Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs

Aartsbisdom Mechelen-Brussel – Vicariaat Onderwijs

Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs Vakdocumenten lichamelijke opvoeding

(2012)

1

Algemene didactische en pedagogische berichten

1.1

Vakgroepwerking: de uitbouw van het deelschoolwerkplan professionaliseren

De overheidsreglementering wat betreft de ’documenten bij de lesvoorbereiding’ is beperkt:  de realisatie van het goedgekeurde leerplan is een voorwaarde voor de erkenning en de subsidiëring;  de schoolagenda van de leerling is reglementair verplicht, maar de school bepaalt zelf de vorm en functie;  het jaarplan, de lesvoorbereiding, de schoolagenda van de leraar worden door de overheid niet opgelegd. Ze vallen onder de pedagogische vrijheid van de inrichtende macht. Deze documenten kunnen wel worden gehanteerd als verantwoordingsinstrumenten ten aanzien van de onderwijsinspectie. Ze geven inhoudelijke indicaties dat het leerplan behandeld werd. Waar vooral beginnende leraren het meeste baat bij zullen vinden zijn de documenten bij de lesvoorbereiding. Hierin wordt verwezen naar het leerplan (als wettelijk verplicht basisdocument met de eindtermen erin vervat), het jaarplan (als hulp- en communicatiemiddel voor de vakgroep), de lesvoorbereiding (als persoonlijk werkinstrument in al zijn aspecten: beginsituatie van de leerlingen, prioritaire lesdoelstellingen, leerinhouden, werkvormen en leermiddelen, structuur en lesopbouw, evaluatie), de schoolagenda (een hulpmiddel voor de leraar, een wettelijke verplichting voor de leerling), leerboeken en cursuspakketten. Heel wat vragen worden verduidelijkt in de APR 5 (http://ond.vvksoict.com/vvksomain/medweb/med06/apr5.pdf). In de tekst Documenten bij de lesvoorbereiding (Kl. 62.05 van 21 februari 2007) wordt vooral beklemtoond dat de documenten bij de lesvoorbereiding een instrumentele waarde hebben voor een efficiënter pedagogisch-didactisch handelen. 1.1.1 Het leerplan Het leerplan is het uitgangspunt voor het werk van de leraar. Het is het basisdocument bij de lesvoorbereiding. Zoals de meeste VVKSO-leerplannen zijn ook de leerplannen lichamelijke opvoeding graadleerplannen. Vermits het leerplan de leidraad is waarnaar de leraar voortdurend teruggrijpt, is het evident dat elke leraar de nodige exemplaren in zijn bezit heeft. Het leerplan omvat een algemeen gedeelte, vaak een visie op het vak, meestal gevolgd door pedagogisch-didactische wenken en een specifiek gedeelte met leerplandoelstellingen, leerinhouden en didactische wenken. De teksten die de visie op het vak verduidelijken, zijn uitnodigingen voor het lerarenteam om verdere stappen naar didactische vernieuwing te zetten. Het is dus belangrijk dat de vakgroep deze teksten grondig doorneemt. Werken met graadleerplannen veronderstelt een degelijke vakgroepwerking binnen de school. 1.1.2 Het jaarplan Een jaarplan is een document waarin de leraar het leerplan vertaalt naar de concrete toepassing in een bepaald schooljaar. Het is een hulpmiddel om op een planmatige DPB, F. de Merodestraat 18, 2800 Mechelen, tel.: 015 29 84 86 - fax: 015 29 84 03 - e-mail: [email protected] Website: http://www.kerknet.be/vic.onderwijs.mb Maandberichten Vademecum Vakdocumenten

-2 manier het onderwijs te verzorgen voor een bepaalde groep leerlingen. Voor het opstellen van het jaarplan bestaat geen vast model. Een goed jaarplan  

verwijst naar het leerplan dat gevolgd wordt; garandeert een doordachte spreiding van de vakspecifieke leerplandoelstellingen en/of leerinhouden over het schooljaar. Het stippelt een leerlijn uit voor inzichten, vaardigheden en attitudes. Het wordt opgesteld in leereenheden, periodes, lessengehelen; dus niet les per les;  is een persoonlijk werkinstrument voor eigen gebruik. Het hoort niet in de lade te liggen tot wanneer het wordt opgevraagd. Er mag dus uitdrukkelijk aan gewerkt, verbeterd, geschrapt en toegevoegd worden. Een jaarplan kan aandachtspunten naar het volgende schooljaar bevatten: feedback over doelstellingen die niet gerealiseerd werden, een timing die niet klopte, een aanbod dat niet ‘overkwam’,… Daarom houdt men in een jaarplan best vooraf ‘witte ruimten of rustpunten’ open;  houdt rekening met het tijdstip van evaluatiemomenten zodat de afwerking van zinvolle leergehelen hierop kan worden afgestemd;  maakt communicatie mogelijk met directeur, collega’s en pedagogische begeleiding. Het jaarplan speelt een belangrijke rol bij vakoverleg met het oog op horizontale en verticale coördinatie. Het is een goed uitgangspunt voor een gesprek over de interpretatie en de dosering van leerplaneisen en -doelstellingen. Op die manier kan het opstellen van jaarplannen binnen de school, de studierichting of het vakgebied meer homogeniteit in visie en vormgeving realiseren. 1.1.3 De lesvoorbereiding Een lesvoorbereiding is een hulpmiddel om concrete lesdoelstellingen op een didactisch verantwoorde manier te realiseren met een bepaalde groep leerlingen tijdens een les of lessenreeks. De begeleiding verwijst hier naar het boek Leermiddelen en werkvormen in de lichamelijke opvoeding, D. Behets en J. Gantois, Acco Leuven, 2003. 1.1.4 De schoolagenda 



 

1.2

De schoolagenda van de leerling wordt onder begeleiding ingevuld. De agenda heeft naast een plannings- ook een registratiefunctie. De leraar is er verantwoordelijk voor dat de leerling zorg besteedt aan zijn agenda en dat de formuleringen overeenstemmen met zijn eigen agenda. Bij schooldoorlichting verschaft de schoolagenda van de leerling de onderwijsinspectie informatie over de evolutie van het onderwijsproces. De schoolagenda van de leraar wordt best dag na dag bijgehouden. Hij bevat voor elke les: datum, lesuur en een duidelijk omschreven lesonderwerp. Evaluatiemomenten worden vermeld met aanduiding van de betreffende leerinhoud. Met het oog op vermindering van de planlast is het een suggestie om de relatie tussen het jaarplan en de schoolagenda van de leraar te bekijken. Zo moet het mogelijk zijn deze documenten te integreren tot één schooleigen document, dat op een dynamische wijze kan worden gebruikt. Veiligheid tijdens de lessen LO

Zoals bij alle activiteiten geldt ook voor bewegingsopvoeding de algemene voorzichtigheidsnorm. De brochure Veiligheidsbeleid in het onderwijs uitgegeven door het Federaal Ministerie van Tewerkstelling en Arbeid wijdt aan dit thema een volledig hoofdstuk onder Deel VII: Preventie van ongevallen bij bewegingsopvoeding en bij para- en extra-scolaire activiteiten. Naast informatie en advies van de preventieadviseur en het Comité van Veiligheid en Hygiëne van de school kan deze tekst een leidraad zijn om in de vakgroep te DPB, F. de Merodestraat 18, 2800 Mechelen, tel.: 015 29 84 86 - fax: 015 29 84 03 - e-mail: [email protected] Website: http://www.kerknet.be/vic.onderwijs.mb Maandberichten Vademecum Vakdocumenten

-3 komen tot een gemeenschappelijk vakreglement LO, dat door alle leraren toegepast wordt. Het is de taak van de vakgroep LO de preventieadviseur en de directeur op de hoogte te houden van de staat van het LO-materiaal en de accommodatie. Via een checklist deelt de vakgroep mee wat aan dringende herstelling, vernieuwing en uitbreiding toe is en wat op langere termijn dient gepland te worden. 1.3

Comforteisen voor turn- of sportzalen en zwembad

Concrete minimum richtcijfers voor de grootte van het leslokaal LO zijn niet voorhanden. Toch willen wij stellen dat omwille van de veiligheid en de te realiseren doelstellingen van de lessen bewegingsopvoeding een minimum oppervlakte en uitrusting noodzakelijk zijn. Bij te grote klassengroepen kan de veiligheid in de lessen LO niet gegarandeerd worden en kunnen de doelstellingen onvoldoende gerealiseerd worden. Zelfstandig leren van de leerling en werken in niveaugroepen (differentiatie) komen dan nauwelijks aan bod. 1.4 



 

1.5

Maximale deelneming aan de lessen LO Lichamelijke opvoeding is een vak van de basisvorming en als zodanig verplicht voor elke leerling. Leerlingen die om medische redenen tijdelijk of gedeeltelijk de lessen LO niet kunnen volgen, krijgen een vervangtaak die leereffect heeft ten aanzien van de doelstellingen van het vak. De vervangtaak wordt geëvalueerd en opgenomen in de eindbeoordeling. De vakgroep LO bepaalt de evaluatiecriteria. Bij twijfel omtrent de inhoud van een medisch attest is het aangeraden contact op te nemen met het CLB. De Mededelingen van het VVKSO met als referentienummer M-VVKSO-1999-018 bevatten een tekst die handelt over de maximale deelneming aan de lessen LO en sportactiviteiten op school. In een eerste bijlage wordt het gebruik van het gedetailleerd medisch attest voorgesteld. In een tweede bijlage gaat het over een ‘Verzoek tot herevaluatie door de behandelende arts met verslag voor de schoolarts’. Wij pleiten voor een positief schrijfgedrag van de artsen. Een gedetailleerd medisch attest laat immers deelneming aan de les LO toe, zij het in beperkte mate. Sedert het schooljaar 2005-2006 zijn in het secundair onderwijs een aantal specifieke maatregelen van kracht voor jongeren die te maken hebben met ziekte, ongeval of een handicap. Als ze hierdoor tijdelijk geen Lichamelijke opvoeding kunnen volgen, dan blijven vervangtaken aangewezen. Bij een probleem van chronische aard kan de klassenraad nu ook een vrijstelling toestaan op voorwaarde dat de leerling vervangende activiteiten volgt. Een aanpassing van het lesprogramma is dus mogelijk; een vermindering van lesuren niet. Medische attesten worden bijgehouden tot na de periode van mogelijke beroepsprocedure, dit is één schooljaar. We verwijzen hier tevens naar de VVKSO-Mededelingen M-VVKSO-2007-021 ‘De rechtspositie van de leerling in het gewoon voltijds secundair onderwijs – het schoolreglement’ en M-VVKSO-2006-026 ‘Vrijstelling van vakken’. Afzonderlijke lessen LO voor jongens en meisjes

De inrichtende macht en de directeur hebben de pedagogische vrijheid om de lessen LO voor jongens en meisjes afzonderlijk of gemengd te organiseren. Op basis van de schooleigen vakvisie argumenteert de vakgroep waarom zij voor een bepaalde keuze opteert. Hoewel de leerplandoelstellingen dezelfde zijn voor alle leerlingen kan de argumentatie voor afzonderlijke lessen aan jongens en meisjes te verantwoorden zijn. Binnen de bewegingsgebieden kunnen zowel de leerinhouden als de werkvormen om de leerplandoelstellingen te bereiken, verschillen. De leraar heeft oog voor zorgbreedte in de klas waarbij elke leerling optimale individuele ontwikkelingskansen krijgt. De organisatie DPB, F. de Merodestraat 18, 2800 Mechelen, tel.: 015 29 84 86 - fax: 015 29 84 03 - e-mail: [email protected] Website: http://www.kerknet.be/vic.onderwijs.mb Maandberichten Vademecum Vakdocumenten

-4 van gemengde groepen vergroot de toename van verschillen in de klassengroep. Dit vergt extra differentiatie. Bij groepering om organisatorische redenen wordt geopteerd voor horizontale groepering van aanverwante studierichtingen. Indien horizontale groepering niet mogelijk is, kan men opteren voor graadklassen. Meer toelichting over ‘Samenzettingen’ vind je in de Mededelingen van het VVKSO met als referentienummer: M-VVKSO-2004-086. 2

Diocesane stuurgroep bewegingsopvoeding

Sinds 1995 bestaat er een diocesane stuurgroep bewegingsopvoeding. De stuurgroep beoogt de coördinatie van de verschillende geledingen die binnen het katholiek onderwijs betrokken zijn bij de bewegingsopvoeding. Coördinatie betekent hier informeren, adviseren en overleggen. De stuurgroep is werkzaam op 3 niveaus: 1 de school (lessen LO, naschoolse vormen van sport, sportdagen, …); 2 het diocees (diocesane stuurgroep bewegingsopvoeding; onder het gezag van de bisschoppelijk afgevaardigde wordt de stuurgroep gevormd door de pedagogisch vakbegeleiders, de kaderleden van de SVS-cel, de vertegenwoordigers uit het basisonderwijs, het buitengewoon onderwijs, het secundair onderwijs en de opleidingsinstituten); 3 het VSKO (centrale stuurgroep bewegingsopvoeding; onder het gezag van de directeur-coördinator van het Pedagogisch Bureau en een opdrachthouder voor bewegingsopvoeding bestaat de stuurgroep uit vertegenwoordigers van de vakbegeleiders, de SVS-raad van beheer, de opleidingsinstituten, de gestructureerde lerarenverenigingen van ons net en de voorzitters van de leerplancommissies). De nauwe binding tussen de drie niveaus zou een efficiënte en democratische werking moeten waarborgen. De diocesane stuurgroep vergadert één maal per semester. Suggesties kunnen steeds meegedeeld worden op de Diocesane Pedagogische Begeleidingsdienst, F. de Merodestraat 18, 2800 Mechelen of gemaild worden: [email protected].

3

Diocesane stuurgoep nascholing bewegingsopvoeding

Parallel met de uitgangspunten van de bestaande stuurgroep bewegingsopvoeding, maar meer specifiek naar nascholing toe werd in 2009 gestart met een diocesane stuurgroep nascholing bewegingsopvoeding. Bedoeling van deze stuurgroep nascholing bewegingsopvoeding is een brug te slaan tussen scholen, pedagogische begeleiding en nascholing. Met de bundeling van krachten streven we een kwaliteitsvolle nascholing na op de verschillende niveaus die op efficiënte manier tegemoet komt aan de noden van het veld. Om deze noden en vragen te kennen vanuit het werkveld nodigen wij alle collega’s uit om, liefst na overleg binnen de vakgroep, de noden voor nascholing kenbaar te maken. Welke behoeftes voor nascholing bestaan er? De huidige nascholingscentra binnen ons bisdom, verbonden aan hogescholen en universiteiten (KHLeuven, KHMechelen, KULeuven, HUB), hebben alle een bepaald aanbod, zowel individu- als teamgericht. Door de krachten te bundelen willen we de communicatie DPB, F. de Merodestraat 18, 2800 Mechelen, tel.: 015 29 84 86 - fax: 015 29 84 03 - e-mail: [email protected] Website: http://www.kerknet.be/vic.onderwijs.mb Maandberichten Vademecum Vakdocumenten

-5 naar de scholen en de samenwerking tussen de scholen, de pedagogische begeleidingsdienst en de nascholingscentra optimaliseren. Deze stuurgroep vergadert één keer per schooljaar. Suggesties voor nascholingen kunnen meegedeeld worden via: [email protected]

4

Diocesane ondersteunings-en nascholingsdienst

Sinds 2009 startte de DPB Mechelen-Brussel met een Ondersteunings-en Nascholingsdienst voor het basis- secundair en buitengewoon onderwijs. Deze dienst (DPB-OND) centraliseert de ondersteunings- en nascholingsactiviteiten die door de DPB voor alle scholen binnen ons bisdom worden georganiseerd. Scholen krijgen op die manier een overzicht, zodat ze hun begeleiding en nascholing optimaal kunnen plannen. Op die manier willen we als begeleidingsdienst onze decretale verplichting vervullen om nascholing en begeleiding beter om mekaar af te stemmen en om op geïntegreerde wijze tegemoet te komen aan de noden van de scholen. Uiteraard kunnen scholen, zoals in het verleden, blijven beroep doen op school- en vakbegeleiders voor specifieke problemen, eigen aan de school, en voor procesbegeleiding. Onze dienst heeft een stek op de vernieuwde nascholingswebsite van het VSKO. Via de maandelijkse mededelingen zullen de leraars op de hoogte gehouden worden van de geplande begeleidings- en nascholingsactiviteiten en de inschrijvingsmodaliteiten. Voor het geactualiseerde aanbod is het best altijd de websites www.nascholing.be > aanbod > DPB-OND Mechelen-Brussel en http://www.kerknet.be/vic.onderwijs.mb te raadplegen of de maandberichten te volgen. We hopen alvast met deze Nascholings- en Ondersteuningsdienst een optimale en actuele service aan de scholen te kunnen bieden. Met sportieve groet Roger Pauwels Pedagogisch begeleider LO Karel Verbruggenstraat 14 2870 Puurs Tel.: 03 889 70 27 [email protected]

P.S. Raadpleeg ook onder Vademecum de belangrijkste aandachtspunten voor het vak lichamelijke opvoeding tijdens het lopende schooljaar.

DPB, F. de Merodestraat 18, 2800 Mechelen, tel.: 015 29 84 86 - fax: 015 29 84 03 - e-mail: [email protected] Website: http://www.kerknet.be/vic.onderwijs.mb Maandberichten Vademecum Vakdocumenten