzet elektriciteit 2008
2007
Elektriciteit (GWh) 19.566
Duitsland
19.810 2.656 1.566
Totaal afzet elektriciteit
24.032
23.684
2,3 275 270
260
Nederland België
2.490 1.628
Aantal contracten consumenten- en kleinzakelijke markt Nederland (miljoen) België (duizend) Duitsland (duizend)
2,3 210
<
I n hou dsopgave
30 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Afzet gas 2008
2007
Gas (miljoen m3) 4.404
Duitsland
4.733 357 101
Totaal afzet gas
5.191
4.818
1,9 160 35
140
2.816
2.567
Nederland België
343 71
Aantal contracten consumenten- en kleinzakelijke markt Nederland (miljoen) België (duizend) Duitsland (duizend)
1,9 10
Aantal graaddagen Nederland
De netto-omzet gas is in 2008 gestegen tot € 2.248 miljoen (2007: € 1.860 miljoen). Bij een licht gestegen aantal gasleveringscontracten in de Nederlandse consumentenmarkt van afgerond 1,9 miljoen, is de afzet van gas in 2008 fors gestegen ten opzichte van het voorgaande jaar, vooral door het koudere weer in het eerste halfjaar en het laatste kwartaal van 2008 ten opzichte van de vergelijkbare periode. Het totale aantal graaddagen in 2008 is aanzienlijk hoger dan in 2007. Ook in Duitsland en België en in de zakelijke markt zijn hogere volumes gerealiseerd. De totale afzet van gas is hiermee 8% hoger dan in 2007. Daarentegen heeft, ondanks een stijging van gasprijzen in de consumentenmarkt per 1 januari 2008 in verband met de stijging van de gasprijs bij GasTerra, de gasprijs in de eerste helft van het jaar lager gelegen dan in het eerste halfjaar van 2007. In de tweede helft van 2008 lagen de gasprijzen hoger dan in de vergelijkbare periode. Verder hebben onze in het tweede kwartaal van 2008 aangekochte gasexploratie- en productieactiviteiten (Burlington) bijgedragen aan een stijging van de omzet gas.
De netto-omzet gas van het segment Netwerkbedrijf is ondanks een stijging van de getransporteerde volumes gas licht gedaald door een daling van de transporttarieven voor gas ten opzichte van de vergelijkbare periode. De netto-omzet warmte en overige producten is in 2008 gestegen tot € 994 miljoen, ten opzichte van € 933 miljoen in het jaar daarvoor. In deze omzet zijn naast warmtelevering onze installatieactiviteiten (Feenstra), isolatieactiviteiten (Rogro), beveiliging, openbare verlichting, meetactiviteiten, energiewinkels en industrieparkmanagement begrepen. Deze stijging is voor een belangrijk deel gerealiseerd met onze installatieen isolatieactiviteiten. Daarnaast is de omzet uit warmtelevering gestegen, met name door een relatief koud eerste halfjaar en laatste kwartaal van 2008 ten opzichte van de vergelijkbare periode.
<
I n hou dsopgave Fina n c ie el | Vers lag va n de Raa d va n Bes tu u r
Brutomarge uit voortgezette bedrijfsactiviteiten € miljoen
3.000 2.400
2.577
2.522 632
593
538
433
1.352
1.551
1.800 1.200 600
31
De brutomarge gas is in 2008 uitgekomen op € 538 miljoen en is daarmee fors gestegen ten opzichte van 2007 (2007: € 433 miljoen). De positieve marge op onze nieuwe gasexploratie- en productieactiviteiten is de belangrijkste oorzaak van deze stijging. Het geleverde volume gas in de drie kernlanden is in 2008 gestegen met 8% ten opzichte van 2007. Deze stijging is voornamelijk zichtbaar in de consumenten- en zakelijke markt in Nederland en weerspiegelt het relatief koude weer in het eerste halfjaar en laatste kwartaal van 2008. De brutomarge in België is eveneens toegenomen. De brutomarge van Nuon Duitsland is vergelijkbaar met 2007. De brutomarge op het transport van gas is gedaald ten opzichte van 2007, met name door lagere transporttarieven. De brutomarge, uitgedrukt als percentage van de netto-omzet, is gestegen van 23% in 2007 naar 24% in 2008.
0
2008 Elektriciteit Gas
2007
Warmte en overige producten
De gerapporteerde brutomarge over 2008 bedraagt € 2.522 miljoen (2007: € 2.577 miljoen). Indien bijzondere posten en fair value-mutaties buiten beschouwing worden gelaten, dan is er sprake van een daling van de brutomarge van 4% tot € 2.565 miljoen (2007: € 2.677 miljoen). De brutomarge, uitgedrukt als percentage van de netto-omzet en exclusief bijzondere posten, daalde van 47% in 2007 tot 41% in 2008, voornamelijk als gevolg van de daling van de marge op de productie van elektriciteit. De gerapporteerde brutomarge elektriciteit over 2008 bedroeg € 1.352 miljoen (2007: € 1.551 miljoen). Exclusief bijzondere posten en fair value-mutaties daalde de brutomarge met 15% tot € 1.395 miljoen (2007: € 1.632 miljoen). De daling van de brutomarge is vooral veroorzaakt in het segment Midstream. Lagere productieresultaten ten opzichte van 2007, zowel door lagere beschikbaarheid van centrales in verband met onderhoud als door een lagere spark spread, hebben een dempend effect op de marge tot gevolg gehad. Ook hebben wij in 2007 door gunstige marktomstandigheden meer mogelijkheden gehad tot optimalisatie van de productie dan in 2008. De brutomarges van Nuon België en Duitsland zijn gestegen ten opzichte van het voorgaande jaar. De brutomarge op het transport van elektriciteit is eveneens gestegen ten opzichte van 2007, voornamelijk door de vrijval van een voorziening die in 2007 was gevormd, alsook door een stijging van de getransporteerde volumes elektriciteit.
De brutomarge warmte en overige producten is met € 632 miljoen in 2008 gestegen ten opzichte van het vergelijkbare boekjaar (2007: € 593 miljoen). Exclusief bijzondere posten en fair value-mutaties steeg de brutomarge relatief minder, van € 612 miljoen in 2007 tot € 632 miljoen in 2008. Vooral onze warmteactiviteiten hebben bijgedragen aan deze stijging. Dit kan met name verklaard worden door een relatief koud eerste halfjaar en laatste kwartaal van 2008 ten opzichte van de vergelijkbare periode. Ook onze isolatieactiviteiten hebben bijgedragen aan een verbetering van de brutomarge. Operationele kosten uit voortgezette bedrijfsactiviteiten € miljoen
2.000 1.600
1.607 1.315
1.200 800
662
498
249
176
696
641
400 0
2008 Personeelskosten Externe personeelskosten
2 007 Overige kosten
<
I n hou dsopgave
3 2 Nuon Jaar verslag 20 0 8
De gerapporteerde operationele kosten over 2008 bedragen € 1.607 miljoen (2007: € 1.315 miljoen). Exclusief bijzondere posten is sprake van een stijging van 18% tot € 1.481 miljoen (2007: € 1.252 miljoen).
Bedrijfsresultaat uit voortgezette bedrijfsactiviteiten € miljoen
1.250
De personeelskosten zijn gestegen tot € 696 miljoen (2007: € 641 miljoen). Deze kostenstijging is mede het gevolg van een hoger activiteitenniveau in de Nederlandse consumentenmarkt en Duitsland en van algemene salaris stijgingen in lijn met de sector-cao. Het aantal eigen personeelsleden is ten opzichte van vorig jaar met 7% gestegen. De kosten van inhuur van extern personeel zijn eveneens gestegen en bedragen € 249 miljoen in 2008, ten opzichte van € 176 miljoen in 2007. Deze stijging wordt vooral veroorzaakt door werkzaamheden die verband houden met de splitsing, alsmede een stijging van de activiteiten bij Netwerkbedrijf1, waaronder de uitrol van slimme meters, en bij Downstream1, waaronder installatieactiviteiten. De overige kosten zijn gestegen tot € 662 miljoen (2007: € 498 miljoen). Tegenover lagere kosten door kostenbeheersingsmaatregelen stonden in 2008 hogere marketingkosten, hogere kosten samenhangend met strategische trajecten, waaronder de splitsing van Nuon in een netwerkbedrijf en een productie- en leveringsbedrijf, en het strategische partnerproject voor het productie- en leveringsbedrijf, een stijging van de kosten samenhangend met cross border leases, waaronder kosten van de herwaardering van een aan een cross border leaseconstructie gerelateerde belegging in verband met de kredietcrisis en het vormen van een voorziening in dit kader van in totaal € 105 miljoen, en bijzondere waardeverminderingen op debiteuren.
Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen uit voortgezette bedrijfsactiviteiten De afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen bedragen in 2008 € 412 miljoen (2007: € 364 miljoen). De bijzondere waardeverminderingen in 2008 hebben voornamelijk betrekking op gasgestookte elektriciteitscentrales en warmteprojecten, als gevolg van wijzigingen in markt omstandigheden. In totaal bedroegen de bijzondere waardeverminderingen € 9 miljoen (2007: € 36 miljoen). In 2008 is voor € 10 miljoen aan waarde verminderingen uit eerdere jaren teruggenomen ten gunste van het resultaat (2007: € 11 miljoen). Exclusief deze bijzondere posten zijn de afschrijvingen over 2008 gestegen tot € 413 miljoen (2007: € 339 miljoen). Deze stijging wordt vooral veroorzaakt door de afschrijving op onze nieuwe gasexploratieactiviteiten.
1.114 1.000 750
785
500 250 0
2008
2 007
Het bedrijfsresultaat uit voortgezette bedrijfsactiviteiten is in 2008 gedaald tot € 785 miljoen (2007: € 1.114 miljoen). Indien bijzondere posten buiten beschouwing worden gelaten, dan is het bedrijfsresultaat met 27% gedaald tot € 953 miljoen in 2008 (2007: € 1.302 miljoen). De stijging van de operationele kosten is de belangrijkste oorzaak van deze daling.
Financiële baten en lasten De financiële baten en lasten komen in 2008 per saldo uit op een bate van € 68 miljoen, waar in 2007 sprake was van netto financierings lasten van € 30 miljoen. In het tweede kwartaal van 2008 zijn incidentele rente baten van € 42 miljoen verantwoord die verband houden met de afkoop van een langlopende lening. Daarnaast zijn hogere valutaresultaten verantwoord en heeft de gemiddelde stijging in het saldo liquide middelen over het boekjaar, gecombineerd met hogere rentetarieven, gezorgd voor hogere rentebaten. Ook zijn in 2007 extra valutalasten verantwoord door onder meer het verbreken van een hedgerelatie op USD-zekerheden (collaterals). Daarentegen hebben wij in 2008 hogere interestlasten geboekt vanwege het oprenten van de schuld aan ConocoPhillips voor de aankoop van Burlington, waarvan de definitieve afrekening heeft plaatsgevonden aan het eind van het boekjaar.
Met ingang van het derde kwartaal 2008 heeft Nuon haar segmentatie aangepast.
1
<
I n hou dsopgave Fina n c ie el | Vers lag va n de Raa d va n Bes tu u r
Resultaat uit deelnemingen en joint ventures
Resultaat na belasting
Het resultaat uit deelnemingen en joint ventures bedraagt in 2008 € 24 miljoen, ten opzichte van € 18 miljoen in 2007, en bestaat hoofd zakelijk uit resultaten uit het Offshore Windpark Egmond aan Zee. De lagere productie van dit windpark in vergelijking met het boekjaar 2007 is ruim gecompenseerd door aanzienlijk hogere leveringsprijzen. Nuon heeft haar belang in het Noorse Arctic Wind SA in het vierde kwartaal van 2008 afgestoten.
€ miljoen
33
1.000
875 800
765
600 400
Belastingen over het resultaat uit voortgezette bedrijfsactiviteiten De effectieve belastingdruk in 2008 bedraagt 12,7% ten opzichte van 21,5% in 2007. De lage druk wordt met name veroorzaakt door eenmalige belastingbaten in het segment Midstream ter hoogte van € 95 miljoen. Enerzijds betreft dit het tot waardering brengen van tijdelijke verschillen tussen de fiscale en commerciële afschrijvingstermijnen van de productie- eenheden, die voorheen niet gewaardeerd waren (€ 77 miljoen; 2007: nihil) en anderzijds zijn de fiscaal compensabele verliezen van Nuon België ter hoogte van € 18 miljoen tot waardering gebracht (2007: nihil). Exclusief deze bijzondere posten zou de belastingdruk in 2008 23,5% geweest zijn. Het verschil met het nominale tarief van 25,5% wordt verklaard door de van belasting vrijgestelde resultaten uit deelnemingen en joint ventures, alsmede enkele correcties op voorgaande periodes. De relatief lage belastingdruk in 2007 wordt veroorzaakt door een eenmalige belastingbate van € 35 miljoen als gevolg van de finale vaststelling van compensabele verliezen uit eerdere jaren.
Resultaat na belastingen uit voortgezette bedrijfsactiviteiten Het gerapporteerde resultaat na belastingen uit voortgezette bedrijfs activiteiten over 2008 bedroeg € 766 miljoen (2007: € 865 miljoen). Exclusief bijzondere posten en fair value-mutaties is het resultaat na belastingen uit voortgezette bedrijfsactiviteiten gedaald met 21% tot € 772 miljoen (2007: € 972 miljoen). Lagere productieresultaten en hogere operationele kosten hebben het resultaat gedrukt. Daarentegen hebben onze nieuwe gasexploratie- en productieactiviteiten, onze gasopslagactiviteiten en onze warmteactiviteiten een hogere bijdrage aan het resultaat geleverd dan in 2007.
200 0
2008
2 007
Het resultaat na belasting over 2008 toerekenbaar aan de aandeelhouders van n.v. Nuon is gedaald tot € 765 miljoen (2007: € 875 miljoen). Exclusief bijzondere posten is het resultaat na belasting gedaald van € 982 miljoen in 2007 tot € 771 miljoen in 2008.
Bijzondere posten1 begrepen in het resultaat Onze resultaten zijn de afgelopen twee jaar sterk beïnvloed door bijzondere posten. Wij definiëren bijzondere posten als posten die – in onze opinie – niet direct voortvloeien uit de reguliere bedrijfsvoering en/of die qua aard en omvang dusdanig significant zijn dat deze voor een goede analyse van de onderliggende resultaten apart moeten worden beschouwd. Wij hanteren voor bijzondere posten een ondergrens van circa € 20 miljoen. Deze ondergrens wordt niet toegepast voor bijzondere waardeverminderingen en fair value-mutaties van energie commoditycontracten, omwille van de vergelijkbaarheid over de jaren. Ons nettoresultaat is in 2008 voor € 6 miljoen negatief beïnvloed door bijzondere posten (2007: € 107 miljoen negatief).
Wij benadrukken dat ‘bijzondere posten’ of ‘resultaat exclusief bijzondere posten’ niet zijn ontleend aan, of worden voorgeschreven door International Financial Reporting Standards (IFRS) of de International Accounting Standards Board (IASB).
1
<
I n hou dsopgave
3 4 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Bijzondere posten in de Netto-omzet, € 71 miljoen last; 2007: € 77 miljoen last IAS 39 vereist dat financiële instrumenten en derivaten, waaronder energie commodity-contracten, tegen fair value worden gewaardeerd en dat waardestijgingen en -dalingen in principe in het resultaat moeten worden verwerkt. Sterke fluctuaties in de prijzen voor grondstoffen en elektriciteit hebben een sterke invloed op (de volatiliteit van) de resultaten en de derivaatposities op de balans. De waardeontwikkeling van energie commodity-contracten ligt buiten de directe invloedssfeer van Nuon, met name voor een deel van de contracten voor eigen gebruik die onder IFRS tegen fair value moeten worden gewaardeerd. Bovendien betreffen fair value-mutaties ongerealiseerde (nog niet afgerekende) resultaten, danwel resultaten die onder hedge accounting zijn gebracht en waarvan de afgedekte transactie in een toekomstige periode wordt afgerekend. Bij de analyse van de onderliggende resultaten gaan wij uit van de afgerekende handelsresultaten, gecorrigeerd voor toevoegingen aan en onttrekkingen uit de hedgereserve. De correctie op het gerapporteerde resultaat, zijnde het verschil tussen het gerapporteerde resultaat inclusief (ongerealiseerde) fair value-mutaties en het resultaat gebaseerd op afgerekende transacties rekening houdend met hedge accounting, bedroeg in 2008 € 91 miljoen negatief (2007: € 57 miljoen negatief). Dit houdt in dat de afgerekende handelsresultaten, rekening houdend met hedge accounting, in 2008 hoger waren dan de gerapporteerde handelsresultaten inclusief fair value-mutaties. Deze post is in het segment Midstream verantwoord. Voor meer informatie over de verwerking van fair value-mutaties wordt verwezen naar noot [37] van de jaarrekening. In 2007 heeft de Energiekamer een uitspraak gedaan inzake een geschil met enige klanten over de in rekening gebrachte tarieven. Dit heeft geleid tot een herziening van tarieven die tot een last van € 20 miljoen hebben geleid in het segment Netwerkbedrijf. In 2008 is de desbetreffende voorziening vrijgevallen. Bijzondere posten in de Inkoopkosten energie/Brutomarge, € 28 miljoen bate; 2007: € 23 miljoen last In het boekjaar 2006 hebben wij een voorziening getroffen voor nagekomen kosten uit voorgaande jaren ter hoogte van € 50 miljoen, die betrekking heeft op duurzame energie. In 2007 is informatie beschikbaar gekomen, waardoor een bedrag van € 10 miljoen uit de voorziening vrij kon vallen ten gunste van het resultaat van het segment Midstream. In 2008 is deze post afgewikkeld en is een aanvullend bedrag van € 28 miljoen vrijgevallen in het segment Midstream.
In de vergelijkende cijfers zijn daarnaast kosten opgenomen voor verlieslatende contracten (€ 19 miljoen, segment Midstream), alsmede kosten samenhangend met vergoedingen voor de stroomstoringen en noodvoorzieningen in de Tieler- en Bommelerwaard, na het ongeluk met de Apache-helikopter van de Koninklijke Luchtmacht bij een van onze hoogspanningslijnen (€ 14 miljoen, segment Netwerkbedrijf). Bijzondere posten in de Operationele kosten, € 126 miljoen last; 2007: € 63 miljoen last Het segment Netwerkbedrijf heeft in 2008 € 105 miljoen aan kosten gemaakt samenhangend met cross border leases, waaronder kosten van de herwaardering van een aan een cross border leaseconstructie gerelateerde belegging in verband met de kredietcrisis, en het vormen van een voorziening in dit kader (2007: nihil). Verder heeft het segment Netwerk bedrijf voor in totaal € 22 miljoen aan precarioheffingen ten laste van het resultaat gebracht (2007: € 22 miljoen). In het voorjaar van 2008 was sprake van een mogelijk wettelijk verbod op precarioheffing. Vanuit het ministerie van Binnenlandse Zaken is later in het jaar bevestigd dat wetgeving wordt voorbereid die een precarioverbod mogelijk moet maken, maar het feitelijke wetgevingsproces zal waarschijnlijk pas in 2009 van start gaan. In het segment Netwerkbedrijf is tenslotte een voorziening van € 2 miljoen vrijgevallen in verband met het afkopen van een lening (2007: nihil). Het segment Midstream heeft in 2008 in totaal voor € 1 miljoen aanloop kosten gemaakt die verband houden met de ontwikkeling van de nieuwe elektriciteitscentrale Nuon Magnum in de Groningse Eemshaven (2007: € 22 miljoen). In 2007 hebben wij verder in totaal € 19 miljoen aan kosten gemaakt in verband met de voorgenomen fusie met Essent. Bijzondere posten in de Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen, € 1 miljoen bate; 2007: € 25 miljoen last In 2008 zijn bijzondere waardeverminderingen van € 9 miljoen en terug names van eerdere bijzondere waardeverminderingen van € 10 miljoen verantwoord (2007: bijzondere waardeverminderingen van € 36 miljoen en terugnames van € 11 miljoen). De bijzondere waardeverminderingen in 2008 hebben voornamelijk betrekking op gasgestookte elektriciteitscentrales en warmteprojecten. De terugname van eerdere bijzondere waardeverminderingen heeft met name betrekking op bijzondere waarde verminderingen uit het verleden van specifieke gasgestookte elektriciteits centrales, alsmede windparken en warmteprojecten waarvan is gebleken dat de waardeverminderingen zijn opgehouden te bestaan gezien de meest recente inzichten met betrekking tot marges en de inzet van deze activa in de toekomstige elektriciteitsproductie.
<
I n hou dsopgave Fina n c ie el | Vers lag va n de Raa d va n Bes tu u r
Bijzondere posten in de financiële baten en lasten, € 39 miljoen bate; 2007: nihil In het segment Netwerkbedrijf is in 2008 overeenstemming bereikt over het afkopen van een langlopende lening. Dit heeft geleid tot een vrijval van € 42 miljoen (2007: nihil). Daarnaast is een rentelast van € 3 miljoen in het segment Midstream verantwoord die samenhangt met de afwikkeling van nagekomen kosten van voorgaande jaren van met name duurzame energie zoals omschreven onder de paragraaf Bijzondere posten in de Inkoopkosten energie/Brutomarge. Bijzondere posten in de Belastingen, € 123 miljoen bate; 2007: € 81 miljoen bate Het belastingeffect op de bijzondere posten bedroeg een bate van € 28 miljoen (2007: € 46 miljoen bate). Daarnaast is een belastingbate van € 77 miljoen verantwoord in het segment Midstream vanwege het tot waardering brengen van tijdelijke verschillen tussen fiscale en commerciële afschrijvingstermijnen van de productie-eenheden, die voorheen niet gewaardeerd waren (2007: nihil). De latente belasting verplichtingen die zijn ontstaan bij de acquisitie van Burlington Resources Nederland Petroleum B.V. (Burlington) kunnen worden gebruikt voor het realiseren van deze latente belastingvorderingen. Verder zijn de fiscaal compensabele verliezen van Nuon België ter hoogte van € 18 miljoen tot waardering gebracht, gezien de verwachting dat in de toekomst voldoende fiscale resultaten zullen worden behaald. In 2007 is het nettoresultaat positief beïnvloed door een belastingbate van € 35 miljoen als gevolg van de finale vaststelling van compensabele verliezen uit eerdere jaren. Deze verliezen zijn in het verleden niet gewaardeerd, gezien de onzekerheid omtrent de realisatie ervan.
Analyse per segment In het hierna volgende deel worden de resultaten per segment behandeld. Voor een beschrijving van de activiteiten en producten van onze segmenten verwijzen wij naar onze corporate website www.nuon.com
Downstream Financiële resultaten 2008 De netto-omzet over 2008 van het segment Downstream is toegenomen tot € 4.212 miljoen, ten opzichte van € 3.677 miljoen in 2007. Met name de afzet van gas is gestegen als gevolg van het koudere weer ten opzichte van vorig jaar. De afzet van elektriciteit is eveneens toegenomen in 2008, met name in België, alsmede in het zakelijke segment door het contracteren van een aantal grote klanten.
Netto-omzet per segment € miljoen, inclusief interne leveringen
10.000
9.598 1.487
8.000
8.613 1.439
6.000
3.899
3.497
4.212
3.677
4.000 2.000 0
2008 Downstream Midstream
2 007
Netwerkbedrijf
Bedrijfsresultaat per segment € miljoen
1.250
1.113 1.000
837 750
384
492
341
509
500 250
112
0
2008 Downstream Midstream
Netwerkbedrijf
112 2 007
35
Heldere focus
De overheid heeft in 2007 aangekondigd dat de energiebedrijven zich moeten opsplitsen in een productie- en leveringsbedrijf en een netwerkbedrijf. Nuon heeft de splitsingswet voortvarend uitgevoerd en is per 1 juli 2008 organisatorisch gesplitst. We zijn er trots op dat de klanten hier geen hinder van hebben ondervonden. Het netwerkbedrijf zal in handen van de overheid blijven.
Tessa van Wijngaarden Juridische zaken
<
I n hou dsopgave Fina n c ie el | Vers lag va n de Raa d va n Bes tu u r
In 2008 is het aantal elektriciteits- en gasleveringscontracten in de Nederlandse consumentenmarkt licht gestegen, maar blijft het afgerond respectievelijk 2,3 miljoen en 1,9 miljoen. Het aantal elektriciteits- en gasklanten in België is toegenomen tot respectievelijk 275.000 en 160.000 (2007: 260.000 respectievelijk 140.000). In Duitsland is het aantal elektriciteits- en gasklanten gestegen tot 270.000 respectievelijk 35.000 (2007: 210.000 respectievelijk 10.000). De klanttevredenheid is in de Nederlandse consumentenmarkt in de loop van 2008 gestegen. Dit blijkt uit extern onderzoek dat we periodiek laten uitvoeren en waarbij we onze score afzetten tegen die van onze grootste concurrenten. In onderstaande grafiek wordt de ontwikkeling van de klanttevredenheid in de Nederlandse consumentenmarkt getoond in de afgelopen jaren. Het bedrijfsresultaat over 2008 is gelijk gebleven op € 112 miljoen (2007: € 112 miljoen). De stijging van de omzet wordt gecompenseerd door gestegen inkoopkosten en een stijging van de operationele kosten als gevolg van een toename van het activiteitenniveau – onder meer door nieuwe activiteiten – en algemene loonstijgingen. Ook zijn in het eerste halfjaar van 2007 enkele voorzieningen vrijgevallen. Het bedrijfsresultaat in België is sterk verbeterd ten opzichte van 2007 en heeft in 2008 een positieve bijdrage geleverd. Onze Duitse activiteiten zijn nog verliesgevend. Klanttevredenheid consumentenmarkt1 %
100 80
81
79
84
88
89
60
37
Operationele resultaten 2008 ■■ Het aantal elektriciteits- en gasleveringscontracten in de Nederlandse consumentenmarkt is in 2008 in een sterk concurrerende markt licht gestegen; het blijven echter afgerond respectievelijk 2,3 en 1,9 miljoen contracten; ■■ Klantaantallen België en Duitsland blijven stijgen; ■■ Het marktaandeel elektriciteit en gas in de zakelijke markt in Nederland is gestegen; ■■ Klanttevredenheid gestegen maar relatief stabiel ten opzichte van de concurrentie: consumentenmarkt gedeelde eerste plaats (2007: eerste plaats), zakelijke markt tweede plaats (2007: tweede plaats); ■■ Nuon België levert in 2008 een positieve bijdrage aan het resultaat; ■■ Onze Duitse activiteiten worden flink uitgebreid. In Potsdam en Midden-Duitsland zijn wij van start gegaan met het aanbieden van ‘lekker Strom’; ■■ Acquisitie isolatiegroep Rogro; met deze overname kunnen we onze klanten een nog breder pakket energiebesparende producten en diensten bieden; ■■ Introductie van financieringspropositie, waarbij klanten grotere investeringen voor energiebesparing via de energienota kunnen voor financieren. Dit is een samenwerkingsverband met financiële partner De Lage Landen; ■■ Proeffabriek voor de productie van zonnecelfolie is geopend; ■■ Nuon heeft in 2008 het voortouw genomen in het tegengaan van energieverspilling, met een grote mediacampagne, de introductie van gratis online adviestools, de introductie van isolatieproducten en financieringsmogelijkheden via de nota; ■■ Tijdens het EK Voetbal is de campagne Nuon Nederlamp gevoerd om energiebewustzijn te stimuleren; ■■ Nuon behaalt gedurende heel 2008 goede scores in onderzoek van de Energiekamer naar de kwaliteit van de afwikkeling van administratieve processen rondom switchen en verhuizingen.
40 20 0
2004 1
2 0 05
2006
2007
20 0 8
Klanttevredenheid wordt gemeten als het deel van de ondervraagde klanten dat aangeeft tevreden of zeer tevreden te zijn over de dienstverlening van Nuon.
Agenda 2009 segment Downstream ■■ De versterking van de positie op de zakelijke markt, met name op de gasmarkt; ■■ Het behoud van marktaandeel en klantaantallen in de Nederlandse consumentenmarkt; ■■ Vergroten van de afzet uit toegevoegdewaardediensten, zoals isolatie en verwarming; ■■ Continue aandacht voor klanttevredenheid in alle marktsegmenten en de kwaliteit van administratieve klantprocessen rondom verhuizingen en switches;
<
I n hou dsopgave
38 Nuon Jaar verslag 20 0 8
■■
■■
■■ ■■ ■■
■■
De vermindering van CO2-uitstoot door onze klanten actief te coachen op mogelijkheden tot energiebesparing; Het verder gereedmaken van de door Helianthos ontwikkelde technologie voor flexibele zonnecellen voor grootschalig gebruik; Continue aandacht voor kostenbeheersing; De verdere ontwikkeling van de activiteiten in Duitsland en België; Het verbeteren van de operaties van ons onderdeel Value Added Services; De uitvoering van diverse strategische projecten op corporate niveau.
Brandstofmix productie %
32,89% Kolen 27,49% Aardgas WKC’s 19,49% Hoogovengas 10,37% Aardgascentrales 9,06%
Wind
0,51%
Waterkracht
0,16%
Biomassa
0,03%
Zon
Midstream Financiële resultaten 2008 De gerapporteerde netto-omzet over 2008 is uitgekomen op € 3.899 miljoen (2007: € 3.497 miljoen). Exclusief bijzondere posten en fair value-mutaties is de netto-omzet gestegen naar € 3.990 miljoen (2007: € 3.554 miljoen). In 2008 zijn de handelsresultaten toegenomen ten opzichte van 2007. Daarnaast is de omzet gas in 2008 fors gestegen ten opzichte van het voorgaande jaar, vooral door het koudere weer in het eerste halfjaar en het laatste kwartaal van 2008 ten opzichte van de vergelijkbare periode. Ook hebben onze in het tweede kwartaal van 2008 aangekochte gas exploratie- en productieactiviteiten bijgedragen aan een stijging van de omzet gas. Het gerapporteerde bedrijfsresultaat over 2008 bedraagt € 341 miljoen (2007: € 509 miljoen). Indien bijzondere posten en fair value-mutaties buiten beschouwing worden gelaten, dan is het bedrijfsresultaat gedaald tot € 405 miljoen (2007: € 616 miljoen) door lagere productieresultaten ten opzichte van 2007. Deze worden door zowel lagere beschikbaarheid van centrales door onderhoud, als een lagere spark spread veroorzaakt. Daarentegen heeft de gestegen brutomarge gas een positief effect op het bedrijfsresultaat, met name door de positieve marge op onze nieuwe gasexploratie- en productieactiviteiten, alsook door een positieve bijdrage van onze gasopslagactiviteiten. Capaciteit en productie Nuon Energy beschikt in totaal over 3.737 MW grijze productiecapaciteit. Met deze capaciteit is in 2008 14,4 TWh aan elektriciteit opgewekt (2007: 3.735 MW waarmee 16,7 TWh elektriciteit is opgewekt). De CO2-uitstoot die hiermee gepaard ging bedroeg 13.039 kiloton (2007: 14.881 kiloton). Daarnaast beschikt Nuon Energy over 365 MW duurzame opwekcapaciteit, waarmee in 2008 1.444 GWh elektriciteit is opgewekt (2007: 374 MW waarmee 1.415 GWh is opgewekt).
Operationele resultaten 2008 ■■ Versterking van onze positie op de gasmarkt door deelname in 35 operationele gasvelden en een aantal gasvelden in ontwikkeling, in de Noordzee, gastransportcapaciteit en gasverwerkingsinstallaties (Burlington); ■■ Samenwerkingsovereenkomst aangegaan met 63 agrariërs voor de realisatie van een windpark van minstens 108 MW; ■■ Gestart met de bouw van het Pendine-windpark van 4,8 MW in Groot-Brittannië; ■■ Opening van het Gelderse Windpark Echteld met een capaciteit van 8 MW; ■■ Contract getekend met een aannemer voor de uitbreiding van onze gasopslag in Epe (Duitsland). Het gaat om drie extra cavernes (ondergrondse holtes) voor de opslag van in totaal 80 miljoen m3 aardgas. Wij verwachten de nieuwe opslagcapaciteit in 2011 in gebruik te kunnen nemen; ■■ Realisatie van Windpark Oudendijk met een vermogen van 4,8 MW en Windpark Enkhuizen met een vermogen van 2,4 MW; ■■ Uitbreiding van Windpark Zandvlietsluis (België) met de bouw van 4 molens van 2 MW per stuk.
<
I n hou dsopgave Fina n c ie el | Vers lag va n de Raa d va n Bes tu u r
Agenda 2009 segment Midstream ■■ Koeling van gebouwen in Amsterdam Zuidoost op duurzame wijze met water van de Ouderkerkerplas. Het gebruik van deze natuurlijke koudebron leidt tot een CO2-reductie van 75% (18.500 ton per jaar) en bovendien tot verbetering van de waterkwaliteit in de plas; ■■ Realisatie van de aansluiting van onze eigen gasopslag in Epe op het Duitse gasnet. De aansluiting zal naar verwachting in 2009 in gebruik worden genomen; ■■ Verdere versterking gaspositie door het onderzoeken van verdere acquisitiemogelijkheden van gasvelden; ■■ Voortzetting bouw van Nuon Magnum in de tweede helft van 2009; ■■ Finale investeringsbeslissing voor de bouw van de gasgestookte centrales in Griesheim (Duitsland) en Seneffe (België); ■■ Ingebruikname nieuw gasveld in de Noordzee (belang Nuon Energy: 10%).
Netwerkbedrijf Financiële resultaten 2008 De gerapporteerde netto-omzet is gestegen van € 1.439 miljoen in 2007 tot € 1.487 miljoen in 2008. Exclusief bijzondere posten is sprake van een stijging van de netto-omzet tot € 1.467 miljoen (2007: € 1.459 miljoen).
39
Deze stijging wordt met name veroorzaakt door het relatief koude weer in het eerste halfjaar en vierde kwartaal van 2008, dat een positief effect had op de getransporteerde volumes gas. Ook zijn de getransporteerde volumes elektriciteit gestegen. Daarentegen zijn de tarieven voor gas gedaald ten opzichte van de vergelijkbare periode. Het aantal klantcontracten is gestegen naar 2,83 miljoen voor elektriciteit en 2,13 miljoen voor gas (2007: respectievelijk 2,81 en 2,11 miljoen). De gemiddeld per contract getransporteerde hoeveelheid elektriciteit steeg in 2008 met 1% tot 11.634 kWh (2007: 11.515 kWh); de gemiddeld per contract getransporteerde hoeveelheid gas steeg in 2008 met name als gevolg van 10% meer graaddagen met 7% naar 2.931 m3 (2007: 2.739 m3). De klanttevredenheid van Liander op de consumentenmarkt is gedaald ten opzichte van 2007; in 2008 is 89% (2007: 93%) van de consumenten en kleinzakelijke klanten tevreden of zeer tevreden over onze dienst verlening. Storingen, klachtafhandeling en klantenservice hebben de meeste verbeterprioriteit. Van de grootzakelijke markt is 75% (2007: 86%) in algemene zin tevreden of zeer tevreden over onze dienstverlening. De daling in tevredenheid komt vooral op de gebieden klachtafhandeling en klantenservice tot uiting. De resultaten zijn gebaseerd op onderzoek uitgevoerd in opdracht van Liander.
Aantal contracten en getransporteerde volumes Liander (voorheen: Continuon Netbeheer) Eenheid Aantal contracten elektriciteit per 31 december
miljoen
Aantal contracten gas per 31 december
miljoen
Getransporteerde volumes elektriciteit
GWh
Getransporteerde volumes gas
Het gerapporteerde bedrijfsresultaat over 2008 bedraagt € 384 miljoen (2007: € 492 miljoen). Exclusief bijzondere posten is sprake van een daling van € 573 miljoen in 2007 tot € 488 miljoen in 2008, voornamelijk door hogere kosten samenhangend met de splitsing van Nuon in een netwerkbedrijf en een productie- en leveringsbedrijf. De investeringen in materiële vaste activa bedroegen in 2008 € 362 miljoen (2007: € 321 miljoen). Klanten die elektriciteit afnemen via het netwerk van Liander zaten in 2008 gemiddeld 24,0 minuten zonder stroom (2007: 48,4 minuten,
miljoen m3
2008
2007
2,83 2,13 32.950 6.232
2,81 2,11 32.325 5.791
2006: 29,7 minuten). In 2007 is een piek in de stroomuitval ontstaan door het helikopterincident in de Tieler- en Bommelerwaard; zonder dit incident zou de uitvalduur in dat jaar fors zijn gedaald naar 23,5 minuten. Opvallend is nog steeds het grote aandeel van graafschades in de storings verbruikersminuten, zowel in 2008 als in 2007. Voor gas was de gemiddelde uitvalduur per klant slechts 22 seconden (2007: 20 seconden). Dat betekent dat zowel het elektriciteits- als het gasnet gedurende meer dan 99,99% van het jaar goed functioneerden; hiermee behoren onze netwerken tot de meest betrouwbare ter wereld. Op grond van de Wet onafhankelijk netbeheer (WON) zijn wij verplicht per 1 januari 2008 het beheer over onze hoogspanningsnetten van 110 kV
<
I n hou dsopgave
40 Nuon Jaar verslag 20 0 8
en hoger aan de landelijk netbeheerder TenneT over te dragen. TenneT heeft zichzelf daartoe conform de bepalingen van de WON per 1 januari 2008 aangewezen als beheerder van die netten, met uitzondering van dat deel waar een cross border leasecontract op rust. De overdracht van het beheer aan TenneT heeft vanwege de complexiteit van de uitvoering en om de leveringszekerheid te waarborgen, vooralsnog plaatsgevonden door een aantal overgangsmaatregelen met TenneT overeen te komen. In 2009 zal gestreefd worden naar een definitieve regeling die uitvoering van de WON beoogt. Overleg met TenneT daarover is nog steeds gaande. Verderop in dit verslag wordt meer aandacht geschonken aan de verdere consequenties van de WON.
Overige aspecten Kasstromen € miljoen
1.200
349
-710 1.028
600
1.159
0
-401 -600
-409
-1.215 -1.200
Operationele resultaten 2008 ■■ Belangrijk aandachtspunt in onze dienstverlening is het verminderen van het aantal klachten en de afhandeling hiervan. Zo hebben we onder meer in 2008 een online loket geopend voor grootzakelijke klanten; ■■ De betrouwbaarheid van ons netwerk bleef onverminderd hoog op meer dan 99,99%. Hiermee is ons netwerk een van de betrouwbaarste netwerken ter wereld. De gemiddelde uitvalduur elektriciteit is uitgekomen op 24,0 minuten; ■■ Verlenging van de overgangsmaatregelen voor de overdracht van het beheer van de hoogspanningsnetten van 110 kV en hoger aan TenneT; ■■ De verdere voorbereiding op de uitrol van slimme meters vanaf 2009. Agenda 2009 segment Netwerkbedrijf ■■ Continue focus op klanttevredenheid en kwaliteit van administratieve klantprocessen rondom verhuizingen en switches; ■■ Verdere investeringen in de kwaliteit van het netwerk, continue aandacht voor efficiënte bedrijfsvoering, de betrouwbaarheid van onze netwerken en het verder terugdringen van de uitvalduur en in het bijzonder reductie van het aantal graafschades. Met het op 1 juli 2008 van kracht worden van de Wet informatie-uitwisseling ondergrondse netten (WION) heeft de netbeheerder meer mogelijkheden om onzorgvuldige gravers aan te pakken; ■■ Overdracht van het beheer van onze hoogspanningsnetten van 110 kV en hoger aan de landelijk netbeheerder TenneT.
-523 -1.800
2008 Operationeel Investeringen
2 007 Financiering
Kasstroom uit operationele activiteiten De kasstroom uit operationele activiteiten over 2008 bedroeg € 1.028 miljoen, ten opzichte van € 1.159 miljoen in 2007. De daling van het operationele resultaat, waarin belangrijke (non-cash) belastingbaten zijn begrepen, werd voor een deel gecompenseerd door lagere belastingen interestbetalingen en de positieve ontwikkeling van het werkkapitaal in 2008, door onder meer hogere ontvangen collaterals in de handels omgeving (met name in de eerste maanden van 2008). De collateralstortingen op margin accounts voor beursgerelateerde transacties die wij zelf hebben gedaan, zijn niet als kasuitstroom meegenomen, maar opgenomen als ‘niet vrij ter beschikking staande liquide middelen’.
Kasstroom uit investeringsactiviteiten De uitgaande kasstroom uit investeringsactiviteiten over het boekjaar steeg van € 401 miljoen in 2007 tot € 1.215 miljoen in 2008. Deze stijging hangt voor een groot deel samen met de overname van Burlington van ConocoPhillips. Daarnaast zijn de bruto-investeringen in materiële vaste activa ten opzichte van 2007 gestegen tot € 940 miljoen (2007: € 523 miljoen). De investeringen hebben voor een groot deel betrekking op investeringen in de vervanging en de uitbreiding van het elektriciteits- en gasnetwerk, investeringen in de centrales en in gasaansluitingen en -installaties. De hogere investeringen in 2008 ten opzichte van de vergelijkbare periode hangen voor een groot deel samen met de investeringen in Nuon Magnum.
<
I n hou dsopgave Fina n c ie el | Vers lag va n de Raa d va n Bes tu u r
41
Vrije kasstroom
Bruto-investeringen in materiële vaste activa
€ miljoen
€ miljoen
1.000
750
940
800
736
600 450
600
523 400
300
200
150
202
0
0
2008
2007
2008
2 007
Kasstroom uit financieringsactiviteiten
Vrije kasstroom
De uitgaande financieringskasstroom bedroeg € 523 miljoen in 2008, ten opzichte van € 409 miljoen in 2007. De hogere uitgaande kasstroom kan vooral verklaard worden door hogere aflossingen op langlopende leningen en een hoger uitbetaald dividend vergeleken met 2007.
De vrije kasstroom is in 2008 met name door hogere investeringen gedaald tot € 202 miljoen (2007: € 736 miljoen). Daarnaast zijn de operationele resultaten lager geweest dan in het voorgaande boekjaar.
Reconciliatie vrije kasstroom € miljoen
2008 Kasstroom uit operationele activiteiten Investeringen in vaste activa Bijdrage investeringen van derden
Vrije kasstroom
Nettoschuld en financiering De nettoschuldpositie aan het eind van 2008 bedraagt € 642 miljoen, ten opzichte van een nettokaspositie van € 293 miljoen per 31 december 2007. Deze toename van de nettoschuldpositie is met name het gevolg van de definitieve afrekening aan ConocoPhillips in het vierde kwartaal van 2008 voor de overname van Burlington, de uitbetaling van dividenden in het tweede en derde kwartaal van 2008, alsmede hogere investeringen in
2007
1.028 -943 117
-536
202
736
1.159 113
vaste activa en collateralstortingen op margin accounts voor beurs gerelateerde transacties vanwege de prijsontwikkeling van financiële instrumenten die zijn gebruikt om het prijsrisico van toekomstige gasleveranties af te dekken. De vrije kasstroom is gedaald ten opzichte van 2007, met name door het hoge investeringsniveau in 2008 in verband met de overname van Burlington.
<
I n hou dsopgave
42 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Reconciliatie nettoschuld-/nettokaspositie € miljoen
31 december 2008 1.176 45 157 1.378
Langlopende rentedragende verplichtingen Kortlopende rentedragende verplichtingen Verplichtingen uit hoofde van financiële leases
Brutoschuldpositie Liquide middelen Beleggingen die dienen ter dekking van leaseverplichtingen uit hoofde van cross borderleases Af: Niet vrij ter beschikking staande liquide middelen (met name gelden gestort bij commoditybanken en garantierekeningen in verband met collaterals)
995 134
31 december 2007 1.174 138 94 1.406 1.705 68
-393
-74
Totaal liquide middelen en beleggingen
736
1.699
Nettoschuld-/nettokaspositie
642
-293
Financiële positie De financiële ratio’s worden berekend op basis van de resultaten over de afgelopen 12 maanden, gecorrigeerd voor bijzondere posten. De ratio Funds from Operations/nettoschuld betreft het resultaat na belastingen toerekenbaar aan aandeelhouders van Nuon – gecorrigeerd voor bijzondere posten en fair value-mutaties – plus afschrijvingen op materiële en immateriële vaste activa gedeeld door de nettoschuldpositie. Per eind 2008 bedroeg de ratio 184%. Aangezien er per eind 2007 sprake was van een nettokaspositie, is het vergelijkend cijfer niet weergegeven. In het financiële beleid van Nuon is geformuleerd dat deze ratio minimaal 30% dient te bedragen. De rentedekking betreft het 12-maands resultaat na belastingen toereken baar aan aandeelhouders van Nuon – gecorrigeerd voor bijzondere posten en fair value-mutaties – plus afschrijvingen op materiële en immateriële
vaste activa plus netto financiële baten en lasten gedeeld door de netto financiële baten en lasten. Aangezien de 12-maands netto financiële baten en lasten aan het eind van 2008 per saldo een bate vertegenwoordigen, is de ratio niet weergegeven. Eind 2007 was de rentedekking 45,0. In het financiële beleid van Nuon is geformuleerd dat deze ratio minimaal 5,0 dient te bedragen.
Kredietwaardigheid Op 18 juli 2008 heeft Standard & Poor’s onze credit rating, evenals de credit ratings van de andere grote Nederlandse geïntegreerde energieondernemingen, op ‘CreditWatch negative’ geplaatst. Dit houdt verband met de risico’s die zijn gerelateerd aan de wettelijk verplichte splitsing van energiebedrijven. De rating van n.v. Nuon bij Moody’s is op 27 februari 2009 opnieuw bevestigd. De rating van Nuon Power Generation bij Moody’s is op ‘CreditWatch negative’ geplaatst. De ratings van Nuon zijn per deze datum als volgt:
Credit ratings
n.v. Nuon short-term n.v. Nuon long-term Nuon Power Generation B.V.
Standard & Poor’s A-1 /CreditWatch negative A+ /CreditWatch negative A /CreditWatch negative
Moody’s P-1 A2 (stable outlook) A3 /CreditWatch negative
<
I n hou dsopgave Fina n c ie el | Vers lag va n de Raa d va n Bes tu u r
Credit spread obligatieleningen
Dividendontwikkeling
bps
€ miljoen
43
500
200
459 46
400
160
362 120
300
80
200
40
100
350
37
322
325
119
413
0
0
januari 2008
december 2008
Nuon 2014 vs mid-swap Nuon 2019 vs mid-swap
Credit spread Sinds december 2004 is een tweetal Nuon-obligatieleningen genoteerd aan de Luxemburg Stock Exchange. De € 500 miljoen tranche (4,125%, afloop december 2014) werd per jaareinde verhandeld met een credit spread ten opzichte van mid-swap van circa 177 basispunten (jaareinde 2007: circa 44 basispunten), de € 300 miljoen tranche (4,5%, afloop december 2019) op circa 116 basispunten ten opzichte van mid-swap (jaareinde 2007: circa 45 basispunten). Deze sterke stijging wordt veroorzaakt door de kredietcrisis.
Dividend De Raad van Bestuur stelt, na overleg met de Raad van Commissarissen, voor om een dividend uit te keren van € 350 miljoen. Dit komt overeen met 45% van het resultaat na belastingen, exclusief bijzondere posten na belastingen die niet hebben geleid tot kasstromen in het boekjaar 2008 tenzij gerelateerd aan hedge accounting. De bijzondere posten die niet hebben geleid tot kasstromen in het boekjaar 2008, tenzij gerelateerd aan hedge accounting, betreffen de fair value-mutaties van financiële instrumenten van € 145 miljoen negatief en het belastingeffect over deze post. Ook zijn eenmalige belastingbaten gecorrigeerd met betrekking tot het tot waardering brengen van tijdelijke verschillen (€ 77 miljoen) en het tot waardering brengen van verliescompensatie in België (€ 18 miljoen).
2 004
2 005
2 006
2 007
2008
Regulier dividend Extra uitkering ten laste van reserves
De vaststelling van het dividend over 2008 zal plaatsvinden tijdens de Algemene Vergadering van Aandeelhouders op donderdag 23 april 2009 in Amsterdam. In 2008 zijn dividenden uitgekeerd ter hoogte van € 459 miljoen, bestaande uit het voorgestelde dividend van 45% van het resultaat na belastingen exclusief bijzondere posten (€ 413 miljoen), alsmede een extra dividend van 5% van het resultaat 2007 na belastingen exclusief bijzondere posten ten laste van de reserves van € 46 miljoen.
Human resources Nuon heeft zich de afgelopen jaren ontwikkeld tot een modern en gezond bedrijf en is een goede werkgever gebleken. We kunnen ons, zo blijkt uit de benchmarks van de afgelopen jaren, op dit punt meten met de beste bedrijven in Nederland. Nuon-medewerkers ervaren hun arbeidsvoorwaarden als marktconform en passend, voelen zich gewaardeerd en krijgen volop mogelijkheden voor training en opleiding waarmee ze hun talenten en vaardigheden kunnen ontwikkelen en gebruiken. We zijn trots op wat we hebben bereikt en de manier waarop we dat voor elkaar hebben gekregen. De medewerkers van Nuon hebben de afgelopen jaren geleerd om te verbouwen terwijl de winkel openblijft. Het managen van oude en nieuwe situaties tegelijkertijd is ons goed afgegaan. Een goed voorbeeld hiervan is de organisatorisch splitsing van Nuon in een productie- en leveringsbedrijf (Nuon Energy) en een netwerkbedrijf (Alliander) per 1 juli 2008.
<
I n hou dsopgave
44 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Algemeen Eind 2008 bedroeg ons totale personeelsbestand met een vast dienstverband 10.697 FTE’s (2007: 9.980 FTE’s) en het aantal tijdelijk ingehuurden 2.739 FTE’s (2007: 2.072 FTE’s). Ten opzichte van eind 2007 is dit in totaal een stijging van 1.384 FTE’s in eigen personeel en tijdelijk ingehuurden. De forse stijging in het aantal ingehuurden wordt voornamelijk veroorzaakt door de werkzaamheden in het kader van de splitsing. Het totale personeelsbestand met een vast dienstverband bestaat voor 23% uit vrouwelijke medewerkers (2007: 21%).
Splitsing Het naar aanleiding van de splitsing ingestelde staffingsproces is volgens plan verlopen. Op basis van de blauwdrukken van de nieuw in te richten organisaties zijn medewerkers volgens het principe ‘mens volgt werk’ geplaatst op hun functie. Daar waar huidige functies zowel bij het productie- en leveringsbedrijf als het netwerkbedrijf voorkwamen, hebben medewerkers via voorkeursregistratie kunnen aangeven naar welk bedrijf hun voorkeur uitging. In de periode augustus tot en met oktober hebben 8.120 medewerkers een plaatsingsbrief ontvangen. Zij zijn conform hun voorkeur bij het productie- en leveringbedrijf of het netwerkbedrijf geplaatst. Daarnaast zijn 70 medewerkers geplaatst op gewijzigde of nieuwe functies.
Betrokkenheid Nuon laat regelmatig de betrokkenheid van haar personeelsleden meten. Deze daalde voor Nuon Energy licht in 2008, op een schaal van 1 tot 10, van 8,0 in 2007 naar 7,9 in 2008. Voornamelijk de visie van het managementteam, de afname van de werkdruk en de klantgerichtheid scoren goed in het onderzoek. Nuon Energy laat zich voor wat betreft diverse personele aspecten benchmarken met andere organisaties. In 2008 hebben externe metingen aangetoond dat Nuon Energy qua betrokkenheid ten opzichte van zowel de algemene benchmark van Nederlandse bedrijven als de internationale energiebenchmark een lichte daling laat zien. De betrokkenheid van Alliander daarentegen steeg licht naar een 8,1. Voor Nuon totaal is de medewerkersbetrokkenheid gelijk gebleven ten opzichte van 2007 (8,0).
Werkgeversimago Nuon is in de lijst Beste Werkgevers van Nederland geëindigd op de negende plaats. Dit is het resultaat van een onderzoek door weekblad Intermediair bij 111 grote bedrijven naar de beste arbeidsvoorwaarden en tevredenheid van werknemers. De werktevredenheid bij Nuon is ten opzichte van 2007 gestegen van een 7,4 naar een 7,8. Nuon scoort
hoog op het gebied van werkinhoud (8,6) en werksfeer (8,4). Verder blijkt uit het onderzoek dat Nuon past bij mensen die zich thuis voelen in de snel veranderende energiemarkt en zich flexibel kunnen opstellen. In de lijst van Favoriete Werkgevers van Nederland is Nuon gestegen van de 55e naar de 23e plaats. Dit is het resultaat van het jaarlijkse imagoonderzoek door weekblad Intermediair onder jonge hoogopgeleiden. Nuon scoort vooral goed op primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden. Ook vinden de deelnemers dat Nuon goede doorgroeimogelijkheden biedt en blijken onze producten en diensten meer aan te spreken dan in voorgaande jaren. Bovendien spreekt de Nuon-bedrijfscultuur aanzienlijk meer aan dan in 2007.
Management development Sinds vijf jaar heeft Nuon een tweejarig leiderschapsprogramma waarin talentvolle managers uit het middenmanagement worden klaargestoomd voor een positie in het hogere kader. Het programma is door Nuon zelf ontworpen en wordt uitgevoerd in samenwerking met een aantal business universities en gerenommeerde (trainings)bureaus. In 2008 hebben twee groepen van 12 managers het programma gevolgd, waaronder zeven vrouwen. De deelnemers zijn voorgedragen door de managementteams op basis van hun performance en motivatie. Het programma is gericht op leiderschapsontwikkeling. Door de mix van deelnemers vanuit heel Nuon draagt het tevens bij tot een brede Nuon-blik en tot betere samenwerking tussen divisies en afdelingen.
Recruitment Recruitment heeft in de krappe arbeidsmarkt van 2008 succesvol weten te opereren. Van de vacatures voor functies voor onbepaalde tijd zijn in 2008 609 vacatures intern vervuld en 978 door externe kandidaten. Daarnaast zijn 2.448 tijdelijke functies ingevuld met uitzendkrachten en projectmedewerkers. Gezien de gemiddelde leeftijd (42) binnen Nuon is het afgelopen jaar in het kader van opvolgingsmanagement expliciet aandacht besteed aan starterswerving. Profilering van Nuon in verschillende schaarse startersdoelgroepen, evenals het positieve imago van de traineeships heeft hierbij geleid tot een toegenomen belangstelling van jonge talentvolle starters, trainees, stagiairs en afstudeerders om bij Nuon te komen werken. In lijn met deze vorm van opvolgingsmanagement wordt er vanuit werving gewerkt aan de invoering van strategische personeelsplanning. Binnen Power, Heat & Services (segment Midstream) wordt hier al langer mee gewerkt. Komend jaar staat een Nuon-brede uitrol op de agenda.
<
I n hou dsopgave Huma n Res o u rces | Vers lag va n de Raa d va n Bes tuu r
Leeftijdsopbouw %
35
33 29
28
23
25 24 23
25
21
22 19
18
18
1616
14 7
6 3
0
< 25
25-35
n.v. Nuon (31-12-2007) n.v. Nuon (31-12-2008)
35-45
45-55
> 55
jaar
45
invullen en uitvoeren van opleidings- en ontwikkelplannen. Alliander College adviseert hoe de uitkomsten van de individuele beoordelings gesprekken (persoonlijke ambities) en de ambities van de unit (business plan) en het team kunnen worden vervat in een praktisch opleidingsen ontwikkelplan. Uit bovengenoemde cijfers blijkt dat medewerkers en afdelingen de invulling van hun ontwikkeldoelstellingen op deze wijze hebben weten te realiseren. Door leren en ontwikkelen te concentreren bij een eigen Corporate University levert Nuon met Alliander College het bewijs dat de organisatie ook in 2008 leren en ontwikkelen serieus heeft genomen. De portefeuille werd in 2008 uitgebreid met trainingen die in eigen beheer zijn ontwikkeld en daardoor zeer nauw aansluiten op de wensen van de eigen organisatie. Het programma-aanbod is onderverdeeld in vaardigheidstrainingen, managementopleidingen, functionele trainingen, technische en veiligheidstrainingen en ICT-gerelateerde trainingen.
Nederlandse beroepsbevolking (Q3 2008)
Leeftijdsverdeling Ten opzichte van vorig jaar is de leeftijdsverdeling van Nuon evenwichtiger geworden ten opzichte van de algemene leeftijdsverdeling van de Nederlandse beroepsbevolking. Door een strategische personeelsplanning gaan zowel Alliander als Nuon Energy ervoor zorgen ook in de toekomst een adequate personeelssamenstelling te waarborgen.
Opleiden en ontwikkelen Na de organisatorische splitsing van Nuon op 1 juli 2008 is Nuon College in zijn geheel ondergebracht bij Alliander en gaat het nu verder onder de naam Alliander College (waar hierna gesproken wordt over Alliander College, wordt tevens Nuon College bedoeld voor de periode tot 1 juli 2008). Alliander College is, totdat bij Nuon Energy een eigen invulling is gegeven aan leren en ontwikkelen, ook werkzaam voor Nuon Energy, tot uiterlijk 1 juli 2009. In de eerste helft van 2009 wordt er binnen Nuon Energy een opleidingscentrum opgericht dat voorziet in de zelfstandige afhandeling van de training- en ontwikkelbehoeften van medewerkers van Nuon Energy. Collega’s van Alliander en Nuon Energy maken tot die tijd gebruik van het opleidingsaanbod, de adviesgesprekken en maatwerk trajecten van Alliander College. Ook in 2008 heeft Alliander College een grote bijdrage geleverd aan de HRM-visie. Afgelopen jaar hebben 7.437 medewerkers uit alle divisies en vanuit alle functies (binnen Alliander en Nuon Energy) een training gevolgd via Alliander College. Dat is een stijging van 20,5% ten opzichte van 2007. Het grootste deel van deze stijging is toe te rekenen aan het
Gezondheidsmanagement De afgelopen jaren stonden in het teken van het bundelen van de werkzaamheden rondom verzuim en reïntegratie. Het reïntegratiecenter voert het casemanagement vanaf de vierde ziekteweek uit voor Nuon (exclusief deelnemingen) en dat heeft geresulteerd in een verdere daling van het ziekteverzuimcijfer naar 4,0% en een daling van de Wet werkhervatting Gedeeltelijk Arbeidsgeschikten (WGA) instroom. In juni is gestart met het proactief aanbieden van curatieve arbeidsgerelateerde zorgpaden. Deze interventies zijn in overleg met de ziektekostenverzekeraar ontwikkeld. Met op maat gesneden interventies wordt het effect van de maatregelen die genomen zijn meetbaar en wordt inzichtelijk gemaakt welke stappen op het gebied van preventieve arbeidsgerelateerde zorg verder gezet kunnen worden.
Veiligheid Alliander registreerde in 2008 15 verzuimongevallen, tegen 32 geregistreerde verzuimongevallen in 2007. Het aantal meldingen van risicovolle situaties bedraagt 778 in 2008, tegen 600 in 2007. De focus van het veiligheidsbeleid van Alliander richt zich steeds meer op preventie en vergroting van het veiligheidsbewustzijn van medewerkers en lijkt nu zijn vruchten af te werpen. Over de gehele linie is het aantal meldingen sterk toege nomen, terwijl het aantal verzuimongevallen meer dan gehalveerd is. Het ingezette beleid wordt dan ook de komende jaren gecontinueerd. In april 2008 was er een ernstig ongeval bij de centrale in Velsen, waarbij een kraandrijver van Nuon Energy later aan zijn verwondingen is overleden. Mede om deze reden is veiligheid nadrukkelijker op de agenda gezet. Wij streven naar absolute veiligheid voor onze medewerkers en
<
I n hou dsopgave
46 Nuon Jaar verslag 20 0 8
edewerkers van derden die voor ons werken. Nuon is gestart met het m bouwen van een integraal veiligheidssysteem en met een programma waarbij het veiligheidsbewustzijn van de organisatie verder ontwikkeld wordt. Ook is de veiligheidsorganisatie opnieuw ingericht en centraal in de organisatie geplaatst om samenhangend veiligheidsbeleid voor Nuon te stimuleren en coördineren. We maken hierbij maximaal gebruik van de kennis uit de organisatie, die breder beschikbaar en inzetbaar is gemaakt. Dit om de veiligheidsmanagers en lijnmanagers op divisieniveau te ondersteunen bij de ontwikkeling en verdere invoering van het veiligheidsbeleid.
Arbeidsvoorwaarden De loonlijn van Nuon ligt gemiddeld 5% boven de mediaan van de algemene Nederlandse markt. Dit blijkt uit de jaarlijkse benchmark. In navolging van het vernieuwde bedrijfsprotocol dat op 1 juni 2008 van kracht werd, is de beloningssystematiek van Nuon aangepast. In deze nieuwe beloningssystematiek kunnen (vaak jonge) medewerkers die relatief laag in hun salarisschaal zitten, bij goede prestaties sneller doorgroeien. Ook is ervoor gezorgd dat medewerkers die op basis van hun salarisschaal geen groeiperspectief meer hebben, nu bij goede prestaties nog wel kunnen doorgroeien. Op die manier kunnen we ervaren medewerkers behouden.
Medezeggenschap 2008 is gekenmerkt door twee zeer belangrijke onderwerpen waar de medezeggenschap nauw bij betrokken is geweest: het wettelijke voorschrift het netwerkbedrijf voor 1 januari 2011 af te splitsen van het productie- en leveringsbedrijf, en de oriëntatie van Nuon op de toekomst. Met dat laatste in gedachten heeft de Centrale Ondernemingsraad na een intensief mede zeggenschapstraject waarbij alle Ondernemingsraden van Nuon betrokken zijn geweest, eind juni een positief advies gegeven op het voorgenomen besluit van de Raad van Bestuur om Nuon organisatorisch te splitsen in een netwerkbedrijf en een productie- en leveringsbedrijf per 1 juli 2008. De organisatorische splitsing betekende ook een splitsing van de medezeggenschapsorganisatie. Binnen Alliander is het Platform Alliander het hoogste medezeggenschapsorgaan. Bij Nuon Energy is dat de Groeps OndernemingsRaad Nuon. Ook werden kort na de splitsing in beide nieuwe bedrijven OR-verkiezingen georganiseerd die op 17 december 2008 zijn afgerond. Binnen de twee bedrijven zijn na de splitsing diverse optimalisatieslagen in gang gezet en deels afgerond, waarbij de medezeggenschap betrokken is geweest. Op Nuon- en Nuon Energy-niveau is onder andere met de medezeggenschap overleg gevoerd over een fusie van Nuon Energy met een Europese partner.
Merk- en reputatiebeleid Het merkbeleid is erop gericht onze (potentiële) klanten en andere belanghebbenden vertrouwd te maken met het merk Nuon Energy. Daar gaan we mee door. Vanwege de in 2008 in gang gezette splitsing is voor het netwerkbedrijf de nieuwe naam Alliander geïntroduceerd. Hieronder vallen de netbeheerder Liander en de merken Liandyn en Liandon. Die laatste twee opereren volledig in het vrije domein. Met name het merk Liander zal zich met de nieuwe naam en huisstijl zichtbaar positioneren in de netwerksector. Het reputatiebeleid richt zich op het versterken van de reputatie van Nuon Energy als een betrokken energieonderneming. Als productieen leveringsbedrijf wil Nuon Energy zich daarbij profileren als energieadviseur en werkt ze aan het beeld van een betrouwbaar en duurzaam bedrijf dat haar klanten betaalbare, veilige en betrouwbare energie levert. Energie is een basisvoorwaarde voor het functioneren van onze samenleving en moet in de toekomst zonder problemen en in voldoende mate voor iedereen bereikbaar en beschikbaar blijven. Onze productie en distributie van elektriciteit, gas, warmte en koude moeten daarom zo zorgenvrij mogelijk worden voor klanten, maatschappij en milieu. Dat betekent ook dat we het belangrijk vinden consumenten te helpen om energie te besparen, zonder verlies van comfort. In dat kader heeft Nuon medio 2008 een campagne rondom het thema verspilling gelanceerd. Wij laten zien hoe klanten bewust met hun energieverbruik om kunnen gaan en hoe onze verschillende producten, diensten en bespaartips hierbij kunnen helpen. Wij willen daarbij drempelverlagend werken. Meer dan 50.000 consumenten voerden in de tweede helft van 2008 op onze website de ‘verspillingscheck’ uit. Onze sponsoractiviteiten dragen op positieve wijze bij aan de uitstraling van het merk en laten onze partnership en betrokkenheid zien op vele gebieden. Vanuit ons sponsorschap van de KNVB werd de Nuon Nederlamp tijdens het EK Voetbal geïntroduceerd. Met deze gratis spaarlamp in oranje hoes, steunde de consument Oranje en het milieu. Een andere samenwerking met de KNVB is het project De Nuon Ballenjongens. Nuon brengt de jeugd in beweging en dicht bij hun helden, het Nederlands elftal. Met het Nuon Solar Team, dat met de Nuna5 in 2009 voor de vijfde maal aan de World Solar Challenge in Australië deelneemt, laten we zien hoe leuk en spannend innovatieve toepassingen op het gebied van duurzame energie kunnen zijn. Verder werken we al bijna tien jaar nauw samen met Natuurmonumenten om de gebieden van Natuurmonumenten in te richten met duurzame energievoorzieningen.
<
I n hou dsopgave Maa tscha p p eli j k vera nt wo o rd on dern em en | Vers lag va n de Raa d va n Bes tu u r
Maatschappelijk verantwoord ondernemen De maatschappij is in beweging; in Nederland en in de landen om ons heen. Economische stagnatie, klimaatverandering en het energievraagstuk – voorzieningszekerheid, betaalbaarheid, duurzaamheid – zijn momenteel belangrijke maatschappelijke thema’s, die bovendien met elkaar samenhangen. Energie is een eerste levensbehoefte en de kosten voor energie vragen een steeds groter deel van het inkomen. Het klimaat verandert. De overgang naar een meer duurzame energieproductie is noodzakelijk. Van de geliberaliseerde energiebedrijven mag verwacht worden dat zij betaalbare en schone energie leveren en dat zij voorzieningszekerheid bieden in een wereld waarin oude zekerheden verdwijnen. Een steeds complexer speelveld vraagt om een heldere koers die nieuwe zekerheden biedt. Een koers die leidt tot resultaten op de korte en op de lange termijn, voor Nuon als bedrijf, voor haar werknemers, klanten, aandeelhouders en de maatschappij waar Nuon deel van uitmaakt. Dit is wat wij duurzaamheid of maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) noemen, dit zijn de beginselen op grond waarvan Nuon opereert. In 2008 hebben wij het MVO-beleid dat de organisatie richting geeft met betrekking tot beslissingen met een sociale of milieucomponent verder vormgegeven. Dit beleid wordt ontwikkeld in samenwerking met onze stakeholders. Op deze wijze zoeken wij aansluiting bij actuele dilemma’s met betrekking tot het integreren van maatschappelijk verantwoord ondernemen in onze bedrijfsactiviteiten. In dit jaarverslag is een uitgebreide samenvatting opgenomen van diverse activiteiten die Nuon het afgelopen jaar heeft ondernomen op het gebied van het verduurzamen van de energievoorziening, een verantwoorde bedrijfsvoering en onze rol in de maatschappij. Meer uitgebreide informatie over onze ambities, doelstellingen en behaalde resultaten op het gebied van MVO is te vinden in de maatschappelijke verslagen van Alliander en Nuon Energy over 2008.
47
Wij brengen duurzaam ondernemen op drie manieren in de praktijk: ■■ Door het verduurzamen van de energievoorziening; ■■ ■■
Door het zorgdragen voor een verantwoorde bedrijfsvoering; en Door een maatschappelijk betrokken bedrijf te zijn.
Verduurzamen energievoorziening Wij willen een vooraanstaande positie innemen in duurzame productiecapaciteit, energiebesparing en energie-efficiency. Daarvoor investeren wij in duurzame opwekcapaciteit en duurzame energietechnologie. Zo hebben wij in 2008 onder andere nieuwe windparken opgeleverd met een totale capaciteit van 24,8 MW, hebben wij geïnvesteerd in de verdere ontwikkeling van zonnecellaminaat, hebben wij diverse warmteen koudeprojecten opgezet en investeren wij in de verdere terugdringing van emissies. Verantwoorde bedrijfsvoering Wij streven naar duurzaamheid in onze bedrijfsvoering. Dat vertaalt zich in onze ambities op het gebied van het bieden van een veilige werkomgeving, het innemen van een vooraanstaande positie als aantrekkelijke werkgever en het nemen van onze verantwoordelijkheid in de gehele keten van het produceren en leveren van energie. In 2008 hebben wij onder andere nader invulling gegeven aan ons programma Green Office, ons ketenmanagement en veiligheid op de werkvloer. Maatschappelijke betrokkenheid Duurzaam ondernemen betekent voor ons óók een actieve dialoog met belangen- en milieuorganisaties, vakbonden, klanten, gemeenten, provincies, de landelijke overheid en de aandeelhouders. Wij streven daarin naar transparantie richting onze stakeholders en een grote maatschappelijke betrokkenheid van medewerkers. In 2008 zijn wij doorgegaan met onze betrokkenheid bij bijvoorbeeld Natuurmonumenten en stichting FRES. Ook de Nuon Foundation draagt in belangrijke mate bij aan de invulling van onze maatschappelijke verantwoordelijkheid, door het stimuleren van vrijwilligerswerk door medewerkers.
Onze ambities Duurzaam ondernemen betekent voor ons dat we een zorgvuldige afweging maken ten aanzien van de zorg voor het milieu, de belangen van klanten, medewerkers en samenleving. Financieel rendement gaat zo hand in hand met maatschappelijk rendement.
In het vervolg van dit jaarverslag is in meer detail aangegeven welke resultaten wij in 2008 behaald hebben op het gebied van duurzaamheid.
Op weg naar CO2-neutraal
CO2-uitstoot is inherent aan elektriciteitsproductie uit fossiele brandstoffen. Nuon streeft voor haar lanten naar betaalbare, betrouwbare en zo duurzaam mogelijke energie. Sommige technologieën k kunnen niet opboksen tegen de lage prijzen van elektriciteit uit fossiele brandstoffen. Hiervoor is hulp van de overheid nodig. Met Nuon Helianthos zetten wij een eerste stap door de bouw van een proeffabriek voor de productie van zonnecelfolie. Deze folie is buigzaam en kan op verschillende oppervlaktes gemonteerd worden.
Edward Hamers Manager Research & Development (Helianthos)
<
I n hou dsopgave Maa tscha p p eli j k vera nt wo o rd on dern em en | Vers lag va n de Raa d va n Bes tu u r
Duurzame energievoorziening Als energiebedrijf neemt Nuon Energy haar verantwoordelijkheid voor het verduurzamen van de energievoorziening. Dit betekent dat wij continu investeren in nieuwe energietechnologieën en in duurzame productiecapaciteit. Deze activiteiten ondersteunen de doelstellingen van het programma Schoon en Zuinig dat in 2007 door het huidige kabinet is ingezet. Dit programma past binnen mondiale en Europese initiatieven, zoals het Kyoto-protocol voor de aanpak van het klimaatprobleem. Met Schoon en Zuinig streeft het kabinet naar een energiebesparing van 2% per jaar vanaf 2011, een verhoging van het aandeel duurzame energie tot 20% in 2020 en een reductie van de uitstoot van broeikasgassen, met name CO2, van 30% in 2020 ten opzichte van 1990. Om dit te bereiken zet de overheid onder andere in op energiebesparing, het vergroten van de duurzame productiecapaciteit, het benutten van restwarmte, het zo schoon mogelijk inzetten van fossiele brandstoffen en CO2-afvang en -opslag. Voor het realiseren van deze ambities heeft de overheid in 2008 samen met de energiebedrijven een sectorakkoord opgesteld, waarin afspraken zijn gemaakt over de verantwoordelijkheden van zowel de energiebedrijven als de overheid. Het sectorakkoord vormt een gezamenlijke routebeschrijving naar een betrouwbare, betaalbare en schone energievoorziening voor de toekomst. Sinds 1 april 2008 is de SDE-regeling (Stimulering Duurzame Energieproductie) opengesteld voor de ondersteuning van duurzame energieproductie. De SDE kan worden beschouwd als de opvolger van de subsidieregeling MEP (Milieukwaliteit van de Elektriciteitsproductie). De MEP-regeling stond sinds augustus 2006 niet meer open voor indiening van subsidieaanvragen voor duurzame productie-installaties. De SDE ondersteunt onder meer duurzame energieproductie via wind op land, zonnepanelen en biomassa. Wij zoeken naar de meest efficiënte toepassingen van duurzame energie en zijn daarnaast voortrekker bij het ontwikkelen en aanbieden van energiebesparingsproducten en -diensten. Daarnaast investeren wij in innovatie door het toepassen van schone en efficiënte technieken voor fossiele brandstoffen. Duurzaamheidsindicatoren In de tabel op de volgende pagina zijn de voornaamste indicatoren op het gebied van duurzaamheid weergegeven.
49
Zonne-energie Zoneiland Almere Wij zijn in 2008 doorgegaan met het treffen van voorbereidingen voor de bouw van het Zoneiland Almere in de nieuwbouwwijk NoorderplassenWest. Het zoneiland zal met 7.000 m2 oppervlak aan warmtecollectoren de op drie na grootste thermische warmte-installatie in de wereld worden en de eerste in Nederland. De zonnecollectoren leveren jaarlijks 9.750 GJ aan energie. Dat is 10% van de totale jaarlijkse energiebehoefte van de 2.700 woningen in deze nieuwbouwwijk. Het gebied waar het eiland komt te liggen werd in 2008 bouwrijp gemaakt door de gemeente zodat de bouw in het eerste kwartaal van 2009 kan starten. Nuon Helianthos In grootschalige zonne-energie speelt de flexibele zonneceltechnologie van Nuon-dochter Helianthos een belangrijke rol. De ultradunne zonnecellen, stevig verpakt in laminaat, moeten uiteindelijk elektriciteit leveren die dezelfde kostprijs heeft als elektriciteit die op conventionele wijze is geproduceerd. Het flexibele, lichtgewicht zonnecellaminaat biedt de mogelijkheid van installatie op bijvoorbeeld fabriekshallen zonder dat de dragende constructie daarvoor hoeft te worden aangepast. Naast integratie in de bebouwde omgeving zijn ook toepassingen in rurale elektrificatie in ontwikkelingslanden mogelijk. In 2008 is voor de verdere ontwikkeling en eerste productie op grotere schaal van het zonnecellaminaat een proeffabriek gebouwd op industrie park Kleefse Waard in Arnhem. In oktober verhuisden zowel de staf, het laboratorium als de apparatuur naar de nieuwe locatie. De aansluiting van de machines is begin 2009 gereed, waarna de proeffabriek in gebruik kan worden genomen. Nadat in 2007 een eerste strook zonnecellaminaat van 6 meter lengte bij 30 centimeter breedte gemaakt werd, zijn in 2008 de processen voor industriële productie van dit laminaat geïmplementeerd in de proef fabriek: de laminaten kunnen nu aan de rol geproduceerd worden. Daarnaast werd in het laboratorium de stabiliteit van de performance van het product vastgesteld en bleek in een proefopstelling dat een breedte van 1,2 meter haalbaar is. In 2009 worden zowel de proces voering als de elektrische opbrengst van de laminaten geoptimaliseerd.
<
I n hou dsopgave
50 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Duurzaamheidsindicatoren1 2008
2007
Investeringen in duurzame productiecapaciteit (€ miljoen) Wind Zon Water
12,1 19,1 0,8
15,1 8,8 0,8
Opgesteld vermogen duurzame energie (MW) Wind Zon Water Biomassa2
Productie duurzame energie3 (GWh)
329 8 26 2
324
1.444
1.415
1.087 660 507
1.035
196 0,1 120
221
8 40 2
Levering duurzame energie (GWh) Groenstroom consumenten Groenstroom grootzakelijke klanten NatuurStroom totaal
311 537
Aantal klanten duurzame energie (duizend) Groenstroom consumenten Groenstroom grootzakelijke klanten NatuurStroom totaal
0,1 125
Emissies als gevolg van elektriciteitsproductie CO2 (kton) NOx (ton) SO2 (ton)
13.039 5.159 1.421
14.881
0,821 0,325 0,089
0,856
5.846 1.668
Emissies per eenheid elektriciteitsproductie CO2 (kg/kWh) NOx (g/kWh) SO2 (g/kWh)
0,336 0,096
In dit verslag zijn duurzaamheidsindicatoren opgenomen (waaronder productie- en emissiedata). Op de datum van dit verslag was de verificatie van de gegevens nog niet afgerond. De definitieve data zouden derhalve kunnen afwijken. 2 Exclusief mogelijkheid voor meestook in de Willem-Alexander Centrale. 3 Inclusief productie van meestook van biomassa in de Willem-Alexander Centrale. Hoogte van de productie uit meestook biomassa in de Willem-Alexander Centrale is voorlopig 19 GWh. Gehanteerde definitie van duurzame productie: alle duurzame elektriciteit die Nuon als producent en economisch eigenaar via een netaansluitpunt op het elektriciteitsnet zet. 1
<
I n hou dsopgave Maa tscha p p eli j k vera nt wo o rd on dern em en | Vers lag va n de Raa d va n Bes tu u r
Zonnepanelen Aan de andere kant van de waardeketen zijn wij in 2008 actief geweest in het verkopen van zonnepanelen aan consumenten en kleine bedrijven. De landelijke regeling Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE) die in 2008 is ingevoerd, beoogt ook kleinere sets zonnepanelen meer rendabel te maken. We zijn tegemoetgekomen aan de vraag van klanten door speciale pakketten zonnepanelen aan te bieden. De verkoop hiervan is succesvol verlopen, waardoor in 2008 ongeveer 13.000 m2 is toegevoegd aan het Nederlandse areaal aan zonnepanelen. Windenergie In 2008 werden drie nieuwe windparken opgeleverd, in Oudendijk, Echteld en Zandvlietsluis (België), en werd het windpark in Enkhuizen volledig gerenoveerd. Met deze activiteiten is een totale capaciteit van 24,8 MW gemoeid. Daarnaast hebben wij vergunningen aangevraagd voor een aantal windparken op zee en op land, waaronder twee windparken voor de kust van Vlaanderen en één voor de kust van Katwijk. Tijdens de opening van Windpark Echteld in november maakte de provincie Gelderland bekend de provinciale doelstelling voor windenergie te verhogen naar 100 MW in 2011. Wij hebben de ambitie om minimaal de helft van deze capaciteit voor onze rekening te nemen. In oktober 2008 zijn wij een bijzondere samenwerkingsovereenkomst aangegaan met 63 agrariërs, verenigd in windmolenvereniging De Zuidlob. Deze samenwerking moet leiden tot de realisatie van een windpark van minstens 108 MW in Zeewolde. Het windpark zal bestaan uit driemaal 12 molens van elk 3 tot 4,5 MW en zal circa 75.000 huishoudens van stroom kunnen voorzien. Daarmee is het een van de grootste parken in Nederland. Het streven is om in 2012 het windpark in gebruik te nemen.
51
Duurzame koeling goed voor waterkwaliteit Ouderkerkerplas In 2008 heeft het Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht toestemming gegeven voor gebruik van het water van de Ouderkerkerplas voor duurzame koeling van kantoren en andere gebouwen in het Amsterdamse kantorenpark Zuidoost. Koude van zo’n vijf à zes graden Celsius wordt onttrokken aan het koude water onderuit de plas en afgegeven aan water in het distributienet. Dit koude water wordt vervolgens via het net naar de gebouwen getransporteerd. Daar wordt het gebruikt voor de koeling van ruimtes, computers en servers. Het iets opgewarmde water gaat vervolgens meteen terug naar de van nature warmere bovenlaag van de plas. Door zuurstof aan het water toe te voegen, worden bovendien fosfaten en algengroei bestreden. Dit is een innovatieve techniek, die in Denemarken al met succes wordt toegepast. Het gebruik van de Ouderkerkerplas als natuurlijke koudebron leidt daarmee niet alleen tot een CO2-reductie, maar ook tot verbetering van de waterkwaliteit in de plas. Stadswarmte In 2008 zijn verschillende nieuwe stadswarmteaansluitingen gerealiseerd in onder andere Amsterdam-West, IJburg en de nieuwbouwwijk Schuytgraaf in Arnhem. Daarnaast is in 2008 met de gemeente Almere afgesproken dat de stadswarmte voor Almere Poort geleverd zal worden vanuit onze bestaande elektriciteitscentrale in Diemen. De restwarmte van deze centrale wordt nu al gebruikt voor de stadswarmtenetten in Amsterdam Zuidoost, IJburg en de Zuidas in Amsterdam. Uitbreiding van de installatie in Diemen met een extra rookgaskoeler zorgt ervoor dat extra restwarmte wordt benut. De warmte zal door een nog aan te leggen pijpleiding ook naar Almere worden getransporteerd. Zo wordt met de aansluiting van Almere Poort een CO2-emissiereductie behaald van 86%, die met de totale bebouwing van de 11.000 woningen vergelijkbaar is met 16.500 ton per jaar.
Warmte en koude Het gebruik van restwarmte en koude levert een belangrijke bijdrage aan het vervullen van de energiebehoeften van particulieren en bedrijven op een manier die bijdraagt aan de reductie van de uitstoot van CO2. De restwarmte die nu wordt gebruikt in plaats van fossiele brandstoffen levert jaarlijks een besparing op van meer dan 100 miljoen m3 aardgas en een vermindering van de uitstoot van CO2 vergelijkbaar met de jaarlijkse uitstoot van ongeveer 50.000 auto’s.
Waterkracht Gedurende het jaar 2008 zijn in de waterkrachtcentrales Maurik in de Nederrijn (10 MW) en Alphen in de Maas (14 MW) nieuwe besturingssystemen in gebruik genomen waardoor met een fijnere afstelling van de installatie meer elektriciteit uit het water gewonnen kan worden. Bovendien kan door het verbeterde monitoringsysteem het onderhoud geoptimaliseerd worden.
In 2008 hebben wij ons gericht op de verdere realisatie van stadswarmte aansluitingen in bestaande en nieuwe gebieden en een aantal innovatieve projecten op het gebied van warmte en koude.
In en onder onze waterkrachtcentrale ECI Roermond (250 kW) zijn op vrijdag 3 oktober 2008 een vistrap en een uniek visgeleidingsysteem van het Waterschap Roer en Overmaas in bedrijf gesteld door Staats
<
I n hou dsopgave
52 Nuon Jaar verslag 20 0 8
secretaris van Verkeer en Waterstaat Tineke Huizinga. Hierdoor kunnen alle vissen onbelemmerd de Roer op en af zwemmen. Ook voor onze centrales in de Maas en de Nederrijn wordt in samenwerking met de onderzoeksinstituten onderzocht welke mogelijkheden er zijn om de effecten op de visstand te minimaliseren. Duurzame energie voor onze klanten Wij leveren onze klanten groene energie volgens de regels van de overheid met garanties van oorsprong. Dit betekent dat wij kunnen aantonen dat elke kilowatt geleverde groene stroom ook daadwerkelijk groen is opgewekt. Wij wekken samen met partners in Nederland bijna net zoveel groene energie op als aan klanten wordt verkocht.
Brandstofmix levering %
47,07% Aardgas 23,33% Kolen 12,75%
Waterkracht
7,85%
Nucleair
5,04%
Overig grijs
3,48%
Wind
0,48%
Biomassa
0,01%
Zon
Emissie van CO2, NOx en SO2 bij productie Bij ons product NatuurStroom leggen wij onszelf de strakkere eis op dat 100% van de stroom duurzaam in Nederland is opgewekt op basis van zon, wind of water. Daarnaast ondersteunen wij onze NatuurStroomklanten bij het verminderen van hun energieverbruik met speciale acties voor besparingsproducten. In Duitsland willen wij onze positie op de markt verstevigen en staan we inmiddels bekend als een vernieuwende en duurzame leverancier. Dit is vooral te danken aan de innovatieve besparingsproducten die in het afgelopen jaar zijn gelanceerd zoals Geniaale Strom en Sparmatik. Tevens is in Duitsland een belangrijke stap gezet door het leveren van gas in de regio Berlijn. In België hebben wij eveneens een duurzame reputatie opgebouwd; het leveringsbedrijf onderscheidt zich op de markt door groene producten aan te bieden tegen concurrerende prijzen. De groenestroommarkt heeft in Nederland het afgelopen jaar onder vuur gelegen en hoewel het systeem onder toezicht staat van de overheid, heeft het politieke debat tot onzekerheid bij onze klanten geleid. Nuon heeft zich om deze reden ingezet om meer duidelijkheid te verschaffen over de oorsprong van onze groene stroom en zet zich samen met de overige energieleveranciers en de overheid in om de huidige markt voor groene stroom te verbeteren. Ook in het komende jaar blijven wij met de overheid in gesprek om te zorgen voor meer transparantie in de groenestroommarkt.
Bij de verbranding van brandstoffen komen emissies vrij. Dat geldt voor alle brandstoffen die Nuon Energy inzet voor de productie van elektriciteit: steenkool, aardgas, biomassa en hoogovengas. Tijdens het verbrandingsproces voor het opwekken van elektriciteit worden koolstof, zwavel en stikstof omgezet in koolstofdioxide (CO2), zwaveldioxide (SO2) en stikstofoxiden (NOx). Deze stoffen hebben een negatief effect op het milieu en klimaat. De uitstoot van deze stoffen kan worden beperkt door het inzetten van verschillende technologieën. Zo kunnen rookgassen met katalysatoren en wassers worden gereinigd. En door te investeren in goede verbrandingstechnieken kan de vorming van stikstofoxiden worden onderdrukt. Daarnaast kunnen brandstoffen eerst worden vergast, een technologie die het mogelijk maakt de emissie van milieubezwarende stoffen nog verder te beperken. Wij zetten een combinatie van technieken en strategieën in om de uitstoot van schadelijke emissies te beperken. Zo investeren wij in de ontwikkeling van innovatieve oplossingen om CO2 af te vangen waarmee het mogelijk wordt om CO2 op te slaan. In 2009 zal een proefinstallatie voor de afvang van CO2 gebouwd worden bij onze multi-fuel vergassingscentrale in Buggenum. Bovendien heeft de verbetering van rendementen van onze installaties continu aandacht, omdat brandstofbesparing in alle gevallen tot vermindering van emissies leidt.
<
I n hou dsopgave Maa tscha p p eli j k vera nt wo o rd on dern em en | Vers lag va n de Raa d va n Bes tu u r
53
CO2-emissies Bijna alle CO2-emissies van Nuon ontstaan door de verbranding van fossiele brandstoffen in onze centrales. Er wordt mondiaal ingezet op de forse reductie van CO2-emissies. Reductie van CO2 kan op meerdere manieren worden gerealiseerd: ■■ De inzet van duurzame energiebronnen voorkomt de inzet van fossiele brandstoffen en levert een fundamentele verbetering op; ■■ Het verhogen van het rendement van onze centrales levert minder CO2 per kWh geproduceerde energie op; ■■ Door CO2 af te vangen en op te slaan, wordt voorkomen dat geproduceerde CO2 in de lucht terechtkomt.
uitstoot van stikstofoxide beduidend afneemt. De totale NOx-uitstoot gaat dankzij deze installatie met 35% omlaag. De uitstoot van NOx van de thermische centrales van Nuon Energy is in 2008 binnen de aan Nuon toegestane hoeveelheid gebleven.
Wij zijn op meerdere manieren actief om onze CO2-emissies te verlagen. Zo zijn in 2008 verschillende projecten uitgevoerd om het rendement van onze centrales verder te verhogen. De upgrade van eenheid Merwedekanaal 12 van de centrale in Utrecht is daar een goed voorbeeld van. Een ander voorbeeld is de proef met CO2-afvang bij de multi-fuel vergassingscentrale in Buggenum die voor 2009 gepland staat (zie ook Proef CO2-afvang Buggenum in de paragraaf Slimme innovatie op de volgende pagina).
De Nederlandse regering heeft de 50 kton over de diverse sectoren en met name de industrie verdeeld. Voor de elektriciteitsproductiesector is in 2008 overeengekomen dat de SO2-emissies worden beperkt tot 13,5 kton per jaar in de periode 2010-2019.
NOx-emissies Nederland is op grond van Europese verdragen gebonden aan reductie van de uitstoot van stikstofoxiden. Per 2010 mag in Nederland niet meer dan 260 kton per jaar uitgestoten worden door verkeer, industrie, huishoudens enzovoort. De Nederlandse regering heeft in 2005 een handelssysteem geïntroduceerd voor NOx-emissies. Dit emissiehandelssysteem is een instrument om de uitstoot van NOx te beperken. Bedrijven die veel NOx uitstoten kunnen handelen in NOx-rechten. In 2008 is op initiatief van het ministerie van VROM besloten om de uitstoot van stikstofoxiden (NOx) verder te beperken na 2010. Met ingang van 2010 moeten alle grote stationaire inrichtingen aan een individuele performance van 40 gram per GJ verbruikte brandstof voldoen. Als men hier niet aan voldoet zal men moeten investeren in het verlagen van de NOx-emissies, NOx-emissierechten moeten aankopen of, in het uiterste geval, de inrichting moeten sluiten. In 2006 heeft Nuon op eenheid 8 van de Hemwegcentrale een DeNOxinstallatie gebouwd om de uitstoot van NOx te verminderen. Deze installatie haalt 85% van de stikstofoxiden uit de rookgassen, waardoor de
SO2-emissies Emissies van SO2 veroorzaken net als die van stikstofoxiden verzuring, daarom is ook reductie van deze emissies gewenst. Via nationale emissie plafonds zijn voor alle Europese lidstaten maximale jaaremissies vast gesteld. Nederland moet de uitstoot van zwaveldioxide reduceren tot maximaal 50 kton in 2010.
De elektriciteitsproducenten hebben zich gezamenlijk gecommitteerd deze 13,5 kton per jaar aan te houden en hebben daartoe een convenant afgesloten met de regering (ministeries van VROM en EZ), interprovinciaal overleg (IPO) en met EnergieNed en VME als brancheorganisaties. Dit convenant is in juni 2008 door alle partijen ondertekend. Door dit convenant worden overschotten in de individuele en de gezamenlijke emissieruimte aan elkaar gekoppeld op basis van een jaarlijks vast te stellen performance die voor alle deelnemers gelijk is. Deelnemers worden geacht maatregelen te nemen als hun individuele performance achterblijft ten opzichte van de gezamenlijk vastgestelde (standaard)performance. Wij stoten op jaarbasis 1.500 tot 2.000 ton SO2 uit door de verbranding en vergassing van steenkool en door verbranding van hoogovengassen in de centrales in Velsen en IJmond. Om de uitstoot van SO2 te verminderen is eenheid 8 van de Hemwegcentrale in Amsterdam voorzien van een rookgasontzwavelingsinstallatie, bij de Willem-Alexander Centrale in Buggenum wordt het zogenaamde syngas uit de kolenvergasser in een gaswasser van SO2 ontdaan.
Slimme innovatie Elektriciteit moet natuurlijk schoon, maar ook betaalbaar en betrouwbaar zijn. Het verminderen van de energievraag door slimme energiebesparings oplossingen scheelt zowel in CO2-uitstoot als in kosten. Technologische oplossingen voor huishoudens en bedrijven voorkomen onnodig energie verbruik.
<
I n hou dsopgave
54 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Energieadvies voor huishoudens en bedrijven Uit onderzoek is gebleken dat mensen gemiddeld 30% van hun dagelijkse energie verspillen, zonder dat men zich dit realiseert. Deze 30% is voldoende om 300 miljoen spaarlampen te laten branden, genoeg om de hele Sahara te verlichten. Deze verspilling kan volgens ons worden teruggebracht zonder verlies van comfort. Wij helpen consumenten met producten en diensten om energieverspilling te voorkomen en dus hun maandlasten te verlagen. Dit is de boodschap van de Verspillingscampagne die wij in de zomer van 2008 hebben gelanceerd. Onderdeel van deze campagne is bijvoorbeeld de ‘verspillingscheck’, waarmee mensen online inzicht krijgen in hun eigen verspilling. Meer dan 50.000 consumenten hebben de ‘verspillingscheck’ inmiddels ingevuld en een persoonlijk besparingsplan ontvangen. Daarnaast bieden wij onze klanten de mogelijkheid van een bezoek aan huis van een energieadviseur en kan de consument in onze Energiewinkels terecht voor advies over energiezuinige apparaten en tips om minder energie te verspillen. Ook is een website gelanceerd waar klanten tips krijgen voor het besparen van energie en eigen tips met elkaar kunnen uitwisselen: www.nuon.nl/energiebesparen Vanuit onze dochter ingenieursbureau Ebatech bieden wij onze zakelijke klanten een compleet pakket van diensten aan op het gebied van installatietechniek en energiebesparende dienstverlening. Daartoe behoren onder andere het uitvoeren van scans om inzicht te krijgen in het energie verbruik en om het verbeterpotentieel in kaart te brengen, alsmede het structureel ondersteunen van organisaties op het gebied van energie (kosten)besparing en CO2-reductie door doelgericht energiebeheer. Hiermee helpen wij onze klanten met het verduurzamen van hun bedrijfs voering en tegelijkertijd met het realiseren van een kostenreductie. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat 70% van de klimaatinstallaties in Nederland niet goed is afgesteld. Door deze goed in te stellen kan een energiebesparing van tot wel 30% gerealiseerd worden. Naast technische maatregelen wordt er ook gekeken naar organisatorische en gedragsmaatregelen. Door het stimuleren van bewustwording van de medewerkers van onze zakelijke klanten kan het energieverbruik verder omlaag worden gebracht. Ook hebben wij in 2008 in nauwe samenwerking met de gemeenten Nijmegen, Amsterdam en Zutphen een klimaatatlas voor deze gemeenten samengesteld. Door weergave van het energieverbruik per gebied en
per economisch-maatschappelijke sector is inzichtelijk gemaakt hoeveel energie wordt verbruikt. Hiermee is het voor gemeenten mogelijk om te werken aan een gericht energiebesparingsbeleid. Isolatie Woningisolatie kan een belangrijke bijdrage leveren aan energiebesparing en daarmee aan het reduceren van CO2-uitstoot. Daarnaast is isoleren een van de meest kostenefficiënte manieren om energiebesparing te realiseren. In 2008 hebben wij isolatie toegevoegd aan het pakket van energiebesparende maatregelen dat wij aanbieden. Door de overname van isolatiespecialist Rogro kunnen wij onze klanten nog beter adviseren over energiebesparing. En door het, met een financiële partner, introduceren van een betalingsconstructie waarmee de investering in principe wordt betaald vanuit de besparing op de energierekening is de drempel voor het nemen van dit soort maatregelen verlaagd. Door het gebruik van energiebesparende producten wordt namelijk minder energie verbruikt en daarmee wordt het verschuldigde maandbedrag lager. Door echter het termijnbedrag hetzelfde te houden, betaalt de klant met zijn besparing uiteindelijk voor het aangeschafte product. Proef CO2-afvang Buggenum Bij onze kolenvergassingsinstallatie in Buggenum zal een kleine CO2afvanginstallatie worden gebouwd. Met deze proefinstallatie zal een test- en demonstratieprogramma doorlopen worden voor het afvangen van CO2. De feitelijke constructie van deze installatie gaat in 2009 van start. De ervaring die bij deze test wordt opgedaan, kan toegepast worden in de grootschalige afvang van CO2 bij de geplande Nuon Magnum. Nuon Magnum Met de ontwikkeling van Nuon Magnum zet Nuon een belangrijke stap in de transitie naar een duurzame energievoorziening. Deze centrale in de Groningse Eemshaven zal twee miljoen huishoudens van energie kunnen voorzien. De centrale wordt in twee fases gebouwd. In de eerste fase wordt het gasgestookte deel van de centrale gerealiseerd, gevolgd door de bouw van een installatie voor het vergassen van steenkool en biomassa. Deze vergassingstechnologie biedt de mogelijkheid om CO2 af te vangen met een relatief laag rendementsverlies. Als er veel windenergie beschikbaar is, kan het kolenvergassingsgedeelte van de centrale ook andere producten leveren in plaats van elektriciteit, bijvoorbeeld waterstof. Op deze wijze kan Nuon Magnum flexibel inspelen op het fluctuerend aanbod van windenergie.
<
I n hou dsopgave Maa tscha p p eli j k vera nt wo o rd on dern em en | Vers lag va n de Raa d va n Bes tu u r
55
Vergunningen voor de bouw Als gevolg van de schorsing van een vergunning in het kader van de Natuurbeschermingswet is in mei 2008 de bouw van Nuon Magnum gestaakt. Deze schorsing is gebaseerd op procedurele gronden. De Raad van State ziet niet alleen het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedsel kwaliteit (LNV), maar ook de provincie Fryslân als bevoegd gezag. In december heeft het ministerie van LNV een Beslissing op Bezwaar afgegeven die is gevolgd door een vergunning van de provincie Fryslân. Een andere vergunning die noodzakelijk is voor het hervatten van de bouw van de centrale is de vergunning in het kader van de Wet milieubeheer. Deze is begin 2007 door de provincie Groningen verleend. Een aantal partijen heeft daartegen bezwaar aangetekend. De Raad van State heeft het grootste deel van de bezwaren ongegrond verklaard, waaronder bezwaren op het gebied van CO2-emissies, visuele hinder en geluids overlast, maar heeft de vergunning op basis van vier gronden vernietigd. De Raad van State heeft aangegeven dat de provincie Groningen, die de vergunning heeft verleend, deze punten beter moet motiveren. Dan gaat het bijvoorbeeld om de vraag waarom geen onderzoeksplicht is opgenomen voor de reductie van de emissie van zwaveldioxide, en om het feit dat het gebruikte onderzoek naar de concentratie van f luoride niet actueel genoeg is. Naar verwachting kunnen deze punten op kortetermijn worden hersteld.
Elektrisch vervoer Nuon staat zeer positief tegenover de ontwikkelingen op het gebied van elektrisch vervoer. Wij zien elektrisch transport als een reële oplossing voor een meer duurzame samenleving. Om elektrisch vervoer op grote schaal mogelijk te maken, is draagvlak nodig. Wij zijn dan ook in gesprek met diverse organisaties, onder wie verschillende gemeenten en provincies, maar ook commerciële partijen. Ook zijn wij actief betrokken bij specifieke pilots, samenwerkingverbanden en technologische ontwikkelingen om de mogelijkheden van de ‘elektrische snelweg’ als duurzaam vervoers alternatief zorgvuldig te onderzoeken en daar waar relevant een bijdrage te leveren.
Maatschappelijk convenant Noord-Nederland De discussie omtrent de bouw van nieuwe energiecentrales staat in Nederland momenteel hoog op de politieke en maatschappelijke agenda. Daarmee is ook de ontwikkeling van Nuon Magnum onderwerp van nationaal debat. Het is van belang continu in gesprek te blijven met stakeholders op zowel nationaal als regionaal en lokaal niveau. Immers, maatschappelijk draagvlak voor kolenvergassing, het afvangen, transporteren en opslaan van CO2, het verbeteren van de energiemix, de leveringszekerheid, betaalbare energie en de wijze waarop Nuon Magnum bijdraagt aan de transitie van Nederland naar een duurzame energievoorziening zijn essentieel voor het slagen van het project. De afgelopen jaren is continu overleg gevoerd met betrokken partijen, met overheden, NGO’s en omwonenden. De komende periode willen wij deze dialoog uitbreiden en intensiveren en zo toewerken naar het afsluiten van een maatschappelijk convenant. Op deze wijze kan breed maatschappelijk draagvlak worden gecreëerd over de gewenste condities.
Apeldoorn, Smart Power City In samenwerking met Provincie Gelderland, GasTerra, Remeha en Woonmensen realiseren wij een Energietransitiewijk in Apeldoorn. Hierbij is het doel om energiebesparende ‘next generation’ energiesystemen te testen. In de eerste fase ligt hierbij vooral de focus op het testen van zogenoemde hre-ketels, hr-ketels die naast warmte ook elektriciteit produceren. Hierbij kijken wij naar zowel de technische haalbaarheid van de intensieve productie van elektriciteitsopwekking in een woonwijk als de mate van energiebesparing die dit oplevert voor huishoudens. Vervolgens willen wij meten in welke mate de bewustwording van consumenten over de eigen energieconsumptie wordt beïnvloed doordat men zelf elektriciteit gaat produceren. Uitgangspunt daarbij is energiebesparing zonder comfortverlies.
Zo zijn wij in 2008 begonnen met het ontwikkelen van een oplaaden betaalsysteem voor elektrisch vervoer en zijn wij in gesprek met verschillende commerciële partijen om gezamenlijk elektrisch vervoer te stimuleren. Daarnaast hebben wij met de gemeente Groningen afgesproken om begin 2009 oplaadpunten te plaatsen waar duurzame elektriciteit ‘getankt’ kan worden die wordt opgewekt door zonnepanelen en een kleine windmolen. De eerste twee oplaadpunten worden geplaatst bij de Nuon Energiewinkel en bij de Hanzehogeschool. De verwachting is dat er meer oplaadpunten zullen komen in Groningen.
<
I n hou dsopgave
56 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Verantwoorde bedrijfsvoering Wij streven naar een interne bedrijfsvoering waarin sociale, economische en milieuaspecten evenwichtig worden meegenomen. Zo werken wij onder andere aan de verduurzaming van de eigen werkomgeving en nemen wij onze verantwoordelijkheid in de totale keten van grondstofwinning tot energielevering. Green Office In 2008 is nader invulling gegeven aan het programma Green Office. Dit programma is eind 2007 opgestart om de eigen werkomgeving verder te verduurzamen voor wat betreft energieverbruik, mobiliteit, kantoormiddelen en catering. In de eerste helft van 2008 is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden om op termijn een klimaatneutraal hoofdkantoor te realiseren en naar mogelijke energiebesparingsmaat regelen in de huidige Nuon-gebouwen. In de tweede helft van het jaar is een begin gemaakt met het doorvoeren van deze maatregelen. Bovendien is gestart met het nauwkeurig monitoren van het energieverbruik en het vaststellen van het energielabel per gebouw. Daarnaast compenseren we voor wat betreft mobiliteit standaard alle zakelijk gereden kilometers met Voluntary Emission Reduction (VER)certificaten en is in september 2008 het Convenant Mobiliteitsmanagement Metropoolregio Amsterdam ondertekend, waarbij wij de ambitie hebben uitgesproken om per 2012 het aantal spitskilometers van medewerkers met 10% terug te brengen. Ketenverantwoordelijkheid Onze verantwoordelijkheid als producent en leverancier van energie eindigt niet bij de voordeur. Door inkoop van goederen en diensten ten behoeve van onze bedrijfsprocessen en de levering van producten aan klanten hebben wij, direct en indirect, een sociale, milieu- en economische impact op onze omgeving. Gedurende 2008 hebben wij ons gericht op het aanscherpen van ons beleid met betrekking tot de leveranciers waar wij zaken mee doen. Dit heeft tot gevolg dat de voor 2008 voorziene uitrol van de Gedragscode voor Leveranciers nu voor 2009 is gepland. Daarnaast zijn wij nog steeds voorstander van een sectorinitiatief van voldoende schaalgrootte in de complexe wereldmarkt van brandstoffen om ook hier gehanteerde sociale en milieustandaarden verder vorm te geven.
Best beschikbare techniek De Europese Richtlijn voor Integrated Pollution Prevention and Control (IPPC) verplicht de lidstaten van de Europese Unie grote milieubelastende bedrijven te reguleren door middel van een integrale vergunning. De richtlijn verplicht bedrijven hun verontreinigingen met de best beschikbare technieken te beperken en zo min mogelijk afval, energie en grondstoffen te gebruiken. Tevens zorgt de richtlijn voor het gelijkschakelen van nationale milieueisen die aan deze bedrijven worden gesteld. In het kader van IPPC zijn de in Europa best beschikbare technieken beschreven voor productieprocessen bij grote bedrijven. Installaties van bedrijven waarop de richtlijn van toepassing is, moesten op 31 oktober 2007 een vergunning hebben die is gebaseerd op de best beschikbare technieken. Wij zijn in 2006 gestart om per installatie van ons productiepark na te gaan of die als best beschikbare techniek beschouwd kan worden en zo niet, hoe er zal worden voldaan aan de IPPC-richtlijn. Voor een deel van de installaties in ons productiepark geldt dat deze door de toegepaste techniek al te kwalificeren zijn als best beschikbare techniek. In 2006 en 2007 zijn diverse revisievergunningen aangevraagd voor het deel van de installaties dat nog aan de IPPC moest worden getoetst of waarvan de vergunning nog niet conform de best beschikbare technieken was verleend. In 2007 en 2008 is een aantal van de vergunningen voor ons productiepark verleend en zijn deze installaties daarmee ‘IPPC proof’ geworden. Van een aantal installaties is de vergunning nog niet definitief verleend of is deze nog niet onherroepelijk.
Nuon in de maatschappij Energie is een eerste levensbehoefte. Dat maakt dat Nuon midden in de maatschappij staat en bestaat dankzij die maatschappij. Daarom nemen wij de belangen van onze klanten, van onze publieke aandeelhouders, van onze medewerkers en van andere belanghebbenden in de maatschappij, zoals de lokale politiek, mee in de afwegingen die het bedrijf maakt. Alleen dan is duurzame groei mogelijk. Door te luisteren, in overleg te treden en mee te denken met verschillende partijen in onze omgeving willen wij ook een goede buur zijn en iets teruggeven aan de maatschappij waar wij deel van uitmaken. Wij vinden het daarbij bijvoorbeeld belangrijk om een rechtvaardig en consequent incasso- en afsluitbeleid te voeren. Daarnaast helpen wij jongeren met weinig scholing of werkervaring door hen een werkplaats aan te bieden. Ook faciliteren wij onze medewerkers bij het uitvoeren
<
I n hou dsopgave N u on in de maa t scha p p i j | Vers lag va n de Raa d va n Bes tuu r
van vrijwilligerswerk via de Nuon Foundation en geven wij financiële ondersteuning aan de stichting FRES (Foundation Rural Energy Services), die zich richt op het brengen van elektriciteit naar het Afrikaanse platteland. Incasso- en afsluitbeleid Het beleid van Nuon is erop gericht om het oplopen van schulden bij klanten zo veel mogelijk te voorkomen. Hiertoe voeren wij een incasso procedure, in nauwe samenwerking met verschillende hulpverlenings instanties. Het verstrijken van de betalingstermijn wordt opgevolgd door herinneringen en aanmaningen en pas bij het uitblijven van betaling na een incassotraject, afsluiting door de netbeheerder. Het afsluiten gebeurt uitsluitend onder verantwoordelijkheid en op verzoek van Liander. Wij hebben met verschillende GGD’s en schuldhulpverleningsinstanties convenanten afgesloten over de uitwisseling van persoonsgegevens. Zo kan afsluiting van energie bij hulpbehoevende klanten worden voorkomen. Verder zijn de mogelijkheden voor het verkrijgen van een betalingsregeling verruimd. Ook als de klant een medische verklaring heeft waaruit blijkt dat afsluiting zeer ernstige gezondheidsrisico’s teweegbrengt, zal niet worden overgegaan tot afsluiting. In die gevallen is het beleid van leverancier Nuon Energy en netbeheerder Liander om samen met de klant te kijken naar maatregelen om het verder oplopen van schulden te voorkomen. Sinds 3 december 2006 is een ministeriële regeling van kracht rond het afsluiten van energie. Deze regeling stelt dat klanten in de periode van 1 oktober tot 1 april alleen mogen worden afgesloten als de klant weigert schuldbemiddeling te aanvaarden, er sprake is van fraude óf als de klant van netbeheerder Liander geen leverancier heeft. Nuon Energy en Liander gaan in de uitvoering van het afsluitbeleid een stap verder dan de ministeriële regeling door het gehele jaar hetzelfde beleid te voeren. Dus ook in de zomerperiode passen wij de regels uit de ministeriële regeling toe. Het aantal afsluitingen in de consumentenmarkt is in 2008 wederom sterk gedaald. Het aantal afsluitingen in 2008 was 4.986; in 2007 was dit nog 5.965.
57
Werkervaringstraject Step2Work Met het oog op de vergrijzing is het belangrijk dat er voldoende potentieel aan arbeidscapaciteit duurzaam wordt ontwikkeld. Want alleen dan zijn er in de toekomst genoeg mensen beschikbaar voor de Nederlandse arbeidsmarkt. Nuon is in 2006 het werkervaringsproject Step2Work gestart. Step2Work heeft als doel om driehonderd langdurig werkloze jongeren door middel van scholing en relevante werkervaring betere kansen te bieden op economische zelfstandigheid. Tijdens de participatie top in mei 2007 werd door de regering het doel gesteld om 200.000 werklozen in alle leeftijdsgroepen adequate scholing en werkervaring te geven. Als gevolg van deze ontwikkelingen geven wij sinds 2007 ook langdurig werklozen die ouder zijn dan 30 jaar de gelegenheid om als deelnemer in Step2Work de stap te maken naar duurzame arbeid. Daarnaast is in 2008 een aantal mensen vanuit sociale werkvoorziening en vanuit Wajong-reïntegratietrajecten ingestapt. Op weg naar werk In 2008 is met negentig deelnemers een werkervaringovereenkomst gesloten, acht kandidaten zijn aan het voorschakeltraject van Step2Work begonnen en zes kandidaten zijn toegelaten tot het voorschakeltraject met startdatum 5 januari 2009. Bij het netwerkbedrijf zijn zeventien deelnemers gestart met een stageperiode als voorbereiding op een leer-/ werktraject in samenwerking met een vmbo-school. Ten slotte zijn acht jongeren het hele jaar begeleid bij het ontwikkelen van hun computervaardigheden. Dit gebeurt in het kader van het langlopende project ICT Kidzz Academy van de stichting Campus Nieuw West in Amsterdam. Een delegatie van de vaste Kamercommissie Onderwijs kwam in maart 2008 op officieel werkbezoek bij Step2Work. Zij bezochten het Step2Save-project en de opleidingslocatie in Amsterdam. De aspecten beleid, uitvoering, persoonlijke initiatieven, samenwerking grote bedrijven en MKB werden onder de aandacht van de kamerleden gebracht. Grote lijn hierin is dat beleid nodig is om landelijke kaders te scheppen en wet- en regelgeving omtrent leerwerkplaatsen aantrekkelijker te maken voor het bedrijfsleven. Step2Work was bovendien een van de drie genomineerde initiatieven voor het Johan Stekelenburg Compliment van de Start Foundation. Tweejaarlijks worden door deze stichting aansprekende initiatieven op het gebied van arbeidsparticipatie in het zonnetje gezet. Het juryrapport sprak met lof over het starten van een dergelijk project met eigen middelen, over de aanpak en het realisme.
<
I n hou dsopgave
58 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Nuon Foundation De Nuon Foundation is opgericht om medewerkers te stimuleren zich belangeloos in te zetten voor de maatschappij en hen hierbij te ondersteunen. De Foundation brengt voor medewerkers vraag en aanbod van vrijwilligerswerk bij elkaar en biedt financiële steun voor een doel waar ze zelf vrijwilligerswerk voor doen. De Foundation organiseert (het liefst samen met collega’s) laagdrempelige vrijwilligersactiviteiten waar iedereen aan mee kan doen. Zo deden in 2008 40 vrijwilligers van Nuon mee aan de derde Superopkikkerdag, waar 60 gezinnen met langdurig zieke kinderen een geweldige dag bezorgd werd. Ook is er in 2008 door meer dan 150 Nuon-lopers bijna € 68.000 opgehaald voor de Stichting de Regenboogboom tijdens een speciaal hiervoor georganiseerde sponsorloop op ons terrein in Amsterdam. Ook zijn vrijwilligers van Nuon in 2008 naar de dierentuin geweest met ouderen, naar de film met mensen met een beperking, hebben ze gekookt met mensen in een verpleeghuis en gingen ze naar een concert met autistische kinderen. De medewerkers doen dit vrijwilligerswerk in hun eigen tijd. In 2008 is een bedrag van ongeveer € 250.000 ten goede gekomen aan projecten en bijna 700 medewerkers hebben zich vrijwillig ingezet. Foundation Rural Energy Services (FRES) Een ander voorbeeld van onze verankering in de maatschappij is de in 2004 door Nuon opgerichte Stichting FRES. Deze stichting zorgt voor duurzame elektriciteit (zonne-energie) op het Afrikaanse platteland, waar bijvoorbeeld elektrische verlichting nog helemaal niet vanzelfsprekend is. Vanuit onze ervaring in duurzame energievoorziening steunen wij deze stichting. In oktober 2008 heeft onze CFO Doede Vierstra een zonne centrale in Mali geopend in het bijzijn van de Secretaris-Generaal van het ministerie van Energie van Mali en de ambassadeur van Nederland. Met deze centrale hebben dagelijks 500 huishoudens en kleine bedrijfjes toegang tot schone en betaalbare energie. In december 2008 werd bovendien een mijlpaal bereikt in publiek-private samenwerking door de ondertekening van een samenwerkingsovereenkomst tussen het ministerie van Buitenlandse Zaken, Nuon en FRES. Het doel van dit partnerschap is om in 2015 honderdduizend klanten op het platteland in ontwikkelingslanden duurzaam van energie te voorzien.
Nuon Solar Team: Nuna5 In 2008 hebben wij opnieuw een sponsorovereenkomst afgesloten met het Nuon Solar Team voor de bouw van een nieuwe zonnewagen (Nuna5) en deelname aan de tiende World Solar Challenge®. Deze vindt plaats van 25 tot 31 oktober 2009 in Australië. Voertuigen op zonne-energie uit diverse landen strijden om de eerste plaats in een ruim 3.000 kilometer lange race van Darwin naar Adelaide. Het Nuon Solar Team van TU Delft-studenten heeft de laatste vier edities van de World Solar Challenge® gewonnen. Elke editie werd de Nuna sneller en compacter. De verwachting is dat ook tijdens de volgende Challenge records zullen worden gebroken. Natuurmonumenten Nuon is hoofdsponsor van Natuurmonumenten. Al sinds 2000 realiseren wij projecten die de energiehuishouding van Natuurmonumenten verduurzamen. Door de inzet van mensen, middelen en expertise worden steeds meer bezoekerscentra, beheerkantoren en excursieboten voorzien van technieken die zorgen voor schone energie. In 2008 zijn wederom veel projecten op het gebied van duurzame energie in natuurgebieden opgeleverd, zoals zonnepanelen (ook voor fluisterboten) en energie uit aardwarmte. Daarnaast zijn er inmiddels op 26 punten oplaadpalen voor elektrisch vervoer neergezet in verschillende natuurgebieden. Tussen 23 februari en 1 maart 2008 heeft Natuurmonumenten in OostFlevoland een klimaatbos aangelegd van 27 hectare groot. In één week tijd zijn er 60.000 bomen en 20.000 struiken verkocht en aangeplant. Midden in dit bos hebben wij samen met Natuurmonumenten een klimaat neutrale blokhut laten bouwen om te laten zien wat er mogelijk is op dit gebied. Deze hut is voorzien van energiebesparende en slimme klimaatneutrale technieken. Zo zijn er naast spaarlampen en waterbesparende kranen zonnepanelen, een composttoilet, kleine windturbines en een zonne-energie/gascombinatie voor warm water en verwarming.
<
I n hou dsopgave To e kom s t paragraa f | Vers lag va n de Raa d va n Bes tu u r
Toekomstparagraaf In lijn met onze visie, missie en strategie hebben wij voor het boekjaar 2009 een aantal prioriteiten geformuleerd die gelden voor onze onderneming in de volle breedte. Deze prioriteiten zijn: ■■ Splitsing van de onderneming in een netwerkbedrijf (Alliander) en een productie- en leveringsbedrijf (Nuon Energy). Belangrijkste randvoorwaarde daarbij is dat onze klanten en overige stakeholders geen hinder moeten ondervinden van dit proces; ■■ Realisatie van de samenwerking met Vattenfall voor het productieen leveringsbedrijf; ■■ Solide financiële prestaties en handhaving van een beurswaardige bedrijfsvoering; ■■ Borging van leverings- en voorzieningszekerheid: investeren in netwerken en de capaciteit van de energieketen; ■■ Verdere versterking van de positie van Nuon Energy op het gebied van gasopslag; ■■ Verder ontwikkelen van de verduurzaming van de energievoorziening. Wij opereren in een competitieve markt. Daarnaast is een belangrijk deel van onze activiteiten gereguleerd. We verwachten dat de economische crisis in 2009 zal verergeren. Dit zal effect hebben op onze klantenportfolio, zowel in de consumenten- en zakelijke markt, als op de wholesale markt. We zullen de kwaliteit van onze kredietportfolio blijven bewaken en proactief oplossingen vinden en mitigerende maatregelen treffen indien noodzakelijk. Onze strategie om kasoverschotten op een zeer conservatieve manier te beleggen was succesvol in 2008 en we zullen onze risico’s ten opzichte van de financiële markten blijven bewaken. Hoewel we op dit moment geen indicaties daartoe hebben, valt niet uit te sluiten dat ook overige ontwikkelingen in marktomstandigheden en prijsontwikkelingen in onze belangrijkste aan- en verkoopmarkten, alsmede ontwikkelingen op het gebied van prijsregulering, effect zullen hebben op onze toekomstige resultaten. Onze doelstelling voor het komende jaar is de klantaantallen in Duitsland en België verder te laten groeien. Ons marktaandeel en onze klant aantallen in de Nederlandse consumentenmarkt willen wij behouden; in de zakelijke markt is ons doel onze positie te versterken, met name op de gasmarkt. Als gevolg van economische ontwikkelingen verwachten we dat de vraag naar elektriciteit minder hard zal groeien dan de voorgaande jaren. Daarnaast streven we naar een uitbreiding van adviezen en diensten op het gebied van hoogrendementsketels, isolatie en energiebesparing.
59
Op 10 februari 2009 is het initiatiefwetsvoorstel Warmtewet aangenomen door de Eerste Kamer. Vervolgstap is dat het ministerie van Economische Zaken een Algemene Maatregel van Bestuur (AmvB) opstelt en voorhangt, waarin de vaststelling van het nieuwe ‘niet-meer-dan-anders’ tarief wordt vastgelegd. Verder moeten met en door de NMa per warmtenet tarieven worden vastgesteld (de zogenoemde redelijke prijs) en moet worden bepaald of en, zo ja, hoeveel warmtebedrijven terug moeten betalen aan hun klanten. De wet zal gelden met terugwerkende kracht vanaf 1 januari 2007. De Raad van Bestuur heeft, in overleg met de Raad van Commissarissen, als beleid geformuleerd geen uitspraken te doen omtrent verwachte toekomstige resultaten.
Investeringen Wij verwachten de komende jaren voor ongeveer € 6,5 miljard te investeren in bestaande en nieuwe projecten. Een van de grotere investeringen die in 2009 verder doorloopt is het hervatten van de bouw van de multi-fuel centrale Nuon Magnum in Groningen. Verder zijn er de geplande investeringen in gasgestookte centrales in Duitsland en België, windparken in Nederland en mogelijk het Verenigd Koninkrijk, alsook de doorgaande investeringen in ons netwerk, ondergrondse gasopslag en gasvelden, de uitrol van slimme meters en de verdere verduurzaming van de productie van elektriciteit.
Financiering Wij verwachten dat de komende jaren een groot beroep op de aanwezige kasmiddelen zal worden gedaan om investeringsprogramma’s uit te kunnen voeren en een acceptabel dividendniveau in stand te houden. Nuon streeft een sterke financiële positie na. Dit is mede van belang om strategisch te kunnen opereren als dat nodig is en ervoor te kunnen zorgen dat er na de splitsing twee financieel gezonde ondernemingen ontstaan met een passende credit rating, zodanig dat elke onderneming – rekening houdend met ieders risicoprofiel – haar businessplannen kan volbrengen. Bij het financieren van het netwerkbedrijf gaan wij ervan uit dat er minimaal zal worden voldaan aan het financiële kader zoals omschreven in het Besluit financieel beheer netbeheerder. Na balansdatum heeft Alliander een kredietfaciliteit van € 1 miljard afgesloten, met een looptijd tot eind 2009. Tevens is de kredietfaciliteit voor Nuon Energy met € 75 miljoen verhoogd, van € 750 miljoen naar € 825 miljoen.
<
I n hou dsopgave
60 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Personeelsbezetting Wij verwachten in 2009 geen significante wijzigingen in de personeelsbezetting. De splitsing is in 2008 reeds organisatorisch uitgevoerd en heeft niet geleid tot een verlies aan arbeidsplaatsen. Overigens zal na de daadwerkelijke splitsing een verdere optimalisatie plaatsvinden van het personeelsbestand. Dit is onder meer afhankelijk van de toekomstige ontwikkelingen met betrekking tot het productie- en leveringsbedrijf en van verdere ontwikkelingen op het gebied van regulering.
Onderzoek en ontwikkeling Als onderdeel van onze dagelijkse bedrijfsvoering en om onze processen en service aan klanten te verbeteren, voeren wij onderzoeks- en ontwikkelingsactiviteiten uit. In 2009 zullen de belangrijkste punten op dit gebied worden gevormd door: ■■ De proef met CO2-opvang in de Willem-Alexander Centrale in Buggenum; ■■ De ontwikkeling van zonnecelfolie door onze dochtermaatschappij Helianthos; ■■ Ondersteuning van fundamenteel onderzoek naar zonne-energie via Fundamenteel Onderzoek der Materie (FOM); ■■ Plaatsen van slimme meters bij nieuwbouw en grootschalige renovaties en voorbereidingen voor de grootschalige uitrol van de slimme meters; ■■ Verdere uitbreiding van de investeringsportefeuille van het Energy transition Fund Yellow & Blue, waarin wij in totaal € 40 miljoen beschikbaar stellen voor onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten met een duurzaam karakter.
Splitsing Wet onafhankelijk netbeheer dwingt tot splitsing In 2007 werd de Wet onafhankelijk netbeheer (WON) van kracht. De WON verplicht Nederlandse geïntegreerde energiemaatschappijen, waaronder Nuon, het beheer en de (economische) eigendom van hun netwerkactiviteiten (het transport van gas en elektriciteit) te scheiden van hun commerciële activiteiten (productie en levering). De gedwongen splitsing in een netwerkbedrijf en een productie- en leveringsbedrijf moet uiterlijk op 1 januari 2011 zijn gerealiseerd.
Zoals hieronder nader omschreven is in 2008 verder invulling gegeven aan de uitvoering van de WON door de overdracht van het beheer van de hoogspanningsnetwerken van 110 kV en hoger aan TenneT (stap 1), de overdracht van de economische eigendom van de regionale elektriciteits- en gasnetwerken aan de netbeheerder (stap 2) en de voorbereiding van de feitelijke splitsing van Nuon (stap 3). Stap 1: Overdracht van het beheer van hoogspanningsnetwerken van 110 kV en hoger Ingevolge de WON moeten alle Nederlandse hoogspanningsnetwerken met een voltage van 110 kV of hoger sinds 1 januari 2008 in beginsel worden beheerd door TenneT, de beheerder van het landelijk transportnet. In verband hiermee heeft TenneT zichzelf aangewezen als beheerder van deze netwerken, met uitzondering van netwerken die onderwerp vormen van cross border leasetransacties. In verband met het complexe karakter van de beheersoverdracht en de noodzaak de leveringszekerheid te waarborgen, heeft de overdracht van het feitelijke beheer aan TenneT in eerste instantie plaatsgevonden via een aantal tijdelijke voorzieningen. Wij voeren besprekingen met TenneT over een bevredigende definitieve regeling. Vooruitlopend daarop is N.V. Nuon Transport door middel van een juridische fusie opgegaan in n.v. Nuon Infra Oost, waarna via een juridische afsplitsing de aan n.v. Nuon Infra Oost en n.v. Nuon Infra West toebehorende, aan TenneT in beheer over te dragen onderdelen van het hoogspanningsnet zijn ondergebracht in een hiertoe speciaal opgerichte vennootschap, Nadine Netwerk B.V. Stap 2: Overdracht van de economische eigendom van regionale elektriciteits- en gasnetwerken In het kader van de voorgeschreven overdracht van de economische eigendom van de regionale elektriciteits- en gasnetwerken aan de net beheerder heeft op 30 juni 2008 een interne herstructurering plaats gevonden waarbij de aandelen van de netwerkeigenaren n.v. Nuon Infra Oost, n.v. Nuon Infra West en N.V. Nuon Transport zijn overgedragen aan N.V. Continuon Netbeheer (thans Liander N.V.), de 100%-dochteronderneming van Nuon die is aangewezen als beheerder van de elektriciteits- en gasnetwerken. Ingevolge de desbetreffende bepalingen van de WON beschikt Liander N.V. aldus sinds 1 juli 2008 over de economische eigendom van de door haar beheerde netten. Sinds dat moment voert Liander als ‘brede’ netbeheerder ook het merendeel van haar wettelijke taken zelf uit.
<
I n hou dsopgave To e kom s t paragraa f | Vers lag va n de Raa d va n Bes tu u r
Stap 3: Splitsing van netwerk- en commerciële activiteiten Zoals eerder beschreven zullen wij ingevolge de WON niet langer kunnen blijven opereren als een geïntegreerd energiebedrijf dat zich bezighoudt met zowel netwerk- als commerciële activiteiten. Als voorbereiding op de splitsing is een interne herstructurering doorgevoerd waarbij de deelnemingen die zich bezighouden met commerciële activiteiten (productie en levering) zijn ondergebracht in een nieuwe tussenholding (n.v. Nuon PLB Holding). De aandelen in de deelnemingen die zich bezighouden met netwerkactiviteiten (het transport van gas en elektriciteit) worden zoals voorheen rechtstreeks gehouden door n.v. Nuon, die deze activiteiten na de feitelijke splitsing zal voortzetten onder de naam Alliander N.V., een en ander zoals hieronder nader wordt aangegeven. Bijgevolg zal de (indirecte) eigendom van Allianders netwerken in overheidshanden blijven, onafhankelijk van de vraag waar de commerciële activiteiten van de huidige onderneming in de toekomst uiteindelijk terechtkomen. Op dit moment zijn wij nog aan het onderzoeken welke juridische mogelijkheden er zijn om vergoeding van de Nederlandse Staat te vorderen van de met de splitsing verband houdende kosten. Wij zijn van mening dat onze proactieve benadering van het splitsingsgebod strategische, concurrentie- en praktische voordelen biedt voor zowel het netwerk- als het commerciële bedrijf, omdat zij hierdoor elk hun eigen markten kunnen betreden en onafhankelijk van elkaar activiteiten kunnen ontwikkelen zonder dat het splitsingsproces tot uiterlijk de wettelijk gestelde datum van 1 januari 2011 tijd en aandacht van het management blijft opeisen. Per juli 2008 hebben wij daarom een scheiding tot stand gebracht tussen de commerciële en de netwerkactiviteiten en hebben wij twee onder nemingen ingericht met elk een eigen organisatiestructuur, die het mogelijk maakt effectief in te spelen op markten en klanten, en met een eigen IT-omgeving, customer care- en servicecenters, waar deze voorheen werkzaam waren voor zowel de netwerk- als de commerciële activiteiten. Tevens hebben wij in 2008 gezorgd voor de personele invulling en de financiering van beide ondernemingen, terwijl wij daarnaast gedurende deze periode van interne ontvlechting ook onze gewone dagelijkse activiteiten zijn blijven uitvoeren met de zorg en kwaliteit die onze klanten van ons verwachten.
61
De schema’s op de volgende pagina’s laten zien hoe in 2008 de scheiding van netwerk- en commerciële activiteiten heeft plaatsgevonden alsmede op welke wijze de uiteindelijke splitsing volgens de huidige plannen zal worden geïmplementeerd. Dit staat los van eventuele toekomstige strategische stappen. Mede afhankelijk van eventuele toekomstige strategische stappen zullen hierin op basis van nieuw opgedane kennis nog wijzigingen kunnen optreden. Het eerste schema toont de huidige vereenvoudigde groepsstructuur zoals die sinds 1 juli 2008, het moment dat de onderneming ‘splitsingsklaar’ is geworden, bestaat. Het tweede overzicht toont de vereenvoudigde groepsstructuren van het productie- en leveringsbedrijf en het netwerkbedrijf na voltooiing van de gedwongen splitsing (stappen 2 en 3), uiterlijk op 1 januari 2011. Stap 1 heeft in beginsel geen gevolgen voor deze groepsstructuur.
<
I n hou dsopgave
62 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Huidige, vereenvoudigde, groepsstructuur - Klaar voor splitsing Geïmplementeerd in 2008
Aandeelhouders
n.v. Nuon*
Nuon Deutschland GmbH*
* 1 2 3 4 5
Nuon Finance B.V.*
n.v. Nuon PLB Holding*
Marketing & Sales
n.v. Nuon Energy Sourcing*
Business
Exploration & Production
Alliander N.V.*/1
Liander N.V.*/4
n.v. Nuon Energy, Trading & Wholesale*
Liandon B.V.*/2
Netwerkbedrijven*/5
Retail
Business Development & Projects
Liandyn B.V.*/3
Nuon Belgium N.V.*
Power, Heat & Services
Onderdelen betreffen vennootschappen, de overige onderdelen verwijzen naar bestuurlijke eenheden. Voorheen: N.V. Nuon Netwerk Services. Voorheen: Nuon Tecno B.V. Voorheen: Dynamicom B.V. Voorheen: N.V. Continuon Netbeheer. Waaronder n.v. Nuon Infra Oost, n.v. Nuon Infra West, Nadine Netwerk B.V.
<
I n hou dsopgave To e kom s t paragraa f | Vers lag va n de Raa d va n Bes tu u r
63
Vereenvoudigde groepsstructuren - Ná splitsing Implementatie uiterlijk per 1 januari 2011
Aandeelhouders
Aandeelhouders
N.V. Nuon Energy*/3
Alliander N.V.*/1
Alliander Finance B.V.*/2
Liandyn B.V.*
Liander N.V.*
Marketing & Sales
n.v. Nuon Energy Sourcing*
Business
n.v. Nuon Energy, Trading & Wholesale*
Retail
Business Development & Projects
Nuon Belgium N.V.*
Power, Heat & Services
Exploration & Production
Liandon B.V.*
Nuon Deutschland GmbH* Value Added Services
* 1 2 3
Onderdelen betreffen vennootschappen, de overige onderdelen verwijzen naar bestuurlijke eenheden. Voorafgaand aan splitsing: n.v. Nuon. Thans: Nuon Finance B.V. Voorheen: n.v. Nuon PLB Holding.
Netwerkbedrijven*
<
I n hou dsopgave
64 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Om de splitsing tot stand te brengen hebben de leden van de Raad van Bestuur en belangrijke leidinggevende functionarissen tot taak gekregen het netwerkbedrijf en het productie- en leveringsbedrijf op te zetten. Peter Molengraaf en Mark van Lieshout geven leiding aan de vorming en de bedrijfsvoering van het netwerkbedrijf, waarbij Peter Molengraaf als bestuurder van Liander N.V. in eerste instantie verantwoordelijk zal zijn voor het netbeheer en Mark van Lieshout voor de overige netwerkgerelateerde activiteiten, die buiten de netbeheerder worden uitgevoerd. Øystein Løseth en Doede Vierstra zijn verantwoordelijk voor de vorming van het productie- en leveringsbedrijf. Zij zullen tevens de Raad van Bestuur van n.v. Nuon blijven vormen tot aan het moment van feitelijke splitsing. Voor beide afzonderlijke ondernemingen is in overleg met onze aandeelhouders en de Raad van Commissarissen de strategie vastgesteld. Voor het netwerkbedrijf houdt deze in dat buiten de wettelijke taken die door netbeheerder Liander zullen worden uitgevoerd, ook netwerkgerelateerde activiteiten zullen blijven worden ontplooid. Dit gaat dan met name om de activiteiten op het gebied van verlichting van de openbare ruimte en verkeersregelsystemen door Liandyn (voorheen: Dynamicom) en op het gebied van het ontwerpen en aanleggen van netwerkgerelateerde infrastructuur door Liandon (voorheen: Tecno). Zoals hiervoor reeds aangegeven zal n.v. Nuon ook na de feitelijke splitsing holding van het netwerkbedrijf blijven. Aangezien de naam Nuon mee zal overgaan naar het commerciële bedrijf, wordt de naam van n.v. Nuon bij de splitsing gewijzigd in Alliander N.V. Vooruitlopend daarop is eind vorig jaar het bestaande n.v. Nuon Netwerk Services reeds hernoemd in Alliander N.V., maar deze vennootschap zal bij de splitsing worden weggefuseerd in n.v. Nuon, die dan tegelijkertijd de naam Alliander N.V. zal overnemen. Voor het productie- en leveringsbedrijf is in 2008 op grond van een diepgaande bestudering van de openliggende opties gekozen voor een duurzaam samengaan met een strategische partner. Dit om de benodigde slagkracht te behouden op de Noordwest-Europese energiemarkt. In 2009 is gekozen voor een samenwerking met Vattenfall.
Tot slot Het jaar 2009 zal wederom een uitdagend jaar zijn. De maatregelen uit het verleden ten aanzien van klantretentie en -uitbreiding, aanpassingen in de productie- en distributiefaciliteiten, op economisch en duurzaamheidsvlak en de betrokkenheid van de medewerkers en het management werpen hun vruchten af, maar geven geen aanleiding tot zelfgenoegzaam heid. Naast het verder inrichten en uitbouwen van het nieuwe netwerkbedrijf en het productie- en leveringsbedrijf blijven deze aandachtsgebieden speerpunten van het beleid aan beide zijden. De Raad van Bestuur heeft het volste vertrouwen dat Alliander en Nuon Energy, in samenwerking met Vattenfall, ook in 2009 een positieve bijdrage kunnen leveren aan het creëren van waarde voor aandeelhouders, klanten, medewerkers en de maatschappij in de ruimste zin des woords.
Amsterdam, 19 maart 2009 De Raad van Bestuur Øystein Løseth, Voorzitter Doede Vierstra, CFO
Nuon als werkgever
Als bedrijf dat midden in de maatschappij staat, streeft Nuon naar een afspiegeling van de maatschappij in haar personeelsbestand. Met name een goede verhouding tussen oudere, ervaren medewerkers en jongere collega’s die net van school komen, is essentieel voor continuïteit van en kennisbehoud voor onze organisatie. Nuon heeft daar verschillende programma’s en projecten voor ontwikkeld. Step2Work bijvoorbeeld biedt werkloze jongeren een prima kans op aansluiting op de arbeidsmarkt door een op hen persoonlijk afgestemd programma van werkervaring, opleiding en begeleiding.
Henk Kramer Projectmanager Step2Work
<
I n hou dsopgave
66 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Risicomanagement en risicofactoren Nuon streeft naar transparantie ten aanzien van risico’s. Wij onderkennen risico’s die de ontwikkeling en resultaten van onze onderneming kunnen beïnvloeden.
Ons Risk management Framework draagt bij aan een verantwoorde besluitvorming, op basis van rendement en risico, en maakt een effectieve risicolimitering mogelijk.
Risk Management Framework Het Risk Management Framework van Nuon faciliteert de bewaking van risico’s die gevolgen kunnen hebben voor de organisatie en is gebaseerd op een verzameling best practice-regels, procedures en interne controlesystemen. Het functioneren van het interne risicobeheersings- en controle systeem wordt besproken in het hoofdstuk ‘Corporate Governance en het interne risicobeheersings- en controlesysteem’ op pagina 14. De Raad van Bestuur en de Auditcommissie bewaken het Risk Management Framework en toetsen dit regelmatig aan de best practices en ontwikkelingen binnen onze belangrijkste markten. Het uitgangspunt voor dit raamwerk is dat het een goed inzicht moet verschaffen in de risico’s en de potentiële gevolgen hiervan en ervoor moet zorgen dat deze informatie op transparante wijze wordt gepresenteerd aan het senior management. Dit draagt ertoe bij dat de besluitvorming plaatsvindt op basis van een correcte inschatting van de verhouding tussen risico en rendement en maakt een effectieve risicolimitering mogelijk.
We hebben deze risico’s globaal onderverdeeld in vier categorieën: marktrisico, kredietrisico, operationeel risico en juridisch risico. ■■
■■
■■
■■
Het marktrisico wordt gedefinieerd als het risico van een verlies als gevolg van een negatieve verandering van marktprijzen. Wij zijn voornamelijk onderhevig aan prijsrisico van commodities en aan het valuta- en interestrisico. Nuon beschouwt het liquiditeitsrisico als een onderdeel van het marktrisico. Gezien de uitzonderlijke marktomstandigheden in 2008 lichten wij dit hieronder nader toe; Het kredietrisico is het risico dat voortkomt uit het in gebreke blijven van tegenpartijen, met inbegrip van leveranciers en tegenpartijen waarmee handels- en verkooptransacties worden aangegaan; Het operationeel risico is het risico van tekortkomingen van personen, processen of systemen; Het juridisch risico is het risico van waardeverlies door veranderingen in wet- en/of regelgeving of het niet naleven van wet- en/of regelgeving.
In 2007 hebben wij IFRS 7 ‘Financiële Instrumenten: Informatieverschaffing’ geïmplementeerd. Noot [37] van de Jaarrekening verschaft nadere kwalitatieve en kwantitatieve informatie over financiële instrumenten en financieel risicomanagement.
Na de organisatorische splitsing van de onderneming heeft elk onderdeel van de organisatie een eigen Risk Management Committee (RMC). Het RMC van de commerciële activiteiten wordt voorgezeten door de CFO en bestaat uit een aantal deskundigen op het gebied van risicomanagement en uit commerciële specialisten. Het RMC adviseert de Raad van Bestuur over aangelegenheden op het gebied van risicomanagement, waaronder het opzetten en implementeren van het Risk Management Framework. Alle risicoregels worden beoordeeld en goedgekeurd door het RMC voordat ze ter goedkeuring worden voorgelegd aan de Raad van Bestuur. Het RMC van het netwerkbedrijf bestaat uit deskundigen op het gebied van risicomanagement en uit bedrijfstechnische specialisten. Het RMC adviseert de directie van Alliander N.V. en Liander N.V. over zaken op het gebied van risicomanagement. Alle risicoregels en risicorapportages worden beoordeeld en goedgekeurd door het RMC voordat ze ter goedkeuring worden voorgelegd aan de directeur van Alliander N.V. en de directeur van Liander N.V. Het commerciële bedrijf heeft een onafhankelijke afdeling Risk Management, die onder leiding staat van de directeur Risk Management, die rapporteert aan de CFO. De afdeling Risk Management bewaakt het marktrisico van dag tot dag, beheerst het kredietrisico, ziet toe op de naleving van beleidsregels en risicolimieten en begeleidt de groepsbrede verslaglegging over belangrijke bedrijfsrisico’s. Samen met andere gespecialiseerde stakeholders op het gebied van risico’s (zoals gezondheid en veiligheid, informatiebeveiliging, etc.) biedt de afdeling
<
I n hou dsopgave Ri s i c oma nagem ent en ri s i c o fa c to ren
Risk Management ondersteuning aan de bedrijfsonderdelen bij het signaleren, kwantificeren, limiteren, bewaken en melden van risico’s. Een essentieel element van onze risicobenadering is dat de lijnmanagers in de eerste plaats verantwoordelijk zijn voor het signaleren en beheersen van alle risico’s op hun activiteitenterrein. Dit sluit aan op ons beheersmodel, dat onderscheid maakt tussen de verschillende verantwoordelijkheden met betrekking tot risicoverantwoordelijkheid, risicobeheersing en de controle op deze processen. De lijnmanagers vormen, doordat zij de risicoverantwoordelijkheid dragen, de eerste verdedigingslinie. De tweede verdedigingslinie bestaat uit de gespecialiseerde risico-stake holders, terwijl de controle op risicoprocessen behoort tot het takenpakket van de (interne) accountant. Het netwerkbedrijf heeft eveneens een onafhankelijke afdeling Risk Management. De doelstellingen van de afdeling Risk Management zijn: ■■ Permanente ondersteuning bieden aan de bedrijfsonderdelen Alliander N.V. en Liander N.V., onder meer door de dagelijkse beheersing van risico’s te verbeteren door het faciliteren van risicoworkshops, het coachen van managementteams en het kritisch beoordelen van de uitkomsten van het risicomanagementproces; ■■ De directeur van Alliander N.V. en de directeur van Liander N.V. een totaalinzicht verschaffen in het risicoprofiel. Het doel hiervan is een sterke cultuur van risicobewustzijn binnen de hele onderneming te bevorderen.
67
Als de elektriciteitsprijzen dalen ten opzichte van de kosten van brandstof en CO2-emissierechten heeft dit een negatief effect op de marge op de verkoop van de elektriciteit die wordt geproduceerd door onze elektriciteitscentrales. Om deze gevoeligheid in verband met de verkoop van elektriciteit en de inkoop van brandstof en CO2 te beheersen maakt ET&W gebruik van diverse fysieke en financiële instrumenten, op zowel de spot- als de termijnmarkt. De open positie die verband houdt met de centrales wordt beheerst door rekening te houden met de marktontwikkelingen, de beperkingen die worden gesteld door de marktliquiditeit en de risicobereidheid van de organisatie. Alle transacties die een commodity-prijsrisico met zich meebrengen worden dagelijks beoordeeld door de afdeling Risk Management van de commerciële activiteiten. Hiertoe behoren posities die ontstaan als gevolg van activiteiten die verband houden met de centrales, handel voor eigen rekening en de inkoop ten behoeve van de particuliere, zakelijke en industriële klanten van Nuon. Nettoposities worden dagelijks getoetst aan de goedgekeurde positielimieten voor commodities, die worden vastgesteld op basis van de liquiditeit van de markten waarop wij handelen. Wij bepalen het marktrisico aan de hand van de Value-atRisk (VaR). De VaR geeft aan in welke mate de waarde van commodityposities kan veranderen als gevolg van marktprijsbewegingen. De omvang van de VaR voor de handels-, activa- en inkoopportefeuilles en de totale VaR worden dagelijks gerapporteerd en vergeleken met de goedgekeurde limieten.
Marktrisico Commodity-prijsrisico Nuon is gevoelig voor het effect van marktfluctuaties in de prijzen van diverse energie-commodities, waaronder maar niet uitsluitend: elektriciteit, steenkool, gas, olie en CO2-emissierechten. Deze risico’s vloeien voort uit de eigendom van fysieke activa (met name aardgas- en kolengestookte elektriciteitscentrales, gasopslagfaciliteiten en upstream gasvelden) in Nederland, verkoopposities in elektriciteit en gas voor levering aan zowel huishoudens als zakelijke klanten in de kernmarkten van Nuon (Nederland, Duitsland en België) en de handelsposities die in deze markten voor energie-commodities worden ingenomen. Over het algemeen worden alle commodity-prijsrisico’s die voortkomen uit deze activiteiten beheerst door onze 100%-dochteronderneming Nuon Energy Trade & Wholesale (ET&W). Het belangrijkste commodity-prijsrisico voor Nuon bestaat uit de gevoelig heid van de gas- en kolengestookte elektriciteitscentrales voor ongunstige veranderingen in de relatieve prijs van elektriciteit en brandstof.
Limieten worden regelmatig beoordeeld om ervoor te zorgen dat deze in overeenstemming zijn met de risicobereidheid, de marktontwikkelingen en de bedrijfsactiviteiten. Valutarisico Valutarisico’s doen zich voor met betrekking tot inkopen, handelsactiviteiten, liquide middelen, opgenomen leningen en overige balansposities die luiden in een andere valuta dan de euro. Wij passen een ‘exposure based’ valutabeleid toe. Dit houdt in dat in principe alle posities in vreemde valuta worden afgedekt en dat posities voor eigen rekening in vreemde valuta niet zijn toegestaan. Wij onderscheiden drie soorten valutarisico: transactierisico’s, translatierisico’s en economische risico’s. ■■ Transactierisico’s betreffen risico’s ten aanzien van toekomstige kasstromen in vreemde valuta, alsmede ten aanzien van balansposities in vreemde valuta. Deze risico’s worden voor 100% afgedekt. Alle valuta posities en -risico’s worden voornamelijk ‘back-to-back’ ingedekt bij
<
I n hou dsopgave
68 Nuon Jaar verslag 20 0 8
■■
■■
externe tegenpartijen door middel van average rate opties, cross currency renteswaps en spot- en valutatermijncontracten; Translatierisico’s betreffen risico’s ten aanzien van de omrekening van buitenlandse dochterondernemingen die een andere functionele valuta hebben dan de euro. De valutarisico’s uit hoofde van buitenlandse dochterondernemingen worden alleen afgedekt indien Nuon heeft besloten om de betreffende dochteronderneming af te stoten of te sluiten; Economische risico’s zijn gerelateerd aan een mogelijke verslechtering van de concurrentiepositie als gevolg van een verandering in de waarde van een of meer buitenlandse valuta. Deze risico’s worden over het algemeen niet afgedekt, maar worden van geval tot geval beoordeeld.
Interestrisico Het interestrisico is het risico als gevolg van veranderingen in de rentetarieven met betrekking tot de reële waarde van verstrekte vastrentende leningen en uitgegeven vastrentende schulden of toekomstige kasstromen uit hoofde van leningen en schulden met een variabele rente. Ons interest risicobeleid is erop gericht onze vastrentende positie beperkt te houden tot maximaal 60 tot 70% van onze totale rentedragende schulden. Wij maken gebruik van derivaten zoals renteswaps om het interestrisico te beperken. Liquiditeitsrisico Het liquiditeitsrisico is het risico dat de organisatie onvoldoende liquiditeiten heeft om te voldoen aan de directe behoeften. Nuon maakt gebruik van dagelijkse, kortetermijn- en 12-maands voortschrijdende liquiditeits prognoses om ervoor te zorgen dat zij beschikt over voldoende financiële middelen en backup-bankfaciliteiten om de uitstroom van kasmiddelen in verband met operationele activiteiten, de aflossing van en betaling van rente op leningen, onderhoud en andere investeringen te dekken. Daarnaast hebben veranderingen in de prijzen van commodities een aanzienlijke invloed op onze liquiditeitsbehoefte als gevolg van de handels activiteiten van Nuon en de daarmee verband houdende bilaterale en door beurzen opgelegde margevereisten. Het Risk Management Framework van Nuon beschouwt het liquiditeitsrisico daarom als een onderdeel van het marktrisico.
Kredietrisico Kredietrisico ontstaat als gevolg van de activiteiten van onze verkoop divisies, business development-projecten en handels- en overige activiteiten. Het kredietrisico is het risico van een verlies dat ontstaat doordat een tegenpartij niet bereid of niet in staat is zijn verplichtingen na te komen. Kredietanalyse en kredietbeheer worden binnen de hele commerciële organisatie op consequente wijze uitgevoerd, waarbij de mate van analyse
afhankelijk is van de omvang van het kredietrisico dat een transactie met zich meebrengt. Ons algemene beleid is om tegenpartijen te onderwerpen aan een due diligence-onderzoek voordat wij een transactie met hen aangaan. Als er sprake is van een kredietrisico wordt er eveneens een grondige analyse gemaakt van de tegenpartij, waarbij onder meer maar niet uitsluitend gebruik wordt gemaakt van tijdreeksen, de jaarrekening wordt onderworpen aan ratiovergelijkingen en wordt vergeleken met die van gelijksoortige bedrijven, de toekomstverwachtingen worden beoordeeld en kasstroomanalyses worden gemaakt. Naast interne ratings worden ook de credit ratings van grote credit ratinginstituten gebruikt. Wanneer er meer dan één rating beschikbaar is, gaan wij uit van de laagste van de beschikbare ratings. Het kredietrisico wordt beheerst door middel van het toegepaste krediet beleid, regelmatige monitoring van kredietposities en het toepassen van geschikte risicobeperkende instrumenten. Nuon beoordeelt regelmatig of het kredietrisicobeleid bijstelling behoeft. Hoewel het kredietrisico ook op portefeuilleniveau wordt beheerst, zijn er beperkingen met betrekking tot de mate waarin spreiding kan worden bereikt. Dit komt doordat wij in onze kernmarkten onderhevig zijn aan een concentratie risico met betrekking tot de energiemarkten en de energie-intensieve industrieën.
Operationeel risico Operationeel risico betreft het risico van tekortkomingen van personen, processen of systemen. In overeenstemming met het algemene beleid van Nuon berust de verantwoordelijkheid voor de beheersing van het operationeel risico bij het lijnmanagement. Het operationeel risico wordt beperkt door bij alle bedrijfsactiviteiten te streven naar ‘operational excellence’. Een natuurlijk gevolg van onze kernactiviteiten is dat wij te maken hebben met grote operationele risico’s in verband met de exploitatie van fysieke activa. Nuon kent een lage tolerantie voor incidenteel risico als gevolg van het falen van operationele processen. Het risicobewustzijn binnen de hele organisatie wordt op een hoog peil gehouden door middel van Risk Identification Workshops die worden gefaciliteerd door onze afdeling Risk Management. Deze workshops, die plaatsvinden binnen elk bedrijfsonderdeel, hebben tot doel de belangrijkste risico’s waarmee het onderdeel te maken heeft toe te lichten en te kwantificeren. De betrokkenheid van Risk Management waarborgt een consequente aanpak van risico’s binnen de hele organisatie.
<
I n hou dsopgave Ri s i c oma nagem ent en ri s i c o fa c to ren
Alle bedrijfsonderdelen stellen elk kwartaal een risicorapport op waarin wordt aangegeven welke risico’s belangrijke gevolgen kunnen hebben voor de activiteiten. Deze rapporten worden aan een kritische beoordeling onderworpen door Risk Management en worden nader geëvalueerd tijdens bijeenkomsten met leden van de Raad van Bestuur die elk kwartaal plaatsvinden. Deze risicorapportages van de bedrijfsonderdelen dienen als basis voor het Enterprise Risk Report dat elk kwartaal wordt opgesteld door Risk Management en een overzicht geeft van de belangrijkste risico’s voor de organisatie. Dit rapport wordt beoordeeld door zowel het RMC als de Raad van Bestuur voordat het wordt gepresenteerd aan de Auditcommissie.
Juridisch risico Het juridisch risico is het risico van waardeverlies door veranderingen in wet- en/of regelgeving of het niet naleven van wet- en/of regelgeving. Binnen het Risk Management Framework stelt iedere divisie elk kwartaal een juridisch risicorapport op. Het juridische risicorapport bevat een over zicht van actuele juridische geschillen, potentiële juridische geschillen en geconstateerde risico’s met betrekking tot de niet-naleving van huidige en/of toekomstige wetgeving. Deze risicorapporten worden besproken met de afdeling Corporate Legal Affairs en op basis hiervan wordt een juridisch risicorapport voor de gehele groep opgesteld. Belangrijke bevindingen worden voorgelegd aan de Raad van Bestuur en, als de omvang van het risico dit wenselijk maakt, aan de Auditcommissie en de Raad van Commissarissen. In 2008 zijn een nieuw juridisch beleid en compliance charter (wet- en regelgeving) beoordeeld door het RMC en vervolgens goedgekeurd door de Raad van Bestuur van n.v. Nuon.
Risicofactoren Deze paragraaf beschrijft de belangrijkste operationele en financiële risico’s die zich volgens de huidige inzichten kunnen voordoen. Hoewel deze risicofactoren zo uitvoerig mogelijk zijn beschreven, is het onderstaande overzicht niet volledig.
69
waarna in de tweede helft van het jaar een forse daling volgde. Binnen veel economieën is sprake van inzakkende orderportefeuilles en een daling van de capaciteitsbezetting. In combinatie met problemen die sommige van onze klanten en leveranciers mogelijk zullen ondervinden met het verkrijgen van herfinanciering kan dit in de toekomst leiden tot meer faillissementen. Wij houden dit risico zorgvuldig in de gaten, maar het kan mogelijk niet volledig vermeden worden. Kredietcrisis De kredietcrisis die begon in 2007, zorgde in 2008 nagenoeg voor een ontwrichting van de financiële markten. De zeer sterke volatiliteit van de kredietmarkten, faillissementen van gevestigde financiële instellingen, de nationalisatie van banken en reddingsoperaties door diverse overheden voor banken, verzekeringsmaatschappijen en ondernemingen in andere bedrijfstakken hebben de commerciële kredietverlening in feite grotendeels tot stilstand gebracht en hebben in grote delen van de wereld gezorgd voor een groeivertraging of een recessie. Voor Nuon is de genoemde ontwikkeling aanleiding geweest om de maatregelen ter beheersing van kredietrisico’s verder aan te scherpen. In 2008 hebben wij vooral aandacht besteed aan onze beleggingen en uitzettingen bij banken, waarover wij regelmatig verslag hebben uitgebracht aan het RMC en de Raad van Bestuur. Het algehele kredietbeleid is beoordeeld en aangepast aan de verminderde bereidheid tot het nemen van krediet risico’s. Nuon heeft in 2008 geen kredietschade geleden op beleggingen of uitzettingen bij banken, hoewel er wel sprake was van een negatief effect op de marktwaarde van een cross border lease-belegging. Concurrentiedruk De Europese markten voor energiediensten blijven zich verder ontwikkelen, waardoor de concurrentie en de druk op de marges en marktaandelen in het algemeen toenemen. Hoewel onze positie als zittende aanbieder in Nederland kwetsbaar is, doen er zich ook nieuwe kansen voor dankzij de voortschrijdende liberalisering van de Europese markt.
Regelgeving Externe omgeving Veranderingen in het economisch klimaat Hoewel Nederland, België en Duitsland onze kernmarkten zijn, hebben de ontwikkelingen binnen de economie in bredere zin aanzienlijke gevolgen voor veel aspecten van onze activiteiten. De economische ontwikkelingen in Azië hebben bijvoorbeeld rechtstreeks gevolgen gehad voor de vracht- en grondstoffenmarkten. In de eerste helft van 2008 deed zich een sterke stijging van de grondstoffenprijzen voor,
Regulering van activiteiten Een belangrijk deel van onze activiteiten is gereguleerd. Deze activiteiten betreffen met name het netbeheer, ondergebracht in Liander, een groeps onderneming die op grond van wettelijke bepalingen een onafhankelijke positie inneemt binnen Nuon. In Nederland is het toezicht op de energie sector in handen van de Energiekamer (onderdeel van de Nederlandse Mededingingsautoriteit). De afgelopen jaren is het toezicht op het Nederlandse bedrijfsleven, waaronder de energiebedrijven, geïntensiveerd
<
I n hou dsopgave
70 Nuon Jaar verslag 20 0 8
en is het handhavingsbeleid aangescherpt. Het valt niet uit te sluiten dat de trend tot verdere regulering en toezicht doorzet, waardoor druk op de toekomstige resultaten kan ontstaan. Wet onafhankelijk netbeheer De Wet onafhankelijk netbeheer (WON) werd in november 2006 aangenomen door de Tweede Kamer. In augustus 2007 volgde het Koninklijk Besluit waarin het tijdpad voor de realisatie van de splitsing is voorgeschreven. Op grond hiervan zijn de desbetreffende wettelijke bepalingen, zoals de overdracht van de economische eigendom van onze gas- en elektriciteitsnetwerken aan de netbeheerder, de oprichting van de ‘brede’ netbeheerder en de overdracht van het beheer van onze hoogspanningsnetwerken aan TenneT, per 1 juli 2008 van kracht geworden en moet de splitsing van alle geïntegreerde Nederlandse energiemaatschappijen, waaronder Nuon, uiterlijk per 1 januari 2011 een feit zijn. Regulering van de uitstoot van schadelijke stoffen Wij voldoen bij de exploitatie van onze energieproductiefaciliteiten aan de milieuwet- en regelgeving. Veranderingen in deze wetgeving kunnen werkelijke of opportunity-kosten opleveren voor Nuon Energy. Het Europese Emissiehandelssysteem, dat de uitstoot van CO2 reguleert, loopt bijvoorbeeld af in 2012 en het is nog onduidelijk welke nieuwe regel geving er zal komen voor de periode na afloop van het Kyoto-protocol. Daarnaast heeft ook de regelgeving met betrekking tot koelwater en de uitstoot van zwavel en geluid directe gevolgen voor onze activiteiten. Vergunningen Zowel voor het voortzetten van de exploitatie van bestaande activa (gasen kolengestookte elektriciteitscentrales, windenergie) als de bouw van nieuwe centrales zijn milieu-, bestemmings- en andere vergunningen van nationale, provinciale en gemeentelijke instanties vereist. De voortzetting van de activiteiten en de uitvoering van het bedrijfsplan van Nuon zijn afhankelijk van de toekenning en verlenging van de noodzakelijke vergunningen. Vertragingen bij de toekenning van vergunningen kunnen belangrijke gevolgen hebben voor de resultaten van Nuon. Nuon beschikt over een deskundig team dat zich specifiek bezighoudt met het beoordelen van de vereisten en het verkrijgen van de noodzakelijke vergunningen. Pensioenen De pensioen- en prepensioenverplichtingen voor het merendeel van de werknemers van Nuon zijn ondergebracht bij pensioenfondsen,
in Nederland grotendeels bij het ABP. De pensioenpremies die Nuon afdraagt zijn onder meer gebaseerd op verwachtingen ten aanzien van de ontwikkeling van de inflatie, de stijging van de salarissen, de vergrijzing, de sterftekansen en de rendementen op de beleggingsportefeuille van het pensioenfonds. Het kan zijn dat de werkelijke ontwikkelingen op voornoemde punten afwijken van de aannames. Bovendien kunnen zich wijzigingen voordoen op het gebied van de weten regelgeving ten aanzien van pensioenen, prepensioenen en collectieve arbeidsovereenkomsten. Als gevolg hiervan kunnen pensioenpremies en/of daarmee samenhangende verplichtingen die ten laste van Nuon komen per jaar onderhevig zijn aan significante fluctuaties. Belastingen Nuon is ontstaan uit een aantal voorheen zelfstandige bedrijven. Voor al deze bedrijven geldt dat zij ten tijde van het opgaan in Nuon een eigen fiscale positie hadden. Een andere fiscale kwestie die in de sector speelt is de behandeling van de zogenoemde regulerende energiebelasting (REB). In 2006 werd overeenstemming bereikt met de fiscus over de waardering van de activa en passiva in de openingsbalans per 1 januari 1998. In december 2008 heeft Nuon met de Nederlandse belastingdienst een Convenant Horizontaal Toezicht getekend. Op dit moment is Nuon bezig om in samenwerking met de Nederlandse belastingdienst de achterstand bij de aangifte voor de vennootschapsbelasting weg te werken. Met ingang van 1 januari 2009 bestaat Nuon uit twee afzonderlijke fiscale eenheden: het netwerkbedrijf en het productie- en leveringsbedrijf. Bij het opmaken van dit jaarverslag hebben wij rekening gehouden met de verwachte potentiële fiscale risico’s. Wijzigende inzichten kunnen echter leiden tot additionele fiscale lasten.
Operationeel Gezondheids- en veiligheidsrisico’s Door de aard van onze activiteiten hebben wij te maken met veiligheidsen milieurisico’s. Risico’s met betrekking tot gezondheid, veiligheid en milieu (HSE) worden beheerst door naleving van relevante wet- en regelgeving en ons interne HSE-controlesysteem, dat onze interne procedures en beleid op dit gebied omvat. De naleving hiervan wordt regelmatig getoetst en het bewustzijn, de houding en het gedrag van het management en de medewerkers ten aanzien van het HSE-beleid worden continu versterkt door regelmatige trainingen en opleidingen.
<
I n hou dsopgave Ri s i c oma nagem ent en ri s i c o fa c to ren
Exploitatie van fysieke activa Onze financiële resultaten worden in belangrijke mate bepaald door de effectieve en efficiënte exploitatie van de faciliteiten voor elektriciteitsproductie en gasopslag. Om dit te waarborgen, bestaan strenge operationele procedures en een strakke onderhoudsplanning. Daarnaast is gezorgd voor afdoende verzekeringsdekking. Juridische risico’s Inherent aan de bedrijfsvoering is dat wij betrokken zijn bij diverse juridische procedures, waarvan de uitkomsten deels onzeker zijn. Er gelden strikte procedures voor het aanmelden en behandelen van juridische geschillen. Bij de uiteindelijke uitkomst van een geschil kan blijken dat de daarmee verbonden kosten hoger uitvallen dan voorzien of dat geschillen intern niet adequaat zijn beoordeeld. US cross border leases In de periode 1990-2000 zijn in Nederland door diverse energiebedrijven, waaronder Nuon, voor zowel netwerken als elektriciteitsproductie faciliteiten zogenaamde cross border leases (CBL) afgesloten. Het betreft complexe financiële transacties met lange looptijden, die zodanig zijn gestructureerd dat de bij aanvang op deposito geplaatste en in waardepapieren belegde bedragen (inclusief ontvangen rente) in beginsel toereikend zijn om aan de toekomstige betalingsverplichtingen (lease termijnen en verschuldigde bedragen bij eventuele uitoefening koopoptie) te kunnen voldoen. Het belangrijkste risico bestaat in een voortijdige beëindiging van de transactie als gevolg van het zich voordoen van bepaalde, in de documentatie vastgelegde omstandigheden (events of default, events of loss), waarbij Nuon de zogenaamde termination value verschuldigd is. Dit risico wordt zorgvuldig bewaakt en er is een CBLcommissie ingesteld om coördinatie binnen de gehele groep te waarborgen. Leveringszekerheid Belangrijke pijlers in de strategie van Alliander zijn de betrouwbaarheid en kwaliteit van het netwerk, waardoor de klanten leveringszekerheid wordt geboden. Wij investeren continu in de kwaliteit van de netwerken. Het is echter mogelijk dat wij hetzij door eigen schuld, hetzij door natuurgeweld of force majeure, waaronder (moedwillig) toedoen van derden, worden geconfronteerd met stroomuitval van langere duur en door derden aansprakelijk worden gesteld voor de geleden schade. Dergelijke claims kunnen invloed hebben op onze toekomstige resultaten.
71
Risico’s met betrekking tot ICT Zoals elk energiebedrijf, zijn wij in toenemende mate afhankelijk van geavanceerde ICT-systemen. ICT-systemen spelen in bijna alle aspecten van onze bedrijfsvoering een sleutelrol. Hierdoor kunnen ICT-storingen een significante invloed hebben op de bedrijfsvoering. Zo kan een storing in de facturerings- en inningsprocessen bijvoorbeeld leiden tot imagoschade, terwijl het uitvallen van handelssystemen kan resulteren in gemiste kansen, boetes en mark-to-market verliezen. Door deze afhankelijkheid van systemen besteden wij veel aandacht aan statusbewaking en de beschikbaarheid van backup-voorzieningen.
Markt Commoditymarkten Als gevolg van de aard van de bedrijfsvoering wordt Nuon, evenals alle andere energiebedrijven, blootgesteld aan de volatiele elektriciteits-, brandstoffen- en CO2-markten. Alhoewel wij een actief beleid voeren ten aanzien van het beheersen van de risico’s, kunnen prijsontwikkelingen een significante invloed hebben op de financiële resultaten van Nuon. Liquiditeitsrisico Het verkrijgen van afdoende financiering zal de komende tijd een uitdaging zijn voor Nuon, vooral doordat de aard van onze activiteiten veel liquiditeiten en financiering vereist, respectievelijk voor handelsen investeringsprojecten. Wij proberen dit risico te beheersen door het onderhouden van een goede relatie met onze belangrijkste banken, een conservatieve benadering ten aanzien van toekomstige verplichtingen en een zuinig liquiditeitenbeleid. Door de uiterst volatiele grondstoffenprijzen en de kredietcrisis was het liquiditeitsrisico in 2008 een belangrijk aandachtsgebied. De potentiële uitstroom van liquiditeiten werd zorgvuldig van dag tot dag bewaakt en wij hebben modellen ontwikkeld om de ontwikkeling van de liquiditeitenhoeveelheid te voorspellen bij gespannen marktomstandigheden. Krediet Nuon heeft relaties met een groot aantal klanten en leveranciers en is gevoelig voor de gang van zaken bij haar tegenpartijen. Zoals hierboven beschreven heeft Nuon een zeer duidelijk beleid voor de beheersing van het kredietrisico in verschillende sectoren van de markt. In 2008 deden zich verliezen voor bij Nuon Industry Park Management als gevolg van het faillissement van een aantal klanten die actief zijn in de sector basischemie.
<
I n hou dsopgave
7 2 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Verslag van
de Raad van Commissarissen Gedurende 2008 heeft de Raad van Commissarissen (de ‘Raad’) zijn taken verricht overeenkomstig de wettelijke bepalingen en de statuten van n.v. Nuon en toezicht gehouden op en advies uitgebracht aan de Raad van Bestuur.
De agenda van de Raad van Commis sarissen werd in 2008 voor een belangrijk deel bepaald door de splitsing en de bepaling van de strategie voor het productie- en leveringsbedrijf.
Samenstelling Raad van Commissarissen In 2008 vonden er enkele wijzigingen plaats in de samenstelling van de Raad. Krachtens het door de Raad opgestelde rooster van aftreden zijn mevrouw J.B. Irik en de heren J.H. Schraven, B.J.J.M. Huesmann en P.F. van der Heijden na afloop van de jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 22 april 2008 afgetreden. De heren Huesmann en Van der Heijden hebben te kennen gegeven niet beschikbaar te zijn voor herbenoeming. Mevrouw Irik en de heer Schraven hebben aangegeven beschikbaar te zijn voor herbenoeming voor een volgende periode van vier jaar.
In de context van enerzijds de splitsing van Nuon in een productie- en leveringsbedrijf en een netwerkbedrijf en anderzijds de uitkomsten van de discussie over de strategische koers van het bedrijf, heeft de Raad tijdens de jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders voor gesteld om na het aftreden van de heren Huesmann en Van der Heijden het aantal leden van de Raad terug te brengen van elf naar negen. De Algemene Vergadering van Aandeelhouders heeft dit voorstel op 22 april 2008 aanvaard, waardoor in 2008 twee vacatures in de Raad resteerden. Op voordracht van de Raad heeft de Algemene Vergadering van Aandeel houders mevrouw Irik en de heer Schraven op 22 april 2008 herbenoemd voor een nieuwe periode van vier jaar. Mevrouw Irik is door de Raad voor benoeming voorgedragen op versterkte aanbeveling van de Centrale Ondernemingsraad. In september 2008 maakte de heer H. Zwarts bekend dat hij wegens gezondheidsredenen zijn lidmaatschap van de Raad per 1 november 2008 wenste neer te leggen. De Raad heeft voorgesteld om – gezien de fase waarin Nuon thans verkeert als gevolg van enerzijds de splitsing en anderzijds de strategische koers van de onderneming – vooralsnog niet in deze tussentijds ontstane vacature te voorzien. Zowel de Centrale Ondernemingsraad als de Commissie van Aandeelhouders hebben aangegeven dat zij zich hiermee kunnen verenigen. Zowel de heer Van der Heijden als de heer Zwarts maakten sinds de fusie in 1999 deel uit van de Raad en werden beiden op aanbeveling van de Centrale Ondernemingsraad benoemd. In 2001 werd de heer Zwarts benoemd tot lid van de Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie en sinds 2004 was hij Voorzitter van de Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie. De heer Huesmann werd in 2003 benoemd tot lid van de Raad. De Raad bedankt de heren Van der Heijden, Huesmann en Zwarts voor hun inzet voor de onderneming en hun bijdrage aan het functioneren van de Raad.
<
I n hou dsopgave Vers lag va n de Raa d va n Com m i s sari s sen
73
Samenstelling Raad van Commissarissen per 31 december 2008 Commissie
Eerste benoeming
Herbenoeming
Afloop van huidige zittingstermijn
W. Meijer, Voorzitter
Lid Selectie-, Benoemingsen Remuneratiecommissie
1999
2003/2007
2011
Mw. J.B. Irik, Vice-voorzitter
Voorzitter Selectie-, Benoemingsen Remuneratiecommissie
2001
2004/2008
2012
P. Bouw
Voorzitter Auditcommissie
2001
2005
2009
D.J. Haank
Lid Auditcommissie
2001
2002/2006
2010
A.M.C.A. Hooijmaijers
–
2004
2007
2011
L. Koopmans
Lid Auditcommissie
1999
2001/2005
2009
J.H. Schraven
–
2000
2004/2008
2012
G. Ybema
Lid Selectie-, Benoemingsen Remuneratiecommissie
2005
–
2009
De termijn van de heren Bouw, Koopmans en Ybema loopt overeen komstig het rooster van aftreden af na afloop van de jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 2009. De heren Bouw en Ybema hebben te kennen gegeven beschikbaar te zijn voor herbenoeming. De heer Koopmans heeft te kennen gegeven niet beschikbaar te zijn voor herbenoeming. Daarnaast heeft de heer Hooijmaijers kenbaar gemaakt dat hij na afloop van de jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 2009 zal terugtreden als lid van de Raad van Commissarissen. De Raad heeft een profielschets opgesteld, waarin de gewenste criteria en competenties voor de samenstelling van de Raad worden aangegeven. Het profiel is in het verslagjaar ongewijzigd gebleven en terug te vinden op onze corporate website www.nuon.com. Bij benoemingen en herbenoemingen vindt toetsing plaats aan de profielschets. Bij herbenoemingen wordt tevens het functioneren van de betrokkenen in acht genomen. Naar het oordeel van de Raad zijn alle leden van de Raad aan te merken als onafhankelijk in de zin van best practice-bepaling III.2.2 van de Code. De huidige leden van de Raad voldoen aan best practice-bepaling III.3.4 van de Code, volgens welke bepaling het aantal commissariaten bij Nederlandse beursvennootschappen niet meer bedraagt dan vijf (per persoon), waarbij geldt dat het voorzitterschap dubbel telt. Meer informatie over de individuele leden van de Raad is in overeenstemming met best practice-bepaling III.I.3 van de Code opgenomen aan het eind van dit verslag.
Bijeenkomsten en activiteiten Raad van Commissarissen Vergaderingen Raad van Commissarissen De Raad heeft in het verslagjaar twaalfmaal vergaderd. Achtmaal betrof het regulier geplande vergaderingen en viermaal werd een extra vergadering ingelast over specifieke onderwerpen die dringende aandacht behoefden. De Raad vergaderde eenmaal buiten aanwezigheid van de Raad van Bestuur. In de vergadering van oktober heeft de Raad zijn eigen functioneren geëvalueerd, evenals dat van de leden van de Raad van Bestuur. Tevens werd beoordeeld op welke onderdelen commissarissen behoefte hadden aan nadere training of opleiding. Tijdens zijn vergaderingen heeft de Raad een breed scala aan onderwerpen besproken, zoals (strategische) besluiten die de goedkeuring van de Raad behoefden (onder meer substantiële overnames en investeringen, waaronder de overname van 100% van de aandelen van Burlington Resources Nederland Petroleum B.V.), de kwaliteit van de dienstverlening en de klanttevredenheid, kostenbeheersing en ‘cost-to-serve’, de beoordeling van de effectiviteit en adequaatheid van de interne risicobeheersingsen controlesystemen, de impact van de kredietcrisis, het veiligheids-, gezondheids- en milieubeleid, de waardering en overdracht van de elektriciteits- en gasnetten door Nuon Netwerk Services aan Liander, de (pro forma) openingsbalansen van het netwerkbedrijf en het productieen leveringsbedrijf, de Overeenkomst tot Splitsen, de problematiek rondom de vergunningen voor de bouw van de elektriciteitscentrale
<
I n hou dsopgave
74 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Nuon Magnum in Eemshaven, de overdracht van het beheer van de hoogspanningsnetten van 110 kV en hoger (exclusief het deel waar een cross border leasecontract op rust) aan de landelijke netbeheerder TenneT, de benoeming van de heer Løseth als opvolger van de heer Van Halderen als Voorzitter van de Raad van Bestuur, de bezoldiging van de Raad van Bestuur en andere relevante zaken die onder zijn aandacht werden gebracht. De financiële resultaten werden uitvoerig besproken in de vergaderingen van de Raad vóór publicatie van de kwartaal- en jaarcijfers. Bij aanvang van deze vergaderingen gaf de Voorzitter van de Auditcommissie een terugkoppeling van de resultaten van de voorafgaande vergadering van de Auditcommissie en adviseerde de Auditcommissie de Raad over onder meer de financiële resultaten en over risicobeheersing. De agenda van de Raad werd voor een belangrijk deel bepaald door het splitsings- en strategieproces van de onderneming. Deze onderwerpen stonden praktisch iedere vergadering van de Raad op de agenda. De Wet onafhankelijk netbeheer (WON) geeft in aanvulling op de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet regels omtrent onafhankelijk netbeheer. De Eerste Kamer heeft op 21 november 2006 de WON aangenomen. Door het Koninklijk Besluit van 3 augustus 2007 is het groepsverbod per 1 juli 2008 in werking getreden. Het groepsverbod houdt kort samen gevat in dat het verboden is om netbeheerders enerzijds en producenten, handelaren en leveranciers van elektriciteit of gas anderzijds tot eenzelfde groep te laten behoren. De geïntegreerde energiebedrijven dienen uiterlijk 1 januari 2011 juridisch te zijn gesplitst. Nuon heeft voortvarend uitvoering gegeven aan de bepalingen van de WON. Per 1 juli 2008 is Nuon organisatorisch gesplitst in enerzijds een netwerkbedrijf, waarbinnen een ‘brede’ netbeheerder is gevormd, en anderzijds een productie- en leveringsbedrijf. Doel is om twee robuuste en financieel gezonde bedrijven te creëren, die ieder voorbereid zijn op hun eigen toekomst. Per genoemde datum functioneren beide ondernemingen economisch zelfstandig onder een financiële holding en een gezamenlijke Raad van Bestuur en Raad van Commissarissen. Gelet op de beperkingen in de WON zal er vooralsnog geen mogelijkheid bestaan voor het privatiseren van het netwerkbedrijf na de splitsing. Dit is anders voor het productie- en leveringsbedrijf. Het splitsbaar zijn beoogt met name om slagvaardig te kunnen inspelen op een gewenste vervolgstap van het productie- en leveringsbedrijf. Naast het splitsbaar zijn van de onderneming heeft er gedurende de eerste helft van het verslagjaar intensief overleg plaatsgevonden tussen de Raad van Bestuur, de Raad en de grootaandeelhouders over de verschillende opties voor het productie- en leveringsbedrijf ter versterking van zijn
strategische positie in de Europese energiemarkt. Tegen die achtergrond zijn diverse mogelijke vervolgstappen voor het productie- en leveringsbedrijf onderzocht. Na toetsing van de mogelijke stappen is er in juni 2008 voor gekozen om een biedingsproces in te gaan om te komen tot een gestructureerde samenwerking met een buitenlandse onderneming. Vervolgens is in de tweede helft van het verslagjaar in de Raad uitvoerig gesproken over de criteria voor de partnerselectie en aansluitend over de selectie van een beperkt aantal partijen dat doorgaat naar de tweede ronde van het biedingsproces. Andere onderwerpen die in de vergaderingen aan de orde zijn gekomen betroffen: ■■ Het jaarverslag 2007 inclusief de ondertekening van de jaarrekening 2007 en de goedkeuring van het voorstel voor de winstbestemming; ■■ De managementletter en het verslag van de externe accountant over het boekjaar 2007; ■■ De voordracht van de commissarissen Irik en Schraven voor herbenoeming tot commissaris door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders (AvA); ■■ De voorbereiding van de jaarlijkse AvA op 22 april 2008 en de Buitengewone Algemene Vergadering van Aandeelhouders (BAvA) op 15 september 2008; ■■ De goedkeuring van het besluit tot verkoop van de hoogspannings netten aan TenneT tegen een verkoopprijs die tenminste gelijk is aan de gereguleerde activawaarde; ■■ De goedkeuring van het budget 2009.
Aandeelhoudersvergaderingen Vrijwel de voltallige Raad woonde de jaarlijkse AvA op 22 april 2008 bij. De AvA heeft in deze vergadering de jaarrekening 2007 en het dividend over het boekjaar 2007 vastgesteld. Tevens is op verzoek van aandeelhouders door de Raad van Bestuur onder goedkeuring van de Raad toegezegd dat aan de aandeelhouders het voorstel zal worden gedaan om te besluiten tot het eenmalig uitkeren van vijf procent extra dividend ten laste van de vrij uitkeerbare reserves. Voorts is besloten tot kwijting van de leden van de Raad van Bestuur en van de Raad voor de uitoefening van hun respectieve taken gedurende het boekjaar 2007. Daarnaast heeft de AvA het aantal leden van de Raad vastgesteld op negen en de heer Schraven en mevrouw Irik herbenoemd als lid van de Raad. Voorts heeft de heer Zwarts, de toenmalige Voorzitter van de Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie, aan de AvA een toelichting gegeven op het bezoldigingsbeleid, de samenstelling van het beloningspakket, de afrekening van het variabel inkomen 2007, de doelstellingen
<
I n hou dsopgave Vers lag va n de Raa d va n Com m i s sari s sen
van het variabel inkomen 2008 en volgende jaren van de Raad van Bestuur. Daarnaast heeft hij verslag uitgebracht van de gesprekken tussen de Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie en ver tegenwoordigers van aandeelhouders over het bezoldigingsbeleid van de Raad van Bestuur van Nuon. Deze gesprekken zullen in 2009 worden gecontinueerd. Tevens zijn het voorstel tot het toekennen van een additionele beloning aan enkele commissarissen en het voorstel tot herbenoeming van de Commissie van Aandeelhouders goedgekeurd. Tijdens de aandeelhoudersvergadering is ook stilgestaan bij de stand van zaken met betrekking tot het strategie- en splitsingsproces van Nuon. Tenslotte is aan het eind van de vergadering aandacht besteed aan de wisseling van het voorzitterschap van de Raad van Bestuur, waarbij de heer L.M.J. van Halderen is opgevolgd door de heer Ø. Løseth, met vriendelijke en complimenteuze woorden van vertegenwoordigers van de aandeelhouders, de Raad en de Centrale Ondernemingsraad. Een meerderheid van de Raad woonde op 15 september 2008 een BAvA bij. In deze vergadering is het voorstel voor de verkoop van de hoogspannings netten aan TenneT onder voorwaarden goedgekeurd. Tevens werd in deze vergadering besloten tot een additionele uitkering aan aandeelhouders, zulks in navolging van de toezegging in de jaarvergadering dat in aanvulling op het in die vergadering vastgestelde dividend over het boekjaar 2007 eenmalig een additionele uitkering uit de reserves gelijk aan 5% van de nettowinst uit gewone bedrijfsuitoefening (exclusief bijzondere posten, die niet hebben geleid tot kasstromen) over 2007 zal worden gedaan. De AvA heeft in dat kader op voorstel van de Raad van Bestuur en onder goedkeuring van de Raad besloten tot uitkering van € 46 miljoen ten laste van de vrij uitkeerbare reserves. Tenslotte is tijdens de vergadering door de Raad van Bestuur een nadere toelichting gegeven op het strategieproces van het productie- en leveringsbedrijf.
75
bedrijven, de stand van zaken rondom Nuon Magnum, de verkoop van de hoogspanningsnetten aan TenneT, het splitsingsproces van Nuon en meer specifiek de (pro forma) openingsbalansen van het productie- en leveringsbedrijf en het netwerkbedrijf, het splitsingsplan en het strategieproces van het productie- en leveringsbedrijf.
Contacten met de Centrale Ondernemingsraad In overeenstemming met het convenant dat met de Centrale Onder nemingsraad is gesloten, vond er voorafgaand aan iedere vergadering van de Raad overleg plaats tussen de op aanbeveling van de Centrale Ondernemingsraad benoemde commissarissen, te weten de heren P. Bouw, P.F. van der Heijden (t/m 22 april 2008), mevrouw J.B. Irik (per 22 april 2008) en de heer H. Zwarts (t/m 31 oktober 2008), en het Dagelijks Bestuur van de Centrale Ondernemingsraad. Conform de Wet op de Ondernemingsraden werden voor de Overlegvergadering tussen de Centrale Ondernemingsraad en de Raad van Bestuur leden van de Raad uitgenodigd. Bij toerbeurt hebben één of meer leden van de Raad deze Overlegvergaderingen, waaronder die waarin de algemene gang van zaken in de onderneming werd besproken, bijgewoond. De Raad stelt de contacten met de Centrale Ondernemingsraad zeer op prijs.
Workshops In het kader van het strategieproces van het productie- en leveringsbedrijf heeft de Raad van Bestuur een tweetal workshops georganiseerd voor de leden van de Raad. Doel van de eerste workshop op 19 augustus 2008 was om te komen tot een ranking van de belangrijkste criteria voor de selectie van een partner. De tweede workshop op 28 oktober 2008 had tot doel de leden van de Raad op een brede en diepgaande wijze te informeren over de ondernemingsprofielen van de potentiële partners.
Grootaandeelhoudersoverleg
Commissies Raad van Commissarissen
Het zogenoemde Grootaandeelhoudersoverleg is een informeel overleg tussen de Raad van Bestuur en vertegenwoordigers van grootaandeelhouders, dat naast de Algemene Vergadering van Aandeelhouders wordt gehouden. Het Grootaandeelhoudersoverleg vond in 2008 vier keer plaats, is bedoeld om elkaar wederzijds over ontwikkelingen te informeren en vervult een opiniërende en informeel afstemmende rol. Meerdere leden van de Raad woonden gedurende het verslagjaar één of meerdere bijeenkomsten van het Grootaandeelhoudersoverleg bij, waarin onder meer werd gesproken over een mogelijke juridische procedure tegen het groeps verbod zoals opgenomen in de WON, het dividendbeleid, het rapport van de commissie-Kist over publiek aandeelhouderschap van energie
Zoals vermeld in het hoofdstuk ‘Corporate Governance’ heeft de Raad twee permanente commissies: de Auditcommissie en de gecombineerde Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie.
Vergaderingen Auditcommissie De Auditcommissie bestaat uit de volgende drie leden van de Raad: de heren P. Bouw (Voorzitter), D.J. Haank en L. Koopmans. De drie leden van de Auditcommissie zijn allen financieel expert in de zin van best practice-bepaling III.5.7 van de Code. In 2008 heeft de Auditcommissie achtmaal vergaderd in aanwezigheid van de Voorzitter van de Raad van Bestuur, de CFO, de directeur Finance,
<
I n hou dsopgave
76 Nuon Jaar verslag 20 0 8
de directeur Internal Audit en de General Counsel. De externe accountant woonde hiervan zeven vergaderingen bij. Tijdens de vergaderingen besprak, beoordeelde en hierop volgend adviseerde de Auditcommissie de Raad onder andere over de verantwoording van de resultaten over het vierde kwartaal 2007 en over het jaar 2007, het jaarverslag en het maatschappelijk verslag 2007 en de kwartaal resultaten 2008, alsmede de bijbehorende accountantsverslagen. Verdere onderwerpen die door de Commissie werden behandeld waren onder andere het Charter Corporate Internal Audit, het jaarverslag 2007 van de afdeling Internal Audit, het jaarplan 2008 van de afdeling Internal Audit, de monitoringrapportages van de afdeling Internal Audit, Internal Audit-onderzoeken met betrekking tot warmtepompen, het splitsingsproces en de beleggingsportefeuille uit hoofde van de CBL-transacties, de managementletter 2007, diverse fiscale zaken, de waardering en overdracht van de elektriciteits- en gasnetten door Nuon Netwerk Services aan Liander, de (pro forma) openingsbalansen van het netwerkbedrijf en het productie- en leveringsbedrijf, de herfinanciering van de faciliteiten ten behoeve van het netwerkbedrijf en het productie- en leveringsbedrijf, de beoordeling van de effectiviteit en adequaatheid van de interne risico beheersings- en controlesystemen, risicomanagement en -controle, de naleving van de aanbevelingen van de externe accountant, fraude- en incidentenonderzoeken, de Enterprise Risk Reports, het budget 2009, het financieringsplan 2009 en de toepassing van fair value accounting. Daarnaast beoordeelde de commissie de toereikendheid van de feitelijke invulling van de scope en werkzaamheden zoals beschreven in haar eigen reglement.
Vergaderingen Selectie-, Benoemingsen Remuneratiecommissie De samenstelling van de Selectie-, Benoemings- en Remuneratie commissie is in 2008 gewijzigd. Na het aftreden van de Voorzitter van de Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie, de heer H. Zwarts, als lid van de Raad per 1 november 2008 bestaat de Commissie per genoemde datum uit de volgende drie leden van de Raad: mevrouw J.B Irik (Voorzitter) en de heren G. Ybema en W. Meijer. In 2008 heeft de Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie twee maal vergaderd. Evenals in 2007 heeft een externe adviseur de Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie voorzien van informatie uit de markt en professioneel advies over marktconforme beloningsinstrumenten, best practices en te verwachten ontwikkelingen. Op het gebied van remuneratie heeft de Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie de korte- en langetermijnincentive over 2007
van de leden van de Raad van Bestuur geëvalueerd en de variabele doelstellingen op de kortetermijn voor 2008 en op de lange termijn voor 2008-2010 voor de leden van de Raad van Bestuur besproken. Voorts heeft de Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie een eerste gedachtewisseling gevoerd over een gewijzigde opzet van de variabele doelstellingen op de kortetermijn voor 2009 en op de lange termijn voor 2009-2011 voor de leden van de Raad van Bestuur gebaseerd op de missie en visie van het productie- en leveringsbedrijf, en over het toekennen van een additionele beloning aan leden van de Raad. Daarnaast heeft de Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie het Remuneratierapport opgesteld en de overleggen met vertegenwoordigers van aandeelhouders over het bezoldigingsbeleid van de Raad van Bestuur voorbereid. Een uiteenzetting van het remuneratiebeleid wordt nader besproken in het Remuneratierapport op pagina 80 van dit jaarverslag. Op het gebied van selectie en benoeming is met name gesproken over de opvolging van de Voorzitter van de Raad van Bestuur van n.v. Nuon en de benoeming van de bestuurders van het netwerkbedrijf en het productie- en leveringsbedrijf.
Wijzigingen Raad van Bestuur De heer L.M.J. van Halderen is per 23 april 2008 teruggetreden als Voorzitter van de Raad van Bestuur. De heer Ø. Løseth, sinds januari 2006 lid van de Raad van Bestuur, is hem per 23 april 2008 opgevolgd als Voorzitter van de Raad van Bestuur. De heer Van Halderen heeft ruim zes jaar de positie van Voorzitter van de Raad van Bestuur bekleed. Onder zijn leiding heeft een herijking van de strategie van de onderneming plaatsgevonden door de activiteiten te concentreren op energie en te focussen op Nederland, België en Duitsland. Ook heeft hij Nuon met succes door een volledige herstructurering van de Nederlandse energiesector geleid. De Raad is de heer Van Halderen zeer erkentelijk voor zijn inzet en belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van Nuon. De heer P.H.F. Erich is per 1 juli 2008 teruggetreden als lid van de Raad van Bestuur. In de ruim vijf jaar dat de heer Erich lid was van de Raad van Bestuur heeft hij de commerciële en operationele performance van Nuon sterk verbeterd. De Raad is hem dankbaar voor zijn waardevolle bijdrage. Met het oog op de splitsing van de onderneming en het partneringproces voor het productie- en leveringsbedrijf zijn de posities van de heren Løseth en Erich niet opnieuw ingevuld. Hiermee is het aantal leden van de Raad van Bestuur teruggebracht van vier naar twee. Per 1 juli 2008 bestaat de Raad van Bestuur uit de heren Løseth (Voorzitter en CEO) en Vierstra (CFO).
<
I n hou dsopgave Vers lag va n de Raa d va n Com m i s sari s sen
77
Corporate governance
Jaarrekening en dividendvoorstel
De Raad onderschrijft vrijwel alle principes en best practice-bepalingen uit de Nederlandse Corporate Governance Code 2003 (‘de Code’). Nuon wijkt slechts op een zeer beperkt aantal punten af van de Code. De wijze waarop Nuon de Code hanteert, is in het verslagjaar ongewijzigd gebleven. In een apart hoofdstuk van dit jaarverslag worden de hoofd lijnen van de corporate governancestructuur beschreven en wordt aangegeven op welke wijze Nuon principes en best practice-bepalingen van de Code heeft toegepast. Bovendien wordt vermeld op welke punten Nuon afwijkt van de Code en wat daar de redenen van zijn.
Dit jaarverslag bevat onder meer de door de Raad van Bestuur en de Raad ondertekende jaarrekening over het boekjaar 2008. De externe accountant PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. heeft de jaarrekening 2008, die is opgemaakt door de Raad van Bestuur, gecontroleerd en voorzien van een goedkeurende verklaring. De accountantsverklaring bij de geconsolideerde en enkelvoudige jaarrekening is opgenomen onder de Overige gegevens.
Hoofdlijnen van het bezoldigingsbeleid De Algemene Vergadering van Aandeelhouders heeft op 24 april 2006 het bezoldigingsbeleid voor de Raad van Bestuur vastgesteld. Het bezoldigingsbeleid heeft als doel de onderneming in staat te stellen gekwalificeerde en kundige bestuurders aan te trekken, te motiveren en te behouden om daarmee de strategische doelstellingen van Nuon te bereiken. Het totale beloningspakket van de leden van de Raad van Bestuur bestaat uit een vast brutojaarsalaris, een kortetermijn variabel salaris, een langetermijnincentive, een pensioenregeling en overige beloningselementen. Het beloningsbeleid voldoet aan best practicebepalingen II.2.8 t/m II.2.13 van de Code. Aan de hand van een voorstel van de Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie, en passend binnen het door de AvA vastgestelde bezoldigingsbeleid heeft de Raad de bezoldiging van de individuele leden van de Raad van Bestuur over 2008 vastgesteld. De vastgestelde bedragen zijn gecontroleerd door de externe accountant en verwerkt in de jaarrekening over 2008. Het bezoldigingsbeleid voor de leden van de Raad is gericht op het aantrekken van gekwalificeerde en deskundige commissarissen. De vergoeding van alle leden van de Raad bestaat uit een vaste jaarlijkse vergoeding.
De jaarrekening 2008 is door de Auditcommissie, in aanwezigheid van de Voorzitter van de Raad van Bestuur en de CFO, met de externe accountant besproken. Verder heeft de Raad de jaarrekening over 2008 besproken met de Raad van Bestuur in aanwezigheid van de externe accountant. Op grond van deze besprekingen is de Raad van mening dat de jaarrekening over 2008 voldoet aan de eisen van transparantie en dat deze een goede basis vormt om verantwoording af te leggen over het gehouden toezicht. Aan de AvA wordt voorgesteld om: ■■ De jaarrekening over 2008 waarin opgenomen het voorstel tot winstbestemming, vast te stellen; ■■ Het dividendvoorstel 2008, ten bedrage van € 350 miljoen, vast te stellen; ■■ Kwijting te verlenen aan de leden van de Raad van Bestuur voor de uitoefening van hun taak gedurende het boekjaar 2008 en aan de leden van de Raad voor de uitoefening van hun toezichthoudende taak gedurende het boekjaar 2008.
Dankbetuiging De Raad wil op deze plaats graag de leden van de Raad van Bestuur en alle medewerkers danken voor de bijdrage die ze hebben geleverd aan de resultaten in 2008.
Amsterdam, 19 maart 2009 In het hoofdstuk ‘Remuneratierapport’ op pagina 80 van dit jaarverslag wordt het volledige beloningsbeleid van de Raad van Bestuur weergegeven. Tevens wordt een beschrijving gegeven van de uitvoering van het belonings beleid van de Raad van Bestuur in 2008, mede in vergelijking met 2007. Daarnaast wordt een overzicht van de beloningen van de leden van de Raad gegeven en een vooruitblik naar 2009 en verder.
Namens de Raad van Commissarissen W. Meijer, Voorzitter
<
I n hou dsopgave
78 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Gegevens van
de Raad van Commissarissen (per 31 december 2008)
De heer W. Meijer (1939)
Mevrouw J.B. Irik (1956)
Voorzitter
Vice-voorzitter
(Nederlandse nationaliteit, benoemd in 1999, huidige (laatste) zittingsperiode eindigt in 2011)
(Nederlandse nationaliteit, benoemd in 2001, huidige zittingsperiode eindigt in 2012)
Lid van de Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie; ■■ Voormalig Voorzitter Raad van Beheer Rabobank Nederland, oud-staatssecretaris van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk in het kabinet-Den Uyl (1973-1977) en voormalig Commissaris van de Koningin in de Provincie Drenthe (1989-1992). ■■
Overige functies Voorzitter RvC N.V. Nederlandse Spoorwegen; ■■ Voorzitter RvC Novamedia Holding B.V.; ■■ Voorzitter RvC Kamer van Koophandel Nederland; ■■ Lid Raad van Commissarissen van TBI Holdings B.V. ■■
Voorzitter van de Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie; ■■ Zelfstandig adviseur en projectmanager bij bureau Irik Advies. ■■
Overige functies ■■ Lid RvC Gemeentelijke Kredietbank Amsterdam; ■■ Lid Bestuur Stichting Vrienden Stadsarchief; ■■ Lid Bestuur Belangenvereniging Amsterdamse Dak- en Thuislozen (BADT); ■■ Lid Bestuur Stichting Ereherstel Joodse Begraafplaats Zeeburg; ■■ Lid Bestuur Stichting Odensehuis; ■■ Voorzitter onafhankelijke klachtencommissie Centrum Indicatiestelling Zorg.
■■ ■■
De heer P. Bouw (1941)
De heer D.J. Haank (1953)
(Nederlandse nationaliteit, benoemd in 2001, huidige zittingsperiode eindigt in 2009)
(Nederlandse nationaliteit, benoemd in 2001, huidige zittingsperiode eindigt in 2010)
Voorzitter Auditcommissie; Voormalig president-directeur KLM N.V.
Overige functies Voorzitter RvC CSM N.V.; ■■ Voorzitter Raad van Toezicht Vrije Universiteit-Windesheim en VU Medisch Centrum; ■■ Voorzitter Bankraad DNB; ■■ Lid bestuur van administratiekantoren van een aantal Nederlandse bedrijven. ■■
■■ ■■
Lid Auditcommissie; Voorzitter Raad van Bestuur Springer Science en Business Media.
Overige functies ■■ Voorzitter RvC See Tickets International B.V.; ■■ Lid RvC MSD Nederland B.V.; ■■ Lid Raad van Toezicht TROS.
<
I n hou dsopgave G egeven s va n de Raa d va n Com m i s sari s sen
79
De heer A.M.C.A. Hooijmaijers (1961)
De heer L. Koopmans (1943)
De heer J.H. Schraven (1942)
De heer G. Ybema (1945)
(Nederlandse nationaliteit, benoemd in 2004, huidige zittingsperiode eindigt in 2011)
(Nederlandse nationaliteit, benoemd in 1999, huidige zittingsperiode eindigt in 2009)
(Nederlandse nationaliteit, benoemd in 2000, huidige zittingsperiode eindigt in 2012)
(Nederlandse nationaliteit, benoemd in 2005, huidige zittingsperiode eindigt in 2009)
Lid Gedeputeerde Staten Provincie Noord-Holland; ■■ Voormalig Dagelijks Bestuurder van het Regionaal Orgaan Amsterdam (1994-1998 en 2001-2002); ■■ Voormalig wethouder Economische Zaken etc. van de Gemeente Amsterdam (2001-2002). ■■
Overige functies ■■ Voorzitter Adviesraad CPH Medical B.V.; ■■ Voorzitter Stichting Hart voor het Vondelpark; ■■ Voorzitter Stichting Vrienden Mytyl- en Tytylschool Amsterdam; ■■ Voorzitter Stichting Mainport en Groen; ■■ Voorzitter Schadeschap Schiphol.
Lid Auditcommissie; Emeritus/hoogleraar/ commissaris; ■■ Voormalig president-directeur TBI Holdings B.V. ■■ ■■
Overige functies ■■ Voorzitter RvC Rabobank Nederland; ■■ Voorzitter RvC Siers Groep Oldenzaal B.V.; ■■ Voorzitter RvC Arriva Personenvervoer Nederland B.V.; ■■ Lid RvC N.V. NOM; ■■ Lid RvC Eureko B.V/Achmea Holding N.V.; ■■ Lid RvC Kiwa N.V.; ■■ Voorzitter Stichting TBI; ■■ Voorzitter Fries Museum en Keramiekmuseum Princessehof; ■■ Lid Stichting Administratie kantoor Unilever N.V.; ■■ Vice-voorzitter Raad van Toezicht Universitair Medisch Centrum (UMCG).
Voorzitter RvC Corus Nederland B.V. en non-executive director TataSteel Ltd (India); ■■ Oud-voorzitter van werkgevers vereniging VNO-NCW (van 1999 t/m 2005); ■■ Voormalig president-directeur Shell Nederland B.V. ■■
Overige functies ■■ Voorzitter RvC Stork N.V.; ■■ Lid RvC Fortis Obam N.V.; ■■ Lid RvC Oranje-Nassau Groep B.V.; ■■ Voorzitter Raad van Toezicht Sanquin Bloedvoorziening Nederland; ■■ Voorzitter bestuur Nederlands Normalisatie Instituut (NEN); ■■ Voorzitter bestuur Stichting Administratiekantoor Unilever N.V.; ■■ Voorzitter bestuur Stichting Preferente Aandelen B KPN; ■■ Voorzitter bestuur EuropeanIssuers (organisatie van beursgenoteerde ondernemingen in Europa); ■■ Lid bestuur Carnegie Stichting.
Lid van de Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie; ■■ Directeur Ybema Economy Solutions; ■■ Oud-staatssecretaris van Economische Zaken in het tweede kabinet-Kok. ■■
Overige functies Voorzitter RvC Ventus Information & Finance Executives; ■■ Lid RvC Arcadis N.V.; ■■ Lid RvC Cordis Europa N.V.; ■■ Voorzitter Raad van Toezicht Zorggroep Noorderbreedte; ■■ Voorzitter Raad van Toezicht Noordelijke Hogeschool Leeuwarden; ■■ Voorzitter Raad van Toezicht Stichting West-Holland Foreign Investment Agency; ■■ Voorzitter Stichting Zorg Innovatie Forum; ■■ Voorzitter Waarborgcommissie Stichting Certificering VBO Makelaars (SCVM); ■■ Voorzitter Stichting Fair Wear Foundation; ■■ Voorzitter Consultatief Orgaan Friese Taal; ■■ Voorzitter Nederlandse Vereniging van Bioscoopexploitanten; ■■ Lid Raad van Toezicht ROC Friese Poort. ■■
<
I n hou dsopgave
80 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Remuneratierapport 2008 Dit remuneratierapport is namens de Raad van Commissarissen opgesteld door de Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie. Voor de samenstelling en activiteiten van deze commissie in 2008 wordt verwezen naar het Verslag van de Raad van Commissarissen.
Het remuneratierapport bestaat uit vier delen: 1 Samenvatting van het beloningsbeleid van Nuon; 2 Een beschrijving van de uitvoering van het beloningsbeleid in 2008,
remuneratiebeleid doorgevoerd. Elke toekomstige materiële wijziging in het bezoldigingsbeleid wordt, op voorstel van de Selectie-, Benoemingsen Remuneratiecommissie, behandeld door de Raad van Commissarissen en voorgelegd aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders en wordt gelijktijdig ter kennisneming aan de Centrale Ondernemingsraad aangeboden. Het beloningsbeleid en het remuneratierapport van Nuon zijn in overeen stemming met de Nederlandse Corporate Governance Code. Waar dat niet het geval is, worden de afwijkingen toegelicht en gemotiveerd.
mede in vergelijking met 2007; 3 Een overzicht van de beloning van de leden van de Raad van Commissarissen over 2008; en 4 Een vooruitblik naar 2009 en verder.
Krachtens de statuten van n.v. Nuon (‘Nuon’) stelt de Raad van Commissarissen, op advies van de Selectie-, Benoemings- en Remuneratie commissie, het remuneratiebeleid op voor de leden van de Raad van Bestuur van Nuon. De Algemene Vergadering van Aandeelhouders van Nuon stelt het remuneratiebeleid vast. Binnen het vastgestelde remuneratiebeleid stelt de Raad van Commissarissen, wederom op advies van de Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie, de bezoldiging en de verdere arbeidsvoorwaarden van de individuele leden van de Raad van Bestuur vast. Het remuneratiebeleid werd op 27 mei 2004 door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders vastgesteld. Naar aanleiding van afspraken gemaakt in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 25 april 2005, heeft in 2006 intensief overleg plaatsgevonden met vertegenwoordigers van aandeelhouders en is het vigerende remuneratie beleid onderworpen aan een toetsing. De uitkomsten van de evaluatie/ herijking van het remuneratiebeleid hebben geleid tot enkele aanscherpingen van het bestaande beleid ten aanzien van de variabele beloning van de Raad van Bestuur. Het gewijzigde remuneratiebeleid voor 2006 en volgende jaren is door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 24 april 2006 vastgesteld. Er zijn nadien geen wijzigingen in het
1 Beloningsbeleid 1.1 Remuneratie Het beloningsbeleid van Nuon is gericht op het aantrekken, motiveren en vasthouden van de gekwalificeerde en deskundige bestuurders die nodig zijn voor het realiseren van de strategische en operationele doelstellingen van Nuon. Het specifieke beloningsbeleid is gericht op de mediaan van de relevante beloningsmarkt en bevat de daarbij behorende vaste en resultaatafhankelijke componenten. Als relevante beloningsmarkt is gedefinieerd de algemene Nederlandse arbeidsmarkt voor bestuurders van ondernemingen van vergelijkbare omzet, personeelsgrootte en complexiteit. In de Aandeelhoudersvergadering van 25 april 2005 is de samengestelde referentiegroep van ondernemingen binnen deze beloningsmarkt besproken. Het totale beloningspakket voor de leden van de Raad van Bestuur bestaat uit de volgende componenten: a Een vast brutojaarsalaris; b Een kortetermijn variabel salaris; c Een langetermijnincentive; d Een pensioenvoorziening; e Overige beloningselementen. Ad a Vast brutojaarsalaris Voor de doelstelling betreffende het vaste brutojaarsalaris van de Voorzitter en leden van de Raad van Bestuur wordt uitgegaan van het mediaanniveau van de eerdergenoemde referentiegroep van vergelijkbare ondernemingen.
<
I n hou dsopgave Rem un era tiera p p o r t 2 0 0 8
Ad b Kortetermijn variabel salaris Het kortetermijn variabele deel van het salaris is gericht op de realisatie van vooraf – na overleg met vertegenwoordigers van aandeelhouders – door de Raad van Commissarissen vastgestelde uitdagende doelstellingen binnen het lopende jaar. Het maximum van dit variabele salaris bedraagt 30% (voor de Voorzitter van de Raad van Bestuur 35%) van het vast brutojaarsalaris. Jaarlijks worden de specifieke doelstellingen vastgelegd in een scorecard. De te realiseren doelstellingen voor 2008 betroffen financiële doelstellingen (40% van het totaal), klantgerelateerde doelstellingen (30% van het totaal), duurzaamheidsdoelstellingen (15% van het totaal), doelstellingen op het gebied van maatschappelijk verantwoord onder nemen (5% van het totaal) en een specifiek aspect dat in het jaar 2008 bijzondere aandacht verdiende, te weten de organisatorische splitsing per 1 juli 2008 (10% van het totaal). Als van een doelstellingscomponent minder dan 95% van het beoogde niveau wordt gerealiseerd, is voor die component in het geheel geen sprake van uitbetaling van een variabele beloning. De Raad van Commissarissen heeft in bijzondere situaties de discretionaire bevoegdheid van deze beleidsregels af te wijken. Gedurende het jaar wordt de voortgang zorgvuldig gemonitord; na afloop van het jaar wordt de mate van realisatie van de geformuleerde doelstellingen op voorstel van de Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie door de Raad van Commissarissen vastgesteld. Hierbij wordt onder meer gebruikgemaakt van de door de externe accountant geverifieerde jaarrekening, alsmede van metingen verricht door externe, onafhankelijke instanties (waaronder de Energiekamer). Per doelstelling worden de bereikte resultaten aan het einde van de meetperiode in aanmerking genomen, alsmede – voor zover relevant – de gemiddelden gemeten over het jaar en de trendlijn. Ook voor het overige topmanagement van de onderneming wordt op deze wijze gehandeld. Ad c Langetermijnincentive De langetermijnincentive (LTI) uit het beloningspakket betreft een langetermijncashregeling. Deze is gericht op realisatie van doelstellingen op middellange termijn (drie jaar); de regeling is tevens bedoeld als instrument ter behoud van betrokkenen (‘retentie’). Het maximum van de langetermijn variabele beloning per LTI-periode van drie jaar bedraagt 30% (voor de Voorzitter van de Raad van Bestuur 35%) van het vast brutojaarsalaris. Om voor toekenning van dit onderdeel van de beloning in aanmerking te komen zal aan diverse criteria moeten zijn voldaan. Zo zal betrokkene
81
op het moment van uitbetaling nog in actieve dienst van de onderneming moeten zijn en zullen de geformuleerde doelstellingen moeten zijn behaald. De doelstellingen voor de langetermijnincentive 2006-2008 zijn door de Raad van Commissarissen geformuleerd op financieel gebied (60% van het totaal) en klantpositie (40% van het totaal); ook de doelstellingen voor de langetermijnincentive 2007-2009 en 2008-2010 richten zich, conform de met de aandeelhouders gemaakte afspraken, met name op ‘waardecreatie van de onderneming’ (60% van het totaal) en op ‘marktaandeel’ (40% van het totaal). Als van een doelstellingscomponent minder dan 95% van het beoogde niveau wordt gerealiseerd, is voor die component in het geheel geen sprake van uitbetaling van een variabele beloning. De Raad van Commissarissen heeft in bijzondere situaties de discretionaire bevoegdheid van deze beleidsregels af te wijken. Ad d Pensioenvoorziening Beleid is dat de leden van de Raad van Bestuur deelnemen in de ook voor de werknemers van de onderneming geldende pensioenregeling, zoals die thans is ondergebracht bij de Stichting Pensioenfonds ABP. Sinds 1 januari 2004 betreft dit een volledige middelloonregeling, met pensioenrichtleeftijd 65 jaar; vervroegde pensioeningang behoort tot de mogelijkheden. Conform het huidige gebruik in de sector vindt pensioenopbouw plaats over het vast brutojaarsalaris, waarbij de leden van de Raad van Bestuur een eigen bijdrage verschuldigd zijn voor deelname aan de pensioenregeling. Ad e Overige beloningselementen Buiten de hiervoor beschreven beloningselementen hebben leden van de Raad van Bestuur aanspraak op een representatievergoeding, evenals het gebruik van een dienstauto.
1.2 Arbeidsovereenkomsten Elk lid van de Raad van Bestuur heeft een arbeidsovereenkomst met de vennootschap. Beleid is dat arbeidsovereenkomsten met leden van de Raad van Bestuur worden aangegaan voor bepaalde tijd (in de regel vier jaar), waarna eventuele verlenging kan plaatsvinden. In geval van beëindiging door de vennootschap van de arbeidsovereenkomst is het beleid dat een lid van de Raad van Bestuur in een dergelijke situatie recht heeft op eenmaal het vaste brutojaarsalaris. Onder bepaalde omstandigheden wordt deze eenmalige uitkering ook uitgekeerd indien een lid van de Raad van Bestuur opzegt in geval van een zeggenschapswijziging of een onoverkomelijk verschil van inzicht ten aanzien van het beleid van de vennootschap.
<
I n hou dsopgave
82 Nuon Jaar verslag 20 0 8
2 Uitvoering van het beloningsbeleid In de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 22 april 2008 heeft de heer Zwarts, de toenmalige Voorzitter van de Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie, aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders nadere toelichting gegeven op het beloningsbeleid, de samenstelling van het beloningspakket, de afrekening van het variabele inkomen over 2007 en de doelstellingen voor het variabele inkomen voor 2008 en tevens verslag uitgebracht van gesprekken tussen de Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie en vertegenwoordigers van aandeelhouders over het bezoldigingsbeleid met betrekking tot de Raad van Bestuur van Nuon.
Voor bovenvermelde verplichtingen is in 2008 voor de heer Van Halderen een eenmalige last opgenomen van € 1.718.000. De heer Erich heeft ten gevolge van beëindiging door de vennootschap van de arbeidsovereenkomst een eenmalige uitkering ontvangen van € 517.500, hetgeen gelijk is aan anderhalf maal het vaste brutojaarsalaris1. Zoals hiervoor reeds aangegeven is de arbeidsovereenkomst met de heer Løseth aangegaan per 23 april 2008 voor een periode van vier jaar. De arbeidsovereenkomst met de heer Vierstra is aangegaan per 1 mei 2006 voor een periode van vier jaar.
Rapportering op basis van IFRS Op 23 april 2008 is de heer Van Halderen teruggetreden als Voorzitter van de Raad van Bestuur. De met hem bestaande arbeidsovereenkomst als Voorzitter van de Raad van Bestuur is geëindigd per 1 juli 2008. In de opvolging van de heer Van Halderen is voorzien door de benoeming per 23 april 2008 van de heer Løseth als Voorzitter van de Raad van Bestuur. De arbeidsvoorwaarden van de heer Løseth zijn in lijn gebracht met het vigerende beloningsbeleid van Nuon. Afwijkende bepalingen in de reeds bestaande arbeidsovereenkomst met de heer Løseth (met name voor wat betreft variabele beloning) zijn eenmalig afgekocht voor een bedrag van € 140.000. Het vaste brutojaarsalaris van de heer Løseth bedraagt per 23 april 2008 € 425.000 en per 1 januari 2009 € 440.000. Gezien de bijzondere (expatriate) situatie van de heer Løseth is hij geen deelnemer in het ABP; hem wordt een aparte brutocompensatie ter beschikking gesteld van € 90.000 per kalenderjaar met ingang van 23 april 2008, welk bedrag jaarlijks wordt geïndexeerd. Daarnaast heeft de heer Løseth recht op onder andere een vergoeding voor reis- en ziektekosten. Op 1 juli 2008 is de heer Erich teruggetreden als lid van de Raad van Bestuur. De met hem bestaande arbeidsovereenkomst is geëindigd per 1 november 2008. Met het oog op de aanstaande splitsing van Nuon is zijn functie niet opnieuw ingevuld. Door beëindiging door de vennootschap van de arbeidsovereenkomst als Voorzitter van de Raad van Bestuur heeft de heer Van Halderen recht op een eenmalige uitkering ter grootte van tweemaal zijn vaste brutojaarsalaris over 20081. Het betreft een waardering voor de inspanning van de heer Van Halderen die geleid heeft tot een stijging van aandeelhouderswaarde, een groei van de klanttevredenheid en het ‘splitsingsklaar’-maken van het bedrijf. Vanaf 1 juli 2008 is de heer Van Halderen adviseur van de onderneming. Hij zal deze functie tot 31 januari 2010 vervullen.
Dit remuneratierapport is opgesteld op basis van de IFRS-grondslagen, zoals die ook voor de financiële rapportage worden gehanteerd. Dit houdt mede in dat, voor wat betreft variabele beloningselementen, gerapporteerd wordt over het jaar waarin die elementen ‘verdiend’ zijn, los van het moment van uitbetaling.
Ontwikkeling vast brutojaarsalaris Per 1 januari 2007 zijn de vaste brutojaarsalarissen voor de bestuurders verhoogd met 3%. Dit percentage is in lijn met de stijging voor het personeel van de onderneming op basis van de geldende cao. Na een jaar in hun nieuwe positie te hebben gefunctioneerd is, gelet op hun relatieve beloningspositie binnen de Raad van Bestuur, in 2007 besloten de vaste inkomens van de heren Løseth en Vierstra per 1 januari 2008 met 5% te verhogen. Kortetermijn variabel salaris over 2008 Het uit te betalen kortetermijn variabel salaris met betrekking tot de prestatiecontracten over 2008, is voor de huidige bestuurders vastgesteld op 85% van het voor hen vastgestelde percentage. Dit vanwege de behaalde financiële doelstellingen, duurzaamheidsdoelstellingen en doelstellingen met betrekking tot maatschappelijk verantwoord ondernemen en de operationele splitsing. De klantgerelateerde doelstellingen zijn gedeeltelijk gerealiseerd. Ten aanzien van de duurzaamheidsdoelstellingen geldt dat de geformuleerde ambitieniveaus ruimschoots zijn overschreden, terwijl de overige doelstellingen alle zijn gerealiseerd. Op dit onderdeel wordt afgeweken van het geformuleerde beleid respectievelijk best practice-bepaling II.2.7 van de Nederlandse Corporate Governance Code. Het betreft hier afspraken die zijn gemaakt voordat de Code in werking is getreden; beleid van Nuon is om gemaakte afspraken te respecteren.
1
<
I n hou dsopgave Rem un era tiera p p o r t 2 0 0 8
83
Overzicht vast brutojaarsalaris € duizend
Vast brutojaarsalaris1 2008 2007 4112 400 220 287
Ø. Løseth D.G. Vierstra L.M.J. van Halderen (tot 30-06-08) P.H.F. Erich (tot 31-10-08)
Totaal
1.318
360 381 440 345 1.526
Betreft werkelijke uitbetaling per jaar, zonder reserveringen voor andere beloningselementen. Met ingang van 23 april 2008 is de heer Løseth benoemd tot Voorzitter van de Raad van Bestuur.
1
2
Overzicht kortetermijn variabel salaris ten laste van het boekjaar € duizend
Kortetermijn variabel salaris1 2008 2007 137 102 75 65
Ø. Løseth D.G. Vierstra L.M.J. van Halderen (tot 30-06-08) P.H.F. Erich (tot 31-10-08)
Totaal
379
164 103 139 93 499
Vermeld is het kortetermijn variabel salaris zoals dat over het betreffende boekjaar is verdiend.
1
De Raad van Commissarissen heeft gebruikgemaakt van zijn discretionaire bevoegdheid, het realisatiepercentage is verhoogd van 80 naar 85. Deze aanpassing reflecteert de waardering voor de geleverde prestaties onder bijzondere omstandigheden, waaronder een geheel gewijzigd bestuursteam en de zeer intensieve samenwerkingsdiscussies die veel van de beschikbare tijd in beslag namen, terwijl de operatie doorliep in een turbulente markt. In verband met hun aftreden als bestuursleden in 2008 is aan de heren Van Halderen en Erich een pro rata kortetermijn variabel salaris uitgekeerd. Langetermijnincentive Aan het langetermijn variabele salaris zijn per driejaarsperiode doelstellingen verbonden.
Per LTI-periode wordt een tijdsevenredige voorziening getroffen op basis van uitbetaling van het doelniveau. Eventuele uitbetaling van de gereserveerde bedragen zal eerst plaatsvinden aan de hand van vaststelling van de mate waarin de vooraf bepaalde te behalen resultaten ook daadwerkelijk gerealiseerd zijn. Over het jaar 2008 De in 2008 uit te betalen langetermijnincentive met betrekking tot de periode 2006-2008, is vastgesteld op 100% van het beleidsmatig vast gestelde percentage. Dit vanwege de behaalde doelstellingen op financieel gebied en klantpositie. Ten aanzien van de financiële doelstellingen geldt dat positief is gepresteerd gegeven de vooraf geformuleerde targets. Doelstellingen op het gebied van klantpositie werden gerealiseerd. In verband met hun terugtreding als bestuursleden in 2008 is aan de heren Van Halderen en Erich een pro rata langetermijn variabel salaris uitgekeerd.
<
I n hou dsopgave
84 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Overzicht langetermijnincentive ten laste van het boekjaar € duizend
Reservering langetermijnincentives 2007 2008 1651 962 1141 762 881 1453 721 1003
Ø. Løseth D.G. Vierstra L.M.J. van Halderen (tot 30-06-08) P.H.F. Erich (tot 31-10-08)
Totaal
439
417
De voor 2008 vermelde bedragen betreffen de tijdsevenredig gereserveerde bedragen voor de LTI-periode 2006-2008, 2007-2009 en 2008-2010. De voor 2007 vermelde bedragen betreffen de tijdsevenredig gereserveerde bedragen voor de LTI-periode 2006-2008 en 2007-2009. De voor 2007 vermelde bedragen betreffen de tijdsevenredig gereserveerde bedragen voor de LTI-periode 2005-2007, 2006-2008 en 2007-2009.
1
2
3
Onderstaand overzicht vat de hiervoor vermelde beloningselementen in totaliteit samen.
Overzicht totaal bruto-inkomen ten laste van het boekjaar € duizend
Ø. Løseth D.G. Vierstra
3
Afwikkeling contracts verplichtingen 2008 2007 – – – –
Bijzondere eenmalige beloningen 2008 2007 140 – – –
Totaal inkomen 2008 2007 853 620 616 560
220
440
75
139
88
145
1.7185
–
–
–
2.101
724
P.H.F. Erich (tot 31-10-08)
287
345
65
93
72
100
518
–
–
–
942
538
1.318
1.526
379
499
439
417
2.236
–
140
–
4.512
2.442
4 5 2
Reservering Langetermijn incentive 20084 20074 165 96 114 76
L.M.J. van Halderen (tot 30-06-08)
Totaal 1
Vast salaris 20071 20081 4112 360 400 381
Kortetermijn variabel salaris 20083 20073 137 164 102 103
Betreft werkelijke uitbetaling per jaar, zonder reserveringen voor andere beloningsvormen. Met ingang van 23 april 2008 is de heer Løseth benoemd tot Voorzitter van de Raad van Bestuur. Vermeld is het kortetermijn variabel salaris zoals dat over het betreffende boekjaar is verdiend. Zie opmerkingen bij tabel ‘Overzicht LTI ten laste van het boekjaar’. Dit bedrag wordt gespreid over de komende jaren uitgekeerd onder inhouding van de normale fiscale verplichtingen.
Pensioenvoorziening De pensioenkosten betreffen de afdracht van reguliere pensioenpremies. De heffingsgrondslag daarbij is het vast brutojaarsalaris. De voormalige leden van de Raad van Bestuur Van Halderen en Erich namen deel aan de voor de vennootschap geldende pensioenregeling ABP. Ook de heer
Vierstra participeert in deze pensioenregeling. Deze behelst een middelloonregeling met een pensioenrichtleeftijd van 65 jaar. Daarnaast was de tot 1 januari 2007 voor het personeel geldende regeling op het gebied van flexibele prepensionering van toepassing. De relatief hoge pensioenpremies voor de heer Vierstra in 2007 zijn het gevolg van eenmalige lasten
<
I n hou dsopgave Rem un era tiera p p o r t 2 0 0 8
85
Overzicht pensioenpremies € duizend
Pensioenpremies 2008
2007 80
P.H.F. Erich (tot 31-10-08)
87 65 41 48
Totaal
241
300
Ø. Løseth D.G. Vierstra L.M.J. van Halderen (tot 30-06-08)
85 80 55
Overzicht sociale lasten, premies en overige € duizend
Ø. Løseth D.G. Vierstra L.M.J. van Halderen (tot 30-06-08) P.H.F. Erich (tot 31-10-08)
Totaal
conform de ABP-regeling verbonden aan de bijzondere eenmalige vergoeding bij zijn indiensttreding in 2006. De heer Løseth ontvangt, gelet op zijn bijzondere (expatriate) situatie, voor zijn pensioenvoorziening een beschikbare premie van bruto € 90.000 per kalenderjaar met ingang van 23 april 2008 (2007: € 80.000 per jaar). Sociale lasten, premies en overige Naast de normaal voor de vennootschap geldende sociale lasten en premies, betreft het hier het werkgeversdeel tegemoetkoming ziekte kostenverzekering en de representatievergoeding. De heer Løseth ontvangt, gelet op zijn bijzondere (expatriate) situatie, vergoedingen voor onder andere reis- en ziektekosten. Er zijn geen leningen, voorschotten of garantiestellingen ten behoeve van bestuurders of commissarissen verstrekt door de vennootschap.
Sociale lasten, premies en overige 2007 2008 41 8 4 6 59
26 7 6 8 47
3 Beloning Raad van Commissarissen 2008 De beloning van de Raad van Commissarissen wordt vastgesteld door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. De Algemene Vergadering van Aandeelhouders heeft in 2002 de volgende beloning vastgesteld: de Voorzitter van de Raad van Commissarissen ontvangt een vergoeding van € 35.000, de commissarissen die lid zijn van de Auditcommissie en/of Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie ontvangen een vergoeding van € 28.000 en de overige leden ontvangen € 23.500. De beloning van de Raad van Commissarissen is nadien niet meer gewijzigd. Omstandigheden gedurende de afgelopen jaren – zowel intern als extern gedreven door governance-ontwikkelingen – hebben geleid tot forse toename van de bestede tijd. In het verslagjaar heeft de Selectie-, Benoemingsen Remuneratiecommissie de beloning van de leden van de Raad van Commissarissen opnieuw bezien en daarover extern advies ingewonnen.
<
I n hou dsopgave
86 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Beloning Raad van Commissarissen € duizend
2008
2007
H. Zwarts (tot 31-10-08)
45,01 38,01 28,0 7,3 23,5 7,3 28,0 28,0 33,51 34,31/2 38,31
Totaal
311,2
W. Meijer (Voorzitter)
P. Bouw D.J. Haank P.F. van der Heijden (tot 22-04-08) A.M.C.A. Hooijmaijers B.J.J.M. Huesmann (tot 22-04-08) Mw. J.B. Irik (Vice-voorzitter) L. Koopmans J.H. Schraven G. Ybema
35,0 48,03 28,0 23,5 23,5 23,5 28,0 28,0 38,53 38,53 43,03 357,5
Inclusief extra vergoeding over het boekjaar 2007 die is toegekend door de AvA van 22 april 2008. Met ingang van 1 november 2008 is de heer Ybema lid van de Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie. Inclusief extra vergoeding over het boekjaar 2006 die is toegekend door de AvA van 25 april 2007.
1
2
3
De conclusie was dat de beloning structureel achterloopt op ondernemingen die met Nuon vergelijkbaar zijn. Echter gegeven de fase waarin de onderneming thans verkeert alsmede de externe marktomstandigheden (krediet crisis), wordt thans geen structurele verhoging van de beloning van de Raad van Commissarissen voorgesteld. Over 2007 is door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders in 2008 aan vijf leden van de Raad van Commissarissen die zich in 2007 intensief met de fusie Nuon-Essent hebben beziggehouden, op basis van extra bestede uren een additionele vergoeding toegekend: voor de heren Meijer, Bouw, Schraven en Ybema ieder € 10.000 en voor de heer Zwarts € 15.000. Op de jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders in 2009 zal onder een apart agendapunt door de Raad van Commissarissen worden voorgesteld om aan de betreffende leden van de Raad van Commissarissen over 2008 een additionele beloning van € 7.500 toe te kennen op basis van extra bestede uren in het kader van het transitieen splitsingsproces van Nuon.
4 Vooruitblik naar 2009 en verder De vaste brutojaarsalarissen van de leden van de Raad van Bestuur zullen gedurende 2009 worden aangepast met een percentage dat aansluit bij hetgeen in het kader van de cao voor de energiesector is overeengekomen.
In 2009 zal wederom inhoud worden gegeven aan de afspraak dat aandeel houders worden betrokken bij het proces waarin de uitdagende ambitieniveaus voor het variabele inkomen worden vastgesteld. In 2009 zullen tevens de ontwikkelingen op het gebied van remuneratie van bestuurders en commissarissen en de impact voor Nuon nauwlettend worden gevolgd. Zo volgt Nuon met belangstelling de adviescommissie beloning en rechtspositie politieke ambtsdragers en topambtenaren (commissie-Dijkstal) en de Monitoring Commissie Corporate Governance (commissie-Frijns). Deze laatste heeft op 10 december 2008 de aangepaste Corporate Governance Code gepubliceerd die met ingang van boekjaar 2009 van toepassing zal zijn. Nuon bestudeert hoe de wijzigingen in de Code het beleid, de uitvoering van het beleid, en de presentatie van bestuurdersbeloningen zullen beïnvloeden.
De Selectie-, Benoemings- en Remuneratiecommissie mevrouw J.B. Irik, Voorzitter de heer W. Meijer de heer G. Ybema
<
I n hou dsopgave J aarre ken ing 2 00 8
87
Jaarrekening 2008 Geconsolideerde jaarrekening Geconsolideerde balans Geconsolideerde winst- en verliesrekening Geconsolideerd kasstroomoverzicht Mutatieoverzicht van het geconsolideerd eigen vermogen
Toelichting op de geconsolideerde jaarrekening Waarderingsgrondslagen 1 Gesegmenteerde informatie 2 Bedrijfscombinaties 3 Materiële vaste activa 4 Immateriële vaste activa 5 Investeringen in deelnemingen en joint ventures 6 Voor verkoop beschikbare financiële activa 7 Overige financiële activa 8 Derivaten 9 Voorraden 10 Handelsvorderingen en overige vorderingen 11 Liquide middelen 12 Eigen vermogen 13 Rentedragende verplichtingen 14 Vooruitontvangen opbrengsten 15 Voorzieningen personeelsbeloningen 16 Overige voorzieningen 17 Latente belastingen 18 Handelsschulden en overige te betalen posten 19 Leases 20 Voorwaardelijke activa en verplichtingen 21 Opbrengsten uit hoofde van verkochte goederen en geleverde diensten 22 Overige baten 23 Kosten inkoop van energie, grond- en hulpstoffen 24 Kosten uitbesteed werk 25 Personeelskosten 26 Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen materiële vaste activa 27 Amortisatie en bijzondere waardeverminderingen immateriële vaste activa 28 Overige bedrijfskosten 29 Financiële baten 30 Financiële lasten 31 Belastingen 32 Toelichting op het geconsolideerd kasstroomoverzicht 33 Winst per aandeel 34 Vergunningen 35 Verbonden partijen 36 Activa en passiva aangehouden voor verkoop en beëindigde bedrijfsactiviteiten 37 Informatie omtrent risico’s en financiële instrumenten 38 Het gebruik van aannames, veronderstellingen en schattingen in de jaarrekening (kritische waarderingsgrondslagen)
88 88 90 91 92
93 93 105 107 108 111 112 114 115 116 116 117 117 117 118 119 119 122 123 125 125 127 129 129 129 129 130 131 132 132 133 133 133 134 134 135 135 136 138
154
Enkelvoudige jaarrekening Enkelvoudige balans Enkelvoudige winst- en verliesrekening
Toelichting op de enkelvoudige jaarrekening Waarderingsgrondslagen 39 Investeringen in deelnemingen 40 Latente belastingvorderingen en overige vorderingen 41 Liquide middelen 42 Eigen vermogen 43 Voorzieningen 44 Langlopende verplichtingen 45 Voorwaardelijke activa en verplichtingen 46 Saldo overige baten en lasten na belastingen
156 156 157
158 158 158 159 159 159 160 161 161 161
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
88 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Geconsolideerde jaarrekening Geconsolideerde balans € miljoen
Activa 2008
Noot
2007
Vaste activa Materiële vaste activa Immateriële vaste activa Investeringen in deelnemingen en joint ventures Voor verkoop beschikbare financiële activa Overige financiële activa Derivaten Latente belastingvorderingen
6.969 500 140 243 33 1.533 643
6.072
3
335
4
136
5
68
6
47
7
586
8 17
560
10.061
7.804
Vlottende activa Voorraden Handels- en overige vorderingen Derivaten Liquide middelen
Vaste activa aangehouden voor de verkoop
Totaal activa
114 1.493 1.595 995
107
9
1.251
10
734
8
1.705
11
4.197
3.797
243
–
14.501
11.601
36
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
89
Geconsolideerde balans € miljoen
Eigen vermogen en verplichtingen 2008
Noot
2007
Eigen vermogen Aandelenkapitaal Agioreserve Hedgereserve Reserve translatieverschillen Herwaarderingsreserve Overige reserves Resultaat boekjaar
684 671 320 -4 -13 3.845 765
12
684 671 2 -4 – 3.429 875
Totaal eigen vermogen toerekenbaar aan aandeelhouders Nuon
6.268
5.657
Minderheidsbelangen Totaal eigen vermogen
2 6.270
5.658
1
Verplichtingen Langlopende verplichtingen Rentedragende verplichtingen Derivaten Verplichtingen uit hoofde van financiële leases Vooruitontvangen opbrengsten Latente belastingverplichtingen Voorziening voor personeelsbeloningen Overige voorzieningen
1.176 1.153 157 1.524 502 97 175
13
1.174 422
8
94
19
1.498
14
92
17
118
15 16
187
4.784
3.585
Kortlopende verplichtingen Handelsschulden en overige te betalen posten Belastingverplichtingen Rentedragende verplichtingen Derivaten Voorzieningen voor personeelsbeloningen Overlopende passiva
Langlopende verplichtingen die samenhangen met vaste activa aangehouden voor de verkoop
Totaal verplichtingen Totaal eigen vermogen en verplichtingen
1.163 244 45 1.403 150 386
18
864 204
17
138
13
669
8
135
15
348
3.391
2.358
56 8.231
5.943
14.501
11.601
–
36
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
90 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Geconsolideerde winst- en verliesrekening € miljoen
2008 Opbrengsten uit hoofde van verkochte goederen en geleverde diensten Overige baten
Noot
2007
6.147 124
5.650
21
103
22
Bedrijfskosten Kosten inkoop van energie, grond-en hulpstoffen Kosten uitbesteed werk Personeelskosten Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen materiële vaste activa Amortisatie en bijzondere waardeverminderingen immateriële vaste activa Overige bedrijfskosten
Totaal brutobedrijfskosten
3.625 249 696 411 1 662
3.073
23
176
24
641
25
363
26
1
27
498
28
5.644
4.752
-158 5.486
4.639
Bedrijfsresultaat
785
1.114
Financiële baten
Resultaat voor belastingen uit voortgezette bedrijfsactiviteiten
181 -113 8 16 877
1.102
Belastingen
-111
-237
Resultaat na belastingen uit voortgezette bedrijfsactiviteiten
766
865
–
11
766
876
1
1
765
875
5,59 5,59
6,47
Af: Werk uitgevoerd door de groep en gekapitaliseerd als materiële vaste activa in uitvoering
Totaal bedrijfskosten
Financiële lasten Aandeel in resultaat na belastingen deelnemingen Aandeel in resultaat na belastingen joint ventures
Resultaat na belastingen uit beëindigde bedrijfsactiviteiten Resultaat na belastingen
-113
90
29
-120
30
5
5
13
5
31
36
Waarvan: - Resultaat na belastingen toerekenbaar aan minderheidsaandeelhouders
Resultaat na belastingen toerekenbaar aan aandeelhouders van Nuon Winst per aandeel (¤) Winst per aandeel Winst per aandeel op verwaterde basis
33
6,40
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
91
Geconsolideerd kasstroomoverzicht € miljoen
2008 Kasstroom uit operationele activiteiten Resultaat na belastingen
Noot
2007
32
765
875
Aanpassingen voor:
-68 111 -24 – 412
Financiële baten en lasten Belastingen Resultaat na belastingen deelnemingen en joint ventures Resultaat na belastingen uit beëindigde bedrijfsactiviteiten Afschrijvingen, amortisatie en bijzondere waardeverminderingen
30 237 -18 -11 364
Veranderingen in werkkapitaal Voorraden Handels- en overige vorderingen Handelsschulden en overlopende passiva
-8 -212 435
Totaal veranderingen in werkkapitaal Mutatie belastinglatenties, voorzieningen, derivaten en overig
Kasstroom uit bedrijfsoperaties Betaalde rente Ontvangen rente Ontvangen dividend deelnemingen en joint ventures Betaalde winstbelasting
-12 -17 67
215
38
-232 1.179
1.461
-70 96 26 -203
Totaal Kasstroom uit operationele activiteiten
-54
-120 90 12 -284
-151
-302
1.028
1.159
Kasstroom uit investeringsactiviteiten Acquisities, onder aftrek van aangekochte liquide middelen Investeringen in materiële vaste activa Bijdrage investeringen van derden Desinvesteringen in materiële vaste activa Investeringen in immateriële vaste activa Investeringen in financiële vaste activa (deelnemingen en joint ventures) Opbrengst verkochte groepsmaatschappijen Desinvesteringen financiële vaste activa (deelnemingen en joint ventures)
32
-429 -940 117 11 -3 – 27 2
Kasstroom uit investeringsactiviteiten
– -523 113 – -10 -3 22 –
-1.215
-401
Kasstroom uit financieringsactiviteiten Aangetrokken kortlopende rentedragende schulden en kortlopend deel van de langlopende schulden Nieuwe langlopende leningen Afgeloste langlopende leningen Betaald dividend
32
4 119 -187 -459
8 63 -118 -362
Kasstroom uit financieringsactiviteiten
-523
-409
Nettokasstroom
-710
349
Liquide middelen per 1 januari
1.705 -710
1.356
995
1.705
Nettokasstroom
Liquide middelen per 31 december
349
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
92 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Mutatieoverzicht van het geconsolideerd eigen vermogen € miljoen
Aan aandeelhouders toerekenbaar eigen vermogen
Aandelen Agio kapitaal1 reserve Per 1 januari 2007
Reserve translatie- Herwaar Hedge ver derings Overige reserve2 schillen2 reserve2 reserves
Minder Resultaat heids boekjaar Subtotaal belangen
Totaal
668
687
56
-6
–
2.999
763
5.167
Mutatie reële waarde kasstroomafdekkingen
–
–
-25
–
–
–
–
Valutaomrekeningsverschillen
–
–
–
2
–
–
–
Nettoresultaat 2007
–
–
–
–
–
–
Totaalresultaat 2007
–
–
-25
2
–
Herrubricering
–
–
-29
–
–
Dividend met betrekking tot 2006
–
–
–
–
–
Bestemming resultaat 2006
–
–
–
–
–
Extra dividenduitkering
–
–
–
–
–
-37
Uitbreiding aandelenkapitaal
16
-16
–
–
–
–
–
–
–
–
Deconsolidatie-effecten
–
–
–
–
–
–
–
–
-1
-1
Per 31 december 2007
684
671
2
-4
–
3.429
875
5.657
1
5.658
–
–
318
–
–
–
–
318
–
318
– – –
– – –
– – 318
– – –
-13 – -13
– – –
– 765 765
-13 765 1.070
– 1 1
-13 766 1.071
– – –
– – –
– – –
– – –
– – –
– -46 462
-413 – -462
-413 -46 –
– – –
-413 -46 –
684
671
320
-4
-13
3.845
765
6.268
2
6.270
Mutatie reële waarde kasstroomafdekkingen Herwaardering voor verkoop beschikbare activa Nettoresultaat 2008
Totaalresultaat 2008 Dividend met betrekking tot 2007 Extra dividenduitkering Bestemming resultaat 2007
Per 31 december 2008 1 Voor
2
5.169
-25
–
-25
2
-1
1
875
875
1
876
–
875
852
–
852
29
–
–
–
–
–
-325
-325
–
-325
438
-438
–
–
–
–
-37
–
-37
de toelichting op het aandelenkapitaal wordt verwezen naar noot 12. 2 De hedgereserve, de reserve translatieverschillen en de herwaarderingsreserve zijn niet voor dividenduitkering beschikbaar.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
93
Toelichting op de geconsolideerde jaarrekening Waarderingsgrondslagen Nuon is een naamloze vennootschap die statutair is gevestigd in Amsterdam. De belangrijkste activiteiten van Nuon en haar dochter ondernemingen (hierna aangeduid als ‘Nuon’, ‘de Nuon-groep’ of ‘de groep’) omvatten de opwekking, marketing, verkoop en distributie van elektriciteit, gas en warmte, en de levering van aan elektriciteit, gas en warmte gerelateerde producten en diensten. Deze jaarrekening 2008 is op 19 maart 2009 ondertekend door de Raad van Bestuur en de Raad van Commissarissen. De Raad van Commissarissen zal de jaarrekening ter vaststelling voorleggen aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 23 april 2009.
IFRS De jaarrekening van Nuon is opgesteld op basis van de International Financial Reporting Standards (‘IFRS’) per 31 december 2008, die door de Europese Unie (‘EU’) zijn goedgekeurd. IFRS omvat zowel de IFRS-standaarden als de International Accounting Standards, die door de International Accounting Standards Board (‘IASB’) zijn uitgebracht, en de interpretaties van IFRS- en IAS-standaarden, uitgebracht door het International Financial Reporting Interpretations Committee (IFRIC), respectievelijk het Standing Interpretations Committee (SIC). De belangrijkste grondslagen voor waardering en resultaatbepaling die zijn gehanteerd bij het opstellen van de geconsolideerde jaarrekening worden hierna beschreven. Het historische-kostenprincipe wordt gehanteerd. In afwijking hiervan geldt dat bepaalde activa en verplichtingen, met name derivaten en bepaalde energie commodity-contracten, tegen reële waarde worden gewaardeerd. Tenzij anders vermeld, zijn deze waarderingsgrondslagen consistent toegepast voor alle boekjaren die in deze jaarrekening zijn opgenomen. Het opstellen van een jaarrekening brengt met zich mee dat gebruik wordt gemaakt van schattingen en veronderstellingen die zijn gebaseerd op ervaringen uit het verleden en op factoren die naar het oordeel van het management aanvaardbaar zijn, gegeven de specifieke omstandigheden. Deze schattingen en veronderstellingen zijn van invloed op de waardering en presentatie van de gerapporteerde activa en verplichtingen, op de niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen alsmede op de gedurende het boekjaar gerapporteerde baten en lasten. De werkelijke uitkomsten kunnen afwijken van de gehanteerde schattingen en veronder stellingen. In noot 38 op de jaarrekening wordt nadere informatie verstrekt omtrent die gebieden en posten in de jaarrekening waar gebruik wordt gemaakt van schattingen en veronderstellingen. Tenzij anders vermeld, luiden alle in de jaarrekening opgenomen bedragen in miljoenen euro’s.
Nieuwe en/of gewijzigde IFRS-standaarden die van toepassing zijn in 2008 De IASB en het IFRIC hebben nieuwe en/of gewijzigde standaarden en interpretaties uitgebracht, die met ingang van boekjaar 2008 van toepassing zijn voor Nuon. Onderstaande standaarden en interpretaties zijn goedgekeurd door de Europese Commissie. IFRIC 11 ‘IFRS2 - Group and treasury share transactions’ gaat in op de verwerking van enkele specifieke op aandelen gebaseerde betalingen. Aangezien Nuon geen regelingen kent die onder de scope van IFRS 2 vallen, heeft deze interpretatie geen effect op Nuon. Een wijziging in IAS 39 ‘Financial Instruments: Recognition and Measurement’ staat ondernemingen in bepaalde omstandigheden toe om nietderivatieve financiële activa – anders dan die activa die ten tijde van de initiële opname zijn aangemerkt voor waardering op reële waarde met waardewijzigingen in de winst- en verliesrekening – over te brengen vanuit de ‘reële waarde met waardewijzigingen in de winst- en verlies rekening’-categorie. De wijziging staat een onderneming ook toe om een financieel actief dat voldaan zou hebben aan de definitie van leningen en vorderingen – indien het financieel actief niet was aangemerkt als voor verkoop beschikbaar – over te brengen vanuit de ‘voor verkoop beschikbare financiële activa’-categorie naar de ‘leningen en vorderingen’- categorie, indien de onderneming de intentie en de mogelijkheid heeft om dat financieel actief voor de voorzienbare toekomst aan te houden. Indien een onderneming gebruikmaakt van de toegestane reclassificatie van financiële activa, vereist de gewijzigde IFRS 7 ‘Financial Instruments: Disclosures’ additionele toelichtingen met betrekking tot de reclassificatie. Beide gewijzigde standaarden zijn van toepassing vanaf 1 juli 2008. Gedurende 2008 heeft Nuon geen niet-derivatieve financiële activa gereclassificeerd. IFRIC 14 ‘IAS 19 - The Limit on a Defined Benefit Asset Minimum Funding Requirements and their Interaction’ behandelt drie onderwerpen: hoe ondernemingen de limiet moeten bepalen die IAS 19 stelt aan het bedrag van een overschot in een pensioenregeling die als een actief op te nemen is, wat het effect is van een minimaal vereiste dekkingsgraad op deze limiet, en wanneer een minimaal vereiste dekkingsgraad aanleiding kan geven tot het opnemen van een verplichting boven het bedrag dat onder IAS 19 uit andere hoofde moet worden opgenomen. Nuon heeft een aantal toegezegd-pensioenregelingen en toegezegde- bijdrageregelingen waarbij over het algemeen premies worden betaald aan een pensioenfonds of verzekeringsmaatschappij. De belangrijkste pensioenregelingen, die zijn ondergebracht bij het ABP en bij het Pensioenfonds Metaal en Techniek, betreffen collectieve regelingen waarbij meerdere werkgevers zijn aangesloten. Deze regelingen betreffen in wezen toegezegd-pensioenregelingen. Echter, aangezien Nuon geen toegang heeft tot de benodigde informatie én de deelname aan de collectieve regelingen Nuon blootstelt aan actuariële risico’s die verband houden met huidige en voormalige werknemers van andere entiteiten, worden beide regelingen behandeld als toegezegde-bijdrageregelingen en worden de verschuldigde pensioenpremies over het boekjaar verwerkt als pensioenlasten in de jaarrekening.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
94 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Ten aanzien van regelingen waarbij meerdere werkgevers zijn aangesloten, geldt tevens dat ingeval een contractuele overeenkomst bestaat waarin wordt bepaald hoe een surplus zal worden uitgekeerd aan de deelnemers of hoe een tekort zal worden gefinancierd, én de regeling administratief wordt verwerkt als een toegezegde-bijdrageregeling, een vordering respectievelijk verplichting wordt opgenomen die uit de contractuele overeenkomst voortvloeit. De resulterende baten of lasten worden in de winst- en verliesrekening verwerkt. De bovengenoemde regelingen bij het ABP en Pensioenfonds Metaal en Techniek kennen geen contractuele bepalingen als hiervoor bedoeld. Derhalve is geen vordering of verplichting uit dien hoofde op de balans opgenomen. IFRS 8 ‘Operating Segments’ is van toepassing voor boekjaren beginnend op of na 1 januari 2009 en gaat in op de wijze waarop in de financiële verslaggeving segmenten moeten worden gedefinieerd. Daarnaast vraagt de standaard toelichting over de producten en diensten die een onderneming aanbiedt, de geografische gebieden waarin de onderneming opereert en haar belangrijkste afnemers. Wij hebben er voor gekozen deze standaard vervroegd toe te passen vanaf boekjaar 2008. Conform de bepalingen van de standaard zijn de vergelijkende cijfers eveneens aangepast.
Verwachte wijzigingen in waarderingsgrondslagen Naast bovengenoemde nieuwe en gewijzigde standaarden, hebben de IASB en het IFRIC tot en met 2008 nieuwe en/of gewijzigde standaarden en interpretaties uitgebracht die met ingang van boekjaar 2009 of latere boekjaren van toepassing zullen zijn voor Nuon. Deze standaarden en interpretaties kunnen alleen maar worden toegepast als zij worden goedgekeurd door de Europese Commissie. Nuon is bezig de gevolgen hiervan voor de jaarrekening in kaart te brengen. De volgende nieuwe en/of gewijzigde standaarden zijn goedgekeurd door de Europese Commissie en zijn met ingang van boekjaar 2009 van toepassing op Nuon. IFRS 1 ‘First-time adoption of IFRS’ is gewijzigd om eerste toepassers de mogelijkheid te bieden om in hun enkelvoudige jaarrekening investeringen in dochterondernemingen, joint ventures en geassocieerde deelnemingen tegen kostprijs te waarderen. Deze kostprijs is ofwel de reële waarde op de overgangsdatum naar IFRS, ofwel de boekwaarde op overgangsdatum in overeenstemming met de waarderingsgrondslagen toegepast vóór de overgang naar IFRS. Verder is de structuur van IFRS 1 verbeterd. Aangezien Nuon reeds IFRS toepast, hebben deze wijzigingen geen effect op Nuon. In dit kader is in IAS 27 ‘Consolidated and Separate Financial Statements’ de definitie van de ‘kostprijsmethode’ verwijderd en vervangen door de vereiste dividenden als inkomsten te presenteren in de enkelvoudige jaarrekening van de investeerder. Verder is een wijziging ingebracht die voorschrijft dat bij een reorganisatie waarbij een nieuwe moedermaatschappij ontstaat, de nieuwe moedermaatschappij de kostprijs van de investeringen in dochterondernemingen, joint ventures en geassocieerde deelnemingen in haar enkelvoudige jaarrekening, gelijk moet laten zijn aan de boekwaarde van de genoemde investeringen in de enkelvoudige jaarrekening van de oorspronkelijke moedermaatschappij op de reorganisatie datum. De bepalingen van deze wijziging hebben geen effect op Nuon.
In IFRS 2 ‘Share-based Payment’ zijn verduidelijkingen opgenomen die stellen dat ‘vesting conditions’ (onvervreemdbare rechten) uitsluitend bestaan uit voorwaarden gerelateerd aan de dienstperiode en aan prestatiegerelateerde voorwaarden en dat alle annuleringen, hetzij door de entiteit zelf of door de tegenpartij uitgevoerd, op dezelfde wijze administratief worden behandeld. Aangezien Nuon geen regelingen kent die onder de scope van IFRS 2 vallen, hebben deze wijzigingen geen effect op Nuon. In IAS 1 ‘Presentation of Financial Statements’ zijn wijzigingen opgenomen die een duidelijker presentatie van financiële informatie en in het bijzonder van baten en lasten beogen. Alle baten en lasten worden onder de gewijzigde standaard gescheiden gepresenteerd van wijzigingen in het vermogen uit hoofde van transacties met eigenaren. De standaard biedt de mogelijkheid om baten en lasten en wijzigingen in het vermogen in een gezamenlijk overzicht te presenteren, voorzien van subtotalen, of in twee gescheiden overzichten. Daarnaast is men op basis van de gewijzigde standaard verplicht de balans aan het begin van de vergelijkings periode te presenteren. IAS 23 ‘Borrowing Costs’ is aangepast en stelt activering van interestlasten verplicht voor zover ze direct toerekenbaar zijn aan de aankoop, productie of constructie van een kwalificerend actief. De optie om interestlasten in de winst- en verliesrekening te nemen is hiermee verwijderd. Voor Nuon houdt dit in dat interestlasten verplicht worden gekapitaliseerd voor alle kwalificerende activa waarvan de aanvangsdatum voor activering op of na 1 januari 2009 valt. IAS 32 ‘Financial Instruments: Presentation’ is in combinatie met IAS 1 ‘Presentation of Financial Statements’ gewijzigd en schrijft voor dat de volgende financiële instrumenten, die voorheen als financiële verplichting waren geclassificeerd, nu als eigen-vermogensinstrument worden geclassificeerd: instrumenten met een terugneemverplichting (‘puttable instrument’), zoals sommige aandelen uitgegeven door coöperatieve instellingen; en instrumenten, of componenten van instrumenten, die een entiteit uitsluitend bij liquidatie verplichten tot de levering van een propor tioneel deel van de nettoactiva aan een andere partij. Nuon heeft op dit moment geen instrumenten die onder bovenstaande classificaties vallen. IFRIC 13 ‘Customer Loyalty Programmes’ gaat in op de verwerking van de toekenning van ‘spaarpunten’ aan klanten bij de aanschaf van producten of diensten. De interpretatie schrijft voor dat de reële waarde van de spaarpunten als uitgestelde opbrengst behandeld moet worden. Aangezien Nuon geen loyaliteitprogramma’s zoals bedoeld in de interpretatie aanbiedt, zal deze interpretatie geen effect hebben op Nuon. Het IASB ‘Annual Improvements Process 2007’ heeft geresulteerd in correcties en kleine aanpassingen op een aantal IFRS-standaarden. Omdat deze geen materiële impact op Nuon (zullen) hebben, worden ze hier niet afzonderlijk genoemd. De volgende nieuwe of gewijzigde standaarden zijn met ingang van boekjaar 2009 van toepassing op Nuon, maar worden alleen toegepast als zij worden goedgekeurd door de Europese Commissie.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
IFRIC 12 ‘Service Concession Arrangements’ gaat in op de wijze waarop exploitanten dienstverlening uit hoofde van publiek-private concessieovereenkomsten administratief dienen te verwerken. De gewijzigde interpretatie is weliswaar van toepassing vanaf boekjaar 2008 maar is nog niet goedgekeurd door de EU. Aangezien Nuon geen regelingen kent die onder de scope van IFRIC 12 vallen, heeft deze interpretatie geen effect op Nuon. IFRIC 15 ‘Agreements for the Construction of Real Estate’ geeft richtlijnen voor het bepalen of een contract voor de bouw van onroerend goed binnen het toepassingsgebied van IAS 11 ‘Construction Contracts’ of IAS 18 ‘Revenue’ valt en wanneer opbrengsten van het onderhanden project worden genomen. Deze interpretatie heeft geen effect op Nuon. IFRIC 16 ‘Hedges of a Net Investment in a Foreign Operation’ geeft richtlijnen voor een aantal onderdelen: de identificatie van valutarisico’s die in aanmerking komen voor classificatie als afdekking in de afgedekte positie van een netto-investering in een buitenlandse entiteit, waar afdekkingsrelaties voor een netto-investering in een buitenlandse entiteit binnen een groep gehouden kunnen worden om in aanmerking te komen voor hedge accounting, en hoe een entiteit de bedragen bepaalt van een afdekkingsinstrument en de afgedekte positie die geherclassificeerd dienen te worden van het eigen vermogen naar de winst- en verliesrekening. Aangezien Nuon op dit moment geen hedge accounting toepast voor afdekkingen van een netto-investering in een buitenlandse entiteit, heeft deze interpretatie vooralsnog geen effect op Nuon. De volgende nieuwe of gewijzigde standaarden zijn met ingang van boekjaar 2010 van toepassing op Nuon, maar worden alleen toegepast als zij worden goedgekeurd door de Europese Commissie. IFRS 3 ‘Business Combinations’ is herzien met als belangrijkste wijzigingen dat de kosten van acquisitie in de winst- en verliesrekening worden opgenomen in plaats van geactiveerd als onderdeel van goodwill, en dat bij stapsgewijze overnames de totale goodwill wordt bepaald door het voorheen aangehouden aandelenbelang tegen reële waarde op overnamedatum te herwaarderen, in plaats van de goodwill per stap afzonderlijk te bepalen. Daarnaast mogen overnemende partijen minderheidsbelangen in een overgenomen partij waarderen tegen ofwel het evenredige deel van het minderheidsbelang in de nettoactiva, ofwel tegen reële waarde. In dit kader is IAS 27 ‘Consolidated and Separate Financial Statements’ gewijzigd met als belangrijkste aanpassing dat wijzigingen in het eigendomsbelang die niet tot verlies van zeggenschap leiden worden verwerkt als eigen-vermogenstransacties. De herziene IFRS 3 en gewijzigde IAS 27 worden prospectief toegepast op bedrijfscombinaties waarvoor de overnamedatum valt op of na het begin van boekjaar 2010. Deze wijzigingen hebben derhalve geen invloed op de huidige bedrijfscombinaties. In IAS 39 ‘Financial Instruments: Recognition and Measurement’ is een verduidelijking aangebracht over hoe de bestaande grondslagen ter beoordeling of een positie in aanmerking komt voor aanwijzing als afgedekte positie toegepast moeten worden in een tweetal situaties: een eenzijdig risico in een afgedekte positie en inflatie in specifieke situaties. Deze twee situaties zijn niet van toepassing op de afgedekte posities van Nuon.
95
IFRIC 17 ‘Distributions of Non-cash Assets to Owners’ verduidelijkt dat een betaalbaar dividend opgenomen dient te worden als het dividend op de geëigende wijze is goedgekeurd en niet meer naar eigen goedvinden voor de entiteit ter beschikking staat, dat een vastgesteld dividend wordt gewaardeerd tegen de reële waarde van de uit te keren nettoactiva (in natura), en dat verschillen tussen het betaalde dividend en de boekwaarde van de uitgekeerde nettoactiva worden opgenomen in de winsten verliesrekening. De interpretatie schrijft tevens voor dat een entiteit additionele informatie moet verschaffen indien de nettoactiva die worden aangehouden om aan eigenaren uit te kunnen keren onder de definitie van een beëindigde activiteit vallen.
Grondslagen voor de consolidatie Dochterondernemingen De geconsolideerde jaarrekening omvat de financiële gegevens van Nuon en haar dochterondernemingen. Dochterondernemingen zijn ondernemingen waarop Nuon, direct of indirect, beslissende invloed uitoefent over het operationele en financiële beleid teneinde daar voordelen uit te behalen. Bij de bepaling of er sprake is van beslissende invloed worden de bestaande en potentiële stemrechten, die thans uitoefenbaar of converteerbaar zijn, meegenomen, alsmede het bestaan van andere overeenkomsten die Nuon in staat stellen het operationele en financiële beleid te bepalen. De activa, verplichtingen en resultaten van dochterondernemingen worden integraal geconsolideerd. De resultaten van geconsolideerde maatschappijen die zijn verkregen gedurende het jaar worden mee genomen vanaf de datum waarop de beslissende zeggenschap over deze ondernemingen is verkregen. Deze ondernemingen worden gedeconsolideerd vanaf het moment waarop geen beslissende zeggenschap meer kan worden uitgeoefend. De belangen van derden in het groepsvermogen en het groepsresultaat worden separaat gepresenteerd als ‘minderheidsbelangen’, respectievelijk ‘resultaat na belastingen toerekenbaar aan minderheidsaandeelhouders’. De post aandeel van derden op de balans omvat het aandeel van minder heidsbelangen in de reële waarde (hierna aangeduid als ‘fair value’) van de geïdentificeerde bezittingen en verplichtingen van de dochter ondernemingen op de datum van de acquisitie en het aandeel van de minderheidsbelangen in de wijzigingen in het eigen vermogen vanaf deze datum. De zogeheten overnamemethode (of ‘purchase method’) wordt toegepast bij de verwerking van overnames van dochterondernemingen door de Nuon-groep. De kostprijs van de overname wordt bepaald door op de datum van overname de reële waarde van de overgedragen activa, de uitgegeven eigen-vermogensinstrumenten en de aangegane of overgenomen schulden te bepalen, vermeerderd met de direct aan de acquisitie toe te rekenen kosten. De identificeerbare activa en verplichtingen en voorwaardelijke verplichtingen die zijn overgenomen bij een acquisitie worden initieel gewaardeerd tegen reële waarde op acquisitiedatum, onafhankelijk van de omvang van het aan minderheidsbelangen toe te rekenen deel (zie tevens de waarderingsgrondslagen betreffende goodwill). Intercompany-transacties, balansposten en ongerealiseerde winsten op transacties tussen dochterondernemingen worden geëlimineerd. Ongerealiseerde verliezen worden eveneens geëlimineerd, tenzij de transactie aanleiding geeft tot het verantwoorden van een bijzonder waardeverminderingsverlies.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
96 Nuon Jaar verslag 20 0 8
De waarderingsgrondslagen van dochterondernemingen zijn indien nodig aangepast om een consistente toepassing van waarderings grondslagen binnen de Nuon-groep te waarborgen.
Deelnemingen en joint ventures Deelnemingen zijn die entiteiten waarop Nuon, direct of indirect, invloed van betekenis uitoefent op het financiële en operationele beleid, maar geen beslissende zeggenschap. Over het algemeen is hier sprake van indien Nuon tussen de 20 en 50% van de stemrechten kan uitoefenen. In de jaarrekening is een overzicht opgenomen van de belangrijkste deelnemingen en joint ventures. Joint ventures zijn overeenkomsten waarbij Nuon, tezamen met een of meerdere partijen, activiteiten uitvoert waarbij alle partijen gezamenlijk de zeggenschap uitoefenen. Investeringen in deelnemingen en belangen in joint ventures worden gewaardeerd volgens de ‘equity method’. De initiële waardering vindt plaats tegen historische kostprijs. De boekwaarde van de deelneming of de joint venture omvat de goodwill (gecorrigeerd voor eventuele bijzondere waardeverminderingen die zich hebben voorgedaan) die bij de verwerving van de deelneming of het aangaan van de joint venture is betaald en het aandeel van Nuon in de wijzigingen in het eigen vermogen van de deelneming, respectievelijk joint venture na het moment van verwerving, respectievelijk aangaan. In het geval dat de (gecumuleerde) verliezen van de deelneming en/of joint venture de boekwaarde overstijgen, worden deze verliezen niet meer verwerkt, tenzij Nuon de verplichting heeft of betalingen heeft gedaan om deze verliezen aan te zuiveren. In dat geval wordt ten laste van het resultaat een voorziening getroffen. Ongerealiseerde winsten op transacties tussen de Nuon-groep en haar deelnemingen/joint ventures worden geëlimineerd naar rato van het belang van de groep in de deelneming of de joint venture. Ongerealiseerde verliezen worden eveneens geëlimineerd, tenzij deze transactie aanleiding geeft tot het verantwoorden van een bijzonder waardeverminderingsverlies. De waarderingsgrondslagen van deelnemingen en joint ventures worden indien nodig aangepast om een consistente toepassing van waarderingsgrondslagen binnen de Nuon-groep te realiseren.
Reikwijdte van de consolidatie In deze jaarrekening is separaat een overzicht opgenomen van de belangrijkste dochterondernemingen, deelnemingen en joint ventures. De lijst met gegevens betreffende de kapitaalbelangen, zoals bedoeld in de artikelen 379 en 414 van Boek 2 Titel 9 BW, is gedeponeerd ten kantore van het Handelsregister te Amsterdam. In 2008 heeft Nuon een 100%-belang verworven in Burlington Resources Nederland Petroleum B.V. Aanvullende informatie omtrent deze overname is te vinden in noot 2 Bedrijfscombinaties van deze jaarrekening. Tevens heeft Nuon in 2008 een 100%-belang verworven in de Rogro. Nuon heeft in het boekjaar 2007 geen nieuwe of aanvullende belangen in dochterondernemingen verworven. In 2007 heeft Nuon haar belangen in Energie Union AG en Adeol Sarl verkocht.
Omrekening van vreemde valuta Functionele en presentatievaluta De posten in de jaarrekening van iedere entiteit die tot de Nuon-groep behoort, worden geadministreerd in de valuta van de primaire econo mische omgeving waarin de betrokken entiteit opereert (‘de functionele valuta’). De geconsolideerde jaarrekening wordt opgesteld in euro’s, de functionele en presentatievaluta van Nuon.
Omrekening van transacties en balansposten in vreemde valuta Transacties in vreemde valuta worden omgerekend naar de functionele valuta tegen de op dat moment geldende valutakoers. Monetaire activa en verplichtingen in vreemde valuta worden omgerekend tegen de koers per balansdatum. Valutaomrekeningsverschillen voortvloeiend uit de afwikkeling van in vreemde valuta luidende balansposten, respectievelijk voortvloeiend uit de omrekening per balansdatum, worden in het resultaat verwerkt, tenzij deze worden verwerkt in het eigen vermogen als kasstroomafdekking of afdekking van een netto-investering in een buitenlandse entiteit. Omrekeningsverschillen op financiële activa en verplichtingen die tegen reële waarde worden gewaardeerd met verwerking van de waarde veranderingen in de winst- en verliesrekening, worden verwerkt als onderdeel van de mutatie in de reële waarde van de desbetreffende post.
Omrekeningsverschillen op de balans en resultaten van dochterondernemingen De activa en verplichtingen van dochterondernemingen waarvan de functionele valuta afwijkt van de euro worden omgerekend tegen de slotkoers per balansdatum, terwijl de resultaten worden omgerekend tegen de gemiddelde valutakoers over de periode. De daaruit voort vloeiende omrekeningsverschillen worden verantwoord onder de koersverschillen in het eigen vermogen. Bij de consolidatie worden omrekeningsverschillen die ontstaan bij de omrekening van netto-investeringen in buitenlandse entiteiten, leningen en andere valuta-instrumenten die dienen als afdekking van netto-investeringen, verwerkt in het eigen vermogen. Indien een buitenlandse entiteit wordt verkocht, worden de daarmee samenhangende omrekeningsverschillen in het resultaat verwerkt als onderdeel van het resultaat op de verkoop. Goodwill als gevolg van de overname van een buitenlandse entiteit wordt beschouwd als actiefpost van de buitenlandse entiteit en wordt omgerekend tegen de slotkoers.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
Bijzondere waardeverminderingen Indien gebeurtenissen of veranderingen in omstandigheden hiertoe aanleiding geven, wordt vastgesteld of er sprake is van een bijzondere waardevermindering van materiële vaste activa of immateriële activa. Voor goodwill wordt jaarlijks vastgesteld of er mogelijk sprake is van een bijzondere waardevermindering door de boekwaarde te vergelijken met de realiseerbare waarde. Een bijzonder waardeverminderingsverlies – het verschil tussen de boekwaarde en realiseerbare waarde – wordt verwerkt in de winst- en verliesrekening. Om bijzondere waardeverminderingen te bepalen, worden activa gegroepeerd op het laagste niveau waarop deze separaat identificeerbare kasstromen genereren. Deze groepering van activa wordt aangeduid als kasstroomgenererende eenheid. Voor goodwill geldt dat het niveau waarop groepering van activa plaatsvindt, overeenkomt met de wijze waarop intern de goodwill door het management wordt beoordeeld, echter niet op een hoger niveau dan de segmentatiebasis. Bijzondere waardeverminderingen van kasstroomgenererende eenheden worden in eerste instantie gealloceerd aan de goodwill van de kasstroom genererende eenheid (of groep van kasstroomgenererende eenheden) en vervolgens pro rata aan de boekwaarde van de overige activa van de kasstroomgenererende eenheid. De realiseerbare waarde is de hoogste van de verkoopprijs, verminderd met de kosten om het actief te verkopen of de bedrijfswaarde. Bij het bepalen van de bedrijfswaarde worden geschatte toekomstige kasstromen contant gemaakt tegen een disconteringsvoet vóór belastingen. Deze disconteringsvoet reflecteert de tijdswaarde van geld en de risico’s die specifiek met het betrokken actief verband houden. Indien bepaalde activa niet zelfstandig kasstromen genereren, dan wordt de realiseerbare waarde bepaald voor de kasstroomgenererende eenheid waarvan het desbetreffende actief deel uitmaakt. Indien een eerder verantwoord bijzonder waardeverminderingsverlies is opgehouden te bestaan, dan wordt dit slechts teruggedraaid ten gunste van het resultaat tot het bedrag van de oorspronkelijke boekwaarde, verminderd met reguliere afschrijvingen en amortisatie tot het moment van terugboeking van het verlies. Bijzondere waardeverminderings verliezen op goodwill worden niet teruggeboekt.
Beëindigde bedrijfsactiviteiten en activa aangehouden voor de verkoop Vaste activa en activa die behoren tot de afzonderlijk belangrijke activiteiten die worden aangehouden voor de verkoop, alsmede de verplichtingen die daaraan zijn toe te wijzen, worden separaat getoond op de balans. Activa worden als zodanig aangemerkt indien Nuon zich heeft gecommitteerd het betrokken actief te verkopen, het verkoop proces in gang is gezet en de vermoedelijke verkoop naar verwachting zal plaatsvinden binnen 1 jaar nadat het betrokken actief als aangehouden voor de verkoop wordt geclassificeerd. Op deze activa wordt niet meer afgeschreven, doch afwaardering vindt plaats naar de reële waarde, verminderd met de verwachte verkoopkosten indien deze waarde lager is dan de boekwaarde. Indien de verkoop niet binnen 1 jaar heeft plaatsgevonden worden het betrokken actief alsmede de verplichtingen
97
die daaraan zijn toe te wijzen niet langer separaat getoond op de balans, tenzij de overschrijding van de éénjaarperiode het gevolg is van gebeurtenissen of omstandigheden waarover Nuon geen controle heeft en Nuon vasthoudt aan haar plan om het betrokken actief te verkopen. De activa die worden aangehouden voor verkoop en de daarbij behorende verplichtingen worden in de balans separaat verantwoord vanaf het moment dat deze als zodanig worden aangemerkt. De vergelijkende cijfers in de balans worden op dit punt niet aangepast, aangezien de post activa aangehouden voor verkoop en bijbehorende verplichtingen de activa, respectievelijk verplichtingen weergeeft die op balansdatum worden aangemerkt als aangehouden voor de verkoop. De resultaten uit beëindigde bedrijfsactiviteiten omvatten de resultaten over het gehele boekjaar tot aan het moment van afsluiting, onafhankelijk van het moment waarop de activiteiten als beëindigde bedrijfsactiviteiten zijn aangemerkt. De vergelijkende cijfers worden eveneens aangepast.
Materiële vaste activa De post materiële vaste activa is onderverdeeld in de volgende categorieën: ■■ Terreinen en gebouwen; ■■ Elektriciteitscentrales; ■■ Netwerken; ■■ Gasvelden en platforms; ■■ Overige vaste bedrijfsmiddelen; ■■ Activa in uitvoering/vooruitbetaalde activa. De materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen historische kostprijs, verminderd met cumulatieve afschrijvingen en bijzondere waarde verminderingen. Nuon heeft bij de overgang naar IFRS op 1 januari 2004 gebruikgemaakt van de optie in IFRS 1 ‘First-time Adoption of Inter national Financial Reporting Standards’ om elektriciteitscentrales en netwerken te waarderen tegen de veronderstelde kostprijs op dat moment. De historische kostprijs omvat alle uitgaven die direct zijn toe te rekenen aan de aanschaf van de materiële vaste activa of de productie ervan voor eigen gebruik. De kostprijs van activa die intern zijn geproduceerd, bevatten de directe kosten van materialen, arbeid en andere directe productiekosten die aan de productie van het actief zijn toe te wijzen, respectievelijk de kosten die benodigd zijn om het actief in operationele staat te brengen. Kosten van leningen die verband houden met de aanschaf van materiële vaste activa of met activa in uitvoering worden niet geactiveerd, maar direct ten laste van de winst- en verliesrekening gebracht. De kosten die worden gemaakt voor de vervaardiging of aanschaf van een materieel vast actief respectievelijk na het moment van ingebruik name worden slechts geactiveerd indien aannemelijk is dat deze kosten toekomstige economische voordelen zullen genereren en mits deze kosten betrouwbaar kunnen worden vastgesteld. Afhankelijk van de situatie worden deze investeringen begrepen in de boekwaarde van de desbetreffende activa of worden deze separaat geactiveerd. Uitgaven voor onderhoud worden direct ten laste van het resultaat gebracht in het jaar dat deze worden gemaakt.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
98 Nuon Jaar verslag 20 0 8
De kostprijs bevat tevens de contante waarde van de geschatte kosten van ontmanteling en opruiming van het actief en de kosten die worden gemaakt om het terrein, indien van toepassing, terug te brengen in de oorspronkelijke staat, voor zover daar een in rechte afdwingbare of feitelijke verplichting toe bestaat. Deze kosten worden geactiveerd op het moment van aanschaf of op een later tijdstip bij het ontstaan van de verplichting. In beide gevallen worden de geactiveerde kosten afgeschreven over de verwachte resterende levensduur van het betrokken actief. Materiële vaste activa worden afgeschreven op basis van de lineaire methode, rekening houdend met de verwachte restwaarde, over de verwachte gebruiksduur van de verschillende componenten waaruit het betrokken actief bestaat, met uitzondering van de categorie gasvelden en platforms. Gasvelden en platforms worden afgeschreven op basis van de ‘unit of production’-methode. De basis voor afschrijvingen is het verwachte resterende productievolume en wordt jaarlijks op basis van erkend industriegebruik bepaald. Nieuwe ontdekkingen tijdens winningactiviteiten kunnen het verwachte resterende productievolume ook tussentijds doen wijzigen. Het afschrijvingsbedrag per unit wordt zodoende voor de komende periode aangepast aan het nieuwe verwachte resterende productievolume. De gebruiksduren van de componenten waaruit de activa-categorieën bestaan, zijn als volgt opgebouwd: ■■ Terreinen: op terreinen wordt niet afgeschreven; ■■ Gebouwen: 20 tot 50 jaar; ■■ Elektriciteitscentrales: 20 tot 35 jaar; ■■ Netwerken: 5 tot 60 jaar; ■■ Gasvelden en platforms: jaarlijks bepaald op basis van het verwachte resterende productievolume; ■■ Overige vaste bedrijfsmiddelen: 3 tot 63 jaar; ■■ Activa in uitvoering: op activa in aanbouw wordt niet afgeschreven.
Bij de bepaling van het resultaat op het afstoten van een entiteit of kasstroomgenererende eenheid wordt rekening gehouden met de goodwill.
Exploratie- en evaluatieactiva Exploratie- en evaluatieactiva betreft de geactiveerde kosten met betrekking tot de exploratie naar en evaluatie van gasreserves. Voorbeelden van kosten die in aanmerking kunnen komen voor activering zijn exploratierechten, geologische en andere studies, en exploratieboringen met betrekking tot ofwel vermoedelijke of mogelijke reserves onder evaluatie, ofwel vermoedelijke vindplaatsen. Kosten die niet in aanmerking komen voor activering zijn kosten gemaakt voordat exploratierechten zijn verworven en overige algemene kosten die niet gerelateerd zijn aan een specifieke exploratieput. Exploratie- en evaluatieactiva worden gewaardeerd tegen kostprijs verminderd met cumulatieve bijzondere waardever minderingen. Op exploratie- en evaluatieactiva wordt niet afgeschreven. Nuon past de zogenaamde ‘successful efforts’-methode toe voor exploratieen evaluatieuitgaven. Dit houdt in dat wanneer een bepaalde put als technisch uitvoerbaar en economisch levensvatbaar wordt aangemerkt en een managementbesluit tot ontwikkeling is genomen of binnen een jaar genomen zal worden conform het meest recente businessplan, de geactiveerde kosten worden gereclassificeerd naar materiële vaste activa – activa in uitvoering. Een put die niet voldoet aan deze criteria wordt als niet-succesvol aangemerkt en de reeds geactiveerde kosten worden als bijzondere waardevermindering in het resultaat opgenomen.
Concessies, vergunningen en licenties Concessies, vergunningen en licenties worden gewaardeerd tegen historische kostprijs verminderd met cumulatieve afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen. Afschrijving vindt plaats over de geschatte gebruiksduur van de activa, op basis van de lineaire methode. De duur van de concessies en licenties wordt gebruikt als gebruiksduur.
De verwachte gebruiksduur, de restwaarde en afschrijvingsmethoden worden jaarlijks opnieuw geëvalueerd en indien nodig aangepast. Winsten of verliezen bij afstoting worden bepaald aan de hand van de opbrengsten en de op moment van afstoting geldende boekwaarde.
Verwerking van CO2-emissierechten
Immateriële vaste activa
De rechten die voor eigen gebruik zijn bestemd en door de overheid toegekende rechten worden tegen nihil gewaardeerd, aangezien deze om niet zijn verkregen. Aangekochte rechten voor eigen gebruik worden gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs. Op het moment dat de werkelijke CO2-uitstoot de hoeveelheid beschikbare rechten overschrijdt, wordt voor het tekort een verplichting gevormd ten laste van het resultaat tegen de naar verwachting te betalen bedragen van de CO2-emissie rechten die zullen worden bijgekocht.
Goodwill Goodwill betreft het bedrag waarmee de overnameprijs de reële waarde van de door Nuon overgenomen identificeerbare activa, verplichtingen en voorwaardelijke verplichtingen van overgenomen dochterondernemingen of deelnemingen overtreft. Goodwill betaald bij de overname van dochter ondernemingen wordt verantwoord onder de post immateriële vaste activa. Goodwill betaald bij de overname van een deelneming wordt begrepen in de verkrijgingsprijs van de betrokken deelnemingen. Indien de overnameprijs lager is dan de reële waarde van de overgenomen identificeerbare activa, verplichtingen en voorwaardelijke verplichtingen (negatieve goodwill), dan wordt dit verschil direct in het resultaat verwerkt. De boekwaarde van goodwill omvat de historische kostprijs verminderd met de cumulatieve bijzondere waardeverminderingen. Jaarlijks wordt door middel van impairment tests vastgesteld of sprake is van een bijzondere waardevermindering van goodwill.
Nuon maakt voor de verwerking van CO2-emissierechten onderscheid tussen de rechten die voor eigen gebruik zijn bestemd, die dienen om het benodigde aantal rechten voor de daadwerkelijke CO2-uitstoot te dekken, en de rechten die worden gehouden voor handelsdoeleinden.
De handelspositie in emissierechten wordt verwerkt tegen marktprijzen en wijzigingen hierin worden direct in het resultaat verwerkt. Bij de handelspositie in Certified Emission Rights (CERs) wordt rekening gehouden met de mogelijkheid om CERs om te zetten in (Europese) emissierechten.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
Financiële activa Binnen de post financiële activa – veelal investeringen in leningen en aandelen – wordt onderscheid gemaakt in de hierna beschreven categorieën. Financiële activa worden als kortlopend aangemerkt indien de resterende looptijd per balansdatum minder dan 12 maanden bedraagt. Indien de resterende looptijd meer dan 12 maanden is, dan wordt het actief als langlopend aangemerkt. De waardering is afhankelijk van de categorie waarin het financieel actief is ingedeeld.
Leningen en vorderingen Leningen en vorderingen zijn primaire financiële instrumenten met vaste of variabele betalingen die niet op een actieve markt staan genoteerd. De waardering op het moment van eerste verwerking van de post leningen en vorderingen vindt plaats tegen reële waarde. Over het algemeen is dit gelijk aan de kostprijs van het financieel actief. De waardering na eerste verwerking vindt plaats tegen geamortiseerde kostprijs op basis van de effectieve-interestmethode. Indien voor deze financiële activa een reële-waardeafdekking heeft plaats gevonden, dan wordt de geamortiseerde kostprijs van het financieel actief aangepast voor de winst of het verlies dat is toe te rekenen aan het afgedekte risico. Deze waardemutaties worden in het resultaat verwerkt.
Voor verkoop beschikbare financiële activa Voor verkoop beschikbare financiële activa voor de verkoop worden gewaardeerd tegen reële waarde – zowel initieel als gedurende de periode dat het actief wordt aangehouden. De wijzigingen in reële waarde worden verwerkt in het eigen vermogen. Op het moment dat deze activa worden verkocht, wordt de cumulatieve waardemutatie die in het eigen vermogen is verwerkt in de winst- en verliesrekening opgenomen. De interestbaten worden in de winst- en verliesrekening opgenomen in de periode waaraan deze baten kunnen worden toegerekend. Investeringen in aandelen of andere eigen-vermogensinstrumenten waarvan de marktwaarde niet staat genoteerd in een actieve markt, en waarvan de reële waarde niet betrouwbaar kan worden bepaald, worden na initiële opname gewaardeerd tegen kostprijs.
Derivaten en de administratieve verwerking van afdekkingstransacties Derivaten worden gewaardeerd tegen reële waarde. De reële waarden worden afgeleid van marktprijzen die staan genoteerd in actieve markten, of door gebruikmaking van recente vergelijkbare markttransacties of waarderingsmethoden, zoals discounted cash flow-modellen en optiewaarderingsmodellen indien geen actieve markt bestaat. Derivaten worden onder de kortlopende, respectievelijk langlopende activa geclassificeerd indien de reële waarde positief is en onder de kort-, respectievelijk langlopende verplichtingen indien de reële waarde negatief is. Vorderingen en verplichtingen uit hoofde van derivaten voor transacties met dezelfde tegenpartij worden gecompenseerd indien er een contractueel of juridisch recht tot compensatie bestaat en Nuon de intentie heeft om de uit de transacties voortvloeiende kasstromen netto af te wikkelen.
99
Verwerking van mutaties in de reële waarde van derivaten De verwerking van mutaties in de reële waarde (hierna ook aangeduid als fair value-mutaties) van derivaten is ervan afhankelijk of het derivaat wordt aangehouden voor handelsdoeleinden of als afdekkingsinstrument en, indien het laatste het geval is, het risico dat wordt afgedekt. In principe worden alle mutaties in de reële waarde van derivaten in het resultaat verwerkt en worden alle energie commodity-contracten (olie, gas, kolen, elektriciteit, CO2-emissierechten en de gerelateerde posities in vreemde valuta) als derivaat aangemerkt. Op het algemene principe dat alle reële-waardemutaties in het resultaat moeten worden verwerkt bestaan twee uitzonderingen: ■■ Commodity-contracten die zijn bestemd voor eigen gebruik; ■■ Afdekkingstransacties. Commodity-contracten bestemd voor eigen gebruik Nuon maakt gebruik van energie commodity-contracten voor de fysieke inkoop en verkoop van olie, kolen, gas en elektriciteit ten behoeve van de productie, inkoop en verkoop. Voor deze contracten wordt ‘accrual accounting’ toegepast en worden de transacties op het moment van levering tegen de dan van toepassing zijnde prijzen verwerkt. Bij het aangaan van commodity-contracten worden de contracten geclassificeerd als zijnde bestemd voor eigen gebruik, als afdekkingstransactie of als aangehouden voor handelsdoeleinden. Afdekkingstransacties Nuon maakt gebruik van derivaten om valutarisico’s op activa en verplichtingen, interestrisico’s op langlopende leningen en prijsrisico’s die voortvloeien uit energie commodity-contracten af te dekken. Deze afdekkingstransacties zijn onder te verdelen in de volgende drie categorieën: 1. Reële-waardeafdekking: dit zijn afdekkingstransacties die dienen ter afdekking van het risico op schommelingen in de reële waarde van activa en/of verplichtingen op de balans, of een deel daarvan, of van vaststaande toezeggingen, of een deel daarvan, die het resultaat kunnen beïnvloeden. Een vaststaande toezegging betreft een bindende overeenkomst tot ruil van een bepaalde hoeveelheid economische middelen tegen een bepaalde prijs op een bepaalde datum, respectievelijk data in de toekomst. Wijzigingen in de reële waarde van derivaten die als reële-waardeafdekking worden aangemerkt worden in het resultaat verantwoord, tezamen met de wijzigingen in de reële waarde van de (groep van) activa en verplichtingen die zijn toe te wijzen aan het afgedekte risico. 2. Kasstroomafdekking: dit zijn afdekkingstransacties die het risico op schommelingen in (toekomstige) kasstromen die het resultaat kunnen beïnvloeden, afdekken. De afdekkingen zijn toewijsbaar aan een specifiek risico dat is gerelateerd aan een balanspost of een toekomstige transactie die hoogst waarschijnlijk is. Het effectieve deel van de wijzigingen in de reële waarde van de hedgereserve wordt in het eigen vermogen onder de reserves verwerkt. Het niet-effectieve deel wordt verwerkt in het resultaat. De cumulatieve bedragen die in het eigen vermogen zijn verwerkt, worden overgeheveld naar het resultaat in dezelfde periode waarin de afgedekte transactie in het resultaat wordt verwerkt. Echter, indien een verwachte toekomstige transactie die is afgedekt leidt tot de opname op de balans van een
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
100 Nuon Jaar verslag 20 0 8
niet-financieel actief of een niet-financiële verplichting, dan worden de cumulatieve waardemutaties van de afdekkingen, die zijn verwerkt in het eigen vermogen, begrepen in de initiële waardering van het betrokken actief, respectievelijk de verplichting. Als de afdekking vervalt of wordt verkocht, of indien het afdekkingsinstrument niet langer aan de criteria voor het toepassen van de administratieve verwerking van afdekkingstransacties (‘hedge accounting’) voldoet, dan blijft het cumulatieve resultaat in het eigen vermogen tot het moment waarop de verwachte toekomstige transactie in het resultaat wordt begrepen. Indien een verwachte toekomstige transactie geen doorgang zal vinden, dan wordt het cumulatieve resultaat dat in het eigen vermogen was verwerkt overgeheveld naar het resultaat. 3. Afdekking van een netto-investering in een buitenlandse entiteit: dit zijn afdekkingstransacties die het risico op schommelingen in de waarde van netto-investeringen in buitenlandse activiteiten – waarvan de functionele valuta afwijkend is van de euro – als gevolg van valutakoerswijzigingen afdekken. Indien de afdekking effectief is, dan wordt de mutatie in de reële waarde van de afdekkingstransacties verwerkt in het eigen vermogen onder de reserve translatieverschillen. Indien dit niet het geval is, dan wordt de waardemutatie verwerkt in het resultaat. Bij afstoting van de buitenlandse entiteit worden de cumulatieve waardemutaties van de afdekkingstransacties die zijn begrepen in het eigen vermogen overgeheveld naar het resultaat.
Leases waarbij Nuon optreedt als lessor Financiële leases Nuon is een aantal leases aangegaan voor energiegerelateerde installaties. Indien vrijwel alle risico’s en voordelen die verband houden met het eigendom van de betrokken installaties zijn overgedragen aan de lessee worden deze aangemerkt als financiële lease. De contante waarde van de termijnen, eventueel vermeerderd met de restwaarde, wordt als boekwaarde in de balans opgenomen. Geschatte restwaarden die zijn gebruikt in de bepaling van de bruto-investering door Nuon, doch die niet door andere partijen dan de lessee zijn gegarandeerd, worden periodiek beoordeeld. Indien de restwaarde naar verwachting lager zal zijn, dan wordt de afname van de vorderingen uit hoofde van financiële leases direct ten laste van het resultaat gebracht. De ontvangen lease termijnen worden behandeld als terugbetalingen van, respectievelijk interestopbrengsten op de hoofdsom die door Nuon is geïnvesteerd. De interestopbrengsten betreffen de effectieve interest op de door Nuon gedane netto-investering. De boekwaarde van de door Nuon in financiële leases geïnvesteerde bedragen worden verantwoord onder de financiële vaste activa.
Operationele leases Naast financiële leases, is Nuon operationele leases aangegaan voor energiegerelateerde installaties en kantoorruimte. Operationele leases betreffen leases, die niet als financiële leases worden aangemerkt, waarbij de risico’s en voordelen die samenhangen met het eigendom van de betrokken activa niet, of niet nagenoeg geheel, zijn overgedragen aan de lessee. De activa die ter beschikking zijn gesteld aan derden onder operationele leases worden verantwoord onder de post materiële vaste activa. De opbrengsten uit operationele leases worden lineair over de looptijd in de winst- en verliesrekening verwerkt.
Voorraden Voorraden, met uitzondering van de voorraad kolen, worden gewaardeerd tegen kostprijs of lagere netto realiseerbare waarde. Deze voorraden bestaan uit grond- en hulpstoffen, voorraden in bewerking en gereed product. De kostprijs van de voorraden wordt bepaald op basis van de FIFO-methode (first in, first out). De netto realiseerbare waarde wordt bepaald aan de hand van de geschatte verkoopprijs onder normale bedrijfsomstandigheden, verminderd met de geschatte verkoopkosten. In afwijking van het voorgaande wordt de voorraad kolen tegen reële waarde verminderd met verkoopkosten gewaardeerd, aangezien deze voorraad deel uitmaakt van de handelspositie in dit type commodity. Wijzigingen in de reële waarde van de voorraad kolen worden in het resultaat verwerkt in de periode van de wijziging.
Onderhanden werk Nuon hanteert de ‘percentage of completion’-methode ter bepaling van de kosten en opbrengsten die in het resultaat worden verwerkt in een bepaalde periode. Indien de uitkomsten van een project niet betrouwbaar kunnen worden geschat, dan worden slechts opbrengsten verantwoord ter grootte van de tot en met balansdatum gemaakte kosten die naar verwachting zullen worden goedgemaakt. De post onderhanden werk omvat de bedragen die Nuon nog tegoed heeft van haar opdrachtgevers uit hoofde van onderhanden werk, indien en voor zover de gemaakte kosten en gerealiseerde winsten, verminderd met de verliezen, de termijnbetalingen overschrijden. Nog niet betaalde termijnbedragen en inhoudingen worden verantwoord onder de post handels- en overige vorderingen onder de vlottende activa in de balans. Onder de verplichtingen worden de bedragen opgenomen die Nuon per saldo nog verschuldigd is aan haar opdrachtgevers, bestaande uit de gemaakte kosten en gerealiseerde winsten, verminderd met de termijnbetalingen en de verantwoorde verliezen. Termijnbetalingen, ontvangen voor projecten waarvoor nog geen werk is verricht, worden verantwoord onder de post handelsschulden en overige te betalen posten onder de kortlopende verplichtingen. De voortgang van het project wordt bepaald aan de hand van de kosten van het project die tot en met balansdatum zijn gemaakt, daarbij rekening houdend met inefficiënties, in verhouding tot de totale geschatte kosten van het project. Projectkosten worden verantwoord op het moment dat deze worden gemaakt. Indien de uitkomsten van het project betrouwbaar kunnen worden geschat en het aannemelijk is dat het project winstgevend is, dan wordt de winst op het project over de periode waarin de uitvoering plaatsvindt verantwoord. Verliezen op projecten worden direct in het resultaat verwerkt.
Handels- en overige vorderingen Handels- en overige vorderingen worden in eerste instantie gewaardeerd tegen reële waarde en vervolgens tegen geamortiseerde kostprijs, verminderd met eventuele bijzondere waardeverminderingen. Gezien de veelal korte looptijd zijn de reële waarde en geamortiseerde kostprijs van deze posten over het algemeen nagenoeg gelijk aan de nominale waarde. Bijzondere waardeverminderingsverliezen worden in het resultaat verwerkt indien objectief is vast te stellen dat bedragen niet inbaar zijn.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
Liquide middelen De post liquide middelen omvat alle financiële instrumenten die liquide zijn en waarvan de looptijd bij het aangaan van het instrument minder dan drie maanden bedraagt. De post liquide middelen bestaat uit banktegoeden, callgelden en kortlopende deposito’s die zijn uitgezet bij banken. Uitstaande debetsaldi bij banken worden slechts onder de liquide middelen opgenomen indien Nuon het recht heeft om debet- en creditsaldi met elkaar te verrekenen, deze debet- en creditsaldi uitstaan bij dezelfde tegenpartij en Nuon de intentie heeft van dit recht gebruik te maken en in de praktijk ook daadwerkelijk gebruik hiervan maakt.
101
Bijdragen in aanleg, overheidssubsidies en investeringspremies Bijdragen in aanleg Bijdragen in de aanleg en betalingen ontvangen van klanten, vastgoedontwikkelaars en lokale en regionale overheidsinstanties voor de gemaakte kosten voor elektriciteits- en gasinfrastructuur van nieuwe woon- en industrielocaties worden als vooruitontvangen opbrengsten op de balans verantwoord. De vooruitontvangen opbrengsten worden geamortiseerd over de verwachte levensduur van de betrokken activa.
Overheidssubsidies en investeringspremies Liquide middelen worden gewaardeerd tegen reële waarde, hetgeen over het algemeen overeenkomt met de nominale waarde. Schulden aan kredietinstellingen worden verantwoord onder de post rentedragende verplichtingen.
Rentedragende verplichtingen Rentedragende verplichtingen, die voor het merendeel bestaan uit leningen, worden gewaardeerd tegen reële waarde van de ontvangen tegenprestatie, verminderd met de transactiekosten. De waardering van rentedragende verplichtingen, met uitzondering van derivaten, na eerste verwerking vindt plaats tegen geamortiseerde kostprijs. Indien voor deze rentedragende verplichtingen een reële-waardeafdekking heeft plaatsgevonden, dan wordt de geamortiseerde kostprijs van de rentedragende verplichting aangepast voor de winst die of het verlies dat is toe te rekenen aan het afgedekte risico. Deze waardemutaties worden in het resultaat verwerkt.
Leases waarbij Nuon optreedt als lessee Financiële leases Nuon is een aantal leases aangegaan voor energiegerelateerde installaties. Indien nagenoeg alle risico’s en voordelen die verband houden met het eigendom van de betrokken activa zijn overgedragen aan Nuon, dan is sprake van een financiële lease. In dat geval wordt een actief respectievelijk verplichting opgenomen ter grootte van de laagste van de reële waarde of de contante waarde van de toekomstige leaseverplichtingen. Afschrijving van het actief vindt plaats over de kortste van de gebruiksduur van het actief of de looptijd van het leasecontract. Derhalve worden de leasetermijnen behandeld als een terugbetaling van de hoofdsom en een interestvergoeding voor de tegenpartij (lessor). De interestlasten weerspiegelen een effectieve interest op de door de lessor gedane investering. De activa die Nuon van de lessor ter beschikking heeft gekregen onder financiële leases zijn verantwoord onder de post materiële vaste activa. De daarbij behorende leaseverplichtingen worden verantwoord onder de lang- en kortlopende verplichtingen, al naar gelang de betaling van de leasetermijnen plaatsvindt minder dan 12 maanden of meer dan 12 maanden na balansdatum.
Operationele leases Operationele leases betreffen leases die niet worden geclassificeerd als financiële leases, waarbij de risico’s en voordelen die verband houden met het eigendom van de betrokken activa niet nagenoeg geheel zijn overgedragen aan de lessee. De kosten van operationele leases worden ten laste van het resultaat gebracht.
Overheidssubsidies en investeringspremies worden verantwoord indien redelijke zekerheid bestaat dat aan de condities voor het verkrijgen van de subsidies of premies wordt of zal worden voldaan en dat het bedrag zal worden ontvangen. Subsidies en investeringspremies ontvangen voor investeringen in materiële vaste activa worden als vooruitontvangen opbrengsten in de balans opgenomen en worden geamortiseerd over de verwachte levensduur van de betrokken activa. Overheidssubsidies en exploitatiesubsidies die geen verband houden met investeringen in materiële vaste activa of andere vaste activa worden in het resultaat verwerkt op het moment dat de daarbij behorende kosten worden gemaakt.
Belastingen Latente belastingvorderingen en -verplichtingen voortvloeiend uit tijdelijke verschillen tussen de boekwaarde, zoals blijkend uit de jaarrekening, en de fiscale boekwaarde worden bepaald op basis van de tarieven voor de vennootschapsbelasting die thans gelden, respectievelijk die op basis van de bestaande wetgeving naar verwachting van toepassing zullen zijn ten tijde van de afwikkeling van de latente belastingvordering of -verplichting. Latente belastingvorderingen, ontstaan als gevolg van bijvoorbeeld operationele verliezen, worden opgenomen als redelijkerwijs kan worden aangenomen dat verrekening kan plaatsvinden met toekomstige fiscale winsten. Compensatie van latente belastingvorderingen en -verplichtingen vindt slechts plaats indien Nuon een wettelijk recht tot verrekening heeft en de vorderingen en verplichtingen verband houden met belastingen die door een en dezelfde (overheids)instantie worden geheven. Latente belastingvorderingen en -verplichtingen worden gewaardeerd tegen nominale waarde. De belastingen over het resultaat worden berekend op basis van de geldende tarieven voor de vennootschapsbelasting en gewaardeerd tegen nominale waarde. Hierbij wordt rekening gehouden met permanente verschillen tussen het fiscale en het in de jaarrekening gepresenteerde resultaat en met de mogelijkheden van voorwaartse verliescompensatie, in het geval latente belastingvorderingen uit hoofde van operationele verliezen niet zijn gewaardeerd.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
102 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Voorzieningen voor uitgestelde personeelsbeloningen Collectieve regelingen waarbij meerdere werkgevers zijn aangesloten Nuon heeft een aantal toegezegd-pensioenregelingen en toegezegde- bijdrageregelingen waarbij over het algemeen premies worden betaald aan een pensioenfonds of verzekeringsmaatschappij. De belangrijkste pensioenregelingen, die zijn ondergebracht bij het ABP en bij het Pensioen fonds Metaal en Techniek, betreffen collectieve regelingen waarbij meerdere werkgevers zijn aangesloten. Deze regelingen betreffen in wezen toegezegd-pensioenregelingen. Echter, aangezien Nuon geen toegang heeft tot de benodigde informatie én de deelname aan de collectieve regelingen Nuon blootstelt aan actuariële risico’s die verband houden met huidige en voormalige werknemers van andere entiteiten, worden beide regelingen behandeld als toegezegde-bijdrageregelingen en worden de verschuldigde pensioenpremies over het boekjaar verwerkt als pensioenlasten in de jaarrekening. Ten aanzien van regelingen waarbij meerdere werkgevers zijn aangesloten, geldt tevens dat ingeval een contractuele overeenkomst bestaat waarin wordt bepaald hoe een surplus zal worden uitgekeerd aan de deelnemers of hoe een tekort zal worden gefinancierd, én de regeling administratief wordt verwerkt als een toegezegde-bijdrageregeling, een vordering respectievelijk verplichting wordt opgenomen die uit de contractuele overeenkomst voortvloeit. De resulterende baten of lasten worden in de winst- en verliesrekening verwerkt. De pensioenen van de meerderheid van de werknemers van Nuon zijn ondergebracht bij het ABP en het Pensioenfonds Metaal en Techniek. Deze regelingen kennen geen contractuele bepalingen als hiervoor bedoeld. Derhalve is geen vordering of verplichting uit dien hoofde op de balans opgenomen.
Pensioenen en overige personeelsbeloningen na uitdiensttreding De post pensioenen en overige personeelsbeloningen omvat onder andere de regeling inzake de ziektekostenverzekering van gepensioneerde werknemers. Deze regeling is niet ondergebracht bij een externe verzekeraar of pensioenfonds. Het bedrag dat als verplichting op de balans staat voor de bijdrage in de ziektekosten en overige regelingen na uitdiensttreding bestaat uit de volgende componenten: ■■ De contante waarde van de brutoverplichting uit hoofde van toegezegde ziektekostenbijdrage; vermeerderd of verminderd met: ■■ Actuariële winsten of verliezen; verminderd met: ■■ Kosten van verstreken diensttijd die op balansdatum niet zijn verwerkt. De contante waarde van de brutoverplichting uit hoofde van toegezegde rechten op ziektekostenverzekering wordt bepaald op basis van de ‘projected unit credit’-methode. Deze methode houdt rekening met de opgebouwde rechten per balansdatum en veranderingen in de rechten. De aan het dienstjaar toe te rekenen kosten van de ziektekostenregeling en de interestdotatie aan de voorziening worden in het resultaat verantwoord onder de personeelskosten.
Overige langetermijnpersoneelsbeloningen De overige langetermijnpersoneelsbeloningen omvatten de regelingen, anders dan pensioenregelingen, waarvan de uitbetaling niet plaatsvindt
binnen 12 maanden na het einde van de periode van het verrichten van arbeid door de betrokken werknemers. Deze regelingen bestaan uit de uitkeringen bij ziekte, jubileumuitkeringen en arbeidsongeschiktheids uitkeringen aan voormalige werknemers, voorwaardelijke bonussen en additionele vakantiedagen vanaf een bepaalde leeftijd. Deze regelingen zijn niet ondergebracht bij pensioenfondsen of verzekeringsmaatschappijen. De verplichting voor de overige langetermijnpersoneelsbeloningen op de balans bestaat uit de contante waarde van de toegekende rechten. Indien van toepassing worden schattingen gemaakt voor bijvoorbeeld toekomstige salarisstijgingen, personeelsverloop en soortgelijke factoren. Deze factoren komen tot uiting in de calculatie van de voorziening. Wijzigingen in de omvang van de verplichting als gevolg van een wijziging in actuariële veronderstellingen, respectievelijk wijzigingen in regelingen worden direct in het resultaat verwerkt. De aan het dienstjaar toe te rekenen kosten en de interestdotatie aan de voorziening worden in het resultaat verwerkt onder de personeelskosten.
Ontslagvergoedingen Ontslagvergoedingen zijn vergoedingen als gevolg van hetzij het besluit van Nuon om de arbeidsrelatie met een werknemer te beëindigen vóór de reguliere pensioneringsdatum, hetzij vanwege het besluit van een werknemer om op vrijwillige basis in te stemmen met de beëindiging van de arbeidsrelatie. De aard en het bedrag van de ontslagvergoeding zijn vastgelegd in het Sociaal Plan dat periodiek wordt heronderhandeld. Een voorziening wordt slechts getroffen indien Nuon een gedetailleerd plan voor het ontslag heeft opgesteld, het plan goedgekeurd en gecommuniceerd is en indien er geen realistische mogelijkheid is dat dit plan op een later tijdstip wordt ingetrokken. De voorziening wordt gewaardeerd tegen de reële waarde van de verplichting. Indien betaling van de vergoeding naar verwachting plaatsvindt meer dan 12 maanden na balansdatum, dan wordt de voorziening tegen contante waarde opgenomen.
Overige voorzieningen Voorzieningen worden gevormd indien: ■■ Per balansdatum een juridisch afdwingbare en/of feitelijke verplichting bestaat die voortvloeit uit gebeurtenissen voor de balansdatum; ■■ Het aannemelijk is dat er een uitstroom van middelen zal plaatsvinden om de verplichting af te wikkelen; ■■ Een betrouwbare schatting kan worden gemaakt van de verplichting. Voorzieningen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde van de uitgaven die naar verwachting nodig zijn, tenzij het effect van de tijdswaarde van geld significant is. In dat geval wordt de voorziening gewaardeerd tegen contante waarde.
Handelsschulden en overige te betalen posten Handelscrediteuren en overige schulden worden in eerste instantie tegen reële waarde op de balans opgenomen. Daarna vindt waardering plaats tegen geamortiseerde kostprijs. Gezien de veelal korte looptijd zijn de reële waarde en geamortiseerde kostprijs van deze posten over het algemeen nagenoeg gelijk aan de nominale waarde.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
Opbrengsten uit hoofde van verkochte goederen en geleverde diensten Deze opbrengsten bestaan uit de volgende componenten: ■■ Levering van goederen – elektriciteit, gas en warmte; de verwerking van opbrengsten uit hoofde van de levering van elektriciteit, gas en warmte en overige energiegerelateerde producten vindt plaats op het moment waarop levering plaatsvindt aan de klant, de verkoopprijs is overeengekomen en de ontvangst van de opbrengst redelijkerwijs kan worden verondersteld. Over de omzet geheven omzetbelasting en regulerende energiebelasting, kortingen en bonussen worden niet in de omzet begrepen. Daarnaast maakt Nuon gebruik van derivaten waarmee financiële risico’s (met name prijsrisico’s) van verkoop contracten worden afgedekt, zoals energie commodity-contracten, swaps en opties. De resultaten die verband houden met deze afdekkings transacties zijn mede onder deze post begrepen; ■■ Levering van goederen – verwarmingsapparatuur en overige apparatuur; de verwerking van opbrengsten uit hoofde van de levering van verwarmings- en overige apparatuur vindt plaats op het moment dat levering plaatsvindt, waarbij vrijwel alle risico’s en voordelen met betrekking tot het eigendom worden overgedragen, de verkoopprijs is overeengekomen en de ontvangst van de opbrengst redelijkerwijs kan worden verondersteld; ■■ Levering van diensten – transport van elektriciteit en gas; de opbrengsten uit hoofde van het transport van elektriciteit en gas via het netwerk van Nuon aan de klant omvatten zowel vaste als variabele componenten. De vaste component omvat de opbrengsten voor het transport, de aansluitingsvergoeding, alsmede de opbrengst inzake het verstrekken van meters, terwijl de variabele component gerelateerd is aan het geleverde volume; ■■ Onderhanden werk; dit betreft de opbrengsten gegenereerd door het uitvoeren van (constructie)werkzaamheden voor derden, waarbij de opbrengsten worden bepaald op basis van de ‘percentage of completion’-methode; ■■ Inkomsten uit hoofde van operationele leaseovereenkomsten; deze worden lineair over de duur van het contract ten gunste van het resultaat gebracht; ■■ Onderhoudscontracten; de ontvangen bedragen voor onderhouds contracten worden toegerekend aan de periode waarop deze betrekking hebben; ■■ Fair value-mutaties van energie commodity-contracten. Deze post omvat de volgende categorieën fair value-mutaties: ■■ Handelsactiviteiten; Nuon handelt in olie-, gas-, kolen- en andere energie commodity-contracten, alsmede in opties en swaps binnen door de Raad van Bestuur gestelde limieten en randvoorwaarden. De handelsportefeuille wordt tegen marktwaarde gewaardeerd en de mutaties in de reële waarde van de openstaande energie commodity-contracten worden in de omzet verwerkt; ■■ Mutaties in de reële waarde van commodity-contracten die zijn bestemd voor eigen gebruik; Nuon gebruikt energie commoditycontracten voor de fysieke aan- en verkoop van grondstoffen en energie. Deze contracten worden aangemerkt als contracten voor eigen gebruik. Gezien de onzekerheden met betrekking tot de toekomstige productie vindt optimalisatie plaats en dit leidt ertoe dat de verwachte en ingedekte inkoop, verkoop en productie afwijken van de werkelijke inkoop, verkoop en productie. Op grond hiervan wordt een deel van de commodity-contracten die bestemd zijn voor
■■
1 03
eigen gebruik gewaardeerd tegen reële waarde en worden deze mutaties in de omzet verwerkt; Het niet-effectieve deel van afdekkingsinstrumenten; Nuon maakt gebruik van commodity-contracten om de (prijs)risico’s die voortvloeien uit de verwachte toekomstige verkopen van elektriciteit en gas en uit de inkopen ten behoeve van de elektriciteitsproductie af te dekken. Deze contracten worden aangemerkt als kasstroom afdekkingen (cash flow hedges). Uit de periodieke effectiviteits meting kan blijken dat (een deel van) de afdekkingsinstrumenten niet als effectief kunnen worden aangemerkt. De mutaties in de reële waarde van het niet-effectieve deel van de afdekkings instrumenten worden dan in de omzet verwerkt.
De omzet wordt verantwoord in de periode waarin de levering van goederen en diensten heeft plaatsgevonden tegen de reële waarde van de transactie. Daarnaast geldt dat omzet slechts wordt verantwoord indien risico’s en voordelen van het eigendom zijn overgedragen aan de koper, het waarschijnlijk is dat de economische voordelen naar Nuon zullen toevloeien en de opbrengst betrouwbaar kan worden vastgesteld.
Overige baten De overige baten bestaan onder meer uit de volgende posten: ■■ Amortisatie van bijdragen in aanleg, overheidssubsidies en investerings premies; verwezen wordt naar de waarderingsgrondslagen inzake dit onderwerp; ■■ Resultaat uit hoofde van het afstoten van materiële vaste activa; dit betreft het saldo van de netto-opbrengst uit hoofde van verkopen en de boekwaarde van het afgestoten actief. Winsten en verliezen uit hoofde van de afstoting van activa worden gesaldeerd weergegeven.
Kosten inkoop van energie, grond- en hulpstoffen Deze post omvat de kosten van gas en elektriciteit die van derden zijn ingekocht en de gebruikte grondstoffen voor de opwekking van elektriciteit ten behoeve van de levering aan de klanten van Nuon. Nuon maakt gebruik van derivaten voor het afdekken van financiële risico’s op inkoopcontracten, zoals energie commodity-contracten, swaps en opties. De resultaten die verband houden met deze afdekkingsinstrumenten zijn mede in deze post begrepen. De kosten van grond- en hulpstoffen die zijn gebruikt bij de levering van goederen en diensten zijn eveneens in deze post begrepen.
Geactiveerde productie voor eigen gebruik Deze post omvat onder meer de kosten van het eigen personeel van Nuon, gemaakt in het kader van investeringsprojecten.
Financiële baten De financiële baten bestaan uit interestbaten op de financiële (rente dragende) activa, zijnde leningen en vorderingen en liquide middelen, waaronder deposito’s en callgelden, berekend op basis van de effectieveinterestmethode.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
104 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Financiële lasten De financiële lasten bestaan uit de volgende posten: ■■ Interestlasten; deze post omvat de interestlasten op de rentedragende verplichtingen, berekend op basis van de effectieve-interestmethode. De rentedragende verplichtingen omvatten leningen, schulden uit hoofde van het (Euro) Medium Term Notes-programma, de achter gestelde en groene leningen en het commercial paper. Daarnaast zijn hierin begrepen de overige kosten van financiering, zoals kosten van letters of credit, bereidstellingsprovisies, etc.; ■■ Valutaresultaten; deze post omvat valutaresultaten die voortvloeien uit de omrekening van transacties in vreemde valuta en van financiële activa en verplichtingen en derivaten die luiden in vreemde valuta, met uitzondering van resultaten uit hoofde van kasstroomafdekkingen en afdekkingen van netto-investeringen in buitenlandse entiteiten, die in eerste aanleg in het eigen vermogen worden verwerkt; ■■ Mutaties in de reële waarde van rentederivaten; deze worden gebruikt als reële-waardeafdekkingen. Bovendien worden onder deze post de daarmee corresponderende aanpassingen van de geamortiseerde kostprijs van financiële activa en verplichtingen voor het afgedekte risico begrepen.
Grondslagen voor het geconsolideerd kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode, waarbij voor de herleiding van de mutatie in de liquide middelen wordt uitgegaan van het nettoresultaat volgens de winst- en verliesrekening. Koers- en omrekeningsverschillen worden geëlimineerd voor zover deze niet tot een kasstroom hebben geleid. De financiële gevolgen van de verwerving dan wel afstoting van deelnemingen en dochter ondernemingen komen afzonderlijk tot uiting in de kasstroom uit investeringsactiviteiten. In verband hiermee komen de getoonde kasstromen niet overeen met de mutaties zoals die in de geconsolideerde balansen worden vermeld. Het in de balans gehanteerde liquidemiddelenbegrip komt overeen met het gehanteerde begrip in het kasstroomoverzicht. Activa en passiva aangehouden voor verkoop worden nader toegelicht in noot [36].
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
Noot 1 Gesegmenteerde informatie
■■
Segmentatie in de jaarrekening Met ingang van 1 juli 2008 is Nuon splitsbaar gemaakt, dat wil zeggen, gereed om te worden gesplitst in een productie- en leveringsbedrijf (Nuon Energy) en een netwerkbedrijf (Alliander). Beide ondernemingen functioneren vanaf die datum operationeel zelfstandig onder een financiële holding en onder een gezamenlijke Raad van Bestuur en Raad van Commissarissen. Deze gewijzigde aansturing wordt gereflecteerd in een gewijzigde gesegmenteerde informatieverstrekking. Nuon onderscheidt de volgende segmenten: ■■ Netwerkbedrijf Tot het segment Netwerkbedrijf behoort onder meer netbeheerder Liander. De netbeheerder is verantwoordelijk voor het beheer van elektriciteits- en gasnetten en de aansluiting en het transport van elektriciteit en gas in het voorzieningsgebied. Daarnaast voert zij marktfaciliterende activiteiten uit, zoals het verzamelen en versturen van meetgegevens en de levering van aanvullende diensten, zoals meetinrichtingen. Netbeheerder Liander heeft een onafhankelijke positie die wettelijk is gewaarborgd en bepaalt zelfstandig op welke wijze het net wordt onderhouden, vervangen, verzwaard of uitgebreid. Netwerkbedrijf omvat tevens onderdelen die netwerkgerelateerde diensten leveren op het gebied van aanleg en onderhoud van complexe energie-infrastructuren, verlichting van de openbare ruimte en beheer van verkeersregelinstallaties.
■■
1 05
idstream M Midstream is verantwoordelijk voor de inkoop van brandstoffen, productie van (duurzame) elektriciteit in gas-, kolen- en biomassa gestookte centrales, alsmede de opwekking met behulp van windmolens, zonnecellen, waterkracht en door middel van warmtekrachtkoppelingen. Het segment beheert en exploiteert energie-intensieve industrieparken en voert exploratie- en productieactiviteiten uit op het gebied van gaswinning. Het segment handelt in onder andere elektriciteit, gas, olie, kolen en CO2-emissierechten en verzorgt de opslag van gas. Het verzorgt de voorbereiding en uitvoering van nieuwe energieproductiemiddelen en het uitbreiden van gasopslagcapaciteit. Midstream houdt zich bezig met het beperken van de marktrisico’s waaraan Nuon is blootgesteld. Tenslotte levert Midstream warmte en koude op de Nederlandse markt. Downstream Het segment Downstream zorgt voor de levering van elektriciteit, gas en aanvullende diensten en producten, zoals verkoop en installatie van cv-ketels, isolatie en beveiligingsinstallaties, aan zowel de zakelijke als consumentenmarkt. De gegevens inzake activiteiten die niet onder één van bovengenoemde segmenten vallen worden opgenomen in de kolom overig en eliminaties.
Primaire segmentatie 2008 en 2007 € miljoen
Netwerkbedrijf 2008 2007
Midstream 2008 2007
Overig en eliminaties 2008 2007
Downstream 2008 2007
Totaal 2008 2007
Bedrijfsopbrengsten Externe opbrengsten uit hoofde van verkochte goederen en geleverde diensten Interne opbrengsten uit hoofde van verkochte goederen en geleverde diensten Overige baten
Totaal bedrijfsopbrengsten
1.462
1.416
683
650
4.000
3.583
2
1
6.147
5.650
25 213 1.700
23
3.216 17 3.916
2.847
212 141 4.353
94 173
-3.453 -247 -3.698
-2.964
217
– 124 6.271
103
1.656
19 3.516
3.850
-306 -3.269
– 5.753
Bedrijfskosten Kosten inkoop van energie, grond- en hulpstoffen Operationele kosten Afschrijvingen Waardeverminderingen Terugname van eerdere waardeverminderingen Geactiveerde productie
Totaal bedrijfskosten Bedrijfsresultaat
446 752 224 –
454 562 236 3
3.061 390 163 9
2.550
-10
– -106 1.316
1.164
-10 -38 3.575
384
492
341
– -91
374 79 29
3.630 601 19 –
3.007
– -9 4.241
509
112
-15
3.140 582 19 1
-3.512 -136 7 –
3.739
– -5 -3.646
111
-52
-1 -2
-3.071 -203 5 3
3.625 1.607 413 9
3.073 1.315 339 36
-3.271
-10 -158 5.486
4.639
2
785
1.114
– -5
-11 -113
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
106 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Primaire segmentatie 2008 en 2007 (vervolg) € miljoen
Bedrijfsresultaat (transport)
Netwerkbedrijf 2007 2008 384 492
Midstream 2008 2007 341 509
Downstream 2008 2007 112 111
Overig en eliminaties 2008 2007 -52 2
Totaal 2008 2007 785 1.114
-39
-28
12
-5
8
7
87
-4
68
-30
4
4
4
1
–
–
–
–
8
5
– -80
–
-26
– -9
–
-133
– -7
–
-80
16 -15
13
Belastingen
2
16 -111
-237
Resultaat na belastingen uit voortgezette bedrijfsactiviteiten
269
388
358
385
113
92
26
–
766
865
Resultaat na belastingen uit beëindigde bedrijfsactiviteiten
–
–
–
11
–
–
–
–
–
11
Aandeel van derden
–
–
1
1
–
–
–
–
1
1
269
388
357
395
113
92
26
–
765
875
6.233
6.656
4.386
2.064
440
562
3.442
2.319
14.501
11.601
13 – 4.515
10
11 103 4.021
9
4 – 333
4 –
9 – -694
14
99
37 103 8.175
99
Netto financiële baten(/lasten) Aandeel in resultaat na belastingen deelnemingen Aandeel in resultaat na belastingen joint ventures
Resultaat na belastingen toerekenbaar aan aandeelhouders van Nuon Gesegmenteerde activa Totaal activa Niet-geconsolideerde deelnemingen Niet-geconsolideerde joint ventures Verplichtingen (langlopend en kortlopend)
– 5.318
1.661
473
– -1.509
13
37 5.943
Overige gesegmenteerde gegevens Investeringen: - Materiële vaste activa - Immateriële vaste activa Personeelsaantallen ultimo boekjaar
362 – 4.488
321 – 4.165
512 2 1.525
156 10 1.546
47 1 3.923
36 – 4.151
19 – 761
10 – 118
940 3 10.697
523 10 9.980
Geografische segmentatie € miljoen
Nederland Rest van Europa Rest van de wereld
Totaal
Externe opbrengsten 2007 2008 5.343 4.998 804 652 – – 6.147
De externe opbrengsten zijn toegewezen aan de segmenten op basis van de geografische locatie van de afnemers. De verdeling van de activa over de segmenten heeft plaatsgehad op basis van de geografische locatie
5.650
Materiële vaste activa 2008 2007 6.817 5.936 152 136 – – 6.969
6.072
Niet geconsolideerde Immateriële deelnemingen en vaste activa joint ventures 2008 2007 2008 2007 467 302 138 134 33 33 2 2 – – – – 500
335
140
136
van de betreffende activa. In 2008 is de netto-omzet uit voortgezette bedrijfsactiviteiten voor 87% in Nederland en voor 13% in de rest van Europa gerealiseerd (2007: 88% respectievelijk 12%).
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
Noot 2 Bedrijfscombinaties Op 6 juni 2008 heeft Nuon 100% van de aandelen in Burlington Resources Nederland Petroleum B.V. (‘Burlington’) overgenomen van ConocoPhillips met terugwerkende kracht tot 1 januari 2008. De exploratie- en productie onderneming Burlington beschikt over een brede portefeuille van activiteiten, waaronder ontwikkeling en productie van gasvelden, gastransport en gasverwerkingsinstallaties. De overnameprijs is gebaseerd op
1 07
een ondernemingswaarde van € 443 miljoen, die na aanpassingen voor werkkapitaal en interest uitkomt op een transactiesom van € 477 miljoen per 31 december 2008. De totale gecorrigeerde overnameprijs per 6 juni 2008 bedroeg € 468 miljoen. De activa, verplichtingen en goodwill die in verband met deze bedrijfscombinatie zijn opgenomen zijn als volgt samengevat:
Bedrijfscombinaties € miljoen
Reële waarde per 6 juni 20081 Activa
Overige vlottende activa
339 228 32 73 52 27
Totaal activa
751
Materiële vaste activa - Gasvelden en platforms Materiële vaste activa - Activa in uitvoering Materiële vaste activa - Overige vaste bedrijfsmiddelen Immateriële vaste activa - Exploratie- & evaluatieactiviteiten Liquide middelen
Verplichtingen 46 312 46
Overige voorzieningen - Ontmanteling Latente belastingverplichtingen Kortlopende verplichtingen
Totaal verplichtingen
404
Netto verworven activa
347 468
Totale overnameprijs
Goodwill
121
1 Vóór
de overname stelde Burlington haar financiële verslaggeving op overeenkomstig Nederlandse waarderingsgrondslagen. Derhalve zijn geen boekwaarden van de activa en verplichtingen overeenkomstig IFRS vóór de overname beschikbaar.
De categorie Gasvelden en platforms bestaat uit de boor- en productie faciliteiten op de locatie van bewezen gasvelden. Onderdeel van de reële waarde van deze faciliteiten is het fiscale afschrijvingsvoordeel van € 194 miljoen dat ontstaat uit het gedisconteerde verschil tussen het bedrag aan de fiscale en commerciële afschrijvingen op activa. Het verschil tussen het fiscale afschrijvingsvoordeel en de bijbehorende latente belastingverplichting is opgenomen als goodwill en maakt met € 118 miljoen het grootste deel uit van het totaalbedrag aan goodwill. De resterende € 3 miljoen aan goodwill heeft betrekking op de verwachte synergievoordelen als gevolg van de overname.
Sinds de overnamedatum heeft Burlington € 8 miljoen bijgedragen aan het resultaat na belastingen van Nuon. Indien de overnamedatum 1 januari 2008 zou zijn geweest, zou Burlington gedurende 2008 naar verwachting € 145 miljoen aan opbrengsten hebben bijgedragen. Op basis van IFRS-grondslagen zou de geschatte bijdrage vanaf 1 januari 2008 aan het resultaat na belastingen naar verwachting € 6 miljoen zijn geweest. Overige overnames in 2008 hebben geleid tot een opname van € 7 miljoen aan goodwill.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
108 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Noot 3 Materiële vaste activa Materiële vaste activa € miljoen
Bedrijfs gebouwen Elektriciteitsen -terreinen centrales
Gasvelden en platforms
Netwerken
Overige vaste bedrijfs middelen
Activa in uitvoering
Totaal
Stand per 1 januari 2007 Aanschafwaarde
305
1.244
7.697
–
1.411
359
11.016
Cumulatieve afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen
-152
-532
-3.398
–
-998
–
-5.080
153
712
4.299
–
413
359
5.936
Boekwaarde per 1 januari 2007 Mutaties 2007 Investeringen
5
1
238
–
69
210
523
Desinvesteringen
–
–
-20
–
-5
–
-25
Afschrijvingen
-7
-58
-163
–
-86
–
-314
Bijzondere waardeverminderingen
–
-15
-4
–
-16
–
-35
Terugname bijzondere waardeverminderingen
–
10
1
–
–
–
11
Herrubriceringen en overige mutaties
2
85
44
–
146
-301
-24
Totaal
–
23
96
–
108
-91
136
310
1.245
7.989
–
1.480
268
11.292
-157
-510
-3.594
–
-959
–
-5.220
153
735
4.395
–
521
268
6.072
2 – -6 -8
– – – -65
305 – – -182
3 339 – -57
99 32 -11 -100
531 228 – –
940 599 -17 -412
Bijzondere waardeverminderingen
–
-8
-1
–
–
–
-9
Terugname bijzondere waardeverminderingen
–
4
3
–
3
–
10
Herrubricering naar activa aangehouden voor de verkoop
–
–
-243
–
–
–
-243
21 9
58 -11
7 -111
– 285
27 50
-84 675
29 897
304
1.245
7.737
342
1.611
943
12.182
-142
-521
-3.453
-57
-1.040
–
-5.213
162
724
4.284
285
571
943
6.969
Stand per 31 december 2007 Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen
Boekwaarde per 31 december 2007 Mutaties 2008 Investeringen Nieuwe consolidaties Desinvesteringen Afschrijvingen
Herrubriceringen en overige mutaties
Totaal Stand per 31 december 2008 Aanschafwaarde Cumulatieve afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen
Boekwaarde per 31 december 2008
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
109
Investeringen De investeringen in materiële vaste activa gedurende het boekjaar bedroegen € 940 miljoen (2007: € 523 miljoen). In onderstaande tabel zijn de investeringen per segment weergegeven:
Investeringen € miljoen
2008
2007
Overig
362 512 47 19
Totaal
940
Netwerkbedrijf Midstream Downstream
Desinvesteringen De desinvesteringen in 2008 houden verband met buitengebruikstelling van centrales, netwerkactiva en overige vaste bedrijfsmiddelen en verkoop van gebouwen.
Bijzondere waardeverminderingen en terugname bijzondere waardeverminderingen In 2008 is een nettobedrag van € 1 miljoen verantwoord aan terugname van bijzondere waardeverminderingen. Dit nettobedrag bestond voor
321 156 36 10 523
€ 9 miljoen uit bijzondere waardeverminderingen en werd voor € 10 miljoen gecompenseerd door een terugname van bijzondere waarde verminderingen. (2007: een nettolast van € 24 miljoen, bestaande uit bijzondere waardeverminderingen van € 35 miljoen, gecompenseerd door een terugname van eerder verantwoorde bijzondere waarde verminderingen van € 11 miljoen.) De waardeverminderingen zijn verantwoord in de volgende segmenten:
Bijzondere waardeverminderingen € miljoen
2008
2007
Overig
– 9 – –
Totaal
9
Netwerkbedrijf Midstream Downstream
Het segment Midstream heeft in 2008 bijzondere waardeverminderingen verantwoord van in totaal € 9 miljoen (2007: € 29 miljoen). Deze bijzondere waardeverminderingen hebben voornamelijk betrekking op bijzondere waardeverminderingen bij centrales die enerzijds het gevolg zijn van gewijzigde vooruitzichten ten opzichte van 2007 en anderzijds het gevolg van de gewijzigde economische levensduur van de centrales. De terugname van eerder genomen bijzondere waarde verminderingen heeft betrekking op centrales waarbij als gevolg van nieuwe inzichten de levensduur van de activa is verlengd en op een terugname van eerder genomen bijzondere waardeverminderingen op windparken en zonnepanelen als gevolg van aanpassingen in de verwachte prijzen. In het boekjaar 2007 zijn bijzondere waarde verminderingen op elektriciteitscentrales en windparken in Nederland verantwoord van in totaal € 29 miljoen.
3 29 – 3 35
In het segment Netwerkbedrijf hebben in het boekjaar 2007 bijzondere waardeverminderingen plaatsgevonden op de boekwaarde van enkele warmtekrachtkoppelingsinstallaties (WKK’s). De aanleiding voor deze bijzondere waardeverminderingen houdt verband met de geactualiseerde verwachtingen op lange termijn ten aanzien van de verwachte opbrengsten. De activa waarop deze bijzondere waardeverminderingen hebben plaatsgevonden zijn in 2008 overgegaan naar het segment Midstream. De bijzondere waardeverminderingen in 2007 van € 3 miljoen bij Overig houden verband met de verminderingen in waarde van ICT-apparatuur als gevolg van schade.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
110 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Teneinde de bijzondere waardeverminderingen respectievelijk de terugname ervan te kunnen bepalen, zijn voor de desbetreffende activa impairment tests uitgevoerd. In vrijwel alle gevallen is de bedrijfswaarde van het betrokken actief gehanteerd voor de bepaling van de realiseerbare waarde. De verwachte toekomstige kasstromen, gebaseerd op de meest recente businessplannen, samenhangend met de activa zijn hiertoe contant gemaakt en vergeleken met de huidige boekwaarde. Bij de bepaling van de waarde hanteert Nuon disconteringsvoeten die zijn afgestemd op het risicoprofiel van de activa. In boekjaar 2008 hanteerde Nuon een disconteringsvoet voor belastingen van 7,4% voor de netwerkactiviteiten, 9,7% voor de warmteactiviteiten, terwijl voor de activiteiten op het gebied van productie en levering een disconteringsvoet van 9,9% werd gehanteerd. De disconteringsvoeten zijn aangepast op basis van veranderingen in de marktrentes. In 2007 bedroeg de disconteringsvoet 8,7% voor de netwerkactiviteiten, 9,5% voor warmteactiviteiten en 10,7% voor de productie- en leveringsactiviteiten.
Waarde van activa gehouden onder financiële leases De waarde van activa gehouden onder financiële leases bedroeg aan het eind van 2008 € 39 miljoen (2007: € 30 miljoen) en wordt gepresenteerd onder de post overige vaste bedrijfsmiddelen. Deze financiële leases hebben betrekking op materiële vaste activa ten behoeve van de productie van met name duurzame energie, zoals windparken, zonne-energie centrales en biomassa.
Cross border lease-transacties In de periode 1995 tot en met 2000 zijn door dochterondernemingen voor zowel netwerken als elektriciteitsproductiefaciliteiten US cross border leases aangegaan, waaronder LILO (‘lease in lease out’)- en SILO (‘sale in lease out’)-transacties. De nog resterende zes netwerktrans acties hebben betrekking op de gasnetwerken in Friesland, Gelderland, Flevoland, Noord- en Zuid-Holland, en Utrecht, de stadsverwarmingsnetten in Almere en Duiven/Westervoort en het elektriciteitsnetwerk in het gebied Randmeren. Daarnaast zijn drie (nog lopende) transacties aangegaan voor in Amsterdam, Purmerend en Utrecht gelegen elektriciteitsproductiefaciliteiten van een in 2003 verkregen dochteronderneming (thans Nuon Power Generation B.V.). In 2008 zijn wederom enkele transacties beëindigd, waaronder de volledige, in 1998 met betrekking tot het gasnetwerk van de voormalige EWR afgesloten cross border lease. Van de op het gasnetwerk van de voormalige ENW en de op de Hemweg 8 centrale afgesloten transacties werden elk 4 trusts beëindigd. De in cross border leases ondergebrachte netwerken en productie- eenheden zijn voor een langdurige periode verhuurd aan Amerikaanse partijen (‘headlease’), die deze activa vervolgens weer hebben onder verhuurd aan de betrokken Nuon-dochteronderneming (‘sublease’). Aan het einde van de sublease heeft Nuon de optie de rechten van de Amerikaanse tegenpartij onder de headlease af te kopen en de transactie aldus te beëindigen. De momenten waarop de overeengekomen looptijden van de subleases eindigen, liggen tussen 2013 en 2028. De baten uit de cross border lease-transacties zijn verantwoord in het jaar van afsluiten van de desbetreffende transactie, onder aftrek van de verwachte kosten gedurende de resterende looptijd.
Met betrekking tot de cross border leases bestaan contractuele voorwaar delijke en onvoorwaardelijke rechten en verplichtingen. Op onderdelen van de netwerken alsmede op de elektriciteitsproductiefaciliteiten zijn in het kader van de aangegane verplichtingen zekerheden verstrekt in de vorm van hypotheek- en pandrechten. De totale boekwaarde van de in cross border leases ondergebrachte activa bedraagt € 0,9 miljard (2007: € 0,9 miljard). In verband met de transacties staat in deposito bij meerdere financiële instellingen, dan wel is belegd in waardepapieren ultimo 2008, een totaalbedrag van USD 4,2 miljard (2007: USD 5,1 miljard), waarvan USD 3,7 miljard betrekking heeft op de netwerkleases en USD 0,5 miljard op de productieleases. Aangezien Nuon geen beschikkingsmacht heeft over het merendeel van deze activa alsmede de daarbij behorende verplichtingen, worden deze betreffende activa en passiva niet als activa en passiva van Nuon beschouwd en zijn deze bedragen derhalve niet opgenomen in de geconsolideerde jaarrekening van Nuon. De activa waar Nuon beschikkingsmacht over heeft zijn verantwoord onder de voor verkoop beschikbare financiële activa. De gerelateerde leaseverplichtingen zijn opgenomen onder de verplichtingen uit hoofde van financiële leases. Ultimo 2008 bedraagt het ‘strip risk’ (het gedeelte van de ‘termination value’ – dat wil zeggen de bij een voortijdig einde van de transactie mogelijk door Nuon aan de Amerikaanse tegenpartij te betalen vergoeding – dat niet uit de hiertoe aangehouden deposito’s en beleggingen kan worden voldaan) voor alle transacties tezamen USD 650 miljoen, waarvan USD 603 miljoen betrekking heeft op de netwerkleases en USD 47 miljoen op de productieleases. Ter dekking van het equity-deel van het ‘strip risk’ (voor alle transacties tezamen USD 425 miljoen, waarvan USD 378 miljoen betrekking heeft op de netwerkleases en USD 47 miljoen op de productieleases) zijn in een aantal netwerk transacties ten behoeve van de betrokken investeerders zekerheden in de vorm van letters of credit afgegeven ter hoogte van USD 349 miljoen (2007: USD 546 miljoen). Voor de productieleases zijn er per balansdatum geen letters of credit uitstaande (2007: USD 72 miljoen). De verplichting tot het afgeven van letters of credit is bij de netwerkleases in belangrijke mate gekoppeld aan de rating van n.v. Nuon, bij de productieleases aan die van haar dochteronderneming Nuon Power Generation B.V. In het kader van enkele letter of credit-faciliteiten is ten behoeve van de betrokken banken een pandrecht gevestigd op bij deze banken gestelde cashdeposito’s met een totaalbedrag van ultimo 2008 USD 79 miljoen (2007: USD 149 miljoen). In het kader van de uitvoering van de Wet onafhankelijk netbeheer en de voorbereiding van de splitsing van de Nuon-groep zijn de in een cross border lease ondergebrachte, aan N.V. Nuon Infra Oost toebehorende warmtenetwerken, medio 2008 via ‘sub-subleases’ onderverhuurd aan N.V. Nuon Warmte, inmiddels onderdeel van het productie- en leverings bedrijf. De beide in 1994 door Nuon Power Generation B.V. voor een turbine en een turbogenerator afgesloten Duitse sale-and-lease-back-transacties zijn in 2008 beëindigd door een terugkoop van de desbetreffende activa.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
111
Noot 4 Immateriële vaste activa Immateriële vaste activa € miljoen
Exploratie- en evaluatieactiva
Goodwill
Overige immateriële activa
Totaal
Stand per 1 januari 2007 Aanschafwaarde
292
–
75
367
Cumulatieve afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen
-28
–
-24
-52
Boekwaarde per 1 januari 2007
264
–
51
315
Investeringen
–
–
12
12
Bijzondere waardeverminderingen
-1
–
–
-1
Afschrijvingen
–
–
-1
-1
Herwaardering
–
–
-14
-14
Mutaties 2007
Herrubriceringen en overige mutaties
1
–
23
24
–
–
20
20
Aanschafwaarde
293
–
96
389
Cumulatieve afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen
-29
–
-25
-54
Boekwaarde per 31 december 2007
264
–
71
335
– 128 – – – 128
1 73 – – – 74
2 – -39 -1 1 -37
3 201 -39 -1 1 165
Aanschafwaarde
421
74
60
555
Cumulatieve afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen
-29
–
-26
-55
Boekwaarde per 31 december 2008
392
74
34
500
Totaal Stand per 31 december 2007
Mutaties 2008 Investeringen Nieuwe consolidaties Desinvesteringen Afschrijvingen Herwaardering
Totaal Stand per 31 december 2008
De post overige immateriële vaste activa bestaat uit concessies, vergunningen en licenties, en CO2-emissierechten. Concessies, vergunningen en licenties worden afgeschreven op basis van de looptijd. De herrubricering in 2007 van € 23 miljoen betreft licenties die opgenomen waren onder materiële vaste activa.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
112 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Allocatie van goodwill naar segment € miljoen
2008
2007 209
Downstream
209 125 58
Totaal
392
264
Netwerkbedrijf Midstream
De post goodwill in het segment Netwerkbedrijf houdt volledig verband met de goodwill op de elektriciteits- en gasnetwerken die is ontstaan bij de inbreng van de netwerken ten tijde van het ontstaan van Nuon in 1999. De in 2008 nieuw in de consolidatie opgenomen goodwill in het segment Midstream houdt verband met de aankoop van Burlington Resources Nederland Petroleum B.V. De goodwill in het segment Downstream houdt verband met in het verleden aangeschafte groepsdeelnemingen, waaronder het in 2008 verworven Rogro. Aan het eind van 2008 zijn testen op bijzondere waardeverminderingen uitgevoerd op de waarde van de netwerken inclusief de bijbehorende waarde van de goodwill. Hierbij is de bedrijfswaarde als uitgangspunt genomen. De bedrijfswaarde is bepaald op basis van de meest recente businessplannen, uitgaande van een disconteringsvoet voor belastingen van 7,4% (2007: 8,7%). De disconteringsvoet is aangepast op basis van
4 51
veranderingen in de marktrentes. De belangrijkste uitgangspunten die in deze businessplannen zijn opgenomen betreffen het aantal aansluitingen, de meest recente inschattingen van de tarieven en inschattingen voor operationele en andere kosten. Voor een belangrijk deel zijn deze uitgangs punten gebaseerd op ervaringen uit het verleden, echter, de meest recente gegevens op het gebied van tariefregulering worden eveneens in de uitgangspunten meegenomen. De businessplannen beslaan een periode van 4 jaar, en de terminal value wordt bepaald aan de hand van de verwachte kasstromen aan het eind van de businessplanperiode. Hierbij wordt voorzichtigheidshalve een groeipercentage van 0% gehanteerd. In 2008 zijn geen bijzondere waardeverminderingen op goodwill verantwoord (2007: € 1 miljoen).
Noot 5 Investeringen in deelnemingen en joint ventures Investeringen in deelnemingen en joint ventures € miljoen
Boekwaarde per 1 januari
Deelnemingen 2007 2008 37 40
Joint ventures 2008 2007 99 110
Mutaties
Totaal
– – 9 -8 -1 –
Boekwaarde per 31 december
37
Investeringen Desinvesteringen Aandeel in resultaat Ontvangen dividend Valutaomrekeningsverschillen en overige mutaties
In 2008 heeft Nuon haar belang verkocht in Arctic Wind SA. De verkoop heeft geleid tot een desinvestering van € 2 miljoen. Daarnaast zijn enkele kleinere groepsmaatschappijen verkocht voor een totaalbedrag van € 0,3 miljoen. In 2007 heeft Nuon haar belangen verkocht in Kropman BV en GTM Hydroforce SA. Daarnaast heeft de joint venture NoordzeeWind c.v. een kapitaalterugstorting gedaan van € 15 miljoen. De verkopen en kapitaalterugstorting hebben geleid tot een desinvestering van € 21 miljoen.
-3
– -2 23 -18 1 4
37
103
– -6 5 -2 –
3 -15 13 -10 -2 -11 99
Het aandeel in het resultaat bestaat in een deel van de gevallen uit het resultaat voor belastingen. In de winst- en verliesrekening wordt het resultaat na belastingen opgenomen. In 2008 is voor een bedrag van € 26 miljoen (2007: € 12 miljoen) aan dividenden ontvangen van deelnemingen en joint ventures.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
1 13
Financiële gegevens deelnemingen € miljoen
Verplich tingen
Activa
Winst/ (verlies)
Omzet
% Belang
Boek waarde
2007 B.V. NEA, Nederland
133
22
–
11
23
23
N.V. KEMA, Nederland
111
61
200
10
25
10
Arctic Wind SA, Noorwegen
22
19
4
–
56
2
Overig
2
Totaal per 31 december 2007
37
2008 100 137
Overig
19 16 2
Totaal per 31 december 2008
37
B.V. NEA, Nederland N.V. KEMA, Nederland
4 71
6 174
7 13
23 25
Financiële gegevens joint ventures € miljoen
Vaste activa
Lang Kort lopende lopende Vlottende verplich verplich activa tingen tingen
Omzet
Kosten
% Belang
Boek waarde
2007 NoordzeeWind c.v., Nederland
202
35
–
30
51
18
50
Overig
84 15
Totaal per 31 december 2007
99
2008 NoordzeeWind c.v., Nederland Overig
Totaal per 31 december 2008
192
29
30
4
64
46
50
93 10 103
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
114 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Noot 6 Voor verkoop beschikbare financiële activa Voor verkoop beschikbare financiële activa € miljoen
Voor verkoop beschikbare financiële activa Boekwaarde per 1 januari 2007
74
Mutaties 2007 Oprenting
1
Valutaomrekeningsverschillen en overige mutaties
-7
Totaal
-6
Boekwaarde per 31 december 2007
68
Mutaties 2008
Totaal
78 136 -39 175
Boekwaarde per 31 december 2008
243
Nieuwe consolidaties Investeringen Valutaomrekeningsverschillen en overige mutaties
De post voor verkoop beschikbare financiële activa bestaat uit beleggingen in waardepapieren bij financiële instellingen die ten dele dienen ter dekking van verplichtingen uit hoofde van twee cross border leasecontracten. Gedurende 2008 is een aan cross border lease-contracten gerelateerde beleggingsportefeuille geherstructureerd om de kredietwaardigheid te verhogen. Als gevolg hiervan zijn de beleggingen in de portefeuille vervangen; de oorspronkelijke beleggingen zijn door Nuon aangekocht en onder de voor verkoop beschikbare financiële activa gepresenteerd. De herstructurering heeft ertoe geleid dat Nuon de gehele beleggingsportefeuille moet consolideren, waar in 2007 slechts ongeveer 47% op de balans werd verantwoord.
Onderdeel van de aan de cross border lease-contracten gerelateerde beleggingsportefeuille is een credit default swap. Dit instrument is een in het contract besloten derivaat dat separaat in de balans wordt gepresenteerd en op reële waarde wordt gewaardeerd onder de derivaten (zie noot [8]). Per eind 2008 bedraagt de reële waarde € 118 miljoen negatief (2007: € 26 miljoen negatief). Het deel van de voor verkoop beschikbare financiële activa gerelateerd aan de cross border lease-contracten heeft een boekwaarde ultimo 2008 van € 134 miljoen en dient zowel ter dekking van de gerelateerde leaseverplichtingen als van de hierboven genoemde credit default swap. De boekwaarde ultimo 2008 van de gerelateerde leaseverplichtingen bedraagt € 129 miljoen.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
1 15
Noot 7 Overige financiële activa Overige financiële activa € miljoen
Vorderingen, leningen en overig Effectief interestpercentage 2007
Boekwaarde per 1 januari 2007
Vorderingen uit hoofde van financiële leases
Totaal
6% 20
7
27
Mutaties 2007 Terugbetaalde leningen en interest
-10
–
-10
Bijzondere waardeverminderingen
-2
–
-2
Herrubricering naar vaste activa gehouden voor verkoop
13
19
32
Valutaomrekeningsverschillen en overige mutaties
2
-2
–
Totaal
3
17
20
23
24
47
13 -1 8 -14 6
– – – -20 -20
13 -1 8 -34 -14
29
4
33
Boekwaarde per 31 december 2007 Effectief interestpercentage 2008
4%
Mutaties 2008 Verstrekte leningen Terugbetaalde leningen en interest Geactiveerde kosten Deconsolidaties
Totaal Boekwaarde per 31 december 2008
De boekwaarde van de overige financiële activa bestond aan het eind van 2008 uit vorderingen, leningen en geactiveerde kosten gedenomineerd in euro (2007: idem) en financiële leases. De verstrekte leningen in 2008 bestaan uit een verstrekte lening aan de deelneming Parkstad Warmte.
De investeringen bestaan uit geactiveerde kosten samenhangend met afgesloten kredietfaciliteiten. De kosten worden geamortiseerd over de looptijd van de kredietfaciliteit.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
116 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Noot 8 Derivaten Derivaten € miljoen
Vlottende activa 2007 2008
Kortlopende verplichtingen 2008 2007
Vaste activa 2008 2007
Langlopende verplichtingen 2008 2007
Derivaten aangehouden voor handelsdoeleinden Commodity-contracten olie Commodity-contracten gas Commodity-contracten kolen Commodity-contracten energie Commodity-contracten overig Vreemdevalutacontracten Overige derivaten
Totaal
858 772 685 1.921 141 -336 3 4.044
2.887
– –
1
245 272 1.524 685 134 27 –
336 763 402 534 92 225 – 2.382
119 286 381 106 91 13 – 996
801 807 617 1.860 149 -237 4 4.001
2.797
– –
8
235 267 1.451 651 141 43 9
513 515 262 494 56 157 118 2.115
192 93 339 93 66 23 27 833
Reële-waardeafdekkingen Rente-instrumenten
Totaal
1
– –
–
61 127 2 – 7 – – 197
–
–
8
– –
–
– – 32 – 26 – – 58
–
–
Kasstroomafdekkingen Commodity-contracten olie Commodity-contracten gas Commodity-contracten kolen Commodity-contracten energie Vreemdevalutacontracten Rente-instrumenten Overige derivaten
Totaal
174 66 8 – 8 – – 256
86
– –
– –
–
8
-2.705
-2.248
1.595
734
25 – – 48 – 13 –
45 – 36 – 22 – – 103
56
– –
– –
– –
–
–
-1.046
-428
-2.701
-2.210
-1.020
-417
1.533
586
1.403
669
1.153
422
– – 18 – – – 18
– – – – 18 – 74
– – – – 6 – 6
Afdekkingen van netto-investeringen in buitenlandse entiteiten Vreemdevalutacontracten
Totaal Effect netting-overeenkomsten
Totaal
Derivaten worden gewaardeerd tegen reële waarde. De post derivaten is ten opzichte van vorig jaar toegenomen door een toename van de handelsvolumes in vrijwel alle soorten commodities, hetgeen werd
8
–
v ersterkt door de sterke bewegingen in marktprijzen in het afgelopen jaar en een toename van de afgedekte volumes (hedge contracten).
Noot 9 Voorraden Voorraden € miljoen
2008
2007
Boekwaarde per 31 december Gereed product
30 84
82
Totaal
114
107
Grond- en hulpstoffen
25
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
1 17
In de voorraad gereed product is tevens de handelsvoorraad kolen begrepen. Ultimo boekjaar bedroeg de waarde van deze voorraad, die onderdeel vormt van de handelspositie en tegen reële waarde wordt gewaardeerd, € 25 miljoen (2007: € 43 miljoen).
Noot 10 Handelsvorderingen en overige vorderingen Handels- en overige vorderingen € miljoen
Debiteuren - reguliere verkopen Debiteuren - handelsactiviteiten segment Midstream Bijzondere waardeverminderingen van debiteuren
2008 736 333 -82
2007 696 296 -68
Nettohandelsvorderingen
987
924
Belastingen en premies sociale verzekeringen
3 157 346
131 193
1.493
1.251
Overige vorderingen Overlopende activa
Totaal
Het saldo van de debiteuren uit hoofde van reguliere verkopen betreft met name energiedebiteuren in de zakelijke en consumentenmarkt. De debiteuren uit handelsactiviteiten hebben een debiteurentermijn van maximaal een maand, aangezien deze veelal worden verrekend in de maand volgend op facturering.
3
Ultimo boekjaar bedragen de bijzondere waardeverminderingen van debiteuren € 82 miljoen (2007: € 68 miljoen). De last in de winst- en verliesrekening over 2008 inzake waardevermindering van debiteuren bedraagt € 40 miljoen (2007: € 21 miljoen).
Noot 11 Liquide middelen Liquide middelen € miljoen
2008
2007
Deposito's
656 339
1.310
Totaal
995
1.705
Banktegoeden
Het effectieve-interestpercentage op direct opvraagbare tegoeden en kortetermijndeposito’s varieert van 1,6% tot 3,3% (2007: 4,1% tot 4,8%). De liquide middelen worden nagenoeg geheel in euro’s aangehouden. Onder de liquide middelen zijn liquide middelen en deposito’s opgenomen ter waarde van € 450 miljoen (2007: € 176 miljoen) waarover Nuon niet vrij kan beschikken. In het kader van letters of credit voor enkele cross border lease-transacties is ten gunste van de betrokken banken een pandrecht gevestigd op bij deze banken gestelde cashdeposito’s met een totaalbedrag van ultimo 2008 € 57 miljoen (USD 79 miljoen) (ultimo 2007: € 102 miljoen (USD 149 miljoen)).
395
Een bedrag van € 393 miljoen (2007: € 74 miljoen) onder de post banktegoeden houdt verband met bankgaranties waarvoor geld wordt aangehouden bij banken, gelden gestort bij commodity-beurzen of garantierekeningen in verband met collaterals.
Noot 12 Eigen vermogen Maatschappelijk kapitaal Het maatschappelijk kapitaal van de vennootschap is verdeeld in 350 miljoen aandelen van nominaal € 5. Ultimo 2008 zijn 136.794.964 aandelen uitgegeven (2007: 136.794.964).
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
118 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Noot 13 Rentedragende verplichtingen Rentedragende verplichtingen € miljoen
2008 Boekwaarde per 1 januari
2007
1.301
1.361
119 3 -187 -39 – 10 -94
63
Mutaties Nieuwe leningen Nieuwe consolidaties Aflossingen Vrijval Deconsolidaties Valutaomrekeningsverschillen en overige mutaties
Totaal Boekwaarde per 31 december
– -118 – -1 -4 -60
1.207
1.301
Kortlopend deel 2008 2007 2 3 – – 29 61 – 58 – – – 5
Langlopend deel 2008 2007 169 175 – 87 210 123 791 786 3 3 3 –
De vrijval in 2008 heeft betrekking op de afkoop van een langlopende rentedragende verplichting. De boekwaarde van de langlopende rentedragende verplichtingen, inclusief het kortlopende deel, is als volgt:
Kort- en langlopende rentedragende verplichtingen € miljoen
Achtergestelde leningen Risicodragende leningen Onderhandse en groene leningen Euro Medium Term Notes en Medium Term Notes Banken Overig
Totaal
Effectief interestpercentage 2007 2008 7,8% 7,8% 8,0% 8,0% 3,4% 3,4% 4,1% 4,3% 8,2% 8,0% 6,6% 6,6%
31
127
1.176
1.174
Ultimo 2008 is de boekwaarde van de rentedragende verplichtingen nagenoeg geheel in euro (2007: idem).
Looptijden rentedragende verplichtingen € miljoen
2008
2007
Meer dan 5 jaren
31 73 55 13 14 1.021
939
Totaal
1.207
1.301
Minder dan 1 jaar Tussen 1 en 2 jaren Tussen 2 en 3 jaren Tussen 3 en 4 jaren Tussen 4 en 5 jaren
127 35 75 107 18
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
De kortlopende rentedragende verplichtingen, saldo ultimo 2008 € 45 miljoen (2007: € 138 miljoen), bestaan naast het kortlopende deel van de langlopende schulden uit schulden inzake personeelsregelingen (met name depositoregelingen) en rekening-courantschulden bij krediet instellingen.
119
Overige leningen De risicodragende leningen zijn verstrekt ten behoeve van stads verwarmingsprojecten. De aflossing op deze leningen, alsmede op de in de lening van een bepaald project omgezette rente, is afhankelijk van structureel positieve exploitatieresultaten.
Achtergestelde leningen Deze leningen hebben een rentevoet van 7 tot 9%. Deze leningen zijn ten opzichte van de andere schuldverplichtingen achtergesteld.
Noot 14 Vooruitontvangen opbrengsten Vooruitontvangen opbrengsten € miljoen
2008 Boekwaarde per 1 januari Ontvangen Amortisatie ten gunste van de winst- en verliesrekening Herrubricering naar langlopende verplichtingen die samenhangen met activa aangehouden voor de verkoop Herrubricering en overige mutaties
Boekwaarde per 31 december
2007
1.498
1.414
117 -47
-44
-56 12
15
1.524
1.498
113
–
Vooruitontvangen opbrengsten hebben betrekking op de bijdragen in aanleg, investeringspremies en subsidies. De amortisatietermijnen van de bijdragen in aanleg, investeringspremies en subsidies zijn gelijk aan de afschrijvingstermijnen van de betrokken activa die liggen tussen de 10 en 50 jaar.
Noot 15 Voorzieningen personeelsbeloningen Voorzieningen personeelsbeloningen € miljoen
Kortlopend deel 2007 2008
Langlopend deel 2008 2007
Langetermijnpersoneelsbeloningen Vergoedingen na uitdiensttreding Overige langetermijnpersoneelsbeloningen Ontslagvergoedingen/reorganisatievoorziening
2 21 15
19
84
13
11 78 8
112
100
–
–
150
135
97
118
3
14 20
Kortetermijnpersoneelsbeloningen Kortetermijnpersoneelsbeloningen
Totaal
Nuon kent een aantal verschillende pensioen- en pensioenachtige regelingen voor huidige en voormalige werknemers. Het merendeel van de pensioenverplichtingen van de werknemers van Nuon is ondergebracht bij het ABP en het Pensioenfonds Metaal en Techniek. Naast deze twee
hoofdregelingen bestaat een aantal andere toegezegd-pensioenregelingen en een aantal toegezegde-bijdrageregelingen die qua omvang en belang niet significant zijn. Het ABP en het Pensioenfonds Metaal en Techniek zijn aan te merken als collectieve regelingen van meerdere werkgevers.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
12 0 Nuon Jaar verslag 20 0 8
De pensioenregelingen zijn aan te merken als toegezegd-pensioenregelingen. Het evenredige deel van de brutoverplichting, fondsbeleggingen en kosten van uitvoering van de regeling zou derhalve in de jaarrekening van Nuon moeten worden verwerkt. Echter, aangezien Nuon geen toegang heeft tot informatie van de pensioenfondsen worden deze regelingen behandeld als toegezegde-bijdrageregelingen. Ten aanzien van collectieve regelingen van meerdere werkgevers geldt tevens dat ingeval een contractuele overeenkomst bestaat waarin wordt bepaald hoe een surplus zal worden uitgekeerd aan de deelnemers of hoe een tekort zal worden gefinancierd, én de regeling administratief wordt verwerkt als een toegezegde-bijdrageregeling, een vordering respectievelijk verplichting moet worden opgenomen die uit de contractuele overeenkomst voortvloeit. De resulterende baten of lasten worden in de winst- en verlies
rekening opgenomen. De pensioenregelingen die zijn ondergebracht bij het ABP en het Pensioenfonds Metaal en Techniek kennen geen overeenkomsten als hiervoor bedoeld. Derhalve is geen vordering of verplichting opgenomen.
Vergoedingen na uitdiensttreding De vergoedingen na uitdiensttreding bestaan voornamelijk uit de regeling inzake de ziektekostenverzekering van gepensioneerde medewerkers. Deze verplichting is niet bij een pensioenfonds of externe verzekeraar ondergebracht. De voorziening voor uitgestelde personeelsbeloningen bedroeg aan het eind van 2008 € 13 miljoen (2007: € 17 miljoen). De voorziening voor vergoedingen na uitdiensttreding is als volgt opgebouwd:
Vergoedingen na uitdiensttreding € miljoen
Kortlopend deel 2007 2008 Actuariële waarde van de toegezegde rechten inzake de ziektekostenverzekering van gepensioneerde werknemers
Langlopend deel 2008 2007
2 –
–
9 2
12
Pensioenen buitenlandse dochterondernemingen
Actuariële waarde van toegezegde rechten per 31 december
2
3
11
14
Overige langetermijnpersoneelsbeloningen Nuon kent een aantal overige langetermijnpersoneelsbeloningen. De voorziening omvat de volgende soorten uitkeringen: ■■ Jubileumuitkeringen; deze voorziening dekt de jubileumuitkeringen bij het bereiken van het 10-, 20-, 30- en 40-jarig dienstverband; ■■ Uitkeringen bij langdurig ziekteverlof; deze voorziening dekt de verplichting om gedurende een periode van twee jaar de betrokken werknemer zijn salaris geheel of gedeeltelijk door te betalen; ■■ Uitkering bij invaliditeit; Nuon is eigenrisicodrager voor de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA). Deze voorziening dekt de verplichting voor werknemers van Nuon die geheel of gedeeltelijk arbeidsongeschikt zijn geworden;
■■
■■
3
2
Uitkeringen bij werkloosheid; Nuon is eigenrisicodrager voor de Werkloosheidswet (WW). Indien een werknemer van Nuon werkloos wordt, dan komt de uitkering ten laste van Nuon voor een periode van 6 maanden tot maximaal 5 jaar, afhankelijk van het arbeids verleden van de betrokken werknemer; Werktijdverkorting oudere werknemers; als gevolg van de wettelijke maatregelen rondom VUT en prepensioen is in de cao die in 2005 is afgesloten een overgangsregeling gecreëerd waarbij oudere werk nemers in de toekomst minder kunnen gaan werken. In onderstaande tabel is de samenstelling van de post overige langetermijnpersoneelsbeloningen weergegeven:
Overige langetermijnpersoneelsbeloningen € miljoen
Jubileumuitkeringen Uitkeringen bij langdurig ziekteverlof/invaliditeit Uitkeringen bij werkloosheid Werktijdverkorting Overig
Totaal
Kortlopend deel 2007 2008 – 2 5 4 2 3 10 8 4 2 21
19
Langlopend deel 2008 2007 24 24 7 5 1 1 38 47 8 7 78
84
<
I n hou dsopgave Jaarre kening 121
J aarre ken ing 2 00 8
Ontslagvergoedingen/reorganisatievoorziening
De voorziening voor ontslagvergoedingen/reorganisaties bedroeg aan het eind van 2008 € 23 miljoen (2007: € 33 miljoen).
Onder de voorziening voor ontslagvergoedingen/reorganisaties worden opgenomen de vergoedingen en/of aanvullingen op uitkeringen die worden betaald aan werknemers van wie de arbeidsrelatie is beëindigd. De uitkeringen en aanvullingen zijn gebaseerd op het Sociaal Plan van Nuon en individuele afspraken. Het Sociaal Plan wordt periodiek, bij de cao-onderhandelingen, opnieuw onderhandeld en vastgesteld. Gedurende 2008 is per saldo een bedrag van € 5 miljoen toegevoegd aan de voorziening reorganisaties (2007: vrijval € 6 miljoen).
Mutatieoverzicht langetermijnpersoneelsbeloningen In onderstaande tabel is het verloop van de voorzieningen voor vergoedingen na uitdiensttreding, de overige langetermijnpersoneels beloningen en de ontslagvergoedingen/reorganisatie opgenomen:
Verloopoverzicht voorzieningen inzake personeelsbeloningen € miljoen
Overige langeOntslagvergoedingen/ termijnpersoneelsreorganisatiebeloningen voorziening
Vergoedingen na uitdiensttreding
Totaal
Stand van de verplichtingen uit hoofde van de toegezegde rechten per 1 januari 2007
19
105
54
178
Vrijval
–
–
-13
-13
Dotatie
–
1
7
8
1
1
1
3
-4
-4
-17
-25
Actuariële winsten en verliezen die onmiddellijk worden verwerkt
1
–
1
2
Stand van de verplichtingen uit hoofde van de toegezegde rechten per 31 december 2007
17
103
33
153
-1 – 1 -4
-7 21 4 -4
-7 12 1 -16
-15 33 6 -24
Actuariële winsten en verliezen die onmiddellijk worden verwerkt
–
-18
–
-18
Stand van de verplichtingen uit hoofde van de toegezegde rechten per 31 december 2008
13
99
23
135
Rentekosten Uitgekeerde bedragen
Vrijval Dotatie Rentekosten Uitgekeerde bedragen
Hieronder zijn de belangrijkste veronderstellingen weergegeven die bij de bepaling van de voorzieningen zijn gebruikt:
Veronderstellingen bij bepaling van de voorzieningen
Sterftetabellen Disconteringsvoet Verwachte salarisstijging Verwachte stijging WAO-/WIA-uitkering
2008 GBM/GBV 00-05 5,0% 2,5% 2,5%
2007 GBM/GBV 00-05 4,5% 3,1% 2,5%
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
122 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Kortetermijnpersoneelsbeloningen De post kortetermijnpersoneelsbeloningen bedroeg aan het eind van 2008 € 112 miljoen (2007: € 100 miljoen) en betreft alle verplichtingen aan het personeel – met uitzondering van ontslagvergoedingen – die naar verwachting binnen 12 maanden na balansdatum zullen worden afgewikkeld. Deze post omvat nog te betalen salarissen, vakantiedagen, te betalen bonussen en overige nog te betalen personeelslasten.
Noot 16 Overige voorzieningen Overige voorzieningen € miljoen
Milieuherstel kosten Boekwaarde per 1 januari 2007
Ontmanteling
30
13
Verlieslatende contracten
Overige voorzieningen
27
162
Totaal 232
Mutaties 2007 Dotaties
2
–
21
19
42
Onttrekkingen
-3
-1
-7
-29
-40
Vrijval
-3
–
-3
-43
-49
1
–
–
–
1
–
–
1
–
1
Totaal
-3
-1
12
-53
-45
Boekwaarde per 31 december 2007
27
12
39
109
187
Totaal
1 – -1 – – – –
2 46 -2 – 2 – 48
2 – -3 -7 – -3 -11
40 – -62 -25 -2 – -49
45 46 -68 -32 – -3 -12
Boekwaarde per 31 december 2008
27
60
28
60
175
Rentedotatie Overige mutaties
Mutaties 2008 Dotaties Nieuwe consolidaties Onttrekkingen Vrijval Rentedotatie Overige mutaties
De voorziening milieuherstelkosten houdt verband met verwachte verplichtingen uit hoofde van grondvervuiling. De voorziening voor ontmantelingskosten is gevormd voor ontmanteling en opruiming van activa, waaronder gascavernes, boorplatforms en de kosten die gemaakt moeten worden om de situatie terug te brengen in de oorspronkelijke staat. De nieuwe consolidaties in 2008 hebben betrekking op de ontmantelingskosten voor boorplatforms bij de nieuw verworven groepsmaatschappij Burlington Resources Petroleum B.V.
De voorziening voor verlieslatende contracten heeft betrekking op verplichtingen met betrekking tot de aankoop van groencertificaten van Noorse windparken en voor contracten inzake de aanleg van warmtepompen. Per 31 december 2008 heeft Nuon nog één openstaand aankoopcontract voor groencertificaten en zijn de risico’s die met dit contract samenhangen volledig voorzien. Onder de overige voorzieningen zijn begrepen de voorziening in verband met diverse geschillen en procedures.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
1 23
Noot 17 Latente belastingen De post latente belastingvorderingen en -verplichtingen is als volgt opgebouwd:
Latente belastingvorderingen € miljoen
2008
2007 526
Overige verschillen
578 22 18 3 22
Totaal
643
560
Verschil in waardering materiële vaste activa Financiële instrumenten Fiscaal compensabele verliezen Latentie hedgereserves
– – 3 31
Latente belastingverplichtingen € miljoen
2008
2007
Overige verschillen
288 204 2 8
Totaal
502
Latentie inzake gasexploratie en -productie Latentie inzake derivaten VAMIL-investeringsfaciliteiten
– 81 6 5 92
Brutomutatie in de latente belastingvorderingen € miljoen
Fiscaal Materiële compensabel vaste activa verlies Boekwaarde per 1 januari 2007
Hedge
Overig
Totaal
597
–
5
28
630
Mutaties 2007 Dotatie rechtstreeks via eigen vermogen inzake hedging Realisatie tijdelijke verschillen Dotaties
–
–
-2
–
-2
-71
–
–
–
-71
–
–
–
3
3
Totaal
-71
–
-2
3
-70
Boekwaarde per 31 december 2007
526
–
3
31
560
– 52 – 52
– 18 – 18
-1 1 – –
– 2 11 13
-1 73 11 83
578
18
3
44
643
Mutaties 2008 Dotatie rechtstreeks via eigen vermogen inzake hedging Realisatie tijdelijke verschillen Dotaties
Totaal Boekwaarde per 31 december 2008
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
124 Nuon Jaar verslag 20 0 8
De post latente belastingvorderingen inzake materiële vaste activa van € 578 miljoen (2007: € 526 miljoen) is ontstaan als gevolg van verschillen tussen de boekwaarden in de jaarrekeningen enerzijds en de met de fiscus overeengekomen boekwaarden per 1 januari 1998, het jaar waarin Nuon belastingplichtig werd. De stijging in het boekjaar houdt verband met het tot waardering brengen van latente belastingvorderingen, doordat in het boekjaar additionele realisatiemogelijkheden zijn ontstaan. Deze latente belastingvorderingen waren voorheen ten dele niet tot waardering gebracht. De latente belastingvordering met betrekking tot de financiële instrumenten houdt verband met tijdelijke verschillen ten aanzien van cross border lease-beleggingen.
De latentie inzake fiscaal compensabele verliezen houdt verband met verliezen van buitenlandse groepsmaatschappijen waarbij in de toekomst vooralsnog genoeg fiscale winst aanwezig is om tot waardering van de compensabele verliezen over te gaan. De latentie inzake de hedgereserve houdt verband met het belasting effect op de hedgereserve binnen het eigen vermogen voor kasstroom afdekkingen. De overige verschillen bestaan uit balansposten met een tijdelijk verschil tussen de fiscale waardering en de in de jaarrekening verantwoorde boekhoudkundige waardering. De brutomutatie in de voorziening latente belastingverplichtingen is als volgt:
Brutomutatie in de latente belastingverplichtingen € miljoen
Exploratie en productie Boekwaarde per 1 januari 2007
Derivaten
VAMIL
Overig
Totaal
–
123
4
8
135
Realisatie tijdelijke verschillen
–
-42
–
-3
-45
Herrubricering van passiva aangehouden voor verkoop
–
–
2
–
2
Totaal
–
-42
2
-3
-43
Boekwaarde per 31 december 2007
–
81
6
5
92
Totaal
312 – -24 – 288
– – 15 108 123
– -5 1 – -4
– – 3 – 3
312 -5 -5 108 410
Boekwaarde per 31 december 2008
288
204
2
8
502
Mutaties 2007
Mutaties 2008 Nieuwe consolidaties Desinvestering deelnemingen Realisatie tijdelijke verschillen Dotaties via het eigen vermogen
De latentie inzake exploratie en productie betreft het verschil tussen de reële waarde en de fiscale waarde van de vaste activa bij de in 2008 verworven dochter Burlington. De latentie wordt gewaardeerd tegen 48,3%, wat een combinatie is van het reguliere vennootschapsbelastingtarief van 25,5% en 50% staatswinstaandeel dat door Burlington afgedragen dient te worden. De latente belastingverplichting inzake derivaten betreft het tijdelijke verschil tussen de fiscale waardering en de in de jaarrekening verant-
woorde boekhoudkundige waardering van de post derivaten. Met de invoering van IAS 32 en 39 per 1 januari 2005 worden alle uitstaande aan- en verkoopposities in energie commodity-contracten beschouwd als derivaten en gewaardeerd tegen de fair value. Fair value-resultaten worden verantwoord in de winst- en verliesrekening. Voor het tijdelijke verschil tussen de fiscale waardering van derivaten en de in de jaar rekening verantwoorde boekhoudkundige waardering wordt een latente belastingverplichting verantwoord, gewaardeerd tegen het geldende belastingtarief.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
Niet-gewaardeerde latente belastingvorderingen Niet-gewaardeerde latente belastingvorderingen hebben betrekking op tijdelijke verschillen in waardering van balansposten, alsmede
125
v oorwaartse verliescompensatie. De volgende bedragen zijn niet als zodanig in de jaarrekening verantwoord:
Niet-gewaardeerde latente belastingvorderingen € miljoen
2008 Tijdelijke verschillen in waardering Voorwaartse verliescompensatie
Totaal
De tijdelijke verschillen hebben met name betrekking op materiële vaste activa; deze verschillen hebben een gemiddelde looptijd tot en met 2025. De stijging van het bedrag van de voorwaartse verliescompensatie is het gevolg van de opgetreden fiscale verliezen in 2008 van onze buitenlandse
2007
152 88
229
240
299
70
activiteiten, waarvoor geen latente belastingvordering is verantwoord. Verliezen worden niet gewaardeerd in verband met de onzekerheid over de realisatie.
Noot 18 Handelsschulden en overige te betalen posten Handelsschulden en overige te betalen posten € miljoen
2008 Handelsschulden Nog te ontvangen facturen energieleveringen Nog te betalen bedragen aan bouwcontractcliënten Ontvangen waarborgsommen Overige schulden
Totaal
2007
632 301 49 119 62
236
1.163
864
512 49 6 61
Noot 19 Leases Vorderingen uit hoofde van financiële leases Vorderingen uit hoofde van financiële leases € miljoen
Binnen 1 jaar
Tussen 1 en 5 jaar
Meer dan 5 jaar
Totaal
Stand per 31 december 2007 Toekomstige minimale leaseontvangsten Toekomstige financieringsbaten op financiële leases
Contante waarde van te ontvangen bedragen onder financiële leases
3
15
9
27
-1
-1
–
-2
2
14
9
25
1 –
4 -1
– –
5 -1
1
3
–
4
Stand per 31 december 2008 Toekomstige minimale leaseontvangsten Toekomstige financieringsbaten op financiële leases
Contante waarde van te ontvangen bedragen onder financiële leases
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
126 Nuon Jaar verslag 20 0 8
De vorderingen uit hoofde van financiële leases hebben betrekking op de lease inzake een warmtekrachtinstallatie in Roemenië. Twee leases inzake windparken zijn in 2008 gedesinvesteerd.
De totale, toekomstige, minimale leaseontvangsten uit hoofde van niet-opzegbare operationele leases zijn als volgt:
Vorderingen uit hoofde van operationele leases € miljoen
2008 Binnen 1 jaar Tussen 1 en 5 jaar Meer dan 5 jaar
Totaal
2007
25 93 90
75
208
169
19 75
De operationele leases hebben met name betrekking op de verhuur van transformatoren, schakel- en beveiligingsinstallaties aan zakelijke klanten, en de verhuur van verwarmingsapparatuur aan consumenten.
Leaseverplichtingen Verplichtingen uit hoofde van financiële leases € miljoen
Binnen 1 jaar
Tussen 1 en 5 jaar
Meer dan 5 jaar
Totaal
Stand per 31 december 2007 Toekomstige minimale leaseverplichtingen
10
43
140
193
Toekomstige financieringslasten op financiële leases
-6
-22
-67
-95
4
21
73
98
Contante waarde van te betalen bedragen onder financiële leases Stand per 31 december 2008 Toekomstige minimale leaseverplichtingen Toekomstige financieringslasten op financiële leases
Contante waarde van te betalen bedragen onder financiële leases
De verplichtingen uit hoofde van financiële leases hebben betrekking op materiële vaste activa ten behoeve van de productie van met name duurzame energie, zoals windparken, zonne-energiecentrales en biomassa, alsmede een verplichting inzake een cross border lease-transactie.
22
56
246
324
-10
-38
-119
-167
12
18
127
157
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
1 27
De totale, toekomstige, minimale leaseverplichtingen uit hoofde van operationele leases zijn als volgt:
Verplichtingen uit hoofde van operationele leases € miljoen
2008
2007 48
Meer dan 5 jaar
37 61 1
Totaal
99
87
Binnen 1 jaar Tussen 1 en 5 jaar
37 2
Nuon heeft verplichtingen uit hoofde van operationele leases inzake gebouwen, bedrijfsauto’s en computerapparatuur.
Noot 20 Voorwaardelijke activa en verplichtingen Rechten en verplichtingen uit hoofde van operationele leases Voor de rechten en verplichtingen uit hoofde van operationele leases wordt verwezen naar noot [19] in de toelichting op de geconsolideerde jaarrekening.
Investeringsverplichtingen De uitstaande investeringsverplichtingen en overige inkoopverplichtingen per jaareinde zijn hieronder geconsolideerd.
Investeringsverplichtingen € miljoen
2008
2007 1.129
Overige inkoopverplichtingen
1.120 44
Totaal
1.164
1.169
Investeringsverplichtingen van materiële vaste activa
Aan- en verkoopverplichtingen Nuon is een aantal langetermijninkoopcontracten aangegaan met termijnen die variëren van 2009 tot 2016. Daarnaast heeft Nuon langlopende verkoopcontracten afgesloten met variabele looptijden en variërende contractvoorwaarden. Nuon sluit energie commodity- contracten af voor de koop en verkoop van elektriciteit, olie, gas, kolen en CO2-emissierechten. De energie commodity-contracten die bestemd zijn voor handelsdoeleinden en de energie commodity-contracten die als afdekkingsinstrument worden gebruikt, worden opgenomen op de balans tegen reële waarde. Deze contracten worden over het algemeen niet door fysieke levering afgewikkeld, maar door het sluiten van tegengestelde transacties, waarbij de kasstromen die hieruit voortvloeien netto worden verrekend. De energie commodity-contracten die bestemd zijn voor eigen gebruik worden over het algemeen afgewikkeld door fysieke levering. Op het moment van fysieke levering leiden deze
40
aan- en verkoopcontracten tot activa, respectievelijk verplichtingen tegen de op dat moment van toepassing zijnde prijzen. Op balansdatum komen deze contracten niet tot uiting in de balans, tenzij er sprake is van een verlieslatend contract. Hiervoor geldt één uitzondering: als gevolg van onzekerheden met betrekking tot de toekomstige productie vindt optimalisatie plaats en dit leidt ertoe dat de verwachte en gecontracteerde inkoop, verkoop en productie afwijken van de werkelijke inkoop, verkoop en productie. Op grond hiervan wordt een deel van de energie commoditycontracten dat bestemd is voor eigen gebruik op de balans tegen reële waarde opgenomen.
Voorwaardelijke verplichtingen Nuon is per balansdatum betrokken bij een aantal rechtszaken. Daarnaast lopen er nog onderzoeken van de fiscale autoriteiten. Voor zover noodzakelijk geacht zijn hiervoor voorzieningen getroffen.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
128 Nuon Jaar verslag 20 0 8
In opdracht van Nuon is ultimo boekjaar voor € 83 miljoen (2007: € 91 miljoen) aan bankgaranties afgegeven. Als vennoot van een aantal vennootschappen onder firma zijn dochterondernemingen van Nuon aansprakelijk voor verplichtingen die door deze vennootschappen zijn aangegaan. Het risico uit hoofde van deze aansprakelijkheid is niet significant. Met betrekking tot de cross border lease-verplichtingen zijn per jaareinde zekerheden afgegeven ter dekking van voorwaardelijke verplichtingen in de vorm van letters of credit ter hoogte van USD 349 miljoen (2007: USD 546 miljoen). Voor nadere informatie omtrent de cross border lease-transacties wordt verwezen naar noot [3]. Nuon heeft een vrijwaringsverklaring afgegeven ten behoeve van de leden van de Raad van Bestuur en de Raad van Commissarissen, en van de bestuurders en commissarissen van dochterondernemingen. Deze vrijwaring voorziet in die gevallen waarvoor de door Nuon afgesloten bestuurdersaansprakelijkheidsverzekering geen dekking biedt en de aangesproken bestuurder of commissaris te goeder trouw heeft gehandeld in de uitoefening van zijn of haar functie en bovendien nog aan enkele andere voorwaarden heeft voldaan. Nuon vormt samen met haar dochterondernemingen tot 31 december 2008 een fiscale eenheid voor zowel de vennootschapsbelasting als de omzetbelasting (BTW), behalve met Liander N.V. (voorheen N.V. Continuon Netbeheer) en haar dochterondernemingen voor de BTW. Uit hoofde hiervan is iedere tot de fiscale eenheid behorende rechtspersoon hoofde lijk aansprakelijk voor de belastingschulden van de rechtspersonen die deel uitmaken van de fiscale eenheid. Met ingang van 1 januari 2009 zijn voor het netwerkbedrijf en het productie- en leveringsbedrijf separate fiscale eenheden gevormd voor zowel de vennootschapsbelasting als de omzetbelasting. Nuon heeft in het verleden converteerbare achtergestelde leningen afgesloten met de aandeelhouders in verband met afgegeven garanties bij de verkoop van niet-strategische deelnemingen. In 2006 zijn als gevolg van het verstrijken van de looptijd deze leningen vrijgevallen ten gunste van het resultaat en zijn aandelen Nuon uitgegeven. Een aantal garanties heeft echter een onbepaalde looptijd. Indien in de toekomst nog wordt getrokken op de garanties, hebben de betreffende aandeelhouders de plicht (een deel van) de aandelen terug te geven. In 2006 is als gevolg van het nietig verklaren van een claim een garantie voorziening voor verkoop van deelnemingen vrijgevallen ten gunste van het resultaat en in 2007 zijn aandelen Nuon uitgegeven. De verstrekte garanties hebben een onbepaalde looptijd. In de toekomst kan derhalve mogelijk nog worden getrokken op deze garanties. Nuon kan ook hier de aandeelhouders verplichten (een deel van) de aandelen terug te geven.
In 2007 werd de Wet onafhankelijk netbeheer (WON) van kracht. De WON verplicht Nederlandse geïntegreerde energiemaatschappijen, waaronder Nuon, het beheer en de (economische) eigendom van hun netwerkactiviteiten (het transport van gas en elektriciteit) te scheiden van hun commerciële activiteiten (productie en levering). De gedwongen splitsing in een netwerkbedrijf en een productie- en leveringsbedrijf moet uiterlijk op 1 januari 2011 zijn gerealiseerd. Volgens de WON moeten per 1 januari 2008 alle Nederlandse hoog spanningsnetwerken met een voltage van 110 kV of hoger worden beheerd door TenneT, de beheerder van het landelijk transportnet. In verband hiermee heeft TenneT zichzelf aangewezen als beheerder van deze netwerken, met uitzondering van netwerken die deel uitmaken van een cross border lease-transactie. Met het oog op het complexe karakter van de beheersoverdracht en de noodzaak de leveringszekerheid te waarborgen, heeft de overdracht van het feitelijke beheer aan TenneT in eerste instantie plaatsgevonden via een aantal tijdelijke voorzieningen. Wij voeren momenteel besprekingen met TenneT over een bevredigende definitieve regeling. De juridische eigendom van de elektriciteits- en gasnetwerken van Nuon berust bij drie indirecte 100%-dochterondernemingen: n.v. Nuon Infra Oost, n.v. Nuon Infra West en Nadine Netwerk B.V. (de netwerkeigenaren). Volgens de WON moet de economische eigendom van deze netwerken worden overgedragen aan Liander, de 100%-dochteronderneming van Nuon die is aangewezen als beheerder van de gas- en elektriciteits netwerken. De overdracht van de economische eigendom heeft op 30 juni 2008 plaatsgevonden door middel van een interne herstructurering, waarbij de aandelen van de drie eerstgenoemde netwerkeigenaren zijn overgedragen aan Liander. Nadine Netwerk B.V. is kort daarop opgericht als houdstervennootschap van de aan TenneT in beheer over te dragen hoogspanningsnetwerken. Vanaf 30 juni moment voert Liander zijn wettelijke taken als netbeheerder zelf uit (op grond van het concept van de ‘brede’ netbeheerder). De hieraan gerelateerde kosten, onder meer in verband met de ontvlechting van centrale service-units, de ontvlechting van bestaande en de implementatie van nieuwe ICT-systemen, dissynergieën en externe advieskosten mogen niet worden doorbelast in de tarieven.
Voorwaardelijke activa Eind 2005 heeft Nuon overeenstemming bereikt met Statkraft over de afkoop van de verplichting tot het afnemen van groencertificaten op geproduceerde stroom uit de windparken Smøla 1 en 2 en Hitra in Noorwegen. Nuon behoudt het recht op 50% van de winst op de mogelijke toekomstige verkoop van de groencertificaten uit de drie windparken.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
1 29
Noot 21 Opbrengsten uit hoofde van verkochte goederen en geleverde diensten Opbrengsten uit hoofde van verkochte goederen en geleverde diensten € miljoen
2008
2007 1.860
Warmte en overige producten
2.905 2.248 994
Totaal
6.147
5.650
Elektriciteit Gas
De omzet Elektriciteit over 2008 bevat de negatieve resultaten uit hoofde van fair value-mutaties van financiële instrumenten en derivaten, die voornamelijk bestaan uit energie commodity-contracten, van in totaal
2.857 933
€ 166 miljoen, met name als gevolg van de ontwikkeling van de marktprijzen voor olie, kolen, gas, elektriciteit en CO2-emissierechten (2007: negatieve resultaten van € 57 miljoen).
Noot 22 Overige baten Overige baten € miljoen
2008 Amortisatie bijdragen in aanleg Overige bedrijfsopbrengsten
Totaal overige bedrijfsopbrengsten
2007
47 77
59
124
103
44
Noot 23 Kosten inkoop van energie, grond- en hulpstoffen Kosten inkoop van energie, grond- en hulpstoffen € miljoen
2008
2007 -1.428
Warmte en overige producten
-1.553 -1.710 -362
Totaal
-3.625
-3.073
Elektriciteit Gas
In de kosten inkoop van elektriciteit over 2008 zijn mede verantwoord een bate van € 28 miljoen met betrekking tot voorgaande jaren van met
-1.305 -340
name duurzame energie (voornamelijk REB). In 2007 is hiervoor een bate van € 10 miljoen verantwoord.
Noot 24 Kosten uitbesteed werk Kosten uitbesteed werk € miljoen
2008 Inhuur van personeel Overige kosten
Totaal
2007
-197 -52
-129
-249
-176
-47
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
130 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Noot 25 Personeelskosten Personeelskosten € miljoen
2008
2007
-579 -39
Salarissen Sociale lasten
-528 -33
Pensioenlasten: - Afgedragen premies aan collectieve regelingen van meerdere werkgevers die als toegezegde-bijdrageregeling worden behandeld
-54 –
- Lasten voor overige vergoedingen na uitdiensttreding
-51 -2
-54
-53
-6 5
Ontslagvergoedingen/reorganisatiekosten Lasten voor overige langetermijnpersoneelsbeloningen
1 1
-1
2
-23
-29
-696
-641
Overige personeelskosten
Totaal
De personeelskosten inzake pensioenen, reorganisaties en overige langetermijnpersoneelsbeloningen luiden als volgt:
Personeelskosten inzake pensioenen, reorganisatie en overige langetermijnpersoneelsbeloningen € miljoen
Premies collectieve regelingen
Overige Vergoedingen Ontslag-/ langetermijnna uitdienst reorganisatie personeels treding kosten beloningen
Totaal
2007 Afgedragen premies aan collectieve regelingen van meerdere werkgevers
-51
–
–
–
-51
Dotatie voorziening
–
–
-7
-1
-8
Vrijval voorziening reorganisatiekosten
–
–
13
–
13
Rentekosten
–
-1
-1
-1
-3
Actuariële winsten en verliezen
–
-1
-1
–
-2
-51
-2
4
-2
-51
Actuariële winsten en verliezen
-54 – – – –
– – 1 -1 –
– -12 7 -1 –
– -16 7 -4 18
-54 -28 15 -6 18
Totaal 2008
-54
–
-6
5
-55
Totaal 2007 2008 Afgedragen premies aan collectieve regelingen van meerdere werkgevers Dotatie voorziening Vrijval voorziening reorganisatiekosten Rentekosten
<
I n hou dsopgave Jaarre kening 13 1
J aarre ken ing 2 00 8
In 2006 is, als gevolg van de wettelijke maatregelen rondom VUT en prepensioen, in de cao die in december 2006 tot stand is gekomen een overgangsregeling gecreëerd voor oudere werknemers die de mogelijkheid biedt om in de toekomst minder te gaan werken. De vergoedingen na
uitdiensttreding bestaan voornamelijk uit de regeling inzake de ziektekostenverzekering van gepensioneerde medewerkers. Het aantal werknemers in dienst gebaseerd op een 38-urige werkweek (FTE’s) was:
Werknemers in dienst (FTE’s) € miljoen
2008
2007
Gemiddeld voor het jaar Werkzaam bij voortgezette bedrijfsactiviteiten
10.339
9.874
Per 31 december Werkzaam bij voortgezette bedrijfsactiviteiten
10.697
9.980
648
543
Aantal werknemers buiten Nederland
Bestuurdersbeloningen
Deze drie paragrafen zijn opgenomen op pagina 80 tot en met 86 van ons jaarverslag 2008.
Het remuneratierapport omvat het beloningsbeleid, de uitvoering van het beloningsbeleid en de beloning van de Raad van Commissarissen.
Noot 26 Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen materiële vaste activa Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen materiële vaste activa € miljoen
Land en gebouwen
Elektriciteits centrales
Gasvelden en platforms
Netwerken
Overige vaste bedrijfsmiddelen
Totaal
2007 Afschrijvingen
-7
-58
-183
–
-91
-339
Bijzondere waardeverminderingen
–
-15
-4
–
-16
-35
Terugname van eerdere waardeverminderingen
–
10
1
–
–
11
-7
-63
-186
–
-107
-363
-8
-65
-182
-57
-100
-412
Bijzondere waardeverminderingen
–
-8
-1
–
–
-9
Terugname van eerdere waardeverminderingen
–
4
3
–
3
10
-8
-69
-180
-57
-97
-411
Totaal 2007 2008 Afschrijvingen
Totaal 2008
Voor een toelichting op de (terugname van eerdere) bijzondere waardeverminderingen wordt verwezen naar de toelichting op de materiële vaste activa (noot [3]).
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
132 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Noot 27 Amortisatie en bijzondere waardeverminderingen immateriële vaste activa Amortisatie en bijzondere waardeverminderingen immateriële vaste activa € miljoen
2008
2007
Bijzondere waardeverminderingen goodwill
-1 –
-1
Totaal
-1
-1
Amortisaties
–
Voor een toelichting op de bijzondere waardeverminderingen wordt verwezen naar de toelichting op de immateriële vaste activa (noot [4]).
Noot 28 Overige bedrijfskosten Overige bedrijfskosten € miljoen
2008
2007
Overig
-42 -104 -47 -85 -384
-256
Totaal
-662
-498
Dotaties voorzieningen Onderhoud Huren, leasen en pachten Marketingkosten
De vergoedingen voor geleverde diensten door PricewaterhouseCoopers voor de jaren 2008 en 2007 kunnen worden onderverdeeld naar: ■■ Vergoedingen voor controleopdrachten: hieronder zijn begrepen de vergoedingen voor het controleren van de statutaire en geconsolideerde jaarrekening(en) alsmede kwartaalberichten en overige rapportages; ■■ Vergoedingen voor controlegerelateerde opdrachten: hieronder zijn begrepen vergoedingen voor werkzaamheden verricht in het kader
■■ ■■
-6 -105 -55 -76
van prospectussen, vergoedingen voor bijzondere controles en advisering die geen verband houdt met statutaire controles; Vergoedingen voor belastingadviezen; Overige niet-controlegerelateerde vergoedingen: dit betreft onder meer kosten van ondersteuning en advisering bij acquisities.
De accountantsvergoedingen zijn als volgt te specificeren:
Accountantskosten € miljoen
2008
2007
Aard van de werkzaamheden:
- Andere niet-controlediensten
2,6 4,1 0,8 0,5
Totaal
8,0
- Onderzoek van de jaarrekening - Andere controleopdrachten - Adviesdiensten op fiscaal terrein
2,9 4,2 1,7 0,7 9,5
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
133
Noot 29 Financiële baten Financiële baten € miljoen
2008 Rente-inkomsten uit kasgeldleningen en deposito's Overige financiële baten Valutaomrekeningsverschillen
Totaal
2007
91 53 37
65
181
90
11 14
Noot 30 Financiële lasten Financiële lasten € miljoen
2008
2007
Valutaomrekeningsverschillen
-74 -1 -32 -6
-26
Totaal
-113
-120
Leningen van derden Oprenting voorzieningen Overige financiële lasten
-79 -1 -14
Noot 31 Belastingen Belastingen € miljoen
2008 Belastinglast Mutatie latente belastingen
Totaal
2007
-189 78
-194
-111
-237
-43
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
134 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Onderstaande tabel geeft de aansluiting weer tussen het tarief voor de vennootschapsbelasting in Nederland en de effectieve belastingdruk:
Reconciliatie effectieve belastingdruk %
2008 Belastingtarief in Nederland
2007
25,5
25,5
Effect van: - Waardering tijdelijke verschillen en verliezen - Posten waarover geen belasting is berekend - Vrijval verplichtingen vennootschapsbelasting voorgaande jaren - Niet-gewaardeerde fiscale verliezen - Gebruikmaking van verliescompensaties - Uitloop niet gewaardeerde verschillen en verliezen - Deelnemingsvrijstelling - Fiscale stimuleringsmaatregelen en overige
-11,1 -0,1 -0,9 0,3 – -0,8 -0,3 0,1
Effectieve belastingdruk
12,7
– -0,1 – 0,9 -4,3 – -0,4 -0,1 21,5
De verlaging van de effectieve druk door waardering van tijdelijke verschillen en verliezen wordt veroorzaakt door de eenmalige bate inzake de waardering van de tijdelijke verschillen bij electriciteits centrales en het waarderen van de fiscale verliezen bij buitenlandse groepsmaatschappijen (in België).
en interestbetalingen en de positieve ontwikkeling van het werkkapitaal in 2008, door onder meer hogere ontvangen collaterals in de handels omgeving. De collateralstortingen op margin accounts die wij zelf hebben gedaan, zijn niet als kasuitstroom meegenomen, maar opgenomen als ‘niet vrij ter beschikking staande liquide middelen’.
De post uitloop niet-gewaardeerde verschillen en verliezen heeft betrekking op het gebruikmaken van niet-gewaardeerde tijdelijke verschillen en verliezen van de buitenlandse entiteiten door hogere fiscale afschrijvingen en verliesverrekening.
Kasstroom uit investeringsactiviteiten
In 2007 is met de Nederlandse fiscus overeenstemming bereikt over de finale vaststelling van compensabele verliezen uit eerdere jaren. Aangezien deze verliezen niet waren gewaardeerd, heeft dit geleid tot een belastingbate in de cijfers over 2007. Dit effect is in bovenstaande tabellen opgenomen in de posten Belastinglast respectievelijk Gebruikmaking van verliescompensaties. Bij de afhandeling van de aangifte vennootschapsbelasting 2002 bleek de verantwoorde schuld hoger te zijn dan op basis van de ingediende aangifte vennootschapsbelasting verschuldigd was. Deze schuld is vrijgevallen ten gunste van het resultaat 2008. De fiscale stimuleringsmaatregelen hebben betrekking op de Energieinvesteringsaftrek (EIA). Hierbij wordt ten behoeve van de fiscale winstberekening een gedeelte van het investeringsbedrag in mindering gebracht op het fiscale resultaat van het boekjaar.
Noot 32 Toelichting op het geconsolideerd kasstroomoverzicht Kasstroom uit operationele activiteiten De kasstroom uit operationele activiteiten over 2008 bedroeg € 1.028 miljoen, ten opzichte van € 1.159 miljoen in 2007. De daling van het operationele resultaat, waarin belangrijke (non-cash) belastingbaten zijn begrepen, werd voor een deel gecompenseerd door lagere belasting-
De uitgaande kasstroom uit investeringsactiviteiten over het boekjaar steeg van € 401 miljoen in 2007 tot € 1.215 miljoen in 2008. Deze stijging hangt voor een groot deel samen met de overname van Burlington van ConocoPhillips. Daarnaast zijn de bruto-investeringen in materiële vaste activa ten opzichte van 2007 gestegen tot € 940 miljoen (2007: € 523 miljoen). De investeringen hebben voor een groot deel betrekking op investeringen in de vervanging en de uitbreiding van het elektriciteitsen gasnetwerk, investeringen in de centrales en in gasaansluitingen en -installaties. De hogere investeringen in 2008 ten opzichte van de vergelijkbare periode hangen voor een groot deel samen met de investeringen in Magnum.
Kasstroom uit financieringsactiviteiten De uitgaande financieringskasstroom bedroeg € 523 miljoen in 2008, ten opzichte van € 409 miljoen in 2007. De hogere uitgaande kasstroom kan vooral verklaard worden door hogere aflossingen op langlopende leningen en een hoger uitbetaald dividend vergeleken met 2007.
Noot 33 Winst per aandeel De winst per aandeel wordt berekend door het aan aandeelhouders van Nuon toe te rekenen resultaat na belastingen te delen door het gewogen gemiddeld aantal uitstaande aandelen. Het gewogen gemiddeld aantal uitstaande aandelen bedroeg gedurende 2008 136.794.964 (2007: 135.140.791). Het gewogen gemiddeld aantal aandelen dat gebruikt wordt in de calculatie van de verwaterde winst per aandeel bedroeg gedurende 2008 en 2007 136.794.964. Het aantal nog uit te geven aandelen op basis van de excedentregeling bedraagt ultimo 2008 nihil (ultimo 2007: nihil).
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
135
Winst per aandeel
Gewogen gemiddeld aantal aandelen Aanpassing voor veronderstelde conversie van converteerbare leningen
Gewogen gemiddeld aantal aandelen voor berekening van de verwaterde winst per aandeel
2008 136.794.964 –
2007 135.140.791 1.654.173
136.794.964
136.794.964
Beëindigde bedrijfsactiviteiten
5,59 –
0,08
Winst per aandeel (¤)
5,59
6,47
Beëindigde bedrijfsactiviteiten
5,59 –
0,08
Verwaterde winst per aandeel (¤)
5,59
6,40
Winst per aandeel (¤) Voortgezette bedrijfsactiviteiten
6,39
Verwaterde winst per aandeel (¤) Voortgezette bedrijfsactiviteiten
Noot 34 Vergunningen n.v. Nuon Infra West, n.v. Nuon Infra Oost en Nadine Netwerk B.V., alle 100%-dochterondernemingen van Nuon, zijn eigenaar van netten voor het transport van gas en elektriciteit in Nederland. Overeenkomstig de Elektriciteitswet 1998 (E-wet) en de Gaswet (G-wet) hebben deze dochter ondernemingen Liander N.V. aangewezen als netbeheerder van hun elektriciteits- en gasnetten voor een periode van 10 jaar (expiratiedatum: 9 februari 2010 voor elektriciteit en 16 december 2011 voor gas). Het gebruik van de netten is geregeld in beheersovereenkomsten tussen Liander N.V. en de genoemde dochterondernemingen. Liander N.V. voert de taken uit die in de E-wet en G-wet zijn vastgelegd. De Energiekamer houdt toezicht op de uitvoering hiervan en stelt maximumtarieven vast voor het gebruik van de netwerken. De minister van Economische Zaken beschikt krachtens de E-wet en de G-wet over de bevoegdheid om in zeer bijzondere situaties, waarbij de continuïteit van de energievoorziening in het geding is, de aanwijzing van een netbeheerder vervallen te verklaren en een andere kwalificerende rechtspersoon als netbeheerder aan te wijzen. De levering van elektriciteit en gas in Nederland is sinds 1 juli 2004 volledig geliberaliseerd, zij het dat een leverancier voor de levering een vergunning krachtens de E-wet of G-wet moet hebben. Nuon is vergunninghouder voor de levering van elektriciteit en gas. De Energiekamer heeft de bevoegdheid om de leveringstarieven voor kleinverbruikers elektriciteit en gas te beoordelen op redelijkheid en eventueel in te grijpen door vaststelling van een maximumtarief (vangnetregulering). De meting van de getransporteerde en geleverde elektriciteit en gas in Nederland is wettelijk geregeld en vastgelegd in de meetcode. Liandon Meetbedrijf N.V. verzorgt deze metingen en is daartoe ISO 9001-gecertificeerd en officieel erkend als meetbedrijf. Deze erkenning wordt per kalenderjaar bekrachtigd door TenneT.
6,32
In november 2006 is de Wet onafhankelijk netbeheer (WON) aangenomen. De WON heeft wijzigingen aangebracht in de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet. Op grond van de WON was Liander verplicht per 1 januari 2008 het beheer van haar hoogspanningsnetten van 110 kV en hoger aan de landelijk netbeheerder TenneT over te dragen. TenneT heeft zichzelf daartoe conform de bepalingen van de WON aangewezen als beheerder van die netten, met uitzondering van de hoogspanningsnetten die deel uitmaken van een cross border lease-contract. De overdracht van beheer aan TenneT per 1 januari 2008 heeft vanwege de complexiteit van de uitvoering en om de leveringszekerheid te waarborgen in eerste instantie plaatsgevonden door een aantal overgangsmaatregelen met TenneT overeen te komen. In 2009 zal gestreefd worden naar een definitieve regeling die uitvoering van de WON beoogt. Overleg met TenneT daarover is gaande.
Noot 35 Verbonden partijen Als houder van 45% van de aandelen in de vennootschap, heeft de provincie Gelderland invloed van betekenis op Nuon en wordt ze op grond hiervan aangemerkt als een verbonden partij. De resterende aandelen worden ultimo 2008 gehouden door 58 aandeelhouders, geen van alle een verbonden partij. De Nuon-groep heeft belangen in diverse deelnemingen en joint ventures, waarin ze ofwel invloed van betekenis heeft, maar geen beslissende zeggenschap, ofwel gezamenlijke zeggenschap uitoefent in bedrijfsvoering en financieel beleid. Transacties met deze partijen, waarvan sommige significant zijn, worden uitgevoerd tegen marktcondities en prijzen die niet gunstiger zijn dan die welke bedongen zouden zijn met derde, onafhankelijke partijen.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
136 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Met verbonden partijen zijn de volgende transacties gedaan uit hoofde van inkoop en verkoop van goederen en diensten:
Transacties met verbonden partijen € miljoen
2008
De toename van de verkoop van goederen en diensten in 2008 ten opzichte van 2007 wordt voornamelijk veroorzaakt door energie leveringen aan deelnemingen en joint ventures die actief zijn op het gebied van warmtelevering. Er zijn geen transacties van betekenis uitgevoerd met personen die als verbonden partij kunnen worden aangemerkt. Door Nuon is een beperkt aantal leningen verstrekt aan verbonden partijen. Het uitstaande bedrag bedraagt ultimo 2008 € 1 miljoen (2007: € 2 miljoen).
2007
95
Verkoop van goederen en diensten
23
Noot 36 Activa en passiva aangehouden voor verkoop en beëindigde bedrijfsactiviteiten
Op grond van de WON zijn wij verplicht per 1 januari 2008 het beheer van onze hoogspanningsnetten van 110 kV en hoger aan de landelijk netbeheerder TenneT over te dragen. De overdracht van beheer aan TenneT per 1 januari 2008 heeft vanwege de complexiteit van de uit voering en om de leveringszekerheid te waarborgen, in eerste instantie plaatsgevonden door een aantal overgangsmaatregelen met TenneT overeen te komen. In het tweede kwartaal van 2008 is meer duidelijkheid gekomen over de overdracht. Op basis van deze ontwikkelingen en de verwachting dat de overeenkomst binnen een jaar na het tweede kwartaal definitief zal zijn gemaakt en de overdracht zal hebben plaatsgevonden, hebben wij deze netten vanaf het tweede kwartaal geclassificeerd als ‘vaste activa aangehouden voor de verkoop’.
In 2008 heeft Nuon haar belangen verkocht in Arctic Wind SA. Daarnaast zijn enkele kleinere groepsmaatschappijen verkocht. In 2007 zijn enkele kleinere deelnemingen verkocht.
Hieronder volgt een onderverdeling van het totale balanssaldo van de activiteiten die worden geclassificeerd als aangehouden voor verkoop:
Balanssaldi bedrijven aangehouden voor verkoop € miljoen
Materiële vaste activa Immateriële vaste activa Financiële vaste activa
Totaal vaste activa
2008 243 – –
2007 – – –
243
–
–
–
243
–
Totaal langlopende verplichtingen
56
–
Totaal kortlopende verplichtingen
–
–
56
–
Totaal vlottende activa Totaal activa
Totaal verplichtingen
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
137
In onderstaand overzicht is de geconsolideerde winst- en verliesrekening opgenomen, waarin een onderverdeling is gemaakt tussen de voortgezette activiteiten zoals vermeld in de winst- en verliesrekening en de beëindigde activiteiten.
Geconsolideerde winst- en verliesrekening onderverdeeld naar voortgezette en beëindigde bedrijfsactiviteiten € miljoen
Voortgezette activiteiten 2007 2008
Beëindigde activiteiten 2008 2007
Totaal 2008
2007
Bedrijfsopbrengsten – –
–
–
-641
– – –
-411
-363
-1 -662
-1 -498
-5.644
-4.752
158 -5.486
Bedrijfsresultaat
785
Financiële baten
Resultaat voor belastingen
181 -113 8 16 877
Belastingen
Resultaat na belastingen
Opbrengsten uit hoofde van verkopen van goederen en diensten Overige baten
6.147 124
5.650
6.147 124
5.650
-3.625 -249 -696
-3.073
-3.073
–
-3.625 -249 -696
–
–
-411
-363
– – –
–
-1 -662 -5.644
-498 -4.752
– –
–
-4.639
–
158 -5.486
-4.639
1.114
–
11
785
1.125
90
–
1.102
– – – – –
11
181 -113 8 16 877
-111
-237
–
–
-111
-237
766
865
–
11
766
876
1
1
–
–
–
1
765
864
–
11
765
875
103
11
114
Bedrijfskosten Kosten inkoop van energie, grond- en hulpstoffen Kosten uitbesteed werk Personeelskosten Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen materiële vaste activa Amortisatie en bijzondere waardeverminderingen immateriële vaste activa Overige bedrijfskosten
Totaal brutobedrijfskosten Af: Werk uitgevoerd door de groep en gekapitaliseerd als materiële vaste activa in uitvoering
Totaal bedrijfskosten
Financiële lasten Aandeel in resultaat na belastingen deelnemingen Aandeel in resultaat na belastingen joint ventures
-176
113
-120 5 13
–
– –
– – –
-176 -641
-1
113
90 -120 5 13 1.113
waarvan: - Resultaat na belastingen toerekenbaar aan minderheidsaandeelhouders
Aan aandeelhouders van Nuon toe te rekenen resultaat na belastingen
Het resultaat uit beëindigde bedrijfsactiviteiten in 2007 bestaat uit overige baten van enkele afgestoten deelnemingen.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
138 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Noot 37 Informatie omtrent risico’s en financiële instrumenten Algemeen De volgende financiële risico’s kunnen worden onderscheiden: marktrisico, kredietrisico en liquiditeitsrisico. Het marktrisico wordt gedefinieerd als het risico van een verlies als gevolg van een negatieve verandering van marktprijzen. Nuon staat hoofdzakelijk bloot aan het commodity-prijs risico en aan valuta- en interestrisico. Het kredietrisico is het risico dat voortkomt uit het in gebreke blijven van tegenpartijen, met inbegrip van leveranciers, beleggingen en tegenpartijen waarmee handels- en verkoop transacties worden aangegaan. Het liquiditeitsrisico is het risico dat de onderneming niet in staat zal zijn om te voldoen aan de verplichtingen in verband met financiële instrumenten. Deze noot geeft informatie over de bovengenoemde financiële risico’s waaraan Nuon is blootgesteld, de doelstellingen en het beleid betreffende de beheersing van risico’s uit hoofde van financiële instrumenten, alsmede het beheer van kapitaal. Nadere kwantitatieve toelichtingen worden gegeven in de diverse voetnoten in de geconsolideerde jaarrekening.
Marktrisico Nuon is onderhevig aan de volgende potentiële marktrisico’s: ■■ Commodity-prijsrisico: het risico dat de waarde van een financieel instrument verandert als gevolg van veranderingen in commodity-prijzen; ■■ Weerrisico: het risico dat de waarde van een financieel instrument verandert als gevolg van temperatuurschommelingen; ■■ Valutarisico: het risico dat de waarde van een financieel instrument verandert als gevolg van fluctuaties van valutakoersen; ■■ Interestrisico: het risico dat de waarde van een financieel instrument verandert als gevolg van veranderingen in marktrentes. Nuon dekt marktrisico’s af middels de aan- en verkoop van derivaten. Nuon probeert deze praktijk zoveel mogelijk te spiegelen in de boek houding door het toepassen van hedge accounting. Alle transacties worden uitgevoerd binnen de richtlijnen zoals goedgekeurd door de Raad van Bestuur. Commodity-prijsrisico Nuon is gevoelig voor het effect van marktfluctuaties in de prijzen van diverse energie-commodities, waaronder maar niet uitsluitend: elektriciteit, steenkool, aardgas, olie en CO2. Deze risico’s vloeien voort
uit de eigendom van fysieke activa (met name aardgas- en kolengestookte elektriciteitscentrales in Nederland, alsmede belangen in gasvelden in de Noordzee), verkoopposities in elektriciteit en gas voor levering aan zowel huishoudens als zakelijke klanten in de kernmarkten van Nuon (Nederland, Duitsland en België) en de eigen posities die in deze markten voor energie-commodities worden ingenomen. Alle marktrisico’s die samenhangen met commodity-prijsrisico’s worden vastgesteld volgens de Value at Risk (VaR)-methode. Bij de VaR-berekening worden potentiële veranderingen in de waarde van commodity-posities als gevolg van marktprijsbewegingen gekwantificeerd. Nuon is van mening dat alle commodity-prijsrisico’s op dezelfde wijze moeten worden gevolgd, ongeacht de herkomst, als gevolg van eigendom van activa, verkopen, afdekkingstransacties of handel voor eigen rekening. De totale VaR moet in deze context gezien worden. De gegevens die voor de VaR-berekening worden gebruikt zijn posities (openstaande volumes), actuele marktprijzen en de veranderlijkheid van prijzen (volatiliteiten en correlaties). Al deze gegevens worden dagelijks bijgewerkt. Nuon hanteert een betrouwbaarheidsniveau van 95% en een tijdshorizon van een dag. De VaR geeft derhalve het verlies op basis van marktwaarde aan dat ontstaat door een verandering die de marktprijzen, onder normale omstandigheden, op een dag ondergaan en dat naar verwachting slechts 5% van de tijd wordt overschreden (1 op de 20 dagen). Alle posities die voortvloeien uit de handel in commodities, het bezit van activa en inkoopactiviteiten worden in aanmerking genomen bij de berekening van de VaR. Dit betekent dat de VaR ook activiteiten omvat die volgens het beginsel van ‘accrual accounting’ worden verantwoord. De hoogte van de VaR voor de handels-, activa- en inkoopportefeuilles en de totale VaR worden dagelijks gerapporteerd en vergeleken met de goedgekeurde limieten. De totale VaR was gemiddeld € 50,8 miljoen in 2008, vergeleken met € 18,8 miljoen in het voorgaande jaar. Zoals hierboven aangegeven is hierin ook het handelsboek opgenomen, dat volledig bestaat uit zowel fysieke posities als financiële instrumenten. De gemiddelde totale VaR was in 2008 hoger dan in 2007 als gevolg van de hogere volatiliteit en het hogere niveau van energie commodity-prijzen. Deze factoren hebben direct geleid tot een hogere VaR. Onderstaande tabel geeft inzicht in het niveau van de handels-VaR gedurende het boekjaar.
Value-at-Risk-analyse € miljoen
Handels-VaR-niveaus 2008 Per 31 december Gemiddelde over het jaar
Het VaR-model wordt regelmatig getoetst aan historische gegevens. In het afgelopen jaar deden zich op negen dagen grotere veranderingen in de winsten en verliezen voor dan verwacht. Dit biedt vertrouwen in
2007
6,4 7,6
5,6 6,5
het toegepaste model (2007: negen dagen). Limieten worden regelmatig beoordeeld om ervoor te zorgen dat deze in overeenstemming zijn met de risicobereidheid, de marktontwikkelingen en de bedrijfsactiviteiten.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
Leningen van de Nuon-groep worden in beginsel in euro’s afgesloten. In het verleden heeft Nuon een lening in Japanse yen afgesloten. Deze vertegenwoordigde per 31 december 2007 een bedrag van JPY 8,4 miljard (€ 52 miljoen). Deze lening is in 2008 geheel afgelost conform het aflossingsschema.
Weer-risico Nuon staat bloot aan variabiliteit in gasopbrengsten als gevolg van temperatuurschommelingen. Om dit risico af te dekken, zijn in 2007 weerswaps afgesloten voor de periode 1 november 2007 tot en met 30 april 2008 en werden eind 2008 nieuwe swaps afgesloten voor de periode 1 januari 2009 tot en met 30 april 2009. De afrekening op de weerswap is afhankelijk van het aantal graaddagen (werkelijke gemiddelde dagtemperatuur ten opzichte van een afgesproken niveau) en is gekoppeld aan een maximaal uit te keren bedrag.
Nuon heeft zekerheden gesteld in de vorm van deposito’s in buitenlandse valuta. Deze zekerheden dienen ter dekking van afgesloten letters of credit samenhangend met cross border lease-transacties en worden afgedekt door middel van cross currency renteswaps. Nuon heeft uit dien hoofde zekerheden gesteld ten bedrage van USD 79 miljoen (€ 57 miljoen) per 31 december 2008 (2007: USD 149 miljoen/ € 102 miljoen). Het bedrag hiervan dat in een afdekkingsrelatie (hedgerelatie) is gebracht was nihil (2007: USD 38 miljoen). Genoemde zekerheden zijn in economische zin volledig afgedekt.
Voor de swap die betrekking had op de periode tot en met 30 april 2008 is er in 2008 een bedrag van € 2 miljoen verantwoord als opbrengst uit hoofde van deze swap (2007: € 19 miljoen aan inkomsten uit hoofde van weerswaps in 2007). Valutarisico Algemeen Nuon loopt valutarisico op inkopen, handelsactiviteiten, liquide middelen, opgenomen leningen en overige balansposities die luiden in een andere valuta dan de euro. Valutarisico’s ontstaan hoofdzakelijk uit hoofde van posities in USD en in beperktere mate uit hoofde van posities in GBP, CHF, JPY, PLN en NOK. Nuon heeft een ‘exposure based’ valutabeleid. Nuon onderkent drie soorten risico’s met betrekking tot vreemde valuta: ■■ Transactierisico’s betreffen risico’s ten aanzien van toekomstige kasstromen in vreemde valuta, alsmede ten aanzien van balansposities in vreemde valuta. Genoemde risico’s worden voor 100% afgedekt.
Overige monetaire activa en verplichtingen die in andere valuta dan de euro worden aangehouden, alsmede verwachte transacties in buitenlandse valuta die vrijwel zeker zullen plaatsvinden worden doorgaans afgedekt met valutatermijncontracten. Onder de verwachte transacties in buitenlandse valuta, valt de aankoop van onderdelen van de geplande multi-fuel centrale, ter hoogte van JPY 37 miljard (€ 292 miljoen) (2007: JPY 50 miljard/€ 304 miljoen). ■■
Dochterondernemingen rapporteren valutaposities en -risico’s aan de Treasury-afdeling binnen Nuon. Deze posities en risico’s worden voornamelijk ‘back-to-back’ ingedekt bij externe tegenpartijen door middel van average rate opties, cross currency renteswaps en spot- en valutatermijncontracten. ■■
De financiële afwikkeling van inkopen van commodities in buitenlandse valuta wordt, voor zover gecommitteerd, afgedekt door middel van valutatermijncontracten en average rate opties. Nuon classificeert de average rate opties (termijncontracten) ter afdekking van verwachte transacties voor zover mogelijk als kasstroomafdekking, en waardeert ze tegen reële waarde, waarbij wijzigingen in de reële waarde worden verantwoord in het eigen vermogen totdat de afgedekte post invloed krijgt op de winst- en verliesrekening. Op een deel van deze transacties en op de valutatermijncontracten wordt geen hedgeaccounting toegepast. Wijzigingen in de reële waarde van deze derivaten worden verantwoord in de winst- en verliesrekening.
139
Translatierisico’s betreffen risico’s ten aanzien van de omrekening van buitenlandse dochterondernemingen waarvan de functionele valuta anders is dan de euro. De risico’s die hieruit voortvloeien worden alleen afgedekt indien Nuon verwacht de betreffende bedrijfsactiviteiten op termijn te beëindigen. De nettovermogenswaarde van de dochteronderneming kan dan worden afgedekt. Indien er geen besluit is de betreffende dochteronderneming af te stoten of te sluiten, dan worden de omrekenverschillen via de translatiereserve in het eigen vermogen verantwoord. Economische risico’s zijn gerelateerd aan een mogelijke verslechtering van de concurrentiepositie als gevolg van een verandering in de waarde van buitenlandse valuta. Deze risico’s worden over het algemeen niet afgedekt, maar worden van geval tot geval beoordeeld.
Blootstelling aan valutarisico’s en gevoeligheidsanalyse De blootstelling van Nuon aan valutarisico’s gebaseerd op nominale waarden is opgenomen in de tabel op de volgende pagina. Deze tabel geeft weer wat een mogelijke stijging of daling van de waarde van vreemde valuta ten opzichte van de euro, indien alle andere omstandigheden ongewijzigd blijven, voor een effect zou hebben op de financiële baten en lasten en op het vermogen van Nuon, voor belasting. Hierbij is rekening gehouden met de ter afdekking van het valutarisico afgesloten derivaten. De effecten op vermogen en resultaat zijn berekend tegen balanskoers.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
140 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Gevoeligheidsanalyse valutarisico’s € miljoen
Posities
Resultaat
Eigen vermogen
Daling van 10% Stijging van 10% Daling van 10% Stijging van 10% ten opzichte ten opzichte ten opzichte ten opzichte van de euro van de euro van de euro van de euro Per 31 december 2008 Risicopositie in USD Totale afgedekte risico's in USD
Gevoeligheid kasstroom in USD (netto) Risicopositie in JPY Totale afgedekte risico's in JPY
Gevoeligheid kasstroom in JPY (netto) Risicopositie in CHF Totale afgedekte risico's in CHF
Gevoeligheid kasstroom in CHF (netto) Risicopositie in GBP Totale afgedekte risico's in GBP
Gevoeligheid kasstroom in GBP (netto) Risicopositie in PLN Totale afgedekte risico's in PLN
Gevoeligheid kasstroom in PLN (netto) Risicopositie in NOK Totale afgedekte risico's in NOK
Gevoeligheid kasstroom in NOK (netto) Totale risicopositie in vreemde valuta Totale afgedekte risico's in vreemde valuta Gevoeligheid kasstroom in vreemde valuta (netto)
-307 311 4
-39 -27 -66
43 38 81
-2 2 –
3 -3 –
-294 293 -1
– – –
– – –
29 -29 –
-29 29 –
-46 46 –
– – –
– – –
5 -5 –
-5 5 –
3 -3 –
– -3 -3
– 4 4
– – –
– – –
2 -2 –
– – –
– – –
– – –
– – –
2 -2 –
– – –
– – –
– – –
– – –
-640
-39
43
32
-31
643
-30
42
-32
31
3
-69
85
–
–
-97
-15
15
-10
10
99
-13
19
6
-5
2
-28
34
-4
5
Per 31 december 2007 Risicopositie in USD Totale afgedekte risico's in USD
Gevoeligheid kasstroom in USD (netto) Risicopositie in JPY Totale afgedekte risico's in JPY
Gevoeligheid kasstroom in JPY (netto) Risicopositie in CHF Totale afgedekte risico's in CHF
Gevoeligheid kasstroom in CHF (netto) Risicopositie in GBP Totale afgedekte risico's in GBP
Gevoeligheid kasstroom in GBP (netto) Totale risicopositie in vreemde valuta Totale afgedekte risico's in vreemde valuta Gevoeligheid kasstroom in vreemde valuta (netto)
-356
–
–
35
-35
356
–
–
-35
35
–
–
–
–
–
-35
4
-4
–
–
35
-4
4
–
–
–
–
–
–
–
-2
–
–
–
–
–
–
–
–
–
-2
–
–
–
–
-490
-11
11
25
-25
490
-17
23
-29
30
–
-28
34
-4
5
<
I n hou dsopgave Jaarre kening 1 41
J aarre ken ing 2 00 8
De voorgaande tabel omvat risicoposities uit hoofde van blootstellingen aan valutarisico’s, ongeacht of deze risico’s voortvloeien uit financiële instrumenten of anderszins. De effecten op de winst- en verliesrekening en het eigen vermogen zijn weergegeven alleen rekening houdend met financiële instrumenten, met uitzondering van de hieronder omschreven omrekening van de deelneming in USD. Van de totale risicopositie in USD heeft € 1 miljoen negatief (2007: € 66 miljoen positief) betrekking op risico’s uit hoofde van translatie van deelnemingen in USD. Dit zijn geen financiële instrumenten volgens de definitie van IAS 39. Het effect op het eigen vermogen van deze instrumenten is nihil (2007: € 7 miljoen negatief) bij een daling van 10% ten opzichte van de euro en nihil (2007: € 7 miljoen positief) bij een even grote stijging.
De belangrijkste effecten in voorgaande tabel ten aanzien van de blootstelling aan valutarisico’s in USD hangen samen met de average rate opties die worden afgesloten ter dekking van het valutarisico op inkopen van commodities. Voor die average rate opties die niet worden aangewezen als kasstroomafdekking vallen de effecten van de gevoeligheidsanalyse in de winst- en verliesrekening. Hiertegenover staan tegengestelde effecten ten tijde van de fysieke levering van de commodities. Deze effecten zijn niet gepresenteerd in voorgaande tabel. De volgende belangrijke wisselkoersen waren van toepassing per balansdatum:
Valutakoersen €1
USD GBP CHF JPY PLN NOK
Spotkoers per balansdatum 2007 2008 1,40 0,96 1,49 126,67 4,15 9,71
1,46 0,74 1,66 163,00 3,60 7,93
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
142 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Interestrisico Algemeen Nuon maakt gebruik van derivaten zoals renteswaps om het interestrisico te beperken. Nuon streeft een maximumfinanciering tegen vaste interest vergoedingen na van 60-70% van de totale rentedragende schulden.
In onderstaande tabel wordt inzicht gegeven in de mate waarin Nuon is blootgesteld aan wijzigingen in de interestpercentages voor financiële instrumenten. Onderstaande tabel toont de effectieve rente per balansdatum, alsmede de vervaldatum of – indien eerder – de contractuele renteherzieningsdatum. Dit betekent dat een langlopende lening waarvan de renteherzieningsdatum in het aankomende jaar ligt, geclassificeerd is in de categorie ‘Minder dan 1 jaar’.
Eerdere van vervaldatum of contractuele renteherzieningsdatum € miljoen
Effectief renteVariabel/ percentage vastrentend
Boekwaarden Minder dan 1 jaar
1 tot 5 jaar
Meer dan 5 jaar
Totaal
Per 31 december 2008 Investeringen 7,0%
Vast
–
–
243
243
3,4%
Vast
14
–
2
16
7,9%
Overige vorderingen
Vast Variabel
1 46
3 –
– –
4 46
Liquide middelen
Variabel
995
–
–
995
1.056
3
245
1.304
Vast Vast Variabel Vast Vast Variabel
-6 -21 -11 -3 – -10
-75 -105 – – – -7
-93 -96 – -791 -2 -1
-174 -222 -11 -794 -2 -18
Vast
-8
-23
-126
-157
-59
-210
-1.109
-1.378
Variabel
-119
–
–
-119
Variabel
68
–
-68
–
946
-207
-932
-193
Voor verkoop beschikbare financiële activa
Uitgegeven leningen Vastrentende leningen
Overige vorderingen Financiële leasevorderingen
Totaal activa Opgenomen leningen Achtergestelde leningen Onderhandse en groene leningen
7,8% 3,6%
Groenleningen Euro Medium Term Notes en Medium Term Notes Banken
4,3% 8,2%
Overig
Financiële leaseverplichtingen
7,0%
Totaal kort- en langlopende financiële verplichtingen Overige schulden Derivaten Renteswaps en cross currency renteswaps
Totaal verplichtingen
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
1 43
Eerdere van vervaldatum of contractuele renteherzieningsdatum (vervolg) € miljoen
Effectief renteVariabel/ percentage vastrentend
Boekwaarden Minder dan 1 jaar
1 tot 5 jaar
Meer dan 5 jaar
Totaal
Per 31 december 2007 Investeringen Voor verkoop beschikbare financiële activa
7,7%
Vast
–
–
68
68
Uitgegeven leningen Vastrentende leningen
3,5%
Variabel rentende leningen
Vast
–
–
4
4
Variabel
13
–
–
13
Overige vorderingen Financiële leasevorderingen
Vast
3
14
8
25
Overige vorderingen
2,3%
Variabel
45
–
–
45
Liquide middelen
Variabel
1.705
–
–
1.705
1.766
14
80
1.860
-181
Totaal activa Opgenomen leningen Achtergestelde leningen
7,8%
Vast
-6
-78
-97
Risicodragende leningen
8,0%
Vast
–
-87
–
-87
Onderhandse en groene leningen
3,6%
Vast
-62
-73
-50
-185
Euro Medium Term Notes en Medium Term Notes
4,1%
Vast
-58
3
-790
-845
Banken
8,2%
Vast
–
–
-2
-2
Banken
Variabel
-2
–
–
-2
Overig
Variabel
-7
–
–
-7
Vast
-11
-39
-48
-98
-146
-274
-987
-1.407
Variabel
-6
–
–
-6
Variabel
412
-300
-112
–
2.026
-560
-1.019
447
Financiële leaseverplichtingen
6,5%
Totaal kort- en langlopende financiële verplichtingen Overige schulden Derivaten Renteswaps en cross currency renteswaps
Totaal verplichtingen
Per ultimo 2008 was het bedrag aan uitstaande renteswaps van Nuon gedaald naar € 10 miljoen (2007: € 310 miljoen nominaal), doordat het grootste deel van de contracten in 2008 afliep. Met behulp van de renteswaps wordt bewerkstelligd dat voor dit bedrag vastrentende leningen worden omgezet in variabel rentende leningen. Naast renteswaps heeft Nuon cross currency renteswaps uitstaan; deze worden nader toegelicht bij valutarisico. Het bedrag van de onderliggende hoofdsommen dat van vastrentend naar variabel rentend wordt omgezet bedraagt € 68 miljoen (2007: € 412 miljoen) en is gepresenteerd in voorgaande tabellen. Alle onderliggende leningen hebben een vervaldatum van langer dan vijf jaar.
Gevoeligheidsanalyse Gevoeligheidsanalyse met betrekking tot reële waarde voor vastrentende activa en verplichtingen Nuon heeft geen vastrentende financiële activa en verplichtingen die tegen reële waarde via het resultaat worden verwerkt. Nuon heeft wel renteswaps ondergebracht in een reële-waardeafdekkingsrelatie.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
144 Nuon Jaar verslag 20 0 8
een effect voor belasting hebben op het vermogen en op het resultaat op jaarbasis (financiële baten en lasten) van Nuon zoals in onderstaande tabel weergegeven.
Gevoeligheidsanalyse met betrekking tot kasstromen voor variabel rentende activa en verplichtingen Een wijziging van 100 basispunten in de rentetarieven per 31 december 2008 zou, indien alle andere omstandigheden ongewijzigd blijven,
Gevoeligheidsanalyse interestrisico € miljoen
Posities
Resultaat
Eigen vermogen
Daling van 100 Stijging van 100 Daling van 100 Stijging van 100 basispunten basispunten basispunten basispunten 31 december 2008 Renteswaps
893 68
-9 1
9 -1
– –
– –
Gevoeligheid kasstroom (netto)
961
-8
8
–
–
1.748
-17
17
–
–
412
4
-4
–
–
2.160
-13
13
–
–
Variabel rentende instrumenten
31 december 2007 Variabel rentende instrumenten Renteswaps en cross currency renteswaps (rentedeel)
Gevoeligheid kasstroom (netto)
In het voorgaande jaar werd een deel van de renteswaps en cross currency renteswaps ondergebracht in een reële-waardeafdekking. Bij een wijziging in de rentetarieven hebben de waardeveranderingen van de renteswaps en cross currency renteswaps geen effect op het resultaat of vermogen van Nuon, aangezien alle wijzigingen in de marktwaarde van deze swaps leiden tot even grote wijziging in de waarde van de onderliggende balansposten. In 2008 werden deze afdekkingsrelaties beëindigd omdat ze niet langer effectief waren en het grootste deel van de afdekkings instrumenten werd afgewikkeld. Het bedrag dat in de winst- en verliesrekening is verantwoord in verband met deze ineffectiviteit is een verlies van € 2 miljoen. De wijziging in de reële waarde van de swaps, die zijn ondergebracht in een reële-waardeafdekking, was bij een rentestijging of -daling van 100 basispunten per 31 december 2008 dus nihil (2007: € 10 miljoen).
Afdekkingstransacties Reële-waardeafdekking In het voorgaande jaar maakte Nuon gebruik van derivaten om risico’s op schommelingen in de reële waarde van financiële activa en/of verplichtingen, alsmede vaststaande toezeggingen geheel of ten dele af te dekken. Met behulp van de renteswaps en het rentedeel van de cross currency renteswaps werd bewerkstelligd dat vastrentende leningen werden omgezet in variabel rentende leningen. Veranderingen in de markt waarde van deze leningen, alsmede van de swaps die zijn aangewezen ter afdekking, werden in de financiële baten en lasten verantwoord. In 2008 werden deze afdekkingsrelaties beëindigd. Kasstroomafdekking De toekomstige kasstromen waarvan de prijsrisico’s worden afgedekt hebben betrekking op inkoop van gas en kolen voor eigen gebruik,
lsmede inkoop van gas voor directe levering aan onze afnemers. a Hierbij wordt gebruikgemaakt van variabele prijscontracten, waarvan de gasprijs gerelateerd is aan de gemiddelde prijs van kolen of olie over een voorgaande periode. De prijsrisico’s die voortvloeien uit deze aankopen van gas, worden afgedekt met kolenswaps en olieswaps. Deze swaps worden normaal gesproken verhandeld in USD. Het valutarisico wordt vervolgens afgedekt door middel van zogenaamde ‘average rate options’ (ARO’s). De reële-waardeveranderingen van deze swaps en ARO’s die in de kasstroom hedgereserve in het eigen vermogen zijn opgenomen, vallen vervolgens vrij naar het resultaat als de kasstromen uit het onderliggende gascontract plaatsvinden. In lijn met het bovengenoemde voorbeeld zal de kasstroom hedgereserve geleidelijk vrijvallen over het eerste kwartaal wanneer het gas onder het gascontract wordt geleverd. Op dat moment worden zowel de waardeveranderingen uit de swaps en ARO’s als de totale waarde van het gekochte en geleverde gas in het resultaat verantwoord. Voor de contracten die per 31 december 2008 zijn afgedekt, zullen alle kasstromen plaatsvinden binnen 5 jaar na balansdatum. Tevens zullen zij in de winst-en verliesrekening tot uitdrukking komen in dezelfde periode (31 december 2007: binnen 5 jaar na balansdatum). Nuon heeft Euro Medium Term Notes afgesloten ter financiering van een USD cash collateral. Ter afdekking van het verschil in zowel interest als valuta van beide instrumenten, is de vaste rente in euro’s op de Euro Medium Term Notes omgezet naar een variabele rente in USD, door middel van cross currency renteswaps. De valutacomponenten van deze afdekkingen zijn aangemerkt als kasstroomafdekking. In 2008 werden de afdekkingsrelaties beëindigd omdat deze niet langer effectief waren. Het bedrag dat was opgenomen in de kasstroom hedgereserve werd overgebracht naar de winst- en verliesrekening (€ 2 miljoen positief). In 2008 heeft Nuon een deel van de in JPY luidende Medium Term Notes afgelost.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
In de fase voorafgaand aan het afsluiten van de Medium Term Notes heeft Nuon de risico’s uit hoofde van de verwachte toekomstige interestbetalingen afgedekt door middel van renteswaps. Deze swaps waren aangemerkt als kasstroomafdekking. Vanaf het moment dat de leningen zijn afgesloten zijn de renteswaps afgerekend en valt het tot dat moment in de kasstroomhedgereserve opgenomen verlies vrij naar het resultaat over de resterende levensduur van de leningen, zodat per saldo het oorspronkelijk ingedekte interestniveau in de winst-en verliesrekening wordt verantwoord. Omdat de renteswaps zijn afgerekend bij het afsluiten
1 45
van de leningen, worden er geen toekomstige kasstromen uit hoofde van de renteswaps verwacht. Het verliessaldo per 31 december 2008 ter hoogte van € 12 miljoen (2007: € 14 miljoen) wordt ten laste van het resultaat gebracht tot 2014. De volgende tabel geeft het verloop weer van de kasstroomhedgereserve in het boekjaar vóór belastingen. Per eind 2008 bedraagt de kasstroomhedgereserve € 320 miljoen na aftrek van latente belastingen (2007: € 2 miljoen).
Verloopoverzicht kasstroomhedgereserve € miljoen
Overboeking naar Overboeking Overboeking HedgeTranslatie- naar Overige naar het reserve per reserve reserves resultaat 31 december
Hedge ineffectiviteit
Hedgereserve per 1 januari
Reëlewaardever anderingen
– – – -1 -1
66 – -49 – 17
-45 311 206 -48 424
– – – – –
– – – – –
-79 – 36 -11 -54
-58 311 193 -59 387
2 –
3 -3
4 56
– –
– –
-7 –
– 53
Renteswaps
–
-14
–
–
–
2
-12
Totaal 2008
1
3
484
–
–
-59
428
2008 Brandstoffen Kolenswaps Gasswaps Olieswaps Valutacontracten (USD)
Totaal hedges op brandstoffen Valutarisico's Cross currency renteswaps Valutatermijncontracten
Interestrisico's
2007 Brandstoffen Kolenswaps
–
5
87
–
–
-26
66
Olieswaps
–
69
-62
–
–
-56
-49
Valutacontracten (USD)
–
-12
-5
–
–
17
–
Totaal hedges op brandstoffen
–
62
20
–
–
-65
17
Cross currency renteswaps
–
-2
1
–
–
4
3
Valutatermijncontracten
-1
–
-3
–
–
–
-3
–
-16
–
–
–
2
-14
Valutatermijncontracten
–
2
–
-2
–
–
–
Overgang naar IFRS
–
30
–
–
-30
–
–
Totaal 2007
-1
76
18
-2
-30
-59
3
Valutarisico's
Interestrisico's Renteswaps
Valutarisico buitenlandse entiteit
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
146 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Afdekking van een netto-investering in een buitenlandse entiteit Nuon heeft een Amerikaanse dochteronderneming met vermogen in dollars ter hoogte van USD 0,8 miljoen negatief (€ 0,6 miljoen negatief) per 31 december 2008 (2007: USD 99 miljoen/€ 68 miljoen positief). Nuon heeft in het verleden valutatermijncontracten afgesloten ter dekking van genoemde investering. Deze contracten zijn in 2008 beëindigd. Op dit moment is Nuon bezig met het liquideren van deze investering en wordt de netto-investering niet langer afgedekt.
Kredietrisico Algemeen Kredietrisico ontstaat als gevolg van de activiteiten van de verkoopdivisies, business development-projecten en de handels- en overige activiteiten van Nuon. Het kredietrisico is het risico van een verlies dat ontstaat doordat een tegenpartij niet bereid of niet in staat is zijn verplichtingen na te komen. Binnen de gehele organisatie worden kredietanalyses en kredietbeheer op consequente wijze toegepast, waarbij de mate van beoordeling afhankelijk is van de omvang van het kredietrisico dat bij een transactie ontstaat. Liquiditeitsoverschotten worden tegen marktconforme voorwaarden uitgezet in de geld- en kapitaalmarkt bij instellingen die voorkomen op een door de Raad van Bestuur vastgestelde lijst van toegestane tegenpartijen tot maximaal de voor die instelling geldende limiet. Daarenboven zijn normen vastgesteld voor het kredietwaardigheid niveau van de liquiditeitenportefeuille als geheel op basis van door kredietbeoordelingbureaus vastgestelde credit ratings. Beleggingen die Nuon heeft gedaan in het kader van de cross border leasecontracten behoeven individuele goedkeuring van de Raad van Bestuur. Deze beleggingen zijn gedaan voor zeer lange looptijden en beogen voldoende rendement te genereren om aan de toekomstige leaseverplichtingen te voldoen. De portefeuille van beleggingen waarover Nuon kredietrisico loopt bestaat met name uit deposito’s, waardepapieren en verkochte credit default swaps. In het handelssegment wordt het kredietrisico berekend op basis van de afwikkelingskosten plus de vervangingskosten. Voor de berekening van het kredietrisico wordt gebruikgemaakt van marktwaardes die zijn berekend door de Risk Operations Group binnen Risk Management en die zijn getotaliseerd per tegenpartij. Wanneer er juridisch afdwingbare netting-overeenkomsten zijn afgesloten wordt het risico bewaakt op nettobasis. In sommige gevallen is het kredietrisico ingedekt met behulp van credit default swaps. Deze instrumenten worden maandelijks gewaardeerd, maar er wordt niet actief in gehandeld.
Het kredietrisico wordt beheerst door middel van een gevestigd kredietbeleid, regelmatige monitoring van kredietposities en het toepassen van geschikte risicobeperkende instrumenten. Hoewel het kredietrisico ook op portefeuilleniveau wordt beheerst, zijn er beperkingen met betrekking tot de mate waarin spreiding kan worden bereikt doordat Nuon onderhevig is aan een concentratierisico in de energiemarkten en in haar kernmarkten zaken doet met energie-intensieve industrieën. Kredietkwaliteit Treasury De kredietkwaliteit van de financiële instellingen waar Nuon een vordering op heeft wordt gemonitord met behulp van credit ratings. Het grootste deel van de liquide middelen, alsmede cross border lease beleggingen en -deposito’s, interest- en valutaderivaten staan uit of zijn belegd bij partijen met een credit rating in de categorie A of hoger. Van de liquide middelen staat 62% (2007: 83%) uit bij partijen met een AA rating of hoger. Handel Doordat voor het kredietrisico hoge standaarden worden gehanteerd, heeft de handelsportefeuille zich de afgelopen jaren steeds gekenmerkt door een hoge en stabiele investment grade rating. Op de handels portefeuille zijn geen afboekingen uit hoofde van kredietrisico gedaan in 2008 en 2007. Verkoop Het verkoopsegment is onderhevig aan kredietrisico in het geval dat klanten niet betalen voor geleverde energie. Ook kan er verlies ontstaan op (her)verkoop van energie die voorheen voor een klant was gereserveerd tegen een vaste prijs. In het zakelijke segment worden de meeste kleine en middelgrote afnemers beoordeeld door Dun & Bradstreet. Nuon beschouwt de kredietkwaliteit van deze portfolio als voldoende. Instrumenten die in dit segment worden toegepast voor de beperking van het kredietrisico omvatten garanties van moedermaatschappijen, bankgaranties, letters of credit en vooruitbetalingen. Onze debiteuren in de retailmarkt en het netwerksegment worden niet voorzien van een rating. Nuon beschouwt haar portfolio als vergelijkbaar met de gemiddelde kredietkwaliteit van dit segment voor Nederland als geheel. In 2008 deden zich verliezen voor bij Nuon Industry Park Management als gevolg van het faillissement van een aantal klanten die actief zijn in de sector basischemie.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
Maximumkredietrisico Het maximumkredietrisico is de balanswaarde van elk financieel actief, met inbegrip van afgeleide financiële instrumenten, met uitzondering
1 47
van de volgende instrumenten: debiteuren handelsactiviteiten (segment Midstream), commodity-derivaten, interestderivaten en valutaderivaten. De boekwaarde en het maximumkredietrisico van deze posten is als volgt:
Maximum kredietrisico € miljoen
2008
2007
Commodity-derivaten
333 2.857
1.244
Totale boekwaarde
3.190
1.540
Totaal kredietrisico's
776 3
1.084
Debiteuren - handelsactiviteiten (segment Midstream)
Maximum verwachte verlies (gebaseerd op standaardverwachtingen en -risico's)
296
5
Het maximum kredietrisico van de valutaderivaten en rentederivaten, waarvan de boekwaarde € 270 miljoen bedraagt (2007: € 73 miljoen), bedraagt per eind 2008 € 111 miljoen (2007: € 1 miljoen).
€ 86 miljoen en € 873 miljoen). De zekerheden zijn met inbegrip van credit default swaps die zijn aangekocht voor een nominaal bedrag van € 100 miljoen (2007: € 140 miljoen).
De boekwaarde voor deze derivaten en debiteuren uit handelsactiviteiten is niet gelijk aan het maximum kredietrisico op deze posten, om de volgende twee redenen. Ten eerste is er een verschil tussen het gebruik van netting-overeenkomsten door Nuon en de salderingsregels overeenkomstig IFRS. Zo gebruikt Nuon Master Netting Agreements (MNA’s) waar juridisch afdwingbaar. Deze MNA’s staan saldering toe voor verschillende klassen en categorieën financiële activa en verplichtingen, alsook voor niet-financiële activa en verplichtingen die niet worden meegenomen onder IFRS. Daarnaast saldeert Nuon posities bij het berekenen van kredietrisico (close out netting), ook al heeft Nuon niet de intentie om in het kader van haar dagelijkse activiteiten op een nettobasis af te rekenen of als het praktisch niet mogelijk is om netto af te rekenen, bijvoorbeeld door tijdsverschillen. Ten tweede is er een verschil tussen de manier waarop Nuon kredietrisico berekent (netto afrekening per tegenpartij plus vervangingswaarde) en de boekwaarde van de derivaten in de balans (reële waarde).
Het maximum kredietrisico dat Nuon loopt uit hoofde van de cross border lease-transacties bedraagt USD 4,2 miljard (2007: USD 5,1 miljard). Hierin is inbegrepen het risico uit hoofde van een belegging in een credit default swap-transactie met een onderliggende referentieportefeuille van USD 16,4 miljard (2007: USD 12,9 miljard), waarbij het kredietrisico voor Nuon is gemaximeerd op USD 171 miljoen (€ 122 miljoen; 2007: USD 169 miljoen/€ 116 miljoen). Hiervan heeft € 134 miljoen betrekking op de voor verkoop beschikbare financiële activa die Nuon in haar balans heeft opgenomen (2007: € 55 miljoen). De credit default swap heeft per 31 december 2008 een reële waarde van € 118 miljoen negatief (2007: € 26 miljoen negatief) en een looptijd tot 2015. Om de kredietwaardigheid te verbeteren, is de investering in 2008 geherstructureerd door de zekerheden die in de structuur waren opgenomen te vervangen. Dit heeft geresulteerd in een toename van het aantal kredietgebeurtenissen die zich kunnen voordoen met betrekking tot de referentieportefeuille voordat deze gevolgen krijgen voor de zekerheden. In verband hiermee moest Nuon het resterende bedrag van de investering consolideren (in 2007 werd circa 47% op de balans verantwoord).
Het maximum kredietrisico wordt gemitigeerd door zekerheden zoals garanties van moedermaatschappijen, bankgaranties en letters of credit. Daarnaast maakt Nuon gebruik van bilaterale margining-overeenkomsten met de meeste grote tegenpartijen in het handelssegment. Dankzij deze overeenkomsten, maar ook door andere vormen van kredietondersteuning, heeft Nuon per 31 december 2008 € 230 miljoen ontvangen in liquide middelen en € 1.075 miljoen aan overige zekerheden (2007: respectievelijk
Vervallen termijnen De vorderingen waarvan de betalingstermijn is verstreken, maar die niet voorzien zijn, betreffen alleen debiteuren uit reguliere verkopen. Ook de voorziening voor oninbaarheid ziet alleen toe op debiteuren uit reguliere verkopen. De ouderdom van debiteuren waarvan de betalingstermijn is verstreken per balansdatum wordt in de tabel op de volgende pagina weergegeven (brutobedragen):
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
148 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Ouderdomsanalyse debiteuren € miljoen
2008 Niet vervallen 0 tot 30 dagen 31 tot 90 dagen 90 tot 360 dagen >360 dagen
Totaal
2007
751 124 64 79 51
698
1.069
992
112 57 62 63
Het verloop van de voorziening voor oninbaarheid met betrekking tot de debiteuren kan als volgt worden weergegeven:
Verloopstaat voorziening voor oninbaarheid € miljoen
2008 Balans per 1 januari Gebruik van de voorziening voor oninbaarheid (afboeking debiteuren) Dotatie aan voorziening via het resultaat
Balans per 31 december
Het grootste deel van de voorziening voor dubieuze debiteuren wordt gevormd op basis van een staffel die is gebaseerd op ervaringscijfers (€ 57 miljoen; 2007: € 64 miljoen). Het overige gedeelte is gevormd op basis van beoordeling van individuele debiteuren (€ 25 miljoen; 2007: € 4 miljoen). De reële waarde van de verkregen zekerheden die gerelateerd zijn aan reeds vervallen en afgeboekte debiteuren bedraagt nihil (2007: nihil).
Liquiditeitsrisico Liquiditeitsrisico omvat het risico dat Nuon niet in staat is om de benodigde financiële middelen te verkrijgen om tijdig aan haar verplichtingen te voldoen. Hiertoe beoordeelt Nuon regelmatig de verwachte kasstromen over een periode van één jaar. Deze kasstromen omvatten onder meer operationele kasstromen, dividenden, betalingen van interest en aflossingen van schulden, vervangingsinvesteringen, de consequenties van wijzigingen in de kredietwaardigheid van Nuon en ‘margin calls’ uit hoofde van de handelsactiviteiten. Met betrekking tot de margin calls maakt Nuon gebruik van een ‘Margin-VaR’-model evenals een ‘Margin Stress Test’. Met behulp van deze beide instrumenten kan Nuon toekomstige margin calls inschatten gebaseerd op historische marktprijsontwikkelingen, stress tests en contractuele overeenkomsten, inclusief kredietwaardigheid drempel op Nuon en haar tegenpartijen. Het uiteindelijke doel is te allen tijde voldoende gecommitteerde kredietfaciliteiten ter beschikking te hebben om de liquiditeitsbehoefte in het komende jaar zeker te stellen. Bij de planning van de vermogensbehoefte wordt uitgegaan van een horizon van vier jaar.
2007
68 -30 44
-43
82
68
90 21
Gegeven de organisatorische splitsing van Nuon per juli 2008 in een netwerkbedrijf en een productie- en leveringsbedrijf is de vijfjaars kredietfaciliteit van € 1,5 miljard met een looptijd tot november 2009 in november 2008 vervangen door twee driejaars kredietfaciliteiten van in totaal € 1,625 miljard: (€ 750 miljoen met betrekking tot het productie- en leveringsbedrijf en € 875 miljoen met betrekking tot het netwerkbedrijf. Na jaareinde is de faciliteit voor Nuon Energy met € 75 miljoen verhoogd naar € 825 miljoen. Na balansdatum heeft Alliander een kredietfaciliteit afgesloten met een looptijd tot eind 2009. Van deze faciliteiten kan Nuon te allen tijde gebruikmaken, zolang aan bepaalde convenanten wordt voldaan. De faciliteiten kunnen worden gebruikt voor algemene operationele doeleinden, de financiering van werkkapitaal of de herfinanciering van schulden. Nuon heeft op dit moment geen plannen om gebruik te maken van deze gecommitteerde kredietfaciliteiten. Naast de gecommitteerde kredietfaciliteit heeft Nuon een aantal ongecommit teerde financieringsinstrumenten tot haar beschikking. Deze omvatten bilaterale bankfaciliteiten van € 290 miljoen en een ECP-programma van € 1,5 miljard. Per 31 december 2008 werd van geen van deze faciliteiten gebruikgemaakt. Om een inzicht te verschaffen in het liquiditeitsrisico, zijn in de volgende tabel de contractuele looptijden weergegeven van de financiële verplichtingen (omgerekend tegen balanskoers), inclusief interestbetalingen.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
1 49
Liquiditeitsrisico 2008 en 2007 € miljoen
Boekwaarde
Contractuele kasstromen Minder dan 1 jaar
1 tot 5 jaar
Meer dan 5 jaar
Totaal
Per 31 december 2008 Opgenomen leningen
-18
-31 -56 -10
-190 -233 -7
-991 -151 -1
-1.212 -440 -18
Financiële leaseverplichtingen
-157
-22
-64
-138
-224
Crediteuren
-632
-632
–
–
-632
Overige schulden
-1.111
-1.111
–
–
-1.111
–
-37
-61
-1
-99
– – –
-1 1 –
– – –
-1 1 –
-53
-40
3
-90
-3 2 -1
-11 10 -1
-61 63 2
75 75 –
-805 862
-451 511
-23 23
-1.279 1.396
-365 345 37
-354 315 21
– – –
-719 660 58
2.394 -2.170 224
1.693 -1.629 64
81 -79 2
4.168 -3.878 290
-1.192 10.653
-938 4.657
-95 –
-2.225 15.310
-10.763 831 -471
-4.549 490 -340
– – -95
-15.312 1.321 -906
-118
–
–
-118
-118
-2.468
-2.163
-851
-1.488
-4.502
Hoofdsommen
-1.203
Interest1 Overige langlopende financiële verplichtingen
Niet uit de balans blijkende verplichtingen Verplichtingen uit hoofde van operationele leases
Rentederivaten Renteswaps2
–
Interestbetalingen Interestontvangsten
Totaal renteswaps Valutaderivaten AROs Cross currency renteswaps2
-101 3
Betalingen interest en hoofdsommen Ontvangsten interest en hoofdsommen
Totaal cross currency renteswaps Valutatermijncontracten3 Forward vorderingen
123
Koop Verkoop Forward verplichtingen
-58
Koop Verkoop
Totaal valutatermijncontracten Commodity-derivaten3 Swap vorderingen Swap verplichtingen
2.610 -2.156
Totaal swaps Forward vorderingen
3.807
Koop Verkoop Forward verplichtingen
-3.457
Koop Verkoop
Totaal forwards Overige derivaten Totaal 1 Een
deel van de achtergestelde leningen is eeuwigdurend. Voor de bepaling van de kasstromen uit hoofde van interest is aansluiting gezocht bij de langstlopende niet-eeuwigdurende lening. Deze loopt tot 2027. De rente op de eeuwigdurende leningen na 2027 bedraagt € 3 miljoen per jaar. 2 Met uitzondering van de hoofdsommen op de renteswaps worden de kasstromen op de renteswaps en cross currency renteswaps die Nuon per jaareinde in portefeuille heeft bruto afgerekend met de tegenpartij. Om beter inzicht te geven in het werkelijke liquiditeitsrisico op deze instrumenten zijn in bovenstaande tabel zowel de uitgaande als de inkomende kasstromen gepresenteerd. 3 Valutatermijncontracten worden eveneens bruto afgerekend. De betaling en ontvangst vindt telkens op hetzelfde moment plaats. Om beter inzicht te geven in het werkelijke liquiditeitsrisico, zijn van elk contract zowel de uitgaande als de inkomende kasstromen gepresenteerd. Ook voor commodity-derivaten zijn zowel de uitgaande als inkomende kasstromen opgenomen.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
150 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Liquiditeitsrisico 2008 en 2007 (vervolg) € miljoen
Boekwaarde
Contractuele kasstromen Minder dan 1 jaar
1 tot 5 jaar
Meer dan 5 jaar
Totaal
Per 31 december 2007 Opgenomen leningen Hoofdsommen
-1.301
-127
-241
-949
-1.317
-62
-204
-225
-491
-9
-9
–
–
-9
-98
-11
-43
-60
-114
-236
-236
–
–
-236
-1.140
-1.140
–
–
-1.140
-37
-48
-2
-87
-21
Interest1 Overige langlopende financiële verplichtingen
Financiële leaseverplichtingen Crediteuren Overige schulden Niet uit de balans blijkende verplichtingen Verplichtingen uit hoofde van operationele leases
Rentederivaten Renteswaps2
-7
Interestbetalingen
-20
-1
–
Interestontvangsten
13
–
–
13
Totaal renteswaps
-7
-1
–
-8
-78
-36
-1
-115
Valutaderivaten AROs
-107
Cross currency renteswaps2
-6
Betalingen interest en hoofdsommen
-68
-21
-114
-203
Ontvangsten interest en hoofdsommen
56
18
120
194
Totaal cross currency renteswaps
-12
-3
6
-9
-187
-3
-13
-203
199
3
13
215
-440
-19
–
-459
430
17
–
447
2
-2
–
–
Valutatermijncontracten3 Forward vorderingen
12
Koop Verkoop Forward verplichtingen
-10
Koop Verkoop
Totaal valutatermijncontracten Commodity-derivaten
3
Swap vorderingen Swap verplichtingen
2.250
1.861
491
–
2.352
-2.237
-1.798
-505
-44
-2.347
63
-14
-44
5
-6.637
-1.886
-180
-8.703
977
78
–
1.055
Totaal swaps Forward vorderingen
1.538
Koop Verkoop Forward verplichtingen
-1.220
Koop
-896
-210
–
-1.106
Verkoop
6.587
1.467
–
8.054
31
-551
-180
-700
-31
-4
–
-27
-31
-2.602
-1.627
-1.143
-1.482
-4.252
Totaal forwards Overige derivaten Totaal 1 Een
deel van de achtergestelde leningen is eeuwigdurend. Voor de bepaling van de kasstromen uit hoofde van interest is aansluiting gezocht bij de langstlopende niet-eeuwigdurende lening. Deze loopt tot 2027. De rente op de eeuwigdurende leningen na 2027 bedraagt € 3 miljoen per jaar. 2 Met uitzondering van de hoofdsommen op de renteswaps worden de kasstromen op de renteswaps en cross currency renteswaps die Nuon per jaareinde in portefeuille heeft bruto afgerekend met de tegenpartij. Om beter inzicht te geven in het werkelijke liquiditeitsrisico op deze instrumenten zijn in bovenstaande tabel zowel de uitgaande als de inkomende kasstromen gepresenteerd. 3 Valutatermijncontracten worden eveneens bruto afgerekend. De betaling en ontvangst vindt telkens op hetzelfde moment plaats. Om beter inzicht te geven in het werkelijke liquiditeitsrisico, zijn van elk contract zowel de uitgaande als de inkomende kasstromen gepresenteerd. Ook voor commodity-derivaten zijn zowel de uitgaande als inkomende kasstromen opgenomen.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening 151
J aarre ken ing 2 00 8
Reële waarden De reële waarde van alle kortlopende financiële activa en passiva is gelijk aan de boekwaarde. Daarnaast zijn de reële waarden van alle derivaten, evenals van sommige langlopende financiële activa en passiva
gelijk aan de boekwaarde. In onderstaande tabel zijn de reële waarden per 31 december 2008 weergegeven van de financiële activa en verplichtingen waarvan de reële waarde afwijkt van de boekwaarde.
Reële waarde van financiële activa en verplichtingen 2008 en 2007 € miljoen
Reële waarde
Boekwaarde IAS 39-categorieën
Leningen en vorderingen
Niet uit de balans blijkende verplichtingen
Overige schulden
Noot
Totaal
31 december 2008 Opgenomen leningen
–
-1.203
–
-1.203
-1.248
13
Financiële leaseverplichtingen
–
-157
–
-157
-150
19
–
–
-99
-99
-88
19
25
-
-
25
25
7
Opgenomen leningen
–
-1.174
–
-1.174
-1.171
13
Financiële leaseverplichtingen
–
-98
–
-98
-96
19
–
–
-87
-87
-83
19
Niet uit de balans blijkende verplichtingen Verplichtingen uit hoofde van operationele leases
31 december 2007 Overige vorderingen Financiële leasevorderingen
Niet uit de balans blijkende verplichtingen Verplichtingen uit hoofde van operationele leases
Bepaling reële waarde De reële waarde van financiële instrumenten is als volgt bepaald: ■■ Voor verkoop beschikbare financiële activa bestaan uit beleggingen in effecten, waarvan de reële waarde gelijk is aan de boekwaarde. Een deel van deze beleggingen heeft betrekking op cross border leasecontracten; ■■ Financiële lease- en overige vorderingen zijn contant gemaakt tegen de geldende marktrente; ■■ Derivaten noot [8]: ■■ Valutaderivaten en rentederivaten worden gewaardeerd op basis van de contante waarde van de toekomstige kasstromen, waarbij gebruik wordt gemaakt van de op rapporteringsdatum geldende interbancaire rentevoet (zoals Euribor, of Eurswap voor kasstromen langer dan een jaar) voor de resterende looptijd van de contracten. De contante waarde in vreemde valuta wordt omgerekend tegen de op rapporteringsdatum geldende contante koers; ■■ Voor commodity-derivaten vormen betrouwbare marktnoteringen, voor zover deze beschikbaar zijn, de grondslag voor de waardering op basis van marktprijzen. Voor bepaalde commodities, leveringstermijnen en marktinstrumenten is dergelijke informatie echter
■■
niet beschikbaar. In dergelijke gevallen worden posities modelmatig gewaardeerd. Voor sommige posities (bijvoorbeeld illiquide commodities, langlopende contracten) wordt de prijs van de commodity berekend met behulp van een waarderingsmodel en worden posities gewaardeerd op basis van deze prijs. In het geval van bepaalde gestructureerde derivaten, waarvoor geldt dat er geen soortgelijke instrumenten zijn die regelmatig op een markt worden verhandeld, wordt de waarde van het derivaat vastgesteld met behulp van een model dat is gebaseerd op marktprijzen in combinatie met de specifieke voorwaarden van de overeenkomst; De belangrijkste positie die wordt gewaardeerd op basis van modelmatig vastgestelde prijzen is het langlopende gedeelte van een groot gasleveringscontract. Dit contract wordt gewaardeerd op basis van marktprijzen zolang deze waarneembaar zijn. Voor leveringen die voorbij de markthorizon zullen plaatsvinden gebruikt Nuon langetermijnprijsprognoses. Voorts heeft Nuon dit gasleverings contract afgedekt met OTC-termijncontracten op de onderliggende producten. Deze transacties worden eveneens gewaardeerd op basis van diezelfde marktprijzen en verwachte prijzen;
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
152 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Nuon heeft zich door middel van zogenaamde Virtual Power Plantcontracten verzekerd van de beschikbaarstelling van productie capaciteit door elektriciteitsproducenten. In ruil voor een vaste vergoeding, die Nuon maandelijks verschuldigd is, geven deze derivaten Nuon het recht om van de tegenpartij de levering van elektriciteit aan Nuon te verlangen, waarvoor Nuon een overeen gekomen bedrag aan brandstof- en overige bedrijfskosten betaalt. Risk Management waardeert deze contracten op basis van een model voor de optimale levering van elektriciteit, rekening houdend met de prijzen voor elektriciteit en brandstof op de termijnmarkten, waarmee de kosten en baten van deze leveringen worden berekend. Brandstoffen en energie worden afgedekt in de markt om Nuon te beschermen tegen fluctuaties in de marktprijs. Zowel de Virtual Power Plant-contracten als de afdekkingsinstrumenten worden gewaardeerd op basis van termijnprijzen die vooral worden beïnvloed door veranderingen in de spark spread (relatieve prijsverandering voor elektriciteit, steenkool en CO2); ■■ Nuon heeft een virtueel gasopslagcontract afgesloten. Dit derivaat biedt Nuon extra flexibiliteit bij het afdekken van haar aardgas posities en handelsactiviteiten en geeft Nuon het recht om gas te leveren aan onze tegenpartij voor dit contract en om van die tegenpartij de teruglevering van dit gas aan Nuon te verlangen. Nuon betaalt hiervoor een vaste maandelijkse vergoeding. Risk Management waardeert dit contract door middel van een berekening van de optimale leveringen en ontvangsten van gas op basis van de actuele contante prijs en de termijnprijzen. De waardering wordt vooral bepaald door de relatieve seizoensprijzen voor gas, korte termijnprijsbewegingen en de afgesproken capaciteit. Verschillen tussen de contante prijs en de termijnprijzen worden afgedekt door middel van markttransacties. De rechten en plichten van Nuon volgens dit contract gelden tot en met 1 april 2009; ■■ De waardering van gekochte en verkochte credit default swaps geschiedt op basis van van derde partijen verkregen marktwaarden. Bij de bepaling van de reële waarden van financiële verplichtingen wordt gebruikgemaakt van marktnoteringen. Aangezien voor het merendeel van de leningen geen marktnoteringen beschikbaar zijn, wordt de reële waarde van de kortlopende en langlopende leningen bepaald door de toekomstige kasstromen contant te maken tegen de voor Nuon van toepassing zijnde yieldcurve per 31 december. Deze yieldcurve is afgeleid van de zero coupon-rente, vermeerderd met de voor Nuon van toepassing zijnde credit spread. Ultimo 2008 werd de volgende yieldcurve gehanteerd: 1-jaars 4,55% (2007: 4,75%) 5-jaars 5,25% (2007: 4,77%) 10-jaars 5,74% (2007: 5,13%) 20-jaars 5,88% (2007: 5,51%); Financiële leaseverplichtingen: de reële waarde wordt geschat op de contante waarde van de toekomstige kasstromen, gedisconteerd tegen de op balansdatum geldende rente voor vergelijkbare contracten; De reële waarde van de handelsvorderingen, handelsschulden en kortlopende belastingverplichtingen komt, gezien de korte looptijd, overeen met de boekwaarde; Liquide middelen worden tegen nominale waarde gewaardeerd, hetgeen gezien het kortlopende en risicoloze karakter overeenkomt met de reële waarde. ■■
■■
■■
■■
■■
Kapitaalmanagement Het financiële beleid van Nuon, dat onderdeel is van het algemene beleid en de strategie van de groep, richt zich op het realiseren van een adequaat rendement voor aandeelhouders en het beschermen van de belangen van obligatiehouders en andere verschaffers van vreemd vermogen met behoud van de flexibiliteit om de activiteiten uit te breiden en hierin te investeren. Het financiële kader waarbinnen Nuon wil opereren is: ■■ Zekerstellen van een ratio nettowinst – gecorrigeerd voor eenmalige posten en veranderingen in de reële waarde – plus afschrijvingen en amortisatie gedeeld door de nettoschuld van ten minste 30%. Per 31 december 2008 bedroeg de ratio 184%. Aangezien de nettoschuldpositie aan het eind van 2007 negatief was, wordt de vergelijkende ratio niet weergegeven; ■■ Zekerstellen van een ratio nettowinst – gecorrigeerd voor eenmalige posten en veranderingen in de reële waarde – plus afschrijvingen en amortisatie plus netto financiële baten en lasten gedeeld door de netto financiële baten en lasten (rentedekking) van ten minste 5,0. Aangezien de netto financiële baten en lasten over 2008 per saldo een bate vertegenwoordigen wordt deze ratio niet weergegeven. Per 31 december 2007 bedroeg deze ratio 45,0; ■■ Zekerstellen van een evenwichtig aflossingsschema; ■■ Zekerstellen van voldoende liquide middelen en gecommitteerde kredietfaciliteiten; ■■ Het handhaven van een solide A ratingprofiel. Ons dividendbeleid houdt in dat wij streven naar: ■■ Uitkering van een in de loop der jaren gestaag toenemend contant dividend, met een na te streven minimumbedrag van € 45 miljoen per jaar; ■■ Een pay-out ratio van 45% van de nettowinst na belastingen, gecorrigeerd voor eenmalige bijzondere posten; ■■ Handhaving van een minimumsolvabiliteitsratio van 35%. De grootste aandeelhouders in Nuon zijn de provincies Gelderland en Noord-Holland, BV Houdstermaatschappij Falcon en de gemeente Amsterdam. Deze partijen bezitten gezamenlijk ongeveer 76% van de aan delen van Nuon. Het restant is in handen van 55 andere aandeelhouders. Over de resultaten worden eens per kwartaal publicaties verspreid en presentaties gehouden. Daarnaast vindt er regelmatig overleg plaats met aandeelhouders over de toekomst van de onderneming. Verder is er regelmatig contact met ambtenaren van provincies en gemeenten die aandeelhouder zijn van Nuon. Het investeringsbeleid van Nuon is in overeenstemming met het algemene financiële beleid, dat is gericht op het realiseren van een adequaat rendement voor aandeelhouders. Elk investeringsvoorstel moet derhalve voldoen aan een minimumrendementseis. De minimumrendementseis kan per project variëren, afhankelijk van de bedrijfstak, het bedrijfs profiel of de kenmerken van het project. Behalve aan deze kwantitatieve eis, moeten investeringsvoorstellen ook voldoen aan bepaalde kwalitatieve vereisten, bijvoorbeeld dat het project in lijn moet zijn met de ondernemingsstrategie of dat de investering voordelen moet opleveren voor alle stakeholders.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
Er wordt tenminste één keer per jaar een Algemene Vergadering van Aandeelhouders gehouden. Alle besluiten worden aangenomen op basis van het ‘één aandeel, één stem’-principe. De belangrijkste bevoegdheden van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van Nuon zijn: ■■ Vaststellen van de jaarrekening en het dividend; ■■ Verlenen van decharge aan de leden van de Raad van Bestuur voor het gevoerde bestuur; ■■ Verlenen van decharge aan de leden van de Raad van Commissarissen voor het uitgeoefende toezicht op het bestuur; ■■ Vaststelling van het bezoldigingsbeleid voor de Raad van Bestuur; ■■ Vaststelling van het bezoldigingsbeleid voor de Raad van Commissarissen; ■■ Benoemen van de leden van de Raad van Commissarissen op voordracht van de Raad van Commissarissen; ■■ Recht van aanbeveling met betrekking tot de voordracht door de Raad van Commissarissen van leden van de Raad van Commissarissen; ■■ Goedkeuring van belangrijke besluiten van de Raad van Bestuur, met inbegrip van besluiten die zullen leiden tot belangrijke veranderingen in de identiteit of de aard van de onderneming;
■■
■■
■■
■■
■■
153
Uitgifte van aandelen op voorstel van de Raad van Bestuur, met voorafgaande goedkeuring door de Raad van Commissarissen; Verlenen van toestemming aan de Raad van Bestuur voor de inkoop van eigen aandelen; De opzegging van het vertrouwen in de Raad van Commissarissen als geheel; Verlening van de opdracht tot het controleren van de jaarrekening aan een externe accountant; Besluit tot wijziging van de statuten, ontbinding van de onderneming, aangaan van een juridische fusie of juridische splitsing op voorstel van de Raad van Bestuur, met voorafgaande goedkeuring door de Raad van Commissarissen.
Financiële baten en lasten In onderstaande tabel is aangegeven welke baten en lasten uit hoofde van financiële instrumenten in de winst-en verliesrekening zijn verantwoord:
Invloed winst- en verliesrekening uit hoofde van financiële instrumenten € miljoen
2008
2007
Nettoresultaat op derivaten aangehouden voor handelsdoeleinden: - Waardewijzigingen van valutaderivaten - Waardewijzigingen van interestderivaten Nettoresultaat op voor verkoop beschikbare financiële activa Nettoresultaat op financiële verplichtingen die tegen geamortiseerde kostprijs worden gewaardeerd Rentelasten uit hoofde van financiële verplichtingen tegen geamortiseerde kostprijs Rentebaten banksaldi, uitgegeven leningen, debiteuren, overige vorderingen en deposito's Ontvangen en betaalde fees anders dan voor het berekenen van de effectieve rentevoet Bijzondere waardeverminderingen op uitgegeven leningen en vorderingen Ineffectieve deel van wijzigingen in de reële waarde of beëindiging van kasstroomhedges Nettoresultaat uit hoofde van reële-waardeafdekkingen van het onderliggende item Nettoresultaat uit hoofde van reële-waardeafdekkingen van het afdekkingsinstrument Ineffectieve deel van wijzigingen in de reële waarde of beëindiging van fair value hedges Ineffectieve deel van wijzigingen in de reële waarde van afdekkingen van netto-investeringen in buitenlandse entiteiten
13 – – – -93 131 -2 -4 1 – – -2
-2 – – – -84 65 -2 – -1 -2 1 –
–
–
44
-25
240 2
62
- Waardewijzigingen van overige derivaten
Opbrengsten uit hoofde van verkopen van goederen en diensten
242
81
Nettowijziging in de reële waarde van kasstroomhedges overgebracht vanuit het vermogen
59
59
Kosten van inkoop energie, grond- en hulpstoffen
59
59
Bijzondere waardeverminderingen handelsdebiteuren
-44
-21
- Waardewijzigingen van overige financiële instrumenten
-98
-27
Overige bedrijfskosten
-142
-48
Netto financiële baten en lasten Nettoresultaat op derivaten aangehouden voor handelsdoeleinden: - Waardewijzigingen van commodity-derivaten
19
Nettoresultaat op derivaten aangehouden voor handelsdoeleinden:
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
154 Nuon Jaar verslag 20 0 8
In onderstaande tabel is aangegeven welke baten en lasten uit hoofde van financiële instrumenten in het eigen vermogen zijn verantwoord:
Impact op het vermogen uit hoofde van financiële instrumenten € miljoen
2008
2007
Effectieve deel van wijzigingen in de reële waarde van kasstroomhedges
484
18
Nettowijziging in de reële waarde van kasstroomhedges overgebracht naar de winst- en verliesrekening
-59
-59
–
-2
425
-43
Effectieve deel van wijzigingen in de reële waarde van afdekkingen van netto-investeringen in buitenlandse entiteiten
Totaal verantwoord in kasstroomhedgereserve
Noot 38 Het gebruik van aannames, veronder stellingen en schattingen in de jaarrekening (kritische waarderingsgrondslagen) Nuon stelt haar jaarrekening op in overeenstemming met International Financial Reporting Standards die door de Europese Commissie zijn goedgekeurd voor gebruik in de Europese Unie. Bij het opstellen van de jaarrekening en de waardering van bepaalde posten in de jaarrekening maakt Nuon gebruik van aannames, veronderstellingen en schattingen. Deze zijn in belangrijke mate gebaseerd op ervaringen uit het verleden en op een zo betrouwbaar mogelijke schatting door het management van Nuon van de specifieke omstandigheden die – naar de mening van het management – gegeven de situatie van toepassing zijn. Veelal betreffen de gehanteerde veronderstellingen, aannames en schattingen in de jaarrekening verwachtingen omtrent toekomstige ontwikkelingen. De werkelijke ontwikkelingen kunnen afwijken van de gehanteerde veronderstellingen en aannames, waardoor de werkelijke uitkomst in belangrijke mate kan afwijken van de huidige waardering van een aantal posten in de jaarrekening. De gehanteerde veronderstellingen, aannames en schattingen kunnen derhalve een significante invloed hebben op vermogen en resultaat. In deze paragraaf wordt ingegaan op de belangrijkste gebieden waar de waardering van de desbetreffende posten in sterke mate wordt beïnvloed door de gehanteerde veronderstellingen, aannames en schattingen.
Energie commodity-contracten bestemd voor eigen gebruik Nuon maakt voor de opwekking van elektriciteit en de levering aan haar klanten gebruik van energie commodity-contracten voor de fysieke aan- en verkoop van olie, gas, kolen, elektriciteit en CO2-emissierechten. In tegenstelling tot de energie commodity-contracten die voor handelsdoeleinden worden aangehouden en de contracten die als afdekkings instrumenten (hedges) worden gebruikt, worden de energie commoditycontracten die bestemd zijn voor eigen gebruik niet tegen reële waarde gewaardeerd, maar wordt het ‘accrual accounting’-concept toegepast. Dit houdt in dat geen rekening wordt gehouden met tussentijdse waarde stijgingen, maar dat op het moment van levering de transactie tegen de dan van toepassing zijnde prijzen wordt verwerkt als aan- respectievelijk
verkoop. Gezien de onzekerheden met betrekking tot de toekomstige productie vindt optimalisatie plaats. Dit leidt ertoe dat de verwachte inkoop, verkoop en productie – en hieruit voortvloeiend: de aangegane aan- en verkoopcontracten – afwijken van de werkelijke inkoop, verkoop en productie. Ondanks het feit dat in economische zin sprake is van een volledig afgedekte positie, wordt op grond van het voorgaande voor IFRS-rapportagedoeleinden een deel van de energie commoditycontracten die bestemd zijn voor eigen gebruik tegen reële waarde gewaardeerd en worden de fair value-mutaties van deze contracten in het resultaat verwerkt. Het deel van de contracten voor eigen gebruik dat tegen reële waarde wordt gewaardeerd, wordt bepaald op grond van een analyse van historische gegevens ten aanzien van de verwachte en werkelijke productie en verkopen. Jaarlijks wordt deze aanname geactualiseerd op basis van de werkelijke productie en verkopen van het afgelopen jaar. De gehanteerde aanname ten aanzien van het deel van de contracten voor eigen gebruik dat wordt gewaardeerd tegen reële waarde kan een significante invloed uitoefenen op de te rapporteren resultaten. De totale handelsresultaten inclusief fair value-mutaties van energie commodity-contracten die in de resultaten zijn verantwoord, bedroegen in 2008 een bate van € 6 miljoen (2007: een bate van € 158 miljoen). In dit bedrag is een last van € 316 miljoen begrepen die is toe te wijzen aan fair value-mutaties van energie commodity-contracten voor eigen gebruik (2007: een bate van € 113 miljoen), als gevolg van prijsschommelingen en gerapporteerde resultaten uit voorgaande jaren.
Bepaling van voorzieningen inzake personeelsbeloningen De voorziening voor vergoedingen na uitdiensttreding en overige langetermijnpersoneelsbeloningen wordt actuarieel bepaald op basis van veronderstellingen omtrent toekomstige ontwikkelingen van bijvoorbeeld salarissen, WAO-/WIA-uitkeringen, premies ziektekostenverzekeringen, – statistisch onderbouwde – aannames ten aanzien van sterftekansen, uittredingskansen en kansen op arbeidsongeschiktheid. Dit complex van aannames, tezamen met de gehanteerde disconteringsvoet, leidt ertoe dat de gehanteerde veronderstellingen en aannames van invloed zijn op de waardering van de voorzieningen inzake personeelsbeloningen en de resultaten.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
Levensduur en restwaarde van en bijzondere waardeverminderingen op materiële vaste activa Bij de bepaling van de boekwaarde van materiële vaste activa wordt gebruikgemaakt van schattingen van de afschrijvingstermijnen, die zijn afgeleid van de verwachte technische en economische levensduur van het betrokken actief, en restwaarden. Als gevolg van technologische ontwikkelingen, ontwikkelingen in marktomstandigheden en veranderingen in het gebruik van het betrokken actief, kunnen de verwachte technische en economische levensduur en de geschatte restwaarde van het betrokken actief veranderen. Bovendien kunnen voornoemde factoren aanleiding geven tot het verantwoorden van een bijzondere waardevermindering. Bij het bepalen van de omvang van bijzondere waardeverminderingen worden schattingen gemaakt van zowel de verkoopopbrengst, verminderd met de verkoopkosten, als de bedrijfswaarde. De verkoopopbrengst, verminderd met de verkoopkosten, wordt afgeleid van aannames ten aanzien van de mogelijke verkoopprijs van een bepaald actief. De werkelijke verkoopopbrengst en de daarmee samenhangende kosten in geval van een afstoting kunnen afwijken van de gehanteerde veronder stellingen. De bedrijfswaarde is gebaseerd op de gedisconteerde waarde van de verwachte, toekomstige kasstromen, die worden afgeleid uit de businessplannen voor de komende jaren die met het betrokken actief samenhangen. Hierbij wordt tevens rekening gehouden met mogelijke negatieve ontwikkelingen bij klanten – zoals surseances van betalingen en faillissementen – die mogelijk zouden kunnen leiden tot een bijzondere waardevermindering. Het is mogelijk dat Nuon in de toekomst gedwongen is om, als gevolg van wijzigingen in (markt)omstandigheden, additionele bijzondere waardeverminderingen te verantwoorden.
Bijzondere waardeverminderingen op goodwill Onder IFRS wordt niet op goodwill afgeschreven, doch dient jaarlijks aan de hand van een test op bijzondere waardeverminderingen (impairment test) te worden vastgesteld of sprake is van een bijzondere waardevermindering van de goodwill. Voor goodwill geldt, dat eerder genomen bijzondere waardeverminderingsverliezen in latere jaren niet meer worden teruggedraaid indien blijkt dat de waarde is toegenomen. Bij het uitvoeren van een test op bijzondere waardeverminderingen worden schattingen gemaakt van zowel de verkoopopbrengst, verminderd met de verkoopkosten, als de bedrijfswaarde. De schatting van de verkoopopbrengst, verminderd met de verkoopkosten, is gebaseerd op beschikbare informatie omtrent beurskoersen, marktprijzen, recente transacties van soortgelijke bedrijven en concreet ontvangen biedingen. De werkelijke opbrengsten en geschatte verkoopkosten in geval van een afstoting kunnen afwijken van de gehanteerde veronderstellingen. Wat betreft de schatting van de bedrijfswaarde geldt dat deze is gebaseerd op de gedisconteerde waarde van de verwachte, toekomstige kasstromen van de betrokken deelnemingen en dochterondernemingen. De werkelijke kasstromen kunnen afwijken van de kasstromen in het businessplan. Bovendien is de gehanteerde disconteringsvoet van invloed op de uiteindelijke bedrijfswaarde. Het is mogelijk dat Nuon in de toekomst gedwongen is om, als gevolg van wijzigingen in (markt)omstandigheden, additionele bijzondere waardeverminderingen te verantwoorden.
De waardering van debiteuren Nuon beoordeelt periodiek de volwaardigheid van vorderingen op basis van ervaringen uit het verleden en specifieke ontwikkelingen bij haar klanten. Op grond van deze beoordeling worden bijzondere waarde
155
verminderingen verantwoord op debiteurensaldi. De werkelijkheid kan afwijken van de aannames die zijn gehanteerd bij het bepalen van de bijzondere waardevermindering.
Voorzieningen Nuon kent een aantal verschillende soorten niet-personeelsgerelateerde voorzieningen, waaronder voorzieningen voor milieuherstelkosten, voorzieningen inzake de verkoop van deelnemingen, en voorzieningen voor verlieslatende contracten. Kenmerkend aan voorzieningen is dat deze verplichtingen zich over meerdere jaren uitspreiden en dat het management per balansdatum schattingen en aannames moet maken omtrent de kans dat een bepaalde verplichting zich voordoet, alsmede omtrent de omvang van het vermoedelijk te betalen bedrag. Er kunnen zich ontwikkelingen voordoen in de toekomst, bijvoorbeeld wijzigingen in marktomstandigheden en wetgeving, en bepaalde gerechtelijke uitspraken die ertoe leiden dat de daadwerkelijke verplichting afwijkt van de voorziening. Bovendien is Nuon betrokken bij een aantal rechtsgedingen en procedures. Per individueel geval beoordeelt het management of een voorziening noodzakelijk is op grond van de feitelijke omstandigheden. Deze beoordeling omvat zowel een bepaling van de kans van slagen van een procedure als het vermoedelijk te betalen bedrag.
Omzetverantwoording Het allocatieproces is een proces waarbij door middel van ramingen de dagelijkse geproduceerde en geleverde hoeveelheden elektriciteit en gas worden bepaald, met name daar waar gebruik is gemaakt van cijfers betreffende standaardjaarverbruik in de consumenten- en zakelijke markt. Deze ramingen worden na verloop van tijd opnieuw bekeken en het aan verbruikers gealloceerde verbruik wordt gecorrigeerd voor de feitelijke hoeveelheden die via meteropname zijn verkregen (‘reconciliatie’). De wettelijke afspraken inzake reconciliatie schrijven een afhandeling voor binnen 17 maanden na het einde van de maand van levering. De verwachte resultaten uit reconciliatie zijn zo nauwkeurig mogelijk geraamd en in de jaarrekening verwerkt, maar de uiteindelijke vereffening kan leiden tot resultaateffecten in de toekomst.
Belastingen Bij het opmaken van de jaarrekening besteedt Nuon veel aandacht aan de beoordeling van alle van belang zijnde fiscale risico’s en is de actuele belastingpositie naar beste inzichten in de jaarrekening verwerkt. Wijzigende inzichten, bijvoorbeeld als gevolg van definitieve aanslagen over eerdere jaren, kunnen leiden tot additionele belastinglasten of –baten. Bovendien kunnen nieuwe belastingrisico’s ontstaan. Bij de waardering van latente belastingvorderingen, met name op het gebied van voorwaartse verliescompensatie en latenties verband houdende met de verschillen tussen fiscale boekwaarden en de boekwaarden in de jaarrekening van materiële vaste activa, worden aannames gemaakt omtrent de mate waarin en de termijn waarop deze vorderingen kunnen worden gerealiseerd. Dit gebeurt onder meer op basis van business plannen. Daarnaast worden bij het opstellen van de jaarrekening aannames gemaakt omtrent de tijdelijke en permanente verschillen tussen de boekwaarde en de fiscale waardering. De werkelijke situatie kan afwijken van de aannames die zijn gehanteerd bij de bepaling van latente belastingposities, onder meer als gevolg van verschillen van inzicht en veranderingen in fiscale wet- en regelgeving.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
156 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Enkelvoudige jaarrekening Enkelvoudige balans per 31 december, vóór winstbestemming € miljoen
Activa 2008
Noot
2007
Vaste activa Investeringen in deelnemingen Overige vorderingen
7.487 16
Totaal vaste activa
5.616
39
4
40
7.503
5.620
Vlottende activa Vorderingen op dochterondernemingen Overige vorderingen Liquide middelen
Totaal vlottende activa
Totaal activa
– 3 146
– 80 41
856
149
936
7.652
6.556
<
I n hou dsopgave Jaarre kening 157
J aarre ken ing 2 00 8
Enkelvoudige balans per 31 december, vóór winstbestemming € miljoen
Eigen vermogen en verplichtingen 2008
Noot
2007
Eigen vermogen Aandelenkapitaal Agioreserve Hedgereserve Reserve translatieverschillen Herwaarderingsreserve Wettelijke reserve Overige reserves Resultaat boekjaar
42
684 671 320 -4 -13 259 3.586 765
Totaal eigen vermogen Voorzieningen
684 671 2 -4 – 249 3.180 875
6.268
5.657
72
131
Langlopende verplichtingen Achtergestelde leningen Overige langlopende leningen
43
44
100 57
Totaal langlopende verplichtingen
104 134
157
238
Kortlopende verplichtingen Verplichtingen aan groepsondernemingen Kortlopende verplichtingen en overlopende passiva
1.078 77
189 342
Totaal kortlopende verplichtingen
1.155
530
Totaal eigen vermogen en verplichtingen
7.652
6.556
Enkelvoudige winst- en verliesrekening € miljoen
2008 Saldo overige baten en lasten na belastingen Resultaat deelnemingen na belastingen
Nettoresultaat
Noot
2007
-6 771
824
765
875
51
46
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
158 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Toelichting op de enkelvoudige jaarrekening Waarderingsgrondslagen In de enkelvoudige jaarrekening heeft Nuon gebruikgemaakt van de optie in Titel 9 Boek 2 BW om de enkelvoudige jaarrekening op te stellen volgens de IFRS-grondslagen die worden gehanteerd in de geconsolideerde jaarrekening. Op grond van artikel 402 Titel 9 Boek 2 BW, is in de enkelvoudige jaarrekening een verkorte winst- en verliesrekening opgenomen. In aanvulling op de waarderingsgrondslagen voor de geconsolideerde jaarrekening zijn hieronder enkele waarderingsgrondslagen die specifiek gelden voor de enkelvoudige jaarrekening weergegeven.
Deelnemingen in dochterondernemingen Deelnemingen in dochterondernemingen worden gewaardeerd tegen nettovermogenswaarde, die is bepaald op basis van de IFRS-grondslagen die worden gehanteerd in de geconsolideerde jaarrekening, gecorrigeerd
voor de waarde van de betaalde goodwill bij overname, verminderd met eventuele bijzondere waardeverminderingsverliezen op goodwill.
Wettelijke reserve ongerealiseerde waardemutaties financiële instrumenten Een wettelijke reserve, in de vorm van een herwaarderingsreserve, wordt aangehouden voor ongerealiseerde waardestijgingen van financiële instrumenten die in het resultaat zijn verwerkt en waarvoor geen frequente marktnoteringen bestaan. Bij Nuon betreft dit de energie commoditycontracten in olie, gas, kolen en elektriciteit en CO2-emissierechten die niet via een officiële beurs (bijvoorbeeld APX, Endex) worden verhandeld, de zogeheten ‘over the counter’ of OTC-contracten. Voor de ongerealiseerde reële-waardemutaties van deze contracten van in totaal € 259 miljoen wordt een wettelijke reserve aangehouden (2007: € 249 miljoen).
Noot 39 Investeringen in deelnemingen Investeringen in deelnemingen € miljoen
Investeringen in dochterondernemingen Boekwaarde per 1 januari 2007
Investeringen in deelnemingen
3.079
Totaal 7
3.086
Mutaties 2007 Investeringen
1.918
–
1.918
Ontvangen dividend
-159
–
-159
Resultaat boekjaar
820
4
824
Mutatie hedgereserve
-55
–
-55
Valutaomrekeningsverschillen en overige mutaties
2
–
2
Totaal
2.526
4
2.530
Boekwaarde per 31 december 2007
5.605
11
5.616
Totaal
1.470 – -672 768 318 -13 -1 1.870
– – -2 3 – – – 1
1.470 – -674 771 318 -13 -1 1.871
Boekwaarde per 31 december 2008
7.475
12
7.487
Mutaties 2008 Investeringen Nieuwe consolidaties Ontvangen dividend Resultaat boekjaar Mutatie hedgereserve Mutatie herwaarderingsreserve Valutaomrekeningsverschillen en overige mutaties
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
159
Noot 40 Latente belastingvorderingen en overige vorderingen
vordering inzake de netwerkactiva tegen de boekwaarde overgedragen aan de netwerkvennootschappen van Nuon.
De post latente belastingvorderingen inzake materiële vaste activa is ontstaan als gevolg van verschillen tussen de boekwaarden in de jaarrekeningen enerzijds en de fiscale boekwaarden anderzijds per 1 januari 1998, het jaar waarin Nuon belastingplichtig werd. Met de belastingautoriteiten is in 2004 overeenstemming bereikt over de fiscale boekwaarde van de netwerkactiva per 1 januari 1998 (de vaststellingsovereenkomst d.d. 4 november 2004). In 2007 is de latente belasting-
Ultimo 2008 zijn latente belastingvorderingen ten bedrage van € 88 miljoen (2007: € 70 miljoen) inzake verliezen die voor voorwaartse verliescompensatie in aanmerking komen, niet gewaardeerd. De uiteindelijke realisatie van deze verliezen hangt af van de beschikbaarheid van toekomstig belastbaar inkomen tijdens de perioden waarin deze tijdelijke verschillen verrekenbaar worden.
Latente belastingvorderingen en overige vorderingen € miljoen
Latente belastingvorderingen Boekwaarde per 1 januari 2007
Overige vorderingen
550
14
Totaal 564
Mutaties 2007 Investeringen
–
2
2
-24
–
-24
-526
–
-526
–
-12
-12
-550
-10
-560
–
4
4
Totaal
– –
12 12
12 12
Boekwaarde per 31 december 2008
–
16
16
Realisatie tijdelijke verschillen Interne overdracht Aflossingen
Totaal Boekwaarde per 31 december 2007 Mutaties 2008 Nieuwe leningen
Noot 41 Liquide middelen
Noot 42 Eigen vermogen
In het saldo liquide middelen ultimo 2008 zijn geen liquide middelen begrepen waarover Nuon niet vrij kan beschikken (2007: idem).
Voor het mutatieoverzicht van het eigen vermogen wordt verwezen naar de geconsolideerde jaarrekening. In aanvulling op dit overzicht dient ten behoeve van het enkelvoudige eigen vermogen te worden vermeld, dat een wettelijke reserve is gevormd voor de ongerealiseerde waardemutaties van OTC-contracten, ten bedrage van € 259 miljoen (2007: € 249 miljoen). Deze reserve is gevormd ten laste van de overige reserves.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening
160 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Noot 43 Voorzieningen Voorzieningen € miljoen
Ziektekosten na pensionering Boekwaarde per 1 januari 2007
Reorga nisatie- kosten
Overige personeels voorzieningen
16
54
99
Vrijval
–
-12
Dotaties
4
1
-9
-23
Milieu herstelkosten
Overige voor zieningen
Totaal
17
29
215
–
–
-18
-30
4
–
–
9
-31
–
-3
-66
Mutaties 2007
Onttrekking Rentedotatie
Totaal
–
–
3
–
–
3
-5
-34
-24
–
-21
-84
11
20
75
17
8
131
– – -1 – -2 1
– -4 -4 3 -11 1
– -26 -5 10 -2 2
– – – – – –
– -3 – – – –
– -33 -10 13 -15 4
– – -2
– – -15
-13 – -34
– – –
– -5 -8
-13 -5 -59
9
5
41
17
–
72
Boekwaarde per 31 december 2007 Mutaties 2008 Nieuwe consolidaties Interne overdracht Vrijval Dotaties Onttrekking Rentedotatie Actuariële winsten en verliezen die onmiddellijk worden verwerkt Afwikkelingen en overige mutaties
Totaal Boekwaarde per 31 december 2008
De daling van de personeelsvoorzieningen in 2008 houdt deels verband met de overdracht van een deel hiervan aan het productie- en leveringsbedrijf. De post ziektekosten na pensionering bestaat voornamelijk uit de regeling inzake de ziektekostenverzekering van gepensioneerde medewerkers. Deze verplichting is niet bij een pensioenfonds of externe verzekeraar ondergebracht.
Aan het eind van 2008 bedroeg de reorganisatievoorziening € 5 miljoen (2007: € 20 miljoen). De overige personeelsvoorzieningen bestaan met name uit de voorziening voor jubileumuitkeringen (bij het bereiken van het 10-, 20-, 30- en 40-jarig dienstverband) en de voorziening voor werktijdverkorting voor oudere werknemers, een overgangsregeling die in de cao van december 2005 is gecreëerd voor oudere werknemers en die hun de mogelijkheid biedt om in de toekomst minder te gaan werken. De voorziening milieuherstelkosten houdt verband met verwachte verplichtingen uit hoofde van grondvervuiling.
<
I n hou dsopgave Jaarre kening J aarre ken ing 2 00 8
161
Noot 44 Langlopende verplichtingen Langlopende verplichtingen € miljoen
2008 Boekwaarde per 1 januari
2007
309
341
Mutaties 77 -130 -91 1 -143
Nieuwe leningen Aflossingen Interne overdracht Valutaomrekeningsverschillen en overige mutaties
Totaal Boekwaarde per 31 december
66 -96 – -2 -32
166
309
Kortlopend deel 2008 2007 2 3 8 59 – 7 – – – 2
Langlopend deel 2008 2007 100 104 55 118 – 3 2 2 – 11
De rentevoeten en de aflossingen van de langlopende schulden kunnen als volgt worden gespecificeerd:
Langlopende verplichtingen inclusief kortlopend deel € miljoen
Achtergestelde leningen Onderhandse en groene leningen Medium Term Notes Banken Overig
Effectief interestpercentage 2007 2008 7,8% 7,0% 3,4% 3,4% 4,1% 4,3% 8,2% 8,2% n.v.t. 6,6%
Totaal
Achtergestelde leningen Deze leningen zijn door aandeelhouders ter beschikking gesteld. Zij zijn ten opzichte van de andere schuldverplichtingen achtergesteld.
Noot 45 Voorwaardelijke activa en verplichtingen De vennootschap heeft zich conform artikel 403 Boek 2 BW hoofdelijk aansprakelijk gesteld voor de uit de rechtshandelingen voortvloeiende schulden van een groot aantal in de overige gegevens opgenomen dochterondernemingen. Aan het eind van 2008 had Nuon voor een bedrag van € 266 miljoen (2007: € 276 miljoen) aan ‘parent company guarantees’ afgegeven ten behoeve van dochterondernemingen. In opdracht van Nuon is ultimo boekjaar voor € 83 miljoen (2007: € 91 miljoen) aan bankgaranties afgegeven.
10
71
157
238
Noot 46 Saldo overige baten en lasten na belastingen Het saldo van de overige baten en lasten na belastingen met een last van € 6 miljoen (2007: € 51 miljoen bate) bestaat met name uit de lasten van concernbrede activiteiten op holdingniveau.
Amsterdam, 19 maart 2009
Raad van Commissarissen
Raad van Bestuur
De heer W. Meijer, Voorzitter Mevrouw J.B. Irik, Vice-voorzitter De heer P. Bouw De heer D.J. Haank De heer A.M.C.A. Hooijmaijers De heer L. Koopmans De heer J.H. Schraven De heer G. Ybema
De heer Ø. Løseth, Voorzitter De heer D.G. Vierstra
<
I n hou dsopgave
162 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Overige gegevens Aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van n.v. Nuon.
Accountantsverklaring Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit Jaarverslag 2008 op pagina 87 tot en met 161 opgenomen jaarrekening 2008 van n.v. Nuon te Amsterdam gecontroleerd. De jaarrekening omvat de geconsolideerde en de enkelvoudige jaar rekening. De geconsolideerde jaarrekening bestaat uit de geconsolideerde balans per 31 december 2008, winst- en verliesrekening, mutatieoverzicht eigen vermogen en kasstroomoverzicht over 2008 alsmede uit een overzicht van de belangrijkste grondslagen voor financiële verslaggeving en overige toelichtingen. De enkelvoudige jaarrekening bestaat uit de enkelvoudige balans per 31 december 2008, en de enkelvoudige winsten verliesrekening over 2008 met de toelichting. Verantwoordelijkheid van de Raad van Bestuur De Raad van Bestuur van de vennootschap is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven in overeenstemming met International Financial Reporting Standards zoals aanvaard binnen de Europese Unie en met Titel 9 Boek 2 BW, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. Deze verantwoordelijkheid omvat onder meer: het ontwerpen, invoeren en in stand houden van een intern beheersingssysteem relevant voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat, zodanig dat deze geen afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten bevat, het kiezen en toepassen van aanvaardbare grondslagen voor financiële verslaggeving en het maken van schattingen die onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaar rekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor ons geldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De keuze van de uit te voeren werkzaamheden is afhankelijk van de professionele oordeelsvorming van de accountant, waaronder
begrepen zijn beoordeling van de risico’s van afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. In die beoordeling neemt de accountant in aanmerking het voor het opmaken van en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat relevante interne beheersingssysteem, teneinde een verantwoorde keuze te kunnen maken van de controlewerkzaamheden die onder de gegeven omstandig heden adequaat zijn maar die niet tot doel hebben een oordeel te geven over de effectiviteit van het interne beheersingssysteem van de vennootschap. Tevens omvat een controle onder meer een evaluatie van de aanvaardbaarheid van de toegepaste grondslagen voor financiële verslag geving en van de redelijkheid van schattingen die de Raad van Bestuur van de vennootschap heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Oordeel betreffende de geconsolideerde jaarrekening Naar ons oordeel geeft de geconsolideerde jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van n.v. Nuon per 31 december 2008 en van het resultaat en de kasstromen over 2008 in overeenstemming met International Financial Reporting Standards zoals aanvaard binnen de Europese Unie en met Titel 9 Boek 2 BW. Oordeel betreffende de enkelvoudige jaarrekening Naar ons oordeel geeft de enkelvoudige jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van n.v. Nuon per 31 december 2008 en van het resultaat over 2008 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW.
Verklaring betreffende andere wettelijke voorschriften en/of voorschriften van regelgevende instanties Op grond van de wettelijke verplichting ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder f BW melden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW.
Amsterdam, 19 maart 2009 PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. Drs. R. Dekkers RA
<
I n hou dsopgave Overig
Winstbestemming De winstbestemming is geregeld in artikel 33 van de statuten. De tekst daarvan luidt: Artikel 33: Winst. Uitkering ten laste van de reserves. ■■ Jaarlijks wordt door de Raad van Bestuur onder goedkeuring van de Raad van Commissarissen vastgesteld welk deel van de uitkeerbare winst – het positieve saldo van de winst- en verliesrekening – wordt gereserveerd; ■■ De winst na reservering ingevolge het voorgaande lid staat ter beschikking van de Algemene Vergadering; ■■ Winstuitkeringen kunnen slechts plaatshebben tot ten hoogste het uitkeerbare deel van het eigen vermogen;
■■
■■
■■
163
Uitkering van winst geschiedt na vaststelling van de jaarrekening waaruit blijkt dat zij geoorloofd is; De Raad van Bestuur kan onder goedkeuring van de Raad van Commissarissen besluiten tot uitkering van interimdividend, met inachtneming van het bepaalde in lid 3 en met inachtneming van het overigens in de wet bepaalde; De Algemene Vergadering kan op voorstel van de Raad van Bestuur dat is goedgekeurd door de Raad van Commissarissen besluiten tot uitkeringen aan aandeelhouders ten laste van het uitkeerbare deel van het eigen vermogen.
Voorstel winstbestemming € miljoen
2008 Overige reserves
350 415
Totaal
765
Dividend 2008
Voorstel dividend 2008 Het dividend 2008 wordt vastgesteld op € 350 miljoen. Dit is gelijk aan 45% van de nettowinst uit gewone bedrijfsuitoefening exclusief bijzondere posten na belastingen die niet hebben geleid tot kasstromen, tenzij gerelateerd aan hedge accounting.
Gebeurtenissen na balansdatum Op 10 februari 2009 is het initiatiefwetsvoorstel Warmtewet aangenomen door de Eerste Kamer. Vervolgstap is dat het ministerie van Economische Zaken een AMvB opstelt en voorhangt, waarin de vaststelling van het nieuwe ‘niet-meer-dan-anders’ tarief wordt ingekaderd. Verder moeten met en door de NMa per warmtenet tarieven worden vastgesteld (de zogenoemde redelijke prijs) en moet worden bepaald of en, zo ja, hoeveel warmtebedrijven terug moeten betalen aan hun klanten. De wet zal gelden met terugwerkende kracht vanaf 1 januari 2007. Na balansdatum heeft Alliander Finance B.V. (voorheen Nuon Finance B.V.) een kredietfaciliteit van € 1 miljard afgesloten, met een looptijd tot eind 2009. Tevens is de kredietfaciliteit voor Nuon Energy van € 750 miljoen verhoogd met € 75 miljoen tot € 825 miljoen.
Op 23 februari 2009 heeft Nuon aangekondigd een keuze te hebben gemaakt in haar zoektocht naar een strategische partner voor het productie- en leveringsbedrijf. Nuon Energy gaat verder in partnerschap met het Zweedse bedrijf Vattenfall. Vattenfall heeft een bod van € 8,5 miljard ondernemingswaarde (‘enterprise value’) in contanten uitgebracht op 100% van de aandelen van het productie- en leverings bedrijf van Nuon. Hiermee wordt het eigen vermogen (‘equity value’) van Nuon gewaardeerd op € 10,3 miljard na dividend over 2008. Alliander, het netwerkbedrijf van Nuon, valt buiten de transactie. De partijen zijn overeengekomen dat Vattenfall in eerste instantie 49% van de aandelen verwerft. De resterende 51% van de aandelen zal in de komende zes jaar worden verkregen onder vastgestelde voorwaarden. De transactie is onder voorbehoud van de goedkeuring door ten minste 80% van de aandeelhouders. Bovendien zal aan geldende wet- en regelgeving moeten worden voldaan, zoals de goedkeuring van het plan voor de splitsing van Nuon door het ministerie van Economische Zaken en de toetsing aan de mededingingsregels door de Europese Commissie. De transactie wordt naar verwachting tegen het einde van het tweede kwartaal van 2009 afgerond. De ondernemingsraad van Nuon heeft een positief advies afgegeven voor het partnerschap.
<
I n hou dsopgave
164 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Commissie van Aandeelhouders De Commissie van Aandeelhouders stelt er prijs op verslag uit te brengen over haar werkzaamheden. Op grond van de artikelen 158 lid 10, 159 lid 3 en 161 lid 2 van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek is de Algemene Vergadering van Aandeel houders bevoegd om de in die artikelen genoemde bevoegdheden inzake aanbeveling, benoeming en ontslag van leden van de Raad van Commissarissen aan de Commissie van Aandeelhouders over te dragen voor de duur van ten hoogste twee jaar. De hier bedoelde overdracht aan de Commissie van Aandeelhouders kan door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders steeds ongedaan gemaakt worden. De Algemene Vergadering van Aandeelhouders heeft op 22 april 2008 besloten tot: ■■ Continuering van de ingestelde Commissie van Aandeelhouders; ■■ Benoeming van de provincies Gelderland en Noord-Holland, de gemeenten Amsterdam, Leiden (heeft zitting namens alle oud-EWRgemeenten), Lelystad (heeft zitting namens alle oud-Gamog-gemeenten), de N.V. Houdstermaatschappij GKNH en de N.V. Houdstermaatschappij EZW (gezamenlijk één lid) en de B.V. Houdstermaatschappij Falcon tot leden van de Commissie van Aandeelhouders; ■■ Vertegenwoordiging van de onder sub 2. genoemde aandeelhouders in de Commissie van Aandeelhouders door degenen die hen vertegenwoordigen in het zogenoemde Grootaandeelhoudersoverleg; ■■ Het overdragen van de bevoegdheden van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders die haar volgens artikel 158 lid 10, 159 lid 3 en 161 lid 2 van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek toekomen voor de wettelijk toegestane maximumtermijn van twee jaar, dat wil zeggen tot na afloop van de jaarvergadering 2010, aan de Commissie van Aandeelhouders. De leden van de Raad van Commissarissen worden op voordracht van de Raad van Commissarissen benoemd door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Zowel de Algemene Vergadering van Aandeel houders als de Centrale Ondernemingsraad hebben een versterkt recht van aanbeveling voor ten hoogste een derde van het aantal commissarissen. Derhalve hebben beide organen een versterkt aanbevelingsrecht voor drie commissarissen. Het aanbevelingsrecht van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders wordt op grond van bovenstaande uitgeoefend door de Commissie van Aandeelhouders. De Raad van Commissarissen heeft de Commissie van Aandeelhouders in 2008 driemaal geraadpleegd. De Commissie van Aandeelhouders is op 18 januari 2008 geïnformeerd over onder meer het vertrek van de heer van Halderen en het voor nemen van de Raad van Commissarissen om de heer Løseth als zijn opvolger tot Voorzitter van de Raad van Bestuur van Nuon te benoemen. De aanwezige aandeelhouders gaven aan met het voorgenomen besluit te kunnen instemmen. Krachtens het door de Raad van Commissarissen opgestelde rooster van aftreden traden na afloop van de jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders op 22 april 2008 mevrouw Irik en de heren Schraven, Huesmann en Van der Heijden af. De heren Huesmann en Van der
eijden waren niet herbenoembaar. Mevrouw Irik en de heer Schraven H waren wel herbenoembaar voor een volgende periode van vier jaar. De Raad van Commissarissen heeft in zijn vergadering van 19 december 2007 het principebesluit genomen om na het aftreden van de heren Huesmann en Van der Heijden het aantal commissarissen terug te brengen van elf naar negen. De Algemene Vergadering van Aandeelhouders heeft dit voorstel op 22 april 2008 aanvaard, waardoor in 2008 twee vacatures in de Raad van Commissarissen resteerden. Bij brief van 29 januari 2008 zijn de Centrale Ondernemingsraad en de Commissie van Aandeelhouders omtrent de twee ontstane vacatures met bijbehorende profielen en het voorstel om het aantal leden van de Raad van Commissarissen terug te brengen van elf naar negen op de hoogte gesteld. Voor de twee vacatures had de Commissie van Aandeelhouders geen versterkt recht van aanbeveling, maar een gewoon recht van aanbeveling. De Centrale Ondernemingsraad had een versterkt recht van aanbeveling voor één van de vacatures. Bij brief van 4 maart 2008 heeft de Commissie van Aandeelhouders medegedeeld het voorstel van de Raad van Commissarissen om het aantal commissarissen terug te brengen van elf naar negen personen te onderschrijven en geen gebruik te maken van haar aanbevelingsrecht. Bij brief van 25 februari 2008 heeft de Centrale Ondernemingsraad medegedeeld het voorstel van de Raad van Commissarissen om het aantal commissarissen terug te brengen van elf naar negen personen te onderschrijven. Tevens heeft hij te kennen gegeven van zijn versterkt aanbevelingsrecht gebruik te maken en mevrouw Irik aan te bevelen voor de voordracht. Aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders is op 22 april 2008 voorgesteld om het aantal leden van de Raad van Commissarissen vast te stellen op negen en dit voorstel is aanvaard. De heer H. Zwarts heeft om gezondheidsredenen besloten om zijn lidmaatschap van de Raad van Commissarissen per 1 november 2008 neer te leggen. De Commissie van Aandeelhouders spreekt haar waardering uit voor de wijze waarop de heer Zwarts zijn taken, in het bijzonder het voorzitterschap van de Selectie-, Benoemings- en Remuneratie commissie, heeft vervuld. De Raad van Commissarissen heeft in zijn vergadering van 15 september 2008 voorgesteld om – gezien de fase waarin Nuon verkeert als gevolg van enerzijds de splitsing van de onderneming en anderzijds de strategische koers van de onderneming – vooralsnog niet in de vacature te voorzien die is ontstaan door het aftreden van de heer Zwarts. Bij brief van 18 november 2008 zijn de Centrale Ondernemingsraad en de Commissie van Aandeelhouders door de Raad van Commissarissen geïnformeerd over de tussentijds ontstane vacature door het terugtreden van de heer Zwarts. Bij brief van 1 december 2008 en bij brief van 4 december 2008 heeft de Commissie van Aandeelhouders respectievelijk de Centrale Ondernemings raad ingestemd met het voorstel van de Raad van Commissarissen om vooralsnog niet te voorzien in de vacature die is ontstaan door het aftreden van de heer Zwarts. Amsterdam, 19 maart 2009 Commissie van Aandeelhouders
<
I n hou dsopgave Overig
165
Kengetallen en begrippenlijst Kengetallen
Cross border lease
Funds from Operations/nettoschuld
Een cross border lease is een gestructureerde financiële transactie waarbij een bedrijf
Resultaat na belastingen toerekenbaar aan aandeelhouders van Nuon – gecorrigeerd
de gebruiksrechten op bepaalde materiële vaste activa verkoopt of voor lange tijd
voor bijzondere posten en fair value-mutaties – plus afschrijvingen op materiële en
verhuurt aan een buitenlands bedrijf en daarna terughuurt.
immateriële vaste activa, gedeeld door de nettoschuldpositie.
Dark spread Netto-investeringen
Het verschil tussen de marktprijs van grondstoffen voor de productie van energie
Bruto-investeringen verminderd met de ontvangen bijdragen van derden.
in onze kolengestookte energiecentrales en de marktprijs van elektriciteit. Zie ook Spark spread.
Pay-out ratio Het deel van het resultaat na belastingen uit gewone bedrijfsoefening exclusief
EB (Energiebelasting)
bijzondere posten na belastingen die niet hebben geleid tot kasstromen tenzij
Belasting op energieverbruik. De energiebelasting (of ecotaks) wordt geheven op
gerelateerd aan hedge accounting.
milieuonvriendelijke energiebronnen: kernenergie en energie opgewekt uit fossiele brandstoffen. Groene energie vervuilt niet en is daarom vrijgesteld van ecotaks.
Rentedekking Het 12-maands resultaat na belastingen toerekenbaar aan aandeelhouders van Nuon
ECP (Euro Commercial Paper)
– gecorrigeerd voor bijzondere posten en fair value-mutaties – plus afschrijvingen op
Een Euro Commercial Paper is een kortetermijnwissel met looptijden van maximaal
materiële en immateriële vaste activa, plus netto financiële baten en lasten, gedeeld
twee jaar, die wordt uitgegeven door bedrijven in internationale geldmarkten.
door de netto financiële baten en lasten.
EMTN-programma (Euro Medium Term Note-programma) Return on Invested Capital (ROIC)
Een flexibel obligatieprogramma dat gebruikt wordt om schuldpapieren uit te geven.
Het nettoresultaat gedeeld door het geïnvesteerde vermogen.
De omvang, valuta en looptijden van de uit te geven obligaties zijn afhankelijk van Nuons financieringsbehoefte.
Solvabiliteit Eigen vermogen gedeeld door totaal vermogen.
Energiekamer De Energiekamer (voorheen: DTe) is als dienst binnen de Nederlandse Mededingings
Vrije kasstroom
autoriteit (NMa) belast met het toezicht op de naleving van de Elektriciteitswet 1998
Kasstroom uit operationele activiteiten verminderd met de netto-investeringen in
en de Gaswet.
materiële vaste activa (bruto-investeringen in materiële vaste activa verminderd met de van derden ontvangen bijdragen, investeringspremies en subsidies), investeringen
FTE (Full Time Equivalent)
in immateriële vaste activa en investeringen in deelnemingen en joint ventures.
Equivalent van het aantal medewerkers met een volledig dienstverband.
Werkkapitaal
Gereguleerd domein
Voorraden plus handelsvorderingen en overlopende activa, minus kortlopende
De taken die vastgelegd zijn in de wet ten aanzien van beheer van elektriciteits-
niet-rentedragende schulden minus overlopende passiva.
en gasnetten. Het gaat hier om: ■■
Begrippenlijst
Het aanleggen, onderhouden, vernieuwen en beheren van aansluitingen op het elektriciteitsnet van minder dan een megawatt;
■■
Capaciteitstarief
Het aanleggen, onderhouden, vernieuwen en beheren van gasen elektriciteitsnetten;
Het capaciteitstarief is een tarief dat wordt berekend voor het transport van gas en
■■
Het transporteren van gas en elektriciteit;
elektriciteit, afhankelijk van de capaciteit van de aansluiting van de afnemer. Dit
■■
Het op doelmatige wijze waarborgen van de veiligheid en de betrouwbaarheid
tarief wordt door de netbeheerder via de leverancier doorberekend aan de afnemer.
van de netten; ■■
CO2-emissierecht Een recht om gedurende een bepaalde periode een vastgestelde hoeveelheid CO2 te emitteren. Iedere organisatie die een of meer installaties exploiteert met activiteiten
Het bevorderen van de veiligheid bij het gebruik van toestellen en installaties die elektriciteit en gas verbruiken;
■■
Het faciliteren van de vrije markt om onder andere de overstap (switchen) naar een andere energieleverancier mogelijk te maken.
die emissies van CO2 veroorzaken, is verplicht een emissievergunning aan te vragen. Deze vergunning wordt verleend door de Nederlandse Emissieautoriteit (NEa).
Graaddagen De rekeneenheid waarmee het aantal fictieve dagen wordt aangegeven dat de
Credit spread
gemiddelde etmaaltemperatuur (T) beneden de 18 °C (stookgrens) ligt. T is ontleend
De credit spread is het verschil tussen het rendement op een obligatie en het rende-
aan 24-uurlijkse waarnemingen (UT) van het KNMI. Elke graad gemiddelde etmaal
ment op een door de markt gehanteerde benchmark (mid-swap). Dit verschil wordt
temperatuur onder de stookgrens telt hierbij als een graaddag. Indien T hoger is
veroorzaakt door het kredietprofiel van de organisatie die de obligatie uitgeeft.
dan 18 °C, dan is er geen graaddag.
<
I n hou dsopgave
166 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Klokkenluidersregeling
Precarioheffing
De procedure inzake het omgaan met een vermoeden van een misstand. Het gaat
Directe belasting die geheven wordt ter zake van het hebben van voorwerpen
hierbij om misstanden als een ernstig strafbaar feit, het misleiden van justitie of het
onder, op of boven gemeentegrond, voor de openbare dienst bestemd.
in gevaar brengen van de volksgezondheid. Klokkenluiders die een misstand aan de orde stellen, mogen op geen enkele wijze nadeel ondervinden van hun actie.
Spark spread
Deze regeling is van kracht sinds 1 januari 2001.
Het verschil tussen de marktprijs van grondstoffen voor de productie van energie in onze gasgestookte energiecentrales en de marktprijs van elektriciteit. Zie ook
Leveranciersmodel
Dark spread.
Een systeem waarin een consument of kleinzakelijke klant alle energiezaken laat regelen door de leverancier. De leverancier is het enige aanspreekpunt voor de klant.
Stadswarmte
De klant krijgt alleen van de leverancier een rekening, waarop ook transportkosten
Een comfortabele én milieuvriendelijke energievoorziening waarbij gebruik wordt
van de netbeheerder staan en eventueel de kosten van gebruik van de meter.
gemaakt van restwarmte. Bij het opwekken van elektriciteit of het verbranden
Leverancier en netbeheerder maken sluitende afspraken over verrekening van
van afval of biomassa komt erg veel warmte vrij. Nuon gebruikt deze warmte om
transportkosten, verdeling van verantwoordelijkheden en vrijwarende betaling
het stadswarmtenet te verwarmen. Door de centrale warmteopwekking wordt de
door de consument.
uitstoot van schadelijke gassen, zoals CO2, sterk verminderd.
Mid-swap
Value-at-Risk (VaR)
Het mid-swap tarief kan worden gedefinieerd als het tarief (of de tarieven) dat
VaR is een maatstaf voor de blootstelling aan veranderingen in marktprijzen van
overeenkomt (c.q. die overeenkomen) met een reeks actuele, waarneembare en
een portefeuille. De VaR van een portefeuille is het verlies dat met een gegeven
objectieve euro renteswap middentarieven (tussen bied- en laatkoers; afgeleid
waarschijnlijkheid onder normale marktomstandigheden niet overschreden zal
van de betreffende nulrentecurve) die betrekking hebben op de looptijd van de
worden gedurende een gedefinieerde periode. Nuon berekent een ééndags, 95%
toekomstige kasstromen uit hoofde van verplichtingen.
metrische VaR, wat betekent dat gemiddeld genomen het dagelijkse verhandelde resultaat niet slechter zou moeten zijn dan de gerapporteerde VaR in meer dan
Bij het bepalen van het mid-swap tarief moeten verschillende nulrentedisconto
1 op de 20 dagen. Nuon bepaalt de VaR voor commodity-risicomanagement
voeten worden gebruikt voor kasstromen met een verschillende resterende termijn.
doeleinden op basis van twee methodologieën, namelijk de Monte Carlo VaR
Indien dit niet praktisch uitvoerbaar is mag één discontovoet worden gebruikt,
(gebaseerd op gesimuleerde prijsveranderingen) en de analytische VaR (gebaseerd
mits dit bij toepassing voor alle kasstromen resulteert in een contante waarde die
op de waarschijnlijke verdeling van prijsveranderingen). Nuons limiet die voort-
naar verwachting in belangrijke mate gelijk is aan de som van de contante waardes
vloeit uit het Risk Management Framework is gebaseerd op de analytische VaR.
van de afzonderlijke kasstromen die worden verdisconteerd tegen een passend nulrentetarief.
Vrije domein Binnen het vrije domein vallen de volgende werkzaamheden:
NEa (Nederlandse Emissieautoriteit)
■■
Het aanleggen, onderhouden, vernieuwen en beheren van aansluitingen voor gas;
Het bevoegde gezag voor de uitvoering van de wet over de handel in NOx- en CO2-
■■
Het aanbieden van meetinrichtingen;
emissierechten. De werkzaamheden van de NEa vallen uiteen in vergunningverlening,
■■
Het aanleggen, onderhouden, vernieuwen en beheren van elektriciteitsaanslui-
registreren van de saldi van emissierechten en toezicht houden. NEa is toezicht-
tingen van meer dan één megavoltampère (MVA) en voor specifieke klantgroepen.
houder op de emissiehandel en beheert onder meer de Registers CO2 en NOx Emissiehandel, waarin alle saldi van emissierechten van Nederlandse rekeningen
Warmteactiva
bijgehouden worden. Handelen via de NEa is dus niet mogelijk, dit doen bedrijven
De activa die gebruikt worden voor de productie van elektriciteit en warmte
onderling of via handelsplatforms.
(zie ook Warmtekrachtkoppeling).
Nieuwe marktmodel
Warmtekrachtkoppeling
Dit model regelt onder andere de grootschalige uitrol van digitale meters onder
Naast de klassieke levering van elektriciteit en warmte is het ook mogelijk om
regie van de netbeheerder. Iedere kleinverbruiker gaat in de toekomst een capaci-
warmte en elektriciteit gelijktijdig lokaal te produceren: een motor drijft een
teitsgerelateerd netwerktarief betalen en huishoudens en kleinzakelijke afnemers
generator aan voor de productie van elektriciteit; de vrijkomende warmte wordt
worden voortaan volgens het leveranciersmodel beleverd. Het leveranciersbedrijf
gebruikt voor verwarming. We spreken dan van warmtekrachtkoppeling of WKK.
kiest voortaan het meetbedrijf voor de klant.
Met een goed uitgevoerde WKK kan energiebesparing gerealiseerd worden.
<
I n hou dsopgave Overig
Financiële kalender ■■
23 april 2009 Algemene Vergadering van Aandeelhouders
■■
13 mei 2009 Bericht eerste kwartaal 2009
■■
3 augustus 2009 Bericht tweede kwartaal 2009
■■
2 november 2009 Bericht derde kwartaal 2009
Data onder voorbehoud.
167
Colofon n.v. Nuon Spaklerweg 20 1096 BA Amsterdam Postbus 41920 1009 DC Amsterdam E-mail:
[email protected] Internet: www.nuon.com Het jaarverslag is in PDF beschikbaar op onze website www.nuon.nl/jaarverslag Contactinformatie Mediarelaties Spaklerweg 20, Postbus 41920, 1009 DC Amsterdam Telefoon: (020) 597 42 00, Fax: (020) 597 42 20 E-mail:
[email protected] Uitgave © n.v. Nuon, 2009 Concept en realisatie Dart | Brand guidance & Design, Amsterdam Fotografie Cover: Niels Stomps Themapagina’s: Niels Stomps, Hans Peter van Velthoven Portretten: Tessa Posthuma de Boer (pagina 2, 9, 23, 36, 48 en 65) Druk Hollandia Printing, Heerhugowaard Papier Cover: Olin Binnenwerk: Splendorgel Meer exemplaren van dit jaarverslag, de Engelse versie of het (Engelse) Maatschappelijk verslag 2008 kunnen worden opgevraagd bij het Customer Care Center op: (020) 892 01 71 of via
[email protected]
<
I n hou dsopgave
168 Nuon Jaar verslag 20 0 8
Belangrijke dochterondernemingen en overige deelnemingen Per 31 december 2008
Plaats
%
Dochterondernemingen Alliander N.V.1
Arnhem
Liander N.V.
Arnhem
n.v. Nuon Infra Oost1
Arnhem
n.v. Nuon Infra West1
Haarlem
Nadine Netwerk B.V.
Arnhem
Liandyn B.V.1
Leiden
Liandon B.V.1
Duiven
Liandon Meetbedrijf N.V.1
Zutphen
Nuon Finance B.V.1
Amsterdam
n.v. Nuon Energy Sourcing1
Amsterdam
Nuon Power Generation B.V.
Utrecht
Nuon Epe Gas Service B.V.1
Amsterdam
N.V. NUON Duurzame Energie1
Amsterdam
Windenergie Ontwikkelings Maatschappij B.V.1
Rhenen
Nuon International Renewables Projects B.V.1
Amsterdam
Nuon UK Ltd.
Longrock, Penzance (Cornwall, VK)
Nuon Epe Gasspeicher GmbH
Heinsberg (Duitsland)
Nuon Zuidwending B.V.
Amsterdam
Nuon Power Projects I B.V.1
Amsterdam
N.V. Nuon Energy Trade & Wholesale1
Amsterdam
Burlington Resources B.V.
Amsterdam
n.v. Nuon Warmte1
Arnhem
De Kleef B.V.1
Arnhem
Emmtec Services B.V.1
Emmen
N.V. Nuon Business1
Amsterdam
Ingenieursbureau Ebatech B.V.1
Amsterdam
Nuon Retail B.V.1
Amsterdam
n.v. Nuon Energie1
Amsterdam
n.v. Nuon Customer Care Center1
Arnhem
Nuon Belgium N.V.
Vilvoorde (België)
Nuon Deutschland GmbH
Berlijn (Duitsland)
Nuon Retail Beveiliging Service B.V.1
Didam
Feenstra Verwarming B.V.
Lelystad
Rogro Isolaties Holding B.V.
Veendam
Helianthos B.V.1
Arnhem
n.v. Nuon PLB Holding1
Amsterdam
100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100
Deelnemingen (niet-geconsolideerd) 25 23
N.V. KEMA Green Mountain Energy Company
Joint Ventures NoordzeeWind B.V. 1
’s-Gravenhage
Voor deze dochterondernemingen is door n.v. Nuon een 403-verklaring afgegeven.
Een volledig overzicht van de dochterondernemingen, overige deelnemingen en joint ventures, zoals bedoeld in de artikelen 379 en 414 van Boek 2 BW Titel 9, is ten kantore van het Handelsregister te Amsterdam gedeponeerd.
50
<
I n hou dsopgave
Vijfjarenoverzicht 2008
2007
2006
2005
2004
Resultaat (€ miljoen) Netto-omzet Totaal bedrijfsopbrengsten Totaal bedrijfskosten Bedrijfsresultaat Resultaat voor belastingen uit voortgezette bedrijfsresultaten Resultaat na belastingen
6.147 6.271 -5.486 785 877 765
5.650
5.598
5.017
4.843
5.753
5.727
5.268
5.046
-4.639
-4.878
-4.170
-4.514
1.114
849
1.098
532
1.102
796
999
429
875
763
1.138
387
Balans (€ miljoen) Nettowerkkapitaal Materiële vaste activa Balanstotaal Eigen vermogen Langlopende rentedragende verplichtingen Kortlopende rentedragende verplichtingen Totaal rentedragend vreemd vermogen Totaal financiering Investeringen in vaste activa
335 6.969 14.501 6.268 1.176 45 1.221 7.491 943
-194
-201
-194
-47
6.072
5.936
5.727
6.196
11.601
10.875
11.183
10.225
5.657
5.167
4.718
3.672
1.174
1.253
1.456
1.951
138
118
221
384
1.312
1.371
1.677
2.335
6.970
6.540
6.402
6.014
536
646
607
497
1.159
1.008
934
1.159
-401
-190
45
-231
-409
-634
-650
-322
736
488
475
785
89%
91%
87%
84%
49%
48%
42%
36%
16,4%
11,9%
14,4%
6,2%
n.v.t.2
1.111%
64%
40%
45,0
15,1
6,1
6,7
19,7%
15,2%
21,9%
11,0%
136.795
133.487
128.693
128.693
136.795
136.795
136.795
136.795
Kasstroom (€ miljoen) Kasstroom uit operationele activiteiten Kasstroom uit investeringsactiviteiten Kasstroom uit financieringsactiviteiten Vrije kasstroom
1.028 -1.215 -523 202
Ratio's Langlopende schulden als % van totaal rentedragend vreemd vermogen Eigen vermogen als % van het balanstotaal (solvabiliteit) ROIC (%) FFO/Nettoschuldpositie (%) Rentedekking Bedrijfsresultaat als % van de netto-omzet
96% 43% 10,2% 184% n.v.t.3 12,8%
Aandelen (per 31 december) Aantal uitstaande aandelen (duizend) Totaal aantal aandelen, inclusief nog te emitteren (duizend)
136.795 136.795
Informatie per aandeel Nettoresultaat (€) Dividend (€) Pay-out ratio1 (%)
5,59 2,56 45%
6,47
5,82
8,84
3,01
3,36
2,71
2,50
0,96
45%
45%
45%
45%
1.415
612
1.181
954
16,7
13,2
15,2
17,8
14.881
11.744
13.926
15.021
5.846
6.784
7.947
9.523
1.668
1.590
2.149
2.239
9.874
9.717
9.631
9.301
Overig Duurzaam opgewekte elektriciteit, eigen opwek4 (GWh) Conventioneel opgewekte elektriciteit, eigen opwek (TWh) CO2-emissies als gevolg van elektriciteitsproductie (kton) NOx-emissies als gevolg van elektriciteitsproductie (ton) SO2-emissies als gevolg van elektriciteitsproductie (ton) Gemiddeld aantal personeelsleden (FTE's)
1.444 14,4 13.039 5.159 1.421 10.339
Gecorrigeerd voor bijzondere posten die niet hebben geleid tot kasstromen in het boekjaar. Aangezien eind 2007 een nettokaspositie is ontstaan is deze in 2007 niet opgenomen. Aangezien de 12-maands netto financiële baten en lasten aan het eind van 2008 per saldo een bate vertegenwoordigen, is de ratio niet weergegeven. 4 In 2008 is de wijze van berekening aangepast. De cijfers over 2007 en 2008 omvatten alle duurzame elektriciteit die Nuon als producent en economisch eigenaar via een netaansluitpunt op het elektriciteitsnet zet. 1
2
3
JV2008/n.v. Nuon
www.nuon.com
