Aartsbisdom Mechelen-Brussel – Vicariaat Onderwijs.
Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs
Maandberichten BIOLOGIE mei 2011 Aan de leraars Biologie Beste collega’s, De paasvakantie, die op het begin van een zomervakantie leek, is voorbij. De zon heeft onze batterijen weer opgeladen en vol energie kunnen we aan de laatste 2 drukke schoolmaanden beginnen.
Inhoudstafel 1. Nascholingen en vormingsmomenten 2. Materiaal 3. Wedstrijden 4. Goede toetsen maken 5. Herhalingen 1
Nascholingen en vormingsmomenten
1.1 Voordrachten over milieuonderzoek UGent - NIEUW Van 26 april tot en met 7 juni 2011 richt de Universiteit Gent zes avondvoordrachten in waarin actuele milieuthema’s worden belicht vanuit het onderzoek dat zij verricht. Tijdens deze voordrachten kom je meer te weten over o.a. de zee en kust als ecosysteem, de invloed van klimaatsverandering op de biodiversiteit in deze ecosystemen, fossiele brandstoffen en de risico’s van hun ontginning, het belang van grondwater in het dagelijks leven. Het programma en het inschrijvingsformulier vind je op de website: www.ipvw-ices.UGent.be (kies: ‘ons aanbod’ >‘milieu-voorjaar 2011’) 1.2
‘Zeewetenschappen in de klas’ –
NIEUW
Op woensdagmiddag 18 mei 2011 richt de vereniging leraars wetenschappen (VeLeWe) samen met het Vlaams instituut voor de Zee (VLIZ) en het Museum voor Natuurwetenschappen een studienamiddag “Zeewetenschappen in de klas” in. Deze namiddag gaat door in het Museum voor Natuurwetenschappen te Brussel van 14 tot 16.50 u. De thema’s lenen zich voor gebruik in de lessen biologie, chemie, fysica, natuurwetenschappen en aardrijkskunde van de 1ste, 2de en 3de graad. Stel, je staat voor de klas en vertelt over de gaswetten, enzymen of kunststoffen. Thema’s als diepzeeduiken, bioluminiscentie bij zeevuurvliegjes en plastiekverontreiniging van de oceaan lenen zich hier uitstekend tot het verwerven van wetenschappelijke geletterdheid. Het zeeonderzoek kan je wetenschapslessen kleuren. Tijdens de studiedag hoor je meer over de effecten van de klimaatsverandering in de oceanen, hoe een strandbiotoop te onderzoeken en waarom je voor zeeonderzoek niet met je klas naar zee hoeft. Met lege handen ga je niet naar huis, je krijgt heel wat ideeën voor lesmateriaal mee. Ook kun je vroegtijdig intekenen voor een gratis exemplaar van het handboek "De wetenschap van de zee" dat na de zomer in de boekhandel verschijnt. Liefhebbers van de museumcollectie krijgen als dessert een geleide tocht door de rijkdom van het zeeleven.
Het inschrijvingsformulier vind je op http://www.velewe.be/news.phpolder en kost 10 euro 1.3·Studiedag: Voeding in de lessen– NIEUW Deze studiedag bestaat uit een aantal begeleide praktijk-, ICT- en didactische workshops. Elke deelnemer ontvangt een syllabus waarin de proeven beschreven staan en een cd-rom met naast de cursustekst ook eigen ontwikkelde evaluatieopdrachten, simulaties, interactieve
DPB, F. de Merodestraat 18, 2800 Mechelen, tel.: 015 29 84 86 - fax: 015 29 84 03 - e-mail:
[email protected] Website: http://www.kerknet.be/vic.onderwijs.mb/home.htm Maandberichten
Vademecum
- 1 -
Vakdocumenten
powerpoints, gezelschapsspelen… (voor leraren 1ste en 2de graad natuurwetenschappen, 2de graad chemie, fysica, biologie). Deze nascholing gaat door op donderdag 11 mei 2011 van 9.30 tot 16.30 uur. Praktische informatie en mogelijkheid tot inschrijving vind je via de website www.khlimquadri.be (>Permanente Vorming>Ler) . 1.4
Water & wetenschap (infodag) –
NIEUW
Experimenteer in de Waterwereld, 3D-geheimen van kraantjeswater in de Watermaker lessen je dorst. Maak een verfrissende uitstap in de Blauwe Watertuin. Leraren secundair stromen door naar de vernieuwde reflectieactiviteit Hidrolink. Zondag 8 mei (9.30 tot 17 uur) – gratis voor leraren lager en secundair onderwijs; partners en kinderen krijgen 2 euro korting op de normale toegangsprijs – inschrijven via
[email protected] (vermeld je naam, het aantal personen en de graad waarin je lesgeeft) Hidrodoe – Haanheuvel 7 – 2200 Herentals – www.hidrodoe.be 1.5
(W)onderwaterwereld (infodag) –
NIEUW
Vaar mee in een duikboot, klauter tussen de boomwortels in de mangrove, ontleed de kleurrijke koraalriffen en bekijk een slangenshow van op de eerste rij. In het regenwoud ga je op zoek naar exotische vissen en kikkers. ‘Aquatopia’ overspoelt je met 10.000 vissen en 250 verschillende diersoorten in 1 miljoen liter water. Om 11 uur en 15 uur kijk je naar de slangenshow. Om 13 uur zie je hoe haaien gevoederd worden. Voor scholen zijn er vernieuwde educatieve pakketten (kleuter, lager en secundair). Zondag 8 mei (10 tot 18 uur) – gratis op vertoon van de lerarenkaart; partner en kinderen vanaf 12 jaar betalen 13,95 euro; kinderen tussen 3 en 12 jaar betalen 9,50 euro; kinderen jonger dan 3 jaar gratis. Aquatopia – Koningin Astridplein 7 – 2018 Antwerpen – www.aquatopia.be 1.6 Vormingsaanbod Natuur- en Milieueducatiecentrum De Helix -NIEUW Het Natuur- en Milieueducatiecentrum De Helix te Geraardsbergen heeft een ruim vormingsaanbod voor leerkrachten en scholen. Scholen kunnen beroep doen op de expertise van het educatieteam van De Helix voor praktijkgerichte vormingen over natuur- en milieueducatie in de eigen schoolomgeving. Deze opleidingen worden op vraag ofwel in De Helix te Grimminge of in de school of scholengemeenschap gratis georganiseerd. Verplaatsingskosten van de lesgever en de syllabus worden wel aangerekend. Een minimum van 10 deelnemers is vereist. Speciaal aan te bevelen en recent in het aanbod zijn de vormingen in de reeks: NME verbreden met EDO. Deze vormingen met methodieken, materialen en discussiemomenten kunnen een hulp zijn om op een actieve manier aan de slag te gaan rond duurzame ontwikkeling. Voor meer informatie kunt u terecht op de website www.dehelix.be en bij Lieve Meiresonne op het nummer 054 31 79 69. 1.7 Online onderzoek i.v.m. onderzoekscompetentie Binnen het ExpertiseNetWerk AUGent wil men tools ontwikkelen om het onderzoekend lerend en de ontwikkeling van onderzoekscompetentie in het secundair onderwijs te stimuleren. Om dit op een efficiënte manier te doen, wil men via een enquête eerst in kaart brengen wat er op dit ogenblik al gebeurt i.v.m. onderzoekend leren en onderzoekscompetentie. Om een representatief beeld te krijgen is het noodzakelijk dat er zo veel mogelijk leerkrachten deelnemen aan dit onderzoek. De resultaten zullen achteraf kenbaar gemaakt worden via nascholingen en de website van de AUGent. Er is ook mogelijkheid om deel te nemen aan een kwalitatief onderzoek waarbij de aanpak van 15 leerkrachten wetenschappen in kaart wordt gebracht. Deze leerkrachten krijgen ook een gratis opleiding aangeboden (ongeveer 4 à 5 uur) en een persoonlijke coach om tijdens het project ontwikkelde tools te integreren in de lessen. Als je geïnteresseerd bent om hieraan mee te werken kan je dat aangeven in het online onderzoek. Je vindt het online onderzoek op: www.arteveldehogeschool.be/ibt/
- 2 -
2 2.1
Materiaal Plastic Planet–
HERHALING
Plastic lijkt onmisbaar te zijn in ons dagelijkse leven. Het is praktisch en goedkoop. Alle sectoren van de wereldindustrie zijn afhankelijk van plastic. Het is overal aanwezig (verpakking, bouwmaterialen, elektronica, kledij...). Nochtans is het een globaal gevaar voor mens en planeet. Het is het symbool van de overconsumptie en vervuiling op grote schaal. In de film ‘Plastic Planet’ bezoekt regisseur Werner Boote producenten, de met plastic bezaaide woestijn waar Lawrence of Arabia werd gedraaid en de Stille Oceaan waar een enorme oppervlakte water besmeurd is met het goedje. Bekijk de trailer. Kijk ook eens op youtube http://www.youtube.com/watch?v=a_QUCcr2Ixg&NR=1 2.2
Materiaal voor vrije ruimte : Zepen maken de vrouw (cursus en box, derde graad aso en tso) – HERHALING
Vaste en vloeibare zeep uit olie bereiden of uit nootmuskaat. De eigenschappen van zeep en detergent bepalen. Dit zijn enkele experimenten waarmee Artesis Hogeschool Antwerpen het beeld over wetenschappen positief bijstelt bij leerlingen van de derde graad secundair. Met de gebruiksklare cursus maken leerlingen bruisballen en gezichtscrème. Sommige oefeningen zijn voor klassen bedoeld met weinig uren wetenschappen. Andere dagen de wetenschappelijke afdelingen uit. Als niet alle laboratoriumtoestellen op school aanwezig zijn, kun je een box met onder andere een reflux- en destillatieopstelling lenen. Werk je vakoverschrijdend? Dan vindt de leraar geschiedenis informatie over de evolutie van hygiëne en lichaamsverzorging. De leraar informatica kan helpen bij de grafieken. Download op www.artesis.be/zepenmakendevrouw de nota 'Zepen maken de vrouw' – info via
[email protected] Dit is zeker bruikbaar voor een project in de vrije ruimte. 2.3 Materiaaldepot van de provincie Vlaams-Brabant NIEUW De provincie Vlaams-Brabant stelt heel wat onderzoeks- en documentatiemateriaal gratis ter beschikking van scholen. Het materiaal (milieumeter, loepe, verrekijker, waterthermometer, zoekkaarten, insectenzuiger, . . . .) kan gratis ontleend worden op verschillende locaties in de provincie. Voor meer info: http://nme.milieuinfo.be/front.cgi?action=aanbodniveau1&materiaal=1521&result= yes&order=provincie,gemeente 3
Wedstrijden
Prijs VeLeWe voor ‘Beste artikel Wetenschappen’ -
HERHALING
Het beste artikel dat in de NieuwsbriefVeLeWe editie 2011 verschijnt wordt beloond met de PRIJS “BESTE ARTIKEL WETENSCHAPPEN”. De prijs bestaat uit een diploma en een prijs van € 250,00. De prijs wordt toegekend aan het beste artikel dat in 2011 gepubliceerd werd in de Nieuwsbrief. Het artikel moet origineel zijn, vrij van copyrights en voldoen aan de volgende licentie (http://creativecommons.org/about/licenses/). De laureaat is in 2011 lid van VeLeWe (lidgeld werd ten laatste op 31 januari 2011 gestort). De selectie wordt gemaakt door het bestuur van VeLeWe op voordracht van de redactie van de Nieuwsbrief en wordt uitgereikt begin 2012. De keuze is niet betwistbaar, er wordt geen correspondentie over gevoerd. VeLeWe behoudt het recht de prijs niet toe te kennen. Alle artikels/inzendingen moeten op de volgende data ingestuurd worden: Nieuwsbrief 1 vóór 31 maart, Nieuwsbrief 2 vóór 31 mei, Nieuwsbrief 3 vóór 31 augustus, Nieuwsbrief 4 vóór 30 november 2011. Ze moeten in digitale vorm en op papier worden doorgestuurd naar Stan Verbaenen, Zangvogellaan 8, 9041 Oostakker -
[email protected].
- 3 -
4
Goede toetsen – aandachtspuntje
HERHALING EN NIEUW
Weldra maken we weer examenvragen. Beste collega’s, ik vermoed dat we allemaal stilaan wel weten wat een betrouwbare en valide toets is. Ook aan het taalgebruik besteden we nodige aandacht. 2 aandachtspuntjes toch even in de kijker! Leerplangerichtheid: We hoeven niet elke leerplandoelstelling te bevragen en er mag ook al eens “iets” bevraagd worden wat niet echt in de leerplandoelstellingen staat. Wees echter aandachtig en laat dit zeker niet voor teveel punten mee tellen. Vermeld zeker de puntenverdeling op je examenexemplaar en kijk ook goed na of de puntenverdeling een beeld geeft van de tijd die je tijdens de les aan de leerplandoelstelling besteed hebt. Hou dus de leerplandoelstellingen goed in je achterhoofd. Probeer de vragen zo contextrijk mogelijk te maken. Antwoordinstructies : Besteed voldoende aandacht aan de antwoordinstructies. o In voorbeeld 1 krijg je een vraag zonder veel context en zonder degelijke antwoordinstructie. Voorbeeld 2 toont dat het ook anders kan. Vb 1 :Hormonen sturen, beïnvloeden en regelen vele functies in ons lichaam: Sturen: ........................................ Beïnvloeden: ........................................ ........................................ Regelen: ........................................ ........................................ ........................................ Vb 2 :Hormonen sturen, beïnvloeden en regelen vele functies in ons lichaam: - Welke hormonen ken je? Vul aan in de onderstaande tabel - Door welke klieren worden ze geproduceerd? - Welke functie oefenen ze uit? - Duid aan of de hormonen het proces sturen, beïnvloeden of regelen?
Hormoon
Klier
Type proces: Sturen Beïnvloeden Regelen
Functie
Groeihormoon Schildklier stimulerend hormoon
Voorbeeld 1 is een antwoord vraag waar telkens het antwoord vooraan of midden in de zin moet worden ingevuld. Voorbeeld 2 toont aan dat het ook anders kan en dat we dit invulschema evengoed in vragende vorm kunnen aanbieden. Op die manier bieden we ook een duidelijkere antwoordinstructie aan. Indien je toch graag met een invulschema werkt , tracht er dan voor te zorgen dat het in te vullen woord achteraan staat.
o
Vb 2
Vb 1 Hypofysevoorkwab vormt onder hormonale impuls: -
-
De hypofysevoorkwab verschillende hormonen
........................................ ........................................ (TSH) dat de schildklier aanzet tot de productie van ........................................
-
........................................ ........................................ (ACTH) dat de bijnierschors stimuleert tot het vormen van ........................................
-
-
-
- 4 -
vormt
onder
hormonale
impuls
Welke hormoon stimuleert we werking van de schildklier? ...................................... Welke hormoon produceert de schildklier? ......................................................................... ....... Welk hormoon stimuleert de werking van de bijnierschors? ...................................... Welke hormoon produceert de bijnierschors onder invloed van dit hormoon? .....................................
Vb 1
Vb 2
Hypofyseachterkwab laat enkel hormonen vrij die gevormd zijn in de hypothalamus
De hypofyseachterkwab laat enkel hormonen vrij die gevormd zijn in de hypothalamus
-
-
5
........................................ dat de waterreabsorptie stimuleert. Het regelt ook de bloeddruk
-
........................................ stimuleert het samentrekken van de baarmoeder en de melkklieren
-
-
-
Welk hormoon de stimuleert de waterreabsorptie en de regelt de bloeddruk ....................................... Welk hormoon stimuleert het samentrekken van de baarmoeder en de melkklieren .......................................
Herhalingen
5.1 1 2 3 4 5
Zie MB BIOLOGIE 09/2010 Toelichting bij het lezen en terugvinden van de maandberichten biologie Toelichting bij het individuele gebruik van de nascholingswebsite Sportwetenschappen aso Vakcommunities Biologie: hoe berik ik ze ? Overzicht van het minimaal aantal uren te realiseren practica Biologie in de verschillende studierichtingen van aso 6 Interessante websites 7 Interactief en oefenmateriaal voor biologie 8 Interessant materiaal 9 Maandberichten Natuurwetenschappen 1ste graad en 2de en 3de graad aso/tso 5.2 Zie MB BIOLOGIE 10/2010 1 Leerplannen en nieuwe VOET 2 Leerplannen 2de graad en 3de graad aso in Excel 5.3 Zie MB BIOLOGIE 11/2010 Gebruik van campinggas in het schoollabo 5.4 Zie MB BIOLOGIE 12/2010 1 Websites nader bekeken 2 Wetenschappelijke tijdschriften 3 Specifieke onderzoekscompetentie SETOC 4 Tentoonstelling ‘Plantastisch!’ Technopolis 5 Tentoonstelling ‘BiodiverCITY Eurekas-Awards (secundair, aso, tso, bso) 5.5 Zie MB BIOLOGIE 01/2011 1 Biodiversiteit in de klas http://ikgeeflevenaanmijnplaneet.indeklas.be 2 Biodiversiteit in de klas- gratis DVD 3 Drugs- www.jellinek.nl (> thema’s) en www.desleutel.be (preventie > didactisch materiaal en informatie over drugs 4 Bedreigde diersoorten 5 Medische aandoening http://www.medipage.info/index.html 6 Stamcellen www.stamceldonor.be 7 Beeldmateriaal 8 Evolutie 9 Interessant boek: De onbekende soldaat van de geneeskunde 5.6 Zie MB BIOLOGIE 02/2011 Kalender 2011 : Eet lokaal en volgens het seizoen kalender Met vriendelijke groeten Marijke Covens Pedagogische begeleider Biologie en Natuurwetenschappen 1ste graad
[email protected]
- 5 -
