Inhoudstafel. Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs

Aartsbisdom Mechelen-Brussel – Vicariaat Onderwijs

Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs

Mededelingen Biologie november 2010 Aan de leraren BIOLOGIE Beste collega’s Hier de mededelingen van november 2010.

Inhoudstafel 1

Toelichting bij het lezen en terugvinden van de maandberichten biologie – HERHALING-

2

Berichten Natuurwetenschappen 1ste graad – HERHALING-

3

Nascholingen en informatiesessies 2010-2011 –NIEUW-

4

Gebruik van campinggas in het schoollabo –NIEUW-

5

Specifieke onderzoekscompetentie SETOC –NIEUW-

5.1

De natuurwetenschappelijke onderzoeksmethode en onderzoekend

leren en leren onderzoeken –NIEUW5.3

Onderzoekscompetent worden–NIEUW-

5.3

Onderzoekvaardigheden –NIEUW-

5.4

Voorbeelden waarin aan de specifieke eindtermen

5.5 6

onderzoekscompetentie (SETOC).

ZIE MB 10/2010

Basisinformatie bij SETOC

ZIE MB 10/2010

Lesmateriaal Biologie

–NIEUW-

6.1

Een website nader bekeken –NIEUW-

6.2

Een interessant tijdschrift

6.3

Wetenschappelijke posters

7

Leerplannen in Excelbestanden op Elov -HERHALING-

8

Een weetje –NIEUW-

9

HERHALINGEN

DPB, F. de Merodestraat 18, 2800 Mechelen, tel.: 015 29 84 86 - fax: 015 29 84 03 - e-mail: [email protected] Website: http://www.kerknet.be/vic.onderwijs.mb/home.htm Maandberichten

Vademecum

Vakdocumenten

1

Toelichting bij het lezen en terugvinden van de maandberichten biologie -zie MB 10/2010-

Om de leesbaarheid van de maandberichten te verbeteren wordt er vanaf dit schooljaar 2010-2011 een nieuwe rubriek ‘Herhalingen’ opgenomen in de maandberichten. Deze rubriek bevat in het maandbericht van september 2010 een aantal interessante berichten van het vorige schooljaar 2009-2010. Vanaf oktober 2010 worden enkel de titels van de berichten herhaald en wordt er verwezen naar het maandbericht waarin u het uitgebreide bericht kan lezen. Enkel belangrijke berichten zullen nogmaals herhaald worden. De vroegere maandberichten vind je steeds terug op de website van de pedagogische begeleiding: http://www.kerknet.be/vic.onderwijs.mb/index.htm. Kies in het menu achtereenvolgens: Vicariaat Mechelen-Brussel Diocesane Pedagogische Begeleiding SO en dan bovenaan in het menu: vakdocumenten - vademecum of maandberichten. 2 Berichten Natuurwetenschappen 1ste graad -zie MB 10/2010De benaming Biologie in de eerste graad verdwijnt,daarom vind je vanaf september 2010 alle berichten betreffende Natuurwetenschappen in de eerste graad terug in de (afzonderlijke) maandberichten Natuurwetenschappen. Hierin vind je ook de berichten voor de natuurwetenschappen aso en tso. Indien je enkel de maandberichten biologie in je mail krijgt en interesse hebt voor andere maandberichten dan kan voor natuurwetenschappen mailen naar [email protected], de maandberichten chemie kan je via Marie-Josée Janssens krijgen, de maandberichten Fysica via Wim Peeters. 3 3.1

Nascholingen en informatiesessies 2010-2011

-NIEUW-NIEUW-

Nascholing DPB-OND Mechelen-Brussel

Actief met activerende werkvormen (2 halve dagen) Doelgroep: Leraars SO uit alle graden en alle studierichtingen Inhoud:  Je krijgt inspiratie voor nieuwe werkvormen en frisse ideeën voor een les  Je maakt kennis met nieuwe werkvormen om leerlingen te motiveren en meer afwisseling in je lessen te brengen en je hebt de gelegenheid om ter plaatse in overleg met collega’s en lesgever de theorie toe te passen op je eigen lesmateriaal. Voorwaarde: eigen lesmateriaal meebrengen! Lesgever: An Luyten, psychologe, leraar in tso en bso en mentor-coach voor startende leraren bij Ursulinen Mechelen. Data: woe. 19.01.2011 (9.00-12.00 uur) en woe. 09.02.2011 (9.00-12.00 uur) Locatie: DPB Mechelen-Brussel, Varkensstraat 6, 2800 Mechelen Prijs: € 65 Inschrijven met de schoolcode: www.nascholing.be. Kies onderaan voor DPBOND Mechelen-Brussel en vervolgens links bij DPB-OND voor Aanbod, Secundair Onderwijs, Vakoverschrijdend, module MVO-6 3.2

Nascholingsaanbod Mechelen vzw Onderwijs en vorming -NIEUWhttp://mechelen.lessius.eu/nascholing/onderwijs

cursusnr

cursustitel

KSM05BS

Structureel coöperatief leren Ontdek de kracht van interactieve werkvormen Meervoudige intelligentie

LZG05B 40KSM06BS

Datum/ uren 15/11/10 09:00 - 16:00 16/11/10 09:00 - 15: 30 22/11/10 09:00 - 16:00

cursusleider

Prijs

Bazalt- Art de Co

100

Daniëlle Daniëls

90

Bazalt - Art de Co

100

3.3 De grond van de zaak (infodag, derde graad secundair, Heverlee) – NIEUW Sla, spinazie, radijzen… De mens zaait en de natuur regelt de rest. Of moet je de natuur toch met een handvol meststoffen helpen? Een bezoek aan het analyselaboratorium van de Bodemkundige Dienst van België maakt duidelijk hoe vruchtbaar onze bodem is. Een goede bodemanalyse leidt tot correct bemestingsadvies. Het Centrum Agrarische Geschiedenis stelt aansluitend het lespakket ‘Plantenvoeding: van bodemstaalname tot bemesting’ voor. De infodag gaat door op woensdag 17 november (13.45 tot 17 uur) – programma – inschrijven kan via [email protected] of 016 32 35 27 (vermeld je school en vakgebied) Bodemkundige dienst van België – Willem de Croylaan 48 – 3001 Heverlee – www.watetenwemorgen.be 3.4

Minds for youth (lespakket 2de - 3de graad secundair) – NIEUW

Uit welke delen is een brein opgebouwd? Hoe kunnen we in het brein 'kijken'? Wat hebben hersenen te maken met verliefdheid, verslaving, depressie? Werk je rond onze hersenen met je leerlingen van de tweede of derde graad? Dan komt Breinwijzer vzw jou te hulp met een brochure, lesblaadjes en didactische bijlage. www.mom4y.be of www.breinwijzer.be 4

Gebruik van campinggas in het schoollabo -NIEUW-

Naar aanleiding van een vraag van een school heeft E. Claeys, stafmedewerker VVKSO en coördinator natuurwetenschappen, onderstaande informatie en advies geformuleerd. Bij campinggastoestellen zijn er twee types. Een eerste type zijn de zogenaamde prikkers. Hierbij wordt het omhulsel doorprikt en kan de gascontainer pas verwijderd worden als deze volledig leeg is. Deze toestellen zijn zeker niet veilig om in een labo te gebruiken. Ze mogen dan ook niet gebruikt worden. Daarnaast zijn er (voor verschillende gasmerken) andere types op de markt. Het zijn toestellen waarbij de gascontainer geschroefd of geklikt wordt op de brander. Hierbij wordt een kogeldichting geopend. Meer info op: http://www.campingaz.com/Benelux/p-23677-labogaz174-470.aspx Bij deze toestellen kan de gascontainer steeds verwijderd worden (om bvb. op een veilige manier te bewaren). Deze toestellen zijn veilig en kunnen dus wel gebruikt worden in de klas. Tegenwoordig kan men ook toestellen kopen met piëzo-kristal voor ontsteking, lucifers zijn dan niet nodig. Er is uiteraard geen wettelijke regeling die een verbod oplegt op het gebruik van dergelijke toestellen. Daarom volgend advies: Als men in de klas op regelmatige basis moet verwarmen (wekelijkse uren labo, meerdere practica per jaar waarbij er moet verwarmd worden, demonstratieproeven waarbij regelmatig moet verwarmd worden …) is het aan te raden om te werken met elektrische verwarmingselementen of met bunsenbrander (gasaanvoer via vaste leidingen). In uitzonderlijke gevallen (wanneer men slechts een paar keer per jaar moet verwarmen) kunnen er toestellen met campinggas gebruikt worden op voorwaarde dat men werkt met schroef- of kliksluiting (en kogeldichting) en dus niet met prikkers. Kies bij voorkeur branders met piëzo-kristal. 5

Specifieke onderzoekscompetentie SETOC –NIEUW-

5.1 De natuurwetenschappelijke onderzoeksmethode en onderzoekend leren en leren onderzoeken Onderzoek doen is verbonden aan de natuurwetenschappelijke onderzoeksmethode. Vanuit een hypothese of vanuit een onderzoeksvraag gegevens verzamelen via metingen of via waarnemingen bij experimenten de bekomen resultaten ordenen/een verband zoeken ter staving van de hypothese of om

de onderzoeksvraag te beantwoorden  conclusie trekken  rapporteren het onderzoek eventueel bijsturen of overgaan naar een daaruit vloeiende vraag. Demonstratiepractica zijn (vaak) illustratief. Men kan echter bij de didactiek van een demonstratie-experiment de natuurwetenschappelijke onderzoeksmethode expliciteren en de verschillende stappen in het onderzoek duiden. Zo worden de eerste stappen in leren onderzoeken gezet. De eindtermen in verband met de onderzoekscompetentie voor de wetenschappelijke studierichtingen van het aso zijn gekoppeld aan de leerplandoelstellingen. Tijdens de practica komen zowel het ‘onderzoekend en ontdekkend leren - OL’ als ‘leren onderzoeken - LO’ aan bod. Het onderzoekend leren OL is een noodzakelijk opstapje naar het leren onderzoeken LO. 5.2 Onderzoekscompetent worden Om onderzoekscompetent te worden moet men een aantal cognitieve aspecten beheersen:  men moet over vakinhoudelijke kennis beschikken;  men moet weet hebben van onderzoeksmethoden;  men moet een aantal onderzoeksvaardigheden beheersen zoal het verzamelen van info, het uitvoeren van een experiment, het maken van een verslag, het nauwkeurig doen van waarnemingen… Hiernaast moet men echter een onderzoekende houding (attitude) ontwikkelen: nieuwsgierig zijn (worden);kennis willen vergaren, experimenten willen uitvoeren en “handig” en vaardig” willen worden. Deze onderzoekende houding kan maar voortgang vinden als men kritisch omgaat met de bekomen resultaten, de gebruikte methode, de manier waarop de informatie verzameld werd, de manier waarop men zich op de onderzoeksvraag georiënteerd heeft… Een experiment uitvoeren is de gemakkelijkste en vooral de vertrouwdste kant van de onderzoekscompetentie. We moeten trachten om van de zuiver illustratieve practica over te gaan naar meer onderzoekende practica. Dit wil niet zeggen dat in elk practicum alle stappen van de onderzoekende methode moeten doorlopen worden. Per experiment kan men een of meerdere aspecten van de natuurwetenschappelijke onderzoeksmethoden in meer of mindere mate aan bod laten komen. Op die manier kan er gewerkt worden naar een onderzoekje waain alle aspecten doorlopen worden. Hoe men de onderzoekcompetentie concreet ontwikkelt, is de vrijheid van de leraar maar de aandacht voor de onderzoekscompetentie dient zichtbaar te zijn in de uitwerking van de practica. Al de onderzoeksopdrachten gebeuren best in lesverband op school en bij voorkeur met de infrastructuur van de school. 5.3 Onderzoekvaardigheden –NIEUWOp www.elov.vvkso.be vind je bij infoVoorbeeldenVakcommunity biologie Lesmateriaal  “Onderzoekscompetentie en OLLO” vind je een bestand “Hoe doe ik het?” Hierin staan een groot aantal onderzoeksvaardigheden in leerlingen taal beschreven staan. 5.4

Voorbeelden waarin aan de specifieke eindtermen onderzoekscompetententie  Op de smart-vakcommunity  Op www.elov.vvkso.be InfoVoorbeelden  Vakcommunty biologie Lesmateriaal  “Onderzoekscompetentie en OLLO” vind je voorbeelden voor de tweede en derde graad.  Vele voorbeelden van kleine onderzoekjes vind je terug op :Bouwstenen voor actueel chemieonderwijs 2008 – Onderzoekend leren onderzoeken Voor meer informatie naar inhoud en eventuele bestelling kan je terecht op: http://www.chem.kuleuven.be/aloch/, Info leraren.

5.5

Basisinformatie bij SETOC

Zie MB 10/2010

6 Lesmateriaal Biologie –NIEUW6.1 Een website nader bekeken –NIEUWhttp://www.praktijk.nu/nl/home/Lesmateriaal/Lesmateriaal-downloaden/cahiers-biowetenschappen-maatschappij Op deze Nederlandse website vind je “Cahiers” van de Stichting Bio-Wetenschappen en Maatschappij. Deze cahiers bevatten materiaal voor het 3de , 4de , 5de en 6de jaar. De docentenhandleiding staat telkens achter een wachtwoord bij ‘Lesmateriaal downloaden’.U kunt zich gratis aanmelden op dezelfde pagina. De cahiers zelf zijn te bestellen en te downloaden. Meer info kan je verkrijgen via [email protected] Brein in Beeld Doelgroep: 3de jaar Drie lessen waarin je aan de hand van het jonge brein, het puberbrein en het oude brein kijken leerlingen naar de ontwikkeling en werking van de hersenen. Ze maken kennis met hersenonderzoek aan de hand van moderne beeldvormende technieken zoals MRI en PET. Ze testen hun eigen hersenen en schrijven een onderzoeksvoorstel voor hersenonderzoek naar verliefdheid. Speuren naar Sporen Doelgroep 6de jaar Met behulp van dit cahier worden leerlingen forensische experts en lossen als forensisch team een aantal casussen op. Ze werken onder andere met DNA-profielen en het nomogram van Henssge. Evolutie zit in je genen Doelgroep 6de jaar Gedurende drie lessen wordt ingegaan op evolutieonderzoek en het gebruik van moderne biotechnologische technieken daarbij. Leerlingen bepalen onder meer aan de hand van SNP’s hoe de mens zich over de aarde verspreid heeft. Donor in hart en nieren Doelgroep 5de jaar Dit lespakket behandelt de medisch-biologische aspecten en gaat in op de thema's transport, vertering, gaswisseling, uitscheiding en bescherming. . 'Donor in hart en nieren' bestaat uit twee modules: 1) organen en donatie en 2) afstoting bij orgaandonatie. Leerlingen verdiepen zich onder meer in het donatietraject, spelen het transplantatiespel en bekijken het donorformulier. De leerlingen maken onder andere een conceptmap over afweer en zijn in een casussituatie als arts of transplantatiecoördinator betrokken bij een donatieprocedure. Het lesmateriaal bestaat uit een dvd met negen filmpjes, een cd-rom met lesmateriaal, een cahier van Stichting Bio-Wetenschappen en Maatschappij met achtergrondinformatie, een transplantatiespel en een docentenhandleiding De lespakketten kosten 10, 15 of 25 Euro (afhankelijk van lespakket en niveau) en zijn te bestellen bij de afdeling Donorvoorlichting van de Nederlandse Transplantatiestichting. Ga voor meer informatie naar www.donorinfo.nl/lespakketten of neem contact op met NTS-Donorvoorlichting via [email protected] of via 071-5798442. Water, evenwicht en diversiteit Doelgroep 4de jaar Lessenserie over ecologie bij het cahier Water, bron van leven en ontwikkeling. Leerlingen gaan aan de slag als natuurbeheerder. Hieronder kunt u de benodigde documenten downloaden, plus het simulatiespel ‘Herspel’. Water, kweekvijver van het leven Doelgroep 4de jaar Lessenserie over evolutie en het ontstaan van het leven bij het cahier Water, bron van leven en ontwikkeling. Leerlingen gaan in deze lessen op zoek naar de eerste stappen die het leven op aarde zette.

Kanker - de nieuwe aanpak Doelgroep 6de jaar In twee tot drie lessen verdiepen de leerlingen zich in het onderwerp kanker aan de hand van het cahier Kanker - de nieuwe aanpak. In een expertsysteem-opdracht kiezende leerlingen een medisch specialisme en passen ze hun kennis in een team toe op een casus. 6.2 Een interessant tijdschrift –NIEUWNVOX is het periodiek tijdschrift van de Nederlands vereniging voor onderwijs in de natuurwetenschappen NVON. Het blad verschijnt tien keer per jaar en bevat veel informatie voor en over natuurwetenschappelijk onderwijs. Naast bijdragen over bijvoorbeeld vakdidactiek, projecten vind je informatie over andere zaken die van belang zijn voor het onderwijs in de natuurwetenschappen. Meer info kan je vinden op http://www.nvon.nl/nvox of je kan mailen naar [email protected] 6.3 Wetenschappelijke posters –NIEUWOp de volgende website vind je een ruim aanbod aan mooie en prijselijke posters. http://www.allposters.be/-st/Onderwijs-Posters_c13094_.htm 7 Leerplannen 2de graad en 3de graad aso in Excel – HERHALINGOp vraag van een aantal collega’s vind je op eloV de leerplannen biologie van de 2de (016 en 017) en de derde graad(035 en 036) in Exel bestanden. Ga naar https://elov.vvkso.be infovoorbeelden  vakcommunty biologie lesmateriaal Leerplannen in een EXEL. Op het eerste tabblad staan de leerplandoelstellingen in rijen, op het tweede tabblad vind je ze in kolommen met de tekst in horizontale richting en op een derde tabblad met de tekst in verticale richting. Op deze manier kan je ze gemakkelijk gebruiken voor de opstelling van een jaarplan en/of agenda. Verder vind je er een vergelijkende tabel van de leerplan doelstellingen 2de graad voor de wetenschappelijke en niet wetenschappelijke richtingen aso. 8 Weetje gelezen op http://gezondheidsnet.rnews.be Zwarte rijst zit vol gezonde antioxidanten Onderzoek van de Louisiana State University toont aan dat zwarte rijst veel van het antioxidant anthocyanine bevat. Dit antioxidant zit bijvoorbeeld ook in zwarte en blauwe bessen. Antioxidanten zijn heel goed voor het lichaam, omdat ze schadelijke vrije radicalen kunnen neutraliseren. Vrije radicalen kunnen een rol spelen bij het ontstaan van kanker. In een eetlepel zwarte rijst zit meer anthocyanine antioxidant dan in een eetlepel blauwe bessen, maar minder suiker en meer vezels en vitaminen. De onderzoekers zeggen dat ze met de zwarte rijst een goedkope manier hebben gevonden om de antioxidanten inname van mensen te verhogen, wat voor gezondheidswinst zou zorgen. Zwarte rijst beter dan bruine De meest geproduceerde rijst wereldwijd is bruin. Witte rijst is bruine rijst waar het vlies vanaf is gehaald. Maar juist in dit vlies zitten vitamine E verbindingen, genaamd 'gamma-tocotrienol' en 'gamma-oryzanol' antioxidanten. Deze antioxidanten verminderen het slechte cholesterol in het bloed, waardoor ze hart- en vaatziekten tegengaan. Volgens de onderzoekers is de zwarte rijst nóg gezonder dan de bruine variant. Nu wordt zwarte rijst alleen nog gebruikt in Azië in sushi, noodles en pudding. Voedingsproducenten zouden zwarte rijst kunnen gaan gebruiken in onder meer cake, koekjes, ontbijtgranen en dranken… 9 HERHALINGEN 9.1 Nascholingen en informatiesessies 2010-2011 Zie ook MB 10/2010 9.1.1 Nascholingen PDCL (Leuven) - HERHALING  Drugpreventie voor de leerkrachten biologie en chemie 15-02-2011  Gezondheidsbeleid op school 15-03-2011 Voor meer informatie kan je terecht op de website: www.pdcl.be 9.1.2 Nascholingen Pedic Gent - HERHALING-



Leuke, leerrijke en spectaculaire chemie-experimenten op woensdag 23 februari 2011 in Instituut Mariagaard, Wetteren PN139/10-11  Off-line gebruik van beeldfragmenten en applets in de lessen wetenschappen op woensdag 17 november 2010 Inschrijven kan via www.pedic.be 9.1.3 Nascholingen CNO–Antwerpen – HERHALING Taalbeleid in de les biologie 2de graad 23/11/2010  Taalbeleid in de les biologie 3de graad 16/02/2011  Practica voor natuurwetenschappen 3de graad aso en 4de, 5de en 6de jaar tso 17/11/2010  Dodelijke ziekten uit het oerwoud: een bedreiging 13/10/2010  Practica in verband met bacteriën en virussen 10/11/2010  UAanpak: de biologische impact van luchtkwaliteit door jongeren onderzocht! 20/10/2010  De geschiedenis van het wetenschappelijk denken 20/11/2010 Vorming 'Milieu en Gezondheid op straat': EDO (Educatie duurzame ontwikkeling) wandeling – HERHALINGOp 24 november 2010 (13u30 tot 16u) 9.1.4

9.1.5 Wetenschap op uw bord -HERHALINGHet Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen te Gent organiseert een tentoonstelling ‘Wetenschap op uw Bord’ vanaf 2 november 2010 tot begin mei 2011. Voor het volledige programma raadpleegt men http://www.sciencemuseum.ugent.be. 9.1.6 Nascholing door de lerarenopleiding KHLim -HERHALINGVoor leraren natuurwetenschappen, chemie en fysica worden volgende nascholingen georganiseerd door de KHLim, dep. Lerarenopleiding, gebouw R, Agoralaan, Universitaire Campus, 3590 Diepenbeek. Onderwerp Energie en materie: stofomzettingen Energie in lessen chemie, fysica en natuurwetenschappen

Datum Do 18.11.2010 van 9.30 tot 16.30 uur Do 27.01.2011 van 9.30 tot 16.30 uur

Materie eigenschappen en krachten Opwekken wetenschappelijke nieuwsgierigheid van leerlingen via uitdagende proeven en demo’s met kleur Voeding gebruiken in lessen natuurwetenschappen, fysica en chemie.

Do 03.02.2011 van 9.30 tot 16.30 uur Do 17.03.2011 van 9.30 tot 16.30 uur

Do 11.05.2011 van 9.30 tot 16.30 uur

Doelgroep Leraren natuurwetenschappen (1ste graad) Leraren (1ste – 2de graad) fysica/chemie/natuurwetenschapp en Leraren natuurwetenschappen (1ste graad) Leraren chemie(2de-3de graad) Natuurwetenschappen(1ste-2de-3de graad) Leraren (1ste -2de graad) natuurwetenschappen/ chemie/ fysica

Praktische informatie en mogelijkheid tot inschrijving vind je via de website www.khlimquadri.be>Permanente Vorming>Ler. 9.2 VOET 2010 en wetenschappen zie MB 10/2010 Vanaf 1 september 2010 zijn de nieuwe vakoverschrijdende eindtermen (VOET) in voege. Meer informatie hierover en het antwoord op veel gestelde vragen hieromtrent zijn te vinden op: http://www.ond.vlaanderen.be/dvo/secundair/faq/faqvoe.htm. De geest van vakoverschrijdend werken blijft onveranderd. Bedoeling is de ‘hiaten’ in en tussen de vakken in te vullen en op die manier de basisvorming te realiseren. Ook de inspanningsverplichting blijft behouden. Deze vakoverschrijdende eindtermen/ ontwikkelingsdoelen zijn niet langer graadgebonden, met uitzondering van Leren Leren, ICT in de eerste graad en technisch-technologische vorming in de tweede en de derde graad aso.

Het VVKSO heeft een servicedocument ontwikkeld, raadpleegbaar op: http://ond.vvkso-ict.com/vvksomainnieuw/voet/voet.htm. In dit document vind je, bij de Vakkenclusters van de (basis)vorming) ‘Wetenschappen’, de aspecten van wetenschappen die kunnen worden gelinkt aan de VOET, alsook een algemene verwijzing naar de verschillende leerplannen wetenschappen. Door voor de gevolgde leerplannen de algemene verwijzing te concretiseren met activiteiten die binnen de eigen school plaats vinden, verkrijg je een schoolspecifiek plaatje van het werken aan de VOET in de wetenschapsvakken. 9.3 Toelichting bij het individuele gebruik van de nascholingswebsite door leerkrachten - Heel wat leraren nemen deel aan ondersteuning- en nascholingsactiviteiten die door DPB-OND MB worden georganiseerd. enkele praktische mededelingen i.v.m. aanbod, inschrijving, evaluatie en het verkrijgen van attesten vind je terug in de Maandberichten van september 2010 (MB 09/2010). 9.4

Sportwetenschappen aso

9.5 Wedstrijden Bio-olympiade 2010-2011 informatie http://zeus.chem.kuleuven.be/olympiade/ Eurekas: wedstrijd wetenschap en technologie EUSO: European Union Science Olympiad Koningin Paolaprijs voor het onderwijs 2010

– ZIE MB 09/2010 en -

inschrijven - Zie MB - Zie MB - Zie MB - Zie MB

9.6 9.7

kan via 10/2010 09/2010 09/2010 09/2010

Vakcommunities Biologie - Zie MB 09/2010 Overzicht van het minimaal aantal uren te realiseren practicum Biologie in de verschillende studierichtingen van aso - Zie MB 09/2010 9.8 Interessante websites -Zie MB 09/2010 9.9 Interactief en oefenmateriaal voor biologie - Zie MB 09/2010 9.10 Interessant materiaal - Zie MB 09/2010 Met vriendelijke groeten Marijke Covens Pedagogische begeleider Biologie en Natuurwetenschappen 1ste graad [email protected]