Inventarisatie diensten CJG

Inventarisatie diensten CJG Project ‘Doorontwikkeling, uitwerking en toetsing basisset prestatie-indicatoren lokale zorg voor jeugd’ Klaas Kooijman, november 2013

Inleiding Prestatie-indicatoren kunnen alleen zinvol worden gebruikt wanneer zij worden gekoppeld aan concrete diensten en producten. Het CJG kent veel uiteenlopende diensten en producten. In deze notitie worden verschillende principes voor het ordenen van de diensten en producten langsgelopen. De notitie biedt gemeenten zo een kapstok om diensten of producten te selecteren waarvoor men een meet- en verbeterbeweging op basis van prestatie-indicatoren in gang wil zetten.

Leeswijzer Het voorliggende rapport is als volgt opgebouwd: -

Hoofdstuk 1 geeft een korte inhoudelijke beschrijving het hoe en waarom van ‘Inventarisatie diensten CJG’. Met name de relatie tussen functies, prestatie-indicatoren en diensten van het CJG wordt belicht.

-

Hoofdstuk 2 beschrijft een aantal mogelijke rubriceringen of indelingen van CJG diensten. We concluderen dat er in principe vele (combinaties van) indelingen mogelijk zijn. Elke ordening is in feite een aanvliegroute om de uitvoering van de CJG-functies in beeld te brengen en resultaten meetbaar te maken. Het streven is te komen tot een of meer ordeningen die goed bruikbaar zijn in de praktijk.

-

In hoofdstuk 3 werken we een indeling uit van diensten en dienstengroepen, geordend volgens vijf functies/kerntaken van het CJG. Per functie worden diverse diensten en dienstengroepen benoemd.

-

Hoofdstuk 4 bevat een andere ordening: hier staat een indeling naar algemene doelgroepen/doelen centraal, waarbij we per dienst(groep)aangeven welke functie(s) daarin is/zijn verpakt.

-

In hoofdstuk 5 beschrijven we een ordening zoals die nu met behulp van vraag-aanbod analyses wordt ontwikkeld binnen het NJi. Dit leidt tot een ordening van diensten (aanbod) op basis van de meest voorkomende (top 10 en top 6) vragen en problemen bij opgroeien en opvoeden.

-

Hoofdstuk 6 bevat een samenvatting en conclusies.

Inventarisatie diensten CJG

1

Inhoud 1.

Korte inhoud van dit rapport ............................................................................... 4 1.1 Functies/kerntaken van het CJG en de basisset van prestatie-indicatoren ................................................ 4 1.2 De relatie tussen functies en diensten........................................................................................................... 4 1.3 De relatie tussen prestatie-indicatoren en diensten..................................................................................... 5 1.4 Het doel van deze inventarisatie.................................................................................................................... 5 1.5 Verdere opbouw van dit rapport.................................................................................................................... 6

2.

Mogelijke rubriceringen van diensten ................................................................. 7 2.1 Rubricering volgens vijf functies/kerntaken van het CJG ........................................................................... 7 2.2 Rubricering volgens de zes taken Basistakenpakket JGZ ............................................................................ 8 2.3 Rubricering volgens de vijf Wmo-functies van het CJG .............................................................................. 8 2.4 Rubricering volgens top 10 en top 6 van problemen bij opgroeien en opvoeden ...................................... 9 2.5 Rubricering naar type problemen en interventieniveau binnen het zorgcontinuüm ................................ 9 2.6 Andere mogelijke rubriceringen: volgens doel, doelgroep, juridische context, duur, intensiteit, leeftijd, vorm, locatie, kwaliteit....................................................................................................................................... 10 2.7 Combinaties: rubricering volgens functies CJG in combinatie met soort vraag/probleem, leeftijdscategorie, intensiteit/soort interventie, doelen................................................................................... 10

3.

Diensten ingedeeld volgens functies/kerntaken CJG ........................................12 Functie 1. Signaleren en toeleiden......................................................................................................................12 Functie 1a: Signaleren ....................................................................................................................................12 1a.1 Dienstengroep: perinatale signalering (in relatie met verloskundigen/gynaecologen en kraamzorg) ..................................................................................................................................................12 1a.2 Dienstengroep: signalering algemene (fysieke, cognitieve, psychosociale) ontwikkeling kind (vanaf 0 jaar)...............................................................................................................................................12 1a.3 Dienstengroep: signalering algemene opvoedvragen en problemen ouders...................................12 1a.4 Dienstengroep: inzet instrumenten voor signalering opvoeden opgroeiproblemen:...................13 1a.5 Dienstengroep: beoordelen van acute (on)veiligheid in de opvoeding of risico’s op mishandeling/verwaarlozing .....................................................................................................................13 Functie 1b: Toeleiden c.q. inschakelen hulp of bescherming .......................................................................13 Functie 2. Voorlichting/informatie, advies, pedagogische ondersteuning ......................................................13 Functie 2a: Voorlichting/informatie .............................................................................................................13 2a.1 Dienstengroep: mondelinge voorlichting/informatie ......................................................................13 2a.2 Dienstengroep: schriftelijke voorlichting/informatie ......................................................................13 2a.3 Dienstengroep; digitale voorlichting/informatie .............................................................................14 2a.4 Dienstengroep: mondelinge, schriftelijke, telefonische en digitale informatie voor jongeren ......14 Functie 2b: Advies ..........................................................................................................................................14 Functie 2c: Pedagogische ondersteuning ......................................................................................................14 2c.1 Dienstengroep: groepsgerichte pedagogische ondersteuning voor ouders .....................................14 2c.2 Dienstengroep: individuele pedagogische ondersteuning van ouders op locatie ...........................14 2c.3 Dienstengroep: individuele pedagogische ondersteuning van ouders door huisbezoeken............ 15 2c.4 Dienstengroep: groepsgerichte pedagogische ondersteuning voor jongeren ................................. 15 2c.5 Dienstengroep: individuele pedagogische ondersteuning voor kinderen/jongeren....................... 15 Functie 3. Organiseren integrale zorg & coördinatie van zorg ......................................................................... 15 Functie 3a: Integrale zorg organiseren.......................................................................................................... 15 3a.1 Dienstengroep: implementatie programma’s bij algemene jeugdvoorzieningen ........................... 15 3a.2 Dienstengroep: samenwerking met andere voorzieningen.............................................................. 15 Functie 3b: Coördinatie van zorg ................................................................................................................... 15 3b.1 Dienstengroep: zorgcoördinatie 0-4 jaar .......................................................................................... 15 3b.2 Dienstengroep: zorgcoördinatie 4-23 jaar ........................................................................................16 3b.3 Dienstengroep: zorg voor multiproblem gezinnen...........................................................................16 3b.4 Dienstengroep: verwijsindex .............................................................................................................16 Functie 4. Monitoren, screenen, vaccineren......................................................................................................16 Functie 4a: Monitoren ....................................................................................................................................16 4a.1 Dienstengroep: uitvoeren van monitors ............................................................................................16 4a.2 Dienstengroep: beleidsvorming en beleidsadvisering......................................................................16 Functie 4b: Screenen ......................................................................................................................................16 4b.1 Dienstengroep: onderzoek en screenen op fysieke, cognitieve e/o psychosociale ontwikkelingsproblemen............................................................................................................................16 Functie 4c: Vaccineren ...................................................................................................................................16 4c.1. Dienstengroep: Uitvoeren Rijksvaccinatieprogramma (RVP) ........................................................16


2

Functie 5. Samenwerken met relevante partners..............................................................................................16 Functie 5a: samenwerken met het onderwijs................................................................................................ 17 Functie 5b: samenwerken met andere voorzieningen .................................................................................. 17 4.

Diensten als ‘verpakkingen’ van functies .......................................................... 18 4.1 Diensten bestemd voor jeugdigen en ouders en hun sociale netwerken................................................... 18 4.2 Diensten bestemd voor (versterking van) algemene jeugdvoorzieningen en daar werkzame vrijwilligers en professionals...................................................................................................................................................21 4.3 Diensten bestemd voor de samenwerking van en met andere voorzieningen ..........................................21 4.4 Diensten bestemd voor beleidsvorming en beleidsmakers ....................................................................... 22 4.5 Overige diensten........................................................................................................................................... 22

5.

Diensten geordend volgens een vraag-aanbod inventarisatie.......................... 23

6.

Samenvatting en conclusies ............................................................................... 25

Geraadpleegde literatuur ............................................................................................ 26 Bijlagen ........................................................................................................................ 27


3

1. Korte inhoud van dit rapport 1.1 Functies/kerntaken van het CJG en de basisset van prestatie-indicatoren Het Centrum voor Jeugd en Gezin is volop in ontwikkeling. Functies/kerntaken van het CJG zijn (Van Yperen, 2012, p. 8) als volgt beschreven: 1. Signaleren, toeleiden 2. Voorlichting, advies, pedagogische ondersteuning 3. Organiseren integrale zorg en coördinatie van zorg 4. Monitoren, screenen en vaccineren Op diverse plaatsen is hieraan nog en vijfde functie/kerntaak toegevoegd: 5. Samenwerken met relevante partners1 Er is een eerste basisset van prestatie-indicatoren gemaakt om de effecten van het CJG in kaart te brengen. Een prestatie-indicator is een meetbare eenheid die aangeeft in welke mate de missie of een doel gerealiseerd wordt, of in welke mate een succesbepalende factor op orde is (van Yperen, 2012). Vooralsnog gaat het hier om vijf indicatoren: 1. De mate van tevredenheid van jeugdigen en ouders over de resultaten per product of dienst. 2. De mate waarin er sprake is van uitval uit aanbod in de lokale zorg voor jeugd. 3. De mate waarin ouders en jeugdigen vermindering van problematiek ervaren na ingezette ondersteuning. 4. De mate waarin de opbouw van de lokale zorg voor jeugd resulteert in minder vraag naar gespecialiseerde zorg. 5. Het aantal jeugdigen en gezinnen waarvoor professionele zorgcoördinatie en één gezin, één plan is geregeld. Zoals beschreven in het projectvoorstel Uitwerking basisset prestatie-indicatoren CJG (van Yperen, 2012) is het doel van dit project om deze basisset verder te operationaliseren en in de praktijk te beproeven.

1.2 De relatie tussen functies en diensten Bij de operationalisatie van prestatie-indicatoren zijn er enkele uitgangspunten (zie van Yperen, 2012 en van Yperen en van den Berg, 2012): - De bovengenoemde vijf functies van het CJG worden vormgegeven (‘verpakt’) in diensten die voor jeugdigen en/of hun opvoeders duidelijk herkenbare eenheden vormen. Bij diensten gaat het bijvoorbeeld om zaken als: o een periodiek huisbezoek, o bezoek van ouders aan het consultatiebureau (cb-bezoek) o het periodiek geneeskundig onderzoek door jeugdarts. - In deze diensten kunnen verschillende functies worden gecombineerd.2 Binnen de dienst ‘huisbezoeken’ kunnen bijvoorbeeld verschillende functies (signalering, voorlichting, pedagogische advisering, screenen) zijn ondergebracht. - De hierboven genoemde periodieke bezoeken en onderzoeken zijn op basis van hun kenmerken in één of meerdere dienstengroepen te plaatsen, bijvoorbeeld: A. alle vergelijkbare vormen van periodieke bezoeken thuis; B. alle vergelijkbare vormen van periodieke ontvangst in de instelling/op school. 3 1

Op andere plaatsen zijn andere formuleringen te vinden (zie ook hoofdstuk 2 en van Yperen en van de Berg, 2012) Anderzijds kan één functie in meerdere diensten aan bod komen. Bijvoorbeeld signalering kan plaatsvinden tijdens een huisbezoek, een cb-bezoek, een telefonisch spreekuur, een themabijeenkomst etc. 3 Andere voorbeelden van diensten en daarmee te vormen dienstengroepen zijn: folder, boekje, brochure (dienstengroep schriftelijk informatiemateriaal); internetpagina met opvoedtips, webdossier over opvoeden, web FAQ over opvoeden (dienstengroep digitaal informatiemateriaal), voorlichtingsgesprek, adviesgesprek, telefonisch spreekuur, inloopspreekuur (dienstengroep mondeling advies en informatie) etc. (van Yperen, 2012). 2


4

-

Een dienst is altijd te koppelen aan een aanbieder. Dit is een rechtspersoon (een organisatie of persoon) die bepaalde functies dus via de diensten uitvoert. - Elk dienst is te kenmerken naar de belangrijkste functies (screening, advies, etc.), de gebruikelijke duur (een uur), intensiteit (eenmalig, of eens in de zoveel tijd), locatie (thuis, in de instelling, op school), vorm (individueel gesprek, in groepsvorm) et cetera. Deze kenmerken bepalen in zekere mate de gebruikelijke kosten van de dienst, al kunnen deze over uitvoerders verschillen. - Een dienst is daarmee te definiëren als: ‘Een in duur, intensiteit, locatie, vorm etc. min of meer afgebakende eenheid waarin een of meer functies worden uitgevoerd’. Er is een prijs aan te koppelen. Een dienst is in principe door meer aanbieders te leveren. Samengevat: diensten vormen de verpakking van een of meer CJG-functies/kerntaken. Diensten zijn aanwijsbare acties, concrete ‘leveringen’ aan de klant. Daarmee onderscheidt een dienst zich van bepaalde organisatievormen zoals bijvoorbeeld ‘sociaal team’ óf ‘generalist’; het gaat er dan om wat een sociaal team of generalist doet c.q. levert aan de klant.

1.3 De relatie tussen prestatie-indicatoren en diensten -

-

-

-

De onder 1.1 genoemde vijf prestatie-indicatoren kunnen niet goed gemeten worden over functies in het algemeen. Bijvoorbeeld ‘tevredenheid van de cliënt’ is moeilijk te meten over de functie advisering in het algemeen. Van belang is dus dat helder is op welke (organisatorische) eenheden een indicator betrekking heeft. Daartoe kan een meting worden gekoppeld aan een bepaald concrete dienst. Bijvoorbeeld ten aanzien van de dienst ‘bezoek aan het consultatiebureau’ kan worden nagegaan hoe tevreden de cliënt is over de verschillende functies die in dit bezoek zijn ‘verpakt’, zoals screening of advisering. Vragen die dan gesteld kunnen worden zijn (van Yperen en van den Berg, 2012): o ten aanzien van de functie ‘screening’: Dit onderzoek op het consultatiebureau helpt me in de gaten te houden of alles goed gaat; o ten aanzien van de functie ‘advies’: Met de informatie die ik krijg kan ik zelf verder, ik weet nu wat ik het beste kan doen. De mate van uitval (in dit geval ‘niet-verschenen’) is in dit voorbeeld te operationaliseren als het aantal ouders/verzorgers dat op het afgesproken periodieke cb-bezoek niet komt opdagen. Ook de mate van waarin ouders en jeugdigen vermindering van problematiek ervaren na ingezette ondersteuning is te koppelen aan een dienst (bijvoorbeeld een adviesgesprek of een huisbezoek op indicatie). Bij het meten van tevredenheid over de resultaten van een dienst is het van belang om goed na te gaan welke functies er in deze dienst zitten. Bij de dienst ‘bezoek aan het consultatiebureau’ schiet doet een evaluatie op alleen de functie screening en vaccinatie dus geen recht aan de andere functies die hierin verpakt kunnen zijn, zoals signaleren en toeleiden, pedagogische ondersteuning en eventueel organiseren van zorg. Metingen zijn te verrichten per dienst of per dienstengroep. De laatste vorm heeft omwille van hanteerbaarheid de voorkeur. Als een dienst redelijk representatief is voor een hele dienstengroep, is eventueel een meting over een dienstengroep te verrichten door alleen die ene dienst te evalueren. Door zo te meten op diensten of dienstgroepen kunnen gegevens in principe ook goed benut worden, omdat daarmee in beeld te krijgen is wat er eventueel aan de dienst verbeterd moet worden.

Met andere woorden: via de vorm (diensten van het CJG) worden de functies van het CJG meetbaar gemaakt, en kunnen resultaten van metingen ook worden benut voor verbetering van die functies/kerntaken.

1.4 Het doel van deze inventarisatie Dit rapport heeft tot doel om een overzicht van diensten CJG te leveren, waarmee CJG’s/gemeenten in de praktijk (in eerste instantie de pilots binnen dit project) de prestatie-indicatoren kunnen operationaliseren. Deze inventarisatie kan daarmee dienen als een checklist voor de pilots, om hun eigen diensten in kaart te brengen en daarmee als meetbare eenheden te koppelen aan bepaalde prestatie-indicatoren. Het is dus niet ons streven om per se een volledige inventarisatie van alle mogelijke CJG-diensten te presenteren. Deze volledigheid is ook moeilijk te bereiken, omdat de samenstelling van CJG-partners (en Inventarisatie diensten CJG

5

daarmee van hun diensten) kan verschillen tussen CJG’s en/of gemeenten onderling. Het overzicht is dan ook is vooral bedoeld om de pilots in dit project te helpen met het maken van een keuze voor een aantal eigen diensten, die ze vervolgens willen monitoren/meten wat betreft kwaliteit en resultaat op de vijf prestatieindicatoren in dit project (zie 1.1).

1.5 Verdere opbouw van dit rapport In hoofdstuk 2 geven wij een eerste algemene rubricering van diensten binnen het CJG, zoals die tot nu toe op verschillende plaatsen zijn uitgevoerd. Dit doen we aan de hand van een brede inventarisatie van literatuur die hierover voorhanden is, in de vorm van: - Beschrijving van het basistakenpakket JGZ - Beschrijving richtlijn opvoedondersteuning voor JGZ/CJG - Lokale productenboeken voor JGZ of CJG/OKC - Productenboek Modulen beschrijving (A)MW, algemeen en toegespitst op het CJG - Regionale aanbodinventarisaties jeugd(gezondheids)zorg - Matrix risico’s/problemen en interventies, NJi, Databank Effectieve Jeugdinterventies We concluderen daaruit dat er in principe vele indelingen van diensten CJG mogelijk zijn. Uiteindelijk gaat het erom dat we tot een of meer ordeningen komen die bruikbaar zijn in de praktijk. Dat wil zeggen dat een CJG en/of gemeente aan de inventarisatie een hulpmiddel heeft om aan de hand daarvan eigen keuzes te maken voor het meetbaar maken van bepaalde functies en prestatie-indicatoren. Bij voorkeur zullen de ordeningen aan de praktijkpilots worden voorgelegd en op hun bruikbaarheid worden getoetst. In hoofdstuk 3 geven we eerste ordening van diensten en dienstengroepen, op basis van de vijf CJGfuncties als ordeningsprincipe. In hoofdstuk 4 kiezen we voor een andere indeling: hier ordenen we diensten volgens de bestemde (algemene) doelgroep of doelstelling, waarbij we steeds aangeven welke functie(s) in deze dienst is/zijn ‘verpakt’. In hoofdstuk 5 werken we een derde aanpak uit. Hier beschrijven we een vraag-aanbod analyse die nu binnen het NJi wordt ontwikkeld als een werkwijze voor het inventariseren van de lokale/regionale vraag naar en aanbod van jeugdinterventies. Deze werkwijze is inmiddels binnen enkele regio’s toegepast en blijkt een goed handvat om het in een regio/gemeente voorkomende aanbod (diensten) van opvoeden opgroeiondersteuning inhoudelijk geordend en visueel in één oogopslag in kaart te brengen. Hoofdstuk 6 geeft een korte samenvatting en enkele conclusies.


6

2. Mogelijke rubriceringen van diensten Bij de uitgevoerde inventarisatie zijn we de volgende rubriceringen van diensten tegengekomen: 1. Rubricering volgens vijf functies/kerntaken van het CJG 2. Rubricering volgens de zes taken BTP JGZ 3. Rubricering volgens de vijf Wmo-functies van het CJG 4. Rubricering volgens de meest voorkomende (top 10 en top 7) van opgroeiproblemen en opvoedvragen 5. Rubricering van diensten naar het type problemen waarop zij zich richten en het interventieniveau binnen het zorgcontinuüm 6. Andere mogelijke rubriceringen: volgens doel, duur, intensiteit, leeftijd, vorm, locatie of kwaliteit 7. Combinaties: rubricering volgens functies CJG in combinatie met soort probleem, leeftijdscategorie of intensiteit/soort interventie

2.1 Rubricering volgens vijf functies/kerntaken van het CJG 1. 2. 3. 4. 5.

Signaleren, toeleiden Voorlichting, advies, pedagogische ondersteuning Organiseren integrale zorg & coördinatie van zorg Monitoren, screenen, vaccineren Samenwerken met relevante partners

Van Yperen en van den Berg (2012) hanteren dezelfde indeling, maar per taak/functie iets anders (breder) geformuleerd: 1. Signaleren, analyseren en, indien nodig, inschakelen van hulp of bescherming; 2. Ondersteuning en dienstverlening: voorlichting, informatie, advies/consultatie en hulp; 3. Intensieve en/of integrale zorg organiseren; 4. Monitoren, screenen en vaccineren; 5. Samenwerken met relevante partners. In onderstaand schema werken van Yperen en van den Berg dit nader uit. Functies (taken) CJG 1. Signalering en inschakeling diensten (‘toegang’) 1.1 Signaleren: onderkennen van en aandacht vestigen op mogelijkheden, risico’s, problemen of beperkingen van jeugdigen en/of hun omgeving a. Op populatieniveau b. Op individueel niveau 1.2 Analyseren: taxatie of hulp of bescherming nodig is en – zo ja – wat voor soort (‘indicatiestelling’) 1.3 Inschakelen hulp of bescherming: regelen dat cliënten gepast aanbod krijgen van ondersteuning of dienstverlening (kernfunctie 2) en/of intensieve of integrale zorg (kernfunctie 3) 2. Ondersteuning 2.1 Organiseren/versterken informele vormen van voorlichting, informatie, advies of ondersteuning a. Op populatieniveau b. Op individueel niveau 2.2 Professionele voorlichting, informatie en advies (bijv. ‘spreekuur voor jeugdigen en opvoeders’), consultatie voor professionals en permanent meld- en adviespunt 2.3 Professionele ondersteuning (‘licht ambulante zorg’, ondersteuning thuis of bijv. op school) 3. Intensieve en/of integrale zorg organiseren a. Op populatieniveau (aanbodprogrammering voor specifieke doelgroepen) b. Op individueel niveau (coördinatie zorg met of door derden)


7

4. Takenpakket Jeugdgezondheidszorg: monitoren, screenen en vaccineren. 4.1 Monitoren: periodiek volgen ontwikkeling jeugdigen, opvoeders en omgeving a. Op populatieniveau b. Op individueel niveau 4.2 Screening: systematisch langslopen mogelijkheden, risico’s, problemen of beperkingen van jeugdigen en/of hun omgeving a. Op populatieniveau b. Op individueel niveau 4.3 Vaccinatie, met name het Rijksvaccinatieprogramma 4

Functie/kerntaak 5. Samenwerken met relevante partners (onderwijs, gezondheidszorg, volwassenenpsychiatrie, maatschappelijke ondersteuning, werk en inkomen en politie en justitie) a. Op populatieniveau (zorgplanning samenwerkingsverband) b. Op individueel niveau (coördinatie)

2.2 Rubricering volgens de taken Basispakket JGZ In het Basistakenpakket JGZ 0-19 jaar (VWS, 2002) zijn zes productgroepen beschreven. 1. Monitoring en signalering 2. Inschatten zorgbehoefte 3. Screening en vaccinaties 4. Voorlichting, advies, instructie en begeleiding 5. Beïnvloeden van gezondheidsbedreigingen 6. Zorgsysteem, netwerken, overleg, samenwerking Zie voor de uitwerking van een productgroep bijlage 1. Hierin wordt de productgroep 2: ‘Inschatten zorgbehoefte’ uitgewerkt, zoals die in het BTP (2002) is beschreven. In februari 2013 heeft de Commissie evaluatie basistakenpakket jeugdgezondheidszorg (Commissie de Winter) advies uitgebracht over een nieuw basispakket jeugdgezondheidzorg. Dit advies is inmiddels vrijwel geheel door de staatssecretaris van VWS overgenomen. In het advies zijn voor Basispakket JGZ de volgende taken opgenomen: 1. Monitoren 2. Screenen 3. Signaleren 4. Vaccineren 5. Inschatten zorgbehoefte 6. Preventieve voorlichting 7. Normaliseren 8. Toeleiden tot zorg 9. Onderzoek collectieve maatregelen en leveren beleidsinformatie Lokaal of per organisatie is het BTP uitgewerkt in productboeken JGZ. Zie bijvoorbeeld het takenpakket JGZ Amsterdam 2012-2016 (bijlage 2) en het productenboek JGZ 0-4 jaar 2011-2012 van Zuidzorg (Eindhoven e.o.) (bijlage 3).

2.3 Rubricering volgens de vijf Wmo-functies van het CJG 1. Informatie en advies 2. Signalering 3. Toeleiding naar hulpaanbod 4

Deze functie wordt hier iets uitgebreider beschreven dan in de figuur van van Yperen en van den Berg (2012), in lijn van hun uitwerking van deze taak in bijlage 2 van hun notitie.


8

4. Licht pedagogische hulp 5. Coördinatie van zorg In dit verband zijn relevante voorbeelden de beschrijving van (A)MW-modulen, en dan specifiek de toespitsing van deze modulen voor het CJG (zie bijlage 4 en 5). Voorbeelden van uitwerkingen in de praktijk zijn de beschrijving van het Basispakket OKC Amsterdam (bijlage 5) en het productenboek CJG van Haarlemmermeer (bijlage 7).5

2.4 Rubricering volgens top 10 en top 6 van vragen en problemen bij opgroeien en opvoeden Om tot een passend aanbod van ondersteuning en hulp te komen is zicht op de meest voorkomende risico’s en problemen van belang. Het Nederlands Jeugdinstituut heeft een landelijke top 10 en top 6 van vragen en problemen bij jeugd en opvoeding opgesteld. Het gaat om veel voorkomende risico’s en problemen die stapsgewijs kunnen uitgroeien tot ernstige problemen. Figuur 1: Top 10 en Top 6 van opgroeien opvoedproblemen (NJi, 2011) Top 10 vragen en problemen bij jeugdigen

Top 6 vragen en problemen in de opvoeding

1. 2. 3. 4. 5. 6.

van dwars gedrag tot gedragsstoornis van druk kind tot ADHD van bang tot angststoornis van dip tot depressie van plagen tot pesten van geen zin hebben in school tot schooluitval 7. van experimenteren met tot misbruik van middelen 8. van ongezonde levensstijl tot obesitas 9. van sociaal onhandig tot autisme 10. van moeilijk lerend tot LVB

1. 2. 3. 4. 5. 6.

van hakken over de sloot tot onderwijsachterstand van pedagogische tik tot kindermishandeling van opvoedingsonzekerheid tot OTS van enkelvoudig opvoedingsprobleem tot multiprobleemsituaties de mediagebruiker tot mediaverslaafd van gekibbel tot (v)echtscheiding

Voorbeelden van de manier waarop deze top 10 en top 6 zijn gebruikt zijn de vraag- en aanbodanalyses die het NJi heeft uitgevoerd in de diverse regio’s/gemeenten, zoals Rivierenland (van Leeuwen e.a., 2012) (zie bijlage 8), provincie Zeeland, regio Holland Rijnland en Land van Cuijk. Deze indeling is gebaseerd op de matrix risico’s/problemen en interventies, vanuit de Databank Effectieve jeugdinterventies van het NJi (bijlage 9).

2.5 Rubricering naar type problemen en interventieniveau binnen het zorgcontinuüm Diensten (in de vorm van interventies en signaleringsinstrumenten) onderverdeeld naar het type problemen waar zij zich op richten en het interventieniveau binnen het zorgcontinuüm (cf. Hermanns en van Veen voor OKC Amsterdam) Een voorbeeld hiervan is de beschrijving van producten zoals in de JGZ/CJG-Richtlijn Opvoedingsondersteuning (zie bijlage 10).

5

Overigens bevat dit productenboek meer een indeling op leeftijdscategorie (prenataal, 0-4, 4-12, 12-plus) en op type cliëntvraag.


9

2.6 Andere mogelijke rubriceringen: volgens doel, doelgroep, juridische context, duur, intensiteit, leeftijd, vorm, locatie, kwaliteit Een voorbeeld is de brochure Opvoedingsondersteuning in het Centrum voor Jeugd en Gezin (van Dijk en Prinsen, 2009). Hierin staan 17 in de DEI opgenomen effectieve en veelbelovende interventies voor opvoedingsondersteuning, gerubriceerd naar doel, leeftijdsfase, vorm van het aanbod, plaats op het zorgcontinuüm en classificatie van effectiviteit. Een voorbeeld vanuit de praktijk is te vinden in bijlage 11. Dit betreft een aanbodschema uit de regio Noordoost Brabant met betrekking tot opvoeden opgroeisteun en benoemt met name diverse vormen van steun die aan ouders en jeugd wordt aangeboden Evenboer e.a. (2012) hebben met deskundigen en professionals in het veld een taxonomie ontwikkeld voor jeugdzorginterventies, die bruikbaar is in de dagelijkse praktijk. De operationele versie bestaat uit zes domeinen: 1. Inhoud van de interventie 2. Juridische context 3. Duur van de interventie 4. Intensiteit van de interventie 5. Ontvangers van de interventie (doelgroep) 6. Deskundigheid van professionals Domein 1 (Inhoud) is uitgewerkt voor verschillende organisaties, o.a. GGD, GGZ-organisatie etc. Voor de GGD is de indeling dan bijvoorbeeld: A100 Primaire gezondheidszorg A101 Interventies gericht op opvoedingsproblemen A102 Interventies gericht op inadequate opvoedingsvaardigheden A103 Interventies gericht op adolescentie problemen A104 Interventies gericht op gezinsproblemen A104.1 Multi-problem gezin A104.1a Bijeenkomst met professionals A104.1 Huisbezoeken A104.1c Telefonisch contact met de ouders/verzorgers A104.1d Anders, nl…. A104.2 Psychiatrische problemen A104.3 Ouders met een verstandelijke beperking A104.4 Gezinsproblemen A104.5 Anders, nl……

2.7 Combinaties: rubricering volgens functies CJG in combinatie met soort vraag/probleem, leeftijdscategorie, intensiteit/soort interventie, doelen In theorie zijn, vanuit de indeling op functies CJG, zeer veel verschillende combinaties van indelingen mogelijk op twee of zelfs drie of nog meer dimensies. Vier voorbeelden van tweedimensionale indelingen zijn de volgende: - een matrixindeling met op de x-as de functies van het CJG en op de y-as de top 10 en top 7 van opgroeiproblemen en opvoedvragen (zie 2.4); - een matrixindeling met op de x-as de functies van het CJG en op de y-as verschillende leeftijdscategorieën (-9 mnd-0 jaar, 0-1 jaar, 1-4 jaar, 4-12 jaar, 12-19 jaar); - een matrixindeling met op de x-as de functies van het CJG en op de y-as het aanbod gegroepeerd op intensiteit van uitvoering: a) licht/standaard/passief, groepsgericht, b) licht/standaard/passief, persoonlijk, c) intensiever, actief, persoonlijk, d) meest intensief, interactief, persoonlijk;


10

-

een matrixindeling met op de x-as de functies van het CJG en op de y-as de doelen (ontleend aan de algemene doelen van het CJG6): a) Gezondheid, ontwikkeling, opvoeding van jeugd is bevorderd, b) Problemen bij de gezondheid, ontwikkeling en opvoeding zijn voorkomen, c) (Beginnende) problemen zijn verholpen of hanteerbaar gemaakt, d) Veiligheid van de jeugdige en samenleving zijn hersteld e) Beroep op intensievere jeugdzorg is teruggedrongen. Hieraan kunnen nog specifiekere doelen worden toegevoegd op cliëntniveau of mesoniveau, zoals: kennis en/of vaardigheden van de cliënt zijn toegenomen, de cliënt heeft een sterker sociaal netwerk, overlast in de buurt is afgenomen, maatschappelijke uitval is verminderd.

Essentieel in alle indelingen – en wat dat betreft maakt de keuze voor de éne of andere ordening niet wezenlijk uit - is het uitgangspunt: a) er bestaan bepaalde vragen of problemen/risico’s bij ouders en jeugdigen, b) het CJG koppelt hieraan bepaalde diensten, waarin functies zitten ‘verpakt’, c) aan de hand van deze diensten kunnen we resultaten in beeld brengen in termen van prestatieindicatoren zoals ‘tevredenheid over het resultaat’, ‘uitval’, en ‘afname van problemen’. Elke ordening van diensten is in feite te beschouwen als een aanvliegroute om de uitvoering van de CJGfuncties in beeld te brengen en meetbaar te maken. In de volgende hoofdstukken 3, 4 en 5 zullen we drie ordeningen nader uitwerken.

6

Zie van Yperen en van en Berg (2012)


11

3. Diensten ingedeeld volgens functies/kerntaken CJG Om een overzichtelijk indeling van diensten en dienstengroepen te maken, die ook aansluit op bestaande productenboeken, werken we in dit hoofdstuk een indeling uit die is gebaseerd op de eerdergenoemde CJGfuncties en kerntaken. Daarbij kiezen we dus voor een indeling waarin de CJG-functies worden ‘ingevuld’ met diensten, met name vanuit de in de bijlagen genoemde productenboeken en overzichten uit de praktijk. Het voordeel van deze indeling is dus dat deze direct aansluit op de functies van het CJG en op indelingen (bijvoorbeeld productenboeken Jeugdgezondheidszorg) die we ook in de praktijk tegenkomen. Nadeel van deze indeling is dat veel diensten onder meerdere CJG- functies terugkomen, waardoor dubbelingen in de beschrijving ontstaan. Zo staat de dienst ‘contactmomenten’ in onderstaande tekst bij diverse dienstengroepen genoemd, bij zowel functie 1. Signaleren/toeleiden als bij functie 2. Voorlichting/informatie, advies, pedagogische ondersteuning. Nogmaals zij opgemerkt dat we bij onderstaande ordening niet hebben gestreefd naar volledigheid. Het gaat om het bieden van een kapstok voor CJG’s om de eigen diensten in beeld te krijgen en een keuze te maken voor diensten die men wil koppelen aan bepaalde prestatie-indicatoren.

Functie 1. Signaleren en toeleiden Functie 1a: Signaleren 1a.1 Dienstengroep: perinatale signalering (in relatie met verloskundigen/gynaecologen en kraamzorg) - Overdracht vanuit verloskunde en kraamzorg naar JGZ - Prenataal huisbezoek 1a.2 Dienstengroep: signalering algemene (fysieke, cognitieve, psychosociale) ontwikkeling kind (vanaf 0 jaar) - Signalering tijdens diverse contactmomenten: o Intakehuisbezoek pasgeborene o Bezoeken consultatiebureau op afspraak (contactmomenten 4 weken t/m 3,9 jaar) o Baliegesprek o Kind-observatie op PSZ of KDV o Inloopspreekuur individueel o Inloopgroepsbijeenkomsten o Groepsbureau o Telefonisch of digitaal consult o Huisbezoek op indicatie o Preventief gezondheidsonderzoek (PGO) op scholen (groep 2 PO, groep 7 PO, groep 2 VO) o Onderzoek op vraag of aanwijzing - Neonatale gehoorscreening, hielprik, visusonderzoek etc. - Van Wiechenonderzoek (0-4) - Huisbezoek VVE - Inzet Digitaal dossier JGZ t.b.v. signalering - Activiteiten ‘kinderen niet in zorg’ - Vangnet niet-verschijnen (0-4 jaar) 1a.3 Dienstengroep: signalering algemene opvoedvragen en problemen ouders - Signalering tijdens diverse contactmomenten (zie ook 1a.2) - Vraagverheldering - Ontvangen, afhandelen en reageren op meldingen


12

1a.4 Dienstengroep: inzet instrumenten voor signalering opvoeden opgroeiproblemen:7 - Inzet instrument voor signaleren opvoedingsvragen of problemen. Bijv. DMO protocol (0-2 jaar), NOSIK (2-14), SPARK (VOBO-Z) (18 mnd), KIPPPI (div., 0-15). - Inzet instrument voor signalering psychosociale problemen kinderen. Bijv. SDQ (div., 3-16), BITSEA (0-4), ASQ-SE (0-4), KIPPPI (div., 0-15), KIVPA (13-18). 1a.5 Dienstengroep: beoordelen van acute (on)veiligheid in de opvoeding of risico’s op mishandeling/verwaarlozing -

Taxatie of hulp of bescherming nodig is en – zo ja – wat voor soort. Inzet instrumenten voor risicotaxatie. Bijv. LIRIK, CARE of mini-CARE.

Functie 1b: Toeleiden c.q. inschakelen hulp of bescherming Algemeen: regelen dat cliënten gepast aanbod krijgen van ondersteuning of dienstverlening (kernfunctie 2) en/of gespecialiseerde of integrale zorg (kernfunctie 3). Motiveren en toeleiden naar voorzieningen Specifieke voorbeelden: - Toeleiding naar opgroeien opvoedondersteuning - Toeleiding naar VTO-team of Integrale Vroeghulp (samenwerkingsverband JGZ, MEE, kinderarts etc.) - Toeleiding naar jeugdzorg - Melding bij AMK of SHG - Melding bij ZAT - Toeleiding naar MEE - Toeleiding naar sociale loket (DWI, AMW) - Contact leggen door laagdrempelige activiteiten - Begeleidingstraject naar gespecialiseerde zorg

Functie 2. Voorlichting/informatie, advies, pedagogische ondersteuning Functie 2a: Voorlichting/informatie 2a.1 Dienstengroep: mondelinge voorlichting/informatie 2a.1.1 Groepsgerichte voorlichting/informatie - Zwangerschapscursussen - Themabijeenkomsten O&O - Inloopactiviteiten m.n. voor allochtone ouders 2a.1.2 Individuele voorlichting/informatie: - Informatie tijdens diverse contactmomenten (zie ook 1a.2) - Kinderwens voorlichting - Borstvoedingsbegeleiding - Zorgconsulent - (Pedagogisch) adviesgesprek op afspraak - Gezondheidsvoorlichting

2a.2 Dienstengroep: schriftelijke voorlichting/informatie - Groeigids, groeiboekje (algemeen: opgroeien en opvoeden) 7

N.B. Zie studie van TNO (Theunissen e.a., 2012) over relatieve waarde en bruikbaarheid van SDQ, BITSEA, KIPPPI, ASQ-SE in de leeftijd 0-4 jaar


13

- Folders over…. - Boekjes over…. - Triple P niveau 1 (campagne, posters, artikelen, website) - Veiligheidsinformatiekaarten (0-4) - Posters, affiches, kaarten over… - Voorlichtingscampagnes gezondheidsbevordering (gaat vaak samen met digitale informatie, zie hieronder)

2a.3 Dienstengroep; digitale voorlichting/informatie - Website CJG - Opvoedwijzer - Twitter/Facebook/sociale media, e-consult, chats - You Tube of andere voorlichtingsfilmpjes - FAQ over opvoeden en opgroeien - Digitale vraagbaak

2a.4 Dienstengroep: mondelinge, schriftelijke, telefonische en digitale informatie voor jongeren - Jongeren Informatie Punt (JIP) - Informatie via website en sociale media

Functie 2b: Advies -

Eetspreekuur/diëtistespreekuur Inloopspreekuur opvoedingsvragen Logopedisch spreekuur Advies aan jongeren m.b.t. gezondheid, drugs, seksualiteit, school, studie, beroepskeuze

Functie 2c: Pedagogische ondersteuning 2c.1 Dienstengroep: groepsgerichte pedagogische ondersteuning voor ouders - Ouder- of opvoedcursussen o Gordon (0-18) o Peuter in zicht (2-3) o Opvoeden&Zo (4-12) o Drukke kinderen (4-12) o Beter omgaan met pubers (12-18) o Triple P niveau 2 (0-16) o Groepswerk omgaan met echtscheiding

2c.2 Dienstengroep: individuele pedagogische ondersteuning van ouders op locatie - E-consult of telefonisch consult voor algemene opvoedingsvragen - Inloopspreekuur opvoedingsvragen - (Pedagogisch) adviesgesprek op afspraak (zie ook 2a.1.2) - Samen Starten - Triple P, niveau 3 en 4 (0-16) - Hulp bij beoordelen en beïnvloeden gedrag en sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen - Ondersteunen bij opbouwen en versterken van het sociale netwerk


14

2c.3 Dienstengroep: individuele pedagogische ondersteuning van ouders door huisbezoeken - Huisbezoekprogramma gericht op ontwikkelingsstimulering in de thuissituatie. (Bijvoorbeeld: Boekenpret, Stap-programma’s (1-4), Jij bent belangrijk (6 mnd-4) - Huisbezoekprogramma gericht op materiële en psychosociale ondersteuning (Bijvoorbeeld: Armoede en gezondheid (0-12), Bemoeizorg (0-19) - Huisbezoekprogramma voor opvoedingsondersteuning door vrijwilligers (Bijvoorbeeld: MIM (01,5), Home-Start (0-6) en Doorstart (7-14) - Huisbezoekprogramma voor opvoedingsondersteuning door jeugdverpleegkundigen (Bijvoorbeeld: Stevig Ouderschap (0-1,5), VoorZorg (-6mnd- 2) - Huisbezoekpr0gramma met videofeedback (Bijvoorbeeld: K-VHT (0-4), VIPP-SD (1-3) - Praktische pedagogische gezinsbegeleiding (PPG) (0-18) - Thuisbegeleiding of Gespecialiseerde Gezinszorg - Waakvlamcontacten na gespecialiseerde jeugdzorg (AMW)

2c.4 Dienstengroep: groepsgerichte pedagogische ondersteuning voor jongeren - Sociale vaardigheidstrainingen - Hulp bij vragen/problemen op het gebied van opgroeien van kinderen en jongeren - Ondersteuning bij praktische zaken (AMW) - Groepswerk kinderen van gescheiden ouders - Groepswerk sociale weerbaarheid

2c.5 Dienstengroep: individuele pedagogische ondersteuning voor kinderen/jongeren - Droog bed training (> 7mnd) - Nieuwe Perspectieven -

Functie 3. Organiseren integrale zorg & coördinatie van zorg Functie 3a: Integrale zorg organiseren 3a.1 Dienstengroep: implementatie programma’s bij algemene jeugdvoorzieningen - (Ondersteuning) implementatie (preventie-)programma’s bij algemene voorzieningen. Bijvoorbeeld: Allemaal Opvoeders, Alert4You) 3a.2 Dienstengroep: samenwerking met andere voorzieningen8 - Aansluiting/participatie MPG aanpak - Ziektepreventie en –bestrijding (o.a. SOA) - Technische hygiënezorg (o.a. inspectie kinderopvang en gastouders)

Functie 3b: Coördinatie van zorg 3b.1 Dienstengroep: zorgcoördinatie 0-4 jaar - Coördinatie van zorg jonge risicokinderen (0-4) - Bezoeken kinderdagverblijven, peuterspeelzalen, voorscholen - Aansluiting/participatie onderzoeksteams en overleggen instellingen - Procesregie

8

Intensieve hulp, speciale onderwijsvoorzieningen, voorzieningen voor wonen en werken, gezondheidszorg, volwassenenpsychiatrie, verslavingszorg etc.


15

3b.2 Dienstengroep: zorgcoördinatie 4-23 jaar - Aansluiting/participatie zorgbreedteoverleg basisonderwijs - Aansluiting /participatie ZAT PO, VO, SO en MBO - Procesregie

3b.3 Dienstengroep: zorg voor multiproblem gezinnen - Inzet Vangnet Jeugd (A’dam) of andere vergelijkbare inzet Aansluiting/participatie MPG aanpak

3b.4 Dienstengroep: verwijsindex - Aansluiting op (lokale/regionale) verwijsindex

Functie 4. Monitoren, screenen, vaccineren Functie 4a: Monitoren 4a.1 Dienstengroep: uitvoeren van monitors - Participatie in lokale/regionale jeugdmonitor - Epidemiologisch onderzoek - Jeugdmonitor 0-12 - E-MOVO jongerenmonitor 4a.2 Dienstengroep: beleidsvorming en beleidsadvisering - Beleidsadvies o.b.v. monitorgegevens of onderzoek

Functie 4b: Screenen 4b.1 Dienstengroep: onderzoek en screenen op fysieke, cognitieve e/o psychosociale ontwikkelingsproblemen o Hielprik o Neonatale gehoorscreening o Visus o Hartafwijkingen o Scoliose o Spraak en taal (5-jarigen) o Overgewichtbepaling o Etc., zie verder BTP JGZ en richtlijnen NCJ

Functie 4c: Vaccineren 4c.1. Dienstengroep: Uitvoeren Rijksvaccinatieprogramma (RVP)

Functie 5. Samenwerken met relevante partners Zie ook onder Functie 3: Organiseren van integrale zorg en coördinatie van zorg


16

Functie 5a: samenwerken met het onderwijs -

Schoolmaatschappelijk werk PO Schoolmaatschappelijk werk VO Extra zorg speciaal onderwijs Instroomonderzoek SBO, praktijkonderwijs en REC scholen Eindonderzoek SBO, praktijkonderwijs en REC Jaarlijks samenwerkingsgesprek van JGZ en scholen Participatie in ZAT’s voor: PO, VO, SO en MBO Ondersteuning scholen primair en voortgezet onderwijs, SBO, Pro en REC bij collectieve incidenten en gezondheidsproblemen Motiveren tot en toeleiden naar de vroeg- en voorschoolse voorzieningen Bezoeken Voorschoolse Voorzieningen Ziekteverzuimbegeleiding Voortgezet Onderwijs Tienerpakket Voortgezet Onderwijs Tweede contactmoment Voortgezet Onderwijs Signalering en interventie sociaal emotionele ontwikkelingsproblematiek in het Primair Onderwijs Overdracht JGZ naar scholen Primair Onderwijs Samenwerking en afstemming tussen voorschoolse voorzieningen

Functie 5b: samenwerken met andere voorzieningen -

Kind-observatie op peuterspeelzaal of kinderdagverblijf (zie ook 1a.2) Samenwerkingsafspraken met (o.a.) voorzieningen voor intensieve hulp, voorzieningen voor wonen en werken, gezondheidszorg, volwassenenpsychiatrie, verslavingszorg etc.

N.B. In het bovenstaande overzicht is nog weinig aandacht geschonken aan overige specifieke taken van de GGD, waaronder (GGD Gelre-IJssel, 2011): - Bestrijding infectieziekten - Tuberculosebestrijding - SOA-preventie - Technische hygiënezorg - Reizigersadvies en vaccinatie - Medische milieukunde - Bevolkingsonderzoeken - Forensische geneeskunde - Producten Kennis- en Expertisecentrum (o.a. gezondheidsmonitors, gezondheidsatlas, publieksinformatie, advisering maatschappelijke zorg, GVO-programma’s (o.a. VETC, Kind veilig op internet, alcoholmatiging, vuurwerkvoorlichting) - Maatschappelijke zorg (o.a. diverse meldpunten, spreekuur dak- en thuislozen)


17

4. Diensten als ‘verpakkingen’ van functies Als alternatief voor de in hoofdstuk 3 gepresenteerde ordening is ook een indeling mogelijk volgens diensten/dienstengroepen, waarbij per dienst(groep) wordt aangegeven welke functie(s) daarin is/zijn ‘verpakt’. Het voordeel van deze indeling in vergelijking met die in hoofdstuk 3, is dat elke dienst maar één keer genoemd wordt. Voor elke dienst wordt aangegeven op welke CJG-functie(s) deze ‘laadt’. Bovendien is deze wijze van indeling visueel overzichtelijker. Een nadeel is echter, dat de opsomming van diensten nu minder inhoudelijk (op CJG-functies) geordend is. De onderstaande indeling van diensten CJG is in eerste instantie gebaseerd op het rapport Het CJG: definitie en prestaties van T. van Yperen en G. v.d. Berg (2012). We werken in het onderstaande de door hen gegeven globale opsomming van CJG-diensten nader uit, en hanteren daarbij dezelfde vierdeling: a. Diensten bestemd voor jeugdigen en ouders en hun sociale netwerken. b. Diensten bestemd voor (versterking van) algemene jeugdvoorzieningen en daar werkzame vrijwilligers en professionals. c. Diensten bestemd voor de samenwerking van en met andere voorzieningen (intensieve hulp, speciale onderwijsvoorzieningen, voorzieningen voor wonen en werken, gezondheidszorg, volwassenenpsychiatrie, verslavingszorg etc.). d. Diensten bestemd voor beleidsvorming en beleidsmakers. Deze vierdeling vullen we verder in vanuit diverse door ons geraadpleegde productboeken en overzichten. Evenmin als in hoofdstuk 3 hebben wij hier gestreefd naar volledigheid. Deze ordening is bedoeld als hulpmiddel voor CJG’s om hiermee een keuze te kunnen maken voor diensten die zijn te koppelen aan prestatie-indicatoren. In de tabel wordt achter de diensten steeds aangegeven op welke functies een dienst ‘laadt’ c.q. van welke functie(s) een dienst de ‘verpakking’ is. Dit gebeurt door een kruisje (‘x’) te plaatsten onder: 1. Signaleren en toeleiden 2. Voorlichting/informatie, advies, pedagogische ondersteuning 3. Organiseren integrale zorg en coördinatie van zorg 4. Monitoren, screenen, vaccineren 5. Samenwerking met relevante partners N.B. de in de tabel geplaatste ‘x’-en zijn indicatief en kunnen door consultaties worden aangescherpt.

4.1 Diensten bestemd voor jeugdigen en ouders en hun sociale netwerken Dienstengroep: huisbezoeken • Prenataal huisbezoek • Huisbezoek bij pasgeborenen (na kraamperiode) • Huisbezoeken op vraag of indicatie • Huisbezoek ter toeleiding naar VVE • Dienstengroep: huisbezoekprogramma’s (div.) • Huisbezoekprogramma gericht op ontwikkelingsstimulering in de thuissituatie. Bijvoorbeeld: Boekenpret, Stap-programma’s (1-4jr), Jij bent belangrijk (6 mnd-4jr) • Huisbezoekprogramma gericht op materiële en psychosociale ondersteuning. Bijvoorbeeld: Armoede en gezondheid (0-12jr), Bemoeizorg (0-19jr) • Huisbezoekprogramma voor opvoedingsondersteuning door vrijwilligers. Bijvoorbeeld: MIM (0-1,5), Home-Start (0-6jr) en Doorstart (6-14jr) • Huisbezoekprogramma voor opvoedingsondersteuning door jeugdverpleegkundigen. Bijvoorbeeld: Stevig Ouderschap (0-1,5jr), VoorZorg (-6mnd- 2jr) • Huisbezoekprogramma met videofeedback. Bijvoorbeeld: K-VHT (0-4jr), Inventarisatie diensten CJG

18

1 x x x x

2 x x x x

3

4 x x

5

1 x

2 x

3

4

5 x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x x

x

x

•

VIPP-SD (1-3jr) Praktische pedagogische gezinsbegeleiding (PPG) (0-18jr)

Dienstengroep: schriftelijke informatie, voorlichting en advies • Papieren folders en ander voorlichtingsmateriaal • Groeiboekje, groeigids • Veiligheidsinformatiekaarten • Posters, affiches, kaarten • Artikelen in lokale nieuwsbladen Dienstengroep: telefonische en digitale informatie, voorlichting en advies • Telefonisch consult • Website(s) (deze bevatten vaak diverse info/voorlichting en advies diensten) Bijvoorbeeld: opvoedtips voor ouders, nieuws over opvoedingsondersteuning, informatie voor professionals, chatmogelijkheden met professionals, interactieve ‘opvoedscenario’s’, You tube filmpjes, twitter, agenda etc. • E-consult / vraagbeantwoording via mail • Voorlichtingsmateriaal aangeboden via internet • Twitter/facebook/sociale media/chats • You Tube of andere (voorlichtings)filmpjes • Dienstengroep: informatie, advies, voorlichting algemeen • Diverse voorlichtingscampagnes gezondheidsbevordering • Voorlichting positief opvoeden (Triple P niveau 1: campagne, posters, artikelen, website) • Dienstengroep: diensten aan cliënten op locatie Individugerichte diensten • Baliefunctie (door CJG medewerker en/of met vrijwillige ‘gastvrouw’) • Jongereninformatiepunt (JIP) • CB-bezoek op afspraak (4 weken t/m 3,9 jr) • Open spreekuur / Inloopspreekuur • Inloopspreekuur voor specifieke vragen/problemen. Bijvoorbeeld: - Eetspreekuur/diëtistespreekuur - Logopedie spreekuur - Spreekuur opvoedingsvragen - Voorlichting kinderwens - Genotmiddelen • Adviesgesprekken op afspraak. Bijvoorbeeld: voeding, logopedie, opvoedingsvragen • Spreekuren met tolken • Preventieve gezondheidsonderzoeken vanaf 4 jaar (regulier). (groep 2 PO, groep 7 PO, groep 2 VO, adolescentencontactmoment) • (Preventief) onderzoek op vraag of aanwijzing • Interventies gericht op kinderen en jongeren (div.). Bijvoorbeeld: - Droogbed training (> 7 mnd) - Ondersteuning aan jongeren bij praktische zaken (incl. AMW) - Hulp bij vragen en problemen op het gebied van opgroeien (incl. AMW) • Groepsgerichte diensten • Zwangerschapscursussen • Prenatale voorlichting aan ouders over zwangerschap en geboorte • Groepsconsultatiebureau • Borstvoedingscursus • Inloopbijeenkomsten • Bijeenkomsten specifiek voor allochtone ouders e/o nieuwkomers Inventarisatie diensten CJG

19

x

x

x

x

1 x x x x x 1

2 x x x x x 2

3

4

5

3

4

5

x x

x x

x x x x

x x x x

1 x x

2 x x

3

4

5

1

2

3

4

5

x

x

x x x

x x x

x

x

x

x

x

x x

x x

x

x x

x x

x x

x x x x x x

x x x x x x

x

x

x

x

Cursus babymassage Groepsgerichte Themabijeenkomsten Groepsbijeenkomsten VVE-thuis Ouder- of opvoedcursussen. Bijvoorbeeld: Baby in Huis; Gordon-cursus; Peuter in Zicht; Opvoeden&Zo; Drukke kinderen; Beter omgaan met pubers; Triple P groepsaanbod niveau 2 (lezingen), niveau 3 (themabijeenkomsten), niveau 4 (5 groepsbijeenkomsten) • Sova-trainingen voor jongeren Dienstengroep: outreachende activiteiten (niet digitaal) • Activiteiten ‘kinderen niet in zorg’ • Vangnet ‘niet-verschijnen’ • Outreachend reageren op meldingen (incl. vanuit AMW) • Contact leggen door laagdrempelige activiteiten (incl vanuit AMW) • Dienstengroep: signaleren opvoeden opgroeivragen of –problemen • Signalering en verkenning opvoedvragen of –problemen bij ouders e/o jeugdigen met inzet van instrument. Bijv. DMO protocol, NOSIK, SPARK, KIPPPI • Signalering en verkenning psychosociale problemen bij jeugdigen met inzet van instrument. Bijv. SDQ, BITSEA, ASQ-SE, KIPPPI, KIVPA, EMOVO • Dienstengroep: beoordelen van (acute) onveiligheid in de opvoeding of risico’s op mishandeling/verwaarlozing • Taxatie of hulp of bescherming nodig is en zo ja, welke • Taxatie van risico’s voor veiligheid kind met inzet van instrument. Bijv. LIRIK, CARE, mini-CARE, CFRA, etc. (zie wegwijzer VWS bij meldcode KM) • Uitvoeren werkwijze Signs of Safety Dienstengroep: overige interventies voor lichte (pedagogische) hulp • Kortdurende zorg en (opvoedings-)ondersteuning op vraag of aanwijzing • Uitvoeren bemoeizorg • Waakvlamcontacten na gespecialiseerde jeugdzorg (AMW) • Uitvoeren Samen Starten • Sociaal netwerk inschakelen • Ondersteunen bij opbouwen en versterken sociaal netwerk • Eigen Kracht Conferenties • Hulp door 1 Gezin – 1 Plan aanpak • Triple P individueel aanbod niveau 2, 3, 4 en 5 • (Bijdrage leveren aan) uitvoeren van Wrap-around care • Dienstengroep: interventies voor specifieke doelgroepen of vragen/problemen • Hier gaat het om diverse interventies. Bijvoorbeeld: - Relatieversterkend aanbod. Bijvoorbeeld: Gelukskoffer, Family Factory, - Voor jongeren: omgaan met relaties en seksualiteit - Aanbod rond echtscheiding, zowel voor ouders als voor kinderen/jongeren. Bijvoorbeeld: Ouderschap blijft; Jes!; KIES; Triple P Transitions; cursussen voor gescheiden ouders - Identiteitsontwikkeling van allochtone jongeren - Opvoedsteun voor asielzoekers - Preventie van eergerelateerd geweld - Sociaaleconomische problematiek (armoede, eenoudergezinnen) - (Aansluiting bij) hulp voor jeugd met psychiatrische problematiek - (Aansluiting bij) hulp voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen (KOPP) - Steun jonge mantelzorgers • • • •


20

x x x

x x x

x 1 x x x x

x 2 x x x x

1 x

2 x

x

x

1

2

x x

x x

x 1 x x x x x x x x x x

x 2 x x x x x x x x x x

x 3 x x x x x

1

2

3

x

x

x

3 x x x

4 x x

5

3

4

5

3

4

5

4

x x x x

x x

x 5 x x x x x x x x x

4

5 x

- Hulp aan jongeren bij (preventie van) overgewicht Dienstengroep: Motiveren voor en toeleiden naar voorzieningen • Toeleiden naar opgroeien opvoedondersteuning • Toeleiden naar VTO-team • Toeleiden naar jeugdzorg • Toeleiden naar sociaal loket (AMW, DWI etc.) • Toeleiden naar VVE Dienstengroep: uitvoering rijksvaccinatieprogramma • Vaccinaties (Uitvoering Rijksvaccinatieprogramma, RVP) Dienstengroep: screenen op fysieke, cognitieve e/o psychosociale ontwikkelingsproblemen • Hielprik, Neonatale gehoorscreening, visus, hartafwijkingen, scoliose, spraak- en taal, overgewicht etc. (zie BTP JGZ en JGZ-richtlijnen bij NCJ) • Van Wiechen-onderzoek op cb Dienstengroep: bevorderen cliëntenparticipatie en betrokkenheid burgers • Ouderplatforms • Jongerenplatforms • Contacten met relevante zelforganisaties • Versterken pedagogische infrastructuur •

1 x x x x x 1 x 1

2 x x x x x 2 x 2

3

4

5

3

4 x 4

5

3

x

x

x

x

1

2

x x x x

5

x 3

4

5 x x x x

x

4.2 Diensten bestemd voor (versterking van) algemene jeugdvoorzieningen en daar werkzame vrijwilligers en professionals Dienstengroep: ondersteuning of versterking van algemene jeugdvoorzieningen • (Ondersteuning) implementatie (preventie-) programma’s bij algemene voorzieningen (bijv. Allemaal Opvoeders, Alert4You) • Participatie in onderzoeksteams en overleggen instellingen • Kind-observatie op PSZ of KDV • Deskundigheidsbevordering en consultatie van andere professionals •

1

2

3

4

5

x

x

x

x

x x x

x x x

x x x

x x x

2 x x x 2 x

3 x x x 3 x

4.3 Diensten bestemd voor de samenwerking van en met andere voorzieningen9 Dienstengroep: Zorgcoördinatie • Procesregie • Participatie in onderzoeksteams en overleggen instellingen • Deskundigheidsbevordering en consultatie van andere professionals Dienstengroep: samenwerking met het onderwijs • Vele mogelijke samenwerkingsdiensten, o.a.: - Extra zorg speciaal onderwijs - Instroomonderzoek SBO, praktijkonderwijs en REC scholen - Eindonderzoek SBO, praktijkonderwijs en REC - Jaarlijks samenwerkingsgesprek van JGZ en scholen - Participatie in ZAT (PO, VO, SO en MBO) - Ondersteuning scholen primair en voortgezet onderwijs, SBO, Pro en

9

1 x x x 1 x

Waaronder: intensieve hulp, (speciale) onderwijsvoorzieningen, voorzieningen voor wonen en werken, gezondheidszorg, MEE, volwassenen- en jeugdpsychiatrie, verslavingszorg etc.


21

4

4 x

5 x x x 5 x

-

•

•

REC bij collectieve incidenten en gezondheidsproblemen Motiveren tot en toeleiden naar VVE voorzieningen Bezoeken Voorschoolse Voorzieningen Ziekteverzuimbegeleiding Voortgezet Onderwijs Tienerpakket Voortgezet Onderwijs Tweede contactmoment Voortgezet Onderwijs Signalering en interventie sociaal emotionele ontwikkelingsproblematiek in het Primair Onderwijs Overdracht JGZ naar scholen Primair Onderwijs Samenwerking en afstemming tussen voorschoolse voorzieningen Aansluiting / participatie zorgbreedteoverleg basisonderwijs Programma Gezonde school Bijdragen aan ouder(thema)bijeenkomsten op scholen

Ondersteuning uitvoering (preventie)programma’s (Bijv. Rots en Water, Marietje Kessels, Taakspel, Positive Behavior Support, Anti-pest programma’s) Ondersteuning hulpaanbod voor leerlingen met ADHD, PDDNOS en (licht) verstandelijke beperkingen. Uitvoering schoolmaatschappelijk werk PO en VO

• • Dienstengroep: Samenwerking met andere (welzijns en jeugdzorg)voorzieningen • Ondersteuning van uitvoering ontwikkelingsstimuleringsprogramma’s (bijv. STAP-programma’s, Spel aan Huis etc.) • Overdracht verloskunde en kraamzorg naar JGZ • Ondersteuning van (outreachend) jongerenwerk. • Aansluiting/participatie MPG aanpak • Aansluiting/participatie interventies voor kwetsbare jongeren • Aansluiting op lokale /regionale verwijsindex • Aansluiting op interventies voor kwetsbare jongeren. Bijvoorbeeld: Nieuwe Perspectieven

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

1

2

3

x

x

x x x x x x

x x x x x x

x x x x x

1 x x x x x

2

3

4

x x x

x x x

x x x

1 x x

2 x x

3 x x

4 x x x

x

x

x

4

5 x x x x x x x

4.4 Diensten bestemd voor beleidsvorming en beleidsmakers Dienstengroep: onderzoek en beleidsadvisering • Epidemiologisch onderzoek • (Participatie in) lokale/regionale jeugdmonitor • Beleidsadvisering o.b.v. monitorgegevens of onderzoek • Monitoring uitvoering diensten • Meting resultaten prestatie-indicatoren • Vastleggen in beleid van regie, afstemming, samenhang en samenwerking tussen regiogemeenten en organisaties

5 x x x x x x

4.5 Overige diensten Dienstengroep: openbare gezondheidszorg (GGD diensten) • Ziektepreventie en -bestrijding (o.a. SOA, Tuberculosebestrijding) • Technische hygiënezorg (o.a. inspectie kinderopvang en gastouders) • Reizigersadvies en vaccinatie • Maatschappelijk zorg (o.a. meldpunt, spreekuur dak- en thuislozen)


22

5 x x x

5. Diensten geordend volgens een vraag-aanbod inventarisatie Zoals gezegd zijn de in hoofdstuk 3 en 4 gepresenteerde indelingen van CJG-diensten bedoeld als checklist/kapstok voor de pilotregio’s, om aan de hand hiervan (een beperkt aantal) eigen diensten te kiezen voor het meetbaar maken van de prestatie-indicatoren. Als regio’s behoefte hebben aan het meer systematisch en inhoudelijk in kaart brengen van de vragen die er bij opvoeders en jeugdigen in hun regio leven op het gebied van opvoeden opgroeiondersteuning, en ook het bijbehorende diverse aanbod van interventies door CJG-partners en achterliggende jeugdzorg systematisch willen inventariseren, dan kan een uitgebreidere vraag-aanbod analyse een goede aanpak zijn. Ervaringen hiermee zijn opgedaan in verschillende regio’s, waaronder recentelijk de regio’s Rivierenland (van Leeuwen e.a., 2012) en Kop van Noord-Holland (van Westering en Blaauw, 2012). De vraag-aanbod analyse is inhoudelijk gebaseerd op de top 10 en top 6 van vragen en problemen bij opgroeien en opvoeden (zie hoofdstuk 2.4). Resultaten kunnen visueel worden gepresenteerd en daarmee in één oogopslag een beeld geven van de regionale stand van zaken. Zie figuur 2 voor een resultaat uit de provincie Zeeland. Binnen het project ‘Doorontwikkeling, uitwerking en toetsing van de basisset prestatie-indicatoren lokale zorg voor jeugd’ kan een vraag-aanbod analyse de regio’s helpen bij de vraag aan welke inhoudelijke onderwerpen (bijv. ‘Dip tot depressie’, ‘Drukke kinderen tot ADHD’, ‘Gekibbel tot (v)echtscheiding’ etc.) ze aandacht willen besteden. Het overzicht van diensten in hoofdstuk 3 en 4 kan hen vervolgens helpen om binnen het gekozen inhoudelijk thema te kiezen voor een bepaald dienst waarmee een prestatie-indicator meetbaar wordt gemaakt. Daarbij zou het binnen het project ‘Doorontwikkeling, uitwerking en toetsing basisset prestatie-indicatoren lokale zorg voor jeugd’ de voorkeur verdienen om een dienst te kiezen waarbij meerdere CJG-partners betrokken zijn, zodat het daadwerkelijk om een CJG-dienst gaat en niet om een dienst van één specifieke CJG-partner. Bijvoorbeeld: welke diensten leveren meerdere CJG-partners op het thema ‘Opvoedingsonzekerheid tot OTS’? Kortom: een vraag-aanbod analyse kan inhoudelijke ondersteuning bieden bij het maken van de keuze voor diensten die men wil inzetten voor het meten van prestatie-indicatoren. De werkwijze voor een vraag-aanbod analyse is uitgebreid beschreven op de website van het Nederlands Jeugdinstituut, http://www.nji.nl/nl/Transitie-jeugdzorg/Transformeren/Dekkend-aanbod.html.


23

Figuur 2: Visuele presentatie van aanbodanalyse

Toelichting: middels een webbased formulier wordt het beschikbare aanbod van de betrokken organisaties in de zorg voor jeugd ingevoerd in een databestand. Nadat al het aanbod is ingevoerd wordt zichtbaar gemaakt hoeveel interventies/programma’s op de verschillende vraag-/probleemgebieden binnen de regio beschikbaar zijn (top 10/top 6 wordt daarvoor als ordeningskader gebruikt). De weergave is digitaal. Per leeftijdsgroep is er een diagram te zien van de hoeveelheid programma’s en interventies per vraag-/probleemgebied en hoe de verdeling is van licht naar zwaar/intensief aanbod. Door te klikken op een cijfer verschijnt in de cirkel een overzicht van het onderliggende aanbod met beknopte aanvullende informatie zoals de aanbieder van het aanbod. Per interventie is door te klikken naar onderliggend informatie.


24

6. Samenvatting en conclusies In dit rapport is gebleken dat diensten van het CJG op verschillende manieren zijn te ordenen. Indeling is onder meer mogelijk op basis van: 1. Vijf functies/kerntaken van het CJG. 2. Doelen en doelgroepen van diensten, in combinatie met vijf CJG-functies. Hier gaat het dus om diensten als ‘verpakkingen’ van functies. 3. Soorten opgroeiproblemen en opvoedvragen waarop de diensten gericht zijn. Dit is in kaart te brengen door middel van vraag-aanbod analyses van de meest voorkomende (top 10 en top 6) vragen en problemen bij opgroeien en opvoeden. Deze drie indelingen hebben we nader uitgewerkt in de hoofdstukken 3, 4 en 5. Daarbij is de indeling in hoofdstuk 4 (Diensten als ‘verpakkingen’ van functies) naar onze mening het meest geschikt om in één oogopslag duidelijk te maken welke functie(s) in een bepaalde dienst zit(ten) ‘verpakt’. Het hangt van de wensen van het betreffende CJG of de gemeente/regio af welke diensten men vervolgens als meetbare eenheid kiest. Van belang is wel steeds de vraag: welke functies kan ik met deze bepaalde dienst(en) in beeld brengen en aan welke prestatie-indicatoren kan ik deze dienst(en) koppelen? Overigens bevatten de overzichten in hoofdstuk 3 en 4 geen uitputtende opsomming van CJG-diensten. Ook is de toedeling van functies per product in hoofdstuk 4 nog indicatief. Door consultatie met gemeenten zal zowel de opsomming als de toedeling van functies nog kunnen worden aangescherpt. Naast de drie genoemde uitgewerkte indelingen zijn er nog vele andere opties mogelijk, zoals is besproken in hoofdstuk 2. Diensten en producten zijn te rubriceren onder meer op doel, doelgroep (inclusief leeftijdsgroepen), juridische context, duur, intensiteit, vorm, locatie, mate van bewezen effectiviteit of combinaties van deze kenmerken. Essentieel in alle indelingen – en wat dat betreft maakt de keuze voor de één of ander geen wezenlijk verschil - is het uitgangspunt: a) er bestaan bepaalde vragen of problemen/risico’s bij ouders en jeugdigen, b) het CJG koppelt hieraan bepaalde diensten, waarin functies zitten ‘verpakt’, c) aan de hand van deze diensten kunnen we resultaten in beeld brengen in termen van prestatieindicatoren zoals ‘tevredenheid over het resultaat’, ‘uitval’, en ‘afname van problemen’. Binnen het project ‘Doorontwikkeling, uitwerking en toetsing van de basisset prestatie-indicatoren lokale zorg voor jeugd’, gaat het om het meetbaar maken van prestatie-indicatoren voor het CJG aan de hand van diensten als meetbare eenheden. Elke ordening van diensten is in feite een aanvliegroute om de uitvoering van de CJG-functies in beeld te brengen en resultaten meetbaar te maken. De door ons gegeven indelingen/ordeningen zijn te gebruiken als kapstok voor een CJG, gemeente of regio om het eigen aanbod aan diensten in kaart te brengen en daaruit een keuze te maken voor het meten van prestatie-indicatoren.


25

Geraadpleegde literatuur Aanbodschema Noordoost Brabant z.j. Basistakenpakket Jeugdgezondheidszorg 0-19 jaar. Ministerie van VWS, maart 2002. CJG Apeldoorn. Partners in het CJG. Een digitaal naslagwerk voor alle partners die zich betrokken weten bij het CJG met namen, adressen en werkzaamheden. CJG Apeldoorn. Herziene uitgave 2012. Dijk, M. van en B. Prinsen (2009). Opvoedingsondersteuning in het Centrum voor Jeugd en Gezin. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut Evenboer, E. e.a. (2012). A taxonomy of care for youth: results of an empirical development procedure. Research on social work practice. Published online 12 June 2012. htttp://rsw.sage.com/content/early/2012/05/30/1049731512448546. GGD Gelre IJssel (2012). Productenboek GGD Gelre-IJssel 2011. Apeldoorn: GGD Gelre IJssel Groot, N. de e.a. (2009). Monitor Centra Jeugd en Gezin Provincie Noord-Holland: Resultaten 1ste meting september 2009. Purmerend: PRIMO Noord-Holland Groot, N. de e.a. (2010). Tweede Monitor Ontwikkeling Centrum Jeugd en Gezin in de provincie NoordHolland. Purmerend: PRIMO Noord-Holland Gemeente Amsterdam (z.j.). Ouder- en Kindcentrum. Jaarverslag 2011. Amsterdam Gemeente Amsterdam (november 2010). Basispakket OKC Amsterdam. Amsterdam Gemeente Amsterdam (z.j.). Concept. Basistakenpakket JGZ Amsterdam 2012-2016. Amsterdam JGZ De Zellingen. Productenboek Jeugdgezondheidszorg 0-4 jaar 2011. Capelle aan de IJssel: JGZ De Zellingen Kriek, F. e.a. (2010). De CJG-vorming begin 2010. Amsterdam: Regioplan beleidsonderzoek. Leeuwen, M. van e.a. (2012). Naar een samenhangende zorg voor jeugd in Rivierenland. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut Spectrum (2007). Kwaliteitscriteria Centrum voor Jeugd en Gezin. Velp: Spectrum Stetter, E., T. van Yperen, M. van Dijk, S. van Haaren, B. Prinsen, M. Moerkens, J. van Rijn (2010): OOG voor kind en gezin in Gooi en Vechtstreek. Naar een dekkend aanbod voor Opvoed-, Opgroei- en Gezinsondersteuning. Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut Westering, Y en E. Blaauw (2012). Eindrapport. Naar een samenhangend aanbod voor steun en hulp bij opvoedingsvragen. Utrecht: NJi. Woudenberg, A. van (2010). Productenboek CJG Haarlemmermeer (Excelbestand) Yperen, T. van (2012). Projectvoorstel Uitwerking basisset prestatie-indicatoren CJG. Utrecht: NJi (15 maart 2012) Yperen, T. van (2012). Verbetering telt. Werken met prestatie-indicatoren in de zorg voor jeugd. Utrecht: Nji en Universiteit Utrecht, Groningen: Universiteit Groningen. Yperen, T. van en G. van den Berg (2012). Het CJG: afbakening en prestaties. Project Uitwerking basisset prestatie-indicatoren jeugdhulp. Utrecht: NJi (concept 28 december 2012) Zuidzorg (2011). Productenboek JGZ 0-4 jaar 2011-2012. Eindhoven: Zuidzorg


26

Bijlagen 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.

Basistakenpakket Jeugdgezondheidszorg (voorbeeld: Productgroep 2: Inschatten zorgbehoefte) Basistakenpakket JGZ Amsterdam 2012-2016 Productenboek JGZ 0-4 jaar Zuidzorg 2011 Modulen AMW algemeen (beschrijving door MO-Groep en Movisie) Modulen (A)MW toegespitst op het CJG Basispakket OKC Amsterdam Productenboek CJG Haarlemmermeer Overzicht aanbod op basis van top-10/13 en top 6/7, Rivierenland Matrix risico’s/problemen en interventies. NJI, Databank Effectieve Jeugdinterventies Producten opvoedingsondersteuning uit de Richtlijn Opvoedingsondersteuning Aanbodschema N.O. Brabant

N.B. Deze bijlagen staan in een apart document, dat op aanvraag beschikbaar is bij de auteur. Email:[email protected].


27

Inventarisatie diensten CJG

Recommend Documents