Samenvatting inventarisatie mobiele diensten In juni en juli 2011 inventariseerde DEN de mobiele diensten die zijn ontwikkeld door, voor en in samenwerking met de erfgoedsector. Het doel van de inventarisatie was de eigenschappen van mobiele erfgoeddiensten in kaart te brengen. Om dit doel te bereiken was het vinden van een representatieve groep mobiele diensten belangrijker dan het vinden van alle mobiele diensten. Met andere woorden: de nadruk lag op 'van alles wat', niet op 'alles'. De realiteit is echter dat er uiteindelijk een vrij compleet overzicht van de door (en voor) Nederlandse erfgoedinstellingen ontwikkelde mobiele diensten is ontstaan [noot 1]. HET ONDERZOEK Een groot deel van de mobiele diensten is door zelfstandig onderzoek gevonden, andere diensten zijn na een oproep op de blog en Twitter van DEN aangeleverd. Op enkele diensten werd gewezen door de beherende instellingen, in andere gevallen kwamen er tips van derden of ontwikkelaars. Door een gebrek aan literatuur over dit nog relatief jonge onderwerp bestond het zelfstandig onderzoek noodgedwongen uit het gebruik van zoekmachines en de zoekfuncties van de websites van een groot aantal instellingen en ontwikkelaars. De gevonden diensten zijn bestudeerd met behulp van de benodigde mobiele apparaten, te weten een Android smartphone, een iPhone en een iPad. Het gebruik van andere platformen (Blackberry, Symbian) bleek niet nodig omdat er geen diensten zijn gevonden die alleen voor deze platformen beschikbaar zijn. Nadat de inventarisatie grotendeels was voltooid, heeft DEN naar een aantal instellingen, organisaties en ontwikkelaars een vragenlijst gestuurd met vragen over de ontwikkeling van de dienst.
DE INVENTARISATIE IN CIJFERS 32 15
Het totale aantal mobiele erfgoeddiensten dat gevonden is. Native applicaties specifiek voor iOs, het besturingssysteem voor de iPhone en de iPad.
1
Native applicatie specifiek voor Android, het besturingssysteem van Google.
4
Native applicaties die voor meerdere besturingsystemen ontwikkeld zijn.
3
Mobiele websites.
2
Webapplicaties.
7
Augmented reality-lagen [noot 2].
1
Mobiele dienst die ontwikkeld is voor tablet computers (een
4
Portals en frameworks die door erfgoedinstellingen gebruikt kunnen
webapplicatie). worden om mobiele diensten aan te bieden.
Uit de bovenstaande cijfers kunnen twee conclusies getrokken worden. De belangrijkste is dat de groep iPhone-bezitters in het voordeel is wat betreft de beschikbaarheid van mobiele erfgoeddiensten, zij kunnen van 30 van de 32 diensten gebruik maken. Met inbegrip van de augmented reality-lagen zijn er 16 mobiele diensten die voor meerdere platforms beschikbaar zijn en dus een relatief groot doelgroepbereik hebben. De mobiele websites en webapplicaties zijn in principe voor alle mobiele media beschikbaar, de overige diensten voor de belangrijkste besturingsystemen (iOs, Android en Symbian).
REACTIES UIT DE PRAKTIJK Naar aanleiding van de inventarisatie stuurde DEN naar enkele instellingen, organisaties en ontwikkelaars een vragenlijst met betrekking tot de ontwikkeling van de mobiele dienst. Een samenvatting van de reacties: •
Voor de meeste instellingen en ontwikkelaars was de motivatie achter het besluit om een mobiele dienst te ontwikkelen, de wens om gebruik te maken van de specifieke eigenschappen die mobiele media met zich meebrengen. Hetgeen vrijwel altijd resulteerde in een location based-dienst of een multimediatour (door de instelling). Een andere motivatie was de behoefte om met de tijd mee te willen gaan.
•
Het initiatief om daadwerkelijk een mobiele dienst te ontwikkelen kwam bij op één na alle respondenten vanuit de organisatie. Slechts één respondent gaf aan dat ze door de ontwikkelaar benaderd zijn en dat het initiatief dus niet bij hen lag.
•
De motivatie voor de keuze voor een specifiek platform voor de mobiele dienst was veelal een praktische, zij het om verschillende redenen. Antwoorden die gegeven werden: het betreffende platform was dominant toen het project gestart werd, het bood als enige dat wat nodig was, het was eenvoudig om voor te ontwikkelen, er was geen geld voor meerdere platforms. Wat opvalt is dat platformonafhankelijkheid slechts één maal als motivatie is opgegeven.
•
Meedenken en adviseren zijn veelgebruikte woorden in de antwoorden op de vraag naar de rol die de ontwikkelaar heeft gespeeld in de uiteindelijke technische invulling van de mobiele dienst. Niemand geeft aan dat de ontwikkelaar hierin leidend is geweest, maar enkelen geven wel aan dat de ontwikkelaar een grote rol heeft gespeeld. De rol van de ontwikkelaar heeft zich, buiten het ontwikkelen op zich, vooral beperkt tot het bekijken of de wensen haalbaar waren en aan de hand daarvan advies uitbrengen.
•
De problemen waar men tegen aan liep bij het ontwikkelen van de diensten zijn zo divers als de diensten zelf. Onnauwkeurige GPS, overvloed aan content, een aanvankelijk te complexe interface en problemen bij het aanmelden van de applicatie bij de App Store van Apple zijn hier slechts enkele voorbeelden van.
•
Wanneer gevraagd wordt of met de mobiele dienst het voorafgestelde doel bereikt wordt is het antwoord in de helft van de gevallen "ja". De andere helft van de respondenten geeft aan dat de dienst te kort beschikbaar is om hier een antwoord op te kunnen geven. Dit is ook terug te zien in de antwoorden op de vraag naar de omvang van het gebruik. Hier blijkt veelal tevredenheid uit, maar ook hier wordt aangegeven dat er nog weinig nuttige informatie over beschikbaar is.
•
Tot slot reageerden de respondenten vrijwel unaniem positief op de vraag of ze van plan zijn in de toekomst meer diensten voor mobiele media aan te bieden. Slechts één respondent geeft aan dit nog niet te weten.
DE EIGENSCHAPPEN In het onderzoek naar de eigenschappen van de mobiele diensten is gekeken naar het (her)gebruik van verschillende mediavormen (tekst, foto, audio en video), naar gebruikte technieken en naar de toepassing van de mobiele dienst. Mediavorm Uit het bestuderen van de inhoud van de mobiele diensten blijkt dat vooral tekst, afbeeldingen en video binnen de dienst worden hergebruikt of dat de media met een corresponderende website gedeeld worden. De verhouding nieuwe media/hergebruik valt in het voordeel van hergebruik uit. Vooral afbeeldingen worden vaak hergebruikt [noot 3]. Het gebeurt ook regelmatig dat er een combinatie van nieuw ontwikkelde en bestaande media gebruikt wordt. Er zijn verschillende redenen om media te hergebruiken. Zo is het in het geval van een beeldbank logisch dat er geen nieuwe beelden gecreëerd worden, de beeldbank bestaat immers al. Een andere reden is kostenbesparing; wanneer je media hergebruikt hoef je niet opnieuw te betalen voor de vervaardiging. Een geval apart is audio. Audio wordt veelal speciaal voor de mobiele diensten gecreëerd, omdat dit vooral gebruikt wordt als audiotour of om audiotourelementen toe te voegen aan de mobiele dienst. De audio is dus gebonden aan het gebruik van het mobiele apparaat en komt dus niet gemakkelijk in aanmerking voor (her)gebruik op een website. Techniek De internetverbindingen en de GPS-functionaliteit zijn verreweg de meeste gebruikte technieken. De overige technieken die DEN in deze inventarisatie heeft bestudeerd (camera, kompas en accelerometer) worden een stuk minder gebruikt. Alleen augmented reality-lagen maken gebruik van alle beschikbare technologieën. Native applicaties gebruiken de internetverbinding vooral om media te streamen, zodat de gebruiker niet alle content in één keer hoeft te downloaden. Voor het in één keer downloaden van alle content moet je rekening houden met de grootte van het bestand; een applicatie van enkele honderden megabytes is bijvoorbeeld niet goed geschikt om over een 3G-verbinding te downloaden. De keerzijde van het aanbieden van streaming media is dat wanneer er grote hoeveelheden data verbruikt worden dit de gebruiker geld kan kosten, bijvoorbeeld wanneer hij/zij over de datalimiet gaat. Ook is het belangrijk dat er voor applicaties die bedoeld zijn om op locatie te gebruiken een betrouwbare internetverbinding (3G of WIFI )voor handen is. Veel mobiele diensten gebruiken GPS om de locatie van de gebruiker te bepalen. Naar aanleiding van de locatie kun je de gebruiker relevante informatie aanbieden. De mate van integratie van GPS varieert. Voor de correcte weergave van augmented reality-lagen is een GPS signaal essentieel, maar veel andere applicaties bieden binnen de dienst de mogelijkheid van bijvoorbeeld een GPS-geleide rondwandeling of interessante plekken in de buurt.
Toepassingen De mobiele diensten die voor en door erfgoedinstellingen zijn ontwikkeld, zijn op te delen in location-based en content-based toepassingen. Hoewel zich hiertussen zeker een grijs gebied bevindt. Binnen de twee vormen kunnen spelelementen, user generated content en social media in meer of mindere mate een rol spelen. Location-based toepassingen maken door middel van GPS gebruik van de locatie van de gebruiker en verbinden geo-informatie aan de content. Op die manier kun je de gebruiker content voorschotelen die relevant is voor de plek waar hij of zij zich bevindt. Eén van de meest voorkomende location-based toepassingen zijn augmented reality-lagen. Hiermee krijgt de gebruiker, door de camera van het mobiele apparaat op de buitenwereld te richten, een laag met informatie over de omgeving op het scherm te zien. Andere location-based toepassingen tonen interessante plekken (points of interest, POI’s) zoals monumenten of gebouwen - op een Google map [noot 4]. Zo kan de gebruiker naar de plek toe navigeren, waar hij/zij vervolgens de content kan bekijken en/of beluisteren. Door de POI’s te nummeren of op een bepaalde volgorde te zetten kun je rondleidingen creëren. Location-based toepassingen kunnen ook content aanbieden die gerelateerd is aan de directe omgeving van de gebruiker. Zo kunnen er bijvoorbeeld foto’s uit een beeldbank gepresenteerd worden die gemaakt zijn in de straat waar de gebruiker zich bevindt. De meest basale locationbased toepassing is de mogelijkheid om de gebruiker naar de instelling te laten navigeren. Naast location-based toepassingen zijn er mobiele diensten waarin content gepresenteerd wordt zonder dat de locatie van de gebruiker hier een rol in speelt. Deze content-based toepassingen zijn nadrukkelijk niet het tegenovergestelde van location-based toepassingen, omdat ook in location-based toepassingen de content belangrijk is. Content-based wil in dit geval slechts zeggen dat de focus van de dienst op de content ligt. Pure content-based toepassingen (zonder location-based elementen) vormen een kleine minderheid. De meeste location-based diensten bevatten elementen die content-based zijn, zoals een selectie van foto’s van topstukken uit de collectie. Multimediale rondleidingen door de instelling zijn in principe ook content-based, want ze maken geen gebruik van GPS. Maar je kunt beargumenteren dat de locatie van de gebruiker er hier wel toe doet, omdat deze zich bijvoorbeeld bij een collectiestuk moet bevinden om de informatie volledig tot zijn recht te laten komen. Deze voorbeelden geven aan dat de mobiele diensten zich lastig laten categoriseren, maar ook dat ze zeer flexibel zijn qua mogelijkheden. In zowel location als content-based toepassingen kunnen spelelementen, social media en user generated content (UGC) een rol spelen. Dat dit weinig gebeurt, is verrassend te noemen. Mobiele media zijn door hun connectiviteit en ingebouwde camera’s bij uitstek geschikt voor de vervaardiging van UGC, toch is dit bij slechts drie diensten mogelijk. Gaming (1e) en social media gebruik (3e) behoren tot de populairste diensten op de mobiele media [noot 5], toch worden deze nog maar weinig geïntegreerd in de mobiele erfgoeddiensten.
DE BELANGRIJKSTE CONCLUSIES •
Bijna de helft van de mobiele erfgoeddiensten wordt momenteel uitsluitend voor Appleproducten aangeboden.
•
De helft (16) van de mobiele erfgoeddiensten heeft een doelgroepbereik dat groter is dan de groep iPhone-bezitters.
•
Tekst, foto’s en video worden veelal hergebruikt of zijn ook beschikbaar op een met de mobiele dienst corresponderende website. Audio wordt meestal speciaal voor de mobiele dienst vervaardigt.
•
Internetconnectiviteit en GPS zijn verreweg de meest gebruikte van de beschikbare technologieën.
•
De meeste diensten zijn in meer of mindere mate location-based, maar bevatten content-based elementen. Content-based diensten bevatten op hun beurt vaak location-based elementen.
•
Over het algemeen worden meerdere toepassingen in één mobiele dienst verenigd. Hierdoor laten de mobiele diensten zich moeilijk categoriseren, maar dit getuigt echter wel van de flexibiliteit van de mobiele media en hun mogelijkheden.
•
Populaire mobiele media toepassingen als gaming en sociale media worden nog maar weinig door erfgoedinstellingen in hun mobiele diensten toegepast of geïntegreerd.
BIJLAGE: INVENTARISATIELIJST
# Project Platform Type Bestandsgrootte Prijs 1 Buurtwinkels iOs Native Applicatie 0,6 MB N.V.T. x 2 Cultuur Historisch Kwartet iOs Native Applicatie 4,5 MB N.V.T. 3 DNK (De Nieuwe Kerk AmsterdamiOs Native Applicatie 102 MB N.V.T. 4 Domplein iOs Native Applicatie 42,3 MB N.V.T. 5 Graphic Design Museum App iOs Native Applicatie 7,8 MB N.V.T. x 6 Je Vincent. iOs Native Applicatie 307 MB N.V.T. 7 Joods Historisch Museum iOs Native Applicatie 18,7 MB N.V.T. x 8 Leidse Loper iOs/Android Native Applicatie 0,6/0,28 MB N.V.T. x 9 Madurodam in Beeld iOs Native Applicatie 2,8 MB N.V.T. x 10 Moholy‐Nagy ‐ Art of Light iOs Native Applicatie 78 MB N.V.T. ? 11 Oorlogsmonumenten in Beeld iOs Native Applicatie 1,6 MB N.V.T. x 12 ROOD (Tropenmuseum) iOs Native Applicatie 61,9 MB € 1,59 13 Rijkswidget iOs Native Applicatie 3,1 MB N.V.T. x 14 TramArt Android Native Applicatie 0,15 MB N.V.T. x 15 UAR (Urban Augmented Reality) iOs/Android Native Applicatie 4,8/0,164 MB N.V.T. 16 Verleden Kijk iOs Native Applicatie 3,6 MB € 0,79 x 17 xwashier iOs Native Applicatie 1,7 MB N.V.T. x 18 Leidse Loper Browser Mobiele Website N.V.T. N.V.T. x 19 Nationaal Glasmuseum Browser Mobiele Website N.V.T. N.V.T. x 20 Spannende Geschiedenis Browser Mobiele Website N.V.T. N.V.T. x 21 Charlotte Salomon (JHM) iOs/Android Webapplicatie N.V.T. N.V.T. x 22 Geschiedenis NL iOs/Android/Symbian Native (Layar) N.V.T. N.V.T. 23 Gogh‐mented Reality iOs/Android/Symbian Native (Layar) N.V.T. N.V.T. 24 HTM tijdreis iOs/Android/Symbian Native (Layar) N.V.T. N.V.T. 25 Kunsthal‐Rotterdam iOs/Android/Symbian Native (Layar) N.V.T. N.V.T. 26 Nieuwe Hollandse Waterlinie iOs/Android/Symbian Native (Layar) N.V.T. N.V.T. 27 Oneindig Noord‐Holland iOs/Android/Symbian Native (Layar) N.V.T. N.V.T. 28 Rijksmonumenten Layar iOs/Android/Symbian Native (Layar) N.V.T. N.V.T. Portals en frameworks iOs/Android/Symbian Native Applicatie 3,3/1,39/?? MB N.V.T. iOs Native Applicatie 1,5 MB N.V.T. iOs/Android/Symbian Native Applicatie 4,5/2,66/0,43 MB N.V.T. iOs/Android Webapplicatie N.V.T. N.V.T. 1 7scenes 2 ArtCast 3 Layar 4 Erfgoed.mobi
Hergebruik bestaande tekst
x x
x
x x x ? x x x
Nieuwe tekst
x x x x x x
x
x ? x x x x x x x
x
Hergebruik afbeeldingen
x x x x
x x x x
Hergebruik video
x
x x x x x
Nieuwe Video x
x x
x
Hergebruik Audio x
x
x x
x x
x
Nieuwe audio x x
x x x x x x x
x
x x x x x
x x
x x
x
GPS x ? x x
x
x
x
x x x x x x x
x
Kompas x
x x x x x x x
Camera
x x x x x x x
x x x
x x ?
Accelerometer x x
x
x x x x x x x
x
x x x x x
x
x x
x
Primair location‐based x x
x
x
x x
x x
x x x x x
Primair content‐based ?
x
x x x x x x x
x
x
x
x x
x x x x
x x x x x x x
x x x x
x x
x
x x x x x x x
x
x x x x x
x
x x
POI
x x x
Plattegrond
x
x x
x
x x
Rondleiding
x
x
x
x
Spelelement
x
x
x
x x
x
x
x
Praktische Instellingsinformatie
x
x
x
x x
Delen met sociale netwerken
x
x
x
Comments
x
x
x
zelf content toevoegen
Social/UGC
Foursquare
Toepassing Presentatie
Augmented reality
Techniek
x x x x
x x x x x x x x x x x x x x x x x x
x x
x
x x
Internet
Inhoud
x
x x
Nieuwe afbeeldingen
NOTEN 1 Dit geldt echter niet voor de in de inventarisatie opgenomen augmented reality-lagen. Deze komen meer voor, maar omdat ze vrijwel altijd dezelfde eigenschappen delen is besloten ze niet allemaal in de inventarisatie op te nemen.
2 Augmented reality-lagen zijn opgenomen als aparte categorie, omdat dit een populaire manier is om erfgoed op mobiele media aan te bieden. Maar ze vallen niet onder één van de typeringen van mobiele diensten (native applicatie, webapplicatie of mobiele website). Layar, het framework waarop ze ontwikkeld zijn, is zelf wel een native applicatie.
3 Dit zegt overigens niets over de mogelijkheid dat de afbeeldingen aangepast zijn en ze bijvoorbeeld een lagere resolutie hebben dan de afbeeldingen die op de corresponderende website staan.
4 Slechts drie mobiele diensten maken in plaats van Google Maps gebruik van een statische afbeelding van een plattegrond. Concurrenten van Google Maps, zoals Bing Maps en Yahoo Maps, worden niet gebruikt.
5 http://latimesblogs.latimes.com/technology/2011/07/games-are-the-most-popular-categoryin-mobile-apps-nielsen-says.html
