1
2
Inhoudstafel
11
De centrale diensten Voorstelling & realisaties 2008 37
De buitendiensten Inleiding & activiteiten 2008 149
EPI becijferd
3
4
Woord van... De directeur-generaal Toen ik in 2006 mijn mandaat heb opgenomen als directeur-generaal EPI en ik gestart ben met de opmaak van mijn managementplan, was ik reeds een overtuigde voorstander van een duidelijke en transparante communicatie. Daarom ook dat het opstellen van een geïntegreerd communicatieplan een van onze belangrijkste projecten is. Uiteraard is dit een proces van lange adem, maar ondertussen zijn nu toch reeds een aantal realisaties zichtbaar. Zo publiceert het DG EPI sinds begin 2009 op regelmatige wijze een e-letter zowel voor het centraal bestuur als voor de buitendiensten. Ook de structuur van het DG EPI zal rekening houden met de bijzondere vereisten op vlak van communicatie. Het opmaken van een activiteitenverslag past uiteraard volledig in dit scenario. Mijn medewerkers en ikzelf zijn trots dat wij nu voor het tweede jaar op rij een activiteitenverslag aan u kunnen voorstellen. Transparantie en openheid zijn voor ons essentiële begrippen en een activiteitenverslag is hierbij een zeer waardevol instrument.
aanpassingen is de focus. Iedere gevangenis heeft de kans gekregen om een eigen project voor te stellen. Het resultaat is verbazend, maar dit toont ook aan dat het gevangeniswezen geen monolithisch blok is. Integendeel, diversiteit is een vaststaand gegeven binnen onze organisatie en maakt deel uit van haar rijkdom. Wij hebben ook getracht om meer cijfergegevens beschikbaar te maken zodat het algemeen beeld van het gevangeniswezen nog beter zichtbaar wordt. Cijfers op zich zeggen zeer weinig en geven vaak enkel een algemeen beeld. Wij hebben dit jaar geprobeerd om wat meer achtergrond te geven bij de cijfers. Waar gaat het hier uiteindelijk om? Het zijn de talloze realisaties van de buitendiensten en de centrale diensten die de kern uitmaken van dit activiteitenverslag. Ik nodig u dan ook uit om het verslag te lezen en ik wens u een aangename lectuur! Hans Meurisse
Wat kan u voor het jaar 2008 verwachten in dit rapport? In vergelijking met ons activiteitenverslag van 2007 hebben wij een aantal aanpassingen doorgevoerd aan de structuur van het document. Een van de belangrijkste
5
6
Woord van... De minister middelen nodig: een toereikende capaciteit en een aangepaste infrastructuur. Dit alles staat in het Masterplan 2008-2012, zorgvuldig uitgewerkt door mijn voorganger Jo Vandeurzen. Om dit zo goed mogelijk te realiseren, heeft het DG EPI de Dienst Ondersteuning, Gebouwen en Veiligheid opgericht, met een taskforce. Het menselijke potentieel is een minstens even belangrijke factor. Gemotiveerde en competente medewerkers zijn het draagvlak van een bedrijvige organisatie als het gevangeniswezen. In 2008 deed Justitie een belangrijke inspanning voor extra personeel. In haar missie om de vrijheidsberovende Bijna alle betrekkingen zijn ingevuld. Voor alle functies zijn straffen en maatregelen correct uit te belangrijke uitbreidingen gerealiseerd: van penitentiair voeren, werd het DG EPI in 2008 beambte tot directeur. geconfronteerd met een almaar stijgende overbevolking in de gevangenissen. Op 2 Het DG EPI heeft zich in 2008 op een overtuigende december 2008 waren er 10.208 manier gekweten van haar opdrachten. De inzet van de gedetineerden, een triest nieuw record. medewerkers verdient alle waardering. Het integraal Ondertussen stijgt de gevangenis- kwaliteitsmanagement ging verder met de uitrol van nieuwe methodieken die al in enkele gevangenissen bevolking nog verder. hadden geproefdraaid, zoals de invoering van de Een substantiële uitbreiding van de Balanced Scorecard en de zelfevaluatie volgens het CAFcapaciteit is daarom onontbeerlijk. Om model (Common Assessment Framework) dat een haar missie optimaal te kunnen momentopname toont van de organisatie voor negen realiseren, heeft een administratie belangrijke organisatiegebieden.
7
Ik waardeer ten zeerste de zin voor kwaliteit en de gedrevenheid waarmee nieuwe projecten tot stand zijn gekomen. De opening van een bijzondere afdeling voor psychotische geïnterneerden in Turnhout, de opstart van een specifieke opleiding conflict- en agressiebeheersing voor alle penitentiair beambten, de verdere professionalisering van de basisopleiding in het CFPP en het PCBO en ten slotte de opening van de Afdeling Individuele Bijzondere Veiligheid in Brugge en Lantin voor gedetineerden met zware gedragsproblemen waren het voorbije jaar waardevolle en innoverende initiatieven. Ook de aanwerving van vliegende juristen die zich verplaatsen van de ene gevangenis naar de andere om lokaal juridisch advies en ondersteuning te geven, is een belangrijk project. Alle gevangenissen zijn ondertussen goed vertrouwd met de redactie van een jaarverslag en met de opmaak en implementatie van een eigen operationeel plan. Ik dank u oprecht voor de realisaties in 2008, ik waardeer uw niet aflatende inzet in echt wel moeilijke omstandigheden en ik wens u alle succes en veel moed voor de toekomst. Stefaan De Clerck
8
Woord van... De voorzitter van het directiecomité beeld straalt dan af op het imago van onze hele organisatie. Daarom ben ik blij dat sinds verleden jaar, het DG EPI zich inschrijft in de communicatiestrategie van de FOD Justitie en een activiteitenverslag publiceert dat aansluit op het jaarverslag van de FOD Justitie. Wanneer men het activiteitenverslag leest, beseft men dat het DG EPI steeds moderner, transparanter en resultaatgericht werkt, en dus bijdraagt tot de doelstellingen van de FOD Justitie in het algemeen.
Over het historische jaar 2008 is het laatste woord nog niet geschreven. Belangrijke, met Justitie verband houdende, ontwikkelingen hebben de publieke opinie sterk beroerd. Ondertussen kondigde zich een economische crisis aan die de komende jaren ongetwijfeld een budgettaire weerslag zal hebben en die de overheidsdiensten tot steeds zorgvuldiger beheer zal dwingen. In het managementplan voor de FOD Justitie dat het directiecomité onder mijn voorzitterschap heeft ontwikkeld, werden twee hoofdlijnen geformuleerd die meer dan geldig blijven en dit onder gelijk welke omstandigheden. Om haar doelstellingen te bereiken moet onze organisatie onverminderd streven naar verbetering ('Do better things') en met blijvende inzet ('Do things better') voor continuïteit zorgen. De hernieuwing van mijn mandaat als voorzitter van het directiecomité moet gezien worden als een bevestiging van de in het managementplan ontwikkelde strategie en als een oproep om die strategie op alerte wijze te handhaven.
Ik wens u veel leesgenot. Alain Bourlet
Het Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen is de entiteit binnen de FOD Justitie die waarschijnlijk het meest in de kijker komt, en vaak negatief. Overbevolking, ontsnappingen, verouderde gebouwen, enz., maken deel uit van het algemeen beeld dat wordt opgehangen. Dat
9
10
De centrale diensten
Voorstelling & realisaties 2008
11
12
Voorstelling
Missie
. ..
Het Directoraat-generaal EPI: Is verantwoordelijk voor een rechtsconforme, veilige en humane uitvoering van vrijheidsberovende straffen en maatregelen, Heeft, vanuit zijn expertise, een adviserende rol op penitentiair vlak, Verzekert een doelgericht beheer van elke entiteit binnen zijn bevoegdheid.
En dit alles binnen een herstelgerichte Justitie.
Visie
. . .
Het Directoraat-generaal EPI wil: Op basis van het professionalisme van zijn medewerkers, een organisatiebrede resultaatgerichtheid en integrale kwaliteitszorg, een toonaangevende dienstleverancier zijn, Een innoverende organisatie zijn door alert in te spelen op relevante ontwikkelingen en gericht te investeren in de ontplooiing van zijn medewerkers, Optimaal intern en extern communiceren.
13
Organogram De organisatie van het Directoraat-generaal Penitentiaire Inrichtingen (DG EPI) is opgebouwd volgens afgebeeld organogram. Dit organogram werd eind 2008 opgemaakt en werd onlangs goedgekeurd door de minister van Justitie. Het DG EPI is een van de grootste entiteiten binnen de FOD Justitie. De organisatie bestaat uit een centraal bestuur en buitendiensten die alle penitentiaire inrichtingen en opleidingscentra omvatten. Voor de uitvoering van zijn taken beschikt de directeur-generaal over directies en diensten die rechtstreeks onder zijn bevoegdheid vallen. Het centraal bestuur in Brussel heeft als belangrijke taak het ondersteunen, monitoren en toezicht houden op de buitendiensten, het behandelen van individuele dossiers van gedetineerden en het beheer van personeel en materieel. De inrichtingen zelf staan in voor de tenuitvoerlegging van vrijheidsberovende straffen en maatregelen. Het Veiligheidskorps, dat belast is met de overbrenging en bewaking van de gedetineerden, maakt ook deel uit van het DG EPI.
14
Diensten Directeur-generaal referentiepersonen voor het projectwerk binnen de entiteit. De taak van de Program Manager bestaat uit de actieve ondersteuning van de sponsor, meestal de directeur-generaal, bij het beheer van de projecten en zijn strategische doelstellingen. Hij zorgt voor de opvolging van alle projecten van zijn entiteit, zowel op het vlak van de verwezenlijking als op het vlak van de methodologie. Deze persoon is eveneens het aanspreekpunt voor alle projectleiders. De projecten zijn ofwel veranderingsprojecten (projecten in het managementplan) ofwel doelstellingen die gekoppeld zijn aan de core business van de diensten (organisationele doelstellingen). De Program Manager krijgt op zijn Dienst Managementondersteuning beurt methodologische ondersteuning van de dienst Deze dienst wordt rechtstreeks aangestuurd door de PMO van de FOD Justitie. Directeur-generaal. Naast het ondersteunen van de dagdagelijkse activiteiten van de directeur-generaal Coördinatie en Kwaliteitsbewaking is zij belast met de uitvoering van drie grote luiken: de interne en externe communicatie, het coördineren Deze dienst verzorgt het permanent toezicht op de en beheren van de externe relaties en de kwalitatieve uitvoering van de bedrijfsprocessen zowel op centraal als op decentraal niveau. Zij is secretariaatsfunctie. bevoegd voor de monitoring op de planning en de uitvoering van het financieel en logistiek beheer, de PMO & Strategische planning veiligheidssystemen en de na te leven procedures. Een eigen dienst Program Management Office (PMO) en strategische planning kreeg begin 2008 vorm binnen het DG EPI. Het PMO wordt bemand door Program Managers. Deze mensen zijn de De directeur-generaal staat aan het hoofd van het DG EPI. Hij is verantwoordelijk voor de eindresultaten van de organisatie en is lid van het directiecomité van de FOD Justitie. Om de doelstellingen van de FOD Justitie mee te verwezenlijken, concipieert en coördineert hij de strategische en operationele objectieven voor het DG EPI. Het betreft hier de uitbouw van moderne penologische concepten, een efficiënt en effectief beheer van de gevangenissen en het Veiligheidskorps en een transparante uitvoering van de vrijheidsberovende straffen en maatregelen.
15
Ondersteuningsdiensten
Dienst voor de Regie van de Gevangenisarbeid (CDRGA), het Veiligheidskorps en de Centrale Garage.
Dienst Personeel & Organisatie
Dienst Ondersteuning, Veiligheid
Als ondersteuningsdienst van het DG EPI is de dienst Personeel & Organisatie (P&O) verantwoordelijk voor het personeelsbeleid. De voorbereiding en opvolging van de personeelsbegroting en het ter beschikking stellen van de personele middelen voor de buitendiensten zijn haar belangrijkste taken. Deze dienst houdt zich ook bezig met de ontwikkeling van een modern HR-beleid.
Gebouwen
en
De Dienst Ondersteuning, Gebouwen en Veiligheid (DOGV) is een nieuwe dienst binnen het DG EPI en ressorteert onder de dienst BB&L. Behalve het bieden van ondersteuning aan gevangenissen bij de uitvoering van infrastructuurwerken, staat deze dienst in voor de constructie en opvolging van penitentiaire gebouwen en buigt zij zich over de veiligheid in de Belgische gevangenissen. Als voornaamste missie wil de DOGV dan ook de problematiek van de soms verouderde gevangenisinfrastructuur en overbevolking aanpakken en de veiligheid in de penitentiaire inrichtingen monitoren en, indien nodig, verbeteren. In de uitvoering van haar taken werkt de DOGV nauw samen met de Regie der Gebouwen en met de Centrale Dienst voor de Regie van de Gevangenisarbeid.
Dienst ICT De dienst ICT is een ondersteuningsdienst van het DG EPI. Deze dienst is belast met alle aspecten rond ICT op vlak van bedrijfstoepassingen, data-analyse, gebruikersondersteuning, infrastructuur en managementtools.
Dienst Budget, Beheer & Logistiek en de diensten voor operationele ondersteuning
Centrale Dienst voor de Regie van de Gevangenisarbeid
De opmaak en opvolging van het budget, de aankopen en het logistieke beleid is de verantwoordelijkheid van de dienst Budget, Beheer en Logistiek (BB&L). In haar financiële taak wordt zij ondersteund door de dienst Budget, Aankopen en Boekhouding (BAB). De dienst BB&L beschikt eveneens over een operationeel luik via de Centrale
De Centrale Dienst voor de Regie van de Gevangenisarbeid (CDRGA) is een staatsdienst met afzonderlijk beheer, verantwoordelijk voor het aanbod van werk en opleiding voor gedetineerden. De CDRGA is eveneens belast met ondersteunende
16
opdrachten die betrekking hebben functioneren van de gevangenissen.
op
het om het leven in detentie aangenamer te maken.
Het beheer van gevangenisarbeid en het tewerkstellen van gedetineerden is de hoofdverantwoordelijkheid van de CDRGA. Zij neemt hierbij het organisatorische, commerciële, technische en boekhoudkundige aspect voor haar rekening. Het aangeboden werk omvat zowel huishoudelijk werk als onderhoudswerk van het materieel en de gebouwen. Daarnaast worden gedetineerden tewerkgesteld in de werkplaatsen van de CDRGA waaronder een smidse in de gevangenis van Brugge, een kleermakerij in Bergen en een drukkerij in Hoogstraten. In dit kader is er ook het landbouwwerk (teelt, veeteelt, bosbouw) in de gevangenissen van Hoogstraten, Marneffe, Ruiselede en Saint-Hubert. Als laatste is er de arbeid verricht in de werkhuizen voor rekening van externe klanten. Gevangenisarbeid biedt gedetineerden de mogelijkheid hun detentietijd op een zinvolle manier te besteden en brengt hen belangrijke professionele en sociale vaardigheden bij. De vergoeding die gedetineerden krijgen voor hun arbeid stelt hen bovendien in staat de schadevergoeding van de slachtoffers te betalen. Zij kunnen ook een spaarpotje aanleggen voor hun invrijheidstelling en bijdragen tot de bestaansmiddelen van hun naaste familie. Natuurlijk kan het geld ook gebruikt worden om zaken aan te kopen van de gevangeniskantine
Zowel gevangenisarbeid als opleiding speelt een uitermate belangrijke rol bij het voorbereiden op de invrijheidstelling en de reïntegratie in de samenleving. Om op een evenwichtige manier tegemoet te komen aan de belangen van de maatschappij, het slachtoffer en de dader en om nieuwe misdrijven te voorkomen, zetten de lokale afdelingen van de CDRGA zich in om een omgeving te creëren waarin de ontwikkeling van de competentie van de dader wordt bevorderd.
Veiligheidskorps Opgericht in 2003, bestaat het Veiligheidskorps enerzijds uit een operationele component met veiligheidsagenten die geïntegreerd zijn in de lokale politiezones en anderzijds uit een beheerscel die administratieve ondersteuning biedt. De veiligheidsagenten ontlasten de politiediensten van taken die strikt genomen geen politietaken zijn, zoals de overbrenging van de gedetineerden en de ordehandhaving in de hoven en rechtbanken. Meer specifiek zijn de veiligheidsagenten verantwoordelijk voor: - de overbrenging en bewaking van de gevangenen tussen de gevangenissen en de hoven en rechtbanken - de bewaking van de gevangenen naar aanleiding van hun verschijning in rechte
17
- de ordehandhaving in de hoven en rechtbanken en andere plaatsen waar een magistraat of een lid van het openbaar ministerie zijn opdracht uitoefent - de overbrenging van gerechtelijke dossiers tussen de gevangenissen en de hoven en rechtbanken, met het oog op de uitoefening van het wettelijk inzagerecht door de gevangenen - de overbrenging en bewaking van de gevangenen tussen de gevangenissen - de overbrenging en bewaking van personen die illegaal in het Rijk verblijven naar een gesloten centrum of naar een grens in het kader van de
procedure voor hun verwijdering uit het Rijk - (op verzoek van de gerechtelijke overheden), de overbrenging en bewaking van minderjarigen naar specifieke instellingen en tussen deze instellingen - de overbrenging en bewaking van geïnterneerden naar private instellingen of inrichtingen tot bescherming van de maatschappij - de uithaling en bewaking van de gevangenen uit de gevangenissen om medische of humanitaire redenen - de uithaling en bewaking van de gevangenen met het oog op overdracht aan vreemde autoriteiten en de in ontvangstneming van gevangenen die aan de Belgische autoriteiten worden overgedragen.
het wagenpark en de technische uitrusting. Het transport van goederen tussen de inrichtingen valt ook onder de opdrachten van de Centrale Garage.
Mobiele Equipe - NCET De Mobiele Equipe (ME) werkt voor het Nationaal Centrum voor Elektronisch Toezicht (NCET). Dit NCET zelf maakt deel uit van het Directoraatgeneraal Justitiehuizen. De ME is verantwoordelijk voor het plaatsen van de enkelbanden en de boxen bij de gedetineerden die hun straf onder de maatregel elektronisch toezicht uitoefenen. Eveneens is deze equipe verantwoordelijk voor technische interventies tijdens het verloop hiervan. De mobiele equipe ontvangt opdrachten van het NCET via hun diensthoofd of zijn/haar vervanger.
Centrale Garage De Centrale Garage staat in voor het transport van gedetineerden en werkt hiervoor nauw samen met het Veiligheidskorps. Waar het korps verantwoordelijk is voor veiligheid en bewaking bij de overbrenging en transfer van gedetineerden, bestuurt de Centrale Garage de transferwagens. De chauffeurs zijn enerzijds belast met nationale overbrengingen tussen de verschillende gevangenissen en anderzijds met lokale overbrengingen tussen de gevangenissen en het oude en nieuwe Justitiepaleis. Deze dienst vervult ook een belangrijke taak bij de transfer van persoonlijke bezittingen wanneer gedetineerden naar een andere gevangenis getransfereerd worden. De Centrale Garage staat ook in voor het beheer van
Strategische ondersteuning Juridische ondersteuning en Conceptuele voorbereiding De diensten Juridische ondersteuning en Conceptuele voorbereiding bestaan uit een team van universitair gekwalificeerde medewerkers die verschillende functies uitoefenen. Samen ondersteunen zij de andere diensten en directies van het Directoraat-generaal via juridische adviezen over de interpretatie van de wetgeving in specifieke domeinen. Zij formuleren een antwoord op vragen van zowel interne (zoals de gevangenissen of het
18
zorgverleners met het oog op het bevorderen, vaststellen, behouden, herstellen of verbeteren van de lichamelijke en geestelijke gezondheidstoestand van de patiënt, met uitzondering van de palliatieve zorgen, euthanasie, zwangerschapsonderbreking en het wegnemen van organen;
kabinet) als externe instanties (zoals universiteiten en internationale verenigingen). De aard van de vragen is enorm verschillend aangezien de penitentiaire materie een waaier aan uiteenlopende aspecten omvat. Naast hun rol als adviseur, werkt dit team mee aan het opstellen en wijzigen van wettelijke en regelgevende teksten en behandelen zij penitentiaire geschillen zowel voor de Raad van State (waar zij vaak optreden als vertegenwoordigers van de Belgische Staat) als voor de rechtscolleges van de rechterlijke orde.
- de bijdrage van de zorgverleners tot de gezondheidspreventie en de gezondheidsbescherming van het personeel en van de gedetineerden; - de bijdrage van de zorgverleners tot de reïntegratie van de gedetineerden in de samenleving.
Tot slot zijn deze diensten beheerders van juridische en criminologische kennis. Zij zijn belast met de opbouw, bewaring en verspreiding van deze kennis.
Het is de taak van de DGZG om gezondheidszorg aan te bieden die gelijkwaardig is met de gezondheidszorg vóór de opsluiting in de gevangenis en met de gezondheidszorg in de vrije samenleving. Waar nodig, moet deze gezondheidszorg bovendien aangepast zijn aan de specifieke noden van de gedetineerden. Als specifieke noden worden beschouwd, onder andere de invrijheidstelling om gezondheidsredenen, een overbrenging naar een ziekenhuis buiten de gevangenis, specifieke bepalingen voor vrouwen en in het bijzonder voor zwangere vrouwen, gehandicapte personen en bejaarden, psychiatrische patiënten (zelfmoorden, onbekwamen, internering), druggebruikers, personen die aan een besmettelijke ziekte lijden, evenals specifieke penitentiaire situaties (hongerstaking, isoleercel, geweld, enz.).
Dienst Gezondheidszorg van de Gevangenissen De Dienst Gezondheidszorg van de Gevangenissen (DGZG) is het leidinggevend orgaan en kenniscentrum wat betreft gezondheidszorg in de gevangenissen. Zij is verantwoordelijk voor het beheer van en het toezicht op de gezondheidszorg overeenkomstig de Basiswet en de eruit voortvloeiende regelgeving. Deze regelgeving houdt volgende zaken in: - de curatieve zorgen: dienstverlening door de
19
De wet betreffende de rechten van de patiënt is van toepassing op de gedetineerden met uitzondering van de vrije keuze van de arts en van de vertrouwenspersoon en van het recht op een afschrift van het medisch dossier waarvoor een bijzondere regelgeving van toepassing is. De algemene regels betreffende de ethiek en de medische deontologie zijn van toepassing op alle zorgverleners in de gevangenissen. Op dat vlak legt de Basiswet bovendien de nadruk op de professionele onafhankelijkheid van de zorgverlener en op de onverenigbaarheid tussen zorg en expertise. De DGZG is eveneens belast met de drugproblematiek binnen de gevangenismuren. Twee drugscoördinatoren maken deel uit van de dienst en nemen hierover de verantwoordelijkheid. Over het algemeen wordt de drugproblematiek in de gevangenissen geregeld door de ministeriële omzendbrief nr. 1785 die voorziet in de invoering op het niveau van het centraal bestuur van een Centrale Stuurgroep Drugbeleid en in de invoering in elke gevangenis van een lokale stuurgroep drugs. Het penitentiair bestuur hanteert een globale en geïntegreerde aanpak waar preventie, behandeling en repressie naast elkaar bestaan. In deze circulaire worden eveneens de belangrijkste opdrachten van de coördinator drugbeleid bepaald. Hij dient het penitentiair drugbeleid op te volgen en te coördineren, tussenpersoon te zijn tussen de administratie en de gevangenissen en tussen de gevangenissen onderling, deskundige te zijn op nationaal en internationaal niveau en adviezen en voorstellen uit te brengen.
Psychosociale dienst De psychosociale dienst (PSD) is een eenheid die bestaat uit twee niveaus: het DG EPI beschikt zowel over een centrale PSD als over een PSD-equipe in iedere strafinrichting. Om de gedetineerden te begeleiden bij de strafuitvoering, heeft de PSD vanuit wetenschappelijke hoek een adviserende rol. Zij omkadert en bereidt de gedetineerden voor op hun psychosociale reïntegratie en evalueert hun reclasseringsvoorstellen. Bovendien ziet deze dienst erop toe dat de vrijheidsberoving op een manier gebeurt die het recht op een menswaardig bestaan ook voor de gevangenen garandeert. De lokale PSD-equipes worden in belangrijke mate ondersteund door de centrale PSD en dit door
20
belangen van de veroordeelden, het slachtoffer en de maatschappij en volgens de idee van herstelgerichte detentie. De belangrijkste bevoegdheden van de DIG zijn:
hen de nodige inhoud, logistiek, personeel en opleidings-kansen aan te bieden. Binnen de gevangenis verzorgen zij het psychosociaal onthaal van nieuw binnenkomende personen in de gevangenis en de psychosociale begeleiding tijdens de detentie. Zij staan ook in voor de professionele informatieverstrekking aan de directie over de verschillende regimeaspecten en strafuitvoeringsmodaliteiten.
- de classificatie en overbrenging van de gedetineerden - het toekennen van uitgangsvergunningen, penitentiaire verloven en strafonderbrekingen - het behandelen van aanvragen tot halve vrijheid en elektronisch toezicht voor veroordeelden met straffen onder de drie jaar - het behandelen van voorstellen tot voorlopige invrijheidsstelling voor veroordeelden tot straffen tussen één en drie jaar - het opvolgen en intrekken van voorlopige invrijheidsstellingen die verleend zijn door de gevangenisdirecties - de terbeschikkingstelling van de regering en het toepassen van de wet tot bescherming van de maatschappij - het verwerken van klachten en verzoeken van de gedetineerden
Regionale directie Als tussenniveau tussen het centraal bestuur en de buitendiensten is de regionale directie belast met de beleidsondersteuning van de directeur-generaal en met de coördinatie van initiatieven die op lokaal niveau worden georganiseerd. Zij neemt dus de rol van tussenpersoon tussen de twee niveaus op zich. Sinds 2008 is de herstelgerichte detentie volledig geïntegreerd in dit niveau. De functie van de respectievelijke coördinatoren is structureel verankerd binnen de directieteams.
Dienst Individuele Gevallen De Dienst Individuele Gevallen (DIG) maakt deel uit van de directie detentiebeheer. Haar medewerkers nemen beslissingen en formuleren adviezen over de toekenning van strafuitvoeringsmodaliteiten voor de veroordeelden. Hierbij handelen zij uit respect voor de
21
Realisaties 2008
Operationele & strategische veranderingen Het Managementplan
belangrijkste causale verbanden uitgezet. In april en oktober 2008 heeft de dienst PMO een voortgangsrapportage uitgevoerd van het managementplan met dit resultaat als gevolg (de stand van zaken wordt weergegeven per thema onder de vorm van taartdiagrammen):
2008 was een vruchtbaar jaar voor het DG EPI. Verschillende structurele veranderingen aan de organisatie vonden plaats om haar werking te optimaliseren. Bovendien waren er ook enkele operationele en strategische aanpassingen die een nog efficiënter beheer van de gevangenissen en de uitvoering van vrijheidsberovende straffen en maatregelen beogen. In 2008 kreeg het DG EPI zijn eigen Program Management Office. Deze oprichting stelt de Directeur-generaal in staat de uitvoering van zijn managementplan op een meer regelmatige en nauwkeurige wijze op te volgen. Alle uitdagingen en ambities van het DG EPI zitten immers vervat in een gestructureerd plan dat loopt over zes jaar (voor EPI van 2006-2012). Dit plan is opgebouwd uit strategische doelstellingen die zijn samengebracht in een strategische kaart bestaande uit vier perspectieven (klanten, processen, middelen en innovatie). Binnen deze kaart zijn ook de
22
drugsproblematiek in de gevangenissen - de strafuitvoering ten aanzien van delinquentie waarborgen
Net voor het einde van 2008 werd aan de Program Managers van de verschillende DG’s gevraagd de strategische kaart aan te passen aan de nieuwe kaart van de voorzitter van het directiecomité. In die periode werd ook een nieuw organogram van de organisatie opgemaakt. Omdat dit activiteitenverslag zich toespitst op de verwezenlijkingen binnen 2008, wordt de strategische kaart weergegeven die opgemaakt werd in 2006. De nieuwe kaart zal er echter niet zo verschillend uitzien. Slechts drie nieuwe thema’s zullen geïntroduceerd worden: het verzekeren van voldoende capaciteit door partnerschappen, informatieverwerkings- en bedrijfstoepassingen en duurzame ontwikkeling.
jeugd-
Deze beleidspunten werden vertaald in doelstellingen en projecten die op hun beurt werden toegevoegd aan het managementplan van de verschillende DG’s, waaronder het DG EPI. Om de uitvoering van de projecten nog beter te ondersteunen, heeft de dienst PMO van de FOD Justitie de informaticatool Projectmaster laten ontwikkelen die in 2009 nog verder geoptimaliseerd en gebruiksvriendelijk gemaakt wordt. Deze applicatie is volledig opgebouwd volgens de projectmethodologie van de FOD Justitie. De link met de budgettaire cyclus wordt ook opgenomen. Sinds januari 2008 was de eerste versie beschikbaar voor alle projectleiders en momenteel kan er al gewerkt worden met een vernieuwde versie. De dienst PMO van het DG EPI organiseerde in juni 2008 informatiesessies om haar projectleiders kennis te laten maken met de werking van deze tool. Projectmaster moet op termijn de projectfiches op papier vervangen.
Het managementplan is een levend document dat in april 2008 werd aangepast aan de beleidsverklaring van de minister van Justitie. Belangrijke initiatieven daarin zijn: het renoveren en uitbreiden van de gevangeniscapaciteit - een efficiënter en doeltreffender elektronisch toezicht (ET) (+ uitbreiding van ET) - het aantal strafonderbrekingen verminderen - de wet inzake de interne rechtspositie van de gedetineerden optimaliseren - een meer menswaardige begeleiding voor geïnterneerden voorzien - de samenwerking met de gemeenschappen verbeteren extra aandacht besteden aan de
Het managementplan wordt vanzelfsprekend niet enkel gerealiseerd door de medewerkers van het hoofdbestuur. De realisaties van de inrichtingen en de opleidingscentra zijn minstens even belangrijk. Zij staan immers in voor de kerntaken van het Directoraat-generaal. In de zomer van 2008 leverde
23
iedere inrichting haar nieuw operationeel plan in dat een uitvoeringstermijn heeft van juni 2008 tot februari 2010. Voordien schreven de inrichtingen ieder jaar een nieuw operationeel plan, maar om hen een langere uitvoeringsperiode te geven en beter aan te sluiten bij de begrotingscyclus en de voortgangsrapportage van de FOD Justitie, heeft men ervoor gekozen de termijn te verlengen naar twee jaar. Ieder operationeel plan beschrijft de doelstellingen en acties die elke gevangenis tijdens de komende jaren zal trachten te realiseren. De focus wordt hierbij gelegd op thema’s die het meest kritiek zijn binnen de inrichting. Deze operationele plannen worden uiteraard ook meegewogen in het EPI-managementplan. Om de voortgang van alle operationele doelstellingen te kunnen opvolgen en beheren, heeft het DG EPI licenties aangekocht van de applicatie Strategic Performance Management (SPM) van de firma SAS. Deze tool geeft een overzicht van de prestaties binnen iedere inrichting door deze te visualiseren in een vorm vergelijkbaar met de cockpit van een vliegtuig. Het is een innovatief instrument binnen de organisatie waardoor er besloten is om op een gefaseerde en gestructureerde wijze te werk te gaan. Na het volgen van een opleiding bij de firma SAS werd SPM in 20 inrichtingen geïnstalleerd. In de toekomst volgen de overige gevangenissen en het hoofdbestuur.
Organisatie thematische vergaderingen Binnen de organisatie van de regionale directies Noord en Zuid vonden in de loop van 2008 een aantal structurele veranderingen plaats. Na consultatie van de lokale directieteams werd een wijziging in de organisatie van de regionale vergaderingen doorgevoerd. Naast de bestaande regionale bijeenkomsten, gericht op het uitwisselen van problemen en oplossingen, worden nu ook thematische vergaderingen georganiseerd die gericht zijn op een diepgaandere verkenning van een relevant penitentiair thema. In het najaar vonden reeds enkele thematische vergaderingen plaats.
Structurele verankering herstelgerichte detentie Het DG EPI voert zijn taken uit binnen de geest van een herstelgerichte justitie. De integratie van het project herstelgerichte detentie kreeg een centrale plaats binnen het takenpakket van de regionale directies in 2008. De opdracht van de respectievelijke coördinatoren en lokale herstelconsulenten werd verruimd en hun functie structureel verankerd binnen de directieteams. Dit betekent concreet dat de projectfase wordt afgesloten en dat herstelgerichte detentie voortaan geconsolideerd wordt in de missie, visie, strategische en operationele doelstellingen van het DG EPI. Heel wat herstelgerichte initiatieven lopen verder of breiden immers uit. Zo werd in 2008 beslist
24
tot structurele financiering van het Herstelfonds, waarvan de werking ook zal worden uitgebreid naar de regio Zuid. De laatste hand werd gelegd aan het werkboek 'Herstel vanuit de cel' dat vanaf 2009 beschikbaar zal zijn in alle inrichtingen in de regio Noord.
Oprichting Dienst Ondersteuning, Gebouwen en Veiligheid De oprichting van de Dienst Ondersteuning, Gebouwen en Veiligheid (DOGV) betekent een grote meerwaarde voor de werking van het DG EPI. De ondersteuning van de gevangenissen bij de uitvoering van infrastructuurwerken, de constructie en opvolging van penitentiaire gebouwen en de veiligheid in de Belgische gevangenissen zijn de voornaamste bevoegdheden van deze dienst. In het verleden stond slechts één persoon binnen de centrale diensten in voor deze taken. Daarom zette het DG EPI met de gerealiseerde uitbreiding en reorganisatie van de DOGV een grote stap vooruit in de professionalisering van de dienstverlening in dit kader. Binnen het luik ondersteuning staat de DOGV gevangenissen bij in de uitvoering van bouw- en infrastructuurwerken. Een team van ingenieurs staat voortdurend ter beschikking van de technische diensten binnen de gevangenissen. Alle aanvragen tot aanpassing van infrastructuur worden op deze dienst gecentraliseerd en geëvalueerd. Bij een positief advies maakt de DOGV het dossier over aan de Regie der Gebouwen, die verantwoordelijk is voor de verdere afhandeling. De introductie van een nieuwe gestructureerde en uniforme aanvraagprocedure garandeert bovendien een efficiënte en vlotte werkwijze.
25
Met het oog op een grondige renovatie van de Belgische gevangenisinfrastructuur en het aanpakken van het overbevolkingprobleem, is vooral de taak 'gebouwen' van groot belang. De uitbreiding en reorganisatie van deze dienst vloeien dan ook grotendeels rechtstreeks voort uit het masterplan van de minister en het managementplan van het DG EPI om te voorzien in capaciteitsuitbreiding. De DOGV voorziet deze extra capaciteit enerzijds door een hernieuwde oriëntatie te geven aan bestaande infrastructuur en anderzijds door concepten uit te werken voor nieuwe gevangenissen en de constructie hiervan op te volgen. In dit kader werkt de dienst nauw samen met de Regie der Gebouwen. De conceptualisatie van een nieuwbouw begint met de opmaak van een gedetailleerd behoefteplan waarbij de DOGV precies aangeeft wat nodig is en wat er gerealiseerd moet worden. Vervolgens geeft de Regie der Gebouwen aan dit behoefteplan een meer technische dimensie en wordt het voor constructie uitbesteed aan een private speler. Behalve ondersteuning en gebouwen, staat de DOGV ook in voor de veiligheid binnen de gevangenissen. Aangezien veiligheid tot de core business van het gevangeniswezen behoort, zijn de taken die de DOGV vervult op dit gebied van onmiskenbare waarde. Ter controle van de veiligheid voert de DOGV geregeld audits uit om erop toe te
zien dat de veiligheidsprocedures correct worden toegepast. Ondersteuning wordt aan gevangenisdirecties geboden bij het uitwerken van toegangsprocedures, perimeterdetectie en andere veiligheidsvoorzieningen binnen de gevangenissen. Met het oog op de uitbouw van een echt expertisecentrum wat betreft veiligheid, volgt de dienst nieuwe technologieën en technieken op om deze op termijn te integreren in de Belgische gevangenissen.
Vliegende juristen De penitentiaire wereld wordt sinds enkele jaren geconfronteerd met een aanzienlijke toename van de meest uiteenlopende regels. Deze regels kunnen van allerlei slag zijn, en hebben soms slechts onrechtstreeks met de gevangenis te maken (bescherming van de persoonlijke levenssfeer, huwelijk, verkiezingen, sociale en fiscale aangelegenheden, enz.). Een en ander kan leiden tot talrijke juridische vragen van zeer praktische aard die geworteld zijn in het dagelijks reilen en zeilen van een penitentiaire inrichting. Om de directeurs directe en plaatselijke ondersteuning van juridische aard te kunnen bieden, werden 'vliegende juristen' in dienst genomen. Deze vliegende juristen zijn de schakel tussen de diensten Juridische ondersteuning en Conceptuele voorbereiding van het centraal bestuur en de gevangenissen, voor alle vragen van juridische aard. Dat betekent dat zij in contact blijven met de hen
toegewezen gevangenissen, maar ook met elkaar en het centrale bestuur, om de vragen en antwoorden te verdelen en deze op uniforme wijze onder alle geledingen van het bestuur te verspreiden.
Reorganisatie ICT In 2008 werd de informaticacel, die voordien deel uitmaakte van de CDRGA, omgevormd tot een volwaardige dienst ICT. Er werd een infodag georganiseerd voor de gevangenissen en de diensten van de centrale administratie. De organisatie van de dienst ICT werd naar analogie met de diensten P&O en Budget, Aankopen en Boekhouding (BAB) volledig afgestemd op de stafdienst ICT bij de FOD Justitie.
Studie rond modernisering detentiebeheer Er werd een studie gemaakt voor de modernisering van het detentiebeheer met een interactie naar de justitiehuizen en strafuitvoeringsrechtbanken. Het detentiebeheer omvat alle bedrijfstoepassingen binnen het DG EPI die gerelateerd zijn aan gedetineerden. Aangezien de huidige applicaties zowel op functioneel als op technisch vlak niet langer beantwoorden aan de noden van vandaag, was modernisering zeer dringend. Deze studie vormt hiertoe een eerste aanzet, met het uitwerken van de businessanalyse van de behoeften, een beschrijving van de toekomstige processen en het uitwerken van
26
het functionele en technische gedeelte van het lastenboek. Deze studie houdt ook rekening met de toegankelijkheid van de data en de behoeften van externe diensten waaronder de justitiehuizen en de strafuitvoeringsrechtbanken. Het doel is eind 2011 te kunnen beschikken over een geïntegreerd instrument om dit beheer op een moderne manier te kunnen opnemen.
Personeel
Realisatie personeelsplan Veiligheidskorps
Optimalisatie personeelsbeheer
Het Veiligheidskorps werd in 2008 uitgebreid met 41 veiligheidsagenten. Sinds 1 december 2008 telt het Veiligheidskorps 379 veiligheidsagenten op een voorzien aantal van 380. Zo realiseert het korps een van de doelstellingen voorzien in het personeelsplan.
Op vlak van personeel realiseerde het DG EPI dit jaar tal van zaken. Om het personeelsbeheer te optimaliseren vond in 2008 een bevorderingsexamen voor kwartierchef plaats. Op basis van een nodenanalyse van alle gevangenissen berekende de dienst P&O van het DG EPI in 2007 het aantal nodige kwartierchefs en werden deze posities opengesteld. Een groot aantal penitentiair beambten schreven zich in voor het verplichte examen. Deze proeven bestaan steeds uit een algemeen gedeelte, georganiseerd door Selor en een bijzonder gedeelte, dat in handen is van het DG EPI zelf. De laatste testen vonden plaats in juni 2008 en zo goed als alle vacante posities van (zowel bewakingsals technisch) kwartierchef werden ingevuld. Het openstellen van posities kwartierchef, de organisatie van het bevorderingsexamen en de invulling van de vacante plaatsen maken deel uit van een zeer belangrijke interne beweging op operationeel vlak. Hierbij worden de hiërarchische kaders uitgebreid en in evenwicht gebracht met het kader van penitentiair beambten, dat de laatste jaren sterk in aantal toenam. Dit draagt bij tot een vlotte en kwaliteitsvolle werking van de verschillende gevangenissen. Om het aantal penitentiair assistenten uit te breiden, werd eind 2008 een promotieronde aangekondigd.
Deze uitbreiding is het resultaat van een vlotte personeelswerving. Waar in het verleden de organisatie van de gebruikelijke Selor-examens en de uiteindelijke selectie van een personeelslid vaak een jaar in beslag namen, is het Veiligheidskorps in samenwerking met Selor erin geslaagd deze tijdsduur te halveren. Dankzij een efficiënte en gestructureerde aanpak vonden een half jaar na het eerste gesprek met Selor (over het Nederlandstalige examen) wervingssessies plaats in oktober en november. Langs Franstalige zijde werden een twintigtal veiligheidsagenten geworven uit een nog bestaande reserve.
Initiatieopleiding voor junior gevangenisdirecteurs In het kader van de professionalisering van de opleiding die binnen het DG EPI plaatsvindt, werd in 2008 voor het eerst een veertiendaagse initiatieopleiding georganiseerd voor junior gevangenisdirecteurs door het Centre de Formation du Personnel pénitentiaire (CFPP). In het kasteel van Marneffe hebben de deelnemers een cursus gevolgd rond de verschillende penitentiaire aspecten. Zowel de organisatie van het dagelijkse leven in een gevangenis (fouille, bezoeken, tewerkstelling in ateliers, wandeling, enz.) als de verschillende diensten die deel uitmaken van een penitentiaire inrichting werden grondig belicht. Ook de berekening van het gevangeniskader, het toepassen van tuchtprocedures voor penitentiair beambten en conflict- en agressiebeheersing kwamen aan bod. Het hele penitentiaire traject dat begint bij de gedetineerde die de gevangenis binnenkomt en eindigt bij zijn invrijheidstelling, werd bovendien onder de loep genomen. Daarnaast werden ook onderwerpen als opsluitingfiches en de inkomende gevangene van naderbij bestudeerd. Het kennen van en omgaan met gedetineerden is een zeer belangrijk thema, waar dan ook diepgaand werd op ingegaan. Hierbij werd vooral gefocust op de aspecten veiligheid en het eerste contact. De nodige aandacht werd besteed aan wetgeving en de bestaande legale kaders van onder meer de Basiswet, externe rechtspositie en het statuut van gedetineerden. Het doel van deze opleiding is om junior gevangenisdirecteurs van de nodige kennis te voorzien, opdat zij met zelfvertrouwen en op een kwaliteitsvolle manier hun taak kunnen
27
aanvangen. Vanzelfsprekend draagt dergelijke opleiding bij tot de verbetering van de dagelijkse werking van de gevangenissen. Ondanks enkele organisatorische beginnersfouten, is deze opleiding een succes.
Basisopleiding Veiligheidskorps Sinds 2008 beschikt ook het Veiligheidskorps over een eigen interne basisopleiding voor de nieuwe agenten. Dit is een belangrijke realisatie in het kader van de professionalisering van de opleiding van personeel. Begin oktober werd voor de eerste opleiding een klas van 22 nieuwe Franstalige veiligheidsagenten in het Justitiepaleis ontvangen. In december werden 19 nieuwe Nederlandstalige agenten verwelkomd. De opleiding komt tegemoet aan de verschillende vereisten voor een veiligheidsagent en is bijgevolg zeer divers. Interne opleiders van het Veiligheidskorps, die hiervoor zelf een opleiding hebben genoten, onderwijzen in onderwerpen als communicatie, deontologie, radioprocedure en het besturen van prioritaire voertuigen. In het technische en sportieve gedeelte van de opleiding wordt gefocust op interventietechnieken en zelfverdediging. De lesgevers worden in deze taak bijgestaan door een specialist in deze materie. Dankzij een samenwerking met verschillende bekwame instanties geniet deze opleiding de knowhow en expertise van de Hogeschool Gent, de
federale en lokale politie en interne opleiders van de FOD Justitie. Naast deze lesmodules, houdt de opleiding ook verschillende bezoeken in aan penitentiaire inrichtingen, gesloten centra en het Justitiepaleis. Deze laten de rekruten toe kennis te maken met hun werkomgeving. Met deze basisopleiding zet het Veiligheidskorps een grote stap voorwaarts naar een meer kwaliteitsvolle en efficiënte werking. Behalve het lagere prijskaartje van de opleiding in vergelijking met de vroegere opleiding in politiescholen, schuilt de grote meerwaarde in het feit dat deze interne basisopleiding beantwoordt aan de specificiteit van de taken van het Veiligheidskorps.
Opleiding mentoren In het kader van de basisopleiding voor penitentiair beambten is op het terrein een belangrijke taak weggelegd voor mentoren. Dit zijn ervaren penitentiair beambten die de rol van individuele begeleider op het werkterrein op zich nemen. In 2008 werden initiatieven genomen om het bestaande aantal mentoren uit te breiden. Na een selectieprocedure in de zomer van 2008, had het Penitentiair Centrum voor Basisopleiding (PCBO) 42 kandidaat-mentoren aan wie een vierdaagse opleiding werd aangeboden. In het eerste deel van de opleiding, gegeven door medewerkers van het PCBO zelf, werd de rol als mentor duidelijk toegelicht. Het concept van de nieuwe basisopleiding
28
(van zes weken naar drie maanden) en de voornaamste werkingsprincipes kwamen hier grondig aan bod. Het tweede deel werd verzorgd door een externe firma en werd volledig opgebouwd rond coaching in het algemeen. Hierbij werd in het bijzonder aandacht geschonken aan het ontwikkelen van communicatie-vaardigheden en het geven van feedback. Veertig mensen hebben de opleiding voltooid en kunnen als mentor fungeren in de inrichtingen. In het streven naar het delen van ‘good practices’ en een optimale mentorenwerking, werden de mensen die reeds vanaf de opstart van de nieuwe basisopleiding als mentor fungeren, uitgenodigd voor een terugkomdag. In totaal werden er 8 georganiseerd waarbij de mentoren en hun werkwijze centraal stonden. Een aantal knelpunten werden besproken en overbrugd dankzij de bereidwillige medewerking van alle mentoren. Mentorschap is en blijft een zeer belangrijke pijler binnen de basisopleiding voor de PB’s. De mentoren die van bij het begin actief hebben meegewerkt aan dit succesverhaal, hebben onlangs een attest ontvagen , waarin bevestigd wordt dat zij de opleiding hebben voltooid.
Infrastructuur en Materiaal Afdelingen Individuele Bijzondere Veiligheid In 2008 werden in het penitentiair complex te Brugge en de strafinrichting van Lantin twee Afdelingen Individuele Bijzondere Veiligheid (AIBV) geopend. Er is plaats voor tien gedetineerden in Brugge en voor twaalf in Lantin. Deze afdelingen zijn bestemd voor gedetineerden die aanhoudende, extreme gedragsproblemen stellen en die personeelsleden en/of medegedetineerden agresseren. De gevangenissen zijn altijd geconfronteerd geweest met moeilijke gedetineerden. Deze gedetineerden vertonen problematisch gedrag, zowel naar personeelsleden als naar medegedetineerden toe. Zij aanvaarden moeilijk gezag en discipline en verstoren het normale leven binnen de gevangenis. Dit fenomeen heeft altijd bestaan, maar is de laatste jaren verergerd. Steeds meer gedetineerden vertonen zulke gedragspatronen. De gedetineerden volgen een geïndividualiseerd regime dat de Basiswet en de principes van herstelgerichte detentie respecteert. De ambitie is het gedrag van de gedetineerde te stabiliseren en te normaliseren, zodat hij kan terugkeren naar een normaal gevangenisregime. Dankzij de AIBV zijn er minder transfers van gedetineerden tussen gevangenissen. Het samenleven in de
gevangenissen blijft er leefbaar door. De maximale verblijfsduur in de AIBV is zes maanden en is verlengbaar. De beslissing om een gedetineerde naar de AIBV over te brengen, wordt door de directeur-generaal genomen op basis van een gemotiveerd voorstel van de lokale directie en wordt per dossier beoordeeld. In de Basiswet en de ministeriële omzendbrief nr. 1792 zijn de toepassingsvoorwaarden en de procedures die gelden bepaald en wordt het uitzonderlijke karakter van een mogelijke plaatsing benadrukt. Er is een uitgebreid personeelskader dat speciaal is opgeleid voor deze bijzondere taak. In Brugge is het veiligheidskader vastgelegd op 35, in Lantin op 32. Het veiligheidspersoneel is samengesteld uit penitentiair beambten, kwartierchefs en penitentiair assistenten. Daarnaast is er ook een zorgteam met een halftijdse sociaal assistent, een opvoeder, een halftijdse psycholoog en een parttime psychiater. Op de afdeling zijn extra materiële voorzieningen die de interne en externe veiligheid ondersteunen (beveiligde cellen, verankerd materiaal, speciale dubbele celdeuren, helikopterbeveiliging, enz.). Het regime op de afdeling is in de eerste plaats strikt en
29
gestructureerd. De aanpak is rechtlijnig en dus zeer Procedure voor aanvraag duidelijk. De communicatie en het contact met de infrastructuurwerken gedetineerden staan centraal. Net die betrokkenheid maakt het risico op agressief gedrag kleiner en is al De manier waarop gevangenissen infrastructuureven belangrijk als het trekken van grenzen en het werken aanvragen bij het hoofdbestuur werd in 2008 aanbieden van structuur en duidelijkheid. grondig verbeterd. Bij gebrek aan een gestandaardiseerde en uniforme manier van werken Het personeel vormt het belangrijkste werkinstrument kenden deze aanvragen in het verleden vaak van de afdeling. Specifieke training in het omgaan vertraging en verliepen zij dikwijls problematisch. met gedragsmoeilijke en agressieve gedetineerden Anticiperen op de noden in de verschillende en een rechtlijnige manier van werken zijn daarbij penitentiaire inrichtingen was op deze manier cruciaal. Om een zo veilig mogelijke werking te moeilijk. garanderen, werd voor het personeel van de AIBV in Lantin een specifieke opleiding georganiseerd door Met de uitbreiding en reorganisatie van de DOGV in het CFPP. Deze opleiding was identiek aan deze 2008 kreeg de ondersteuning van de gevangenissen gegeven door het Vervolmakingsinstituut van de voor infrastructuurwerken een centrale plaats en Penitentiaire Kaders (VIPK) aan de beambten van de werd zij geprofessionaliseerd. Een nieuwe procedure AIBV te Brugge. Gedurende 23 dagen werden de voor de aanvraag van infrastructuurwerken kwam tot beambten intensief voorbereid om op een stand. Waar er vroeger geen vaste contactpersonen professionele en vooral veilige manier om te gaan waren aangeduid en er voortdurend heen en weer met agressieve en gedragsmoeilijke gedetineerden. werd getelefoneerd voor allerlei gegevens, bestaat In een eerste module werd het personeel vertrouwd er sindsdien een standaardformulier dat alle nodige gemaakt met hun werkomgeving. De doelstellingen informatie van bij het begin verzamelt. De en werking van deze afdeling werden nader gevangenisdirecties sturen dit formulier naar een verklaard. Naast teambuilding en teamwerk werd in vaste contactpersoon. Deze persoon zorgt in een tweede module ook aandacht besteed aan samenwerking met de Regie der Gebouwen en communicatie en gedragsverandering. De derde en regionale directies voor de behandeling van de belangrijkste module focuste zich op het werken met aanvraag op centraal niveau. In haar agressieve en gedragsmoeilijke gedetineerden. ondersteunende taak realiseert de DOGV met deze Conflict-beheersing en zelfverdediging kwamen procedure een efficiënte en effectieve behandeling hierbij aan bod. van aanvragen voor infrastructuurwerken in de gevangenissen.
30
Concept nieuwe cellulaire voertuigen
voorzien. In samenwerking met het PCBO te Brugge en het CFPP te Marneffe werd de basis gelegd om ervoor te zorgen dat alle nieuwe personeelsleden die hun loopbaan starten via de basisopleiding ter plekke hun basiskledij ontvangen. Voor contractuele rekruten (die niet eerst een basisopleiding volgen) werden bovendien regelingen getroffen zodat zij vanaf 2009 hun kledij in voorgenoemde opleidingscentra kunnen gaan afhalen.
Naast veranderingen en nieuwe initiatieven op vlak van infrastructuur, vonden er ook wat betreft materiaal verbeteringen plaats. Om de overbrenging van gedetineerden te professionaliseren, heeft de werkgroep van het Veiligheidskorps, die verantwoordelijk is voor de modernisering en verbetering van celwagens, aanzienlijke vooruitgang geboekt. Het werk van de voorbije twee jaren uitte zich in conclusies die in 2008 overhandigd werden in de vorm van technische fiches. Deze fiches beschrijven nauwkeurig het nieuwe concept van celwagens voor het transport van drie, zeven of tien gevangenen. Op basis van deze fiches werd een samenwerking met overheidscontracten gerealiseerd, waarvan de resultaten zich in 2009 zullen tonen.
Ter realisatie van deze initiatieven startte men eind 2008 met de overheveling van de kledijstocks van Lantin (herenkledij) en Gent (vrouwenkledij) naar deze opleidingscentra.
Gedetineerden Projecten Welzijn
Uniform bewakings- en technisch personeel
In 2008 werden verschillende verbeteringen doorgevoerd en initiatieven op poten gezet voor gedetineerden. Aangezien een groot deel van de inkomsten van de CDRGA voortvloeit uit arbeid verricht door gedetineerden, werd door de leden van de Beheerscommissie, onder voorzitterschap van de directeur-generaal, beslist om een deel van deze ontvangsten te laten terugvloeien naar de verschillende strafinrichtingen ter subsidiering van de projecten Welzijn. Het doel van deze projecten is het welzijn van gedetineerden te verbeteren. De CDRGA biedt op deze manier ondersteuning aan het functioneren van de inrichtingen en komt tegemoet
De leden van het bewakings- en technisch personeel dragen een uniform dat ter beschikking wordt gesteld door het DG EPI. In het verleden was de levering van uniformen aan personeel vaak vertraagd. De afdeling Aankopen is er in 2008 in geslaagd de opgelopen vertraging bijna volledig weg te werken. Om het kledijdossier vlot te laten verlopen, kwam in 2008 een systeem tot stand om alle beambten van bij het begin van hun opleiding van een uniform te
31
aan een van haar kernopdrachten. De begroting van de CDRGA voorzag hiervoor een bedrag van 2 miljoen euro. Hiervan werd 1,8 miljoen euro verdeeld onder de verschillende gevangenissen. Naast een vaststaand basisbedrag kregen de inrichtingen een bijkomende som in functie van hun bevolkingscijfer en infrastructuur. De inrichtingen die beschikken over een psychiatrische annex, ontvingen extra bedragen bestemd voor duurzame en niet-duurzame aankopen in het kader van de installatie van de zorgequipes. Met het toegestane bedrag werd aan de lokale directies gevraagd een aantal projecten in te dienen om het welzijn van gedetineerden te verbeteren. De projecten Welzijn startten midden 2007, maar de meeste werden in 2008 gerealiseerd. Hoewel de meeste projecten voornamelijk een directe nood aan investeringsgoederen beogen in te vullen, zijn de gerealiseerde projecten van zeer diverse aard. Opfrissing van de cellen, renovatie van de bezoekzaal of leslokalen, inrichting van een bibliotheek, sportinfrastructuur, aankoop van cursussen, nieuwe wasautomaten, enz. schetsen een beeld van de gerealiseerde projecten Welzijn.
Druggebruik In 2008 werd aan de lokale stuurgroepen drugbeleid (LSGD) voor de eerste maal gevraagd een jaarlijks activiteitenverslag op te stellen. In de ministeriële omzendbrief nr. 1785 van 18 juli 2006 over de drugproblematiek in de gevangenissen was
uitdrukkelijk voorzien dat de Centrale Stuurgroep Drugbeleid (CSGD) een overzicht moet bieden van de ontwikkelingen in het veld en de moeilijkheden bij de tenuitvoerlegging van een plaatselijk beleid. Bovendien bevat het een lijst van de professionele drughulpverleners die in de gevangenis hebben gewerkt tijdens de referentieperiode (in dit geval 2007). Voor het opstellen van dit verslag hebben de drugcoördinatoren een schema voorgesteld om de gegevens in te zamelen en te verwerken. Vervolgens hebben zij de voornaamste lessen samengevat in een verslag ter attentie van de CSGD, de directeurgeneraal van het DG EPI en de minister van Justitie. Van deze eerste versie moet onder meer het volgende worden onthouden: - in 2007 beschikten 78% van de gevangenissen over een LSGD; - de vergaderingen van de LSGD worden vaak bijgewoond door leden van de directie, de PSD en de externe diensten die gespecialiseerd zijn inzake druggebruik; - vertegenwoordigers van het medisch personeel, het bewakingspersoneel en de coördinatoren van de externe netwerken komen minder vaak opdagen; - in de gevangenissen worden voornamelijk initiatieven uitgewerkt rond de eerste opvang van binnenkomende gedetineerden, het verzamelen van informatie over hun antecedenten, het opsporen van virale aandoeningen en de behandeling van de
32
verslavingen; - in de inrichtingen worden specifieke acties ten uitvoer gelegd: CAP in vijf Nederlandstalige gevangenissen, acties 'Boule de neige' in vier Franstalige gevangenissen, projecten 'Agents Relais Santé' en 'Détenus Contacts Santé' die de SES van Hoei op touw heeft gezet, verdeling van voorbehoedsmiddelen, instellen van substitutiebehandelingen voor heroïneverslaafden (methadon, buprenorphine); - twee gevangenissen hebben projecten inzake een 'drugvrije afdeling' ontwikkeld: Ruiselede (B.Leave) en Verviers (vleugel 400/afdeling 469). Daarnaast werd een overzicht van de activiteiten van de coördinatoren drugbeleid in het syntheseverslag opgenomen. Deze werkwijze wordt dit jaar herhaald, want zij is opgenomen in het actieplan 2009 van de CSGD.
Uitbreiding Strategisch Plan Hulp- en Dienstverlening In het kader van de voorbereiding van de verdere invoering van de Basiswet stonden de werkzaamheden van de regionale directie Noord in het teken van de verdere uitbreiding van het Strategisch Plan Hulp- en Dienstverlening aan gedetineerden en de samenwerking met de Vlaamse Gemeenschap. Dit plan beoogt een degelijk aanbod aan hulpverlening, vorming, beroepsopleiding, onderwijs, sport en ontspanning aan gedetineerden.
Niet enkel werd, na de pilootfase, door de Vlaamse partners beslist tot de verdere invoering van dit samenwerkingsmodel in alle resterende inrichtingen van regio Noord (Dendermonde, Ieper, LeuvenCentraal, Leuven-Hulp, Mechelen, Oudenaarde, Ruiselede, Sint-Gillis) maar werd ook het aanbod zelf uitgebreid. Concreet betekent dit dat het DG EPI sinds het najaar van 2008 in de verschillende inrichtingen naast onderwijs-coördinatoren ook medewerkers van de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGGZ) mag verwelkomen. Deze uitbreiding werd door de organisatie van een lokaal startmoment met alle partners in elke inrichting formeel bekrachtigd. Daarnaast vond in samenwerking met de VDAB in maart 2008 een studiedag 'Aan de bak in heel Vlaanderen' plaats en mag ook op dit vlak een gefaseerde uitbreiding van dit aanbod verwacht worden.
Communicatie Activiteitenverslag 2007 De realisatie van het activiteitenverslag 2007 van het DG EPI onderstreepte de belangrijke plaats die aan communicatie was toegekend.
Communicatieplan Optipers 2008 was op vlak van communicatie een sleuteljaar voor de dienst P&O met de lancering van een eigen communicatieplan 'Optipers'. In het kader van een
optimalisatie van de algemene werking van de personeelsdienst focust dit ambitieuze plan zich op de ontwikkeling van een gestructureerde en efficiënte communicatie binnen de dienst P&O zelf en tussen de dienst P&O en de penitentiaire inrichtingen. Om dit te realiseren werd de organisatie van de dienst P&O, zowel intern als extern in haar werking met de buitendiensten, meer transparant gemaakt. De taakverdeling en de respectievelijke verantwoordelijken werden duidelijk gedefinieerd. Een maandelijkse nieuwsbrief, de oprichting van een Frontoffice en het ter beschikking stellen van informatie via het intranet zijn enkele van de initiatieven die voor een transparante informatiedoorstroming moeten zorgen. Naast een transparante organisatie beoogt Optipers een verbetering van het imago van de dienst P&O door een uniforme en snelle werkwijze te implementeren. Zo worden de inhoud en lay-out van onder meer dienstnota’s geharmoniseerd en is er een maximumtermijn van tien dagen ingesteld voor het beantwoorden van vragen van de buitendiensten. Bovendien werkt de dienst P&O aan de verdere ontwikkeling van de organisatiecultuur. Door een positieve werksfeer en arbeidsethos centraal te stellen, wil zij de collegialiteit en integriteit van haar medewerkers verbeteren en de kwaliteit van de dienstverlening verhogen. De overdracht van kennis en juistheid van procedures via een vademecum,
33
coaching voor nieuwe P&O-medewerkers en de organisatie van infosessies voor de buitendiensten moeten een toegankelijk en up-to-date kennisbeheer garanderen. Met Optipers wil de dienst P&O ook een draagvlak creëren voor de ontwikkeling van een proactief personeelsbeleid. In het kader van de ontwikkeling van een efficiënte en gestructureerde communicatie werd ook aan de optimalisatie van communicatietools (intranet, outlook, enz.) aandacht besteed. Met de conceptualisatie van Optipers als centraal organisatorische doelstelling werd een grote stap vooruit gezet in de uitbouw van een aangepast en modern HR-beleid, een belangrijke operationele focus in het managementplan van het DG EPI. De realisatie van Optipers is echter geen sprint. Aangezien de voorziene veranderingen niet alleen van groot belang zijn, maar bovendien een heuse mentaliteitsverandering naar een modern en efficiënt personeelsbeheer inhouden, zullen enkele jaren nodig zijn om Optipers in volle werking te zien slagen. Met de geleverde inspanningen om over een voltallig personeelskader te beschikken, is alvast een sterke basis gelegd om de doelstellingen te realiseren.
DVD penitentiair beambte Een intense communicatieve inspanning werd in 2008 geleverd door de dienst P&O om het beroep
Organisatie van twee studiedagen voor penitentiair assistenten
van penitentiair beambte (PB) in de verf te zetten. Penitentiair beambten vormen het hart van de 33 gevangenissen binnen het DG EPI. De laatste jaren was er een groot tekort aan penitentiair personeel en dan vooral aan PB’s. In haar taak om personele middelen ter beschikking te stellen en zo een optimale werking van de gevangenissen te verzekeren, heeft de dienst P&O in 2008 haar inspanningen om dit personeelskader op te vullen geïntensifieerd. Om zoveel mogelijk mensen te bereiken, gebeurt de aanwerving van penitentiair beambten via vier verschillende pistes: statutaire aanwerving via Selor, contractuele aanwerving via Selor, contractuele aanwerving via spontane kandidatuur en beroep doen op de interne markt.
Om de kwaliteit van de dienstverlening te verzekeren en te verbeteren, besliste het CFPP in 2008 om per semester een studiedag te organiseren voor Franstalige penitentiair assistenten. Dit laat hen toe samen te komen en ervaringen uit te wisselen. Deze dagen vonden dit jaar plaats in maart en oktober. Op de eerste studiedag stonden zowel het thema 'gerechtelijke vervolging conform de bepalingen van de Basiswet' als het thema 'mentorschap' centraal. In samenspraak met iedereen werd een onderwerp vastgelegd voor de volgende studiedag. Deze dag stond volledig in het teken van het delen van 'best practices' in personeelsbeheer. De komst van een chef uit Frankrijk en een chef-adjudant uit Luxemburg liet toe om over de grenzen heen te kijken en bij te leren. Gezien de grote meerwaarde van uitwisseling van ervaringen en werkwijzen, zullen er bovendien in de toekomst studiereizen tussen België, Frankrijk en Luxemburg georganiseerd worden. Goede penitentiaire werkwijzen zullen daar in detail geanalyseerd worden om deze daarna hopelijk in de Belgische gevangenissen te implementeren.
Ondanks deze grote inspanningen blijft de opvulling van dit personeelskader problematisch. Kandidaten hebben vaak een verkeerd beeld van de functie als penitentiair beambte. Ter promotie van het beroep heeft de dienst P&O in 2008 een document opgesteld waarin de functie en bijhorende taken uitgebreid beschreven worden. Om deze communicatieve inspanningen extra kracht bij te zetten, werd in samenwerking met Selor, het centraal bestuur en beide opleidingscentra een informatieve DVD gemaakt waarin de belangrijkste aspecten van het beroep aan bod komen. Geïnteresseerden kunnen de film bekijken op de site van Selor tijdens de inschrijvingsperiode voor de selectie van PB.
34
Budget Tijdige voorlegging rekeningen CDRGA De boekhoudkundige werking van de CDRGA werd in 2008 sterk verbeterd. Als staatsdienst met afzonderlijk beheer heeft de CDRGA een afzonderlijke boekhouding, die gebeurt volgens de gebruikelijke regels van het dubbel boekhouden. Net zoals andere staatsdiensten met afzonderlijk beheer is zij verplicht haar rekeningen toe te zenden aan het Rekenhof voor 30 juni van het daaropvolgende jaar. De CDRGA kende op dit vlak in het verleden nogal wat problemen en slaagde er de vorige jaren niet in haar rekeningen tijdig voor te leggen. De oprichting van een Beheerscommissie van de CDRGA in 2007 was een goede aanzet om het probleem in 2008 op te lossen. Om de procedure voor de uitwerking en de voorlegging van de jaarrekeningen te optimaliseren, heeft de Beheerscommissie de overzichten van de uitgaven en ontvangsten, de vermogensrekeningen, de balans en de resultatenrekening van het jaar 2007 goedgekeurd op 29 mei 2008. Deze werden overgemaakt aan minister Vandeurzen en de Federale Overheidsdienst Financiën. De CDRGA slaagde er vervolgens voor het eerst in haar rekeningen tijdig voor te leggen aan het Rekenhof.
35
36
De buitendiensten
Inleiding & activiteiten 2008
37
38
Inleiding
Met 15 inrichtingen in Vlaanderen, 14 in Wallonië en 2 in Brussel, telt gevangenissen. Daarnaast is er in Paifve een centrum voor sociaal verweer centrum voor de voorlopige plaatsing van minderjarigen. Bovendien worden voorbehouden voor de administratie van de strafinrichtingen in twee inrichtingen beheerd door het Waals Gewest, te Bergen en Doornik.
België in totaal 31 en in Everberg een een aantal plaatsen voor sociaal verweer
De Belgische strafinrichtingen kunnen worden ingedeeld in twee categorieën: de arresthuizen en de strafhuizen. Een arresthuis is een plaats waar personen verblijven die nog niet berecht zijn, maar opgesloten zitten overeenkomstig de wet betreffende de voorlopige hechtenis (de beklaagden). In de strafhuizen worden personen geherbergd die veroordeeld zijn tot de uitvoering van een vrijheidsberovende straf of die een andere maatregel ondergaan. Om te beantwoorden aan de almaar toenemende overbevolking is dit onderscheid verwaterd.
.. .
Er bestaan drie types strafhuizen: open inrichtingen met een geringe veiligheidsomkadering. Het opvoedingsregime is gebaseerd op een vrijwillig aanvaarde discipline waar gebruik gemaakt wordt van minieme dwangmiddelen halfopen inrichtingen met beveiligd regime tijdens de nacht en tewerkstelling in open lucht of in de werkplaatsen overdag gesloten inrichtingen waar een permanent beveiligingsregime met versterkte bewakingsmaatregelen (een omheiningmuur, traliewerk, detectietoestellen, enz.) wordt georganiseerd voor gedetineerden die niet kunnen doorverwezen worden naar een open of halfopen strafinrichting. Een inrichting voor sociaal verweer is bedoeld voor de geïnterneerden die door de Commissies tot Bescherming van de Maatschappij worden aangewezen met het oog op een aangepaste
39
psychiatrische behandeling. Een centrum voor het voorlopig plaatsen van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd is een instelling voor jongeren die ernstige feiten hebben gepleegd en waarvoor geen plaats is binnen de gemeenschapsinstellingen.
Opleidingscentra Het Penitentiair Centrum voor Basisopleiding (PCBO), het Centre de Formation du Personnel pénitentiaire (CFPP) en het Vervolmakingsinstituut der Penitentiaire Kaders (VIPK) zijn de drie opleidingscentra binnen het DG EPI. De aangeboden opleidingen bestaan enerzijds uit een basisopleiding en anderzijds uit permanente vorming. Het PCBO te Brugge verzorgt de basisopleiding voor beginnende Nederlandstalige penitentiair beambten (PB’s). Het CFPP te Marneffe neemt deze verantwoordelijkheid op zich voor beginnende Franstalige penitentiair beambten. Deze opleidingen hebben als doel mannen en vrouwen op te leiden tot verantwoordelijke penitentiaire personeelsleden die niet alleen in staat zijn detentie op een professionele en gecontroleerde manier te beheren, maar ook gedetineerden te helpen bij het voorbereiden van hun reïntegratie in de samenleving. De basisopleiding, die in 2007 grondig hervormd werd, houdt in dat toekomstige PB’s gedurende drie maanden een opleiding volgen die afwisselend in de opleidingscentra en in de verschillende penitentiaire inrichtingen plaatsvindt. Een deel van de opleiding speelt zich dus af op het terrein zelf, waarbij ervaren
penitentiair beambten de rol van individuele begeleider op zich nemen. Dit mentorschap is een zeer belangrijke pijler van de hervormde basisopleiding. Pas nadat deze intensieve stageperiode is afgerond, treden de PB’s in dienst. Met het oog op een voortdurende verbetering en vooruitgang voorziet het DG EPI naast de basisopleiding nog andere diverse opleidingen voor zijn personeel. In het kader van permanente vorming verzorgen het VIPK te Merksplas en het CFPP in Marneffe voortgezette opleidingen voor zowel penitentiair als niet-penitentiair personeel. Ook specifieke opleidingen, zoals voor het personeel van de Afdelingen Individuele Bijzondere Veiligheid (AIBV) te Brugge en Lantin, worden aangeboden. Het VIPK en het CFPP staan bovendien in voor de organisatie van zogenaamde 'introductiedagen' voor recent in dienst getreden personeelsleden van de directie, de psychosociale en administratieve diensten van de gevangenissen.
40
Andenne De gevangenis van Andenne werd geopend in 1997 en is een strafhuis met een gesloten regime. Het merendeel van de veroordeelden die er verblijven, ondergaat lange straffen.
Personeel Negentien beambten hebben een tweedaagse opleiding over bewustmaking van de problematiek rond multiculturaliteit op de werkvloer gevolgd. Het gebeuren werd in goede banen geleid door een doctor in de psychologie van de universiteit van Luik, gespecialiseerd in immigratie. Het was de bedoeling dat er tijdens deze twee dagen nagedacht zou worden over de omgang met gedetineerden en collega’s van diverse herkomst en met hun eigenheid. Zo zou een stand van zaken opgemaakt worden over het begrip diversiteit en hoe ermee om te gaan om een beter samenleven mogelijk te maken. De beambten hebben tweemaal de gelegenheid gehad om de gevangenisimam te ontmoeten en met hem over algemene, meer specifieke of soms zelfs gevoelige onderwerpen zoals de ramadan te praten. Bepaalde traditionele gebruiken kunnen tot conflicten leiden met de werkindeling van de beambten. Personeel en gedetineerden komen vaak tegenover elkaar te staan door een gebrek aan kennis van de ander. Via de ontmoetingen met de imam leren de beambten de cultuur waar zij mee te maken krijgen beter begrijpen, de gedetineerde anders te
41
benaderen en dus hun taak te optimaliseren. De directie moedigt trouwens de betrokkenheid en deelname van het bewakingspersoneel aan, hetzij aan de activiteiten voor de gedetineerden, hetzij aan opleidingen die in onmiddellijk verband staan met de problemen waar zij bij het uitoefenen van hun taak mee geconfronteerd worden. Dankzij deze verschillende initiatieven ontstaat geleidelijk een dynamiek van verandering in de gevangenis. Het personeel kon een opleiding herstelrecht volgen. Het doel van dit initiatief is hen in de toekomst deel te laten nemen aan nieuwe op 'herstelrecht' georiënteerde activiteiten, en zo het begrip verder te integreren in de structuur en in het detentiebeheer.
Gedetineerden De penitentiaire inrichting in Andenne probeert activiteiten te organiseren die gelijklopen met evenementen buiten de gevangenismuren. Hierdoor worden de gedetineerden niet alleen betrokken bij deze activiteiten, maar kunnen zij ook voor enkele uren een band creëren tussen het gevangenisleven en de maatschappij erbuiten. In 2008 werden verschillende activiteiten voor de gevangenen georganiseerd. Tijdens de 'fêtes de la musique' vonden twee concerten plaats. Van de 400 gedetineerden hebben er zich 100 ingeschreven en hebben er 77 daadwerkelijk het optreden
bijgewoond. Verschillende aanwezige media waren laaiend enthousiast over het gebeuren. De organisatie kende weinig moeilijkheden. Het personeel was zeer bereidwillig en heeft de handen uit de mouwen gestoken. 'La fureur de lire' is een promotieactie voor het boek, die elk jaar op nationaal niveau plaatsvindt. Mina Oualhadj, een Brusselse van Marokkaanse afkomst, was te gast in de gevangenis te Andenne om met een groep gedetineerden van gedachten te wisselen over haar werk. Een gedetineerde beet de spits af met een korte samenvatting van het boek. Aansluitend lichtte de schrijfster sommige passages toe en beantwoordde vragen uit het publiek. Vijf gedetineerden hadden het boek gelezen, waardoor zij meer specifieke vragen konden stellen. Het debat werd verbreed en er werden interessante meningen uitgewisseld. Zij spraken onder meer over het isolement veroorzaakt door de scheiding van het vaderland, de moeilijke confrontatie tussen een migrantenfamilie en de Westerse cultuur, de onjuiste interpretatie van de Koran door lieden die haat prediken en de plaats van de Maghrebijnse vrouw. De ontmoeting verliep in een sfeer van gemoedelijkheid en groot respect. Er werd een moderator gekozen uit de gedetineerden om de deelnemers zo goed mogelijk te begeleiden. Ter gelegenheid van de actieweek tegen racisme en discriminatie werden twee evenementen georganiseerd. Een groep gedetineerden heeft een
42
jury samengesteld die voor een wedstrijd een reeks kortfilms beoordeeld heeft. De toegezonden DVD’s werden in een leslokaal voor de gedetineerden afgespeeld. Hun beoordelingen werden per post naar de jury buiten de muren gestuurd en toegevoegd aan andere meningen. Er werd een ontmoetingsmiddag opgezet voor de gedetineerden die in de gevangeniswerkplaats werken en ondernemingen waarmee samengewerkt wordt of die hierin geïnteresseerd zouden zijn. Twee groepen die anders volledig gescheiden leven, werden zo met elkaar in contact gebracht. Zij ontdekten elkaars werk en wisselden van gedachten over hun eigen moeilijkheden. De idee voor deze ontmoeting is ontstaan uit de vaststelling dat arbeid belangrijk is voor de gedetineerden. Door arbeid kunnen zij de nefaste gevolgen van hun opsluiting ontlopen door een link met de realiteit van de buitenwereld te bewaren. Zij krijgen verantwoordelijkheid en eventuele professionele vaardigheden blijven bewaard. Ook is het een mooie gelegenheid om enige financiële middelen te verwerven ter voorbereiding op hun vrijlating en om de burgerlijke partij te vergoeden, maar ook om zich later op de arbeidsmarkt te kunnen herpositioneren en zo de kansen op een succesvolle reïntegratie te verhogen.
FOCUS EEN KRIBBE IN DE GEVANGENIS Een kribbe in de gevangenis: een reële nood?
- Toegankelijk voor zieke kinderen
Vervolgens werden de mogelijke manieren om aan deze verzuchtingen tegemoet te komen onderzocht. Er zijn steeds meer jonge personeelsleden bij de Verschillende oplossingen dienden zich aan, maar administratieve medewerkers en de bewakers. De de meest voor de hand liggende en haalbare lijkt een personeelsdienst krijgt regelmatig de vraag om het samenwerking met het Office de Naissance et de werkrooster aan te passen, hoofdzakelijk om l'Enfance (ONE) en een al bestaande opvangfamiliale redenen (moeilijkheden met kinderopvang, structuur. Met een dergelijke overeenkomst zou het te weinig en te dure plaatsen). De idee dat de obstakel van de oprichting van een nieuwe werkgever in kinderopvang zou voorzien, is ontstaan infrastructuur omzeild worden, en zou er bekwaam vanuit de zorg voor een proactief personeelsbeheer. personeel ter beschikking zijn dat reeds in dienst is. De problemen van het betrokken personeel zouden Dat neemt niet weg dat de gevangenis de kosten hiermee voor een groot deel opgelost zijn, en van eventuele aanpassingswerken zal moeten ontspannen werken zou de motivatie van de dragen. Bovendien moet bij een dergelijke elke gereserveerde plaats beambten doen toenemen. Kortom, een dergelijk overeenkomst daadwerkelijk betaald worden, ook als zij niet project zou aanzienlijk de aanwezigheid bevorderen. ingenomen wordt.
Welke procedures zijn er gebruikt om het Moeilijkheden? project vorm te geven? In eerste instantie leek het belangrijk om stellingen te toetsen bij alle personeelsleden via een enquête. De respondenten toonden veel interesse in opvang die aan de volgende criteria zou voldoen: - Opvang voor kinderen tot 6 jaar - In blokken van 6 tot 14u, 8 tot 16u en 14 tot 22u - 365 dagen per jaar geopend
Het grootste struikelblok is het financiële aspect. De gevangenis zal over een buitengewone begroting moeten beschikken om de gekozen oplossing uit te werken. Het dossier is doorgestuurd naar de centrale administratie om onderzocht te worden en een verder verloop te bepalen. De moeilijkheden die de vaststellingen en de
43
personeelsenquête aan het licht brachten, keren vaak terug. De talrijke aangekondigde wervingsprocedures doen vermoeden dat deze problematiek zal blijven aanslepen. Gelet op de huidige bekommernis om een efficiënt beleid inzake personeelsbeheer is dit een positieve investering voor de toekomst.
Antwerpen werden grondig onder de loep genomen in 2008. Het directieteam koos er bewust voor om een participatief model in te voeren waarbij alle geledingen van de organisatie gekend en erkend worden in hun expertise. Deze keuze ligt in de basisovertuiging dat het personeel een groot creatief kapitaal in handen heeft dat gericht kan ingezet worden om bestaande werkingen te verbeteren en bijkomend te zoeken naar innovatieve ideeën. De overlegstructuren met de Vlaamse Gemeenschap werden opgesplitst in drie niveaus: het beleidsoverleg, intermediair en operationeel overleg.
De gevangenis van Antwerpen werd in 1855 gebouwd, maar werd wel volledig gerenoveerd. Zij is voornamelijk bestemd als arresthuis, maar beschikt eveneens over een psychiatrische annex en een vrouwenafdeling.
Personeel De bestaande overlegstructuren, zowel voor het bewakingskader als het administratief personeel,
De penitentiair beambten zijn als eerstelijnsmedewerkers actief betrokken bij de deeldomeinen van de Vlaamse Gemeenschap. Ook het overleg tussen de kwartierchefs werd verbeterd. Bijkomend wordt minstens tweemaal per jaar een participatievergadering belegd met de penitentiair beambten, voorgezeten door de kwartierchef. Alle informatie uit deze overlegstructuren wordt teruggekoppeld naar de penitentiair assistenten en de directie. Tijdens de opmaak van het operationeel plan 2007-2008 werd duidelijk dat er nood was aan een teamoverschrijdend overleg. Team-to-Team werd in het leven geroepen en is een overlegforum waarin alle diensthoofden vanuit bewaking en de administratie samen aan tafel zitten. Het Team-to-Team focust op
44
de aanpak van teamoverschrijdende problemen en de voorbereiding en opvolging van het operationeel plan. In het najaar van 2008 ging de lokale opleiding Conflict- en agressiebeheersing van start als deel van een integraal beleid rond dit thema en dat door het DG EPI werd uitgewerkt. Dit beleid is erop gericht om het aantal incidenten te verminderen (preventie), de onvermijdelijke incidenten op een zo laag mogelijk niveau af te handelen (beheersen) en de nazorg te verzekeren (o.a. opvang bieden). In 2008 hebben 184 personeelsleden van het bewakingskader het theoretische luik van de opleiding gevolgd.
aspecten rond detentie. De eerste opsluiting vormt voor velen een schok en brengt onzekerheid en vragen met zich mee over de praktische werking van de gevangenis. Een goed onthaal bestaat erin gedetineerden bij aanvang van hun opsluiting goed te informeren rond het verloop van hun detentie. De informatie moet bondig, toegankelijk en gedoseerd zijn en op de juiste momenten worden verspreid. Leden van justitie, de Vlaamse Gemeenschap en vzw De8, gespecialiseerd in beleidsadvies rond diversiteit, werkten daarom samen aan een nieuwe onthaalprocedure. Ook de inkomende gedetineerden zelf werden bevraagd en betrokken bij de evaluatie na een experimentele fase.
Alle onthaalaspecten werden onder de loep Sinds mei 2008 is een VDAB-consulent werkzaam in genomen: de eerste wachtzaal, de griffie, het bad, de gevangenis van Antwerpen. Het voorbije jaar gaf de medische dienst, de psychosociale dienst, enz. In deze persoon advies aan 278 gedetineerden, de gevangenis zijn universele pictogrammen waarvan 76 niet-Belgen, 195 gedetineerden met de voorzien zodat gedetineerden die geen Belgische Belgische nationaliteit en 7 niet geregistreerd. In landstaal spreken of die niet kunnen lezen, toegang totaal zijn 17 personen effectief aan het werk en zijn hebben tot de informatie die voor hen is bedoeld. paste de gevangenis haar 52 mensen uitgestroomd naar werkloosheid, interim Daarnaast onthaalbrochure aan voor gedetineerden. De of opleiding. brochure werd naar elf talen vertaald en eveneens voorzien van de herkenbare pictogrammen. Gedetineerden Bovendien werd ook de bezoekersbrochure geüpdatet en in de inkom werd een elektronische De gevangenis van Antwerpen lanceerde in 2008 informatiekrant geïnstalleerd. een nieuwe onthaalprocedure voor gedetineerden. Aangezien deze gevangenis een arresthuis is, komen de gedetineerden hier vaak voor de eerste In 2008 werden de twee bestaande leslokalen keer in contact met het juridisch apparaat en met alle gerenoveerd en werd een nieuw leslokaal voorzien.
45
De leslokalen kregen een nieuwe lik verf en werden ingericht met nieuw meubilair en laptops. Deze investering werd gedragen door justitie, een gift via CAW Metropool, Consortium voor volwassenenonderwijs en het projectenfonds algemeen onderwijsbeleid van de stad Antwerpen. De lokalen vormen op die manier een stimulerende leeromgeving en zijn aangepast aan de hedendaagse noden. In deze lokalen kunnen gedetineerden permanent informaticacursussen en Nederlands voor laaggeschoolden volgen. Via het ‘Open leercentrum’ wordt ook Nederlands voor gevorderden aangeboden.
In samenwerking met vzw De Rode Antraciet en de provinciale sportdienst van Antwerpen bracht de Fitbus in november 2007 een bezoek aan de gevangenis van Antwerpen. Op de eerste testdag werden er 43 deelnemers getest. De hertest vond plaats in januari 2008. Aan de hand van een fietstest worden de fysieke conditie en het vetpercentage van de deelnemers gemeten. Aan de hand van individuele trainingsschema’s moeten de deelnemers in tien weken één fitheidniveau stijgen. De gedetineerden in de gevangenis van Antwerpen scoorden met een gemiddelde score van 2,6 iets hoger dan het Vlaamse gemiddelde. Daarnaast konden de deelnemers ook ‘Start to Run’ volgen en werden avonden rond gezonde voeding en rugscholing georganiseerd.
voor de geïnterneerden op de psychiatrische annex zijn gericht naar de zwaksten met een driewekelijkse aparte wandeling en dagelijkse activiteiten op de dagzaal. Daarnaast kunnen zij ook andere activiteiten volgen zoals de gespreksgroep actualiteit, conditietraining, praatgroep, tai chi, beeldende vorming, primitieve dansexpressie, yoga, sociale vaardigheidstraining, kooktherapie en gezelschapsspelen.
In 2008 werd het zorgteam in de gevangenis van Antwerpen uitgebreid met een extra psycholoog, maatschappelijk assistent, opvoeder en ergotherapeut. De werking van de zorg werd in een conceptnota omschreven waarbij de klemtoon ligt op de doorverwijzing van cliënten naar de psychiatrische inrichtingen. Dankzij het extra personeel is het zorgprogramma voor de geïnterneerden, die op de psychiatrische annex verblijven, gevoelig uitgebreid. Iedere dag kunnen zij activiteiten volgen waarbij zij positieve keuzes kunnen maken. Het aanbod is uitgetekend in samenwerking met de dienst activiteiten en de sportpromotoren, waarbij er bewust gekozen wordt voor interne en externe expertise. De activiteiten
46
FOCUS EEN WILLEKEURIGE DAG UIT HET LEVEN VAN EEN TOP-COACH In de gevangenis van Antwerpen ging in 2008 het TOP-coachingproject van start. TOP staat voor Terug Op Pad na detentie. Deze coach is verantwoordelijk voor de begeleiding van ex-gedetineerden tijdens hun terugkeer naar de vrije samenleving. Een Topcoach aan het woord...
.
7:00 Ik moet me haasten. Ik wil naar Ali. Hij heeft een afspraak bij de VDAB in Schoten om informatie te krijgen over een opleiding. Ali is een schoolverlater, slecht ter taal en moeilijk in beweging te krijgen. Hij woont bij zijn ouders maar ligt voortdurend in conflict met zijn vader.
.
7:45 Ik bel aan. Zijn vader doet open en begint onmiddellijk te roepen dat Ali nog in zijn bed ligt, dat hij het beu is en dat ik moet zorgen dat Ali alleen kan gaan wonen. Ik probeer de gemoederen te bedaren en krijg Ali uit zijn bed.
.
8:15 We stappen naar het busstation en vertrekken, een half uur te laat, richting Schoten. Ik probeer een gesprek op gang te krijgen rond afspraken nakomen, maar krijg niet meer dan gebrom en gezucht als antwoord. Ik laat hem maar wat soezen.
.
9:00 De infosessie is gelukkig nog niet gestart en we krijgen alle informatie. Ondertussen krijg ik telefoon van de directie van de school van Wim. Hij moet zich dringend terug gaan inschrijven. Ik bel Wim onmiddellijk op en hij belooft me om vandaag nog naar school te gaan.
.
11:00 Ali is uiteindelijk toch niet geïnteresseerd in de opleiding en we keren terug naar huis. Het gesprek verloopt nu wel vlotter en we besluiten om actie te ondernemen om werk te vinden. We oefenen op de bus hoe hij zich kan voorstellen in de interimkantoren.
.
11:45 Er zijn veel interimkantoren in de buurt van het busstation en we starten de zoektocht naar werk. Ik laat hem het woord voeren en sta op de achtergrond mee te luisteren. Ik geef hem telkens feedback zodat hij leert hoe hij zich het best voorstelt en gedraagt. Helaas is er nergens onmiddellijk werk voor Ali en de moed zakt hem in de schoenen. Ik probeer hem te motiveren om dit elke week opnieuw te doen en maak een afspraak voor morgen. Morgen wil ik met hem diepgaander praten over zijn interesses en competenties. Zonder kwalificaties is het moeilijk om werk te vinden. Een opleiding zou hem meer kansen
47
kunnen geven.
. .
13:00 Lunchpauze op mijn bureau. Ondertussen lees ik mijn mails en zie dat mijn coördinator een nieuwe aanmelding heeft doorgestuurd. 13:30 Tijd voor overleg met mijn collega over een dossier. Een dakloze jongere binnenkrijgen in de opvangcentra blijkt niet zo vlot te verlopen. We zijn gelukkig gesetteld in een Centrum voor Algemeen Welzijnswerk waardoor we collega’s hebben om raad te vragen over de opvangmogelijkheden in Antwerpen.
. .
14:00 Ik ga naar de gevangenis. 14:30 Ik heb een kennismakingsgesprek met de nieuwe aangemelde jongere Omar. Ik leg uit wie ik ben, wat hij van mij kan verwachten en wat ik van hem verwacht. Omar geeft aan dat hij eigenlijk geen hulp nodig heeft, behalve dan om een eigen stek te vinden. Zijn ouders willen hem niet langer onderdak bieden. Ik spreek af om hem later deze week opnieuw op te zoeken en dan verder af te spreken hoe de coaching er zou kunnen uitzien.
.
15:00 Davy komt op gesprek. We hebben al verschillende keren met elkaar gesproken en hij geeft aan de coaching te kunnen gebruiken bij het vinden van werk, een woning en het beheer van zijn financiën. Ik merk op dat hij een conflictueuze relatie heeft met zijn ouders en dat hij de inzet van zijn moeder mist. Ik wil hier in dit gesprek verder op doorgaan, omdat ik wel voel dat hij ondersteuning van zijn ouders nodig heeft. In dit gesprek vertelt Davy over zijn jeugd, zijn verdriet en zijn boosheid. Ik ben vooral een luisterend en begrijpend oor. Toch kan ik ook duiden wat de moeder nu wel voor hem doet en kan hij dit ook horen. Ik krijg uiteindelijk de toestemming om contact op te nemen met zijn ouders.
.
16:00 Ik bel naar Wim om te horen hoe het op school is verlopen. Hij neemt niet op en ik bel naar de moeder van Davy om een afspraak te maken. Ze is heel gelukkig met mijn telefoontje en we maken een afspraak voor morgenavond.
.
deze hulp kan er vertrouwen groeien en kan Omar meer coaching aanvaarden. We bespreken ook de tegenslag met Wim en Ali. Ik krijg concrete suggesties en ik zie aanknopingspunten om morgen met hen verder te werken.
.
17:30 Rachid kan vandaag de gevangenis verlaten. Ik ga hem opwachten. Het is koud en hij heeft enkel een T-shirt aan. Ik neem hem mee naar het café en trakteer hem op een warme thee. Ondertussen laat ik hem naar zijn ouders bellen zodat ze hem kunnen komen ophalen en een trui kunnen meebrengen. We praten wat over koetjes en kalfjes en over zijn plannen voor vandaag en morgen. Hij wil vooral bij zijn familie zijn en we spreken dan ook af om elkaar pas binnen drie dagen terug te contacteren.
.
18:30 De ouders van Rachid zijn er. Ze zijn heel dankbaar voor mijn steun en vertrekken met Rachid naar huis. Ik keer ook huiswaarts. Het is een lange en goedgevulde dag geweest en morgen staat er weer heel wat op het programma.
16:30 Wim belt me terug en vertelt me lacherig hoe hij ruzie heeft gemaakt met de directie van de school. Hij wil nooit meer naar die school. Zucht. We spreken af dat hij morgenmiddag naar mijn bureau komt. Ik bel naar mijn coördinator om de nieuwe aanmelding te bespreken. Ze raadt me aan om met de beperkte motivatie van Omar te starten en enkel rond ‘het zoeken van een woning’ te werken. Vanuit
48
Arlon Aarlen
De gevangenis van Aarlen is gebouwd in 1867 en bestaat uit een arresthuis en een strafhuis. De gevangenis ligt in het uiterste zuiden van het land. Zij vangt hoofdzakelijk veroordeelden op uit Brussel, Luik, Charleroi en omgeving en een aanzienlijk aantal vreemdelingen die niet over een geldige verblijfsvergunning beschikken. Door deze eigenheid is de in- en uitstroom zeer groot.
Personeel Het personeel is traditioneel afkomstig uit het centrum en het noorden van de provincie Luxemburg, en tegenwoordig in toenemende mate ook uit de provincies Namen, Luik, Henegouwen en Waals-Brabant. De lange dagelijkse verplaatsingen liggen aan de basis van het groot aantal mutatieaanvragen en het daaruit voortvloeiende sterke personeelsverloop. Op jaarbasis moet met een turnover van om en bij de 30% worden gerekend. Met deze eigenheid in het achterhoofd, personeelsdienst van het verdubbelt de gevangeniswezen de inspanningen om de openbare dienst in Aarlen op volle kracht te handhaven, zoals elders. Daarom worden
49
regelmatig regionale tests voor de werving van contractuelen ingericht. Om de nieuwelingen te integreren in het tempo dat de dienst vereist, wordt er een plaatselijke opleiding aangeboden, onafhankelijk van de basisopleiding in het CFPP in Marneffe.
Gedetineerden Omdat de inrichting de gedetineerden slechts een beperkt aantal arbeidsplaatsen kan aanbieden, besteedt zij veel aandacht aan initiatieven vanuit het verenigingsleven om tegemoet te komen aan de behoeften op het vlak van opleiding, sport, cultuur en sociale aangelegenheden. Zo werd bijvoorbeeld het project 'Boule de neige' opgestart door vzw Modus Vivendi, waarin aan drugpreventie werd gedaan met de hulp van andere gedetineerden. Het idee was om met voormalige gebruikers lokaal preventiewerk te verwezenlijken. De rol van deze gedetineerden bestond erin de druggebruikers
50
voor te lichten over de gevaren van hun gewoonte, manieren om die risico’s in te perken, en hen in te lichten over de beschikbare diensten die hen kunnen helpen. Los van het opvoedende aspect, heeft dit project enkele specifieke moeilijkheden van projecten in een penitentiaire omgeving aan het licht gebracht. Het gaat hier om vreemdelingen die een gebrekkige of geen kennis hebben van het Frans, de belemmeringen om vrij in de inrichting te bewegen, de moeilijke motivering van gedetineerden voor een project of de concurrentie tussen activiteiten waarbij de ene meer opbrengt dan de andere.
FOCUS SPECIFIEKE OPLEIDING VOOR NIEUW PERSONEEL In de algemene voorstelling werden de geografische ligging van de inrichting en de herkomst van het personeel als redenen gegeven voor het feit dat in een personeelsbestand van een honderdtal beambten jaarlijks een dertigtal nieuwe beambten moesten worden ingepast. Het gaat meestal om jonge mensen, geworven om onvoorbereid beambten te vervangen die een mutatie naar inrichtingen dichter bij hun woonplaats verkregen hebben. Omdat deze onafgebroken mutatiestroom tot een gebrek aan ervaren personeel leidt, wat niet kan gecompenseerd worden door de basisopleiding, hebben de penitentiair assistenten een plaatselijk opleidingsprogramma ontwikkeld, dat voorrang geeft aan contractuele medewerkers. Het programma neemt drie dagen in beslag en wordt hoofdzakelijk geleid door een penitentiair assistent, voor wie dit een prestatiedoelstelling van zijn persoonlijke ontwikkelcirkel is. De leidinggevenden van de verschillende diensten worden uitgenodigd om hun functie binnen de inrichting voor te stellen, met de klemtoon op de aanvullende en synergetische aard van hun taken. Het programma mag dan niet bedoeld zijn ter vervanging van de basisopleiding in het CFPP, maar toch evalueren de nieuwelingen het als een noodzakelijk praktisch en theoretisch referentiekader. Dit programma spitst zich voornamelijk op twee belangrijke teksten toe: - de Basiswet voor de algemene benadering van de opsluiting met inachtneming van de rechten en plichten van de gedetineerden - het huishoudelijk reglement om op plaatselijk niveau de wettelijke beginselen toepasbaar te maken
51
Daarnaast snijden specifieke sessies van de permanente opleiding, die toegankelijk zijn voor alle beambten, thema's van de dagelijkse werkpraktijk aan. De tuchtprocedure tegen gedetineerden is hiervan een voorbeeld. Aan de hand van de analyse van voorbeelden en van individuele oefeningen en groepsoefeningen, worden de beambten attent gemaakt op de complexiteit van een kwalitatieve benadering, van het verslag aan de directeur tot de tuchtsanctie. De opleiding van het personeel is ongetwijfeld de bepalende factor in de ontwikkeling van de penitentiaire inrichting.
Brugge Personeel Via het ‘train-de-trainerprincipe’ startte de opleiding rond conflict- en agressiebeheersing. Het operationeel plan van de inrichting kreeg een ruime plaats binnen de ontwikkelcirkels. Een eerste groep penitentiair assistenten doorliep een teamopleiding en ook hier kwam het operationeel plan aan bod.
Gedetineerden
Het penitentiair complex te Brugge werd in 1991 geopend en is daarmee een van de modernste van het land. Het is bovendien een van de grootste Belgische gevangenissen waar zowel veroordeelden als beklaagden verblijven. Het complex bevat eveneens een afdeling voor vrouwelijke gedetineerden, waarbij de moeders hun kind tot de leeftijd van drie jaar bij zich kunnen houden. Het penitentiair complex beschikt ook over een medisch centrum.
In 2008 werd stilaan meer de nadruk gelegd op attest- en diplomagericht onderwijs voor gedetineerden. De lestijden in het educatief centrum werden aangepast om het aantal attesten te verhogen. Een vijftiental gedetineerden startten daarnaast met een beroepsopleiding elektrotechnisch installateur. Deze opleiding kwam tot stand in nauwe samenwerking met het Vrij Technisch Instituut in Brugge. Om meer privacy te kunnen bieden aan gedetineerden die in een duocel verblijven, werd geïnvesteerd in de aankoop van 'lockers'. Op die manier kunnen gedetineerden een deel van hun persoonlijke voorwerpen veilig opbergen.
52
Infrastructuur 2008 was het jaar van de volledige renovatie van de keuken. De keuken was verouderd en voldeed niet meer aan de moderne normen. Daarnaast waren vernieuwing en onderhoud van de grotendeels platte daken van het complex noodzakelijk. Een cateraar zorgde tijdens de werken voor de maaltijden. De werken zullen in 2009 worden verdergezet. Het cellenblok die de Afdeling Individuele en Bijzondere Veiligheid zou worden, onderging de nodige aanpassingen en verfraaiingen. Daarnaast werd werk gemaakt van enkele grote lastenboeken die de komende jaren moeten leiden tot een vernieuwing van de telefooninstallatie en van een groot deel van de technische installaties en technische beveiliging van het penitentiair complex te Brugge. Penitentiair beambten zullen in de toekomst de meeste kledingstukken van hun uniform krijgen tijdens hun basisopleiding. Daarom richtte het PCBO een kledijmagazijn in.
53
FOCUS AFDELING INDIVIDUELE BIJZONDERE VEILIGHEID Binnen het DG EPI werd beslist om afdelingen met verhoogde veiligheid te openen in de gevangenissen van Brugge en Lantin. Deze afdelingen richten zich in eerste instantie tot gedetineerden die aanhoudende extreme gedragsproblemen stellen die gepaard gaan met agressie ten aanzien van personeelsleden en/of medegedetineerden. In Brugge opende deze afdeling in juni 2008. Deze situeert zich in de gebouwen van het eerdere kwartier verscherpte beveiliging, die met dit doel volledig gerenoveerd werd. De sectie werd zo ingericht dat alle activiteiten, ook bezoeken van externen, op de afdeling zelf kunnen doorgaan. Het personeel vormt het belangrijkste werkinstrument van de afdeling. Het zorgteam van de afdeling bestaat uit een opvoedster, een halftijdse psycholoog, een halftijdse maatschappelijk assistent en een deeltijdse psychiater. Op de afdeling komt bovendien een vaste algemeen geneesheer, die op regelmatige basis de teamvergaderingen bijwoont en in de praktijk het zorgteam versterkt. Het volledig personeelsteam heeft voor de opening van de afdeling een gezamenlijke opleiding van zes weken gevolgd. Deze opleiding was specifiek gericht op het omgaan met gedragsmoeilijke en agressieve gedetineerden. Het zorgteam kon bovendien stage lopen op gesloten psychiatrische afdelingen,
gespecialiseerd in het omgaan met zwaar agressieve personen en kon kennismaken met de bestaande zorgteams voor geïnterneerden. Momenteel loopt voor elk personeelslid een opleiding brandpreventie en -bestrijding. Het zorgteam voorziet tevens in bijscholing voor de penitentiair beambten rond een aantal psychiatrische ziektebeelden. Een bijkomende opleiding rond interventietechnieken is voorzien in de eerste helft van 2009. In 2008 verbleven op de afdeling gemiddeld zeven à acht gedetineerden. De gemiddelde verblijfsduur op de afdeling is ongeveer zes maanden. Vier gedetineerden doorliepen het hele traject en werden weer overgebracht naar een gewone gevangenisafdeling. Eén gedetineerde werd na vier maanden ontslagen, terwijl een andere aan een derde verlenging van zijn tweemaandelijks individueel bijzonder veiligheidsregime toe is en minimaal acht maanden op de afdeling zal verblijven. Op de afdeling zelf slaagt men er vaak in het gedrag van de gedetineerde te stabiliseren, maar de overstap naar het gewone gevangenisregime verloopt niet steeds even vlot. Het nog intensiever uitwerken van de afsluitingsfase is een aandachtspunt voor de komende periode.
54
De problematiek waarmee de afdeling geconfronteerd wordt, is divers, maar kan ruwweg ingedeeld worden in hetzij B-cluster persoonlijkheidsstoornissen (antisociaal, borderline, psychopathie), hetzij psychotische stoornissen. De werking van het zorgteam is in dit kader uitermate belangrijk. De taalbarrière maakt intensieve begeleiding aan Franstalige gedetineerden door het zorgteam echter niet altijd evident. Binnen het zorgteam wordt hard gewerkt aan de uitbouw van het aanbod aan activiteiten, opleidingsmogelijkheden en contactmomenten. Hoewel de eerste tekenen gunstig zijn, is de afdeling te kort open om de resultaten op langere termijn te kunnen schatten. Bovendien zijn er een aantal knelpunten, waaraan gewerkt wordt.
Dendermonde De gevangenis te Dendermonde dateert van 1863 en is gebouwd volgens het celmodel van Ducpétiaux. Zij fungeert als arresthuis en strafhuis.
Gedetineerden De gevangenis van Dendermonde organiseerde in 2008 verschillende opleidingsinitiatieven. Gedetineerden konden cursussen volgen, waaronder taalcursussen, Algemene Vorming en informatica. De cursus ‘Nederlands voor anderstaligen’ vond plaats dankzij de samenwerking met het Huis van het Nederlands. In april organiseerde vzw De Rode Antraciet de cursus ‘Omgaan met lastige situaties’. Bovendien vonden drie infosessies plaats rond herstelbemiddeling. Daarnaast werd het leslokaal volledig vernieuwd en werd het openleercentrum voorzien van nieuwe hardware. In samenwerking met Justitieel Welzijnswerk Dendermonde en een beleidsmedewerker van de Vlaamse Gemeenschap denkt de gevangenis van Dendermonde ook aan de nodige sportactiviteiten. Sinds 2008 doen zij een beroep op een sportmonitor om de gedetineerden vijfmaal per week te begeleiden tijdens hun fitnessactiviteiten. In januari werd op een zondagmiddag een dartstornooi georganiseerd en in juli een voetbaltornooi, een sportweek en een tai-chiworkshop.
55
Tweemaal per week kunnen de gedetineerden gebruik maken van de ontspanningszaal waar zij kunnen biljarten, kaartspelen, enz. Voor deze ontspanningszaal werden nieuwe pingpongtafels en een tafelvoetbalspel gekocht. De gevangenis organiseerde ook in 2008 een barbecue en een kerstshow. Het boekenaanbod in de bibliotheek werd uitgebreid. Afgelopen jaar vonden verschillende projecten plaats voor gedetineerden. Op Valentijn werd het project 'Creatief Schrijven' gelanceerd. Gedetineerden konden op drie avonden een brief of gedicht schrijven aan hun geliefde. Het sociaalartistiek project ‘Dromen in Nesten’ ging van start in het najaar van 2008. Gedetineerden konden deelnemen aan verschillende workshops zoals maskers maken, toneelspelen en werken met filmmateriaal. Dromen werden non-verbaal getoond. In november stelde de gevangenis de resultaten tentoon in aanwezigheid van de pers en enkele externe organisaties. In 2008 organiseerde vzw De Rode Antraciet in de gevangenis van Dendermonde een wekelijkse creaworkshop. Sinds juni maken de gedetineerden opnieuw werk van een gevangeniskrant. Een vrijwilliger van Justitieel Welzijnswerk Dendermonde is verantwoordelijk voor de eindredactie. Naar aanleiding van het programma ‘Aan de bak’ van de VDAB, deed de gevangenis van Dendermonde een beroep op een detentieconsulent. Zo organiseerde de VDAB en Vokans in 2008 infosessies en assessments voor gedetineerden rond tewerkstelling. Om de twee weken komen advocaten langs voor gratis juridisch advies. Gedetineerden kunnen bij hen terecht met verschillende vragen, behalve met vragen over hun strafdossier.
56
FOCUS HET LEVEN ZOALS HET IS: DE GEVANGENIS In het voorjaar van 2008 organiseerde Vormingplus drie thema-avonden rond 'Het leven zoals het is: de gevangenis' in samenwerking met de FOD Justitie en enkele andere externe partners. In Cultuurcentrum Belgica woonden 59 vrije burgers een aantal lezingen bij van deskundigen en betrokkenen over het leven in de gevangenis. Zij konden ook een bezoek brengen aan de gevangenis van Dendermonde. De bedoeling van deze informatieavonden was om de vrije burger een genuanceerder en realistisch beeld te geven van de gevangenis. Tijdens de eerste informatieavond 'Justitie, een straf systeem' schetste Theo Byl, substituut Procureur des Konings, de weg die een dader aflegt van misdrijf tot gevangenispoort en het leven in de gevangenis zelf. Roland Mentens, gevangenisdirecteur in Dendermonde, gaf een woordje uitleg over het leven achter de gevangenismuren. De aanwezigen leerden wat het werk van een 'cipier' inhoudt en hoe een dag in het leven van een gedetineerde eruitziet.
verwerkt. De dader trachtte te omschrijven waarom hij een misdrijf had gepleegd en hoe het voelde om van zijn vrijheid beroofd te zijn. De laatste avond stond in het teken van een bezoek aan de gevangenis van Dendermonde waar de deelnemers een blik konden werpen op het gevangenisleven zelf. Heidi Suykens, herstelconsulente in de gevangenis, gaf uitleg over haar functie en de manier waarop het slachtoffer een gezicht krijgt achter de muren van de gevangenis in het kader van herstelgerichte detentie. Zowel de deelnemers als de partners waren erg enthousiast over dit initiatief. Dankzij de verschillende achtergronden van de gastsprekers kregen de burgers een veelzijdige en realistische kijk op het gevangeniswezen. Ervaringsdeskundigen spraken vanuit de realiteit, wat door het publiek erg werd geapprecieerd. Een deelnemer zei zelfs: "Ik moet mijn mening over de nieuwe gevangenis in Dendermonde herzien. Ik ben een buurtbewoner en ben naar deze avond gekomen omdat ik tegen de nieuwe gevangenis ben. Ik moet echter vaststellen dat er veel positieve zaken gebeuren tijdens de detentie.”
Dader en slachtoffer kwamen tijdens de tweede thema-avond aan het woord over hun ervaringen. Een slachtoffer beschreef de impact van het misdrijf op haar leven en hoe zij dit heeft
57
Dinant De gevangenis te Dinant werd in 1851 in gebruik genomen en is de kleinste gevangenis van België. Het is in principe een arresthuis, hoewel de inrichting ook veroordeelden opvangt.
Personeel De nadruk is gelegd op de kennisontwikkeling van het personeel. In 2008 werd een nieuwe procedure voor lokale opleidingsinitiatieven gelanceerd. Verscheidene projecten voor het personeel werden op touw gezet. De PSD en de Service d'Aide au Détenu organiseerden samen verschillende informatievergaderingen met duiding bij hun opdrachten en werkvelden. Deze vergaderingen wisten een maximum aan personeelsleden te bereiken en fungeerden als uitwisselingsforum. In samenwerking met de preventieadviseur kon het voltallig personeel van de gevangenis te Dinant (administratief, technisch, psychosociaal en bewakingspersoneel) een theoretische en praktische opleiding inzake brandbestrijding volgen. Er was voorzien in een cursus, een syllabus en praktische oefeningen om het personeel de gepaste handelingen bij brand aan te leren. Dit initiatief en de lesmethodes zullen jaarlijks voor het voltallige personeel georganiseerd worden. In het kader van een project rond gezondheidseducatie werd bij elke beambte een enquête afgenomen. Beambten die instaan voor gezondheidspreventie hadden met elk personeelslid een persoonlijke
58
ontmoeting en hebben vervolgens het resultaat van die enquête en de conclusies rond de verzuchtingen van het personeel voorgesteld. Naar aanleiding van die enquête kreeg 50% van het personeel een opleiding rond SOA’s en tuberculose. De dienst gezondheidseducatie te Hoei en FARES ontwikkelden gezamenlijk een opleidingsmodule die afgestemd is op de vragen van het personeel. Sinds 2008 beschikt de gevangenis over een operationeel documentatiecentrum voor personeel en stagiairs. De fiscale permanentie van juni voor het personeel werd verdergezet. Ook gedetineerden die dat wensen, kunnen hierop een beroep doen.
Gedetineerden Voorts heeft de gevangenis sportmateriaal aangekocht. Er kwam een pingpongtafel in de kleine wandeling en dankzij de samenwerking tussen de hoofdpenitentiair assistent en een groep gedetineerden organiseerde de gevangenis in het voorjaar een tornooi. Dit zorgde voor een gezonde competitiegeest bij de gevangenisbevolking en interactie tussen de gedetineerden en het bewakingspersoneel. Voor sommigen betekende dit ook de ontdekking van sportief en organisatorisch talent. Ook vond binnen de inrichting voor het eerst een interactieve activiteit met clowns plaats in het kader van het bezoek tussen vader en kind.
59
FOCUS OPLEIDINGEN VOOR GEDETINEERDEN In 2008 stonden de opleidingen in de gevangenis van Dinant centraal. Twee opleidingen voor gedetineerden worden hier belicht. De opleiding ‘Socialisatie, gesprek over het levenskader’ werd georganiseerd in samenwerking met de School voor sociale promotie in Dinant. De gedetineerden volgden een technische en praktijkgerichte module over schoonmaaktechnieken en kregen een attest van de school. In 2008 vonden twee opleidingen plaats. De opleiding omvat drie uur les per week en dit gedurende zeven weken. Wegens de gemiddelde detentieduur binnen het arresthuis, is deze formule het meest geschikt om een grote groep gedetineerden gemotiveerd te houden tijdens de ganse opleiding zonder dat zij gedwongen worden te kiezen tussen werk en opleiding. Veel gedetineerden die buiten hun cel werken, zijn immers geïnteresseerd in deze opleiding. Om in aanmerking te komen voor het werk van diender moeten de gedetineerden deze opleiding bijwonen. De eerste opleiding vond plaats in april 2008 met tien kandidaten waarvan vijf veroordeelden en vijf voorlopig gehechten. Zeven gedetineerden hebben deze cursus met succes beëindigd en hebben een attest gekregen tijdens een kleine diploma-uitreiking waar ook de leraar, de directeur van de school voor sociale promotie, de gevangenisdirectie en de betrokken beambten aanwezig waren. Alle gedetineerden waren trots op het parcours dat zij hadden afgelegd. Een van hen vertelde geëmotioneerd dat dit zijn eerste diploma was. De tweede opleiding ging door in de herfst en kende hetzelfde succes. Gedetineerden konden ook deelnemen aan de opleiding ‘Actieve technieken tijdens het zoeken naar een job’ die in samenwerking met dezelfde school plaatsvond. De cursus werd gegeven tijdens 60 lesuren en bracht de gedetineerden sociale vaardigheden bij die hen kunnen helpen tijdens de voorbereiding op hun reïntegratie. Dertien gedetineerden, waaronder drie
60
veroordeelden, namen deel aan de eerste opleiding. Dit aantal daalde naar zeven aangezien enkele deelnemers vrij kwamen, overgeplaatst werden of opgaven. De bedoeling van deze opleiding was om de gedetineerden te laten nadenken over de rol van geschreven communicatie in het dagelijkse leven en over de verschillende manieren om alledaagse informatie te verwerken. Dankzij de opleiding kan gekeken worden of en hoe de kandidaten deze informatie gebruiken en of zij de vaardigheden gebruiken voor hun sociale en professionele reïntegratie. De gedetineerden ontwikkelen op die manier hun gevoel voor zelfevaluatie en eigenwaarde. Zij kunnen zelf of met de hulp van een mentor vaststellen wat zij geleerd hebben en welke vooruitgang zij tijdens de opleiding hebben geboekt. Aan het einde van deze opleiding kunnen de deelnemers een sollicitatiebrief en een curriculum vitae opstellen waarbij er aandacht wordt besteed aan het imago. Zij leren ook een sollicitatiegesprek voeren. Voor velen onder hen was dit een echte ontdekkingstocht naar hun vaardigheden om zich verbaal uit te drukken en te communiceren, maar ook om naar de ander te luisteren. De lesgever moet aandacht besteden aan de ander, zijn manier van leven en zijn mening. Hij moet de deelnemers aansporen tot wederzijds respect en hen ondersteunen in hun ontwikkeling. De opleidingen zijn erg welkom in de gevangenis van Dinant waar er vaak onvoldoende werk is voor de gedetineerden. Met deze opleidingen is er afwisseling mogelijk tussen werk en onderwijs. De gevangenis stelt voor om in 2009 wekelijks een dag opleiding te voorzien. De drie betrokken partijen in deze opleidingen, de school voor sociale promotie, de gevangenis en de gedetineerde, zouden dan een charter ondertekenen.
Everberg Het centrum voor de voorlopige plaatsing van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd, werd opgericht door de wet van 1 maart 2002. Everberg huisvest jongens tussen 14 en 18 jaar voor een maximale periode van twee maanden en vijf dagen.
Conflict- en agressiehantering In verhouding tot de andere penitentiaire inrichtingen ligt het aantal incidenten in het centrum De Grubbe in Everberg hoog. Dit is onder andere te wijten aan het verplicht gemeenschapsregime en de jeugdige leeftijd van de doelgroep. Bovendien worden de jongeren tegelijkertijd ‘bewaakt’ door federaal personeel en ‘begeleid’ door personeel van de gemeenschappen wat soms tot misverstanden leidt. De directie van het centrum in Everberg heeft steeds bewust gekozen voor een model rond conflict- en agressiehantering waarin communicatie en ‘warme bewaking’ centraal staan. In dit kader werden een aantal initiatieven genomen die vooral op preventie gericht zijn maar ook, indien nodig, op correcte interventie. Zo werd een lokale opleiding georganiseerd voor nieuwe medewerkers en werd
een specifieke basisopleiding voorzien voor beambten. Daarnaast vinden opleidingen in interventietechnieken plaats. Dankzij dit model is het aantal (ernstige) incidenten aanzienlijk gedaald door de jaren heen en werden de plaatsingen op naakte kamer aanzienlijk korter van duur en minder frequent.
Federale psychiatrische zorg In 2007 werden stappen ondernomen om een structurele samenwerking tussen het centrum en de psychiatrische inrichting van Kortenberg tot stand te brengen. Vraag en aanbod stemden niet overeen en een samenwerking bleef dan ook uit. Om toch psychiatrische zorg te kunnen bieden aan de jongeren die dit nodig hebben, werkt een psychiatrisch verpleegkundige van de Dienst Gezondheidszorg van de Gevangenissen een zorgaanbod uit in samenwerking met de diensten van de gemeenschappen en de geneesheren en collega’s van de medische dienst. Op die manier worden de jongeren met psychiatrische problemen beter begeleid en opgevolgd tijdens hun verblijf in het centrum. In 2008 was de dienst Kinderpsychiatrie van de Katholieke Universiteit Leuven (Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg), onder leiding van Prof. Dr. Peter Adriaenssen, bereid om een proefproject rond jongeren met psychiatrische problemen in het centrum op te volgen. De eerste evaluatie van dit initiatief was positief.
61
Voorbereiding van het vertrek Franstalige jongeren en personeel
van
contacten en op de procedures binnen en het ritme van hun toekomstige taken.
In de loop van 2009 zullen de Franstalige jongeren overgebracht worden van het Centrum De Grubbe in Everberg naar de gevangenis van Saint-Hubert waar 50 plaatsen zijn voorzien. Op middellange termijn (2011) zal in Achène een nieuwe federale jeugdinstelling worden voorzien met een capaciteit van 120 plaatsen voor Franstalige jongeren. Tegelijkertijd zal aan Nederlandstalige kant de gevangenis van Tongeren (34 plaatsen) worden heropend en zal het Centrum De Grubbe in Everberg (ook in 2011) worden uitgebreid tot 126 plaatsen.
Alles wijst erop dat in de vier toekomstige ‘gesloten federale jeugdinstellingen’ nog andere jongeren zullen moeten worden opgesloten. Er wordt reeds gewag gemaakt van ‘door de jeugdrechter uit handen gegeven jongeren’ en van ‘primo delinquenten’. Hier werkt Everberg opnieuw proactief aan mee door expertise te ontwikkelen die tot nu toe nog niet bestaat in het centrum. De instellingen die deze drie categorieën in hun toekomstige populatie zullen onderbrengen, zullen vanuit juridischtechnisch standpunt beschouwd worden als zeer complexe strafinrichtingen. De drie subcategorieën zullen immers onder een verschillende regelgeving ressorteren (respectievelijk jeugdrecht, strafrecht en een combinatie van beiden). Vanuit penitentiairtechnisch standpunt bekeken, zal er voor de ene groep een gesloten jeugdinstelling dienen georganiseerd te worden en voor de andere een (jeugd)gevangenis.
De politieke beslissing om vier federale jeugdinstellingen te bouwen of te renoveren gaat gepaard met complexe voorbereidende werkzaamheden. Directie en leidinggevend personeel van het centrum in Everberg stellen hun expertise en ervaring ter beschikking om de infrastructuur op deze verschillende sites zo goed mogelijk uit te bouwen. Met de Franstalige jongeren zullen dus ook de Franstalige federale personeelsleden in de loop van 2009 Everberg verlaten. Tot op dat moment dienen de Franstalige secties in Everberg evenwel operationeel te blijven. De administratieve regeling voor de beambten wordt samen met de centrale personeelsdienst van het DG EPI voorbereid. Met deze vertrekkers zal ongetwijfeld ook cruciale
expertise verdwijnen. Daarop wordt echter geanticipeerd. Zo worden er in Everberg draaiboeken opgesteld met daarin de aanwezige (kennis)expertise. De expertenpools worden vergroot dankzij de proactieve overdracht van expertise. De vertrekkers worden ook gevraagd om ‘survival kits’ samen te stellen voor hun opvolgers zodat die snel zicht kunnen krijgen op de inhoud van hun toekomstige opdracht, op hun toekomstige (externe)
62
FOCUS HET OVERLEGMODEL IN EVERBERG In het Centrum De Grubbe in Everberg zijn vier overheden werkzaam: de federale, Vlaamse, Waalse en Duitstalige overheid. Omwille van de spanningen die daaruit kunnen voortvloeien, leiden deze overlegstructuren tot lange doorlooptijden en tot punten die soms meerdere jaren ‘onbeslist’ op de agenda blijven staan. Het samenwerkingsakkoord tussen de Federale Staat en de drie Gemeenschappen over het gesloten centrum voor voorlopige plaatsing van minderjarigen die een misdrijf hebben gepleegd (Wet van 13 maart 2003), vermeldt dat de instelling wordt geleid door een federale directeur en twee directeurs van de gemeenschappen. Elke directeur oefent een eigen bevoegdheid uit. De federale directeur heeft de algemene leiding van het centrum en is bevoegd voor alles wat met de veiligheid van het centrum te maken heeft. Hij heeft de leiding over de 130 federale personeelsleden die lokaal tewerkgesteld worden door de FOD Justitie, maar niet over het personeel van de andere gemeenschapsoverheden. In totaal werken er meer dan 200 personeelsleden in Everberg. De pedagogische directeur, die afhangt van de Franse Gemeenschap, is verantwoordelijk voor de pedagogische omkadering van de jongeren die in de Franstalige afdeling van het centrum worden geplaatst. Hij heeft de leiding over de 44
63
personeelsleden die tewerkgesteld worden door de Franse Gemeenschap. Zo is ook de pedagogische directeur, die afhangt van de Vlaamse Gemeenschap, bevoegd voor de pedagogische begeleiding van de Nederlandstalige jongeren in het centrum. Hij leidt de 27 personeelsleden die door de Vlaamse Gemeenschap worden tewerkgesteld. Het directiecomité beslist op strategisch niveau unaniem over alle zaken die onder de bevoegdheid van meerdere directeurs vallen en waakt over de coördinatie van de taken die worden verricht door het personeel van de verschillende overheden. Dit comité is samengesteld uit de twee gemeenschapsdirecteurs en de federale directeur. De uitvoering van die taken mag immers op geen enkele manier de interne en externe veiligheid met betrekking tot de werking van het centrum, de pedagogische, sociale of psychosociale omkadering in gevaar brengen. Dit is geen gemakkelijke opdracht in een context waar de verschillende overheden met verschillende inzichten, vanuit verschillende tradities en met verschillende budgettaire en personele middelen moeten samenwerken.
niveau behandeld en de oplossing werd vervolgens top-down opgelegd. Ondertussen heeft de federale directie in 2008 een structureel operationeel overleg goedgekeurd. De verschillende partijen vonden een compromis over de modaliteiten van dergelijk operationeel overleg, over de relatie ervan met het strategisch overleg (agendazetting) en over het mandaat van de respectievelijke (strategische en operationele) vergaderingen. De eerste ervaringen met deze nieuwe aansturingswijze zijn positief.
Op operationeel niveau was een dagelijkse briefing bij de aanvang van elke shift de enige vorm van formeel overleg. Opvoeders en penitentiair beambten werkten tot voor kort nauw samen zonder overlegplatform dat de duur van de shift overstijgt. Problemen werden daarom meestal op een hoger
64
Forest Vorst
De gevangenis van Vorst is in hoofdzaak een arresthuis met een psychiatrische afdeling. Zij werd in 1910 gebouwd en is nooit grondig gerenoveerd, zodat de gebouwen in oude staat verkeren en voor heel wat logistieke problemen zorgen. Deze gevangenis kent een hoge overbevolkings-graad. De groeiende in- en uitstroom van gedetineerden gaat samen met een aanzienlijk verloop bij een groot deel van het personeel. De combinatie van deze verouderde structuur, de vervallen staat van de ruimtes, een intense overbevolking en een aanzienlijke turn-over bij zowel de gevangenisbevolking als het personeel zorgt voor vele uitdagingen op het niveau van het dagelijks beheer. De gevangenis van Vorst is eveneens bijzonder aangezien zij als inrichting op twee verschillende locaties gelegen is. De vrouwenafdeling, de zogenoemde 'gevangenis van Berkendael' is immers fysiek gescheiden van de inrichting van Vorst.
Personeel De zorgequipe van de psychiatrische afdeling werd eind 2008 versterkt. Zij is beter geïntegreerd in de dagelijkse werking en zet ondanks het acute plaatsgebrek activiteiten op in de lijn van het individuele zorgplan van elke geïnterneerde. Deze versterking houdt nieuwe initiatieven voor 2009 in. Het bewakingspersoneel van de afdeling werkt constructief mee aan het project dat opgezet is door het CFPP, dat in een specifieke opleiding voorziet die aangepast is aan de bijzondere arbeidscontext van deze beambten.
65
Gedetineerden Ondanks de problemen in verband met de overbevolking en de infrastructuur, die niet altijd gemakkelijk beheersbaar zijn, heeft de gevangenis van Vorst zich ertoe verbonden meer aansluiting te zoeken bij de regelgevende en wetgevende voorschriften om de levensomstandigheden van de gedetineerden te verbeteren.
inspanning geleverd, niet voor de werking van de inrichting maar om iedereen van het noodzakelijke te voorzien, zelfs bij een toestand van intense overbevolking.
Varia In het kader van de honderdste verjaardag van de Verklaring van de Rechten van de Mens bezochten Belgische parlementsleden de gevangenis. Deze bezoeken werden afgesloten met een ontmoeting en een debat tussen gedetineerden en parlementsleden. De gesprekken over de detentievoorwaarden, het leven binnen de inrichting en de herinschakeling verschaften de parlementsleden waardevolle inzichten.
Opdat de gedetineerden de banden met hun familie zouden kunnen onderhouden, werd een bijzondere inspanning geleverd om de bezoekfaciliteiten in orde te brengen zodat de gevolgen van de overbevolking beter opgevangen zouden kunnen worden. Tegelijk werden de bezoekvoorwaarden herzien en vereenvoudigd. Hierdoor konden de opgesloten gedetineerden, van wie het merendeel beklaagden zijn, sneller en vlotter bezoek van familie en vrienden ontvangen. Ook werd in 2008 bijzondere aandacht besteed aan de communicatiekanalen van de gedetineerden met verschillende diensten. Zij zijn herbekeken en gerationaliseerd met het oog op een snellere en betere dienstverlening. Dit initiatief was absoluut noodzakelijk wegens het grote aantal gedetineerden dat in de inrichting verblijft en binnenstroomt. Een oplossing op verschillende niveaus moest worden gevonden. Op logistiek vlak werd eveneens een aanzienlijke
66
FOCUS VERBETERING VAN HET REGIME VAN VROUWELIJKE GEDETINEERDEN Sinds lange tijd levert de gevangenis van Berkendael, in samenwerking met verschillende interne en externe departementen, inspanningen voor een maximale humanisering van de detentieomstandigheden en voor de opwaardering van het comfort en het werk van de gedetineerden om hun welzijn te verbeteren. Veeleer dan een aanpassing aan de wet Dupont wil de gevangenis anticiperen op de richtlijnen van die wet. De nadruk wordt gelegd op de materiële en financiële middelen die ter beschikking gesteld worden van gedetineerden die geen of weinig eigen middelen bezitten. Voorts kunnen zij artikelen uit verschillende kantines kopen om hun comfort, vrijetijdsmomenten en ontspanning te verbeteren.
Financieringen steunfonds voor gedetineerden - Aankoop van prepaid telefoonkaarten waardoor de gedetineerden zonder inkomen met hun familie in het buitenland kunnen telefoneren indien nodig zoals bij een overlijden, ernstige gezondheidsproblemen of invrijheidstelling. De directie beslist hierover na advies van de sociale diensten om misbruik te voorkomen - Renovatie van de babykamer (voorbehouden aan
de gedetineerden en hun baby) - Renovatie van de ruimte voor ongestoord bezoek - Knutsel- en tekengerei - Optredens, toneel, theaterstukken, ontspanningsavonden - Materiaal voor cursussen yoga, esthetica, creatieve workshops - Aankoop van brillen, tandprothesen (gedeeltelijke financiering) - Speelgoed, speelruimtes en babyvoeding - Spelorganisatie en ontmoetingen tussen moeder en kind
Kantines Het kantineaanbod is nog uitgebreid sinds de wet Dupont. Naast de bestaande kantines kunnen de gedetineerden voortaan ook volgende zaken aankopen: - Parfumerie - CD's - Kleding en schoenen
67
Varia De gedetineerden die geen of onvoldoende financiële middelen hebben, genieten voortaan: - gratis een televisietoestel - toegang tot telefoongesprekken met het buitenland en in België in noodgevallen voor behoeftige gedetineerden - een ruimere keuze aan levensnoodzakelijke producten en artikelen (kleding, producten voor lichaamsverzorging, enz.) In 2008 had 60% van de gedetineerden werk. Gemiddeld 50% van de gedetineerden hebben een job binnen de gevangenis.
Gent Personeel In 2008 lanceerde de gevangenis van Gent verschillende initiatieven ten voordele van het gevangenispersoneel. Sinds augustus 2008 kunnen personeelsleden ook ’s avonds een warme maaltijd eten in de gevangenis. Daarnaast promoot de gevangenis van Gent al enkele jaren het fietsgebruik voor het woon-werkverkeer, onder meer door deel te nemen aan de actie ‘Ik kyoto’. Om de fietsers de kans te geven zich op te frissen, installeerde de technische dienst nieuwe douches in het voorste deel van de gevangenis. De traditie van regelmatig overleg met diverse partners werd ook in 2008 in ere gehouden. In het kader van de nieuwe wetgeving rond betekeningen nodigde de gevangenis een gerechtsdeurwaarder uit voor een gesprek om de meest praktische werkwijze uit te werken. Regelmatig formeel en informeel overleg had plaats met de politiediensten. Tijdens een werkvergadering werden afspraken gemaakt rond de informatiedoorstroming tussen de Federale Gerechtelijke Politie, de politie van Gent, de gevangenisdirectie en het parket van Gent. De gevangenis van Gent werd geopend in 1862 en werd sindsdien grondig gerenoveerd. De inrichting doet dienst als arresthuis en strafhuis, en beschikt eveneens over een vrouwenafdeling en een psychiatrische annex.
Zowel voor de administratie als de bewakingsdiensten vonden teamopleidingsdagen plaats in het nieuwe justitiepaleis van Gent. De diensten van de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg werden uitgenodigd voor een tegenbezoek aan de gevangenis. De bloeiende personeelsvereniging Fides was opnieuw erg actief in 2008. Met de opbrengst van de drankautomaten en een tombola organiseert deze
68
vereniging diverse activiteiten voor het personeel. Blikvanger was het eerste personeelsfeest in maart 2008. Het werd een geslaagde avond die de sfeer onder de personeelsleden ten goede kwam. Fides blies ook de nieuwjaarsreceptie nieuw leven in. Het Sinterklaasfeest voor kinderen van het personeel was met 85 kinderen een groot succes.
Gedetineerden De inbreng van de Vlaamse overheid binnen het hulpverleningsaanbod werd in 2008 verder uitgebreid. Zo kwamen een onderwijs- en een sportcoördinator in dienst. De gevangenis startte eveneens een samenwerking op met het Centrum Geestelijke Gezondheidszorg Eclips. Bovendien werd in 2008 een krantje voor gedetineerden gelanceerd: Krant X. Binnen het redactieteam werken zowel personeelsleden als gedetineerden.
Infrastructuur In 2008 werd de tiende verjaardag van het kinderbezoek in de gevangenis van Gent gevierd. De lokalen van het kinderbezoek werden gerenoveerd en voorzien van nieuwe meubels en spelmateriaal. De partners van de gedetineerde ouders, die normaal niet aanwezig zijn bij het kinderbezoek, werden uitgenodigd om een kijkje te nemen in de vernieuwde ruimtes. De samenwerkingspartners, zoals jeugdrechters, consulenten en pleeggezinnendiensten, werden later
Het bestaande interventieplan werd volledig geactualiseerd. Alle mogelijke scenario’s werden uitgeschreven. Op cruciale plaatsen zijn interventiedossiers voorhanden. Handige fiches liggen nu bij ieder telefoontoestel ter beschikking. In 2008 werden verschillende werken uitgevoerd in Alle personeelsleden kregen inlichtingen over de te opdracht van de Regie der Gebouwen. De renovatie volgen afspraken. In december 2008 vond een van de voorkoer en de voorgevel werd beëindigd. De eerste oefening plaats. metalen voorpoorten werden vervangen door houten poorten, naar het originele model. De omheining van wandelkoer B werd volledig vernieuwd. Op vraag van de vakorganisaties en na advies van de arbeidsgeneesheer werd de verlichting op alle vleugels aangepast. Het sportterrein op wandelkoer A werd volledig gerenoveerd. uitgenodigd en verder geïnformeerd over het kinderbezoek. Tijdens deze ontmoeting werd een DVD vertoond waarin kinderen vertellen over hun bezoek aan mama of papa in de gevangenis.
Met budget van de CDRGA kregen de kamers voor familiaal en ongestoord bezoek een volledig nieuwe inrichting en nieuw meubilair met een aangenamere en vooral huiselijkere aanblik. De Beheerscommissie van de CDRGA had in juni 2007 besloten extra middelen toe te kennen aan de gevangenissen, die vroeger terugvloeiden naar de schatkist. Dit geld wordt gebruikt voor projecten die in de eerste plaats gedetineerden tewerkstellen en in het algemeen de gedetineerden ten goede komen. Een personeelslid uit het bewakingskader en een gedetineerde haalden hun behangersen schilderstalenten boven voor deze renovatie. De gedetineerden kunnen nu vertoeven in vijf verschillende kamers met telkens een ander thema: Zen, Oosters, Afrikaans, Trendy of Romantica.
69
FOCUS GEDETINEERDENBEVRAGING In het voorjaar van 2008 organiseerde de gevangenis van Gent voor het eerst een gedetineerdenbevraging in samenwerking met de Dienst Justitiële Inrichtingen uit Nederland. De gebruikte vragenlijst werd ontwikkeld door het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum van het Nederlandse Ministerie van Justitie en werd reeds in de Nederlandse gevangenissen gebruikt.
(Criminologie en Master in management voor overheidsorganisaties) namen de vragenlijst af bij de gedetineerden in Gent en Hasselt. In samenspraak met de directies van beide gevangenissen pasten de studentes de vragenlijst aan aan de Belgische situatie. De lijst was dan ook beschikbaar in het Nederlands, Frans, Engels, Turks, Spaans en Russisch. Drie weken voor de afname werden posters verspreid in de inrichting. Het personeel werd ingelicht via de maandelijkse nieuwsbrief. Flyers voor gedetineerden met uitleg in drie talen over de bevraging werden een week voor de afname verdeeld. De twee studentes deelden de vragenlijst ’s morgens uit aan de gedetineerden in hun cel en kwamen deze ’s avonds weer ophalen. De enquête was uiteraard anoniem. Een kleine groep geïnterneerden vulde de vragenlijst in onder begeleiding van het zorgteam. In totaal nam 53% van de gedetineerden deel aan de bevraging.
Waarom een gedetineerdenbevraging? De gedetineerdenbevraging brengt het inrichtingsklimaat in beeld. De resultaten van deze bevraging bieden bovendien een inzicht in de manier waarop gedetineerden beleidsveranderingen beleven en laten toe de gegevens te gebruiken voor interne kwaliteitsverbetering. Nederland, Engeland, Schotland en Noorwegen doen daarom ook systematisch onderzoek naar detentiebeleving. De gedetineerdenbevraging is een verdere stap in de strategie van integrale kwaliteitszorg waar de gevangenis van Gent sinds enkele jaren voor heeft gekozen. Zij kadert in de klantenbevragingen die gestart zijn met de personeelstevredenheidsenquête in 2007. Ook de bezoekers van gedetineerden werden bevraagd in 2008. Twee studentes van de Universiteit van Gent
70
Schaalscores
De resultaten De schaalscores uit het onderzoek zijn samengesteld uit meerdere vragen die bij een welbepaald onderwerp horen, en variëren tussen 1 en 5. Hoe hoger de score, hoe positiever de gedetineerden over het onderwerp denken. Opmerkelijk is dat er slechts één negatieve uitschieter is: de dagbesteding. De gedetineerden kenden scores toe bij stellingen als “Ik kan me in mijn cel nuttig bezighouden” en “’s Avonds heb ik genoeg te doen”. Deze score zegt niets over het aanbod aan activiteiten, dat in gevangenis van Gent vrij hoog ligt. De schaal 'Tevredenheid activiteiten' geeft immers een gemiddelde van 3,17 aan. De omgang van het personeel met de gedetineerden scoort zeker niet negatief. Opvallend is ook dat de hygiëne hoog scoort. De gevangenis van Gent wil deze bevraging in de toekomst herhalen om de resultaten te vergelijken. De twee studentes bespraken de opvallendste resultaten van de bevraging met het directieteam en de teamleiders. De personeelsleden werden via de nieuwsbrief op de hoogte gesteld van de resultaten. Een werkgroep uit diverse teams zullen concrete verbeteracties uitwerken in functie van de resultaten van de bevraging. Thema’s zijn kantine, overlegorgaan, privacy bij telefoongesprekken, drugs, veiligheid en wandeling, dagbesteding, enz.
71
Hasselt Personeel De gevangenis van Hasselt lanceerde in 2008 voor de eerste keer haar tweemaandelijkse interne nieuwsbrief ’t Appèl met onder meer een vaste rubriek rond hulp- en dienstverlening. In 2008 werd de functie van herstelconsulent gestatutariseerd binnen het DG EPI. Kort daarna werd de functie opgenomen binnen het directieteam onder de titel Attaché operationele ondersteuning en management. Een minimaal aanbod op het vlak van herstel werd gewaarborgd zoals informatieverstrekking en een onthaalprocedure voor slachtoffers.
Gedetineerden Voor de gedetineerden werd een intern teletekstsysteem uitgewerkt. De gevangenis werkt aan een concrete structuur en invulling van het systeem.
De gevangenis van Hasselt werd geopend in 2005 en is daarmee de nieuwste inrichting in Belgïë. Zij fungeert als arresthuis en strafhuis en beschikt over een vrouwenafdeling, waar ook gedetineerde moeders met hun kind kunnen verblijven.
De samenwerking met het Huis van het Nederlands werd opgestart in de vorm van een loketfunctie. Het Huis van het Nederlands test anderstaligen om hen te kunnen doorverwijzen naar de meest geschikte opleidingen. Omdat alle gedetineerden die in aanmerking willen komen voor een sociale woning hun kennis van het Nederlands moeten laten testen, is deze samenwerking ook belangrijk in het kader van de sociale wooncode.
72
Naar aanleiding van het decreet van 1 september 2007 rond het volwassenenonderwijs is er sinds 1 september 2008 een voltijdse onderwijscoördinator aanwezig in de gevangenis. Er werd een functiebeschrijving op maat van de gevangenis van Hasselt uitgewerkt. Een eerste afstemming met de organisatieondersteuner en de beleidsmedewerker heeft plaatsgevonden. De onderwijscoördinator en de organisatieondersteuner voerden een bevraging uit bij 84 mannelijke gedetineerden. Uit deze bevraging bleek dat de vraag naar opleidingen Frans en informatica groot is, en dat heel wat gedetineerden laaggeschoold zijn. Reeds in 2007 ontstond de idee om samen met een aantal gedetineerden een tentoonstelling te organiseren met werken van gedetineerden uit de lessen creatief schrijven, Crea, tekenen en schilderen. Begin 2008 liep deze tentoonstelling gedurende drie weken in het autonoom kunstencentrum België te Hasselt. Een aantal van de werken werden in de gevangenis opgehangen.
nazorg bieden. Via wachtlijsten kunnen kinderen terecht in het kinderdagverblijf De Hummeltjes. De gevangenis van Hasselt kon in 2008 rekenen op extra middelen die de gevangeniswerking ten goede kwamen. Via projectmiddelen van de CDRGA werd extra speelgoed voor de bezoekzalen aangekocht. De gouverneur stelde middelen ter beschikking voor families van gedetineerden van wie de kinderen problemen ondervinden op school. De psychosociale dienst en Justitieel Welzijnswerk staan in voor de behandeling en de goedkeuring van de aanvragen van gedetineerden. In 2008 gebruikte de gevangenis bijkomende middelen ten voordele van de geestelijke gezondheidszorg in het kader van het Strategisch Plan Hulp- en Dienstverlening aan gedetineerden van
de Vlaamse overheid. In Limburg kan de Vereniging Geestelijke Gezondheidszorg (VGG) beschikken over bijkomende personeelsmiddelen om een specifiek aanbod aan gedetineerden uit te werken. De VGG is een van de drie Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) in Limburg die beschikt over een daderteam (seksuele delinquenten, middelen-misbruik en alternatieve gerechtelijke maatregelen). De gevangenis werkt samen met het justitiehuis en met de andere CGG’s in Vlaanderen die beschikken over een daderteam. De dienst zetelt bovendien in de Samenwerking Psychiatrische Initiatieven Limburg (SPIL). De VGG is actief op de tweede lijn, omvat ook psychiaters en valt onder het decreet van de kwaliteitszorg. In samenwerking met CGG werkte de gevangenis van Hasselt een plan van aanpak uit om de bijkomende middelen in te zetten. De werkgroep Welzijn investeert continu in het verbeteren van de samenwerking tussen de psychosociale dienst en Justitieel Welzijnswerk. In het voorjaar van 2008 brachten beide teams een werkbezoek aan het Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum (OPZ) te Rekem.
De gevangenis van Hasselt zette in 2008 de samenwerking met het Centrum voor Kinderzorg en Gezinsondersteuning (CKG) Het Hummelhuis verder voor kinderen die met hun moeder in de gevangenis verblijven. Het CKG biedt antwoorden op diverse vragen van de gevangenis. Er is dag-, nacht- en crisisopvang mogelijk voor de kinderen. Via uitgaansvergunningen kunnen gedetineerde vaders of moeders met hun kind naar het CKG voor gezinsondersteuning. Na de detentie kan het CKG
Het Centraal Aanmeldingspunt voor Gedetineerde Thuislozen werd in 2008 opgestart. Het aanmeldingspunt komt maandelijks samen met alle Limburgse onthaalcentra.
In 2008 kon een eerste gedetineerde in de gevangenis van Hasselt gebruik maken van het herstelfonds. Gedetineerden kunnen
73
vrijwilligerswerk verrichten bij een vereniging met een goed doel terwijl het slachtofferfonds, mits de toestemming van het slachtoffer en op basis van de gepresteerde uren, een begrensd bedrag uitbetaalt aan het slachtoffer. De gevangenis organiseerde afgelopen jaar een vorming voor slachtoffers in samenwerking met de herstelconsulent, Slachtoffer in Beeld, Slachtofferhulp, Vormingplus en de beleidsmedewerker van de Vlaamse Gemeenschap. Deze mensen konden een bezoek brengen aan de gevangenis en praten met twee gedetineerden.
Andere Op 19 maart 2008 bezocht minister van Justitie Jo Vandeurzen de gevangenis van Hasselt. Op 22 mei 2008 bracht Vlaams Minister van Welzijn een bezoek aan de gevangenis van Hasselt. Tijdens dit laatste bezoek stelde de gevangenis haar strategisch plan voor. Tijdens een persconferentie in de gevangenis werd de uitbreiding van dit strategisch plan bekendgemaakt.
74
FOCUS JOBBEURS BA(C)K@WORK Op 10 december 2008 vond in de gevangenis van Hasselt de eerste jobbeurs Ba(c)k@work plaats. De gevangenis werkte voor dit project samen met het Erkend Regionaal Samenwerkingsverband Limburg, de VDAB, Provincie Limburg, Justitieel Welzijnswerk en de beleidsmedewerker van de Vlaamse Gemeenschap. Het project Ba(c)k@work streeft naar een win-winsituatie voor gedetineerden en werkgevers. Enerzijds is het vinden van een gepaste opleiding of tewerkstelling een belangrijke voorwaarde voor gedetineerden om in aanmerking te komen voor een eventuele vervroegde invrijheidstelling. Daarnaast is dit voor hen een goede voorbereiding op hun reïntegratie in de maatschappij. Anderzijds kampen werkgevers in verschillende sectoren geregeld met een tekort aan personeel. In de gevangenis van Hasselt verblijven nochtans heel wat gedetineerden met potentieel. De noodzakelijke match tussen deze doelgroepen is echter niet vanzelfsprekend. De gevangenissen ondernemen verschillende initiatieven om concrete resultaten te behalen. Gedetineerden worden in de gevangenis voorbereid en begeleid in hun zoektocht naar een opleiding of job. Zij worden enerzijds individueel begeleid door de psychosociale dienst, Justitieel Welzijnswerk en de VDAB. Anderzijds leren
zij specifieke kennis, attitudes en competenties (onderwijs, vorming, detentiearbeid) aan waarvoor zij een attest kunnen bekomen. De gevangenis beschikt over een voltijds detentieconsulente van de VDAB in het kader van het project Aan de bak. Zij start trajecten op met gedetineerden die zich op 14 maanden van hun voorwaardelijke invrijheidstelling bevinden. De samenwerking met de VDAB past in het Strategisch Plan voor Hulp- en Dienstverlening aan gedetineerden van de Vlaamse overheid. Dit plan biedt gedetineerden en hun directe omgeving integrale en kwaliteitsvolle hulp- en dienstverlening die gericht is op een geslaagde reïntegratie in de samenleving. Om een kans op slagen te hebben, moeten een aantal hindernissen worden weggewerkt. De doelgroep gedetineerden is immers nog te weinig gekend bij potentiële werkgevers. Daarnaast hebben gedetineerden onvoldoende zicht op de verschillende tewerkstellingsmogelijkheden. De gevangenis van Hasselt speelde reeds geruime tijd met de idee om deze knelpunten aan te pakken en een jobbeurs te organiseren. Op die manier wil de gevangenis de dialoog rond tewerkstelling van exgedetineerden op gang brengen en de beeldvorming bij gedetineerden en werkgevers realistischer maken. De bedoeling van de jobbeurs was om een vertrekpunt te creëren voor een groeiend
75
samenwerkingsnetwerk van werkgevers, opleidingscentra en sociale economie rond de gevangenis van Hasselt onder de naam Ba(c)k@work. Vooraleer de gevangenis effectief van start ging, werd de idee getoetst bij deskundigen uit het praktijkveld. Verschillende debatten werden gevoerd met sectorconsulenten, diensten uit de sociale economie en een aantal bedrijven. Naast gesprekken over tewerkstelling van (ex-) gedetineerden werd gepolst naar de wenselijkheid en haalbaarheid van een jobbeurs. Diensten en bedrijven kregen rond dit iniatief een brochure toegestuurd die kan dienen als een handig instrument voor het werken met (ex-)gedetineerden. In het najaar van 2008 werd het concept van de jobbeurs concreter. Via verschillende kanalen zocht de gevangenis naar geïnteresseerde bedrijven en diensten. Gedetineerden die zich op dat moment op minder dan twee jaar van hun voorwaardelijke invrijheidstelling bevonden, werden persoonlijk aangesproken. Zij stelden een curriculum vitae op en kregen informatie over de verschillende bedrijven en diensten die zouden deelnemen aan de beurs. De eigenlijke jobbeurs vond plaats op 10 december 2008. Vertegenwoordigers van de reguliere sector en de sociale economie waren aanwezig. In de
voormiddag stond de samenwerking tussen justitiële instanties en de tewerkstellingssector in de kijker. Diverse thema’s werden voorgesteld en verduidelijkt. De werkgevers stelden voornamelijk vragen rond een aantal wettelijk opgelegde voorwaarden die dwingen tot een grotere flexibiliteit, bijvoorbeeld in het geval van beperkte detentie en elektronisch toezicht. Ook een aantal andere voorwaarden, zoals de vaste afspraken met de justitieassistent, lijken minder evident bij het opstarten van een tewerkstelling. In de namiddag werd een contactmoment georganiseerd. Gedetineerden konden zich bij 15 verschillende standjes informeren en rechtstreeks vernemen welke concrete mogelijkheden zij hadden en welke stappen zij moesten ondernemen om bij bepaalde bedrijven of diensten aan de slag te kunnen. De eerste reacties zijn veelbelovend en de doelstellingen lijken behaald. Het is de bedoeling het initiatief onder de noemer Ba(c)k@work verder te zetten, eventueel in een ander concept, om het Limburgse bedrijfsleven nog dichter bij de gedetineerden te brengen. Naast het project Ba(c)k@work werd in de gevangenis van Hasselt, in samenwerking met de VDAB en vzw Alternatief, een project opgestart om een attest uit te reiken aan gedetineerden die werken in de gevangenis. Aangezien zij hier vaak een lange periode werken, leren zij verschillende vaardigheden en attitudes aan. Daarom werkt de gevangenis een opleidingsprogramma uit om de arbeid van gedetineerden in de keukens van de gevangenis te attesteren. Zij kunnen na elke module een attest bekomen. Na het volledige programma kunnen zij een wettelijk certificaat behalen waarmee zij na hun detentie in de horeca aan de slag kunnen.
76
Hoogstraten Het penitentiair schoolcentrum (PSC) in Hoogstraten is een open inrichting en enkel bedoeld voor veroordeelden. Het is gevestigd in een kasteel dat zijn oorsprong vindt in de negende eeuw. Tijdens de Franse revolutie werd het centrum ingericht als gendarmeriekazerne en daarna als bedelaarsoord. Na 1880 werd het een landbouwkolonie tot in 1931 het PSC is opgericht.
Personeel Wegens de geplande capaciteitsuitbreiding, herberekende het PSC haar personeelskader. In 2008 traden enkele nieuwe personeelsleden via mutatie of aanwerving in dienst. In de loop van 2009 zullen nog nieuwe personeelsleden worden geworven. Om het onthaal van deze nieuwe medewerkers te optimaliseren wil het PSC haar onthaalprocedure actualiseren. De eerste stap hierin is reeds gezet: in 2008 werd een geüpdatete onthaalbrochure voor nieuwe personeelsleden ontwikkeld. Alle personeelsleden kregen een exemplaar van deze brochure. De onthaalprocedure voor nieuwe personeelsleden zal in 2009 verder worden uitgewerkt. 2008 vond een vorming in strategische In beleidsvorming plaats voor een ruime groep medewerkers van het PSC. Sinds lange tijd werken heel wat publieke,
semi-publieke en particuliere partners samen binnen het PSC en dit maakt de strategische beleidsvorming erg complex. Het centrum besloot daarom om samen met haar partners een vormingsproces op te starten om de nodige know-how rond beleidsplanning op te bouwen en te integreren. De Universiteit van Antwerpen nam de theoretische input en begeleiding voor haar rekening. Een ruime groep medewerkers, zowel van Justitie als van de Vlaamse Gemeenschap, werden betrokken bij deze vorming om samen een proces van beleidsplanning op te starten.
Gedetineerden De onthaalbrochure voor gedetineerden werd volledig herzien. Ook voor de personeelsleden is deze brochure een handig en eenvormig instrument waarnaar kan worden verwezen voor regimegerelateerde zaken. Daarnaast werd de bibliotheek in 2008 verder uitgebreid: gedetineerden kunnen sindsdien ook informatieve boeken en CD’s lenen. Naast de alledaagse activiteiten voor gedetineerden, zoals optredens, cursussen en sport, organiseerde het PSC in 2008 ook enkele ‘specialere’ activiteiten. In augustus konden gedetineerden en personeel genieten
77
van een barbecue en trad een covergroep op. Ook de jaarlijkse ‘kasteelspelen’ waren in 2008 een succes. De gedetineerden waren medeorganisator of namen zelf deel aan de spelen.
opleiding hulpkok plaatsvindt. De cursisten van de beroepsopleidingen voerden deze renovatiewerken uit. Dankzij de realisatie van de vooropgestelde pedagogische doelstellingen kon de eigen leefomgeving worden verbeterd.
Het PSC organiseerde in de lente van 2008 een opendeurdag van de opleiding Groenzorg. Reeds vele jaren verzorgt het Centrum voor Volwassenenonderwijs LBC uit Turnhout de gecertificeerde opleiding Groenzorg. De cursisten kregen de kans om het groenzorglokaal te laten bezoeken en konden aan hun familie of vrienden hun tuin laten zien. ’s Namiddags stonden de deuren open voor het grote publiek. Gedetineerden hadden hun leslokaal omgetoverd tot een cafetaria.
Infrastructuur Het PSC in Hoogstraten is gevestigd in een oud kasteel en een grondige renovatie drong zich in 2008 op. In de loop van het jaar werden een aantal renovatiewerken uitgevoerd om de huisvesting van de gedetineerden en de arbeidsomstandigheden van het personeel te verbeteren. Op sectie C zijn alle 77 cellen geschilderd. Daarnaast werden de gangen en lokalen van het personeel opgefrist. Dankzij het bijkomend budget van de CDRGA zijn alle cellen voorzien van nieuw meubilair. Binnen de oude archiefruimte bevinden zich nu vijf individuele spreekkamers voor hulpverleners en geestelijke verzorgers. De refter van het personeel is omgebouwd tot een multifunctionele ruimte. Tijdens de dag fungeert het lokaal als refter voor het personeel terwijl er ’s avonds een
78
FOCUS DE KERNGROEP In 2008 organiseerde de Kerngroep naar jaarlijkse gewoonte de ‘eindejaarsspelen’ tussen Kerstmis en Nieuwjaar voor hun medegedetineerden. De gedetineerden probeerden elkaar vanuit een gezonde competitiegeest te verslaan bij het quizzen, darts spelen, biljarten, enz. De organisatie en de begeleiding van deze activiteit lagen geheel in handen van de Kerngroep. Opnieuw slaagde de groep erin het enthousiasme van de medegedetineerden op te wekken en ook van deze activiteit een groot succes te maken.
De Kerngroep werd binnen het PSC in Hoogstraten in 1973 opgericht in de geest van het scoutsgebeuren en werd in 2008 in een nieuw kleedje gestoken. Bedoeling was om de werking van de groep in lijn te brengen met de doelstellingen van de Basiswet: reïntegratie, rehabilitatie en herstel. De Kerngroep bestaat uit een groep van maximum 20 gedetineerden met een kernlid als leider. Jaarlijks wordt de Kerngroep ingeschakeld bij enkele activiteiten binnen het PSC en bij initiatieven buiten het centrum voor het goede doel. De gedetineerden die lid zijn van de Kerngroep kunnen zich ten dienste stellen van de gemeenschap. Zij nemen verantwoordelijkheden op en zetten zich belangeloos in voor anderen en vooral de zwakkeren in de maatschappij. Bovendien kunnen zij deelnemen aan sport- en ontspanningsactiviteiten in het kader van hun reïntegratie. Op die manier kunnen zij zich verder ontplooien en leren samenwerken in groep. In het kader van een herstelgerichte detentie krijgen deze gedetineerden de kans om iets betekenisvols te doen voor de personen die schade ondervonden hebben van criminaliteit. Het gaat hier niet om individuele stappen van de
gedetineerden naar hun eigen slachtoffers toe, maar om symbolische acties naar slachtoffers of familieleden van gedetineerden. Zo organiseerde en begeleidde de Kerngroep van het PSC in Hoogstraten op 15 augustus 2008 de ‘kasteelspelen’, de jaarlijkse sportdag voor gedetineerden. De Kerngroep nam de organisatie van deze sportdag op zich, in samenwerking met de werkgroep Sport. De gedetineerden namen massaal deel en het was dan ook een geslaagde dag. De Kerngroep organiseert regelmatig sporten ontspanningsactiviteiten buiten het PSC. Zo vond in 2008 een fietstocht per tandem in de Antwerpse Kempen plaats.
79
Huy Hoei
De gevangenis te Hoei is een kleine gevangenis, gebouwd in 1871. Oorspronkelijk fungeerde deze inrichting als arresthuis, maar vandaag de dag zijn er ook veroordeelden in ondergebracht.
Gedetineerden Hoei organiseert reeds jarenlang cursussen voor de gedetineerden. Omdat het aantal deelnemers aan het eind van een module drastisch afnam, zijn er twee initiatieven genomen. Tal van gedetineerden die ingeschreven waren voor een opleiding haakten af om in de gevangenis te gaan werken, omdat zij hiervoor beter vergoed worden. Om dit tot een minimum te beperken heeft de gevangenis het werkrooster voor sommige jobs en het uurrooster van de opleidingen aangepast, zodat gedetineerden aan beide kunnen deelnemen. Op die manier kan de gedetineerde makkelijker loon ontvangen en tegelijk aan zijn reclassering werken. De gevangenis heeft bovendien het loon voor de meeste huishoudelijke jobs verhoogd en bepaalde opleidingen afgestemd op de wensen van de gedetineerden. Na een enquête werd een cursus Engels georganiseerd in samenwerking met het onderwijs voor sociale promotie, zodat aan de behoeften van de gedetineerden tegemoet gekomen werd. Jaarlijks vinden verscheidene activiteiten plaats, waarbij het gebruikelijke aanbod (miniconcerten, theaterstukken, enz.) doorgaans slechts op weinig enthousiasme kan rekenen van de gevangenisbevolking. Om die situatie te verhelpen wou de gevangenis orgineel uit de hoek komen door een improvisatiegezelschap uit te nodigen. De gevangenis organiseerde nadien
80
een voorstelling met clowns voor de kinderen van gedetineerden in het kader van 'Relais PapasEnfants'. Beide voorstellingen oogstten veel succes bij het publiek.
de ruimte in de ogen van de kinderen een aangenamer karakter zou hebben. De gevangenis te Hoei heeft haar kandidatuur ingediend voor een proefproject inzake management. Verscheidene medewerkers volgden een opleiding over de computertoepassing van het operationeel plan, die door een privé-firma werd verstrekt. Om de doelstellingen van het operationeel plan te bereiken werd een interne cel opgericht. Vanuit een zorg om efficiëntie belegde een directielid regelmatig feedbackvergaderingen met de medewerkers.
Tot voor kort was er slechts één bezoeksessie op woensdag. Vaak brachten moeders hun kinderen niet naar school of namen zij de moeite niet hen te laten lunchen om op tijd in de gevangenis aan te komen voor het inschrijvingsuur. Om dergelijke toestanden te voorkomen heeft de gevangenis twee bezoeksessies voorzien. De families kunnen zich op die manier makkelijker organiseren door te opteren voor het tweede bezoek in de namiddag als zij dat wensen. De inrichting heeft geregeld vastgesteld dat gedetineerden die het einde van de straf naderen nergens heen kunnen op het moment van hun invrijheidstelling, ondanks de initiatieven van de sociale diensten. De gevangenis sloot een samenwerkingsakkoord met vzw Sortants de Prison om aan de materiële behoeften van gedetineerden (die aan bepaalde voorwaarden voldoen) gedeeltelijk tegemoet te komen en te voorzien in een sociaal opvangnet en private huisvesting. Dit experiment staat nog in de kinderschoenen. In 2008 werd een module rond herstelgerichte detentie georganiseerd door vzw Arpège-Prélude. Daarnaast zijn ook informatievergaderingen voor de gevangenisbevolking georganiseerd over de schade-
loosstelling van burgerlijke partijen en strafbemiddeling. Dit initiatief moest de gedetineerden warm maken voor deze onderwerpen.
Infrastructuur Het houten meubilair in de bezoekersruimte was versleten, beschadigd en voldeed vooral niet meer aan de vereisten voor de activiteiten die hier plaatsvinden. De gevangenis wenste de ruimtes daarom een jeugdige en moderne aankleding te geven door de aankoop van meubilair in gekleurd plastiek dat geschikter is voor bijvoorbeeld de ontmoetingen in het kader van het bezoek tussen vader en kind of bepaalde bijeenkomsten in gezinsverband. Het was daarbij ook de bedoeling dat
81
FOCUS HERINRICHTING VAN DE GYMZAAL In 2008 heeft de gevangenis van Hoei een aanzienlijk bedrag geïnvesteerd in de herinrichting van de gymzaal. Een gesprek hierover met Alain Laloire, directeur van de gevangenis, Benoît Jeanmart, penitentiair beambte die het project heeft opgevolgd en S.M., een gedetineerde die de zaal gebruikt. Om te beginnen, kan u ons de gymzaal kort voorstellen? B.J.: De gymzaal is zowat de heilige activiteit binnen de gevangenis van Hoei. Wij organiseren 3 sessies tijdens 4,5 dagen, en een dertigtal gedetineerden maken gebruik van de zaal. A.L.: Bovendien hebben enkele beambten toestemming gevraagd om de zaal ook te gebruiken buiten de uren voor de gedetineerden. Omdat wij niet beschikken over een ontspanningsruimte, zoals in andere inrichtingen, hebben wij positief geantwoord. De zaal wordt dus ook gebruikt door de beambten die zo in vorm blijven. M. Laloire, waarom een nieuwe gymzaal? A.L.: De herinrichting van de gymzaal is ingeschreven in het operationeel plan van de gevangenis. Het gaat om een project waarbij een echte en duurzame meerwaarde wordt aangeboden aan de gedetineerden. Bovendien konden het personeel en de gedetineerden deelnemen aan het project, wat wij dan ook gedaan hebben. Hierdoor konden wij reeds een eerste stap zetten in de oprichting van een overlegorgaan zoals is voorzien in de Basiswet. Wij wilden ons ook inschrijven in de ontwikkeling van projecten die gefinancierd worden door buitengewone budgetten van de Regie en zo het dagelijkse leven van de gedetineerden te verbeteren. B.J.: Wat ook belangrijk is: het materiaal was echt totaal verouderd en het gebruik van bepaalde toestellen begon gevaarlijk te worden. Wij moesten ook het aanbod aanpassen aan de huidige fitnesstrends die vooral gericht zijn op cardiotraining.
82
Wat was het kostenplaatje? A.L.: In totaal gaat het om 16 500 euro. Maar het was de moeite waard omdat onze zaal nu uitgerust is met professionele toestellen, voorzien voor intensief gebruik. Ze kan de vergelijking aan met gespecialiseerde zalen. M. Laloire, u zegt dat personeel en gedetineerden bij het project zijn betrokken. Hoe ging dit in zijn werk? A.L.: Eens de principiële beslissing genomen, heb ik M. Jeanmart de opdracht gegeven mij een voorstel voor te leggen van de toestellen die moesten aangekocht worden, van de voorziene kostprijs, en van de bijzondere kenmerken waarmee rekening moest worden gehouden bij de aankoop. Hij heeft de opdracht gretig aanvaard en deze perfect uitgevoerd. S.M.: M. Jeanmart is bijna onmiddellijk bij ons gekomen om ons advies te vragen en onze noden te kennen. Wij, de gedetineerden, hebben de mogelijkheid gekregen om dit onderling te bespreken en een voorstel te doen aan M. Jeanmart. Ik moet eerlijk toegeven dat wij zeer blij waren toen de toestellen werden geleverd. Het waren geen loze beloftes en ze hebben rekening gehouden met ons advies. B.J.: Ik heb inderdaad eerst aan de gedetineerden gevraagd wat hun noden waren en op basis daarvan ben ik informatie gaan opzoeken over wat op de markt bestond en wat het beste aanleunde bij de vraag van de gedetineerden. Ik heb dan een volledig verslag opgesteld dat gebruikt is voor het opmaken van een lastenboek. A.L.: Met dit verslag hebben wij dus een lastenboek kunnen opstellen dat perfect onze noden weergaf, en hebben wij een openbare aanbesteding kunnen opstarten. Een laatste vraag: waarom is de gymzaal zo belangrijk? S.M.: Het is vooral een uitlaatklep en we kunnen de stress van de opsluiting weg te werken. Bovendien moeten wij, als wij resultaten willen behalen, aandacht besteden aan onze leefgewoontes. Volgens mij heeft iemand die de gymzaal bezoekt, geen drugs, kalmeermiddelen of medicatie nodig.
83
Ieper De gevangenis van Ieper is een kleine gevangenis die in gebruik werd genomen in 1876. Zij werd tijdens de Eerste Wereldoorlog vernield en in 1919 opnieuw opgebouwd. In 1975 werd een vleugel toegevoegd en eind jaren '90 werd zij grondig gerenoveerd. Zij doet dienst als strafhuis en arresthuis.
Personeel Voor de personeelsleden organiseerde de gevangenis van Ieper in 2008 verschillende opleidingen. In het kader van de lokale stuurgroep drugs namen 20 personeelsleden uit het administratief en bewakingskader deel aan een vijfdaagse opleiding ‘Omgaan met problematisch middelengebruik in de gevangenis’. Enkele personeelsleden uit deze opleiding zullen aansluiten bij de lokale stuurgroep drugs. De gevangenis van Ieper beschikt over twee interne trainers voor de opleiding ‘Conflict en agressiebeheersing’ en een verantwoordelijke voor duurzame ontwikkeling. Ook de opleiding ‘Veilige inkom’ werd door verschillende personeelsleden gevolgd. Alle functionele chefs kregen een interne opleiding over de ontwikkelcirkels en meer bepaald over het SMART formuleren van de prestatieen ontwikkelingsdoelstellingen. De
directeurswoning
werd
omgevormd
tot
kantoorgebouw waardoor de boekhouding, attachés en personeelsleden van de Vlaamse Gemeenschap in een mooie kantoorruimte konden gehuisvest worden.
Gedetineerden De ontspanningsmogelijkheden voor gedetineerden werden in 2008 uitgebreid. De gevangenis van Ieper opende een fitnessruimte en breidde de bibliotheek uit, onder andere met boeken in Oost-Europese talen. In de zomer van 2008 ging naar jaarlijkse gewoonte het minivoetbaltornooi door. Bijkomend organiseerde de gevangenis een kunstproject. In 2008 ging in de gevangenis van Ieper het festival Dranouter achter Tralies voor de eerste keer door. Om de werkplaats een nieuwe boost te geven werd een nieuwe brochure opgesteld. Deze werd naar verschillende bedrijven gestuurd met een uitnodiging voor een koffietafel. Op die manier probeert de gevangenis meer werk in handen te krijgen. Er werd een nieuwe onthaalbrochure opgesteld voor de gedetineerden die volledig werd geüpdatet. Deze zal in de toekomst bij het huishoudelijk reglement worden gevoegd.
een
84
In het najaar van 2008 werd het strategisch plan ingevoerd. De samenwerking met de Vlaamse Gemeenschap werd aangescherpt in functie van een uitbreiding van het hulp- en dienstverleningsaanbod voor gedetineerden. Dit wierp de eerste vruchten af in het najaar. In november ging immers de officiële startvergadering door met alle partners van Justitie en de Vlaamse Gemeenschap. Het personeel van Justitie kon deelnemen aan verschillende infosessies.
85
FOCUS DRANOUTER ACHTER TRALIES "Dit jaar mochten ook de gedetineerden in de Ieperse gevangenis meegenieten van het folkweekend in Dranouter. "Dranouter achter tralies" zorgde voor een zondagmiddag vol muziek op het binnenplein van de gevangenis. Zowel Mrs Hyde, Luc De Vos als De Dolfijntjes stonden op het programma. De bibbers die de artiesten in het begin van hun concert hadden, verdwenen snel voor een ongetemperd enthousiasme. Hun uitzonderlijk publiek was dan ook heel blij dat de muzikanten hun zondagmiddag bij hen in de gevangenis wilden doorbrengen." (Bron: VRT)
Tijdens het eerste weekend van augustus biedt het Dranouter folkfestival in Ieper jaarlijks een bonte mix van Belgische en internationale artiesten van diverse pluimage.
"In de gevangenis van Ieper vond zondagnamiddag de eerste editie Dranouter achter tralies plaats. Exact 71 gedetineerden van de ruim honderd gedetineerden woonden de concerten van Mrs. Hyde, Luc De Vos en De Dolfijntjes bij op de wandeling van de gevangenis. Tussendoor konden ze genieten van gratis frisdrank, chips en ijsjes. De reacties van de gedetineerden waren unaniem positief, al duurde het tot het laatste optreden van De Dolfijntjes voordat er echt gedanst werd. Meer dan waarschijnlijk komt er volgend jaar een vervolg van Dranouter achter tralies." (Bron: Krant van West-vlaanderen)
Dranouter Achter Tralies ging in 2008 voor de eerste keer door in de gevangenis van Ieper. Drie bands van het stadsfestival zakten op zondag 3 augustus af naar de wandeling van de gevangenis om het beste van zichzelf te geven voor een publiek van enthousiaste gedetineerden. Om de festivalsfeer te creëren werden enkele versnaperingen voorzien zoals chips, frisdrank en ijsjes. Dit positieve gebeuren ontging ook de aandacht van de pers niet.
86
Ittre Itter
een cel voor personeelsopleiding opgericht om het personeel bij te scholen over interventietechnieken. Voorts worden tweemaal per maand simulatieoefeningen rond gijzelneming, brandstichting, ontsnapping, enz. georganiseerd.
De gevangenis te Itter werd in 2002 in gebruik genomen en is daarmee een van de meest recente gevangenissen in België. Het is een strafhuis en de inrichting maakt deel uit van de hoogbeveiligde inrichtingen.
Personeel De inrichting blijft investeren in de opleiding van nieuwe personeelsleden, aangezien in 2008 49 nieuwe medewerkers, ofwel 11,6% van de totale personeelsbezetting, geworven werd. Vanuit die optiek is
De in 2007 gestarte implementatie van de ontwikkelcirkels heeft in de loop van 2008 haar vervolg gekregen en uit de statistieken blijkt dat meer dan 90% van de gesprekken zijn afgerond. De gesprekken in het kader van de ontwikkelcirkels hebben ertoe geleid dat het aantal verzoeken om opleidingen van de beambten is toegenomen, net als hun motivatie om de vereiste vaardigheden voor de uitoefening van een functie te verwerven. Dat is ook het geval bij het verplegend personeel, waarvan de helft een opleiding heeft gevolgd die hen in staat stelt het radiografisch materieel van de gevangenis regelmatig en naar behoren te gebruiken. Voorts is op gezondheidsvlak onlangs een groep 'Agent-Relais-Santé' opgericht. De projecten van deze beambten moeten het personeel correcte informatie over overdraagbare aandoeningen verschaffen en ondersteuning bieden bij de bevordering van intercollegiale preventie.
Gedetineerden In het kader van de normalisatie van het regime bleef de gevangenis te Itter concerten en theaterstukken organiseren (ongeveer een evenement per maand) en is ook het zelfbeheerde RAP-atelier blijven bestaan. De muzikanten en schrijverscomponisten hebben een tweede concert gegeven
87
voor de gevangenisbevolking naar aanleiding van de nationale feestdag. Ook werd de toegang tot de sportruimte, fitnesszaal en het ongestoord bezoek uitgebreid. De gedetineerden kunnen driemaal per week de sportruimte en fitnesszaal bezoeken en driemaal per maand ongestoord bezoek ontvangen. Het bedrag van de sociale bijstand aan behoeftige gedetineerden werd verhoogd van 22 naar 30 euro per maand wegens de gestegen kosten van het levensonderhoud. De nieuwe sportkantine (naast de vier reeds bestaande kantines) is operationeel en kent een groot succes. Om het aantal beschikbare arbeidsplaatsen voor de gedetineerden in de werkplaatsen te behouden, heeft de gevangenis nieuwe commerciële partners aangetrokken zodat momenteel met 30 firma’s wordt gewerkt (in diverse gradaties) in de
inrichting zelf. Dankzij dit gevarieerd aanbod konden de gevolgen van de economische crisis aanzienlijk worden beperkt. Ook zijn onlangs contacten gelegd met de directie van 'Village n°1' in Braine-le-Château om een samenwerking tot stand te brengen met de gevangenis. Hiervoor kregen beide de steun van de burgermeester van Braine-le-Château. De gevangenis wenst op die manier een goede samenwerking op te starten om het klantenbestand verder te diversifiëren zodat nog meer gedetineerden aan de slag kunnen. De gevangenis te Itter gaat met de steun van externe partners een platform organiseren om de gedetineerden te begeleiden bij hun reclasseringsplan. De gedetineerden zullen toegang hebben tot een forum en zich op die manier kunnen richten tot de verschillende operatoren. De gevangenis spoort de gedetineerden regelmatig aan om deel te nemen aan een gekwalificeerde opleiding, een onweerlegbare troef voor hun reclassering. De nodige middelen zijn voorzien om tijdens het jaar cursussen te organiseren over management, informatica, grootkeuken, tuinbouw, alfabetisering, bijscholing in wiskunde, Frans en Engels in samenwerking met de school voor sociale promotie te Nijvel en vzw Adeppi.
88
FOCUS OPLEIDING CONFLICT- EN AGRESSIEBEHEERSING In 2008 hebben alle gevangenissen een interne opleiding Conflict- en agressiebeheersing opgestart om het personeel beter te bewapenen in conflictsituaties en conflicten beter te voorkomen maar ook om de noodzaak om geweld te gebruiken te verminderen. Het gaat om een opleiding met een theoretisch en een praktisch luik. Communicatie, de concepten van conflict en agressie en het vijffasenmodel van conflicten en crisisbeheer komen aan bod. Een inleiding in zelfverdedigingstechnieken maakt eveneens deel uit van de opleiding. In de gevangenis van Itter ging deze opleiding als eerste van start. Pascal Delmarcelle, kwartierchef en een van de drie interne opleiders in Itter, geeft een woordje uitleg.
volgen van 20 dagen in het CFPP over de leerstof en hier heb ik geleerd hoe ik moet lesgeven. Aan het einde van de opleiding heb ik een diploma 'Interne trainer Conflict- en agressiebeheersing' behaald.
M. Delmarcelle, u bent interne opleider in conflict- en agressiebeheersing. Waarom deze keuze?
P. Del.: Hoewel de opleiding nog steeds loopt (het vergt veel tijd om iedereen op te leiden), stelt men bij een aantal collega’s vast dat zij meer aandacht besteden aan de manier waarop zij de gedetineerden aanpakken en dat zij beter reageren bij gespannen situaties. Wij stellen ook vast dat veel collega’s die de opleiding hebben gevolgd meer zelfvertrouwen hebben en beter omgaan met moeilijke situaties.
M. Del.: Ik doe al elf jaar aan zelfverdediging. Ik heb dit altijd al willen leren en mijn kennis aan anderen overbrengen. Voor mij was het dus een uitgelezen kans om dit te doen en daarbij ook mijn collega’s te helpen.
Eens zelf opgeleid, bent u kunnen starten met lesgeven. Was u onzeker? P. Del.: Toch wel een beetje. Ik vreesde voor mijn capaciteiten als lesgever. En eerlijk gezegd was ik ook een beetje bang voor de reacties van de collega’s. Maar uiteindelijk is alles goed verlopen en heb ik niets dan positieve reacties gekregen. Positieve reacties?
Bent u onmiddellijk begonnen met de opleidingen? P. Del.: Neen. Ik heb eerst zelf een opleiding moeten
89
Toch negatieve punten? P. Del.: Ik mis één ding en dat is dat er geen gevolg komt aan de opleiding. Het gaat om een inleiding, wat op zich wel goed is gezien de context waarin wij werken. Maar om echt volledig te zijn, zou een voortgezette opleiding nodig zijn zodat iedereen reflexen en automatismen kan kweken. Maar ik klaag niet. De huidige opleiding is al een grote stap vooruit. Een laatste woord? P. Del.: Deze opleiding geven is voor mij een echt plezier. En hoe meer ik les geef, hoe liever ik dit doe, ook omdat alles in een goede sfeer plaatsvindt. Zelfs wanneer ik het raam van het klaslokaal per ongeluk verniel.
Jamioulx De gevangenis te Jamioulx is de eerste gevangenis die gebouwd is na de Tweede Wereldoorlog. Deze inrichting werd in 1975 in gebruik genomen ter vervanging van de gevangenis te Charleroi. Het is een arresthuis en strafhuis. De inrichting beschikt ook over een psychiatrische afdeling. De gevangenis te Jamioulx werd niet gebouwd volgens het zogenaamde Ducpétiaux-model. Het is een vierkant gebouw met zijden van 100 meter waarbij alle cellen uitzicht hebben op een wandeling van één hectare.
Personeel 2008 stond in het teken van de personeelsopleiding. Vier beambten volgden op vrijwillige basis een succesvolle opleiding tot interne opleider. Dankzij deze opleiding, georganiseerd vanuit een beleidsmatig streven naar conflictbeheersing, kunnen zij hun kennis doorgeven aan hun collega’s. De opleidingsmodules zijn zo uitgewerkt en georganiseerd dat zij in 2009 verder kunnen worden ontwikkeld. Een informatiecampagne voor het bewakingspersoneel waarin de toegankelijke OFO-opleidingen werden gepromoot, bleek succesvol te zijn.
90
Stressmanagement, informatica en teamleiding kregen daarbij de voorkeur. Twee beambten hebben zich spontaan kandidaat gesteld voor de cursus Russisch. Het is de bedoeling dat zij fungeren als tolk voor een gemeenschap uit de voormalige Oostbloklanden, die in aantal steeds toeneemt binnen de inrichting.
Het in 2007 geïnstalleerde overlegorgaan is opnieuw samengesteld. Algemene verkiezingen vonden plaats en het nieuwe comité werd geïnstalleerd in september. Dit orgaan had een positieve impact op het dagelijks beheer van de gevangenis. Het was betrokken bij de bestemming van de budgetten voor een beter welzijn van de gedetineerden.
Anderen hebben zich opgegeven in het kader van gezondheidshulp binnen een partnerschap met de SES van Hoei. Na hun opleiding fungeren zij als 'Agents relais santé', als aanspreekpunt voor de gedetineerden rond gezondheidsaangelegenheden in het algemeen (hygiëne, SOA’s, tuberculose, enz.). Het opvangteam voor beambten die slachtoffer zijn geworden op de werkplek werd versterkt. Een deel van hen heeft reeds een specifieke opleiding achter de rug en kan collega’s bijstaan wanneer deze te maken krijgen met een traumatiserende situatie in het kader van hun beroepsactiviteit.
Infrastructuur
Gedetineerden De organisatie van het bezoek vader/gedetineerde werd toevertrouwd aan een nieuw begeleidingsorgaan. Aan de basis van deze nieuwe benadering ligt de idee dat de vader tijdens het bezoek de tijd met zijn kind alleen doorbrengt. Ter gelegenheid van het sinterklaasfeest en de eindejaarsfeesten werden activiteiten georganiseerd (uitdelen van pakjes, hapjes, animatie) zodat de families elkaar konden ontmoeten rond een feestelijk gebeuren.
Het project ter verbetering van de omstandigheden waarin de bezoekers moeten wachten, vorderde gaandeweg. De aard van het project, dat betrekking heeft op de infrastructuur van het gebouw, maakte bepaalde aanpassingen noodzakelijk. Dankzij een aantal initiatieven kreeg de zaal al een aantrekkelijker karakter. Een videorecorder met cassettes werd voorzien voor kinderen en tijdschriften en boeken zijn beschikbaar voor wachtende familieleden. Aanzienlijke asbestverwijderingswerken die in 2005 werden gestart, werden voortgezet in 2008, maar in september van dat jaar stopgezet wegens de ongeziene overbevolkingsgraad. Zij zullen in 2009 heropgestart worden, gevolgd door aanzienlijke renovatiewerken aan de cellen. Nog andere projecten ter verbetering van de structuur zijn in 2008 opgezet in samenwerking met de Regie der Gebouwen. Een nieuw en twee verdiepingen hoog vrijstaand keukenblok en nieuwe werkplaatsen voor de CDRGA zullen worden voorzien.
91
FOCUS COMMUNICATIE TUSSEN DE TWEE PLOEGEN Uit analyse van probleemsituaties blijkt regelmatig dat deze het resultaat zijn van uiteenlopende behandelingen naargelang het gaat om acties van ‘de ene ploeg’ of ‘de andere ploeg’. Ook al zijn procedures voorzien voor gelijke behandeling, toch mag de menselijke factor niet uit het oog worden verloren. Dit onderscheid komt ook aan naar boven bij de beambten zelf: zij spreken over ‘de ochtendploeg', ‘de andere ploeg’, enz. De gedetineerden hebben reeds lang begrepen hoe zij voordeel kunnen halen uit die scheefgegroeide situatie. Uit de dagelijkse omgang tussen directie en beambten blijkt dat zij noch uitstekend, noch slecht presteren. Zij leveren doorgaans goed en complementair werk, maar zijn zich niet bewust van deze complementariteit zodat zij zich misprezen voelen of elkaar als tegenpolen beschouwen. De directie wil van deze houding af en actieve communicatiekanalen opzetten.
ideeën en projecten ter verbetering van het detentiebeheer te bespreken. De beslissingen die een invloed hebben op het dagelijkse leven in de afdelingen worden pas genomen na overleg met de kwartierchefs van beide shifts, die zo de gelegenheid hebben hun standpunt uiteen te zetten. Nu deze kwartierchefs reeds betrokken zijn bij het denkproces, is het de bedoeling dat de kwartierchefs van beide shifts in de tweede fase gebruikmaken van hetzelfde communicatiekanaal. Het project is toevertrouwd aan een adjunctpenitentiair assistent. De eerste reacties zijn positief. Sommige kwartierchefs wensen hun communicatie en bijgevolg hun arbeidsomstandigheden te verbeteren. De uiteindelijke doelstelling is om via een piramidaal systeem alle penitentiair beambten te betrekken bij een interactief communicatiemodel waarin zij als daadwerkelijke actoren advies kunnen inwinnen en collega’s kunnen opvolgen die op een ander tijdstip met dezelfde moeilijkheden geconfronteerd zijn.
Aangezien voorbeelden top-down moeten worden ingevoerd, werden in een eerste fase de penitentiair assistenten en dienstdoende penitentiair assistenten in een ploeg samengebracht omdat zij allen uit een aparte ploeg komen en hun eigenheid behouden. In het begin was er tegenkanting, maar nu zitten zij maandelijks rond de vergadertafel om samen de
92
Lantin De penitentiaire inrichting te Lantin is de grootste gevangenis van België en werd in 1979 in gebruik genomen ter vervanging van de gevangenis Saint-Léonard in Luik. De inrichting is niet gebouwd volgens het Ducpétiaux-model, wel naar Duits en Amerikaans model. De inrichting is wegens haar omvang opgedeeld in een aantal autonome entiteiten: arresthuis, strafhuis, vrouwenafdeling, psychiatrische afdeling en polikliniek, wat een soepele organisatie mogelijk maakt. De inrichting beschikt ook over een beveiligde kamer met vier bedden in het Hôpital de la Citadelle te Luik.
Personeel Om de veiligheidsprocedures te verbeteren werden richtlijnen voor het bewakingspersoneel binnen de ziekenhuis-omgeving opgesteld en verspreid. Ook de beambten van de polikliniek kregen een opleiding over de beveiligde kamer. In 2008 nam de inrichting te Lantin deel aan een werkgroep rond een vijfdaagse opleiding voor de beambten van de psychiatrische afdeling. De eerste dag werd gewijd aan teambuilding voor verantwoordelijke beambten en directieleden. Overeenkomstig de richtlijnen van het DG EPI is de penitentiaire inrichting te Lantin gestart met de opleiding Conflict- en agressiebeheersing voor de personeelsleden. De positieve respons voorspelt bemoedigende resultaten voor de verwezenlijking van deze doelstelling.
93
Gedetineerden
Infrastructuur
Sinds enkele jaren heeft de penitentiaire inrichting gedetineerden die optreden als tussenpersoon, naar analogie met de overlegorganen. Dit systeem bestond echter niet in alle entiteiten van Lantin. Een overlegorgaan 'vergaderingen gedetineerden die optreden als tussenpersoon' werd ingesteld in de vrouwenafdeling.
De penitentiaire inrichting te Lantin heeft niet enkel werk gemaakt van de organisatie van een onderhoudsploeg van gedetineerden, maar ook van de renovatie van de theaterzaal. Het is de bedoeling deze zo vlug mogelijk opnieuw in gebruik te nemen. Met het oog op een beter onthaal van de slachtoffers die zich aanmelden voor de zittingen van de strafuitvoeringsrechtbank heeft de gevangenis meubilair aangeschaft dat de onthaalruimte een aangenamer karakter moet geven.
De gevangenis zorgde voor meer verscheidenheid in het werk en de opleiding van de gedetineerden. Voor de voedingcursus werd een samenwerking uitgebouwd met een biohoeve voor de aanleg van een moestuin. Ook werd een werkplaats voor het ontwerpen en vervaardigen van nestkastjes voor vogels op de wandeling opgericht. Tijdens de naaicursus verzorgden de cursisten een defilé waaraan de gedetineerden deelnamen die de cursus hebben gevolgd. Nog andere opleidingen, vooral alfabetiseringscursussen (van verschillende niveaus) zijn inmiddels gestart. Heel wat activiteiten werden georganiseerd voor de gedetineerden in de psychiatrische afdeling zoals groepsgesprekken, ergotherapie en sportactiviteiten met de kinesitherapeut. Ten slotte is een quasi autonome gedetineerdengroep opgericht voor onderhoudsen renovatieklusjes. Op die manier konden 210 cellen worden gemoderniseerd.
94
FOCUS AFDELING INDIVIDUELE BIJZONDERE VEILIGHEID Het DG EPI heeft besloten een bijzondere veiligheidsafdeling te openen in de gevangenissen te Brugge en Lantin. Deze afdelingen zijn bestemd voor mannelijke veroordeelden wiens gedrag voortdurend veiligheidsproblemen creëert wegens geweld. In de afdeling te Lantin kunnen 12 gedetineerden worden opgevangen. Drie cellen en een naakte cel stonden in 2008 leeg wegens beveiligingswerken aan de loopbrug.
De voltallige personeelsbezetting 1 directielid van Lantin 2 penitentiair assistenten 4 kwartierchefs 26 penitentiair beambten 1 opvoeder 1 psycholoog (halftijds) 1 maatschappelijk werker (halftijds) 1 psychiater (halftijds) De geselecteerde beambten voor deze afdeling volgden een opleiding van vijf weken (van 5 mei tot 13 juni 2008) vóór de opening van de afdeling.
Het lesprogramma omvatte volgende cursussen:
strafhuis.
• Huishoudelijk reglement en Basiswet • Werken met gedetineerden met agressieve gedragsstoornissen • Omgaan met conflicten en agressie (theorie en zelfverdediging) • Deontologie en case study • Multiculturaliteit en begeleiding van personen • Opmaak van verslagen
Na zeven maanden werking werd een korte evaluatie gehouden. Het personeel van de afdeling is nog steeds uiterst gemotiveerd. Het afwezigheidspercentage is het laagst in Lantin. Dankzij de technieken en lessen rond conflictbeheersing kon het leven binnen de afdeling snel en op professionele wijze aangenamer worden gemaakt.
Opdat de termijnen kunnen worden nageleefd, namen de beambten die de cursussen hadden beëindigd, deel aan de voorbereiding van de opening door de schilderwerken te voltooien en de afdeling en cellen te poetsen. De eerste gedetineerde nam zijn intrek op 27 juni 2008.
Het zorgteam begeleidt de gedetineerde tijdens de detentie op de afdeling. Deze equipe zorgt voor een individuele opvolging op grond van het probleemgeval en van de stabilisering en ontwikkeling van het individu. Het uiteindelijke opzet is dat de gedetineerde in een ‘normaal’ detentiecircuit terechtkomt. De directie heeft bovendien een informaticatool ingevoerd die moet zorgen voor een optimale informatiedoorstroming voor elke gedetineerde van de afdeling ten behoeve van de actoren binnen die sector.
Het grootste probleem schuilde in een schrijnend gebrek aan infrastructuur bij de opening van de afdeling. De uitbreiding van blok U via de passerelle is nog niet voltooid. Binnenkort zal de inrichting beschikken over twee vergaderzalen, een polyvalente zaal, drie kantoren voor het zorgteam en twee kantoren voor onderhoud. De gevangenis moet een beroep doen op de bezoekinfrastructuur van het strafhuis, wat delicate verplaatsingen onder zwaar toezicht meebrengt. De bezoeken moeten ingepast worden buiten de gebruikelijke uren voor het
95
Leuven-Centraal De gevangenis van Leuven-Centraal is een van de tweejaarlijkse afname. weinige Belgische gevangenissen met een gesloten regime die in principe enkel als strafhuis fungeert. Zij Gedetineerden is in 1860 in gebruik genomen en wordt beschouwd als een standaardvoorbeeld van de Ducpétiaux- De Centrale Gevangenis streeft er al jaren naar om haar aanbod gevangenis. aan sport, ontspanning, vorming en cultuur zo gevarieerd mogelijk in te richten. Ook in 2008 werden enkele markante Personeel zaken gerealiseerd. In 2008 werd extra aandacht besteed aan vorming van het personeel. Naast de hierboven vermelde opleiding rond drugs, volgden alle medewerkers een workshop ‘Omgaan met diversiteit’. Deze workshop besteedde aandacht aan gelijkenissen en verschillen tussen mensen.
De gevangenisbibliotheek probeert veel meer te doen dan het louter uitlenen van boeken. Net als een lokale openbare bibliotheek doet de gevangenisbibliotheek ook aan cultuurverspreiding en -bevordering. Zo werd een poëziewedstrijd georganiseerd die ook in 2009 zal worden herhaald. Twaalf gedetineerden namen deel en zonden een veertigtal gedichten in. Daaruit koos een gerenommeerde jury De Centrale gevangenis van Leuven wil meer van dichters, waaronder Benno Barnard, de beste gedichten en investeren in een beter relationeel leefklimaat drie laureaten. De bibliotheek organiseert ook regelmatig onder de personeelsleden. Er werd een klassieke concerten. Zo voerde de klaveciniste Betty Bruylants tevredenheidsenquête georganiseerd bij de de gedetineerden mee doorheen de eeuwen. penitentiaire medewerkers. Het huidige operationeel plan van de gevangenis heeft als doelstelling drie Ook de gastronomie kreeg aandacht. Op initiatief van Weekend verbeterprojecten te filteren uit de resultaten van Knack kregen tien gedetineerden de kans om onder leiding van deze enquête. De bedoeling is om de enquête in de het team van restaurant Het Land aan de Overkant een toekomst te optimaliseren. De geboekte resultaten gastronomisch galadiner te bereiden. Het galadiner werd op 15 zullen worden afgetoetst bij een volgende december 2008 aangeboden aan een groep genodigden. Het
96
restaurant Het Land aan de Overkant mocht 25 vaste klanten uitnodigen. Ook de gevangenis was met een afvaardiging vertegenwoordigd. De reacties waren bijzonder positief. Een uitgebreide reportage in Weekend Knack gaf een ruim publiek een inkijk in de penitentiaire wereld. De islamitisch consulent en de rooms-katholieke aalmoezeniers realiseerden in 2008 voor het eerst een interreligieuze viering in samenwerking met de Universitaire Parochie van Leuven. Een negentigtal moslims en rooms-katholieken beleden in een viering hun respectievelijk geloof. Drugs en druggebruik zijn de laatste jaren steeds meer onder de aandacht gekomen. Niet alleen in de maatschappij, maar ook in de gevangenissen neemt dit probleem toe. In navolging van de ministeriële omzendbrief van 18 juli 2006 werkte een werkgroep met interne leden van de lokale stuurgroep drugs (het inrichtingshoofd, een regimedirecteur en medewerkers van de medische en psychosociale dienst en het bewakend personeel) een drugsbeleidsplan uit in samenwerking met twee externe coaches. Zij hielden rekening met de lokale omstandigheden en behoeften van de lokale actoren. Het drugsbeleidsplan steunt op drie pijlers: regelgeving inzake drugs en sanctionering, hulpverlening/begeleiding, opleiding en structurele maatregelen (preventie). Aan het drugsbeleidsplan werd een actieplan gekoppeld met daarin de concrete stappen die op korte en (middel)lange
termijn zullen worden ondernomen. Het plan beoogt drie doelgroepen: gedetineerden, bezoekers en personeel. In het najaar van 2008 werd gestart met een uitgebreid vormingsaanbod. Zo organiseerde de gevangenis, in samenwerking met het Centrum Geestelijke Gezondheidszorg van Leuven en de Stedelijke Preventiedienst, een opleiding rond drugs voor alle penitentiaire medewerkers van de inrichting.
Infrastructuur Na een jarenlange voorbereiding startte de gevangenis begin augustus 2008 met de bouw van een nieuwe keuken en werkhuis die eind 2010 zullen klaar zijn. Vanuit deze keuken zullen de maaltijden voor de gedetineerden van de eigen inrichting en die van het jeugdcentrum De Grubbe in Everberg bereid worden. Ook zal er een extra oppervlakte van 1800 m² atelier beschikbaar zijn.
97
FOCUS BOUWOPLEIDING VOOR GEDETINEERDEN Een getuigenis van leerkracht Pierre Massin
Ik trek me niet aan wat zij precies mispeuterd hebben. Ik geef gewoon les zoals ik dat ergens anders doe. Voor mij is lesgeven in de gevangenis net hetzelfde als op school lesgeven. Je vergeet natuurlijk nooit dat je in een gevangenis zit door de specifieke context. Ik word vaak geraakt door het leven in de gevangenis. Als ik toevallig eens voorbij de gevangenis rijd, denk ik vaak aan ‘mijn’ mannen die daar dag en nacht zitten.
Toen de school mij vroeg om een opleiding bouw te doceren in de gevangenis van Leuven-Centraal, heb ik vrij snel ja gezegd. Eigenlijk zonder te weten wat ik moest verwachten. Ik was immers nog nooit in een gevangenis geweest. Ik vond het een uitdaging om eens in een hele andere wereld te vertoeven. Toen ik hier de eerste keer binnenkwam, werd ik er wel even stil van. Je rijdt als buitenstaander met je auto gewoon voorbij de gevangenis zonder erover na te denken, maar eenmaal binnen besef je meteen hoe het voelt om opgesloten te zijn.
Ik ben heel positief verrast door de mogelijkheden die de gevangenis schept om deze opleiding mogelijk te maken. Het atelier en het leslokaal zijn zeer goed uitgerust. Ik hoop echt dat deze opleiding hen later kansen biedt om aan de slag te geraken. Ik zie mijn rol niet louter als docerend, maar ook opvoedend. Ik zal deze ervaring alleszins niet vergeten.
Het lesgeven valt enorm goed mee. De leerlingen zijn erg gemotiveerd en dat is leuk om werken. Je merkt hoe de gedetineerden vooruitgang boeken en dat geeft voldoening. En ik kan eerlijk zeggen: de vorderingen die ik de studenten hier zie maken, heb ik nooit eerder gezien. Momenteel zijn zij aan het metselen. Het niveau en de kwaliteit van de werkstukken die ik hier zie, is zeer hoog. Ook de omgang met hen is zeer aangenaam. We gaan op een menselijke, vriendschappelijke manier met elkaar om en je merkt echt dat de gedetineerden dit appreciëren. Zo had ik iedereen met Nieuwjaar een persoonlijk kaartje gestuurd. Zij kwamen mij met tranen in de ogen bedanken. Wanneer je zoveel tijd samen doorbrengt, schept dat natuurlijk wel een band.
98
Leuven-Hulp De Hulpgevangenis van Leuven werd in 1869 in gebruik genomen. Zij fungeert voornamelijk als een arresthuis, maar herbergt ook een aantal veroordeelden. De gevangenis beschikt eveneens over een psychiatrische annex.
Personeel In het operationeel plan heeft de Hulpgevangenis van Leuven sterk de nadruk gelegd op de ontwikkeling van kennis en competenties van de personeelsleden. Een interne opleidingsverantwoordelijke werd aangesteld en plaatselijke vormingsinitiatieven kregen vorm. Dankzij de uitbreiding van de basisopleiding, de aanvullende opleidingen die door de centrale vormingsdienst worden georganiseerd en de belangrijke lokale inspanningen, kon het penitentiair personeel in 2008 gemiddeld zeven opleidingsdagen per persoon volgen.
Vrijwilligers van de Katholieke WerkliedenBond (KWB) hebben hiervoor sponsoring gezocht en waren kerstmarktkramer voor een dag. Ruimte voor activiteiten in groep is schaars in de Hulpgevangenis wegens het strikt individueel regime. Na overleg met alle vertegenwoordigers van de verschillende levensbeschouwingen werd besloten om de katholieke kapel om te vormen tot een ruimte die geschikt is voor alle activiteiten rond zingeving en levensbeschouwing. Studenten van de school voor interieurontwerp in Mechelen maakten een aantal ontwerpen voor de inrichting van deze ruimte. De gevangenis koos voor een sobere inrichting. De nieuwe ruimte ligt centraal in de gevangenis en staat symbool voor verdraagzaamheid en respect voor ieders mening en levensbeschouwing.
Een dynamische organisatie onderzoekt regelmatig de kwaliteit van haar processen. De Hulpgevangenis bevraagt daarom regelmatig de gedetineerden en peilt naar hun tevredenheid en verwachtingen. In 2008 namen twee studenten van de Vrije Universiteit Brussel een enquête af bij bezoekers van de Gedetineerden gedetineerden over het onthaal in de hulpgevangenis en de bezoekregelingen. Naast praktische gegevens (verwantschap, Op 28 december 2009 werd de wandeling van de verplaatsing, enz.) werd hun mening gevraagd over de Leuvense Hulpgevangenis omgebouwd tot een procedure voor een bezoektoelating, de kwaliteit van de kleine kerstmarkt met frietkraam en kerstanimatie. informatie bij het eerste bezoek, de kwaliteit van de
99
infrastructuur, de duur van het bezoek, enz. Ook specifieke bezoekmodaliteiten zoals kinderbezoek, ongestoord bezoek en de nood aan een familiale bezoekruimte kwamen aan bod. De kwaliteit van het onthaal werd eveneens onderzocht. De bezoekers gaven aan tevreden te zijn over de bezoekmodaliteiten. Ook op vlak van hygiëne, veiligheid en infrastructuur scoorde de inrichting voor de meeste bezoekmogelijkheden goed. Daarnaast gaven de ondervraagde bezoekers ook praktische suggesties.
buiten de gevangenis. Cruciaal op deze afdelingen is de samenwerking tussen de zorgverleners en het vaste team van penitentiair beambten. Deze beambten zijn de eerste actoren in de dagdagelijkse bejegening van de gedetineerden. Zij zien vaak de eerste signalen van een aankomende crisis of kunnen door gepaste interventies voorkomen dat problemen verder escaleren.
Begin 2007 werd in de Hulpgevangenis, net zoals in andere gevangenissen met een psychiatrische afdeling, een psychomedische zorgequipe opgestart. De oprichting van deze zorgequipe sluit in Leuven-Hulp aan op een reeds lang bestaande traditie van bijzondere aandacht voor de psychiatrische patiënten in de gevangenis. Met de komst van de zorgequipe zullen de middelen en gespecialiseerd personeel hiervoor worden uitgebreid. Hierdoor kunnen de twee afdelingen waar psychiatrische patiënten verblijven, uitgebouwd worden tot volwaardige zorgafdelingen. In 2008 kwam de werking op deze twee bijzondere zorgafdelingen op kruissnelheid. De traditionele psychiatrische annex werd uitgebouwd tot een leefeenheid waar de nadruk ligt op een gestructureerde dagbesteding in gemeenschap. De tweede zorgafdeling is een afdeling waar per patiënt een geïndividualiseerd regime wordt voorzien. Het aanbod aan de patiënten bestaat uit individuele en groepsactiviteiten, waaronder creatief atelier, sportactiviteiten, begeleiding bij zelfzorg en celhygiëne, aparte ‘annexwandeling’, individuele therapeutische gesprekken, enz. Veel aandacht gaat ook uit naar de begeleiding van de gedetineerde ter voorbereiding op het behandeltraject
100
FOCUS HERFST IN KLEUR deelnemen aan een ‘opengevangenisdag’.
In september en oktober liep de campagne 'Herfst 2008, de Hulpgevangenis Leuven in kleur'. Samen met externe partners liet de hulpgevangenis meer dan 2000 buitenstaanders kennismaken met ‘de gevangenis’ en met de mensen die er verblijven en werken. De bedoeling was om de hulpgevangenis ‘kleur’ te geven en haar plaats in de lokale gemeenschap te beklemtonen.
In samenwerking met vzw De Rode Antraciet en Vorming Plus OostBrabant organiseerde de gevangenis van 20 tot 23 oktober een 'gevangenisfilmfestival' voor gedetineerden en burgers: Kaffee Detinee Ciné. Ruim 300 mensen kwamen de films bekijken en op de afsluitende debatavond waren er ruim 150 belangstellenden. De positieve reacties laten duidelijk merken dat de campagne Herfst 2008, Hulpgevangenis Leuven in kleur de aanwezigheid van de gevangenis in de lokale gemeenschap duidelijk heeft beklemtoond en kleur heeft gegeven.
De gevangenis organiseerde verschillende activiteiten binnen de gevangenismuren waaraan vrije burgers konden deelnemen. In samenwerking met vzw Art without Bars organiseerde de hulpgevangenis de tentoonstelling Inmate Tattoo met foto’s van tatoeages van gedetineerden als uiting van lichaamskunst. Op 13 september vond ook een tweedehands boekenverkoop plaats in samenwerking met de stadsbibliotheek Tweebronnen. De opbrengst hiervan wordt gebruikt om de gevangenisbibliotheek te vernieuwen. Op 21 september konden medewerkers van de hulpgevangenis samen met hun familie en vrienden
101
Marneffe Gedetineerden De inrichting wou het bezoek van kinderen aan hun papa in de gevangenis vergemakkelijken. In 2008 werd een project gelanceerd om een gezellige wachtzaal te voorzien voor de familieleden die een bezoek brengen. Tijdens het bezoek van de kinderen aan hun papa, kunnen de mama’s op die manier in een warm kader met elkaar praten over hun situatie. Dankzij de ligging van Marneffe, kon de gevangenis de opleidingen tuinbouw en koken organiseren, in samenwerking met alle betrokkenen. Een landbouwingenieur zal op termijn in dienst treden om dit project meerwaarde te geven.
Het Centre pénitentiaire école (CPE) in Marneffe is een open inrichting voor veroordeelden. Zij bevindt zich in een van de bijgebouwen van het kasteel en werd gebouwd in de negentiende eeuw. Het CPE is omgeven door een domein van 40 hectare met een park, een bos en landbouwgrond.
De nieuwe wetgeving rond gekwalificeerde opleidingen verplicht de studenten die de opleiding metsen volgen, een beroepsstage te doen van 120 uur. De werken die het CPE voorstelde om intern te laten gebeuren, waren niet geloofwaardig genoeg voor de stagecommissie. De inrichting heeft hiervoor twee oplossingen gevonden. De gedetineerden kunnen stage lopen bij de renovatie van het kasteel en in andere ondernemingen, de zogenaamde Entreprises de Formation par le Travail (EFT).
102
FOCUS SAMENWERKING MET VZW HANDI-RANDO In 2008 vatte het CPE in Marneffe het plan op om een samenwerking te starten met vzw Handi-Rando. Deze vereniging wil personen met beperkte mobiliteit van de natuur laten genieten door hen aangepast materiaal te geven, zoals de ‘joëlette’, een rijdend zeteltje met één wiel, en kaarten voor blinden en slechtzienden. De bedoeling van deze samenwerking was de gedetineerden beter te laten communiceren met de buitenwereld en hen verantwoordelijkheid te geven. In praktijk betekent dit dat de gedetineerde op bepaalde tijdstippen zijn diensten biedt aan mindervaliden en met hen op pad gaat. Deze activiteit stelt de gedetineerden in een positief daglicht bij mindervalide personen en hun familie. Dankzij deze samenwerking hebben de gedetineerden van het CPE kunnen deelnemen aan uitstappen met mindervalide personen. Met deze activiteit treden mensen met een fysieke en sociale handicap met elkaar in contact. Dit is een verrijking voor beide partijen. Turgut, een gedetineerde, getuigt: “Ik heb mij ingeschreven voor de activiteit handi-rando met de bedoeling om mij ten dienste te stellen van mindervalide personen. Mijn deelname aan deze activiteit is voor mij een gelegenheid om een dag de gevangenis te verlaten, een wandeling te maken en een nieuwe omgeving te verkennen. Maar ik doe dit vooral om de mensen een plezier te doen. De wandelingen die we maken zijn niet zo makkelijk met soms steile of smalle wegen. Dit vraagt een fysieke inspanning voor de mensen die hen moeten dragen. Maar wij zijn erg gemotiveerd om het voor de mindervaliden zo leuk mogelijk te maken. Werken met deze mensen heeft mij zoveel positiefs bijgebracht : we lachen, grappen en praten over vanalles. Ik vermijd wel om te praten over hun handicap of over het leven in de gevangenis. De mensen staan wel stil bij onze detentie en het leven als gedetineerde in het algemeen. Sommigen hebben al voorgesteld om activiteiten in de gevangenis te organiseren. Vaak stellen de ‘dragers’ alles in het werk om deze mensen aan het lachen te brengen via imitaties of sketches. Wij zijn de hele wandeling goedgezind. De mindervaliden zijn niet wantrouwig en het is steeds een gezellige dag. Ik ben zo blij dat ik hieraan kan deelnemen."
103
Mechelen focust op de opvolging van het operationeel plan, het lokaal personeelsbeleid en de initiatieven rond herstelgerichte detentie. De personeelsdienst kan op die manier sneller en efficiënter inspelen op de personeelsbewegingen en zich dienstbaar opstellen naar het lokale personeel. In 2008 lanceerde de gevangenis een elektronische nieuwsbrief met informatie over personeelsaangelegenheden en de ontwikkelcirkels.
Gedetineerden
De gevangenis van Mechelen is een gesloten inrichting uit 1874 met een typische panopticonstructuur en een cellulair regime. Zij functioneert vooral als arresthuis voor het gerechtelijk arrondissement Mechelen, maar is eveneens een inrichting voor strafuitvoering voor recidivisten met middellange straffen.
Personeel In 2008 werd het directieteam uitgebreid met een attaché operationele ondersteuning management die
Met budget van de CDRGA realiseerde de gevangenis enkele projecten om de leefomstandigheden van de gedetineerden te verbeteren. Zo werden de afgeschreven televisietoestellen vervangen door LCD-toestellen die minder celruimte innemen. Een systeem werd voorzien waarbij de behoeftige gedetineerden naar televisie kunnen kijken. De gevangenis installeerde in de theaterzaal een videoprojector en een aangepaste geluidsinstallatie. Een lokaal werd ingericht om in de toekomst een eigentijdse gevangenisbibliotheek te voorzien. De gevangenis besteedde in 2008 veel aandacht aan de relaties en de positionering van de gevangenis ten aanzien van de buitenwereld. Zo werden de projecten Rondom Prison en Jail TV verlengd.
104
De VDAB was bereid om nog voor de komst van het Strategisch Plan Hulp- en Dienstverlening een aanbod te doen aan de gedetineerden via een assessmentprocedure. De gevangenis nam ook contact op met de plaatselijke bibliotheek en het subsidiërende provinciebestuur en startte zo een samenwerking op. Naar aanleiding van het festival Maanrock organiseerde het stadsbestuur een klein festival binnen de gevangenismuren. De gevangenis organiseerde het artistiek project Stadsvisioenen (2008-2009) waar Yael Davids, een internationaal bekende performanceartieste, met gedetineerden werkte. Met de politiediensten werden concrete afspraken gemaakt over de acties voor drugspreventie.
Infrastructuur In 2008 werd de laatste hand gelegd aan de verbouwingen van de C-vleugel en de bouw van een nieuw administratief complex.
105
FOCUS STRATEGISCH PLAN In september 2008 werd het Strategisch Plan voor Hulp- en Dienstverlening aan gedetineerden uitgebreid naar alle Vlaamse gevangenissen. Sinds 2008 werd ook in de gevangenis van Mechelen het strategisch plan zichtbaar via de komst van de beleidsmedewerker, de onderwijscoördinator, de sportfunctionaris, de organisatieondersteuner en de trajectbegeleiders. Carla Michiels, beleidsmedewerker van de Vlaamse Gemeenschap, licht toe.
Kan u in het kort de geschiedenis van het Strategisch Plan schetsen? De Vlaamse gevangenissen kennen een lange traditie van hulpen dienstverlening aan gedetineerden. Gevangenisdirecties organiseren al geruime tijd activiteiten om de opsluiting van gedetineerden zo zinvol mogelijk in te vullen. Zij werken daarvoor vaak samen met organisaties die ook buiten de gevangenismuren hulp- en dienstverlening aanbieden. Een cruciaal moment was de staatshervorming die in 1980 in België werd doorgevoerd. De Vlaamse overheid werd bevoegd voor welzijn, onderwijs, cultuur, sport, werkgelegenheid en gezondheidszorg en dus ook voor de sociale hulpverlening aan
gedetineerden met het oog op hun reïntegratie. De federale overheid bleef bevoegd voor de strafuitvoering. In de loop der jaren is de Vlaamse hulp- en dienstverlening aan gedetineerden op verschillende manieren verder uitgebouwd. Eind 2000 keurde de Vlaamse regering het Strategisch Plan voor Hulpen Dienstverlening aan gedetineerden goed. Het plan stelt voorop dat gedetineerden zich ten volle moeten kunnen ontplooien. Het aanbod aan hulp- en dienstverlening dat in de brede samenleving voorhanden is, wordt beschikbaar gemaakt voor zo veel mogelijk gedetineerden.
Wat betekende dit concreet voor de gevangenis van Mechelen? De gevangenis kreeg een aantal nieuwe gezichten. Sinds november 2004 was een sociaal-cultureel werker van vzw De Rode Antraciet aanwezig in de gevangenis van Mechelen. Sinds juni 2008 werd er een sportfunctionaris aangesteld. Hij werkt voor deze vzw en verdeelt zijn tijd over de gevangenissen van Mechelen en Antwerpen. Sinds oktober 2008 is een onderwijscoördinator aanwezig en in september 2008 kreeg CAW Het Welzijnshuis extra personeelsmiddelen in het kader van het Strategisch Plan.
106
Er werd een vacature uitgeschreven en hopelijk kan onze nieuwe collega in februari 2009 starten. Deze nieuwe trajectbegeleider zal hoofdzakelijk werken met de directe sociale omgeving. Sinds 1 oktober 2007 beschikt het Centrum Geestelijke Gezondheidszorg De Pont over een fulltime forensisch psycholoog. Het huidig forensisch postpenitentiair aanbod is van start gegaan op 1 januari 2008. De VDAB van Mechelen heeft reeds een samenwerkingshistoriek opgebouwd met de gevangenis. Begin 2000 werden er al oriëntatiesessies gegeven binnen de gevangenismuren en vonden de zogenaamde collectieve infosessies plaats. Het eerste vernieuwde contact van de VDAB met de Mechelse gevangenis dateert van februari 2008 en was al een proactieve voorafname van de uitbreiding van het strategisch plan voorzien voor de andere (resterende) Vlaamse en Brusselse gevangenissen. De VDAB wachtte niet op de regionale uitvoering van het strategisch plan alvorens van start te gaan met haar werking in de Mechelse gevangenis. De dienst legde de nodige contacten met de Mechelse directie en betrok andere actoren van in het begin bij de opstartvergaderingen. Op dit ogenblik heeft de VDAB twee halve zitdagen per maand in de
gevangenis. Vanuit haar regieopdracht introduceerde de VDAB de derde partner Vokans, wat voluit staat voor Vormings- en Opleidingskansen (voor kansengroepen). In juli 2008 gaf deze vzw reeds een eerste assessment met aansluitend een passende trajectbepaling op basis van de geformuleerde observaties. Deze financiering gebeurde door de VDAB via de zogenaamde lokale project-programmatie. In oktober 2008 en na evaluatie van het eerste project werd een tweede sessie georganiseerd binnen de Mechelse gevangenismuren.
107
Merksplas de kunst- en plattelandsroute in Merksplas, Zondereigen en Baarle-Nassau maakten de gedetineerden een hedendaagse kruisweg langs veertien schilderijen die werden tentoongesteld aan het deelnemende publiek in de oude kapel waar ook het gevangenismuseum is gelegen. In de loop van 2009 zullen deze kunstwerken worden tentoongesteld in het cultureel centrum van de gemeente Merksplas. Daarna krijgen de werken een permanente plaats toegewezen in het gevangenismuseum van Merksplas. Een duplicaat van deze werken kreeg een plaats in de verschillende paviljoenen van de strafinrichting. Dit project Personeel werd gerealiseerd dankzij de samenwerking en steun van het De strafinrichting van Merksplas streeft naar een Katholiek Vormingswerk van Landelijke Vrouwen, Centrum optimale communicatie en informatiedoorstroming. Algemeen Welzijnswerk De Kempen, vzw De Rode Antraciet, Daarom richtte zij in 2008 een nieuw overlegorgaan Kunst(h)art, de strafinrichting van Merksplas en een aantal op. De Personeelsantenne werd samengesteld uit sponsors. vertegenwoordigers van alle paviljoenen van de inrichting. Met dit nieuwe overlegorgaan wil de Op 22 mei 2008 organiseerde de zorgequipe een symposium inrichting het bewakingspersoneel actief betrekken over ‘Psychiatrische zorg binnen een penitentiair kader’ in de vroegere kapel buiten de inrichting. De psychiatrische bij de communicatie-initiatieven. basiszorg die door het zorgteam van de strafinrichting van Merksplas via een vijftal projecten wordt voorzien, stond hierbij Gedetineerden in de kijker. Tijdens het symposium kwamen de psychiatrische het psychoseproject, de projecten Enkele gedetineerden werkten in 2008 mee aan het crisisafdeling, sociaalartistiek project 'Een levensweg van persoonlijkheidsproblematiek, dubbeldiagnose en de Ambulante gedetineerden ingekaderd' in het kader van de Begeleiding aan Gedetineerden met een verstandelijke jaarlijkse organisatie van ‘Kunst op het Hof’. Langs beperking in de Gevangenis (ABAGG) aan bod. Met 200 De strafinrichting van Merksplas werd geopend in 1825 als kolonie voor bedelaars. In de loop der tijd veranderde de kolonie langzaamaan in een gevangenis. De inrichting is nu een strafhuis en beschikt eveneens over een afdeling van sociaal verweer en een psychiatrische annex. Kenmerkend zijn de onderverdeling in acht paviljoenen en het halfopen regime.
108
deelnemers werd bewezen dat er duidelijk behoefte was aan dit initiatief. De huidige werking van de psychiatrische basiszorg werd voorgesteld aan de verschillende externe partners van de strafinrichting waaronder medewerkers van andere gevangenissen, van de Commissies voor de Bescherming van de Maatschappij, van psychiatrische klinieken en het Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg, van de Katholieke Universiteit Leuven en de Vrije Universiteit Brussel. In januari 2008 voerde de strafinrichting identificatiebadges voor gedetineerden in. Gedetineerden die zich buiten hun cel bevinden, kunnen op die manier steeds worden geïdentificeerd. Zij zijn dus verplicht om buiten hun cel hun identificatiebadge te tonen op verzoek van het personeel. De strafinrichting van Merksplas lanceerde in 2008 het project Start-2-Run voor de gedetineerden. Met dit trainingsprogramma zijn gedetineerden in staat om in een tiental weken vijf kilometer te lopen. Sinds 2008 kunnen de gedetineerden die op de celafdeling verblijven (paviljoen voor inkomende gedetineerden) meedoen aan diverse sportactiviteiten. Deze gedetineerden kunnen tijdens enkele namiddagen deelnemen aan exclusieve sportactiviteiten op de wandeling en worden hierbij begeleid door twee sportstagiairs.
Merksplas) dezelfde films bekijken en beoordelen. De winnende film wordt getoond aan het personeel van de vier gevangenissen. Bij het inplannen van activiteiten voor het kinderbezoek is er aandacht voor nieuwe initiatieven. Zo konden vader en kind tijdens dit bezoek circustechnieken aanleren en een Vlaamse kermis bijwonen. Naast de tweemaandelijkse schaakavond werd er eind 2008 voor de liefhebbers een schaaktornooi georganiseerd. Naast de fictiebibliotheek op de diverse paviljoenen werd een centrale non-fictie bibliotheek georganiseerd op paviljoen B. Deze is toegankelijk voor zowel geïnterneerden als veroordeelden. Sinds 2003 loopt het project 'Open Doek achter gesloten deuren' in samenwerking met vzw Open Doek. Sindsdien bekijkt en beoordeelt een filmjury in de strafinrichting Merksplas jaarlijks de competitiefilms van het filmfestival. Open Doek en andere projecten en workshops werden in 2007 geëvalueerd. De conclusie van de evaluatie was dat men diende terug te keren naar het oorspronkelijke opzet: films bekijken. In 2008 liep daarom voor de eerste keer het project 'Buiten Beeld' waarin gedetineerden van de vier gevangenissen van de Noorderkempen (Wortel, Hoogstraten, Turnhout en
109
FOCUS DE HAVEN de wandelplaats en de omheining staan nog op de agenda.
In 2008 leverde de strafinrichting van Merksplas een extra inspanning voor mentaal gehandicapte geïnterneerden. Om nog beter aan hun specifieke behoeften te voldoen en hun levenskwaliteit te verbeteren, werden voor hen dit jaar een speciaal aangepaste behuizing en zorg uitgewerkt. Het nieuwe prefabgebouw 'De Haven' werd in 2008 opgetrokken en biedt plaats aan 60 mentaal gehandicapte geïnterneerden. Het bouwconcept, waarbij technische specificiteiten veel aandacht kregen, kwam tot stand in nauw overleg met de Regie der Gebouwen en de hulpverleners van het dienstverleningscentrum 't Zwart Goor. Dit centrum brengt in het kader van het project ABAGG in de strafinrichting te Merksplas gespecialiseerde deskundigheid en dagondersteuning voor geïnterneerden met een verstandelijke handicap. Een aangepast leefklimaat dat rekening houdt met de mogelijkheden en behoeften van deze doelgroep en met de veiligheidsproblematiek, werd uitgetekend door de drie betrokken actoren: het penitentiair kader, de zorgequipe van de strafinrichting te Merksplas (die in basiszorg voorziet) en de gespecialiseerde hulpverleners van het dienstverleningscentrum 't Zwart Goor. Met de steun van dit dienstverleningscentrum levert ook de Vlaamse
Met de realisatie van 'De Haven' wil de strafinrichting in Merksplas toonaangevend zijn in het penitentiair landschap voor de huisvesting en de begeleiding van geïnterneerden binnen een strafinrichting.
Overheid, met name het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH), een bijdrage aan de uitbouw van deze gespecialiseerde zorg. Zij draagt op deze manier haar steentje bij tot de integratie van en gelijke kansen voor mentaal gehandicapte geïnterneerden. Dankzij een perfect samenwerkingsverband tussen de strafrichting, de bouwaannemers, de Regie der Gebouwen en de gespecialiseerde hulpverleners van ’t Zwart Goor is deze aangepaste behuizing op zeer korte termijn gerealiseerd. De bouwwerken gingen van start in maart 2008 en werden afgerond in november 2008. Enkel de inrichting van de tuin,
110
Mons Bergen
Gedetineerden Ondanks alle moeilijkheden heeft de gevangenis te Bergen vooral getracht de familiebanden van de gedetineerden te consolideren. Om die reden werd het bezoekaanbod uitgebreid. De gedetineerden, zowel beklaagden als veroordeelden, hebben voortaan recht op een dagelijks bezoek en op tweemaal ongestoord bezoek per maand. Vaders hebben voorts recht op begeleid bezoek met hun kind in het kader van het 'Relais Enfants-Parents'. Om de familiebanden te versterken, zijn speciale feestkantines ingericht voor het sinterklaasfeest, Valentijnsdag, moederdag, enz.
De gevangenis van Bergen werd gebouwd in 1870 volgens het Ducpétiaux-model. Het is een arresthuis dat ook een vrouwenafdeling en een psychiatrische annex omvat.
Ook de reïntegratie van de gedetineerden in het arbeidsproces en de samenleving kreeg bijzondere aandacht. De gedetineerden kunnen voortaan binnen de gevangenis terecht op een reïntegratieplatform waar alle sociale actoren uit de regio Bergen vertegenwoordigd zijn. Het betreft een beurs met aanbiedingen voor zij die op zoek zijn naar werk, opleiding en huisvesting. Daarnaast streefde de gevangenis van Bergen ernaar om meer vormen van vrijetijdsbesteding aan te bieden. Zo zijn de activiteiten uitgebreid met onder andere bloemsierkunst, patchwork, cursussen Taï Chi Chuan, gitaarles en djembé voor beginners.
111
FOCUS NIEUW BEOORDELINGSROOSTER De gevangenis te Bergen, die eind 2006 met enorme problemen te kampen had, voert onder de nieuwe directie een grondige reorganisatie van diverse aspecten van de inrichting door. Hoewel er blijvend inspanningen geleverd worden om de leefomgeving van de gedetineerden en de beambten te verbeteren, ligt de nadruk vooral op een geleidelijke heroriëntering van de structuren die gericht zijn op het personeel en de organisatie van de gevangenis. In dat verband loopt een vernieuwend project: het gebruik van een rooster met specifieke beoordelingen per beambtencategorie. De gevangenis van Bergen heeft steeds gewerkt volgens een patroon waarbij verantwoordelijke beambten voor elke betrekking werden aangesteld. De beambten waren voorstander van het behoud ervan op voorwaarde dat het een objectiever karaker kreeg. De directie heeft verschillende vaststellingen gedaan: • • • • •
versnippering van de verantwoordelijkheid gebrek aan teamgeest en collegialiteit gebrek aan waardering van goede prestaties onrecht bij de aanstelling van beambten op bepaalde betrekkingen onmogelijkheid om een behoorlijke functionele lijn te bepalen voor de implementering van de ontwikkelcirkels
Bijgevolg is besloten een objectiever beoordelingsinstrument in te voeren, waarbij de gevangenis zich liet leiden door de ervaringen in andere inrichtingen en de recente invoering van het mentorproject. Hiermee wil de gevangenis de beoordeling van de verantwoordelijke kwartierchefs, de beambten en de nietfunctiehoudende beambten objectiever laten verlopen. Op die manier kunnen meer rechtvaardige en heldere beslissingen worden genomen bij de invulling
112
van de vacante functies. Daartoe werd een stuurcomité opgericht, samengesteld uit directieleden, penitentiair assistenten en leidinggevenden van het secretariaat van de personeelsdienst. Na elke beoordeling worden de dienstroosters aangepast en krijgt elke beambte individuele feedback. Het project was ook ingegeven door de idee om de beambten met een hiërarchische rol binnen de inrichting op hun verantwoordelijkheid te wijzen en kwartierchefs en waarnemende penitentiair assistenten te kunnen selecteren op basis van solide en objectieve criteria. Dit is dan ook gebeurd en zal de gevangenis in staat stellen de ontwikkelcirkels in te voeren.
Namur Namen De gevangenis van Namen is een inrichting uit 1876, gebouwd volgens het Ducpétiaux-model. Het gaat om een stervormig gebouw met open afdelingen. De inrichting te Namen is niet alleen een arresthuis maar ook een strafhuis. Zij biedt bovendien zowel aan mannen als vrouwen onderdak. Het gedeelte voor mannen omvat drie vleugels (A, B en C), elk bestaande uit drie afdelingen. In het verlengde van vleugel B is de psychiatrische annex gevestigd.
Gedetineerden Vzw Adeppi organiseert lessen voor iedereen die moeilijkheden heeft om te lezen en te schrijven. Er worden lessen Frans, wiskunde, algemene cultuur en sociale omgang gegeven om de wereld, de samenleving, de instellingen, de ander en zichzelf beter te begrijpen, en (opnieuw) de vaardigheden en houding aan te nemen om gemakkelijker te leren. Om rekening te houden met het verloop in de arresthuizen, gaat het om verschillende modules van zes tot acht weken. Daarenboven organiseert de school voor sociale promotie van Namen alfabetiseringscursussen voor mannen en vrouwen die niet kunnen lezen en schrijven. Binnen de inrichting is het voor gedetineerden die afstandsonderwijs volgen of die moeilijkheden hebben met een van de modules van een gekwalificeerde opleiding ook mogelijk
113
om gepersonaliseerde hulp te krijgen van een vrijwilliger van de Service d'Aide au Détenu in Namen.
partner, werden verhoogd. In de vrouwenafdeling werd ook een ruimte ingericht voor ongestoord bezoek. Met aangekocht materiaal werd deze kamer ingericht als een leefruimte, met een toegang tot een buitentuin en speelgoed voor de kinderen. Deze bezoeken tellen niet mee voor de bezoekquota voor gedetineerden. Het is de bedoeling dat zij bijdragen tot het handhaven van een kwaliteitsvolle relatie.
Naast een project over gezondheidsvoorlichting dat sinds 2007 loopt, werd met de steun van de zorgequipe van de psychiatrische afdeling een specifieker project opgestart over het beheer van een budget om in een uitgebalanceerde voeding te kunnen voorzien. Hiertoe werd er een biologische moestuin aangelegd, waardoor de voedselkwaliteit van de patiënten op de afdeling verbetert en zij kennis maken met de wereld van het koken en de voedselhygiëne. Dit project wordt in 2009 verdergezet. Een overlegstructuur voor de gedetineerden werd opgericht. Dit langetermijnproject resulteerde in 2008 in de concrete organisatie van de eerste overlegvergaderingen tussen de directie, het personeel en de vertegenwoordigers van de gedetineerden. Dankzij deze structuur worden de leef- en werkomstandigheden verbeterd, ontstaan er meer formele communicatiewegen en worden conflicten voorkomen. Ten slotte werd het aantal bezoeken aan tafel voor beklaagden en veroordeelden opgevoerd. Bijzondere aandacht werd geschonken aan de contacten met de familie, door het aantal ongestoorde bezoeken uit te breiden. De duur en het aantal ongestoorde bezoeken, en voornamelijk de bezoeken van de
114
FOCUS OPLEIDING TRAITEUR EN BANKET VOOR GEDETINEERDEN In juni 2008 rondden vier gedetineerden met succes de opleiding traiteur en banket af. Het officiële examen en de overhandiging van de diploma's werden afgesloten met een receptie voor alle betrokkenen. Dit langetermijnproject duurt twee jaar en leidt tot een door de Franse Gemeenschap erkend diploma. In het kader van dit project is de gevangenis ook een samenwerking met de provincie Namen aangegaan, die de gediplomeerden een praktijkstage aanbiedt. De gedetineerden hadden het immers moeilijk om stageplaatsen bij restauranthouders te vinden wegens hun gerechtelijk verleden. Dit is een mooi voorbeeld van een geslaagde coördinatie tussen de verschillende beslissingsniveaus en externe verenigingen. Twee gedetineerden (D.A. en J.D.) waren bereid hun ervaring schriftelijk te delen. Hierbij enkele indrukken...
"Ik had me ingeschreven voor deze cursus zonder enige kookervaring en met veel vraagtekens over de afkeer van de 'onschuldige en opgeofferde’ professor die door CEFOR gestuurd was, maar deze Dappere heeft bewezen dat hij zijn taak aankan. Hij heeft ons zijn liefde voor de keuken bijgebracht en de kennis die nodig is om in juni 2008 ons bewijs van slagen te halen. Wij zijn hem eeuwig dankbaar voor de lange uren van lesgeven, voor zijn geduld en voor zijn aanpassing aan het leven in de gevangenis." "Ik kon amper koken en dacht dan aan een persoonlijke kookopleiding, waardoor ik na mijn vrijlating mijn dagen zou kunnen vullen met het bereiden van lekkere, kleine gerechten om die 's avonds te verorberen. Want goed eten is hier heel belangrijk voor de moraal." "Het tweede deel van de opleiding ging over de bereiding van het eten. Hier werd vooral aandacht geschonken aan de traditionele Franse keuken en de manier om gerechten en borden te versieren. Zo konden we onze eigen verbeelding voor de decoratie en smaken beginnen ontwikkelen. Dit gedeelte telde 240 lesuren, waaronder een kookexamen voor het school- en gevangenisbestuur. Dit examen is zeer goed verlopen. Ik heb met kool gevulde worst bereid, en varkenspoten met in peervorm gemodelleerde puree, saus en andere groenten als decoratie. De leden van de jury hebben ondanks hun bedenkingen toch van de varkenspoten geproefd! Zodra ze geproefd hadden, wisten ze de smaak te appreciëren, wat mij veel voldoening geschonken heeft." "In de penitentiaire wereld zijn de meeste gedetineerden ongediplomeerd en dikwijls analfabeet. Daarom is het tijdens de detentie uitermate belangrijk om aan vormende activiteiten deel te kunnen nemen. Het gaat als het ware om onze reïntegratie en het verminderen van recidive. Over enkele maanden, na mijn stage in de keuken en de geïntegreerde test, kan ik op een invrijheidsstelling hopen, terug bij mijn gezin zijn en hen eindelijk een nieuw bestaan schenken, het bestaan van een man die een vak beheerst en tot ontplooiing komt in een job waar hij van houdt." "Om mijn studies af te ronden wacht ik nu op de uitgangsvergunning om de stage met een diploma af te sluiten. Ooit zal ik misschien baas in een eigen zaak zijn."
Twee van de geslaagde gedetineerden hebben buiten de inrichting een arbeidsplaats gevonden.
115
Nivelles Nijvel De penitentiaire inrichting van Nijvel opende de deuren in 1908 en doet dienst als arrest- en strafhuis. Oorspronkelijk omvatte het gebouw drie vleugels maar tijdens de volledige renovatie in de jaren '90 werden er twee bijgebouwd.
Personeel Na analyse van de behoeften van het personeel werden verscheidene opleidingen opgestart waaronder rapporten opstellen, preventie van en actie bij brand, opleidingen voor de nieuwe functionele chefs, voortgezette opleidingen voor gebruikers van het programma SP Expert en voor keukentechnici. Om de integratie van de nieuwe personeelsleden te vergemakkelijken wordt vanaf de eerste dagen van de indiensttreding of overplaatsing een onderhoud met de directie voorzien. Er worden systematisch inlichtingen gegeven over het operationeel plan, de ontwikkelcirkels, de bestaande communicatiekanalen en het organogram van de inrichting. Het houden van wekelijkse, maandelijkse en trimestriële dienstvergaderingen bevordert de uitwisseling van gegevens en de doorstroom van informatie. Het personeel wordt gemotiveerd door hen te betrekken bij de verwezenlijking van de operationele doelstellingen via werkgroepen en gesprekken met de functionele chef. De graad van betrokkenheid is ook een indicator van de motiveringsgraad. Deze instrumenten worden systematisch geëvalueerd naar participatie en inhoud aan de hand van de verslagen van de vergaderingen. Het mentorschap is een zeer prominent onderdeel van de inrichtingcultuur. Maar liefst 15 beambten hebben zich kandidaat gesteld voor de volgende interne selectie. De waardering van de stagiaires en leidinggevenden bij het CFPP kan als zeer gunstig worden omschreven.
116
De plaatselijke dienst P&O controleert maandelijks, onder de toezicht van het inrichtingshoofd, het personeelsbestand om de centrale en plaatselijke gegevensbanken te stroomlijnen. De dienst stelt zich proactief op door de verschillende indicatoren te integreren (personeelsformatie, mutatiecyclussen, het open verklaren van betrekkingen door middel van bevordering, enz.). Bij elk Basisoverlegcomité wordt een aangepaste balans meegedeeld aan het voltallige personeel.
Gedetineerden De gevangenis organiseert driemaandelijks overlegplatformen waarbij verschillende externe diensten zijn betrokken die werken rond reclassering. De veroordeelde gedetineerden die bijna in aanmerking komen voor invrijheidstelling kunnen er verschillende professionals ontmoeten die hen op hun pad naar reïntegratie kunnen helpen. Systematische evaluaties door de drie partijen (gedetineerden, externe diensten, gevangenis) bieden de mogelijkheid het dienstenaanbod voor de gedetineerden aan te passen. De fitness-, sport- en activiteitenzaal werden in 2008 gerenoveerd. De attaché managementondersteuning heeft een enquête gehouden over nieuwe activiteiten onder de gedetineerden en het personeel. Er werd een module stressmanagement georganiseerd, en andere projecten zijn nog in ontwikkeling (interne krant, opluistering van een gang, fotoatelier, enz.).
Infrastructuur De Regie der Gebouwen heeft in 2008 verscheidene aanpassingen uitgevoerd. De douches in twee vleugels werden gerenoveerd en een gedeelte van de parlofoons in het cellenblok werd vervangen. De directie ontmoet regelmatig de diverse leidinggevenden van de Regie der Gebouwen en volgt met ondersteuning van de technische dienst en de hoofdpenitentiair assistent de evolutie van de verschillende dossiers in alle stadia, vanaf het ontwerp tot de uitvoering van de projecten. Eind 2008 werd een grote werf gestart. Rond de twee wandelingen werd een afsluiting geplaatst om het contact tussen de gedetineerden op de wandeling en zij die in hun cel zitten onmogelijk te maken. Ook andere werken staan op til waaronder de aanpassing van de naakte cellen, de gedeeltelijke renovatie van de elektrische installatie en de vervanging van het afwateringssysteem. Rekening houdend met de bemerkingen van de brandweercommandant van Nijvel na de brand van 2006, krijgen de aanpassingswerken eveneens prioriteit. Eind 2008 voerde de Regie een nieuwe plaatsbeschrijving uit. Er zijn nieuwe bijeenkomsten in het eerste trimester van 2009 gepland om de verschillende projecten te begroten. Door een dienstwoning aan te passen, zal de
117
ingangen voor bezoekers en personeel gescheiden kunnen worden en zal de controlepost, die zich in het centrum bevindt, gedelokaliseerd worden. Het volledige dossier werd aan de Regie der Gebouwen overgemaakt, en zou in de loop van 2010 uitgevoerd moeten worden.
FOCUS ONDERHANDELINGSTECHNIEKEN TIJDENS INCIDENTEN Een teamonderzoek naar de aanpak van kritieke incidenten leidde tot een proefproject in samenwerking met de bijzondere eenheden van de federale politie (CGSU). Het project beoogt de ontwikkeling van de competenties op het gebied van onderhandelingstechnieken tijdens incidenten. Om vraag en aanbod beter af te stemmen vond reeds een eerste ontmoeting plaats tussen de leidinggevenden van de penitentiaire inrichting, de directeur van het CGSU en een persoon belast met onderhandelingen van de speciale eenheden. De federale politie is ook in het project geïnteresseerd. Het is immers mogelijk dat deze agenten tussenbeide moeten komen in een omgeving die zij niet goed kennen en die nogal verschilt van de context waarbinnen zij meestal opereren. Hoe beter de gevangenis in staat is om dergelijke incidenten het hoofd te bieden, des te minder moet de federale politie actie ondernemen. Begin 2009 is een nieuwe werkvergadering gepland. Het is de bedoeling de inhoud van de module te bepalen die in eerste instantie bestemd is voor de directeurs en de penitentiair assistenten, en die daarna toegankelijk zal zijn voor de kwartierchefs. Een evaluatiedocument van dit proefproject is bezorgd aan de centrale diensten en de directie van het CFPP in Marneffe. Op basis van deze evaluatie zou deze module in alle penitentiaire inrichtingen aangeboden kunnen worden volgens nader te bepalen regels.
118
Oudenaarde De strafinrichting van Oudenaarde werd geopend in 1922. Zij werd gesloten in 1933, maar werd heropend in 1936. Ze doet nu dienst als strafhuis en herbergt hoofdzakelijk langgestraften.
Personeel Het personeel binnen de strafinrichting van Oudenaarde kon in 2008 deelnemen aan verschillende opleidingen. Zo vond een multidisciplinaire opleiding rond drugs plaats en ging de opleiding Conflict- en agressiebeheersing van start. Een communicatiedienst werd in 2008 in het leven geroepen. Deze dienst beheert het communicatieplan van de inrichting, het ‘prikbord’, de monografieën en het huishoudelijk reglement. Daarnaast werd de procedure voor debriefing na incidenten uitgewerkt. De strafinrichting startte in 2008 met de uitbreiding van de observatiefiches naar alle secties voor veroordeelden. Dit project maakt een dagelijkse, intensieve feedback mogelijk tussen het bewakingskader, de psychosociale dienst en het directieteam.
Gedetineerden De strafinrichting van Oudenaarde ondernam in 2008 tal van initiatieven voor de gedetineerden om hun detentieperiode zo zinvol mogelijk in te vullen. De gedetineerden kunnen een rolkrant bekijken waarvan de inhoud steeds wordt bijgewerkt. Zij die televisie hebben op cel, kunnen de activiteitenkalender van Echo Opleidingen, het menu, de mededelingen rond kantineacties en nieuwe dienstnota’s raadplegen. De psychosociale dienst van de strafinrichting van Oudenaarde startte in 2008 het pilootproject Detentieplan. Zij voeren hierbij onderzoek naar de persoon en de levenssituatie van elke inkomende gedetineerde die voor strafuitboeting naar Oudenaarde komt en voldoet aan de criteria om deel te nemen aan het detentieplan. Het Centrum voor Justitieel Welzijnswerk in Oudenaarde is vertegenwoordigd via het Klein Welzijnsteam. In samenwerking met enkele stagiairs Criminologie voerde de psychosociale dienst van de inrichting een onderzoek naar de concrete samenstelling van de gedetineerdenpopulatie en schreef een ideale classificatieregel voor de inrichting. Ook andere initiatieven zagen het daglicht. Zo startte tot ieders tevredenheid het familiaal bezoek. Gedetineerden kunnen in een daartoe bestemde ruimte bezoek ontvangen van familieleden onder beperkt toezicht. De inkomende
119
gecommuniceerd werd naar alle partijen. De gedetineerden schreven zich dan ook massaal in voor de nieuwe opleidingen. Dit nieuwe aanbod heeft een grote impact op het regime en de organisatie van de bewaking. De werking van Echo binnen de strafinrichting is daarom uitgebreid met twee vaste beambten die deeltijds voor Echo werken om de link met de bewaking intact te houden.
minderbedeelde gedetineerden die nog geen mogelijkheid hebben gekregen om te werken, krijgen vijf euro van het steunfonds. Bezoekers kunnen cadeaubonnen kopen voor gedetineerden tijdens het bezoek. Daarnaast schreef de strafinrichting van Oudenaarde een geactualiseerd huishoudelijk reglement. Het Strategisch Plan voor Hulpen Dienstverlening aan gedetineerden is in uitvoering en dient aan te sluiten op het detentie- en reclasseringsplan. Daarom geeft de strafinrichting van Oudenaarde de voorkeur aan ‘transmurale’ projecten. Zo voorziet vzw Touché individuele en groepsbegeleiding zowel binnen de gevangenismuren als na de detentieperiode aan gedetineerden met een agressieproblematiek. Vzw Groep Intro geeft gedetineerden met een problematisch arbeidsverleden intensieve begeleiding tijdens en na de detentie. Ook in het kader van dit Strategisch Plan coördineerde de strafinrichting van Oudenaarde de uitbreiding van tele-onthaal naar alle Vlaamse gevangenissen. Teleonthaal biedt anonieme telefonische hulp aan gedetineerden die nood hebben aan een luisterend oor.
De strafinrichting ondernam in 2008 verschillende projecten voor gedetineerden. In het kader van het project Zinloos Geweld gaf stand-up comedian Piv Huvluv een optreden voor de gedetineerden. Het project Inmate Tattoo (in samenwerking met vzw Art without Bars), dat in 2007 in de strafinrichting van Oudenaarde startte, kende een groot succes. De tentoonstelling 'The Ornamental Body' bevat een collectie van anonieme foto's met gedetineerden die hun tatoeages laten zien. Het project is aan een tournee buiten de muren begonnen. Daarnaast organiseerde Vormingplus een muziekproject waarbij amateurmuzikanten binnen Vormingplus en gedetineerden samen musiceerden.
In 2008 zette de strafinrichting de eerste stappen om binnen het project Aan de bak het engagement van de VDAB van Oudenaarde te vergroten. Het onderwijsaanbod past sindsdien binnen de nieuwe structuren van het onderwijsconsortium dat
120
Infrastructuur
performantie voor de strafinrichting.
De strafinrichting van Oudenaarde voerde in 2008 een aantal infrastructurele werken uit. Het verbouwingsplan van de inrichting werd vertaald in technische fiches.
In 2008 brachten enkele personeelsleden van de VDAB een bezoek aan de strafinrichting. Studenten van de Universiteit van Gent konden eveneens de strafinrichting bezoeken om de band tussen de penitentiaire en academische wereld aan te halen.
In 2008 werd besloten om de verouderde technische veiligheidsinstallatie gefaseerd te vernieuwen. Ondertussen is het sleutelplan uitgevoerd en zijn de scharnieren van de celdeuren vernieuwd. Daarnaast verfraaide de schildersploeg diverse lokalen en centra en stak naar aanleiding van de start van het Strategisch Plan voor Hulp- en Dienstverlening aan gedetineerden, de Echo-afdeling in een nieuw kleedje. Een voorlopige bezoekzaal is ingericht om de grote bezoekzaal op termijn te vernieuwen en de ruwbouw van het nieuwe ICT-lokaal is afgewerkt. De werkplaatsen werden ruimtelijk gereorganiseerd in twee grote ateliers om aan meer gedetineerden industrieel werk te bieden. Binnen het verbouwingsplan werd ook de vernieuwing van de daken voorzien. Fase 1 is intussen aangevat.
De strafinrichting van Oudenaarde neemt sinds 2008 deel aan het Oost-Vlaamse project Diversifiëring van Overheidsdiensten om kansengroepen een vlottere toegang tot het beroep van penitentiair beambte te garanderen. Sinds 2008 neemt het directieteam en de psychosociale dienst deel aan de Raad Kindermishandeling van de regio om de impact van detentie ook te betrekken op de probleemsituaties van kinderen.
Varia In samenwerking met het parket, de onderzoeksrechters, de lokale en de federale politie stelde de strafinrichting van Oudenaarde een draaiboek op voor de melding van relevante gegevens. Dit verandert vooral de rol van de twee politiediensten en garandeert een grotere
121
FOCUS BEGELEIDINGSPROJECTEN VOOR GEDETINEERDEN In de strafinrichting van Oudenaarde kwamen in 2008 twee begeleidingsprojecten voor gedetineerden op kruissnelheid: 'Creatief omgaan met agressie' van vzw Touché en 'VELCRO' van Groep Intro. Vzw Touché biedt sinds 2008 agressiebegeleiding aan gedetineerden en ex-gedetineerden. Binnen de muren van de strafinrichting van Oudenaarde zijn zij actief met het aanbod ‘Creatief omgaan met agressie’. Ook na de vrijstelling loopt de begeleiding verder, dikwijls als voorwaarde. Groep Intro geeft met het project ‘VELCRO’ sinds 2008 intensieve jobcoaching en trajectbegeleiding aan een aantal gedetineerden en ex-gedetineerden met een moeilijk verleden op vlak van tewerkstelling. Ook hier blijft na de detentie de begeleiding verder lopen. Hoewel deze projecten gedetineerden met een specifieke problematiek als doelgroep voor ogen hebben, vertrekken zij bij hun benadering vanuit de totale persoon. Zij houden contact met alle diensten en instanties die rond die persoon werken en zetten hun aanbod verder in alle stadia van de detentie en de reclassering. Viki Demild, beleidsmedewerkster van de strafrinchting van Oudenaarde, interviewde Bart Haes van vzw Touché, Joke Dirckx van Groep Intro
en Hans Claus, directeur van de strafinrichting van Oudenaarde over de werking van beide projecten, de successen, de uitdagingen en de verwachtingen. "Het begon met de vaststelling dat er geen enkel aanbod bestond voor gedetineerden en exgedetineerden met een agressieproblematiek", vertelt Bart Haes. "De vzw is een initiatief van hulpverleners die deze lacune hebben ontdekt. Wij vertrekken van de opvatting dat agressie energie is, op zich niet negatief. Tot nu toe ging enkel de strafinrichting van Oudenaarde op het intramurale aanbod in." "Het project 'VELCRO' werd opgestart met subsidies vanuit De Punt" zegt Joke Dirckx. "Tegenwoordig loopt het verder met subsidies van Sociale Economie’. Tot nu toe hebben zes gedetineerden een intensieve begeleiding gevolgd. De concrete resultaten liegen er niet om. Deze gedetineerden vonden werk of zijn daar zeer druk met bezig. Zonder erg kort op de bal te spelen en nauw contact te houden met alle betrokken partijen (justitiehuis, psychosociale dienst, werkgever, andere begeleiders van de gedetineerden, enz.) zou dit niet mogelijk zijn. Deze erg intensieve en persoonlijke benadering is zonder twijfel de sleutel voor succes."
gedetineerden die zich melden na de detentie en diegenen die wij al begeleidden tijdens de detentie’, voegt Bart Haes er aan toe. "Zij die reeds binnen de muren begeleid werden, vertrekken met een grote voorsprong." Of er uitdagingen zijn? "Het is gebleken dat beslissingsprocessen niet altijd voorspelbaar zijn," zegt Joke Dirckx. “Daar houden wij in de begeleiding dan ook zeker rekening mee. Een volgende stap, ook al achten wij de gedetineerde daar klaar voor, is geen evidentie. De nodige omzichtigheid wordt in dit kader toegepast." "Wij bieden begeleiding aan voor alle Oost-Vlaamse gedetineerden," vertelt Bart Haes. "Het zou mooi zijn om ook in de gevangenissen van Gent en Dendermonde aan de slag te kunnen en de voorsprong waarvan ik daarnet sprak, ook voor deze gedetineerden te halen." "Niet iedereen vindt het evident dat gedetineerden kansen krijgen," merkt Joke Dirckx op. "Dat is een weerstand waarmee ook wij voortdurend te maken krijgen." "Dat is nooit anders geweest", beaamt Hans Claus.
"Wij merken echt een groot verschil tussen ex-
122
"Dat de keuze voor detentie meteen een keuze is om iets verstandigs en zinvols met gedetineerden te doen, is van bij het ontstaan van de gevangenis nooit door de emotionele menigte volledig aanvaard. Dat is ook niet mogelijk. Maar ik ben erg blij om steeds mensen en organisaties te vinden die er toch werk willen van maken." "Ons doel is continuïteit", zeggen Bart Haes en Joke Dirckx. "Nu werken we projectmatig maar het is erg belangrijk dat deze transmurale, intensieve en persoonlijke begeleidingen een structurele verankering krijgen, zeker nu blijkt hoe succesvol ze zijn." "Dan zou het transferbeleid mee gestalte kunnen krijgen vanuit het aparte aanbod dat in elke gevangenis bestaat en in functie kunnen gesteld worden van de individuele detentieplannen van gedetineerden," voegt Hans Claus eraan toe.
123
Paifve De Inrichting tot Bescherming van de Maatschappij (IBM) in Paifve werd in 1972 geopend. Het regime balanceert tussen dat van een gevangenis en dat van een psychiatrisch ziekenhuis. De geïnterneerden zijn tijdens de middagpauze en ’s nachts opgesloten in hun kamer, maar brengen de rest van de tijd samen door.
Personeel De IBM is een bijzondere omgeving. De bewoners verschillen er sterk van de ‘gewone’ gevangenissen. Het is daarom noodzakelijk dat het personeel in het veld een speciale opleiding genoten heeft en ad hoc geselecteerd wordt. De penitentiair beambten zijn de beroepsgroep voor welke deze nood aan opleiding en selectie het grootst is. Daarom zijn er twee werkgroepen opgericht. De eerste groep bestaat uit vertegenwoordigers ‘van het veld’ (beambten, verzorgend personeel) en is belast met het formuleren van voorstellen voor taakomschrijvingen voor de penitentiair beambten in Paifve en voor persoonlijkheidsprofielen. De tweede werkgroep houdt zich bezig met het bekijken en filteren van de voorstellen en het maken van eigen overwegingen
om een document op te stellen voor de centrale administratie (na voorlegging aan het BOC) en bestaat uit de directie en de diensthoofden. De directie heeft beslist om de penitentiair beambten zo goed mogelijk te integreren in de zorgequipes. Vanuit die optiek worden sinds oktober 2008 multidisciplinaire vergaderingen met de beambten in heel de inrichting georganiseerd. De op deze vergaderingen uitgewisselde informatie wordt nu al als nuttig voor iedereen beschouwd. Verder worden de observatieschema’s die de beambten moeten invullen volop uitgewerkt. Met deze fiches zouden de verzorgers een efficiëntere dagelijkse behandeling moeten aanbieden.
Gedetineerden De organisatie van culturele activiteiten en/of een opleiding op maat van de geïnterneerden, is een niet aflatende bekommernis van de inrichting. In 2008 werd er bijzondere aandacht geschonken aan de ontwikkeling van de creatieve en communicatieve vaardigheden van de patiënten. De vrije en artistieke expressie is een waardevol instrument door haar speels en opwaarderend karakter, de ontwikkeling van psychomotorische vaardigheden, het groepswerk en een grotere ontvankelijkheid voor de buitenwereld (mogelijkheid tot
124
exposeren, performen, socioculturele ervaring). Zowel op muzikaal (percussieworkshop) als op theatraal vlak (improvisatieworkshop) hebben de patiënten begeleiding gekregen van professionele artiesten.
nood aan afvalsortering. Hoewel sommigen sceptisch staan tegenover de slaagkansen van het project, beginnen alle betrokkenen (personeel en geïnterneerden) de nieuwe werkwijze reeds na enkele weken te gebruiken. In 2009 zullen voor de patiënten groepsuitstappen naar de INTRADEL-sites georganiseerd worden, naast een tentoonstelling binnenshuis over afvalsortering.
De klemtoon in de opleidingen ligt op de ontwikkeling van sociale vaardigheden. Naast de communicatiemodules van de logopedist, biedt de School voor Sociale Promotie te Herstal nog twee nieuwe opleidingsmodules aan de geïnterneerden aan: pedagogische begeleiding en sociale vaardigheden. Patiënten en personeel reageerden positief, en de vraag naar nieuwe initiatieven of een voortzetting van de reeds bestaande projecten was groot.
Varia In de context van duurzame ontwikkeling, heeft de IBM gekozen voor het promoten van afvalsortering. Alle wooneenheden en professionele ruimten zijn voortaan voorzien van vuilnisbakken in verschillende kleuren. De projectleiders (een boekhouder, een technisch assistent en een penitentiair assistent bijgestaan door ‘het contactpunt duurzame ontwikkeling’ van de IBM) moeten de boodschap aan het personeel overbrengen. De opvoeders en het afdelingspersoneel moeten de geïnterneerden bewust maken van de milieuproblematiek en de
125
FOCUS RESPECT VOOR DIVERSITEIT In het dagelijks leven krijgen wij regelmatig te maken met het anderszijn van de medemens. Naast verschillen in herkomst en cultuur geldt dit ook voor sociaal verweer waar de IBM in aanraking komt met mentale ziekten.
Een dertigtal personen (voornamelijk penitentiair beambten) namen deel aan deze modules. Iedereen was het erover eens dat de bewustwording een tastbare verrijking voor de toekomst betekent.
In het verleden werden soms ongepaste uitlatingen of gedragingen van bepaalde personeelsleden tegenover geïnterneerden vastgesteld of gerapporteerd. Binnen het gevangeniswezen werd hetzelfde gedrag vastgesteld tegenover collega's die van de norm afwijken. De slachtoffers kunnen onder dit gedrag lijden en veiIligheidsproblemen kunnen zich voordoen. Om deze redenen heeft de IBM besloten het personeel bewust te maken van het respect voor de andere.
Een beambte verklaart: "Geen enkele opleiding heeft mij in mijn dertigjarige loopbaan zo aan het denken gezet. Ik trek mezelf werkelijk in twijfel. Iedereen zou aan deze modules moeten deelnemen.” De bedoeling is om alle personeelsleden, jong en oud, deze 'opleiding' te laten volgen.
Het theaterstuk ‘Douze hommes en colère' werd daarom in de IBM voor het personeel opgevoerd. Enkele maanden later kon het personeel de module ‘Omgaan met diversiteit’ volgen, geanimeerd door acteurs en de regisseur van het stuk. Het was de bedoeling om de deelnemers te confronteren met de negatieve ervaringen (zowel ten opzichte van zichzelf als van andere personen) en hen samen en op speelse wijze (via een rollenspel of creatieve expressie) te laten nadenken over hoe gepast gedrag er zou moeten uitzien.
126
Ruiselede werd een cursus Leidinggeven voor functionele georganiseerd waaraan alle functionele chefs deelnamen.
chefs
Gedetineerden
Het Penitentiair Landbouwcentrum (PLC) van Ruiselede werd in 1849 opgericht om landlopers op te vangen. In 1945 werd het een volwaardige gevangenis. Op dit ogenblik is het PLC een open inrichting voor veroordeelden.
Personeel
De onthaalbrochure voor gedetineerden in het PLC te Ruiselede werd vernieuwd en is op iedere kamer beschikbaar, samen met een exemplaar van de Basiswet. Sinds september 2008 behoort het PLC tot de inrichtingen waar het Strategisch Plan voor Hulp- en Dienstverlening aan gedetineerden werd geïmplementeerd. Een beleidsmedewerker staat in voor de bevordering van de samenwerking tussen de uiteenlopende diensten van de Vlaamse Gemeenschap om een kwaliteitsvol en integraal hulp- en dienstverleningsaanbod aan de gedetineerden te voorzien.
Het administratief personeel van het PLC van Ruiselede werkt sinds 2008 met een agenda in MS Outlook zodat de personeelsleden aan het onthaal de bellers correct kunnen informeren over de aan- of afwezigheid van het administratief personeel.
Gedetineerden konden in 2008 voor het eerst een kook- en kluscursus volgen om hen te leren koken, poetsen, wassen en strijken. Zij die zich aan het einde van hun detentieperiode bevinden, krijgen voorrang om aan deze sessies deel te nemen.
Het programma SP Expert werd ingevoerd voor het penitentiair en administratief personeel. Op die manier kunnen dienstlijsten elektronisch worden aangemaakt en kunnen de prestaties en verloffiches ook elektronisch worden beheerd. Voor het eerst
Aangezien het PLC in Ruiselede enkel bereikbaar is met de belbus, taxi of persoonlijk vervoer, kunnen de gedetineerden die met penitentiair verlof gaan, uitgaansvergunning hebben of in beperkte detentie zijn, sinds 2008 gebruik maken van fietsen van de inrichting.
127
Infrastructuur In 2008 voerde het PLC een aantal werken uit. Zo werden de keuken en refter grondig vernieuwd in samenwerking met de Regie der Gebouwen en in gebruik genomen op 15 mei. Daarnaast renoveerden de technische dienst en de gedetineerden de fitnessruimte. Alle gedetineerden kunnen nu dagelijks gebruik maken van de fitnessvoorzieningen. Ten slotte werd een nieuwe ruwvoeropslagplaats voorzien voor het landbouwbedrijf.
Introductie van Strategic Performance Management Het PLC Ruiselede kreeg de mogelijkheid in het pilootproject Strategic Performance Management (SPM) te stappen. Een Balanced Scorecard maakt een nauwkeurige opvolging en evaluatie mogelijk van de doelstellingen die per individu, dienst of organisatie kunnen worden gedefinieerd. Het operationeel plan 2008-2010 van het PLC werd ingebracht in dit programma.
128
FOCUS BUREN BIJ KUNSTENAARS De Provincie West-Vlaanderen organiseerde in 2008 voor de vijfde keer ‘Buren bij kunstenaars’ waarbij heel wat kunstenaars hun atelierdeuren openstellen voor alle liefhebbers. Het keramiekatelier van het PLC Ruiselede nam dit jaar voor de eerste keer deel aan dit initiatief. Extern publiek kreeg de kans om op zondag 19 oktober de werking van het keramiekatelier te bekijken en de opkomst was groot! Het keramiekatelier binnen de gevangenis is intussen al enkele jaren een vast gegeven. Onder leiding van kunstenaar Antoine Delva komt een groep gedetineerden wekelijks samen om met keramiek te werken. Tijdens deze dag waren er zowel bij de bezoekers als bij de gedetineerden tevreden gezichten. Zij kregen immers de kans om aan de buitenwereld te tonen dat zij meer zijn dan enkel een gedetineerde. Hoe een bewoner van het PLC Ruiselede deze dag meemaakte: "Halverwege oktober 2008 kon je in heel Vlaanderen op bezoek gaan bij kunstenaars in je buurt. Ook het PLC bleek heel wat kunstenaars te herbergen. Al vroeg in de morgen stroomden de nieuwsgierige kunstliefhebbers het rustieke gebouw binnen, waar ze op het binnenplein een tent aantroffen met vlijtig werkende gedetineerden die zich, verdiept in hun creaties, een weg schenen te banen naar de vrijheid. Zeer verheugd om de belangstelling van de vriendelijke gasten, die het zonnetje nog een beetje feller lieten schijnen en er de harten van onze ballingen mee verwarmden, voelden wij ons gerespecteerd en gewaardeerd. Gedreven door deze blijken van bewondering zetten wij dan ook ons beste beentje voor bij een demonstratie van de speciale Japanse manier van keramiek bakken, de zogenaamde ‘raku’-techniek. De bezoekers stelden vele vragen aan zowel de leerlingen als de ‘meester’ Antoine Delva, die zijn leerlingen wekelijks de knepen van de kunst met oeverloos veel geduld komt bijbrengen. De opkomst was veel hoger dan verwacht en, ondanks de afwezigheid van enig naaktmodel, genoot iedereen van deze voor herhaling vatbare gelegenheid met volle teugen." Kristof, bewoner PLC
129
Saint-Hubert Het detentiecentrum van Saint-Hubert is een strafhuis met een open regime. Na een observatieperiode van minstens twee weken in gesloten regime worden de gedetineerden op de paviljoenen met gemeenschapsregime geplaatst. Vervolgens worden zij in groepen verdeeld: gedetineerden die werken of een opleiding in de inrichting volgen en gedetineerden die vrijwillig niet werken. Deze laatsten beschikken overdag over minder bewegingsvrijheid en vrije tijd, en kunnen aan minder sportactiviteiten deelnemen. Dankzij dit progressief regime kon in de loop van 2008 een aanzienlijke stijging van het aantal gedetineerden worden vastgesteld dat iets wou doen in de inrichting. Het detentiecentrum herbergt eveneens een afdeling voor gedetineerden met een lichamelijke tekortkoming (oudere of zieke gedetineerden). Aan het detentiecentrum is ook een boerderij verbonden met een veestapel van ongeveer 170 koeien. Er zijn 70 hectaren bossen en velden. Eind april 2008 besloot minister Jo Vandeurzen een nieuw gesloten federaal centrum voor minderjarigen in het detentiecentrum in te richten. Dit betekent een capaciteitsverlies van 84 plaatsen voor het centrum, of twee afdelingen van 42 plaatsen. Deze beslissing heeft veel onrust onder het personeel en de gedetineerden gezaaid, aangezien de inplanting van het centrum voor minderjarigen een verandering aan de gebouwen
130
meebracht. 42 gedetineerden moeten naar andere cellen overgeplaatst worden. De gebedsplaats voor moslims moet verhuizen en leslokalen veranderen van plaats. Het progressief regime zoals het in voege was, moet herzien worden. Werkende en nietwerkende gedetineerden zullen opnieuw gemengd worden. Het zal moeilijk worden om vrijwilligers (gedetineerden) voor het werk te vinden. Ook moet de werkpostverdeling van het personeel herzien worden.
Personeel De psychosociale dienst heeft zich voor verschillende projecten geëngageerd. Zo wordt deelgenomen aan de basisopleiding voor penitentiair beambten in het CFPP te Marneffe, waardoor de taken van de PSD uiteengezet kunnen worden en een verrijkende uitwisseling tussen professionals van het gevangeniswezen plaatsvindt, die weinig met elkaar in contact komen. De personeelsleden van de psychosociale dienst kunnen deelnemen aan de AICS-opleiding. Ook neemt de dienst de rol van tussenpersoon op zich tussen de gedetineerden en het Centre de Guidance Spécialisée te Libramont wanneer er therapeutische gesprekken met seksuele delinquenten gestart moeten worden. Op de vraag van het personeel om over een ontspanningsruimte te beschikken, werd voor diegenen die ploegendienst hebben de sportzaal ter beschikking gesteld, en dit een uur voor of na hun
shift of tijdens het halfuur middagpauze. De twee coördinatoren van de cel Sport staan ter beschikking.
Gedetineerden In 2008 werd een nieuwe werkplaats geopend. Er worden kleren gesorteerd, versneden en tot lompen geperst, die bestemd zijn voor de industrie overal ter wereld. Aan de snijmachine werken zestien gedetineerden; aan de pers drie. Zes tot acht gedetineerden werken in de pallettenherstelplaats. Acht gedetineerden werken in het ‘zakkenatelier’, waar zij papieren zakken in een UV-zak bijeenbrengen en tot balen persen. De schrijnwerkerij heeft verder nog meubelstukken gemaakt op vraag van verschillende gevangenissen in Vlaanderen en Wallonië. Aan de stad Saint-Hubert werden 334 houten balken geleverd als ecologische hekken ter bescherming van het wild. De stad Namen heeft een zeventigtal demonteerbare kerststallen besteld, die in de recordtijd van een maand afgewerkt werden. Ook in de tuin nam de activiteit toe, zowel qua productie (groenten, fruit, houtsprokkels, vogelkastjes, enz.) als op het niveau van de gedetineerden in de tuinwerkplaats en in de tuinopleiding. Voor het derde opeenvolgende jaar werden uitwisselingsateliers voor biologisch tuinieren in samenwerking met ‘Nature et Progrès’ georganiseerd. De laatste fase van de aanplanting van een boomgaard met oude fruitsoorten is goed
131
verlopen. De gedetineerden hebben laagstammige fruitbomen geënt, die later zullen uitgroeien tot een omheining van 35 fruitbomen. Personeel en leraars van de school voor sociale promotie en van ‘Nature et Progrès’ zijn bijzonder opgetogen over de resultaten, de werksfeer en de samenwerking met de gedetineerden. Zij zijn overtuigd van het therapeutische effect van dit soort activiteiten op de gedetineerden. Dit werk vergt zeer veel fysieke inspanningen, aandacht, nauwkeurigheid, frustratietolerantie in geval van een mislukking, en nederigheid tegenover de natuur. Dit alles is een dagelijkse bron van evenwicht. De tuiniers kwamen in de media aan bod in het programma ‘Jardins et Loisirs’, dat op 8 juni 2008 door de RTBF uitgezonden werd. In 2008 werden extra inspanningen geleverd om de vestiaire opnieuw in te richten door een logische schikking, een beter beheer van de stocks en de verbetering van de logistieke dienstverlening. Het opstellen van een nomenclatuur voor het werk in de vestiaire en de wasserij voor het personeel en de gedetineerden was het sluitstuk van deze hervorming. In 2008 nam het aantal inschrijvingen in de opleidingen toe. Er waren 239 inschrijvingen in de volgende opleidingen: keuken (2 modules), tuinbouw (2 modules), biologisch tuinieren (1 module), leren lezen en schrijven (3 niveaus), meubelbekleding (1 module), Engels (1 module), informatica (1 module
niveau 1 en 1 module niveau 2) en kunstatelier. In de lente van 2008 werd de vijfde biënnale van kunstwerken van gedetineerden van de 14 Franstalige en Brusselse gevangenissen in Palais Abbatial te St. Hubert opgezet. De 500 bezoekers wijzen op het toenemende succes van deze mooie kunstdemonstratie. Er werden 405 werken tentoongesteld, waarvan er 36 verkocht werden ten bate van de kunstenaars. Dit succes is het resultaat van een samenwerking tussen gedetineerden, tekenleraars en leraars van de kunstateliers in de gevangenis, het Centre d'Action Laïque van de provincie Luxemburg, de Service d'Aide au Détenu van het arrondissement Neufchâteau, en natuurlijk het personeel van het detentiecentrum. Binnen de context van een herstelproject hebben het Antigone-team, de herstelconsulenten en de psychosociale dienst samengewerkt om voor een groep seksueel delinquenten een therapieproject op te starten (ook voor gedetineerden die elke psychosociale begeleiding weigerden). Als enige voorwaarde werd aan de groep gedetineerden gevraagd om aan de wekelijkse gezamenlijke sessies deel te nemen en er iets uit te halen. Vandaar dat oprechtheid de essentie van de betrokkenheid van de gedetineerde zou moeten zijn. De personen die de groep niet kon helpen, zijn toch individueel kunnen worden gevolgd. Het proefproject is ontstaan uit de nood aan een therapeutische behandeling van seksuele delinquenten vanaf het
begin van hun opsluiting in het detentiecentrum. De balans na de vier modules is voor de gedetineerden, het Antigone-team en de psychosociale dienst zeer positief. Het succes hangt zeker samen met een humane therapeutische benadering die een taal hanteert die voor iedereen verstaanbaar is en tegelijk een kritische analyse beoogt van algemene reclasseringsprojecten voor gedetineerden. Het project ‘Boule de Neige’ werd op poten gezet door het Centre d’Action Laïque van de provincie Luxemburg in het kader van de plaatselijke cel Drugs. Bedoeling was de gevaren die verbonden zijn aan het drugsgebruik in te perken. Een groep vrijwilligers, bestaande uit gedetineerden, ontmoette andere gedetineerden met de bedoeling hen voor te lichten en aan preventie te doen (over gezondheid en soorten drugs). Zowel op het vlak van actieve deelname door gedetineerden als hun onthaal door andere gedetineerden, is de balans volledig positief. De gedetineerden die fungeren als contactpersoon voor gezondheid, hebben aan dit project meegewerkt door een infosessie over overdraagbare ziektes (AIDS, hepatitis en andere SOA’s) te geven.
132
Infrastructuur De dienst Onderhoud van Meubilair en Gebouwen heeft ondanks onderbemanning blokken 6, 4 en 3 helemaal gerenoveerd (schilderwerken, herstel van meubilair, sanitair, stopcontacten, enz.). De schilderwerken in de gangen van de administratieve kantoren zijn ook aangevat. Er werd een lokaal ingericht voor het interventieteam voor arbeidsongevallen. Het lokaal is aangenaam, beschikt over een klein salon, koelkast, koffieapparaat, cd-speler en een kast bestemd voor documenten die nuttig kunnen zijn voor de cel coördinatie. De aanpassingswerken aan de studio voor ongestoord bezoek zijn in uitvoering.
FOCUS PROACTIEF PERSONEELSBELEID In 2008 plaatste het detentiecentrum het werk van het dienstenkantoor in de kijker. Verschillende inrichtingen kampen met het probleem van een haast structurele achterstand op het vlak van vakantiedagen, rustdagen en inhaalrust. Vaak is dit een erfenis uit het verleden die voor reële moeilijkheden zorgt bij de organisatie van de uurroosters. De statistieken van 2008 tonen aan dat er op het niveau van het bewakings- en technisch personeel vooruitgang geboekt is dankzij inspanningen rond het beheer van de dienstorders van het personeel en de invoering van een uurrooster in overeenstemming met de regelgeving over de werktijd, inclusief rustdagen, om de achterstallen weg te werken. Beambten die nog vakantie, rustdagen, uren of feestdagen tegoed hebben, worden om de acht weken drie
De technische dienst, die een ander rooster heeft, heeft ook structurele overschotten.
Dit betekent een gemiddelde van 87,80 dagen per technisch beambte. Er werken momenteel 33 technische beambten (penitentiair beambten inbegrepen) in het detentiecentrum.
133
dagen op inactiviteit gesteld. Wat de algemene statistieken betreft, heeft het centrum op een gemiddelde bezetting van 155,90 (134,26 in 2007) kunnen rekenen. De beambten hebben in 2008 meer vakantiedagen gehad: 33,97 dagen per beambte, tegen 28,37 in 2007. Er werden per beambte gemiddeld 128,09 rustdagen toegekend (rust, 38u en 36 u). Ook het gemiddeld aantal ziektedagen per beambte is gedaald: 30 dagen in 2008 tegen 39,68 in 2007. De achterstand van niet-opgenomen vakantiedagen, feestdagen, overuren en rustdagen is opmerkelijk afgenomen. Deze cijfers zijn nog indrukwekkender aangezien de gemiddelde bezetting van de inrichting in 2008 met 21 eenheden is gestegen. De personeelsformatie kon in het algemeen ingevuld worden, behalve met betrekking tot de technische dienst. Er moest een equivalent van 11,1 beambten worden gedetacheerd.
Sint-Gillis De gevangenis van Sint-Gillis werd geopend in 1884 en is gebouwd volgens het Ducpétiaux-model met vijf vleugels. Zij fungeert als arresthuis en beschikt over een genees- en heelkundig centrum.
Personeel De gevangenis van Sint-Gillis organiseerde in 2008 een opleiding rond het assertief en respectvol voeren van verzuim- en reïntegratiegesprekken voor de teamchefs van het bewakingspersoneel. De leidingggevenden zijn immers een belangrijke schakel om absenteïsme bespreekbaar te maken. Deze opleiding reikte een aantal handvaten aan om constructieve verzuimen reïntegratiegesprekken te voeren, de nodige ondersteuning te bieden aan personeelsleden die hun werk hervatten en te leren omgaan met verschillende vormen van weerstand.
en vaardigheden te leren om de camera-installatie te gebruiken. Om de werking van de interne brandweerploeg te verbeteren en te integreren in het interne nood- en interventieplan, tekende de gevangenis een nieuw organogram voor deze ploeg uit. De taken en verantwoordelijkheden werden vastgelegd voor iedere functie. Op die manier konden alle leden hun eigen taken beheren en prioriteiten stellen om adequaat te reageren op alarmmeldingen. Om de veiligheid verder te verhogen, werd het personeel voldoende geïnformeerd en opgeleid en werden de bestaande werkprocedures en praktijkoefeningen rond brandbestrijding en evacuatie op punt gesteld.
Werkoverleg is erg nuttig om de betrokkenheid en bereidheid van het personeel te verhogen. Daarom creëerde de gevangenis van Sint-Gillis een eigen Uit onderzoek naar risicovolle kennisdomeinen binnen de communicatiedienst voor personeelszaken om een gevangenis van Sint-Gillis bleek dat de kans op transparant personeelsbeleid mogelijk te maken. De eigen kennisverlies over het gebruik van de verantwoordelijkheden van de personeelsdienst werden beeldopnameapparatuur het grootst was. Deze kennis is uitgediept en er werd aandacht besteed aan initiatieven de dienstverlening te verbeteren. Deze essentieel voor de interne en externe veiligheid. Daarom om werd een praktijkgerichte opleiding georganiseerd om communicatiedienst voorziet de informatiedoorstroming enkele sleutelfiguren binnen de inrichting de nodige kennis naar alle afdelingen binnen de gevangenis.
134
Gedetineerden Om de gedetineerden die nooit of zelden bezoek ontvangen hun eigen kleren te laten wassen wanneer zij dit zelf willen, besloot de gevangenis om twee wasautomaten te plaatsen op de vleugel waar de gedetineerden verblijven die in een atelier werken. Indien dit succes heeft, kunnen ook andere vleugels voorzien worden van eigen automaten. Op die manier wil de gevangenis de persoonlijke zorg en de zelfstandigheid van de gedetineerden tijdens hun detentieperiode stimuleren. In die zin kan het project dan ook gezien worden als een bescheiden bijdrage aan hun reïntegratie. In 2009 wordt het Strategisch Plan voor Hulp- en Dienstverlening aan gedetineerden van de Vlaamse Gemeenschap ingevoerd in de gevangenis. Daarom deed de gevangenis een onderzoek naar de behoeften rond hulp- en dienstverlening bij gedetineerden. De resultaten worden momenteel verwerkt. Van zodra deze bekend zijn, kunnen vraag en aanbod op elkaar worden afgestemd.
135
FOCUS EEN INFORMATICATOEPASSING VOOR HERSTELLINGENBEHEER In het operationeel plan 2008-2010 van de gevangenis van Sint-Gillis waren enkele doelstellingen opgenomen om de herstellingen aan de infrastructuur in eigen beheer te organiseren. De lokale informaticadienst ontwikkelde daarom een nieuwe, gebruiksvriendelijke softwaretoepassing om de opvolging van deze herstellingen te optimaliseren. Dankzij de tool kunnen de gebruikers de schadegevallen die zij vaststellen signaleren, de herstelling ervan aanvragen en de vroegere aanvragen raadplegen. Bovendien kunnen zij steeds nagaan welke aanvragen nog in behandeling zijn. De verantwoordelijken van de technische dienst kunnen bovendien de aanvragen opvolgen die door de verschillende entiteiten werden ingevoerd. Zij kunnen deze dan aan een specifieke uitvoerder of werkpost toewijzen en eventueel prioriteiten stellen om de herstellingen uit te voeren. De toepassing geeft overzichtstabellen van de werkposten, de soorten defecten, de uitvoerders en de gebruikte materialen waardoor dit een uitstekend instrument is om objectief per post de werklast te bepalen en de stock efficiënt te beheren.
136
Tournai Doornik voortaan maandelijks. Er staan algemene artikelen in, of stukken over het leven in de gevangenis en van het personeel (verjaardagen, geboortes en dergelijke). De nieuwe richtlijnen aangaande de behandeling van de gedetineerden worden hierin verspreid of uitgelegd. Tijdens het afgelopen jaar zijn er verschillende infosessies over de strafuitvoeringsrechtbanken gehouden, opdat het personeel beter het belang hiervan voor de strafuitvoering zou begrijpen. De gevangenis te Doornik werd in de jaren 18651868 volgens de toen vooruitstrevende Ducpetiauxprincipes gebouwd. Zij bestaat uit drie vleugels in stervorm. Er worden zowel beklaagden als veroordeelden geplaatst.
Personeel De gevangenis te Doornik heeft verschillende initiatieven genomen om het personeel beter in te lichten. Voor de nieuwe beambten (zowel bewakers als administratief personeel) wordt een tweedaags onthaal georganiseerd, tijdens welk ze gebrieft worden over de dagelijkse taken en de administratieve procedures. Op die manier leren zij de verschillende diensten beter kennen. Het lijfblad van de inrichting, ‘La Grande Famille’, verschijnt
Gedetineerden Onder leiding van de heer Alfonso Ottone, een schilder-illustrator, hebben een tiental gedetineerden een fresco gemaakt. Het tweedelige fresco gaf aan de harde muur van de bezoekerszaal een toets van kleur en vrolijkheid. Dankzij deze activiteit hebben de gedetineerden hun zelfbeeld in hoge mate kunnen vergroten. Ze hebben zich ook vrijelijk kunnen uitdrukken. Verder houden de Anonieme Alcoholici een wekelijkse bijeenkomst voor een tiental gedetineerden. De deelnemers zijn laaiend enthousiast. Elke twee weken vangt een multidisciplinaire ploeg samengesteld uit vertegenwoordigers van de bewakers, de PSD en de Service d'Aide au Détenu de nieuwe gevangenen op, en informeert hen over de verschillende mogelijkheden. Dit bevordert hun integratie in de inrichting.
137
Infrastructuur De laatste jaren zijn verschillende renovatiewerken uitgevoerd: een nieuw bezoekersgebouw, vernieuwing van de vleugels en een nieuwe ingang). Sinds oktober 2007 is vleugel B gesloten wegens renovatie. De heropening is gepland voor juni 2009. Er wordt ook gewerkt aan de bouw van een professionele ziekenboeg en een nieuwe uitgang voor voertuigen op de plaats van de oude ambtswoning van de hoofdbewaker. De werken zijn gestart in april 2008 en zouden in maart 2009 klaar moeten zijn.
138
FOCUS KINDERBEZOEK Een normaal bezoek duurt anderhalf uur, wat veel te lang is voor een klein kind dat in deze situatie snel onhandelbaar wordt. Om een mouw aan dit probleem te passen en ervoor te zorgen dat de bezoeken niet langer verstoord worden, is een speelplaats voor de kinderen ingericht. Het bleek echter dat het probleem hiermee niet helemaal van de baan is. De kinderen bleven zich vervelen en ruzie maken. Er werd besloten om een doeltreffende begeleiding van jonge kinderen te voorzien. Vier zorgvuldig uitgekozen gedetineerden werden opgeleid om beurtelings de kleine kinderen tijdens het bezoek bezig te houden. Een opzichter is aanwezig tijdens elk kinderbezoek en dit tot grote vreugde van hen en van hun ouders, die nu ten volle van het bezoek kunnen genieten. Deze betekenisvolle taak komt het zelfbeeld van de gedetineerden ten goede. Deze opdracht wakkert hun verantwoordelijkheidszin aan en stimuleert hun maatschappelijke integratie.
Een
fragment uit de toespraak van Mevrouw Host, opleider, tijdens de openingsceremonie: “Het is nu ongeveer 8 jaar dat ik de deuren van de gevangenis van Doornik passeer. De vzw Latitude, waarvoor ik werk, heeft als doelstelling activiteiten en projecten te ontwikkelen voor het fysische en mentale welzijn van de kinderen en hun families. Toen de directie van de gevangenis in 2001 partners zocht om het affectieve en familiale leven van de gedetineerden en hun families te verbeteren, waren wij ervan overtuigd dat wij hier een rol in konden spelen. (…) Het is dus met veel motivatie dat wij de oproep tot projecten van de FOD Justitie hebben beantwoord om het onthaal van kinderen in de gevangenis van Doornik te verbeteren. Binnen de principes van justitie en individuele verantwoordelijkheid is ons project niet voor iedereen even makkelijk te begrijpen. Voor ons was het belangrijk om verder te gaan dan gewoon materiaal en speelgoed voor de kinderen te hebben. Wij wilden de gedetineerden in het project betrekken. (…) De omkadering in die plaatsen was
139
even belangrijk en wij meenden dat de gedetineerden hier een rol in moesten spelen in plaats van mensen van buiten de inrichting. Na een strikte selectie hebben 4 personen een opleiding gevolgd. Zij zijn sinds verleden week op het terrein. Hun werk is niet eenvoudig omdat kinderen en ouders opvangen veel van hen vergt: op de juiste manier nadenken, praten en handelen. Ik wil hier hun motivatie benadrukken om het avontuur ernstig op te nemen. Wij hebben veel gesproken met de kinderen en hun families maar wij blijven ervan overtuigd dat de verbetering van het onthaal van de kinderen en van de relaties tussen de kinderen ook een positieve invloed zal hebben op het werk van de beambten in de bezoekzaal, en zelfs op andere plaatsen. Goed opgevangen kinderen zijn kalmer, en de sfeer is dan ook veel serener."
Turnhout De strafinrichting van Turnhout werd gebouwd in 1908 en is verdeeld over drie vleugels. Een hiervan is voorbehouden voor de opname en begeleiding van geïnterneerden met een psychotische problematiek. De bevolking bestaat uit beklaagden, veroordeelden en geïnterneerden.
Gedetineerden
Personeel
Geïnterneerden
Op personeelsvlak waren er belangrijke bewegingen binnen de strafinrichting. In december 2008 traden heel wat nieuwe penitentiair beambten in dienst. Om deze personeelsleden zo goed mogelijk op te vangen en te begeleiden op de werkvloer, organiseerde de strafinrichting overlegvergaderingen met de kwartierchefs.
Dankzij de uitbreiding van de zorgequipe kon het zorgaanbod kwantitatief en kwalitatief ruimer worden ingevuld. Deze equipe kan sindsdien meer gedetineerden bereiken. Belangrijk is het recente engagement van vzw 't Zwart Goor om op individuele basis te werken in de Afdeling tot Bescherming van de Maatschappij in de strafinrichting van Turnhout.
De psychosociale dienst werd voor de helft heringevuld en binnen het team van de penitentiair assistenten vertrokken drie personeelsleden. Daarom werden verscheidene overlegplatforms tussen directie, penitentiair assistenten en kwartierchefs geïnstalleerd. Een overkoepelend orgaan in de vorm van een kerngroep staat in voor de opvolging van het operationeel plan.
Vanaf november 2008 was een significante stijging van de populatie merkbaar, voornamelijk van de beklaagden. De strafinrichting moest daarom alle cellen voor beklaagden en veroordeelden voorzien van stapelbedden.
Infrastructuur De strafinrichting leverde inspanningen om de levensomstandigheden van de gedetineerden en de werkomstandigheden van het personeel te verbeteren. Het logistieke beheer vormt hier een belangrijk aspect en blijft een centraal aandachtspunt in het operationeel plan. In 2008 werden dan ook verschillende werken uitgevoerd.
140
De dakwerken werden verdergezet en zullen in het voorjaar van 2009 beëindigd zijn. Op de buitenmuren van de inrichting werd een supplementaire draadbeveiliging aangebracht die via elektronische detectie toelaat elke manipulatie snel en gelokaliseerd te detecteren. Op die manier wordt de interne en externe veiligheid verhoogd. De keuken werd in gebruik genomen in functie van een optimale aanwending van mensen en middelen. De HCCP-commissie werd geïnstalleerd die zal waken over de toepassing en naleving van de specifieke regels die gelden bij de exploitatie van een grootkeuken. De strafinrichting plaatste ook roosters aan zes celvensters die het dichtstgelegen zijn bij een publieke ruimte. Op die manier kan het buitenwerpen van voedselresten en andere voorwerpen worden beperkt. In alle cellen werden bovendien koelkasten geplaatst en gordijnen voorzien.
141
FOCUS EEN VLEUGEL VOOR PSYCHOTISCHE GEINTERNEERDEN Vleugel C in de gevangenis van Turnhout bestaat uit een drugvrije afdeling met aandacht voor een pretherapeutische behandeling van psychotische geïnterneerden. De activiteiten die er worden georganiseerd zijn vergelijkbaar met het behandelingsplan dat wordt aangeboden in een medium security forensische instelling. Op die manier worden de aanwezige geïnterneerden op een optimale wijze voorbereid op een mogelijke residentiële psychiatrische opname. De behandeling is reeds opgestart, terwijl er nog steeds onvoldoende aandacht is voor bewaking. Deze afdeling heeft een capaciteit van twaalf personen en dankzij de inzet van enkele belangrijke partners zoals de Commissie tot Bescherming van de Maatschappij (CBM) in Gent slaagt men erin om een maximale bezetting van de bedden te realiseren. Het project is een duidelijk succes en moedigt andere instellingen aan om in de toekomst ook te werken met gelijkaardige gespecialiseerde projecten.
.. . . .
Enkele positieve vaststellingen die het succes aantonen: De levenskwaliteit van de betrokken geïnterneerden is verhoogd. Slechts twee geïnterneerden hebben het programma vroegtijdig beëindigd. Het therapeutisch programma verhoogt de zelfredzaamheid en de sociale vaardigheidstraining. Er is reeds een grote bekendheid van het project bij enkele psychiatrische instellingen. Momenteel werkt men aan het uittekenen van samenwerkingsakkoorden. Het aantal invrijheidstellingen is gestegen.
De verankering van vleugel C in het forensisch penitentiair aanbod is voor de gevangenis van Turnhout een van de belangrijkste lokale prioriteiten.
142
Verviers De gevangenis van Verviers is in 1895 gebouwd en biedt plaats aan zowel beklaagden als veroordeelden.
Personeel Om de veiligheid van het personeel te verhogen en een beter toezicht op de ingangen te krijgen, is de functie van portier herzien. Het mentorproject is in Verviers, net als in de meeste andere inrichtingen, opgestart om hulp en ondersteuning te bieden aan de nieuwe beambten en op een optimale manier ervoor te zorgen dat de juiste werkwijze aangeleerd wordt.
Gedetineerden In november 2007 werd een afkickprogramma voor verslaafde gedetineerden opgestart, dat tot juni 2008 liep. Het penitentiair personeel en de betrokken binnendiensten en externe diensten (PACT, AVAT, SASD, vrijwilligers) hebben deze primeur voor Wallonië intensief gevolgd. Naast het voorbereidende werk werden talrijke overleg- en bijsturingsplatformen opgericht. Evaluatie en aanpassing van het project door de gevangenis zijn gestart in september 2008. Om in de lijn van dit project tot een drugsvrije afdeling te komen, wordt het regime voortdurend aangepast.
143
Ter voorbereiding op de terugkeer naar de maatschappij werd het aanbod aan lessen en opleidingen vergroot. Zo wordt met steun van de Duitstalige gemeenschap een cursus Duits gegeven. Naast de talrijke theoretische cursussen wordt er ook aandacht aan praktijkgerichte opleidingen besteed: bouw en tuinarchitectuur zijn klassiekers.
Op het vlak van herstelrecht werden een denktank en een sensibiliseringsgroep opgericht in samenwerking met de dienst klinische psychologie van de Universiteit van Luik voor daders van een seksueel misdrijf. Dankzij de betrokkenheid van de gevangenis bij het ‘territoriaal dispositief voor het recht op alfabetisering en aandacht voor ongeletterde personen’ vond eveneens een module ‘Gefluister in het Donker’ plaats. Een groep gedetineerden kon in deze module op verschillende manieren (schilderen, beeldhouwen, tekstanalyse, enz.) hun mening en hun gevoelens uiten over hun plaats in de maatschappij en de invloed van hun lees- en schrijfproblemen op de reïntegratie. Deze module werd samen met het Huis voor Maatschappelijke Integratie van het OCMW, 'Lire et Ecrire en Action Langues' georganiseerd. Ook de instap van gedetineerden in het burgerleven wordt via een interne krant gevolgd.
Maar er werden ook nieuwe cursussen gestart in 2008. De School voor Sociale Promotie van de Socialistische Vooruitziende Vrouwen organiseerde modules schilderen, inlegwerk en leerbewerking. Ook nieuw waren sportactiviteiten, onder begeleiding van een externe monitor. Het overlegplatform reïntegratie dat in 2006 het levenslicht zag (driemaandelijkse bijeenkomsten tussen gedetineerden en externe diensten) zette haar werkzaamheden in 2008 voort met de zoektocht naar nieuwe partners en een vruchtbare samenwerking met de psychosociale dienst. Ook worden de familiale banden aangehaald door het organiseren van ouder-kind activiteiten, en bezoeken in de geest van de Basiswet (opdrijven bezoekuren en talrijke mogelijkheden tot avondbezoek). Verviers is een proefgevangenis voor het detentieplan. Maatschappelijk werkers van de PSD hebben reeds voorafgaande ervaring opgedaan met een dertigtal gedetineerden.
144
FOCUS EEN DRUGVRIJE AFDELING Toen in januari 2006 een lokale stuurgroep drugs (LSGD) in Verviers werd opgericht, werd onmiddellijk gedacht aan het parallel opstarten van een omvangrijk project voor de hele inrichting: een project dat de interne organisatie van de gevangenis zou omgooien. Dit project was het opstarten van een drugvrije afdeling. Het gaat om een project met twee luiken: het oprichten van een 'drugvrije' afdeling voor gedetineerden die in eigen beheer kunnen leven en die geen enkel verleden hebben met drugs (noch als gebruiker, noch als handelaar), en een 'project hulp aan drugverslaafde gedetineerden' voor vrijwillige gedetineerden die een einde willen maken aan hun problematisch gebruik en die grondig worden geselecteerd op basis van een aantal criteria (tijdsen plaatsgebonden, motivatie, enz.). Wat dit project zo origineel maakt, is het feit dat kwartierchefs, penitentiair beambten en penitentiair assistenten vanaf het begin betrokken werden bij de samenstelling van de LSGD en bij het project zelf. Het denkwerk in werkgroepen en plenaire zittingen heeft maanden geduurd. In de werkgroepen kon iedereen zijn eigen expertise aanbrengen, of werken op onderwerpen die hem nauw aan het hart liggen
(deontologie, toegang- en selectieprocedures, communicatie, planificatie, detentieregime, enz.). In de plenaire zittingen werden de voorstellen van de werkgroepen gevalideerd en algemene denkpistes voorgesteld. De communicatie rond het project gebeurde tijdens het Basisoverlegcomité en tijdens twee informatiesessies, waar het personeel zowel constructief als afkeurend reageerde.
Op basis van individuele evaluaties met de betrokken gedetineerden kan men toch vaststellen dat het experiment als positief, of zelfs zeer positief werd ervaren. Tijdens de stafen evaluatievergaderingen met het personeel van de afdeling, kwamen de positieve punten ook naar voren. Een deel van het personeel vond de structurele grondige veranderingen echter eerder negatief.
Het project werd opgestart in september 2007 door de oprichting van de 'drugvrije' afdeling (vleugel De gevangenis blijft geloven in dit ambitieus project 400), terwijl het luik 'project hulp aan drugverslaafde dat een fundamenteel maatschappelijk probleem, gedetineerden' (sectie 469) in oktober 2007 van start namelijk druggebruik, aanpakt. ging met acht kandidaten. In 2008 waren er een aantal problemen waaronder het ontbreken van de opvoeders die oorspronkelijk waren voorzien, de afwezigheid van een specifieke coördinator en het verlaten van een externe partner (wiens opdrachten ondertussen waren veranderd) voor de psychosociale opvolging en groepsdynamiek. Ook de druk van de overbevolking op een 'gereserveerde' afdeling kwam het project niet ten goede. Deze problemen en het niet opvolgen van een aantal beslissingen van de LSGD heeft de organisatie van de afdeling eind 2008 grondig verstoord.
145
Wortel De strafinrichting van Wortel is een voormalige Infrastructuur weldadigheidskolonie die in 1881 werd opgericht. Zij werd omgevormd tot een strafhuis in 1993 na de afschaffing van De gevangenis van Wortel startte in 2008 met de volledige de wet op de landloperij. renovatie van de koer aan het werkhuis Pasec om het laden en lossen van vrachtwagens probleemloos te laten Personeel verlopen en de veiligheid van het personeel en de tewerkgestelde gedetineerden te verzekeren. De In 2008 konden de personeelsleden van de psychosociale technische dienst en een zestal gedetineerden voerden de dienst en de trajectbegeleiders van Justitieel Welzijnswerk werken uit. Daarnaast werd ook het dak van het atelier Turnhout aan vormingsmomenten deelnemen om de Pasec grondig onder handen genomen en werd het lokaal samenwerking tussen beide verder te ontwikkelen. van het atelier Global voorzien van stralingsplaten voor de verwarming. In de gevangenis van Wortel wordt een duidelijk drugbeleid gevoerd. Het drugteam in de gevangenis Eind juni werd de laatste hand gelegd aan de nieuwe formuleerde in 2008 vier prioritaire werkpunten: keuken. Het aanbod van dieetvoeding werd uitgebreid en informatievoorziening aan personeel, gedetineerden en het wekelijkse menu is nu gevarieerder met aandacht voor bezoekers, vorming van personeel en het drugteam, de specifieke eetgewoontes van de gevangenispopulatie. communicatie tussen de diensten en samenwerkings- Tijdens het maandelijks overleg tussen de afspraken in het kader van individuele dossiers. verantwoordelijke van de keuken, de directie en de rekenplichtige der waren is de preventieadviseur Gedetineerden regelmatig aanwezig. In het kader van de HACCP-normen werden alle voorzieningen getroffen. Tijdens de De gevangenis van Wortel kocht in 2008 een ramadanperiode richtte de gevangenis een bijkomende satellietontvangstsysteem. De bedoeling van het nieuwe kantine in met typische producten voor de systeem is om alle toestellen te vervangen door flatscreen moslimgemeenschap. televisietoestellen die verankerd zullen worden in de cel.
146
Daarnaast gingen nog andere werken van start. Zo werd op de tweede sectie reeds drievierde van de cellen geschilderd. De andere cellen zullen in 2009 van een likje verf worden voorzien. De werken aan de tweede wandeling gingen eveneens van start om het sportaanbod uit te breiden. Om de continuïteit van de sportactiviteiten te verzekeren werden een aantal personeelsleden aangeduid als sportverantwoordelijken. In het magazijn der waren werd een scheidingswand opgetrokken. De firma Sicli heeft een brandinterventie- en evacuatieplan voor de gevangenis van Wortel uitgewerkt dat werd opgenomen in het algemeen interventieplan van de gevangenis.
Varia Een uitgebreide overlegstructuur met de Vlaamse Gemeenschap werd op poten gezet. De bedoeling is om te evolueren naar een ‘educatief centrum’ waar de medewerkers en het aanbod gecentraliseerd worden. De belangrijkste tendens in 2008 was de gewijzigde populatie in de gevangenis van Wortel. Het aantal gedetineerden dat veroordeeld is tot een straf van meer dan drie jaar, is exponentieel toegenomen. In een tijdsspanne van enkele jaren is het aantal dossiers voor de strafuitvoeringsrechtbank opgelopen van ongeveer 15% in 2005 naar 67% in 2008.
147
FOCUS EEN INTERN VIDEOKANAAL De strafinrichting Wortel gebruikte een aanzienlijk deel van hun budget in 2008 voor de aankoop van een satellietontvangstsysteem. Vernieuwend bij dit systeem is dat de mogelijkheid wordt voorzien om vanuit een centraal punt de sturing van het signaal te regelen. Voordien werd, telkens wanneer een gedetineerde niet over voldoende geld beschikte of hierom verzocht, het televisietoestel integraal van de cel verwijderd. Dit veroorzaakte veel spanningen tussen personeel en gedetineerden en leidde tot interne conflicten. Bovendien was het voortdurend verplaatsen en opnieuw aansluiten van de toestellen niet bevorderlijk voor de levensduur van deze toestellen en gingen afstandsbedieningen vaak verloren.
standaardzenderpakketten (VRT, VTM, enz.) worden hierbij uitgeschakeld. Dit standaard pakket werd uitgebreid met zes extra zenders, die afhankelijk van de variërende bevolkingsgroepen kunnen aangepast worden. Op het interne videokanaal kunnen ook bijkomende uitzendingen geprogrammeerd worden (zoals grote sportevenementen en films). Bovendien kunnen alle wijzigingen in de wetgeving, aankondigingen van optredens, opleidingsmogelijkheden, enz. via het infokanaal uitgezonden worden. Op deze manier kan de gevangenis van Wortel ook aan de grote groep anderstaligen en illegalen, die vaak geen financiële middelen hebben en geen bezoek ontvangen, een basispakket aanbieden.
Met de invoering van het nieuwe systeem werden alle toestellen vervangen door flatscreen televisietoestellen (drievierde was reeds vervangen) die verankerd zijn in de cel. Het is de rekenplichtige die softwarematig aanstuurt welke signalen mogen doorgelaten worden. Wanneer een gedetineerde over onvoldoende financiële middelen beschikt, kan het signaal van zijn televisietoestel met een eenvoudige muisklik beperkt worden tot enkel het infokanaal en het interne videokanaal. De
148
EPI becijferd
149
Na een overzicht van de voornaamste activiteiten en verwezenlijkingen van het DG EPI volgen in dit deel enkele kerncijfers over het gevangeniswezen in 2008. Het eerste deel bevat informatie over de evoluties binnen de gevangenisbevolking en over de typering van de personen die door de penitentiaire inrichtingen ten laste zijn genomen in de loop van 2008. Het tweede deel geeft informatie over het personeel in de inrichtingen (effectieven, aanwerving en vertrek, mutaties, enz.) en over de belangrijkste budgettaire posten.
150
De gedetineerdenbevolking binnen een gevangenisinrichting verandert het hele jaar door. Om de samenstelling ervan beter te begrijpen zal er hoofdzakelijk gesproken worden over gemiddelde bevolking, wat het voordeel biedt dat de extreme schommelingen tot een minimum worden beperkt en tegelijk rekening wordt gehouden met alle verblijven in de gevangenis. De gemiddelde capaciteit is het gemiddeld aantal plaatsen waarin voorzien is voor de gedetineerden in de verschillende inrichtingen van het land. Dit gemiddelde vertoont een stijgende trend door de opening van nieuwe afdelingen binnen inrichtingen en de bouw van nieuwe inrichtingen. Een dalende trend is het gevolg van de buitengebruikstelling van cellen, hetzij tijdelijk (bijvoorbeeld in het kader van renovatiewerken) hetzij definitief (sluiting van de inrichting). De gemiddelde overbevolkingsgraad is het aantal overtallige gedetineerden op basis van de berekening van de verhouding tussen de gemiddelde bevolking en de gemiddelde capaciteit. De gemiddelde overbevolkingsgraad is echter niet representatief voor de toestand binnen elke gevangenis. Bepaalde inrichtingen zijn helemaal niet of weinig overbevolkt. In andere inrichtingen ligt de overbevolkingsgraad ver boven het gemiddelde.
(veroordeling, internering, vrijspraak, enz.) Veroordeelden: uitsluitend opgesloten in het kader van de uitvoering van straffen die in kracht van gewijsde zijn gegaan. Geïnterneerden: opgesloten op basis van een internering bevolen door een strafrechtbank, of veroordeelden geïnterneerd op basis van een ministeriële beslissing wegens hun geestestoestand. Halve vrijheid (veroordeelden): strafregime waarbij de gedetineerde die veroordeeld is tot een totale straf van maximum drie jaar, een uitgangsvergunning krijgt tijdens de weekdagen voor het uitoefenen van een job of het volgen van een opleiding, en waarbij hij ’s avonds terugkeert naar de gevangenis. Beperkte detentie: gelijkaardig regime als de halve vrijheid; de beperkte detentie is een wijze van uitvoering van de vrijheidsstraf waarbij de gedetineerde die veroordeeld is tot een totale straf van meer dan drie jaar gevangenisstraf op regelmatige wijze de penitentiaire inrichting mag verlaten voor een bepaalde duur van maximum 12 uur per dag; de beperkte detentie kan door de strafuitvoeringsrechtbank aan de veroordeelde worden toegekend om professionele, familiale belangen of opleidingsbelangen te behartigen die zijn aanwezigheid buiten de gevangenis vereisen. Halve vrijheid (geïnterneerden): regime van halve vrijheid toegekend door de Commissies tot Bescherming van de Maatschappij aan de geïnterneerden die ervan afhangen.
Beklaagden: verdachten opgesloten in afwachting van een definitieve rechterlijke beslissing
151
Opgelet: decimalen en totalen Voor bepaalde statistieken, zoals de gemiddelden, is het resultaat afzonderlijk berekend voor elke cel van de tabel en voor de totalen. De afronding gebeurde op één cijfer na de komma. Door deze afrondingen kan het soms zijn dat de precieze waarde van het totaal niet geheel overeenstemt met de som van de opgetelde elementen.
In 2008 waren de gevangenissen met de meeste overbevolking in dalende lijn: Jamioulx, Ieper, Dinant, Mechelen en Vorst. Voor deze inrichtingen bedroeg de gemiddelde overbevolkingsgraad meer dan 50%. Tien inrichtingen hadden een gemiddelde bevolking die lager lag dan de theoretische capaciteit. Het is wel mogelijk dat deze inrichtingen overbevolking hebben gekend tijdens bepaalde periodes van het jaar of in bepaalde secties.
152
De gevangenisbevolking is grotendeels mannelijk. De vrouwelijke bevolking (4%) is verspreid over acht inrichtingen: Antwerpen, Brugge, Gent, Hasselt, Berkendael, Vorst, Lantin, Bergen en Namen. Ongeveer de helft van de vrouwelijke gevangenisbevolking verblijft in Berkendael en Brugge.
153
De bevolkingscategorieën (op basis van de wettelijke toestand van de gedetineerden) variëren verschillend in de loop van het jaar. De totale bevolking is de som van die deelevoluties. Onderstaande grafieken tonen: . de gecumuleerde dagelijkse evolutie van de gedetineerden naargelang hun wettelijke toestand (beklaagden, veroordeelden, geïnterneerden, anderen); . de tendens die elke groep vertoont ten opzichte van het aanvankelijke niveau bij het begin van het jaar. Aldus vertoont het aantal veroordeelden en geïnterneerden een constante, regelmatige stijging gedurende het hele jaar, respectievelijk met 9% en 6%. De evolutie bij de beklaagden is meer seizoensgebonden met pieken eind april, begin mei en vervolgens in juni; een daling tijdens de zomerperiode en opnieuw een sterke stijging waardoor de totale bevolking een nieuw maximum van 12.217 gedetineerden (alle categorieën samen) bereikte op 1 december 2008. De bevolking van de beklaagden is aan het eind van het jaar echter herleid tot haar beginniveau, in tegenstelling tot de totale bevolking. Hoewel de overbevolking in de gevangenissen het meest tot uiting kwam in de schommelingen van de bevolking van de beklaagden in afwachting van een definitief vonnis, doet de stijging zich in werkelijkheid voornamelijk voor bij de veroordeelden en geïnterneerden.
154
155
In 2008 hadden gemiddeld 60% gedetineerden binnen een penitentiaire inrichting (57,6%) de Belgische nationaliteit (zie tabel infra). De overige vertegenwoordigde nationaliteiten die minstens 1% van de gemiddelde bevolking uitmaken, zijn: - Marokkaans (10,7%); - Algerijns (4,7%); - Frans (2,5%); - Italiaans (2,2%); - Turks (2,0%); - Roemeens (1,9%); - Nederlands (1,8%); - Kongolees (1,1%); - Albanees (1,0%); en de onderdanen van de landen van ex-Joegoslavië (2,3%). In totaal waren in 2008 onderdanen van meer dan 120 landen gedetineerd in de Belgische gevangenissen.
156
157
In totaal verblijft in de gevangenis ongeveer de helft van de gedetineerden uitsluitend in het kader van de tenuitvoerlegging van definitieve straffen (veroordeelden), een derde in afwachting van een definitief vonnis (beklaagden) en 10% als geïnterneerde. De verhoudingen variëren echter van inrichting tot inrichting naargelang de specialisatie van de inrichtingen. Zoals in het gedeelte betreffende de activiteiten van de inrichtingen reeds is aangegeven, fungeren sommige ervan als arresthuis, andere als strafhuis en nog andere als beide. Enkel de Inrichting tot Bescherming van de Maatschappij te Paifve is uitsluitend bestemd voor geïnterneerden (naast de inrichtingen tot bescherming van de maatschappij te Bergen en Doornik, die afhangen van het Waals Gewest). In 2008 verbleven in vier inrichtingen moeders met heel jonge kinderen (zuigelingen). Tot slot bedraagt de dagelijkse bevolking van de federale instelling voor minderjarigen te Everberg gemiddeld 46,4 jongeren.
158
159
De overgrote meerderheid van de gevangenisbevolking die fysiek aanwezig is in de gevangenis, valt onder het gewone detentieregime. Dat wil zeggen dat zij voortdurend onder toezicht van de penitentiaire inrichtingen blijft, met uitzondering van de toekenning van verloven en uitgangsvergunningen. Gemiddeld 66 veroordeelden waren geplaatst onder het regime van detentie/halve vrijheid.
dagelijks beperkte
Het aantal gedetineerden dat fysiek afwezig is in de inrichting, maar geplaatst is onder het regime van elektronisch toezicht, bedroeg gemiddeld ongeveer 600 op dagbasis. De afgebeelde tabel toont eveneens hun dagelijks gemiddelde aantal naargelang de inrichting van waaruit zij onder elektronisch toezicht geplaatst zijn en die instaat voor het administratief beheer van hun detentie.
160
De dagelijkse bevolking in penitentiaire inrichtingen wordt bepaald door de instroom en uitstroom van personen. De aanvankelijke instroommodaliteit in een penitentiaire inrichting is de opsluiting. Dit kan het gevolg zijn van de tenuitvoerlegging van een aanhoudingsbevel (beklaagden), een vrijheidsstraf (veroordeelden), een bevel tot internering (geïnterneerden) of andere titels zoals de voorlopige aanhouding van voorwaardelijk in vrijheid gestelde veroordeelden of veroordeelden begeleid in het kader van de probatie. De volgende tabel geeft de verdeling van deze aanvankelijke opsluitingen naargelang de inrichting waarin de detenties een aanvang namen. Bepaalde gevangenissen zijn niet vermeld, niet omdat er in 2008 geen nieuwe gedetineerden verbleven, maar omdat de instroom er onder andere vormen gebeurt, waarbij het hoofdzakelijk de overbrenging vanuit een andere inrichting betreft. Het merendeel van de opsluitingen gebeurt na de afgifte van een aanhoudingsbevel (beklaagden). Iets minder dan een derde heeft betrekking op definitief veroordeelden. Sommige beklaagden in opsluiting blijven opgesloten tot hun veroordeling of internering en daarna, zonder dat dit als een nieuwe opsluiting wordt beschouwd. Bijgevolg maakt de opsluiting van veroordeelden slechts een deel uit van de instroom in de categorieën definitief veroordeelden of geïnterneerden.
161
In 2008 konden 14.184 gedetineerden rechtstreeks de gevangenis verlaten ingevolge een beslissing tot invrijheidstelling. Bovenop dit aantal komen de 1.675 invrijheidstellingen van gedetineerden die hun straf uitzaten onder het regime van elektronisch toezicht op het moment dat er een einde kwam aan hun detentie, wat het aantal invrijheidstellingen op 15.859 brengt. Wat de gedetineerden betreft die niet onder elektronisch toezicht geplaatst waren, heeft het merendeel van de invrijheidstellingen betrekking op beklaagden die opnieuw in vrijheid zijn gesteld vóór het definitieve vonnis. Van de andere motieven voor de ‘schrapping’ van gedetineerden uit de gevangenisregisters (invrijheidstellingen) is de ‘(algemene) voorlopige invrijheidstelling’ vanuit kwantitatief oogpunt de belangrijkste. Het betreft de voornaamste vorm van vervroegde invrijheidstelling van veroordeelden die een gevangenisstraf van maximaal drie jaar uitzitten. De vervroegde invrijheidstelling van veroordeelden met een totale gevangenisstraf van meer dan drie jaar neemt de vorm aan van de voorwaardelijke invrijheidstelling (voor Belgen en vreemdelingen met verblijfsrecht in België) of die van een ‘voorlopige invrijheidstelling met het oog op verwijdering’ (opgenomen in de tabel onder de bijzondere voorlopige invrijheidstelling). Een niet onaanzienlijk aantal voorwaardelijke invrijheidstellingen wordt ten uitvoer gelegd nadat de gedetineerde een deel van zijn straf onder het regime van elektronisch toezicht heeft uitgezeten. De categorie ‘vreemdelingen (behoudens VI)’ heeft betrekking op vreemdelingen die administratief gedetineerd zijn in een penitentiaire inrichting na hun detentie als beklaagde of als veroordeelde aan het einde van de straf (uitzonderlijk als geïnterneerde) en die na hun invrijheidstelling ter beschikking gesteld zijn van de Dienst Vreemdelingenzaken. Deze buitenlandse gedetineerden die in vrijheid gesteld zijn na het eind van hun straf, zijn niet opgenomen in de categorie ‘einde straf’. Hetzelfde geldt voor de gedetineerden die in vrijheid gesteld zijn aan het eind van de tenuitvoerlegging van de hoofdstraffen, op wie een subsidiaire gevangenisstraf ingevolge de niet-betaling van een boete ook van toepassing was en die vrijgelaten zijn na betaling van een deel van de verschuldigde bedragen. Dat is een ander geval van ‘bijzondere voorlopige invrijheidstelling’.
162
163
164
Onder de gebeurtenissen die een einde maken aan de detentie behoren ook de sterfgevallen. In 2008 overleden 61 gedetineerden in detentie, hetzij in de penitentiaire inrichting zelf, hetzij in een ziekenhuis waarnaar zij in voorkomend geval waren overgebracht. Van deze 61 sterfgevallen zijn er 16 geïdentificeerd als zelfdoding. Wegens het medisch beroepsgeheim is het niet mogelijk de andere doodsoorzaken te onderscheiden. Het grotere aantal sterfgevallen in Brugge en Sint-Gillis is deels te verklaren door de aanwezigheid van genees- en heelkundige infrastructuur binnen die inrichtingen, waarnaar zwaar zieke gedetineerden bijgevolg soms doorverwezen worden.
165
In 2008 vonden 22 ontsnappingen van gedetineerden plaats uit een gesloten penitentiaire inrichting. Veertig andere gedetineerden zijn gevlucht uit open of halfopen inrichtingen. Deze cijfers omvatten ontsnappingen buiten de perimeter van de inrichtingen, bijvoorbeeld bij ‘uithalingen’ (om te verschijnen in het gerechtsgebouw) of uit een ziekenhuiskamer. Aldus zijn slechts acht gedetineerden rechtstreeks ontsnapt uit een gesloten inrichting.
166
Deze tabel geeft een overzicht van de personeelssituatie op 1 december 2008 voor alle personeelscategorieën in de gevangenissen en in het Veiligheidskorps. De 'effectieven' zijn het aantal fysieke personen die tewerkgesteld zijn, terwijl de 'voltijds equivalenten' prestaties betreft. Opgepast: Deze tabel geeft een beeld van de personeelssituatie op 1 december 2008, wat betekent dat o.a. de aanwerving van de junior gevangenisdirecteurs niet bij de voltijdse equivalenten inbegrepen zit, maar wel opgenomen is in het personeelsplan 2008.
167
In/Out 2008 Deze tabel geeft een overzicht van het aantal nieuwe medewerkers die in de loop van 2008 werden aangeworven als ook het aantal medewerkers die het departement verlaten hebben. Het is duidelijk dat de vertrekken werden gecompenseerd en het aantal medewerkers bovendien aanzienlijk is gestegen.
Deze tabel toont het aantal mutaties volgens de in 2007 ingevoerde nieuwe procedure. Deze procedure houdt in dat iedere beambte een mutatie kan aanvragen naar een gevangenis op vijf nauwkeurig vastgestelde data. Na een evaluatie van de geplande mutaties, stelt de dienst Personeel en Organisatie van het DG EPI vast in welke gevangenissen er betrekkingen vrijkomen of vacant zijn. Vervolgens dient zij een aanvraag tot werving in voor die inrichtingen waar het personeelskader moet worden aangevuld. Deze wervingen vinden eveneens jaarlijks plaats op vijf welbepaalde data. Dankzij deze procedure slaagt de dienst P&O erin de werving beter af te stemmen op de behoeften van elke inrichting.
Cycli 2008 mutaties penitentiair beambten
168
Onderstaande tabellen geven een globaal overzicht van het personeel (full time equivalent) per penitentiaire inrichting.
169
De volgende tabel bevat enkele gegevens met betrekking tot het budget.
Deze gegevens stellen niet alle budgettaire posten voor, maar enkel een overzicht van een aantal posten.
170
Iedere inrichting kreeg ook in 2008 een enveloppe toegewezen voor het betalen van de ‘huishoudelijke werken’ uitgevoerd door de gedetineerden. Niettemin werd 7,89 % van het totale budget niet gebruikt. Om in 2009 beter te doen en de inrichtingen ertoe aan te zetten hun volledige budget te gebruiken, heeft het DG EPI maatregelen getroffen om hen erop te wijzen dat de enveloppes beter moeten opgevolgd worden.
171
172
Dankwoord ...
Hebben meegewerkt aan dit activiteitenverslag:
Eric Leytens
Inge Nagels
Nathalie Faes ffé
mpot
Annelies Bo
Samuel Deltenre
.. .. .
Een extra dankwoord gaat uit naar:
Laurent Se
Olivier Michiels
173
Luc D'Hollander (fotografie) de vertaaldienst van de FOD Justitie het Belgisch Staatsblad alle inrichtingen voor hun bijdrage alle diensthoofden voor hun bijdrage
174
