Jaarverslag 2012 Medisch Ethische Toetsingscommissie Universitair Medisch Centrum Utrecht

Jaarverslag 2012 Medisch Ethische Toetsingscommissie Universitair Medisch Centrum Utrecht

ii

Jaarverslag 2012 Medisch Ethische Toetsingscommissie Universitair Medisch Centrum Utrecht

iii

Colofon Redactie Drs. M.D. van de Loo-Waller Engelse vertaling samenvatting: Dr. W.A. Groenewegen Samenstelling en opmaak: Mr. N.M. Beusmans Data METC UMC Utrecht database (C. Haaring) en Toetsing Online (CCMO) peildatum 14 mrt 2013. Ontwerp en layout Zweers Creatives Afbeeldingen pagina 17, 18, 29, 34, 41 en 44

Flickr, overige afbeeldingen © UMC Utrecht

Uitgave © mei 2013 - Medisch Ethische Toetsingscommissie Universitair Medisch Centrum Utrecht Huispostnummer D 01.343 Postbus 85500 3508 GA Utrecht Telefoon: 088-75 563 76 www.umcutrecht.nl/metc E-mail: [email protected]

iv

Inhoudsopgave

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Voorwoord������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������2 Samenvatting�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������4 Summary ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������5 Bevoegd gezag METC ���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������6 Samenstelling commissie ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������7 Secretariaat�����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������9 Werkwijze van de commissie ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 13 Extra artikel: “De METC en de apotheker”������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 17 De toetsing van WMO-onderzoek ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 19 § 6 a § 6 b § 6 c § 6 d § 6 e § 6 f § 6 g

7. 8. 9.

Primaire beoordeling �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 19 Substantiële amendementen������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 21 SAE en SUSARs ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 23 Voortgangsrapportages����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 23 Opschorting en voortijdig einde ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 24 Beoordelingstermijnen ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 25 Ingediende onderzoeksdossiers ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 27

Bezwaar en administratief beroep�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 29 Embryowet �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 31 Overige werkzaamheden ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 32 § 9 a § 9 b §9c

Biobank en WARB����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 32 Niet-WMO ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 33 UMC Utrecht als lokaal deelnemend centrum����������������������������������������������������������������������������������������������������� 33

10. Klachten, Wob-verzoeken en dwangsommen��������������������������������������������������������������������������������������������������� 34 11. Kwaliteitsbeleid en scholing������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 35 § 11 a § 11 b § 11 c § 11 d § 11 e § 11 f

Kwaliteitsbeleid �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 35 NFU beleid inzake kwaliteitsborging����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 35 Lopend onderzoek�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 36 Digitalisering�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 36 Scholing en informatieverstrekking METC leden, secretariaat en onderzoekers ������������������������������������ 36 Landelijk overleg en voordrachten�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 40

12. Intervisie�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 41 13. CCMO-toezicht�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 42 14. Financiën ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 43 Bijlage 1 - Gebruikte afkortingen ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 45 Bijlage 2 - Samenstelling METC�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 46 1

Voorwoord Geachte lezer, Dit is al weer mijn derde voorwoord als voorzitter van de METC. Vorig jaar liet ik u weten dat de METC de ambitie had om de toetsingstermijnen van geneesmiddelen­ onderzoek te verkorten. In 2012 zijn een aantal aanpassingen doorgevoerd om dit te realiseren. En met succes! Het resultaat is dat de METC in de meeste gevallen in plaats van gemiddeld 3 maanden op gemiddeld 2 maanden per dossier is uitgekomen (de wettelijke termijn is 60 dagen). In dit jaarverslag wordt toegelicht hoe dit is bereikt. Overigens heeft de METC de ambitie om deze termijnen nog verder te verkorten.

die in het kader van onderzoek worden getroffen komen tot stand in nauw overleg met de METC. Al sinds enkele jaren houdt het UMC Utrecht zich zeer intensief bezig met scholen en begeleiden van onderzoekers bij het indienen de dossiers bij de METC. De effecten daarvan zijn bij de METC toetsing in positieve zin merkbaar! •

Wat bij de METC om groeiende aandacht vraagt is het beoordelen van niet-WMO plichtig onderzoek en Biobankprojecten. We zagen een toename van 25% van niet-WMO plichtige dossiers! Dit betreft met name onderzoek dat uit het UMC Utrecht afkomstig is. Dit is opmerkelijk omdat niet-WMO plichtig onderzoek nadrukkelijk een ander karakter heeft.

•

Sinds 2007 neemt het aantal ingediende WMO plichtige dossiers dat vanuit het UMC Utrecht wordt aangeboden, met ongeveer 10 per jaar af. De focus in het UMC Utrecht lijkt hiermee toenemend op kwaliteit boven kwantiteit te liggen. De contacten van de METC met onderzoekers uit de regio namen toe, waardoor de kring waarvoor de METC toetst zich uitbreidde.

Enkele andere aspecten die in 2012 aan bod kwamen zijn: •

Dit jaar zijn verdere voorbereidingen getroffen voor de stap in 2013 naar digitalisering van de processen van indienen, vergaderen en archiveren. Hiertoe heeft met alle betrokken partijen intensief overleg plaats gevonden, zo ook met andere METCs die al ervaring hebben opgedaan in de praktijk.

•

Het UMC Utrecht heeft in 2012 veel aandacht besteed aan kwaliteit en veiligheid. De maatregelen

2

De METC bestaat inmiddels ruim 10 jaar in haar huidige vorm en dit was voor ons aanleiding om een zeer ervaren METC lid, prof. dr. A.F. A. M. Schobben, te vragen om zijn visie op de ontwikkelingen in de afgelopen jaren, gezien vanuit zijn disciplines als klinische farmacoloog en ziekenhuisapotheker. Hierover leest u meer in hoofdstuk 5. Graag wil ik ook dit jaar alle medewerkers van het secretariaat van de METC van het UMC Utrecht bedanken voor het vele werk dat het afgelopen jaar werd verzet. Daarnaast is een woord van dankbaarheid verschuldigd aan alle leden en vervangende leden van de Kamers E, O en K voor al het werk dat zij met veel inzet en expertise verrichtten. Wij willen graag in 2013 de geconstateerde trend van efficiëntere toetsing voortzetten en hebben de ambitie om, mede met behulp van de digitalisering, nog sneller het onderzoek te kunnen toetsen. Wat echter onveranderd zal blijven is dat deze toetsing natuurlijk onverminderd zorgvuldig zal zijn. Prof. dr. P.D. Siersema, algemeen voorzitter METC UMC Utrecht

3

Samenvatting In dit jaarverslag doet de METC van het UMC Utrecht verslag van haar activiteiten in 2012. De METC beoordeelt onderzoeksdossiers voor medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen in het kader van de Wet Medisch-wetenschappelijk Onderzoek met Mensen (WMO). Daarnaast adviseert de commissie de Raad van Bestuur over ethische aspecten van diverse ingediende onderzoeksvoorstellen in het UMC Utrecht, ook aangaande niet-WMO plichtig onderzoek en Biobank projecten. Aan de toetsingskaders van beide is in 2012 veel aandacht besteed door zowel de METC als de secretarissen. In gevolge de Embryowet is voor elke afzonderlijke eiceldonatieprocedure toestemming vereist van de METC (art. 5 lid 3 Embryowet). Het jaar 2012 stond in het teken van scholing. Met name de implementatie van de nieuwe Richtlijn Externe Toetsing (RET) had veel uitwisseling van kennis tot gevolg. Het METC secretariaat is intensief betrokken geweest bij de implementatie in het UMC Utrecht, waarbij de controle op de lokale uitvoerbaarheid (en bijbehorende wet- en regelgeving) meer op Divisie- en afdelingsniveau is gelegd. Als voorheen lette de commissie op het voorkómen van vertraagde inclusie; een probleem dat nogal eens ontstaat, blijkens de (door de onderzoekers ingediende) voortgangsrapportages. Ook is er veel aandacht uitgegaan naar het beoordelen van de SAE en SUSAR meldingen, en de vermelding van de werkwijze daarbij in het protocol. Bij ieder dossier besprak de commissie in ieder geval de analyse van de verhouding tussen risico voor de proefpersoon en de te verwachten wetenschappelijke opbrengst van het onderzoek alsook de procedure rond het Informed Consent. Een goede bezetting van de commissie blijft een punt van aandacht. In 2012 kon de commissie zich weer gelukkig prijzen met betrokken en deskundige leden. Op het METC secretariaat blijkt steeds dat wisseling van bezetting ook toename van werkdruk en verlies van ervaring betekent. Werd in 2011 al 8 maanden met drie in plaats van met vier secretarissen gewerkt, in 2012 speelde dit opnieuw gedurende 7 maanden (januari t/m april en oktober t/m december). De procedurecoördinatoren en administratief medewerker vormden gelukkig de vaste basis, al was er ook bij hen sprake van een wisseling. Zij slaagden er in 500 documenten per week te verwerken. Dat dit werk van belang is, blijkt wel uit het feit dat 610 aanvragen bij deze METC ontvangen werden in 2012. Daarmee toetst de commissie in het belang van tienduizenden proefpersonen. 4

Summary This annual report describes the activities of the UMC Utrecht METC (Medical Research Ethics Committee) in 2012. The main activity of the METC concerns the review of research proposals covered by the Medical Research involving Human Subjects Act (WMO). In 2012, a total of 610 proposals were submitted for review, an increase of more than 100 proposals compared to 2011. This total number includes all proposals for WMO review, local approval by the Board of Directors or an assessment of whether the proposal falls within de scoop of the WMO. The latter category increased again in 2012. The number of oocyte donations reviewed under the Embryos Act increased slightly in 2012. As of March 2012, the External Review Directive (Dutch: RET) for multi-center research was amended. This had a major impact on procedures within the UMC Utrecht. The responsibility for the procedure for approval from the local departments was transferred from the METC to the Divisions. The METC office has greatly facilitated the transfer of knowledge to the Divisions in order that the RET could be implemented at the level of the Divisions. As in previous years, special attention was paid to insufficient research subject recruitment in those cases were this became evident from annual progress reports submitted by the investigators. In addition, a lot of the committee’s time was devoted to reviewing SAE and SUSAR reports. The number and availability of committee members remains a concern in 2012. Fortunately, the METC of the UMC Utrecht continues to have many active and very capable members. As in 2011, the METC office unfortunately has again had to deal with changes in personnel in 2012. During 7 months of the year, the number of secretaries advising and supporting the committee was reduced form 4 to 3. There were also changes in the other members of the office staff. However, they managed to process around 500 documents weekly. All together the proposals covered the interest of 10’s of thousands of research subjects.

5

Hoofdstuk 1

Bevoegd gezag METC De Medisch Ethische Toetsingscommissie (METC) van het UMC Utrecht is een van de 25 METCs in Nederland die door de CCMO erkend zijn (deze METC is op 11 november 1999 ex artikel 16 van de WMO erkend). De METC is een Zelfstandig Bestuursorgaan (ZBO). De METC wordt gefaciliteerd door de Raad van Bestuur (RvB) van het UMC Utrecht en is daarmee een instellingsgebonden commissie. In haar besluitvorming opereert zij als ZBO uiteraard zelfstandig en staat zij los van de instelling. Zij is een van de 8 METCs die verbonden zijn aan de Academische Ziekenhuizen. De METC vergaderde 66 keer in 2012. Het METC secretariaat ontving in die periode 610 nieuwe onderzoeksvoorstellen. De kring waarvoor de METC van het UMC Utrecht WMO-beoordelingen uitvoert, strekt zich uit over heel Nederland. Dat wil zeggen dat de METC als erkende toetsingscommissie behalve interne onderzoeksvoorstellen van onderzoekers in het UMC Utrecht ook onderzoeksvoorstellen beoordeelt van andere instellingen. Met sommige instellingen heeft de Raad van Bestuur van het UMC Utrecht hierover afspraken gemaakt. Het betreft faculteiten van de Universiteit Utrecht en andere instellingen waarmee het UMC Utrecht nauw samenwerkt op gebied van onder meer geestelijke gezondheidszorg en revalidatiegeneeskunde. Het aandeel van ingediend onderzoek van deze laatstgenoemden nam toe in 2012. Verder bestaan o. a. samenwerkingsverbanden met het Centraal Militair Hospitaal, Ziekenhuis Gelderse Vallei te Ede, Gelre Ziekenhuizen te Zutphen en Apeldoorn en het RIVM.

6

Hoofdstuk 2

Samenstelling commissie Het Dagelijks Bestuur (DB) bestond in 2012 uit de voorzitters van de drie Kamers. Algemeen voorzitter is de heer Siersema, tevens voorzitter van Kamer E.D. heer Hagenbeek was voorzitter van Kamer O. Mevrouw Van de Putte nam met ingang van 1 mei 2012 het voorzitterschap van Kamer K over van vervangend voorzitter Van Loenen. In de wekelijkse vergadering werd het DB bijgestaan door de klinisch farmacoloog en ziekenhuisapotheker Van Loenen. De METC telde in september 54 leden, voor het merendeel werkzaam in het UMC Utrecht. Conform de WMO zijn ook enkele leden geen werknemer bij het UMC Utrecht. Zij zijn bijvoorbeeld zelfstandig ondernemer of werkzaam bij de Universiteit Utrecht. De leden vertegenwoordigen een brede diversiteit aan disciplines. In de commissie hebben per Kamer in ieder geval zitting de door de WMO vereiste artsen, deskundigen op het gebied van recht, methodologie en ethiek, en leden die het onderzoek beoordelen vanuit de invalshoek van de proefpersoon. In het kader van de implementatie van de EU-Richtlijn Goede Klinische Praktijk maken ook klinisch-farmacologen en ziekenhuisapothekers deel uit van de METC, daar dit bij toetsing van geneesmiddelen onderzoek verplichte disciplines zijn. De tijdsbelasting voor METC leden is aanzienlijk en bovendien de laatste jaren sterk toegenomen. Daarnaast heeft de CCMO de eisen van deskundigheid voor METC leden met ingang van 1 juli 2012 verzwaard. Hierdoor is het niet altijd eenvoudig opvolging te vinden voor vertrekkende leden. Dit punt heeft de continue aandacht van het Dagelijks Bestuur. In 2012 kwamen de volgende 14 leden de METC versterken: Arends, Broekmans, De Jonge, Greving, G. Groenewegen, Van Kempen, Koopman, Krediet, Lafeber, Lefevere, Petersen, Sieswerda, Terheggen en Verboon. De nieuwe leden zijn door de CCMO en de Raad van Bestuur (RvB) benoemd. Bij hun aantreden ontvingen zij een informatiepakket met documenten over de wet- en regelgeving en de werkwijze van de METC. Daarnaast werden zij ingewerkt door vergaderingen bij te wonen van de commissie en door individuele 7

begeleiding van METC leden en het METC secretariaat. De verdere aandacht voor hun scholing zoals ook voor die van de andere leden is beschreven in hoofdstuk 11. De METC nam afscheid van 7 leden: Durston, Van Essen, Krediet, Kroes, Mosmans, Welsing en Wokke. De commissie heeft haar werkwijze vastgelegd in een reglement. De vigerende versie van het reglement is op 08 juni 2010 vastgesteld door de METC en door de Raad van Bestuur van het UMC Utrecht. Het reglement en de ledenlijst zijn te vinden op de website van de METC en van de CCMO. Voor de samenstelling van de METC in 2012: zie bijlage 3, aan het eind van dit jaarverslag.

8

Hoofdstuk 3

Secretariaat Het METC secretariaat stroomlijnt de toetsing van de onderzoeksdossiers. Dit betreft zowel WMO-plichtige aanvragen als de aanvragen voor de opzet van biobanken en voor wetenschappelijk onderzoek met mensen dat niet onder de WMO valt. Daarbij ondersteunt zij de werkzaamheden van de commissie. Verder registreert zij op verzoek van de Raad van Bestuur de aanvragen voor een verklaring van lokale uitvoerbaarheid in het UMC Utrecht van onderzoek dat door een andere erkende METC aan de WMO getoetst is. Een belangrijk onderdeel van het werk van het secretariaat is het verzorgen van de communicatie met onderzoekers, externe instanties zoals firma’s in binnen en buitenland, de Universiteit Utrecht, de CCMO, andere METCs en diverse instanties binnen het UMC Utrecht zoals de Raad van Bestuur, een divisieleiding, de apotheek, de afdeling stralingsbescherming en het cluster Klinische Fysica en Medische Technologie (inzake medische hulpmiddelen). In 2011 is het secretariaat van de Wetenschappelijke Adviesraad Biobank (WARB) ondergebracht bij het METC secretariaat. De WARB toetst het onderzoeksprotocol voor een specifieke wetenschappelijke vraagstelling met lichaamsmateriaal dat voor toekomstig onderzoek is opgeslagen in de Centrale Biobank van het UMC Utrecht, voordat tot uitgifte van het materiaal kan worden overgegaan (zie 9a). Gezien de verwantschap met één van de taken van de METC (beoordelen van niet-WMO plichtig onderzoek) lag deze bundeling van taken voor de hand. In 2012 is het secretariaat van de WARB verder geïntegreerd binnen het METC secretariaat. Het METC secretariaat bestond in 2012 uit: Algemeen secretaris mw. drs. R.M. M. Bosschaart-Castermans (tevens Kamer K en WARB) tot eind september 2012, mw. dr. W.A. Groenewegen (Kamer E tot eind september, niet-WMO en WARB met ingang van 1 oktober 2012), mw. drs. M.D. van de Loo-Waller (Kamer O). Vanaf 15 mei 2012 kwam mw. drs. S. Levison de gelederen versterken in verband met het vertrek van mw. Van Groenestijn. Zij nam in de loop van 2012 de begeleiding van Kamer E op zich, waardoor mw Groenewegen het secretariaat van de WARB kon overnemen van mw. Bosschaart. Later nam mw. Levison ook de begeleiding van Kamer K op zich. De secretarissen begeleiden de beoordeling van de onderzoeksdossiers ten behoeve van de vergaderingen van de Kamers en het Dagelijks Bestuur. De algemene leiding lag met ingang van 1 oktober 2012 in handen van mw. drs. J.B. van Luipen, staflid van de RvB van het UMC Utrecht. Haar 9

verantwoordelijkheden betreffen de organisatorische, financiële en personele zaken. De commissie is mw. Bosschaart erkentelijk voor de bijzondere wijze waarop zij haar functie gedurende bijna een jaar vervulde. Daarnaast bestond het secretariaat van de METC in 2012 uit de volgende medewerkers: procedurecoördinatoren drs. R.P. Chorus, drs. V. Bontrop, mw. A. Van Dijk en administratief medewerker mw. M. Berk-van der Linden. Mw. A. van Dijk werkte al jaren als vaste procedurecoördinator en in de loop van 2012 bleef zij als oproepkracht met het METC secretariaat verbonden. Met ingang van 2 februari 2012 kwam mr. C.M. Kesler als procedurecoördinator bij het METC secretariaat. Dit team verzorgt de administratieve voorbereiding en afhandeling van de vergaderingen van de Kamers en het DB. Zij verwerken de inkomende post en handelen de administratieve afwikkeling van besluiten over ingediende onderzoeksdossiers en bijbehorende correspondentie af. Een belangrijk onderdeel van hun werk vormt hun rol als vraagbaak voor onderzoekers, firma’s en METC leden via telefoon en e-mail. De medewerkers van het secretariaat waren in 2012 maandag t/m donderdag telefonisch bereikbaar. Vragen per e-mail werden alle werkdagen in behandeling genomen. Veel vragen aan het secretariaat betroffen procedures, multicenteronderzoek en de reikwijdte van de WMO. Ook ontvangt de commissie veel vragen over onderzoek met lichaamsmateriaal en biobankprojecten. Voor zover mogelijk heeft het secretariaat antwoord op veel voorkomende vragen ook op haar website geplaatst: www.umcutrecht.nl/metc. De onderzoekers werden op de hoogte gehouden van de toetsingsprocedure en nieuwe ontwikkelingen via Scoop, het intranet van het UMC Utrecht, berichten per e-mail en de METC website. Regelmatig vond werkoverleg plaats op het secretariaat, waarin als vast agendapunt de werkwijze binnen het secretariaat aan de orde kwam. Waar nodig werden procedures aangepast. Met name de toetsingstermijnen waren regelmatig onderwerp van aandacht.

10

Het secretariaat stuurt de onderzoekers jaarlijks of zoveel eerder als door de METC is bepaald een in te vullen formulier Voortgangsrapportage. Ook houdt het METC-secretariaat bij of onderzoekers de formulieren retourneren. Meer hierover vindt u in hoofdstuk 6d. In 2012 werden net als in 2011 rond de 27. 000 documenten (inkomend en uitgaand) verwerkt. Dat komt neer op ruim 500 documenten per week. Behaalde het secretariaat in 2011 nog het mooie resultaat van 93,5% om de brieven binnen 14 dagen te verwerken, in 2012 is dat resultaat niet geëvenaard. Ondanks regelmatige onderbezetting en inwerken in verband met wisseling van bezetting slaagde het secretariaat er toch in om in 84,2% de brieven binnen 14 dagen af te handelen.

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

2008

2009

2010

2011

2012

Figuur 1: Percentage verzonden berichten aan onderzoeker na vergadering METC binnen 2 weken.

11

12

Hoofdstuk 4

Werkwijze van de commissie Naast het beoordelen van de onderzoeksdossiers voerde de commissie discussies over diverse algemene onderwerpen, zoals de toetsing van risico’s bij MRI-onderzoek, van biobank-projecten en de werkwijze rond toevalsbevindingen. Met het oog op de specialisatie en de verdeling van de werklast over de leden is de METC gesplitst in drie Kamers: E, O en K. Beoordeling van onderzoek met volwassen proefpersonen vindt plaats in Kamer E (vergadert de even weken) en in Kamer O (vergadert de oneven weken). Kamer K beoordeelt onderzoek met minderjarige proefpersonen, inclusief onderzoek met betrekking tot moeder-en-kind/ zwangerschap (vergadering eerste en derde maandag van de maand). De drie Kamers zijn ingedeeld naar specifieke deskundigheid en belangstelling. Naast de reeds genoemde verplichte WMO disciplines is voor de besluitvorming van onderzoek bij kinderen in Kamer K ook de aanwezigheid verplicht van een deskundige op het gebied van kindergeneeskunde. Naast haar werkzaamheden in het kader van toetsing aan de WMO hebben de METC en haar secretariaat een adviesfunctie. Gevraagd en ongevraagd adviseren zij de Raad van Bestuur van het UMC Utrecht over diverse onderwerpen, zoals het biobankbeleid. Ook het ledenbestand is regelmatig aandachtspunt in het overleg met de Raad van Bestuur. Incidenteel adviseerde de METC ook externe aanvragers. Kamervergaderingen In 2012 vergaderde de Kamers in totaal 66 maal. De Kamers functioneren zelfstandig: beslissingen van een Kamer worden beschouwd als beslissingen genomen door de METC. Afstemming tussen de Kamers vindt plaats in het wekelijkse overleg van de drie voorzitters van de Kamers, een klinisch farmacoloog en de secretarissen in de vergadering van het Dagelijks Bestuur van de METC, door de jaarlijkse gezamenlijke bijeenkomst van de drie Kamers, de plenaire METC vergadering en tussentijdse studie-uren. De leden ontvangen de vergaderstukken een kleine week voor de vergadering. Daaraan zijn de referentenrapporten toegevoegd. 13

Per onderzoek wordt aan twee referenten gevraagd het protocol en de bijbehorende documenten te beoordelen en hun vragen en opmerkingen vast te leggen in een standaardformulier. De te beoordelen documenten zijn één tot twee weken voor de vergadering in het bezit van de referenten. De referenten brengen uiterlijk vier werkdagen voor de vergadering een schriftelijk advies uit. Ondanks de drukke agenda’s van de leden, slagen de meeste van hen er goed in om hun agenda vrij te houden voor de METC vergaderingen. De voorbereiding en het schrijven van referentenrapporten lukt vaak niet binnen de reguliere werktijden. Hoewel het enthousiasme en de inzet van de leden groot zijn, is de werkdruk een punt van zorg, ook gezien de daarmee samenhangende toename in verloop van de leden (en dus van hun kennis en ervaring). Als WMO disciplines verhinderd zijn, worden zij vervangen door hetzij een vervangend lid, hetzij een lid uit een andere Kamer. Overige leden worden niet vervangen bij afwezigheid. Aan het begin van iedere vergadering van de METC wordt gevraagd of een van de aanwezigen betrokken is bij een onderzoek. Indien één van de leden betrokken is bij een geagendeerd onderzoeksdossier, dan verlaat hij/zij de vergadering voor de duur van de bespreking van het onderzoek. Als dit een WMO discipline betreft die daardoor niet meer vertegenwoordigd is in de vergadering, wordt hetzij het dossier in een andere Kamer besproken, hetzij vervanging gezocht. De secretaris notuleert wie in de vergadering aanwezig is en wie bij welk dossier betrokken is. Ook wordt genotuleerd dat een betrokkene de vergadering verlaat voor de duur van de bespreking van het betreffende onderzoek. In de METC database wordt iedere betrokkenheid geregistreerd. De METC database betreft een Access database van de METC waarin alle voor de toetsingsprocedure benodigde gegevens worden ingevoerd en bijgehouden per onderzoeksdossier. Vaste agendapunten van een Kamervergadering zijn onder andere mededelingen, vaststellen van verslagen van de afgelopen vergadering van de Kamer, kennisnemen van de besluiten van het Dagelijks Bestuur, beoordeling van nieuwe onderzoeksdossiers, beoordeling van herziene dossiers als reactie op

14

vragen van de Kamer en amendementen. In iedere vergadering moeten ten tenminste de door de WMO vereiste deskundigen aanwezig zijn om tot een rechtsgeldig besluit te kunnen komen. Per onderzoeksdossier worden diverse aspecten besproken zoals vereist volgens de WMO, waaronder WMO plichtigheid, mogelijk wetenschappelijk belang, ethische aanvaardbaarheid van de vraagstelling en belasting van de proefpersonen. De diverse documenten worden één voor één besproken: Protocol, ABR en Addendum, Informatiebrief en Toestemmingsformulier, Contract, diverse documenten indien het geneesmiddelenonderzoek betreft (o.a. IB, IMPD, EudraCT formulier), afspraken en rapporten van afdelingen (apotheek, technische dienst). Na een korte toelichting van de referenten, die meestal gevraagd zijn op basis van de relatie tussen hun specifieke kennis en het onderwerp van onderzoek (bijvoorbeeld oncologie, psychologie of kindergeneeskunde) geven de WMO disciplines hun input, met name op hun diverse terreinen: medisch, ethisch, juridisch, methodologisch, gezien vanuit de proefpersoon en bij geneesmiddelenonderzoek vanuit het oogpunt van de farmacologie of farmaceutische aspecten. Dit gebeurt in de vorm van een discussie, waarbij alle aanwezigen hun inbreng kunnen geven. Er wordt een oordeel gevormd op basis van deze discussie binnen de commissie. Een besluit wordt in de meeste gevallen unaniem genomen. Zo niet, dan met meerderheid van stemmen. Opmerkingen en vragen uit de vergadering worden teruggekoppeld naar de onderzoekers. Ongeveer 12 maal per jaar wordt een onderzoeker uitgenodigd om zijn onderzoeksvoorstel te komen toelichten in een vergadering van de Kamer indien de commissie verduidelijking van het onderzoeksvoorstel wenselijk acht. In het kader van de implementatie van het NFU beleid, voortkomend uit het NFU rapport Kwaliteitsborging van mensgebonden onderzoek (NFU, juni 2010) is door de RvB monitoring verplicht gesteld van onderzoeker-geïnitieerd onderzoek met proefpersonen in het UMC Utrecht, op basis van een door de METC vast te stellen risicoclassificatie. De METC won over het monitoringplan advies in van het Bureau Kwaliteitsborging Onderzoek (BKO). 15

Dagelijks Bestuur Het Dagelijks Bestuur van de METC (DB) vergaderde wekelijks, behalve in de laatste week van het jaar, dus 51 keer in 2012. De drie voorzitters van de Kamers vormen samen het DB. Een van de drie Kamervoorzitters treedt op als algemeen voorzitter van de METC. Bij afwezigheid worden de voorzitters vervangen door de betreffende vice-voorzitters. De heer Van Essen was vice-voorzitter van Kamer E.N. zijn vertrek is dit overgenomen door de heer Schutter. De heer Rosier is vice-voorzitter van Kamer O en mevrouw Van Thiel van Kamer K. Vrijwel altijd is bij de vergadering van het DB een arts en een klinisch farmacoloog aanwezig of anders bereikbaar (telefonisch of per e-mail). In een enkel geval kan door afwezigheid van één van deze disciplines een agendapunt een week worden uitgesteld, als de specifieke kennis noodzakelijk is voor de beoordeling. Het DB wijst de nieuw ingekomen onderzoeksdossiers toe aan de verschillende Kamers. Verder bespreekt zij, daartoe gemandateerd door de METC, amendementen, voortgangsrapportages, SAE-/SUSAR- meldingen en de reactie van onderzoekers indien na een Kamervergadering nog kleine wijzigingen noodzakelijk bleken. Ook beoordeelt zij of een onderzoek onder de reikwijdte van de WMO valt, bespreekt zij uiteenlopende adviesvragen en beoordeelt zij Eiceldonaties. Zij spreekt hierover een (gemandateerd) oordeel uit, of legt de documenten voor aan (referenten van) de betreffende Kamer. Als zij dat noodzakelijk acht, wordt het betreffende dossier alsnog voor een volgende Kamervergadering geagendeerd. De verslagen van de DB vergaderingen worden met de vergaderstukken aan de leden van de METC ter kennisname voorgelegd.

16

Hoofdstuk 5

Extra artikel: “De METC en de apotheker” In het AZU/UMC Utrecht is de band tussen de METC en de (ziekenhuis)apotheker al vele jaren oud. De eerste vergaderingen van de voorloper van de METC, de commissie WOM (Wetenschappelijk Onderzoek met Mensen) werden gehouden op de Kamer van het hoofd van de apotheek, Jan Glerum, vanaf de start lid van de commissie. Hij was bovendien, eind jaren 70, een van de initiatiefnemers voor een dergelijke commissie. De apotheek werd toen door een van de kinderartsen gevraagd injecties te maken van een potje poeder dat de betreffende arts uit de USA had meegenomen. Glerum was van mening dat hij niet alleen kon beslissen over het uitvoeren van een dergelijk experiment, maar dat daarvoor een wat breder samengestelde groep deskundigen nodig was. Toen de huidige METC werd ingesteld op basis van de Wet Medisch-Wetenschappelijk onderzoek met mensen (WMO - 1999) nam zij de taken over van de WOM en de WOK (Commissie Wetenschappelijk Onderzoek bij Kinderen). De apotheker was toen niet een van de verplichte disciplines. Dat gebeurde pas bij de aanpassing van de wet in 2006: voor het beoordelen van geneesmiddelenonderzoek was het lidmaatschap van een ziekenhuisapotheker en een klinisch farmacoloog verplicht; beide functies mochten ook in één persoon verenigd zijn. In het UMC Utrecht was de ziekenhuisapotheker vanaf het begin een vast lid van de commissie en daar valt veel voor te zeggen. Een belangrijk percentage van de onderzoeken die aan de commissie worden voorgelegd zijn geneesmiddelenonderzoek. Nog belangrijker is dat in veel protocollen experimentele geneesmiddelen worden ingezet. En een deskundige beoordeling van de kwaliteit van het te gebruiken product en de juiste toepassing is bij de apotheker in goede handen. De twee “petten” van de ziekenhuisapotheker moeten wel duidelijk gescheiden worden: de rol als bereider of afleveraar van de materialen voor klinisch onderzoek, met alle bijbehorende registraties en kwaliteitsgaranties, en de rol als mede-beoordelaar binnen de METC.

17

De rol van klinisch farmacoloog is in het UMC Utrecht steeds door een ziekenhuisapotheker met deze erkenning vervuld. Van de klinisch farmacoloog wordt nog een sterker inzicht in de opzet van klinisch onderzoek verwacht en een diepgaand inzicht in aangrijpingspunten en werkingsmechanismen van werkzame stoffen. Van deze deskundige wordt dan ook verwacht dat hij of zij de hypothese die aan veel onderzoek met (experimentele) geneesmiddelen ten grondslag ligt op waarde weet te schatten evenals de kans op onverwachte (bij-) werkingen. Gelukkig hoeft hij of zij dat niet alleen te doen. Door de brede samenstelling van medische en paramedische disciplines zijn er bij elk protocol wel een of meer leden met een goede kijk op het betreffende onderzoeksgebied. Maar spannend is het soms wel. Bij de zogenaamde `first in man` studies kunnen onverwachte effecten optreden en het is zaak zoveel mogelijk waarborgen voor de veiligheid van de patiënten of gezonde vrijwilligers in te bouwen, zonder al te veel vertraging van de ontwikkeling van een veelbelovend middel. Toch moet soms een extra veiligheidsstap worden ingebouwd zoals een extra dierexperiment, beginnen met minder zieke of soms juist alleen uitbehandelde patiënten, nog voorzichtiger doseren en/of extra controles bij de eerste toediening. Meestal is het UMC Utrecht niet de enige plaats waar met een nieuw middel onderzoek gedaan wordt, en dan helpt ook de uitwisseling van `Adverse events` in Europa via de EUDRACT database. Een onderzoeksprotocol waarin een (experimenteel) geneesmiddel wordt gebruikt moet tegenwoordig een IMPD omvatten, een Investigational Medicinal Product Dossier. Het interpreteren van de veelheid aan farmaceutische, pre-klinische en klinische gegevens hierin en op basis daarvan adviseren aan onderzoekers en METC blijft voor apothekers al decennia lang een uitdagende taak. Prof. dr. A.F.A.M. Schobben

18

Hoofdstuk 6

De toetsing van WMO-onderzoek § 6 a

Primaire beoordeling In 2012 nam de METC 137 WMO besluiten, waarvan 127 positief en 10 negatief1. De commissie verdeelt haar aandacht over een groot aantal aspecten van een dossier, conform de wet- en regelgeving. Met name zijn te noemen de Informed Consentprocedure en de risk/ benefit analyse, waarbij naast de ethiek, de methodologie een belangrijk onderdeel vormt. Tabel 1 geeft het aantal primaire besluiten in het kader van de WMO afgegeven door de METC in 2012 en de voorafgaande jaren weer. Daaronder vallen soms onderzoeksdossiers die in een voorliggend jaar zijn ingediend. Ongeveer 1/3 van de dossiers betreft onderzoek met kinderen. Primaire besluiten genomen in: Totaal WMO-besluit positief WMO-besluit negatief

2012 137 127 10

2011 170 154 16

2010 147 129 18

2009 156 124 32

2008 178 155 23

2007 159 140 19

Tabel 1: In het kader van de WMO afgegeven besluiten in 2007 t/m 2012. Negatief besluit De METC sprak in 2012 10 maal een negatief oordeel uit over een onderzoek. In de discussie rond onderzoek waarbij de commissie negatief besluit overweegt, is in veel gevallen sprake van ontoereikende ­methodologie. Ook komt het voor dat de commissie de belasting voor de proefpersoon te zwaar vindt en de opzet van het onderzoek daar niet op aangepast kan worden. Het uitspreken van een negatief oordeel kan in bepaalde gevallen leiden tot een versnelling van de herziening van het onderzoek. De onderzoeker kan daarbij de aanvraag vaak verbeteren door de argumenten van de commissie voor het negatieve besluit te verwerken. De meeste onderzoekers maakten hier gebruik van.

1

Bron: CCMO Toetsing Online peildatum 09 januari 2013.

19

Monocenter en multicenter Van de 137 beoordeelde WMO onderzoeksdossiers was 90 monocenter en 47 multicenter. In 2011 was deze verdeling 116 mono- en 54 multicenter en in 2010 was deze verdeling 99 mono- en 48 multicenter (Figuur 2).

180 160 140 54

120 100

48

80

79

116

47 90

multi mono

60 40 20 0

2012

2011

2010

Figuur 2: multicenter en monocenter, in 2012 t. o. v. 2011 en 2010. Geneesmiddelenonderzoek en observationeel onderzoek Bij de 137 primaire besluiten ging het 26 maal om geneesmiddelenonderzoek (19 %). Het percentage geneesmiddelenstudies ligt al jaren tussen de 17% en de 20%. In 2012 vielen van de 26 geneesmiddelenstudies 7 studies in de categorie Fase I en II. 80 dossiers betreffen observationeel onderzoek. De rest (31) is overig interventie onderzoek. Medische hulpmiddelen 14 dossiers van de 137 betroffen medische hulpmiddelen.

20

§ 6 b

Substantiële amendementen De METC nam in 2012 176 nadere besluiten over geamendeerde onderzoeksvoorstellen. De laatste jaren neemt het aantal ingediende amendementen steeds toe. Dit betreft substantiële amendementen, dus met wijzigingen van inhoudelijke aard; o. a. verlenging onderzoeksperiode, verandering in methodologie, inclusiecriteria, in de informatiebrief en in wervingsteksten. Amendementen zijn substantieel als zij enige invloed van betekenis hebben op de veiligheid van de proefpersoon, de wetenschappelijke waarde van het onderzoek, de leiding of organisatie van het onderzoek of de kwaliteit of veiligheid van een onderzoeksproduct. Het is aan de sponsor/verrichter om te bepalen of een amendement substantieel is. Substantiële amendementen dienen door de METC te worden beoordeeld. Dit kunnen wijzigingen betreffen ten aanzien van de inhoud van het onderzoek, maar ook het toevoegen van een nieuwe onderzoeker aan het onderzoeksteam. In oktober 2005 heeft het ministerie van VWS een Instruction Manual uitgegeven “Clinical Research with medicinal products in the Netherlands”, waarin op pagina 42 (§ 3.1.1) staat aangegeven in welke gevallen een amendement als “substantieel amendement” moet worden beschouwd. Een niet-substantiëel amendement kan als mededeling aan de METC worden gezonden. Bij het beoordelen van amendementen werd, waar de commissie dat van belang achtte, ook een voortgangsrapportage opgevraagd.

21

22

Indien het substantiële amendement betrekking heeft op een onderzoek dat dateert van vóór de WMO (1 december 1999), dan moet het volgens het METC-beleid als nieuw onderzoek worden ingediend.

§ 6 c

SAE en SUSARs De commissie heeft in 2012 wederom een groot aantal meldingen van onverwachte gebeurtenissen ontvangen. De onderzoeker dient hierbij aan te geven wat de gevolgen voor de uitvoering van het onderzoek zijn. Deze meldingen zijn grotendeels voor kennisgeving aangenomen. In een aantal gevallen is om een nadere toelichting door de onderzoeker en/of aanpassing van de informatiebrief gevraagd, of om een tussentijdse voortgangsrapportage. Sinds de verplichte melding in Toetsing Online van de CCMO, is een totaaloverzicht van het aantal SAE’s en SUSARs niet meer te geven, noch de beoordelingstermijn daarvan, aangezien meldingen bij gesponsord onderzoek meestal nog per briefpost binnen komen en in de METC database worden opgenomen. Een schatting is dat de toetsing 10 dagen neemt (ontvangst tot versturen reactie METC).

§ 6 d

Voortgangsrapportages In het UMC Utrecht worden jaarlijks rond de 500 WMO plichtige onderzoeken met een gemiddelde looptijd van 2 jaar uitgevoerd. De commissie kan dankzij de METC-database actief de voortgang volgen van door haar goedgekeurd onderzoek (zowel tussentijds als na elk jaar). De onderzoekers ontvangen hiervoor een verzoek om het formulier Voortgangsrapportage in te vullen. Voor zover het WMO-toetsing en Biobankprojecten betreft is jaarlijkse rapportage een verplichting. Dit geldt voor ongeveer 350 onderzoeksdossiers per jaar. Zo nodig sturen de medewerkers van het secretariaat de onderzoekers een herinnering.

23

Het verzoek om voortgangsrapportage wordt digitaal verzonden, maar in verband met de ondertekening is het nog wel noodzakelijk dat de onderzoekers reageren via briefpost. Zij dienen het ingevulde en ondertekende document per post terug te sturen naar de METC. Het formulier voor voortgangsrapportage kunnen de onderzoekers vinden op de website van de METC, www.umcutrecht.nl/metc, onder “lopend onderzoek”. Gelukkig zijn er steeds meer onderzoekers die op eigen initiatief het formulier jaarlijks insturen, zoals dit overigens ook in de brief met het positief besluit van de METC wordt gevraagd. De eindrapportage van de resultaten moet binnen een jaar na de laatste onderzoekshandeling bij de laatste proefpersoon worden ingestuurd, conform ook de regels voor geneesmiddelenstudies (zie instruction manual op de site van de CCMO paragraaf 3. 4 pagina 50-51). Het feit dat voortgangsrapportages, evenals verleden jaren, regelmatig melding maakten van tragere inclusie dan was voorzien, is voor de commissie een punt van aandacht. Verder geeft de voortgangsrapportage inzicht in het aantal centra waar de studie van start is gegaan en of er zich SAE’s of SUSARs hebben voorgedaan. Een aantal keren werd een onderzoek gestopt door de onderzoekers, omdat bij nader inzien de uitvoering niet haalbaar bleek, hetzij qua aantal proefpersonen, hetzij om logistieke redenen.

§ 6 e

Opschorting en voortijdig einde Conform artikel 22 lid 1 van de WMO dient voortijdige beëindiging van een studie gemeld te worden aan de CCMO. In 2012 is geen studie opgeschort en ook geen studie om reden van calamiteiten of art. 10 WMO (i.v.m. veiligheid) voortijdig beëindigd. Enkele studies werden voortijdig beëindigd. De reden lag in te trage inclusie. Aangezien dit een algemeen punt van aandacht blijkt te zijn, wordt hieraan op verzoek van de METC speciaal aandacht besteed in de BROK cursus en andere scholingsmomenten, zie verder § 11e.

24

§ 6 f

Beoordelingstermijnen

Beoordelingstermijn van primaire beoordelingen Niet-geneesmiddelenonderzoek In 2012 werd niet-geneesmiddelenonderzoek zeer snel beoordeeld. De beoordeling van niet-geneesmiddelenonderzoek lag over het algemeen (95,2%) binnen de voorgeschreven termijn van 8 weken met de optie van 8 weken verlenging (artikel 4:13 Awb). Dit is een aanzienlijke versnelling ten opzichte van 2008 en 2009, toen het gemiddelde lag op 80 % dat binnen de verplichte termijn van 16 weken getoetst werd. Geneesmiddelenonderzoek De toetsingstermijn van geneesmiddelenonderzoek was in 2011 een punt van aandacht gebleken. Slechts 20% was afgehandeld binnen de wettelijke termijn van 60 dagen. Het gemiddelde lag op 79 dagen. Het secretariaat van de METC heeft in 2012 een analyse uitgevoerd om de oorzaken hiervan te achterhalen en haar werkwijze hierop aangepast. Het resultaat was dat in 2012 bijna 60% binnen 60 dagen was afgehandeld. Gemiddeld was de toetsingstermijn 65 dagen. Daar de verbeteringen pas in de loop van 2012 zijn doorgevoerd is de verwachting dat de toetsingstijd in 2013 nog korter zal zijn. Met name de volgende factoren bleken debet aan de lange toetsingstermijn. Door wisseling van bezetting in het METC secretariaat was er regelmatig achterstand in de administratieve afhandeling van vergaderingen. Het vragen van advies aan referenten is vaak tijdrovend. Daarbij dient men zich te realiseren dat de meeste referenten hun advies opstellen buiten reguliere werktijden. Toch is dit onderwerp besproken met de commissieleden en wordt met succes gepoogd deze termijn zo kort mogelijk te houden. De meer digitale werkwijze is daarbij een versnellende factor gebleken.

»» »»

25

»» »» »»

De METC heeft vaak onderzoek in behandeling genomen, terwijl het dossier nog niet volledig was. Het ging dan om het ontbreken van afspraken met afdelingen, contracten, veiligheidsrapportages, CVs en handtekeningen op diverse documenten. De opname van start- en einddata van de diverse termijnen in de database en in Toetsing Online bleken voor meerdere uitleg vatbaar. Zo is het moment dat het dossier volledig was vaak op een vroegere datum gesteld dan de realiteit. Men nam de datum van ontvangst van de meeste stukken in plaats van de datum van ontvangst van de nagezonden aanvullingen (zie punt 1) als startpunt. Verder bleek landelijk variatie te bestaan aangaande de wijze van het bepalen van de datum van het besluit. Formeel is de datum van het besluit de datum van de brief waarin het besluit vermeld staat. Onze commissie hanteerde inderdaad de datum dat de brief gemaakt werd als briefdatum. Variatie bleek mogelijk, omdat men ook de datum van de vergadering als briefdatum zou kunnen kiezen, ook als de brief een paar dagen later geschreven werd. Ook bleek variatie in de startdatum van de toetsing mogelijk. Als een dossier niet volledig is, omdat bijvoorbeeld een handtekening ontbreekt, start onze commissie de toetsingstermijn vanaf de eerste Kamervergadering, ook als de handtekening pas daarna komt. Men kan er ook voor kiezen de toetsingstermijn pas te starten wanneer alles compleet is, al is dat een dag voor het besluit.

De genoemde termijnen zijn exclusief klokstop (zie hieronder bij “algemeen”). Enkele overschrijdingen van de wettelijk voorgeschreven termijn van 60 dagen werden veroorzaakt door de complexiteit van het onderzoek en het grote risico voor de proefpersoon. Bij de analyse zijn deze dossiers, die meestal in goed overleg met de onderzoeker werden afgehandeld, buiten beschouwing gelaten. Algemeen Bij de toetsingsduur voor een protocol wordt onderscheid gemaakt tussen de tijd die de commissie hierin steekt, en die van de onderzoekers (klokstop). De termijn van de METC gaat lopen op het moment dat het secretariaat de volledige aanvraag ontvangt. De termijn stopt zodra aan de onderzoeker nadere vragen worden gesteld. Dan start het tijdsaandeel van de onderzoeker. De termijn voor de onderzoeker stopt wanneer het secretariaat de reactie van de onderzoeker ontvangt, en op dat moment start weer de klok

26

voor de METC. De telling gaat zo door totdat een positief of negatief oordeel of advies gegeven is, of tot het onderzoek wordt ingetrokken. Op 1 oktober 2009 is de ‘ Wet dwangsom en beroep bij niet tijdig beslissen’ (Wet dwangsom) in werking getreden. Als de METC langer dan de voorgeschreven termijn (zie hierboven) nodig heeft om tot een oordeel te komen, kan de onderzoeker de METC in gebreke stellen. Als de METC in gebreke is gesteld en 2 weken daarna is er nog geen beslissing, dan heeft de aanvrager recht op een dwangsom voor elke dag dat de beslistermijn overschreden wordt. De dwangsom loopt ten hoogste 42 dagen (en bedraagt maximaal €1260). In 2012 is door onderzoekers geen beroep gedaan op deze wet.

§ 6 g

Ingediende onderzoeksdossiers Het METC secretariaat heeft in 2012 in totaal 610 nieuwe onderzoeksvoorstellen ter toetsing ontvangen (tabel 2), waarvan 576 afkomstig van onderzoekers van het UMC Utrecht (totaal WMO, lokaal en niet-WMO). Driekwart van de WMO-dossiers die in de Kamervergadering worden besproken is van UMC Utrecht onderzoekers. jaar ingediend intern

2005 323 264

2006 324 275

2007 376 333

2008 454 402

2009 434 382

2010 440 422

2011 518 475

2012 610 576

Tabel 2: ingediend onderzoek 2005-2012 (WMO, lokaal, biobank en niet-WMO) en aanvragers binnen het UMC Utrecht (intern). In 2012 zijn aanzienlijk minder WMO plichtige dossiers ingediend bij de METC: 159 ten opzichte van 174 in 2011. Deze daling betreft met name onderzoeker geïnitieerd niet gesponsord (zowel mono- als multicenter) onderzoek van een interne (UMC Utrecht) aanvrager. De andere categorieën (gesponsord onderzoek en externe aanvragers) wijzigden minder ingrijpend. Zie figuur 3.

27

450 400 350 300

WMO

250

lokaal

200

niet-WMO

150

Biobank

100 50 0

2012

2011

Figuur 3: ingediend onderzoek, stijging van niet-WMO, daling van WMO plichtig onderzoek.

Het type onderzoek was zeer divers, zoals medicatiestudies bij verschillende vormen van kanker, onderzoek naar functioneren van de hersenen en psychologische studies. De onderzoeksaanvragen waren afkomstig uit alle Divisies van het UMC Utrecht. Evenals de afgelopen jaren betrof het merendeel van het WMO plichtig onderzoek dat werd ingediend niet-gesponsord onderzoek. Al jarenlang vormt het gesponsord onderzoek (WMO beoordeling en lokale uitvoerbaarheid) ongeveer een derde van het totaal.

28

Hoofdstuk 7

Bezwaar en administratief beroep In 2012 is geen formeel bezwaar aangetekend tegen een besluit van de METC. Ook is er geen administratief beroep aangetekend bij de CCMO tegen een besluit van de METC betreffende geneesmiddelenonderzoek.

29

30

Hoofdstuk 8

Embryowet Met het in werking treden van de Embryowet in 2002 is voor elke afzonderlijke eiceldonatieprocedure toestemming vereist van de METC (art. 5, lid 3 Embryowet). De METC dient te beoordelen of het bij de terbeschikkingstelling te dienen belang in evenredige verhouding staat tot de risico’s en bezwaren van de ingreep (invasieve ingrepen voor het verkrijgen van de geslachtscellen), mede gelet op de omstandigheden waarin de betrokkene (de donor) verkeert. Deze beoordeling is door de METC gemandateerd aan haar Dagelijks Bestuur. Zij beoordeelde de afgelopen jaren tussen de 30 en 40 aanvragen per jaar. In 2011 was dat aantal gedaald naar 22 maar in 2012 steeg dit aantal weer naar 27.

31

Hoofdstuk 9

Overige werkzaamheden § 9 a

Biobank en WARB Ook in 2012 heeft de METC zich weer diverse malen gebogen over de toetsingswijze van biobank projecten. De METC had in april 2008 aan de Raad van Bestuur een advies uitgebracht, waarin gesteld werd dat afname en opslaan van lichaamsmateriaal in biobanken qua belasting wel onder de WMO kan vallen, maar formeel niet aan de WMO getoetst kan worden vanwege het ontbreken van een specifieke medischwetenschappelijke vraagstelling. Daarmee is het niet mogelijk om een definitieve WMO-vereiste afweging tussen risico en belasting versus mogelijke opbrengst van het onderzoek te maken. Om de belasting die een biobankproject voor de (potentiële) deelnemer met zich meebrengt (bloedafname, biopt) op voorhand te bewaken en in het belang van goede borging van privacybewaking rond de data en materialen, heeft de Raad van Bestuur van het UMC Utrecht de METC gevraagd om biobankvoorstellen ‘als ware het WMO-plichtig onderzoek’ te toetsen. De beoordeling van de METC richt zich onder andere op de werkwijze bij benadering en toestemmingsprocedure van de donor, de afname en het bewaren van de materialen. Er kan uiteraard geen WMO besluit gegeven worden. De uitslag van de toetsing is een Biobank-advies. Een ABR formulier is hierbij niet aan de orde (omdat de METC geen WMO-besluit kan afgeven), wel moet een Biobank Addendum ingediend worden. Zoals bij WMO plichtig onderzoek is de verplichting tot jaarlijkse voortgangsrapportage en het melden van ernstige voorvallen en wijzigingen van kracht. Voor de uitgifte van de biobankmaterialen heeft de Raad van Bestuur op 27-11-2007 de Wetenschappelijke AdviesRaad Biobank (WARB) ingesteld. De WARB beoordeelt of de toestemming, die de donor gaf bij het verzamelen van de materialen, overeenkomt met de reikwijdte van de onderzoeksvraag. De WARB valt niet onder de METC, maar onder de Raad van Bestuur. Uiteraard vindt regelmatig overleg plaats tussen de METC, de Raad van Bestuur en de WARB. Ook binnen de METC is het beleid aangaande biobankprojecten nog regelmatig onderwerp van discussie (afname met minimale belasting, onderzoek met restmateriaal, lichaamsmateriaal van kinderen, etc.).

32

§ 9 b

Niet-WMO In 2012 werden 407 onderzoeksdossiers ingediend die niet onder de reikwijdte van de WMO vallen. Dit betreft evaluatieonderzoek, sommige vragenlijsten e. d. en is vrijwel altijd in de vergadering van het Dagelijks Bestuur behandeld. Een enkel onderzoeksdossier is als WMO-plichtig onderzoek ingediend en in één van de Kamers behandeld, maar tijdens de toetsing oordeelde de commissie dat het onderzoek niet binnen de reikwijdte van de WMO viel. Het valt op dat het aantal niet-WMO aanvragen de laatste jaren sterk toeneemt: van 186 in 2010 tot 250 in 2011 en nu 407 in 2012. Zie ook figuur 3.

§ 9 c UMC Utrecht als lokaal deelnemend centrum Een advies over lokale uitvoerbaarheid moet binnen 6 weken worden gegeven. Op verzoek van de Raad van Bestuur beoordeelde de secretaris van de METC of was voldaan aan de voorwaarden voor lokale uitvoerbaarheid. Een volledig correct ingediende aanvraag werd binnen 2 weken afgehandeld. Met ingang van 1 maart 2012 werd de nieuwe Richtlijn Externe Toetsing (RET) van kracht. Al jarenlang lag de beoordeling van lokale uitvoerbaarheid niet meer bij de METC, maar bij de Divisieleiding, met administratieve controle en registratie via het METC secretariaat. Per 1 maart ging dit over naar de afdelingshoofden, waardoor de METC geen zicht meer heeft op de snelheid van afhandeling. Wel wordt de toestemming van de Raad van Bestuur voor het starten van door een andere METC goedgekeurd onderzoek, nog aangevraagd via het secretariaat van de METC. Het secretariaat van de METC is intensief betrokken geweest bij het implementeren van de RET in het UMC Utrecht. Daarbij is veel kennis overgedragen aan de onderzoekers, de Kwaliteits-Coördinatoren (aangesteld per divisie) en de afdelingshoofden.

33

Hoofdstuk 10

Klachten, Wob-verzoeken en dwangsommen Er zijn in 2012 geen Wob-verzoeken ontvangen. Er is geen bezwaar bij de CCMO ingediend (inzake besluit op niet-geneesmiddelen onderzoek). Er is geen beroep ingesteld bij de rechtbank. Bovendien zijn er geen formele klachten ontvangen.

34

Hoofdstuk 11

Kwaliteitsbeleid en scholing § 11 a Kwaliteitsbeleid In 2012 heeft het kwaliteitsbeleid opnieuw veel aandacht gekregen. Dit betreft zowel de kwaliteit van het METC secretariaat en de kwaliteit van de toetsing door de METC, als de toetsing van de kwaliteit van het mensgebonden onderzoek. Om de ontwikkelingen landelijk op één lijn te houden organiseerde de CCMO weer verschillende bijeenkomsten voor de landelijke werkgroep secretarissen. De verbetering van SOP’s en scholing van METC leden en secretariaat staan ook in 2013 weer hoog op de agenda. De voorzitters en secretarissen traden in 2012 weer verschillende keren in overleg met de CCMO en met andere METC’s om de werkwijze af te stemmen. Belangrijke partner van het METC secretariaat is de Eenheid Documentaire Informatievoorziening (EDI), die het archief van de METC beheert. Het aantal documenten die de METC (en dus het archief ) verwerkt, is de afgelopen jaren sterk toegenomen. De METC behandelde in 2012 ongeveer 500 documenten per week (1 document kan 1 e-mail zijn, maar ook een IMPD van honderden pagina’s). Dit komt overeen met het aantal in 2011.

§ 11 b NFU beleid inzake kwaliteitsborging Bezinning op het NFU beleid inzake mensgebonden onderzoek heeft in 2010 uitgemond in het NFU rapport Kwaliteitsborging van mensgebonden onderzoek (NFU, juni 2010). Het document betreft aanbevelingen met betrekking tot scholing van de onderzoekers, registratie, digitalisering en monitoring van onderzoeker-geïnitieerd onderzoek, op basis van een door de METC vast te stellen risicoclassificatie. De implementatie van dit beleid in het UMC Utrecht heeft in 2011 concrete vormen gekregen onder begeleiding van het Bureau Kwaliteitsborging Onderzoek (BKO). Het BKO voerde een controle uit op het monitoringplan van de WMO plichtige dossiers (zowel indien deze door de METC van het UMC Utrecht getoetst waren, als bij dossiers met lokale uitvoerbaarheid, die door een andere METC in Nederland aan de WMO waren getoetst), voor zover onderzoeker-geïnitieerd. In 2012 werd deze werkwijze geëvalueerd en positief bevonden.

35

Het ligt in de lijn der verwachtingen dat deze controle in de loop van 2013 geheel op divisieniveau zal plaatsvinden, buiten de METC om. Uiteraard blijft het monitoringplan onderdeel van het door de METC te toetsen onderzoeksdossier.

§ 11 c Lopend onderzoek Verder blijft uiteraard het volgen van lopend onderzoek via amendementen, meldingen van bijwerkingen/ voorvallen en voortgangsrapportages een belangrijk onderdeel van het werk van de METC in het kader van het kwaliteitsbeleid. Op verzoek van enkele managers Onderwijs en Onderzoek (O&O) van het UMC Utrecht wordt sinds 2007 bij iedere toestemming van de Raad van Bestuur voor uitvoering van onderzoek (WMO beoordeling en lokale uitvoerbaarheid) in het UMC Utrecht, een kopie van de brief naar deze managers O&O van de betreffende divisie verzonden. Sinds een paar jaar informeert het METC secretariaat divisiemanagement van het UMC Utrecht op hoofdlijnen over het lopend onderzoek binnen de betreffende divisie (aantal dossiers, titels, risicoclassificatie).

§ 11 d Digitalisering In 2011 zijn de eerste stappen gezet om het gehele METC proces van indiening tot vergadering en de administratie rondom de toetsing volledig te digitaliseren. De wensen van de toekomstige gebruikers, onder wie de onderzoekers, METC leden en de medewerkers van het secretariaat, evenals de processen die gedigitaliseerd moeten worden zijn in kaart gebracht. In 2012 is dit verder uitgewerkt. Naar verwachting wordt in 2013 een groot deel van de indiening en het vergaderen digitaal.

§ 11 e Scholing en informatieverstrekking METC leden, secretariaat en onderzoekers Enkele leden van de METC en van het METC secretariaat werken mee aan scholing van METC leden en onderzoekers. Naast de al langer bestaande basis training GCP worden er ook BROK cursussen georganiseerd door het BKO. De BROK is uitgebreider dan de basistraining GCP. BROK staat voor Basiscursus Regelgeving en Organisatie voor Klinisch onderzoekers. De cursus is bedoeld voor alle klinisch onderzoekers die werk36

37

zaam zijn in het UMC Utrecht en ook voor onderzoekers die mensgebonden onderzoek uitvoeren, maar zelf geen arts zijn. Elke (arts-)onderzoeker die WMO-plichtig onderzoek opzet en/of uitvoert wordt verplicht het BROK examen te halen. Inmiddels behaalden diverse METC leden het BROK certificaat. De METC-leden Bredenoord, Van Delden, Van Gils, Van Thiel, Uijtendaal en Vermaas hebben onderwijs gegeven in het kader van zowel de 1 daagse als de 3 daagse BROK.  Bredenoord, Van Thiel, Verbout en Vermaas onderwezen ook in het kader van de UMC-breed gegeven GCP-training. Vanuit het METC-secretariaat is een bijdrage geleverd door mw. Groenewegen aan onderwijs ten behoeve van GCP-training en de BROK. Onderwerp plenaire vergadering Op 15 november 2012 heeft de jaarlijkse plenaire vergadering van alle METC Kamers te samen plaatsgevonden. Verschillende sprekers uit het UMC Utrecht waren uitgenodigd om voordrachten te houden rond het thema “Next Generation Sequencing”. Moleculair bioloog prof. dr. E. Cuppen opende met een presentatie over de techniek Next Generation Sequencing. Ethicus dr. A. Bredenoord, presenteerde vervolgens een overzicht van de ethische aspecten van terugkoppeling van resultaten en gaf aan welke opties hierin mogelijk zijn. Klinisch geneticus drs. M. Swinkels sloot de presentaties af met een betoog over wat de verschillende keuzeopties voor de praktijk van de klinisch geneticus en voor de patiënt betekenen. De vergadering werd afgesloten met een plenaire discussie. Tweemaal per jaar wordt een studie-uur per Kamer georganiseerd. Het studie-uur van 27 maart 2012 werd besteed aan het opstellen en beoordelen van patiënten informatiebrieven voor mensen met een psychose. Aspecten die aan bod kwamen waren wilsbekwaamheid, afhankelijkheid en de keuzevrijheid tot deelname. Tijdens het studie uur in het najaar sprak Bredenoord over genetisch onderzoek bij kinderen.

38

Op 29 mei 2012 hield prof. E. Voest van de Afdeling Medische Oncologie een voordracht voor de METC over Personalised Cancer Care (PCC). De METC toetst regelmatig dossiers vanuit deze onderzoeksgroep. Een zinvolle uitwisseling van gedachten vond plaats, onder andere over de belasting van het meerdere malen afnemen van biopten in dit kader. Enkele leden van de METC en van het METC secretariaat brachten een bezoek aan de apotheek en aan het pathologie laboratorium om zich ter plekke te informeren over de werkwijze en over de diverse aandachtspunten die een rol spelen bij het opzetten, beoordelen en uitvoeren van geneesmiddelenonderzoek en onderzoek met lichaamsmateriaal. Mw. M. Berk-van der Linden slaagde 21 juni 2012 voor het examen medische terminologie. De secretarissen gaven in de vergaderingen en schriftelijk regelmatig toelichting aan de METC leden bij nieuwe ontwikkelingen in wet- en regelgeving. Ook de procedurecoördinatoren droegen bij aan het verspreiden van informatie. Via Scoop, het intranet van het UMC Utrecht, berichten via e-mail en de UMC krant en via de website www.umcutrecht.nl/metc worden onderzoekers op de hoogte gehouden van procedurele wijzigingen in de toetsingsprocedure en nieuwe ontwikkelingen. Het aantal bezoeken aan de METC website neemt de afgelopen jaren flink toe. Jarenlang lag dit rond 300 bezoeken per maand. In 2010 kwam dit boven de 500 bezoeken per maand en in 2011 lag het gemiddelde boven de 800. In 2012 is het aantal van 1000 overschreden. Een tiental personen woonden in 2012 in het kader van stage of oriëntatie een METC vergadering bij. In alle gevallen tekenden zij een geheimhoudingsverklaring.

39

§ 11 f Landelijk overleg en voordrachten

De algemeen voorzitter Siersema was aanwezig bij het landelijk voorzittersoverleg op 18 april en 28 november 2012. De secretarissen woonden de vergaderingen bij van de landelijke werkgroep secretarissen, georganiseerd door de CCMO op 26 april en 20 november 2012. 30 mei en 14 november 2012 bezochten de secretarissen en enkele METC leden de Algemene Ledenvergadering van de NVMETC. Op 10 januari 2012 hield Bosschaart een voordracht bij Julius Clinical Research in Zeist voor research medewerkers. 1 juni 2012 was Bosschaart aanwezig bij de evaluatie van de WMO bij ZonMW in Den Haag. Op 17 december 2012 besprak Van de Loo bij de Verenigde Commissies Mensgebonden Onderzoek (VCMO) het NFU beleid betreffende de risicoclassificatie. Ook hadden secretarissen van de verschillende METCs regelmatig contact via de e-mail. Gepoogd wordt, de werkwijze zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen. Via e-mail, inter- en intranet, en door mondelinge toelichtingen in de vergaderingen heeft het secretariaat de METC leden en onderzoekers op de hoogte gehouden van de gang van zaken rond relevante landelijke ontwikkelingen.

40

Hoofdstuk 12

Intervisie De METC is geen onderwerp geweest van intervisie in 2012. Dit betreft intervisie tussen METCs, georganiseerd vanuit de NV METC.

41

Hoofdstuk 13

CCMO-toezicht Eind april 2010 informeerde de METC de CCMO (conform artikel 3a van de WMO) over de voortijdige stopzetting van de studie getiteld: “Rivastigmine for delirium in Intensive Care patients, a double-blind, randomised, placebo-controlled, multi-center add-on trial” (NL19821.041.08). De stopzetting werd mede ingegeven door het advies van de DSMB om de studie met onmiddellijke ingang te beëindigen, aangezien het verschil in overlijden tussen de twee experimentele groepen de vooraf vastgestelde criteria voor stoppen vanwege veiligheidsreden overschreed. Rivastigmine kon niet als oorzaak worden uitgesloten. De METC meldde dit aan de CCMO, waarop de CCMO als toezichthouder het dossier opvroeg in mei 2010. In oktober 2010 werden de uitkomsten van de studie over dit onderzoek gepubliceerd in The Lancet. De CCMO vroeg daarnaast nog vijf andere dossiers op bij de METC om de toetsing nader te analyseren. Een brief van de CCMO over de toetsing van de zes dossiers is 27 maart 2012 bij de METC ontvangen. De algemene conclusie is dat de METC zorgvuldig toetste. Extra aandacht werd gevraagd voor de verslaglegging van de discussie in de Kamervergadering en voor de rol van de klinisch farmacoloog bij de afhandeling van reacties in het Dagelijks Bestuur.

42

Hoofdstuk 14

Financiën Voor de beoordeling van onderzoeksvoorstellen van UMC Utrecht-onderzoekers brengt de METC geen kosten in rekening, tenzij het onderzoek gesponsord wordt door een verrichter met winstoogmerk. Of er sprake is van sponsoring wordt bepaald aan de hand van het door de onderzoeker ingevulde ABR-formulier. Afhankelijk van de soort toetsing (mono- of multicenter-onderzoek, WMO-beoordeling) berekent de METC een vergoeding tussen € 1.050 en € 3.150 (exclusief BTW). Externe aanvragers wordt een basisvergoeding van € 2.100 gevraagd, die kan oplopen tot € 3.150, afhankelijk van het soort onderzoek en de wijze van financiering. Deze tarieven zijn met ingang van 1 januari 2009 van kracht geworden. De METC ontvangt daarnaast een structurele financiële bijdrage van de Raad van Bestuur van het UMC Utrecht.

Tot slot In 2012 is met succes gefocust op een kortere toetsingtermijn voor geneesmiddelenstudies. Hierin is de METC geslaagd, maar zij heeft de ambitie dit in 2013 nog meer te verkorten. Met behoud van kwaliteit uiteraard.

43

2012 in vogelvlucht • • • • • • • •

44

bij de METC werden 610 onderzoeksdossiers ingediend (WMO, lokale toetsing en niet-WMO). er werd 137 maal een oordeel gegeven in de zin van de WMO, waarvan 127 positief en 10 negatief. 1/3 daarvan betreft multicenter onderzoek, 2/3 is monocenter onderzoek. 1/3 van het WMO plichtige onderzoek betreft gesponsord onderzoek 90% van het niet-geneesmiddelenonderzoek werd binnen de verplichte termijn getoetst. Toetsing van geneesmiddelenonderzoek is aanzienlijk verkort, van gemiddeld 3 naar gemiddeld 2 maanden. het aantal niet-WMO plichtige dossiers nam wederom sterk toe tot 407. het secretariaat behandelde in 2012 ongeveer 500 documenten per week. een belangrijk aandachtspunt blijft scholing en informatievoorziening.

Bijlage 1 - Gebruikte afkortingen Awb BCB BI BKO CCMO IMPD METC NFU NVMETC RET RvB SAE SUSAR VWS WMO Wob

Algemene wet bestuursrecht Besluit Centrale Beoordeling medisch-wetenschappelijk onderzoek met mensen Bevoegde Instantie Bureau Kwaliteitsboring Onderzoek in het UMC Utrecht Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek Investigational Medicinal Product Dossier Medisch-Ethische ToetsingsCommissie Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra Nederlandse Vereniging van Medisch-Ethische Toetsingscommissies Richtlijn Externe Toetsing Raad van Bestuur (tenzij anders vermeld: van het UMC Utrecht) Serious Adverse Events Suspected Unexpected Serious Adverse Reaction Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Wet Medisch-wetenschappelijk Onderzoek met mensen Wet openbaarheid van bestuur

45

Bijlage 2 - Samenstelling METC Het algemeen voorzitterschap was in handen van Prof. dr. P.D. Siersema. De samenstelling van de METC, uitgesplitst naar de drie Kamers, was in 2012 als volgt.

Kamer E Naam Dr. J.E. Arends Drs. C.A. van Es Dr. G.A. van Essen Dr. M.I. Geerlings N. Groenendaal Dr. G.A. Groenewegen W.L. van Herk Dr. M.A. van den Hoven Dr. M. Koopman Prof. dr. F.P.J.G. Lafeber Dr. E.M. Monninkhof Dr. Ir. M.M.C.G. Peters Dr. E.J. Petersen Dr. D.J.L.G. Schutter Prof. dr. P.D. Siersema Dr. G.T. Sieswerda Drs. E.V. Uijtendaal Dr. N.M.J. van Veelen Mr. A.M. Vermaas Prof. dr. Wokke

46

Functie Internist; lid m.i.v. 19-07-2012 Radiotherapeut-oncoloog Huisarts onderzoeker; lid tot 31-08-2012. vice-voorzitter Epidemioloog; lid tot16-04-2011, daarna pvl Logopedist; pvl Kamer O en K Internist –oncoloog; lid m.i.v. 13-11-2012 Verpleegkundige Ethicus, onderzoeker/docent, extern lid, pvl Kamer O en K Internist-oncoloog; lid m.i.v. 18-04-2012 Hoogleraar experimentele reumatologie; lid m.i.v. 08-05-2012 Epidemioloog Toxicoloog Internist-hematoloog; lid m.i.v. 27-06-2012 Psycholoog MDL-arts, voorzitter Kamer E, algemeen voorzitter Cardioloog; lid m.i.v. 11-10-2012 Ziekenhuisapotheker en klinisch farmacoloog, pvl Kamer O en K Psychiater Jurist, pvl Kamer O en K Neuroloog, lid tot 1-7-2012

WMO discipline Arts Overig Arts Methodoloog Proefpersonenlid Arts Overig Ethicus Arts Overig Methodoloog Proefpersonenlid Arts Overig Arts Arts Klinisch farmacoloog / Ziekenhuis apotheker Arts Jurist Arts

Kamer O Naam Dr. L.J. de Boer Dr. A.L. Bredenoord I.E. de Bruijne Prof. dr. R. Geenen Dr. S.G. Geuze Dr. R. van der Graaf Dr. Ir. J.P Greving Prof. dr. A. Hagenbeek Dr. G.J.M.G. van der Heijden Dr. M. Kallewaard Prof. dr. L. Koenderman Drs. H.Y. Kroes Mr. P.C.P. Lefevere Mr. M.A. Mosmans Prof. dr. F.C. Öner Dr. H. van Os-Medendorp Dr. P.F.W.M. Rosier Prof. dr. A.F.A.M. Schobben Dr. H.W. de Valk Dr. E.P.A. Vonken Dr. P.M.J. Welsing Dr. I. Wilting

Functie Huisarts Ethicus Studiekeuze-/loopbaancoach, extern lid; plv Kamer E en K Psycholoog Neuropsycholoog Ethicus Epidemioloog; lid m.i.v. 19-07-2012 Haematoloog, voorzitter Kamer O Epidemioloog Epidemioloog, extern lid Medisch bioloog Klinisch geneticus; lid tot 01-08-2012 Jurist; lid m.i.v. 14-02-2012 Jurist, lid tot 15-02-2012 Orthopedisch chirurg Verpleegkundig onderzoeker arts functionele urologie, vice voorzitter Kamer O Ziekenhuisapotheker en klinisch farmacoloog, pvl Kamer E en K Internist Arts Beeldvorminig Epidemioloog; lid tot 15-07-2012 Klinisch farmacoloog/ ziekenhuis-apotheker

WMO discipline Arts Ethicus Proefpersonenlid Overige Overige Ethicus Methodoloog Arts Methodoloog Overig Overig Arts Jurist Jurist Arts Overig Arts Klinisch farmacoloog / Ziekenhuis apotheker Arts Arts Methodoloog Ziekenhuisapotheker 47

Kamer K Naam Prof. dr. F.J.M. Broekmans Dr. S. Durston Dr. K. Fischer Dr. C.C.E. de Jong-de Vos van Steenwijk Dr. M.V. de Jonge Dr. M.J.A. van Kempen Dr. T.G. Krediet Drs. A.C. van Loenen

Functie Gyneacoloog; lid m.i.v. 18-04-2012 Psycholoog; lid tot 01-03-2012 Epidemioloog Kinderarts

Dr. N.C. Onland-Moret

GZ-psycholoog; lid m.i.v. 08-05-2012 Klinisch moleculair geneticus; lid m.i.v. 08-05-2012 Neonatoloog; Lid m.i.v. 18-04-2012 , lid tot 13-11-2012 Ziekenhuisapotheker en klinisch farmacoloog, pvl Kamer O en E, voorzitter Kamer K a. i. vanaf 1-12-2011 Epidemioloog

Dr. P. Prinzie Dr. E.M. van de Putte M. J. de Raad-Van Soest Dr. A. van Royen Dr. T. Takken Dr. S.W.J. Terheggen-Lagro Dr. G. van Thiel Dr. M.A. Verboon-Maciolek Mr. A.J. Verbout Mr. A.M. Zijlmans

Orthopedagoog Kinderarts; lid m.i.v. 08-09-2011 Verpleegkundig teamleider Kinderarts-Immunoloog Medisch Fysioloog Kinderlongarts; lid m.i.v. 18-04-2012 Ethicus, vice-voorzitter Kamer K Kinderarts-neonatoloog; lid m.i.v. 18-04-2012 Jurist, pvl Kamer E en O Jurist

48

WMO discipline Arts Overig Methodoloog vanaf 1 juni 2012. Daarvoor plv. Overig Overig Overig Arts Klinisch farmacoloog / Ziekenhuis apotheker Methodoloog tot 1 juni 2012, daarna pvl. Overig Arts Overige Kinderarts Overig Arts Ethicus Arts Jurist Proefpersonenlid

Plaatsvervangende leden Naam Prof. dr. M.L. Bots

Functie Arts-epidemioloog

WMO discipline pvl - Methodoloog

Dr. A.L. Bredenoord

Assistant prof medische ethiek

pvl - Ethicus

Dr. C.H. van Gils

Epidemioloog

pvl - Methodoloog

Dr. R. van der Graaf

Ethicus

pvl - Ethicus

Mr. A. Jensma

Jurist

pvl - Jurist

Mr. drs. S.K. Kwee

Jurist

pvl - Jurist

Mr. H.E. van Lier

Jurist

pvl - Proefpersonenlid

Mr. S.F. Tiems Dr. C.S.P.M. Uiterwaal

Jurist Epidemioloog

pvl- Jurist pvl - Methodoloog

49

Jaarverslag 2012 Medisch Ethische Toetsingscommissie Universitair Medisch Centrum Utrecht