Het Maatschappelijk Verslag 2004 MVO NEDERLAND IN BEWEGING

Catharijnesingel 59, 3511 GG Utrecht POSTADRES

Postbus 8242, 3503 RE Utrecht TELEFOON

(030) 214 79 83 FAX

(030) 231 64 91 E-MAIL

Het Maatschappelijk Verslag 2004

BEZOEKADRES

[email protected] INTERNET

www.mvonederland.nl

Het Maatschappelijk Verslag 2004

MVO NEDERLAND IN BEWEGING

MVO NEDERLAND IN BEWEGING

Het Maatschappelijk Verslag 2004 MVO Nederland in beweging

Hoezo maatschappelijk verslag? Dat is toch iets voor bedrijven? En dan vooral voor grotere ondernemingen? Inderdaad, veel grote bedrijven willen zich rekenschap geven van de maatschappelijke effecten die zij bewerkstelligen. Een directie of Raad van Bestuur voelt zich verantwoordelijk voor die effecten. Door middel van het maatschappelijk verslag gaat die de dialoog aan met alle partijen die de gevolgen ervaren van wat het bedrijf doet. Klopt allemaal. Bij dít maatschappelijk verslag gaat het om een dialoog met en tussen de partijen die in Nederland met maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) bezig zijn. De huidige stand van zaken op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen vraagt daarom naar onze mening. De complexe maatschappelijke vraagstukken die in het geding zijn, maken het noodzakelijk dat er samengewerkt wordt tussen bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties en bijvoorbeeld onderzoeksinstellingen. De huidige stand van zaken vraagt ook om een zichtbaarder MVO. Consumenten, aandeelhouders en bijvoorbeeld lokale overheden en maatschappelijke organisaties zullen meer en meer bij MVO betrokken moeten gaan worden. Daar draagt dit verslag hopelijk ook aan bij. Door zichtbaar te maken wat er in Nederland op MVO-gebied gebeurt. Dan gaat het over activiteiten van bedrijven, maar ook van maatschappelijke organisaties en overheden, die deze bedrijven tegenkomen bij het realiseren van hun doelen. Het zijn bedrijfsactiviteiten die zich niet beperken tot de landsgrenzen van Nederland. Nederlandse bedrijven en organisaties opereren in een open economie.

Via onze website nodigen we alle betrokkenen bij MVO in Nederland uit om met ons verder te denken over het vervolg van deze MVO-agenda, en over het volgende maatschappelijke verslag. Dat kan met een mening over de besproken vraagstukken of door informatie aan te dragen over concrete MVO-activiteiten. Het volgende verslag, dat gepland staat voor medio 2005, zal meer het karakter van een ‘echt’ jaarverslag hebben. Het biedt dan een overzicht van de activiteiten van het afgelopen jaar, inclusief harde data. We beogen de gegevens te bieden die door bedrijven als benchmark gebruikt kunnen worden in hun eigen maatschappelijk verslag. Juist het leggen van een verband tussen de maatschappelijke rapportages van bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties aan de ene kant en dit Maatschappelijk Verslag van MVO Nederland aan de andere kant kan een impuls betekenen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen in Nederland. Kortom: wordt vervolgd!

Tekstredactie Maters & Hermsen, Leiden Vormgeving Jeaco Sol Reclame, Maarssen Fotografie Philip Driessen, Ron Hendriks, Gerrit de Heus, Christian van der Meij, Ruud Ploeg, United Photos de Boer Drukwerk Plantijn Casparie, Utrecht Research KPMG Sustainability, Amstelveen Materiaalgebruik Het gekozen papier, Tom & Otto, heeft de milieucertificaten ISO 14001 en ISO 9001.

MVO Nederland

© november 2004 MVO Nederland kan niet aansprakelijk worden gesteld voor uitspraken van derden die in deze publicatie zijn opgenomen.

Meedenken? Uw mening over de MVO-agenda?

Centraal in dit verslag staan de tien belangrijkste maatschappelijke vraagstukken waar ondernemerschap kan bijdragen aan oplossingen. De hier gepresenteerde MVOagenda beoogt daarvoor een eerste richting aan te geven. Het betreft maatschappelijke vraagstukken die de nationale grenzen overstijgen. MVO richt zich dan ook op de wereld.

COLOFON

Uitgave MVO Nederland Catharijnesingel 59, 3511 GG Utrecht Postbus 8242, 3503 RE Utrecht Telefoon (030) 214 79 83 Fax (030) 231 64 91 E-mail:[email protected]

Goede voorbeelden?

Teksten uit deze uitgave kunnen worden overgenomen met bronvermelding. De foto’s mogen niet worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar worden gemaakt in enige vorm, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van MVO Nederland.

Opmerkingen en kritiek? Opgeven voor wie = wie? Graag uw reactie op: www.mvonederland.nl

Het Maatschappelijk Verslag van MVO Nederland is ook te vinden op www.mvonederland.nl. Exemplaren zijn ook te bestellen via deze website.

1

Karien van Gennip, staatssecretaris Economische Zaken.

Margreeth de Boer, voorzitter MVO Nederland, het kenniscentrum voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen.

Johan Wempe, directeur MVO Nederland.

‘MVO is geen luxe en geen hype. MVO bestaat niet bij de gratie van conjuncturele voorspoed. Maar bij de gratie van ondernemers met visie. Ik ben ervan overtuigd dat die in Nederland genoeg te vinden zijn. En dat die er ook steeds meer komen. Want MVO is cruciaal voor het succes van een bedrijf. Wie maatschappelijk verantwoord ondernemen ziet als een kans om op een vernieuwende manier z’n bedrijf te voeren, boort daarmee nieuwe markten aan, zet de toon en schept mogelijkheden voor het bedrijf en de omgeving. Misschien zal MVO ooit verdwijnen als apart aandachtspunt voor bedrijven. Maar dan is het doordat het vanzelfsprekend is geworden. En dan is dit type ondernemen verankerd in het reguliere bedrijfsproces. MVO hoort thuis in het hart van het bedrijf. Dat moet onze inzet zijn en de overheid wil dit stimuleren en ondersteunen. We hebben daarom het initiatief genomen tot het oprichten van MVO Nederland. Een zelfstandige organisatie die zich nu in het maatschappelijke veld moet gaan bewijzen. Dit verslag is een eerste stap. Het biedt een overzicht van een groot aantal MVO-activiteiten in Nederland. Ik zie dit als een goede manier om MVO zichtbaar te maken en de samenwerking op dit vlak aan te jagen. MVO Nederland kan zo bijdragen aan het uitgroeien van MVO tot een brede beweging in Nederland.’

‘Het bestuur van MVO Nederland neemt de uitdaging die staatssecretaris Karien van Gennip stelt graag op zich. Ik ben ervan overtuigd dat ondernemingen een grote bijdrage kunnen leveren aan de oplossing van maatschappelijke vraagstukken, zoals het klimaatprobleem, het wereldwijde armoedeprobleem en de leefbaarheid van onze omgeving. Dat doen ze ook al. Maar dat gebeurt wat onbewust. Door gerichter te werken en daarbij ook de samenwerking aan te gaan, kan er veel meer bereikt worden. En dat is in het belang van de samenleving én van de bedrijven zelf. MVO Nederland wil deze ontwikkeling ondersteunen. Dit verslag is voor ons hierbij een belangrijk hulpmiddel. Het helpt bedrijven die aan MVO willen doen bij het maken van keuzes en zorgt ervoor dat men elkaar weet te vinden.’

‘Dit verslag is een goed voorbeeld van de interactieve wijze waarop MVO Nederland wil werken. Dankzij de inbreng van veel mensen uit het bedrijfsleven, de overheid, maatschappelijke organisaties en onderzoeksinstellingen, hebben we de MVO-agenda opgesteld. Via de website wordt iedereen die actief is op MVO-gebied uitgenodigd mee te denken en informatie aan te dragen. In het volgende verslag staan daarvan de uitkomsten. Onder andere op die manier wordt dit Maatschappelijk Verslag van MVO Nederland het resultaat van de samenwerking van alle personen en organisaties die actief zijn op MVO-gebied. Dat betekent ook dat een verslag als dit nooit af is. Het blijft work in progress.’

INHOUD

3 8-47

Een visie op maatschappelijk verantwoord ondernemen

Tien gebieden waarop u het verschil maakt Klimaatverandering Armoedebestrijding Biodiversiteit Concurrentiekracht Arbeidsparticipatie Mensenrechten Kwaliteit van arbeid Gezond leven Duurzame landbouw Leefbaarheid

48

Ranglijst van de maatschappelijke vraagstukken

54

Het landschap van MVO Nederland

60 62

MVO Nederland: de organisatie

Wie = wie in MVO Nederland

Een visie op maatschappelijk verantwoord ondernemen

Het debat over maatschappelijk verantwoord ondernemen kwam goed op gang na de grote klimaatconferentie in Rio de Janeiro. In Nederland startten de discussies na de affaire rond de Brent Spar en de aanwezigheid van bedrijven in landen waar met de mensenrechten een loopje werd genomen. Sinds die tijd - pak weg tien jaar geleden - is er veel gebeurd, onder begeleiding van veel symposia en conferenties. Allerlei nieuwe instrumenten zagen het licht, zoals ondernemingscodes, stakeholderdialoog, mvo-scorekaarten, maatschappelijke verslagen en audits. Een aantal grote bedrijven zetten forse stappen op MVO-gebied. Binnen het MKB bestond naast al deze ontwikkelingen van oudsher al een traditie van lokale betrokkenheid. Onder de noemer van maatschappelijk betrokken ondernemen is dit uitgegroeid tot een groot aantal lokale projecten. Het Rotterdamse ‘Opzoomeren’ - een initiatief van de winkeliers en buurtbewoners rond de Opzoomerstraat - geldt als een van de eerste projecten van dat type.

die in de jaren negentig van de vorige eeuw bij elkaar kwamen: bedrijfsethiek, duurzaam ondernemen en betrokken ondernemen. Bedrijfsethiek richt zich vooral op het organiseren van een gezamenlijke verantwoordelijkheid, zowel binnen als buiten de organisatie. Ook in bedrijven dus: werknemers dragen evenzeer een deel van de verantwoordelijkheid van het bedrijf, want de normen en waarden van de directeur zijn niet automatisch ook die van de organisatie. Buiten de organisatie gaat bedrijfsethiek om het verdelen van verantwoordelijkheden binnen ‘de keten’, en om bijvoorbeeld productverantwoordelijkheid. Met het ontwikkelen van codes, stakeholderdialogen en ethische audits worden dit soort vraagstukken inmiddels aangepakt. De discussie over goed ondernemingsbestuur gaat in de kern over bedrijfsethiek.

Maatschappelijke betrokkenheid van ondernemers kent in Nederland al een lange traditie die zelfs terug te voeren is op de gildentraditie. Voor veel ondernemers was en is het een normale zaak om een bijdrage te leveren aan hun omgeving. In eerste instantie gaat het daarbij om de eigen werknemers. Maar ondernemers hebben ook vaak een verantwoordelijkheid gevoeld voor de lokale omgeving: het steunen van buurtverenigingen, armenzorg, etc. De lokale betrokkenheid van bedrijven kwam in de jaren zeventig en tachtig onder druk te staan. Oorzaken: de ontwikkeling van het sociale zekerheidsysteem en het zakelijker worden van bedrijven (onder andere zichtbaar in het verplaatsen van de productie naar lage lonen landen). Een aantal maatschappelijke ontwikkelingen hebben dit proces versterkt. Bijvoorbeeld de grotere afstand tussen wonen en werken en de opkomst van de twee banen in een gezin. Consequentie daarvan is de mindere ruimte voor een sociaal leven bij werknemers, wat bijvoorbeeld blijkt uit de afname van het vrijwilligerswerk.

Triple Bottom Line

Van milieuzorg naar aandacht voor sociale en economische factoren, dat is de richting waarlangs de discussie over duurzaamheid zich ontwikkelde gedurende de jaren tachtig van de vorige eeuw. De sociale en economische ontwikkeling van een land geldt als een bepalende factor voor een duurzame omgang met het milieu. Armoede en een laag opleidingsniveau gelden als belangrijke oorzaken voor bijvoorbeeld ontbossing en erosie. Wie voor latere generaties een leefbare wereld wil achterlaten, moet nu investeren, dat is het idee. Tijdens de grote klimaatconferentie in Rio de Janeiro in 1992 werd de rol van bedrijven benadrukt voor drie gebieden: de economie, het milieu en de sociale omgeving. Bedrijfsbeleid grijpt in op de welvaart, het gebruik van natuurlijke hulpbronnen en bijvoorbeeld de integratie van minderheden.

De ‘M’ van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) verwijst naar de maatschappelijke impact van ondernemingen (duurzaamheid), de ‘V’ naar het organiseren van verantwoordelijkheid (bedrijfsethiek) en de ‘O’ naar de integratie hiervan in ondernemerschap. In feite is er sprake van drie geheel eigen ontwikkelingen,

Aandacht van bedrijven is niet alleen maatschappelijk gewenst, zo werd duidelijk in Rio, maar ook een voorwaarde om de continuïteit van de onderneming te verzekeren, naast - natuurlijk - het behalen van financiële resultaten. Om op lange termijn te overleven moeten ondernemingen het vertrouwen genieten van alle stakeholders die effecten ervaren op zowel het milieuvlak als op economisch en sociaal gebied. In dit verband wordt ook wel gesproken van een Triple Bottom Line.

De wortels van MVO Bedrijfsethiek: over verantwoordelijkheid van bedrijven en het organiseren van verantwoordelijkheid Duurzaam ondernemen: rekening houden met de economische, ecologische en sociale gevolgen van het bedrijf Maatschappelijk betrokken ondernemen: de onderneming als deelnemer aan de lokale gemeenschap

Het afkalven van de sociale infrastructuur slaat ook terug op de organisaties zelf. De band met een bedrijf is minder, werknemers wisselen sneller van baan; de leefbaarheid en veiligheid rond de bedrijven is soms ver te zoeken. Bewuste en structurele aandacht voor werknemersvrijwilligerswerk, een lokale betrokkenheid, samenwerking op bedrijventerreinen en het opzetten van projecten met ‘goede-doelenorganisaties’ vormen een direct antwoord op deze ontwikkelingen.

3

4 Vier redenen voor de toegenomen aandacht Snelle verspreiding van informatie Globalisering Plattere organisaties Rolverschuiving tussen overheid en private sector

MVO: geen modegril MVO geniet de laatste jaren veel belangstelling. Het fenomeen wordt als urgent ervaren. Daarvoor zijn een aantal redenen te noemen. Consumenten en maatschappelijke organisaties weten wat er zich afspeelt binnen de bedrijfspoorten. Informatie is snel beschikbaar onder invloed van de automatisering en de nieuwsjagers van de media. Dankzij de constante informatie-uitwisseling hebben veel meer partijen, zowel binnen als buiten het bedrijf ook de mogelijkheid om invloed uit te oefenen op het bedrijfsbeleid. De globalisering vormt een andere verklarende factor voor de belangstelling die MVO heeft. Daardoor gaan bedrijven in binnen- en buitenland steeds meer relaties met elkaar aan. Het zijn relaties die steeds zichtbaarder worden en tot discussies leiden over wie waarvoor verantwoordelijk is in de gehele productieketen. Het toegenomen opleidingsniveau van medewerkers en bijvoorbeeld de automatisering hebben geleid tot plattere organisaties. Dit heeft tot gevolg dat de normen en waarden van de directeur niet altijd meer hetzelfde zijn als die van het gehele bedrijf. Ook is er sprake van een verschuiving tussen de rollen van de overheid, de private sector en maatschappelijke organisaties. De overheid ondersteunt meer en meer maatschappelijke processen en maakt minder gebruik van dwingende wetten en regels. De maatschappij spreekt bedrijven vaker rechtstreeks aan voor een bijdrage aan de oplossing van maatschappelijke vraagstukken. Al deze veranderingen, zowel in de samenleving als binnen organisaties, hebben een fundamenteel karakter en zullen de komende jaren niet tot stilstand komen. Daarom gaat het bij MVO niet om een modegril, maar om een nieuwe manier waarop bedrijven en de samenleving relaties

aangaan. Ondernemerschap zal in de toekomst van toenemend belang blijken bij het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. Dat vergt een nog grotere interne betrokkenheid van medewerkers en een minstens zo grote gevoeligheid van bedrijven voor ontwikkelingen in de samenleving. Stakeholders zullen een grotere betrokkenheid krijgen bij de keuzes die ondernemingen maken.

Waarom stokt het MVO? Verwarring rond het begrip MVO Veel verwante ontwikkelingen Wat levert het op? Hoe te vertalen naar de bedrijfsvoering? Het MKB herkent zich onvoldoende in de Triple Bottom Line MVO-vraagstukken overschrijden de grenzen van organisaties

MVO stagneert Ondanks de gevoelde urgentie en de waaier aan initiatieven lijken de ontwikkelingen rond MVO te stokken. Ongetwijfeld mede veroorzaakt door de verwarring die is ontstaan over het begrip MVO. Dat begint al bij de discussie over de afbakening van de geografische grenzen. Is MVO een nationale aangelegenheid met aandacht voor milieu, arbeidsparticipatie en de kwaliteit van de arbeid, of gaat het om een internationale zaak, met aandacht voor mensenrechten, leveranciersrelaties en biodiversiteit? De verwarring wordt ook zichtbaar in het karakter van de discussie over dit onderwerp. Gaat het bij MVO alleen maar om zaken waarvoor bedrijven op het matje geroepen kunnen worden als er iets mis is? Of gaat het om de positieve bijdrage die bedrijven kunnen leveren aan de oplossing van maatschappelijke vraagstukken? De afbakening van MVO levert ook problemen op met veel aanverwante ontwikkelingen als corporate governance, integriteit en bijvoorbeeld duurzaam beleggen. Bedrijven zien door de bomen het bos niet meer. Maar het gaat om nog meer dan dat. Een andere oorzaak voor de trage ontwikkeling van MVO heeft te maken met de vertaling van het enigszins abstracte begrip ‘MVO’

naar de bedrijfsvoering van alledag. Een aantal grote bedrijven hebben stappen gezet, maar ziet inmiddels geen mogelijkheden voor verdere ontwikkeling. Hier en daar gaat scepsis zelfs over in teleurstelling als MVO ter sprake komt. Dat leidt tot vragen. MVO: dat is toch vooral veel praten? Wat gebeurt er nu echt? Wat levert het op voor het klimaat, worden de arme mensen in de wereld er beter van? Een andere verklaring voor de stagnatie ligt bij het MKB. Dat kan maar moeilijk uit de voeten met de Triple Bottom Line. Dat is te institutioneel. Het MKB zoekt juist naar een veel praktischer invulling van MVO. Het versterken van de lokale betrokkenheid biedt daar mogelijk een uitweg uit de impasse. Een laatste verklaring betreft de complexiteit van de maatschappelijke vraagstukken waar het om gaat. Dat vraagt in ieder geval om bedrijven die de handen ineen slaan om samen met overheden en maatschappelijke organisaties grensoverschrijdend te denken. Tot nu toe is MVO vooral binnen bedrijven ter hand genomen.

Wat is MVO? Maatschappelijk verantwoord ondernemen houdt in dat ondernemerschap mede benut wordt om een bijdrage te leveren aan de oplossing van maatschappelijke vraagstukken.

Ondernemerschap In het huidige debat lijkt het soms alsof MVO en goed ondernemerschap twee verschillende zaken zijn. MVO-activiteiten staan naast de reguliere bedrijfsvoering. Het kost extra tijd en vergt extra geld. Bovendien wordt MVO vaak als iets negatiefs gezien, waar je maar beter ver weg van kan blijven. MVO komt pas ter sprake bij een milieuramp, kinderarbeid of mensenrechtenschendingen. Er zijn ook stemmen die de positieve kanten van MVO belichten. Zeker voor het midden- en kleinbedrijf lijkt die positieve benadering belangrijk en dient MVO een gewoon onderdeel van de bedrijfsvoering uit te maken. MVO wordt dan gekoppeld aan ondernemerschap. Dat kan gezien worden als een verdere ontwikkeling van het begrip Triple Bottom Line.

5 Vormen van MVO

Een typologie van MVO Ondernemerschap kan op verschillende niveaus bijdragen aan de oplossing van maatschappelijke vraagstukken. Meestal zijn er bij bedrijven combinaties te zien van deze vormen van MVO.

MVO als winstbron

MVO als motivator MVO als goed burgerschap MVO als werknemersvrijwilligerswerk MVO als liefdadigheid

Geven in Nederland aan goede doelen 1999 - 2001 (in miljoenen euros) 1999 2001 miljoen % miljoen % Huishoudens (geld en goederen) 1.652 37 Bij legaat 206 5 Fondsen 329 7 Bedrijven 2.303 51 Totaal 4.490 100

1.753 41 228 5 237 5 2.116 49 4.334 100

Schenken door bedrijven is in 2001 ten opzichte van 1999 afgenomen. Giften door particulieren is in dezelfde periode toegenomen.

MVO als winstbron: de meest duurzame verankering in de bedrijfsvoering van een onderneming is de situatie waarin MVO geld oplevert. Het maatschappelijke vraagstuk biedt een kans die door creatieve ondernemers wordt benut. Voorbeelden zijn te vinden binnen de reïntegratiesector waar verzekeringsbedrijven en arbeidsbemiddelaars kansen zagen. Zuiniger energiegebruik heeft geleid tot een groot aantal initiatieven van bedrijven. De aandacht voor vetzucht betekent een prikkel voor veel ondernemers om nieuwe producten te lanceren of hun formule te wijzigen. Ondernemerschap en maatschappelijk verantwoord handelen lopen hier parallel. Het vergt wel creativiteit en lef van ondernemers die stap te zetten. Dat geldt vooral bij het starten van een onderneming als bedrijfssucces nog lang niet zeker is. MVO als motivator: MVO leidt tot waardering bij consumenten, motiveert de eigen werknemers, draagt bij aan een grotere aantrekkingskracht op nieuwe medewerkers, overtuigt beleggers van de betrouwbaarheid van het bedrijf, biedt een groter vertrouwen bij overheden en voorziet in een loyale houding bij zakenpartners. Ook zijn bedrijven en organisaties beter gewapend tegen mogelijke bedreigingen, zoals reputatieschade. Meetbaar is dit alles niet: de ondernemer moet er voor kiezen om zich te laten leiden door MVO-principes. MVO als goed burgerschap: de organisatie ziet zichzelf als deelnemer aan het maatschappelijk verkeer, als lid van de gemeenschap en wil daar dus aan bijdragen. MVO als werknemersvrijwilligerswerk: de organisatie biedt haar werknemers ruimte (tijd, middelen) om de maatschappelijke verantwoordelijkheid die zij ervaren vorm te geven. Daarmee maakt het bedrijf geen eigen keuze om een maatschappelijke rol te vervullen, maar ondersteunt het de werknemers die dit doen, wat kan leiden tot een grotere loyaliteit jegens het bedrijf. MVO als liefdadigheid: door het geven van geld of het beschikbaar stellen van middelen draagt de ondernemer bij aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. De primaire bedrijfsvoering blijft daarbij buiten schot.

Bron: www.geveninnederland.nl

MVO: hoe verder? In de huidige discussie over MVO bestaat veel aandacht voor het proces: de codes, rapportages en verslagen zijn niet aan te slepen. Het handhaven van beginselen en daadwerkelijk uitvoeren van voornemens, kortom: de inhoud van MVO, daar zou het meer over mogen gaan. Want maatschappelijk verantwoord ondernemen zal uiteindelijk zichtbaar moeten worden in de verminderde hoeveelheid CO2-emissies, de afname van de jeugdwerkloosheid en betere carrièremogelijkheden voor vrouwen. Proces en inhoud moeten met elkaar in evenwicht komen.

Concrete resultaten van MVO Veel bedrijven hebben zich verplicht forse emissiereducties te realiseren om de klimaatverandering tegen te gaan. En er zijn ook resultaten geboekt. Maar de absolute hoeveelheid emissie is sinds 1990 ongeveer 9% toegenomen. MVO Nederland wil proces aan inhoud gaan koppelen, onder andere door dit maatschappelijk verslag. Ten behoeve hiervan is de agenda van MVO Nederland opgesteld. In tien hoofdstukken worden de belangrijkste maatschappelijke problemen beschreven, waarbij ondernemerschap een grote bijdrage kan leveren aan de oplossing ervan. Voorbeelden van ondernemers en organisaties geven aan dat bedrijven ook echt iets kunnen doen.

6

Klimaatverandering

Nuon

Monitoring/rapportage

Organisatorische maatregelen

Bewustwordingsactiviteiten

Gedragscode

Inhoud

Proces

Koppeling inhoud en proces

Stakeholderdialoog

Dialoog met stakeholders Code Bewustwordingsactiviteiten Organisatorische maatregelen Samenwerkingsprojecten Monitoring en rapportage Externe controle Keurmerk (algemene standaard voor producten) Certificering (algemene standaard voor bedrijf: ISO 14000 serie, SA 8000)

Samenwerkingsproject

MVO-processen

Solaroilsystems

Armoedebestrijding

DSM

Concurrentiekracht

Code Tabaksblat

Atos Origin

Biodiversiteit

MSC en FCS

Arbeidsparticipatie

Mensenrechten

Annie Connect Amnesty

IMC Weekendschool

Rabobank

Kwaliteit van arbeid

Hulshof en Siemens

Gezondheid

Slagerij de Groeneweg en Shakies

Duurzame landbouw

De Noorderhoeve en Gulpener

Leefbaarheid

Algemeen

Certificering gehele bedrijf

Om proces en inhoud meer aan elkaar te koppelen, is door een klankbordgroep van ongeveer honderd specialisten en generalisten met veel verschillende achtergronden gewerkt aan het opstellen van de agenda voor MVO Nederland, een lijst met de belangrijkste maatschappelijke issues waar ondernemerschap een bijdrage aan kan leveren. Hoe ging dat in zijn werk? De leden van de klankbordgroep kregen een lijst met een kleine zestig vraagstukken voorgelegd. Daarvan hebben de deelnemers aangegeven hoe urgent zij ieder vraagstuk vonden, wat de rol van ondernemerschap kan zijn bij het bereiken van oplossingen én of zij daar goede voorbeelden van kenden. De agenda van MVO Nederland behelst daarmee een combinatie van enerzijds de maatschappelijke urgentie van een vraagstuk en anderzijds de mogelijkheid om door ondernemerschap bij te dragen aan oplossingen.

Keurmerken gebonden aan product

Inhoud en proces

MVO Nederland wil MVO stimuleren door activiteiten op dit gebied zichtbaar te maken van bedrijven, maatschappelijke organisaties en overheden. Een belangrijk hulpmiddel is het Maatschappelijk Verslag van MVO Nederland. Het is de bedoeling dat dit verslag jaarlijks wordt gepubliceerd. Het beoogt een overzicht te bieden van de belangrijkste ontwikkelingen, vooral bij de partners van MVO Nederland. Op termijn zal het Maatschappelijk Verslag zich ontwikkelen tot een rapport dat in discussie met alle betrokken partijen wordt opgesteld. Via de website wordt deze inbreng georganiseerd.

Klimaatverandering Armoedebestrijding Biodiversiteit Concurrentiekracht Arbeidsparticipatie Mensenrechten Kwaliteit van arbeid Gezond leven Duurzame landbouw Leefbaarheid

Externe controle rapportage

Verantwoording

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Ter beschikking stellen van middelen/personeel

De MVO Top 10

BITC Den Haag VBDO

Achmea

De voorbeelden worden uitgewerkt in dit verslag.

Social Venture Network

SWZ Woningbouwcorporatie

Okura Hotel

PUM/ Greenwish

MVO Platform

SNB en GRI

Heineken en Nutreco

Certficering LTO en IIP

7 Analyse van de resultaten

Mogelijkheid om via ondernemerschap bij te dragen aan de oplossing van het issue Toename invloed

Vaststelling MVO-agenda

Achtergrond leden klankbordgroep (totaal 93)

Wanneer het resultaat van de klankbordgroep nauwkeurig bekeken wordt, valt een aantal zaken op. De economische, sociale en ecologische problemen zijn op een evenwichtige manier beoordeeld. De top 10 bevat vraagstukken uit elk van de categorieën van de Triple Bottom Line. Over het algemeen wordt de urgentie van de tien vraagstukken onderkend. Wat dit betreft loopt de beoordeling door de leden van de klankbordgroep niet ver uit elkaar. De verschillen (zie grafiek) ontstaan vooral doordat de rol die ondernemerschap kan spelen bij de oplossing van het vraagstuk op een verschillende manier ingeschat wordt. Vooral de mogelijkheid van het bedrijfsleven om invloed uit te oefenen op de leefbaarheid van de omgeving wordt laag ingeschat door de klankbordgroep. De vraagstukken zijn hier geordend naar prioriteit. De doorgetrokken lijn verbindt de gemiddelden. De kolommen geven weer hoe de klankbordgroepleden uit bedrijfsleven, maatschappelijke organisaties en overheid hebben gereageerd.

MVO-agenda

Toename urgentie Maatschappelijke urgentie van het issue

De ontstane lijst is op basis van het inhoudelijke commentaar van de klankbordgroep geordend. Vraagstukken die volgens de klankbordgroep bij elkaar horen hebben we tot een cluster samengevoegd. Zo is ‘emissie transportsector’ (prioriteit 12) onder de noemer ‘klimaatverandering’ gevoegd bij ‘emissies industrie’ (prioriteit 1). Aldus ontstonden tien clusters van vraagstukken: de agenda van MVO Nederland. Het totale overzicht is op pagina 48-53 opgenomen.

Bedrijfsleven


32

Maatschappelijke ondernemingen


5

Maatschappelijke veld


12

Overheden


13

Advies- en onderzoeksbureaus


16

Onderzoeksinstellingen


6

Overig


9

Maatschappelijk Verslag van MVO Nederland Het Maatschappelijk Verslag is een belangrijk hulpmiddel voor MVO Nederland. Juist door ontwikkelingen jaarlijks te volgen en daarbij gebruik te maken van de inbreng van iedereen die binnen Nederlandse organisaties actief is op MVO-gebied kan het uitgroeien tot een belangrijk sturend hulpmiddel voor ‘MVO Nederland in beweging’.

Prioriteit van de vraagstukken 20

Urgentie * invloed

18 Bedrijfsleven

16

Maatschappelijk veld 14

Overheden

12 10

Totaal

8 6 4 2

ba ef Le

la n e am rz uu D

ar

db

he

ou

id

w

n on ez

it ite Kw

al

G

va

n

d

ar

le

be

ve

id

en ht ec nr se en M

be Ar

cu on C

id

rre

sp

nt

ar

ie

tic

kr

ip

ac

at

ie

ht

it si er od Bi

de oe Ar m

iv

st be

an er tv aa Kl im

te

ng rij

de

di

rin

g

0

8

KLIMAATVERANDERING Alle beetjes helpen tegen de broeikas

Initiatieven om klimaatverandering tegen te gaan zijn in ons land talrijk en dikwijls inspirerend. De concrete bijdrage die ze leveren is vaak nog klein, maar de omwenteling moet ergens beginnen.

Groene stroom gebruiken. Lichten uit als je de kamer verlaat. Je autobanden op de juiste spanning. Voor de uitlaatgassen die je auto veroorzaakt weer bomen terugplanten. En, iets exotischer: dezelfde brandstof gebruiken voor je auto als voor je frituur. Alle kleine beetjes kunnen helpen om te voorkomen dat de aarde nog meer opwarmt.

Nieuwe ijstijd

heeft het noordelijke halfrond een nieuwe ijstijd te pakken. De Nederlandse overheid doet het iets subtieler. Zij zet weercoryfee Peter Timofeeff in om uit te leggen waarom water de ruimte nodig heeft. Met een serie ludieke boodschappen brengt de weerman de thema’s veiligheid en wateroverlast, verdroging, verzilting en waterkwaliteit onder de aandacht. Allemaal als resultaat van klimaatverandering.

Hollywood toonde ons deze zomer in de vet aangezette rampenfilm ‘The day after tomorrow’ wat ons te wachten staat als het klimaat op hol slaat. Voor wie de film niet zag een korte samenvatting: in pakweg een week

De visie van Hollywood en de creativiteit van Nederlandse campagnemakers hebben één ding gemeen: ze zijn grotendeels gebaseerd op dezelfde bronnen,

namelijk de klimaatvoorspellingen van de Verenigde Naties. Die liegen er niet om. Zo voorspelt het VN-klimaatbureau de komende eeuw een temperatuurstijging tussen de anderhalf en zes graden, en een stijging van de zeespiegel van 9 tot 90 cm. Als die voorspellingen uitkomen, krijgt Nederland in elk geval last van water: direct door de hogere zeespiegel, indirect via regen- of smeltwater dat de grote rivieren aanvoeren. Stijging van temperatuur heeft ook invloed op flora en fauna. Dat kan goede dingen brengen, maar ook minder goede. De eikenprocessierups is een voorbeeld uit de laatste categorie. De rups met de irriterende brandharen gedijt sinds het begin van de jaren negentig in Nederland. Eerst in Brabant, de laatste jaren ook ten noorden van de grote rivieren.

9 Groot-uitstoters De meeste wetenschappers en regeringen zijn het er over eens dat ‘menselijke activiteit’ mede de oorzaak is van klimaatverandering. Door verbranding van fossiele brandstoffen brengen we onder meer koolstofdioxide (CO2) in de lucht, die daarvoor diep in de grond zat. De uitgestoten CO2 legt als het ware een deken om de aarde. Daardoor blijft de warmte hangen die de zon op het aardoppervlak veroorzaakt. In 1997 beloofden de geïndustrialiseerde landen in de Japanse stad Kyoto om de uitstoot van broeikasgassen in 2008-2012 met gemiddeld vijf procent te verminderen ten opzichte van het niveau in 1990. Voor Nederland betekent dat een reductie van zes procent. De overheid gaat er nog steeds vanuit dat die doelstelling haalbaar is, mede door de mogelijkheid om reductie in het buitenland te ‘kopen’. Begin 2005 begint die handel in uitstoot van broeikasgassen.

allerlei maatregelen genomen om hun uitstoot te verminderen. Dat is op zich goed nieuws. De keerzijde daarvan is, dat verder terugdringen een heleboel geld kost voor een fractie van het resultaat dat je elders kunt bereiken. Mede daarom is de emissiehandel bedacht: bedrijven die teveel uitstoten, kunnen onder meer investeren in het schoner maken van industrie in derdewereldlanden. Volgens de huidige plannen doen vanaf januari vuilverbranders, olieraffinaderijen, cokes- en staalfabrieken, cement-, glas- en aardewerkindustrie en pulp-, papier- en kartonfabrieken verplicht mee. Dit jaar draaien energiebedrijven Nuon en Essent, vuilverwerker AVR en Shell Trading alvast proef met een handelssysteem.

Biomassa Emissiehandel is een nieuwtje, groene stroom is al langer op de markt. Alle stroomproducenten bieden het aan; elektriciteit die helemaal of gedeeltelijk is opgewekt uit

CO2-emissie in Nederland in mln kg

190000

180000

170000

160000

Kooldioxide; Co2-totaal (mln kg)

200000

De Kyoto-norm is 6% onder het niveau van 1990 150000

1990

1995

2000

2001 2002 2003*

Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen 2004.

De echte oplossing ligt voor de hand, maar is niet van de ene op de andere dag haalbaar: stoppen met het gebruik van fossiele brandstoffen. Tot die tijd is de bijdrage die bedrijven en consumenten kunnen leveren in te delen in twee categorieën: aan de ene kant zo bewust mogelijk met fossiele brandstoffen omgaan, aan de andere kant het onvermijdelijke verbruik ervan compenseren.

duurzame energiebronnen. Vaak is die stroom afkomstig van windturbines, zonnepanelen of waterkrachtcentrales. Stroomproducenten gebruiken vaak ook biomassa om de centrales mee te stoken: plantaardige producten die speciaal worden gekweekt om te stoken. Afnemers, zowel bedrijven als consumenten, dragen zo een steentje bij aan het terugdringen van het broeikaseffect.

Grote industriële bedrijven zijn grootuitstoters van broeikasgassen. De afgelopen decennia hebben ze in onder meer Nederland

De groene stroom is nu weinig duurder dan gewone energie, maar als in 2005 het belastingvoordeel voor afnemers van duurzaam

opgewekte stroom verdwijnt, kan het duurder worden dan ‘gewone’ energie. In Nederland is de gemeente Rotterdam de grootste afnemer van groene energie, gevolgd door diervoederproducent Nutreco, de ministeries voor Verkeer en Waterstaat en Defensie en TPG. In oktober vorig jaar gebruikten 2,2 miljoen huishoudens groene stroom. In 2010 moet 9% van de stroom in Nederland ‘groen’ zijn geproduceerd. In 2002 was dat nog 3,3%.

Banden op spanning Groene stroom kost meer, energiebesparing levert vaak geld op. Het Nieuwe Rijden (HNR) beoogt tien procent besparing op brandstofkosten te bewerkstelligen, net als op onderhoud- en schadekosten. HNR is een initiatief van overheid en organisaties op het gebied van automobiliteit. Het houdt in: rijden met lage toerentallen, de banden op de juiste spanning en uitrollen in plaats van laat remmen. Het vermindert autokosten en draagt bij aan een schoner milieu. Speciaal voor het midden- en kleinbedrijf bedacht de stichting Stimular in 1998 de milieubarometer. De stichting ontstond in 1990 als initiatief van overheden en bedrijven in de regio Rotterdam. Het instrument brengt energie- en watergebruik, afval, uitstoot en eventueel transport en papierverbruik van een bedrijf in beeld. Stap twee is het beïnvloeden van die gegevens; het computerprogramma laat meteen mogelijke resultaten zien. Het instrument is geschikt voor bedrijven van meer dan vijf, en kantoren van meer dan twintig medewerkers, en is op maat gemaakt voor garages en autoschadeherstelbedrijven, de grafische industrie, groothandels en distributiebedrijven, houtverwerkende bedrijven, de metalektro, vleesverwerkende bedrijven, ziekenhuizen en zorginstellingen. Om een einde te maken aan het gebruik van fossiele brandstoffen, is ‘zuinig doen’ niet genoeg. Dat lukt pas met een omslag, een transitie, naar duurzamere energiebronnen. Zo’n transitie heeft Nederland niet lang geleden nog meegemaakt met de omschakeling van steenkool naar aardgas als brandstof. Aardgas is wel tot de huizen doorgedrongen, maar nog mondjesmaat tot auto’s, bussen en vrachtwagens. Onder regie

10

Hein Aberson, mede-oprichter Solaroilsystems

‘Zijn die Duitsers dan gek?’ ‘Rond deze tijd begint het proefdraaien in de koolzaadoliemolen bij Delfzijl. Voor het onderzoek naar de haalbaarheid van de molen kregen we subsidie van de provincie Groningen en van de Noordelijke Land- en Tuinbouworganisatie. In de molen wordt koolzaad vermalen tot olie en een hoogwaardig veevoer component. Auto’s kunnen rijden op de olie die dat oplevert. Honderdvijftig boeren namen het initiatief voor de molen. Afgelopen zomer is in de provincie 1000 hectare koolzaad geoogst, en in augustus is weer ingezaaid, maar nu op anderhalf tot twee keer zoveel akkergrond. De gemeente Leeuwarden neemt een proef met Pure

Plantaardige Olie, kortweg PPO. Ze laat er een aantal veegauto’s mee rijden, en er worden ook voorbereidingen getroffen de vuilnisauto’s voor PPO aan te passen. De recycle-wagen van McDonalds heeft al 250.000 km gereden met PPO als brandstof. We praten met gemeenten, afvalbedrijven, busmaatschappijen en met de NS, die een locomotief op PPO willen laten rijden. Met nieuwe technieken die in Duitsland zijn ontwikkeld, kun je zowel PPO als diesel in iedere willekeurige verhouding door elkaar tanken. In Nederland zijn sinds kort de eerste Volkswagens, Audi’s, Seats en Skoda’s met dit systeem op de markt. Op dit

van het ministerie van Economische Zaken is het Team Nieuw Gas ingesteld, een samenwerkingsverband van bedrijven in de energiesector. Zij willen onder meer voorwaarden scheppen om het gebruik van aardgas te stimuleren, want deze brandstof is veel schoner dan benzine en diesel. Weer een ander plan van Team Nieuw Gas is het decentraal opwekken van energie, bijvoorbeeld in huishoudens. Dat heeft als groot voordeel dat de warmte die daarbij vrijkomt meteen gebruikt kan worden voor de verwarming van het huis, in plaats van verloren gaat, zoals nu gebeurt in de grote centrales. Mits gerealiseerd kan dat een stap zijn in het brede transitiebeleid van de overheid, dat er vanuit gaat dat hardnekkige milieuproblemen alleen door middel van stapsgewijze ‘transities’ zijn op te lossen. Op korte termijn wil het kabinet technologische, economische en bestuurlijke veranderingen stimuleren en doorvoeren, om op lange termijn de gewenste doorbraak mogelijk te maken. Uiteindelijk moeten we naar een duurzame energiehuishouding groeien. Dat kan onder meer worden gerealiseerd door het gebruik van waterstof. De auto op aardgas maakt het mogelijk om dadelijk

moment worden Mercedesmodellen getest. Het ministerie van Economische Zaken is nog sceptisch over plantaardige olie als brandstof. Het gokt op de zogenaamde tweede generatie duurzame brandstoffen: waterstof en reststoffen uit de landbouw. Maar dat is weer een typisch voorbeeld van het probleem voor je uitschuiven: de resultaten van die brandstoffen zijn nog ongewis. Wij verwachten dat koolzaadolie over acht jaar op prijs concurreert met diesel. Maar koolzaad levert restproducten op waar diesel niet aan kan tippen: het is CO2neutraal, de olie is te gebruiken om biologische gewasbescher-

gemakkelijker over te stappen op een auto op watergas. Tenminste, als de watergasrevolutie tegen die tijd dan ook echt z’n beslag heeft gekregen, want vooralsnog bestaat het beletsel dat het meer energie kost om waterstof op te wekken dan dat het oplevert.

mingsmiddelen te maken en het is bij gebruik in de keuken nog beter dan olijfolie. Na het persen blijft koolzaadkoek over: kwalitatief hoogwaardig veevoer vol eiwitten en vitaminen. In Duitsland werd dit jaar 1,5 miljoen hectare koolzaad geoogst. In 1997 was dat 50.000 hectare. En dan lees je dat de Stichting Natuur en Milieu vindt dat investeren in plantaardige olie te duur is. Dan denk ik: zijn die Duitsers dan gek?’

Dieselmotoren zijn relatief eenvoudig om te bouwen tot een motor voor plantaardige olie. Een aantal veegwagens van de gemeenten Venlo en Leeuwarden rijdt erop, voertuigen van de bloemenveiling Aalsmeer sinds kort en een recycle-vrachtwagen van McDonalds. En alle apparaten die nu op diesel werken, zouden koolzaadolie kunnen verbranden.

In het noorden van het land wordt een andere mogelijke aanzet tot een transitie beproefd: het stoken van koolzaadolie.

Stijging zeespiegel kust Nederland cm t.o.v. NAP 10

Gemiddelde zeespiegel 6 kuststations

5

Lineaire trend 0 -5 -10 -15 -20 -25 1900


1920


1940


1960


1980


Trend 1900-2000 in de zeespiegel voor de kust van Nederland. Bron: RIKZ, 2000.

2000

11 Wie de transitiegedachte een warm hart toedraagt, kijkt niet per definitie met verdriet naar de hoge olieprijzen van de laatste tijd: hoe meer we moeten betalen voor olie, hoe aantrekkelijker investeren in alternatieve bronnen wordt. En zo kan oorlog in het Midden-Oosten en piraterij in Nigeria bizar genoeg bijdragen aan droge voeten in Nederland. Zelfs het wereldwijd behalen van de Kyoto-doelstellingen (vijf procent minder broeikasgas in 2012) is bij lange na niet genoeg om de klimaatverandering te keren, daar zijn vriend en vijand het al over eens. Al blijft een aantal wetenschappers van mening dat de invloed van de mens op het klimaat gering is. Andere wetenschappers denken dat een wereldwijde reductie van minimaal dertig procent nodig is om te voorkomen dat Amersfoort binnen afzienbare tijd een badplaats is.

50.000 km = 500 bomen Bedrijven kunnen hun ‘milieuschade’ deels compenseren. Bijvoorbeeld door bomen te planten in ruil voor de kilometers die ze maken met vliegtuig of auto. Zo nemen zestig bedrijven deel aan het systeem Trees for Travel, en ongeveer even veel aan het soortgelijke Cool Flying. De bijdrage is nog marginaal: vorig jaar werden via Trees for Travel bijvoorbeeld 25.000 ‘gemiddelde’ Europese personenvluchten gecompenseerd. Terwijl er dat jaar ruim twintig miljoen mensen het vliegtuig namen vanaf een Nederlandse luchthaven. Cool Driving is de automobiele compensatie-equivalent. Op de website van het initiatief is eenvoudig uit te rekenen hoeveel bomen nodig zijn om gereden kilometers te compenseren. Wie 50.000 kilometer per jaar rijdt in een auto die 1 op 12 rijdt, compenseert dat door 497 bomen aan te planten. Dat kost € 155,84, inclusief BTW.

Europa ‘s nachts. Satellietfoto van NASA. De hoeveelheid licht is representatief voor het energieverbruik in Europa.

Meer weten?

Ingrid Plag, beleidsadviseur duurzaamheid Nuon

‘Werken aan CO2-verlaging in Nederland, maar ook erbuiten’ ‘Waarschijnlijk stoot Nuon volgend jaar meer CO2 uit dan is toegestaan. Dat is met het vaststellen van het zogenaamde ‘allocatieplan’ voor ons land duidelijk geworden. Een deel van de rechten zullen we moeten kopen, bijvoorbeeld in ontwikkelingslanden waar wordt geïnvesteerd in maatregelen om uitstoot dáár terug te brengen. Deze vorm van emissierechten kopen, valt onder het Clean Development Mechanism. Dat is één van de manieren om te mogen voldoen aan het Kyoto-verdrag. Een

andere mogelijkheid is om de uitstoot van onze eigen centrales te verminderen. Dat kan bijvoorbeeld door in kolencentrales een deel van de kolen te vervangen door biomassa. Er liggen nog wat technische vraagstukken, maar als het mogelijk is, gaan we de verbeteringen natuurlijk wél doorvoeren. We nemen immers ook onze verantwoordelijkheid in eigen land. Dat betekent: gespreid werken aan het terugdringen van de CO2-uitstoot. In Nederland dus, in ontwikkelingslanden, maar we kijken ook

naar samenwerking met partijen in West- en Oost-Europa. Het is nog even afwachten hoe duur het recht op uitstoot wordt. Binnen Nuon wordt daar volop over gediscussieerd: om aan de klant een zo laag mogelijke elektriciteitsprijs te bieden hopen we op lage prijzen, maar vanuit milieu-maatschappelijk oogpunt zijn hoge prijzen gunstiger. De gedachte daarachter is dat hogere prijzen innovatie stimuleren en de invoering van nieuwe, vaak duurdere technieken.’

www.milieuactueel.nl www.knmi.nl Via voorlichting veel nieuws over klimaatverandering. www.emissierechten.nl www.minvrom.nl Op de site van het milieuministerie staat o.a. het transitiebeleid beschreven. www.minez.nl Team Nieuw Gas www.rivm.nl www.snb.nl Slibverwerking Noord-Brabant kreeg een Europese prijs voor het beste milieujaarverslag voor MKB-ondernemingen. www.hetnieuwerijden.nl Spaarpunten investeren in duurzame projecten. www.greensmiles.nl www.cooldriving.nl www.treesfortravel.nl www.businessforclimate.nl MKB-bedrijven dragen bij het voorkomen van CO2-uitstoot.

12

ARMOEDEBESTRIJDING Liever een hengel en een afzetmarkt

Oplossingen voor het wereldwijde armoedeprobleem lijken vaak ver weg. Dat stemt wel eens moedeloos. Desondanks pogen steeds meer Nederlandse bedrijven een bijdrage te leveren aan armoedebestrijding.

De cijfers over armoede van de Verenigde Naties zijn duidelijk. Er is hier en daar vooruitgang, maar nog altijd hebben 1,2 miljard mensen minder dan een dollar per dag te besteden, beschikken één miljard mensen niet over schoon drinkwater en is één op de zes mensen analfabeet. Elke vijf seconden sterft een kind aan honger of aan een aan honger gerelateerde oorzaak. Ziektes als malaria en tuberculose met miljoenen slachtoffers per jaar, zijn direct aan armoede gerelateerd, evenals HIV/AIDS: veertig miljoen mensen zijn wereldwijd besmet, daarvan woont 95% in een ontwikkelingsland.

De gevolgen van armoede zijn bekend: honger, onderontwikkeling, instabiele regio’s, oorlog, vluchtelingen en grootschalige migratie. Tijdens de United Nations Millennium Summit in 2000 hebben wereldleiders zich voor 2015 een aantal ambitieuze doelen gesteld om verandering te brengen in deze situatie. Aan één van die doelen voldoet Nederland alvast: 0,7% van het bruto nationaal product gaat naar ontwikkelingshulp en armoedebestrijding. Het accent daarbij ligt tegenwoordig op kleinschalige, concrete projecten voor de lange termijn.

De Millenium Ontwikkelingsdoeleinden pleiten voor een reductie in 2015 van 50% van het aantal mensen die in 1990 op minder dan een dollar per dag leefden - van 27,9% naar 14% van alle mensen in lagere en modale inkomens. Er wordt ook gepleit voor een halvering van het aantal mensen dat honger lijdt. Als de voorspelde groei op dezelfde route doorgaat, zullen globale armoedepercentages dalen tot 12,17% - minder dan de helft van het niveau in 1990 - en 363 miljoen meer mensen zullen extreme armoede kunnen vermijden. Ook al zou armoede dan niet volledig uitgeroeid worden; het zou ons veel dichterbij de dag brengen dat wij kunnen zeggen dat alle wereldburgers op zijn minst een inkomen hebben om zichzelf te kunnen voeden en kleden.

13 Vooruitgang in het uitroeien van honger komt aan de andere kant langzaam op gang en de situatie is in sommige regio’s verergerd. De 147 lidstaten van de WTO hebben in juli 2004 besloten handelsbelemmeringen te verminderen. De Europese Unie doet daar onder voorwaarden voorzichtig aan mee. Dit zou bijdragen aan de VN-doelstelling van een open en eerlijk handelssysteem.

Scholing Zo’n eerlijk systeem zou wel eens de belangrijkste factor kunnen zijn in de armoedebestrijding. Het sturen van hulp als voedsel, artsen of medicijnen - hoe noodzakelijk ook bij hongersnood en andere rampen - blijkt iedere keer weer symptoombestrijding. Het is het bekende verhaal van de hengel en de vis: je kunt iemand beter leren vissen, dan dat je hem vis brengt. Daarom omvat de samenwerking van TPG met het World Food Programme meer dan het ondersteunen van de logistiek van de voedseldistributie van WFP. Noodhulp en het verbeteren van de logistieke infrastructuur zijn belangrijk, evenals transparantie en accountability van betrokken hulporganisaties, waar TPG kennis voor beschikbaar stelt, maar net zo belangrijk is het voedsel uitdelen aan kinderen die naar school gaan in het

School Feeding programma. Want hongerige kinderen hebben andere dingen aan het hoofd dan leren. En zonder onderwijs blijft hun toekomst even duister. Bovendien verdienen ook arme mensen liever zelf hun geld dan dat ze hun handen op houden. En weten ze heel goed wat ze er mee willen, zo blijkt bijvoorbeeld bij projecten van de Fair Trade Organisatie. Gezinnen of gemeenschappen die geld overhouden, investeren als eerste in scholing van de kinderen, sanitaire voorzieningen en infrastructuur. Een gemeenschap, kortom, met voldoende inkomsten is over het algemeen prima in staat zelf die andere aan armoede gerelateerde problemen aan te pakken, met minimale hulp van buitenaf. Het draait er dus om kansloze en kansarme mensen in staat te stellen op een fatsoenlijke manier in hun eigen onderhoud, en dat van hun gezin te voorzien. Daar zijn kennis, krediet en infrastructuur voor nodig, maar zeker ook toegang tot afzetmarkten. En good governance, waarvoor de landen zelf verantwoordelijkheid moeten nemen.

Microkredieten Weinig bedrijven hebben direct invloed op de EU-handelspolitiek, maar kunnen actief bijdragen door fatsoenlijke

Aandeel mensen dat van minder dan 1 dollar (of 2 dollar) per dag leeft (%) Oost Azië en Stille Oceaan

Europa en Centraal Azië

Latijns Amerika en Caribisch gebied

50 40 29,6

28,4

30 20

14,8

12,3

15,6

10

2,3

0

20,5

19,7

0,5

24,5 10,3

3,7

1,3

1990 1995 2000 2005 2010 2015

1990 1995 2000 2005 2010 2015 Midden Oosten en Noord Afrika

Zuid Azië

50

9,5

7,6 5,7

0,7

1990 1995 2000 2005 2010 2015 Sub-Sahara Afrika

41,3

46,5

40 30

11,3

31,1

21,4

20,7

22,3

20 10,2

10 0

2,3

2,4

1,2

16,4 1,2

1990 1995 2000 2005 2010 2015

1990 1995 2000 2005 2010 2015

1990 1995 2000 2005 2010 2015

Doel 1990 2001 2015

Armoede percentage bij $ 1 per dag
daadwerkelijk
schatting
pad naar doelstelling

Armoede percentage bij $ 2 per dag
daadwerkelijk
schatting


Bron: Wereldbank, ramingen 2004.

Wat kunnen bedrijven nog meer doen? Zij hebben in veel gevallen de kennis en middelen in huis om producenten in derdewereldlanden te helpen een onderneming te starten, om producten of logistiek te ontwikkelen, of om afzetmarkten te vinden. Om hen te helpen, kortom, om tot produceren te komen. Een voorbeeld van dit soort hulp zijn de microkredieten die Nederlandse banken verstrekken onder aanvoering van een aantal ‘ethische’ banken. ABN AMRO bank verstrekt bijvoorbeeld in Brazilië - via de dochteronderneming Banco Real - tegen een lage rente leningen van 70 tot 3350 dollar aan kleine zelfstandigen in de sloppenwijk Heliópolis in São Paulo. In India financiert ABN AMRO op deze manier projecten van plattelandsvrouwen. Het gaat om initiatieven die normaalgesproken niet op krediet hoeven te rekenen. ABN AMRO zegt hierover in het jaarverslag: ‘Microkrediet is een zakelijke manier om mensen te helpen die anders buiten de economie worden gesloten. We geloven dat deze oplossing effectiever is, voor alle betrokkenen, dan gewoon geld te schenken.’

42,3

44,6 23,2

arbeidsomstandigheden te creëren, respectvol om te gaan met natuurlijke hulpbronnen van arme landen waardoor bijvoorbeeld kinderen in ontwikkelingslanden niet op hoeven te draaien voor de wens goedkoop te produceren. Complex zijn de keuzes die bedrijven moeten maken vaak wel, zoals de koffiemarkt aantoont. Douwe Egberts zegt in zijn maatschappelijk verslag 2003: ‘Als wij een meerprijs voor koffie betalen, helpen we een aantal boeren vandaag. Maar op de lange termijn is het geen goede oplossing, omdat je de overproductie, de oorzaak van het probleem, er niet mee oplost.’

Interpolis heeft een vergelijkbaar project opgezet. Zo’n zestig vrijwilligers uit de verzekeringsbranche helpen via de Micro Association Netherlands (MIAN) met hun kennis ondernemers in Sri Lanka, Nepal en de Filippijnen bij het opzetten van microkredieten. Dit gebeurt in samenwerking met Novib en Agriterra.

14 Een project dat zich richt op het verbeteren van infrastructuur, is van Nuon, dat via de dochteronderneming Yeelen Kura in Mali zonnecollectoren levert voor de elektriciteitsvoorziening van alfabetiseringscentra, kraamklinieken en waterpompen.

Houthakkers, koffieplukkers, katoentelers, die profiteren daar meteen van. In de tweede plaats door te kiezen voor leveranciers die op een maatschappelijk verantwoorde manier produceren. Want dat is een basis voor duurzame ontwikkeling, van medewerkers en van bedrijven.

Achilleshiel Zonder meteen zelf een project op te zetten, kunnen bedrijven die producten of grondstoffen uit derdewereldlanden importeren direct bijdragen aan het bestrijden van armoede. In de eerste plaats door een redelijke prijs te betalen waarvan de betrokken producenten daadwerkelijk kunnen leven, fair trade.

Steeds meer bedrijven eisen, als onderdeel van hun eigen MVO-beleid, van hun leveranciers dat zij voldoen aan bepaalde voorwaarden. Kledingbedrijven als WE International en C&A werken aan de invoering van dit soort codes en Philips werkt aan een internationale duurzaamheidcode.

Als het al haalbaar was, zou het niet handig zijn wanneer ieder bedrijf voor zich een code invoert. Dan krijgen producenten per klant met verschillende codes te maken, wat onwerkbaar is. Daarom ligt een aanpak waarbij bedrijven uit een sector gezamenlijk een code uitwerken voor de hand. Zo werkt de textielsector aan zo’n code. De voorwaarden kunnen per sector verschillen, maar de hoofdlijnen zijn een vastgesteld minimumloon voor de werknemers, goede arbeidsvoorwaarden, een bepaald niveau van sociale voorzieningen, gelijke rechten voor mannen en vrouwen en een verbod op kinderarbeid. Een veel gebruikte gedragscode is de SA-8000.

Casper van Zijl, hoofd corporate social responsibility Ahold

‘Duurzaamheid is een zoektocht naar de juiste manier’ ‘Utz Kapeh, dat “goede koffie” betekent in één van de talen van de Maya-indianen, is opgezet door koffieproducenten in Guatemala en de Ahold-koffiebranderij. Door nauwe contacten met de koffieproducenten kenden de inkopers van de Ahold Coffee company de leef-, arbeids- en milieuomstandigheden op de koffieplantages. “Hier moeten we iets aan doen” besloten ze tijdens een bezoek ter plekke, eind jaren negentig. Maar wat? We hebben gezocht naar een oplossing die haalbaar is in de markt. Dat wil zeggen, een oplossing voor de vaak deplorabele leef- en werkcondities van de plantagearbeiders, verbetering van milieu- en kwaliteitsissues, én tegelijk een koffie die kan concurreren met de A-merken,

ook in prijs. Wij denken dat dit in potentie de manier is met het meeste effect, want dan benader je de hele markt. Maar er leiden meer wegen naar Rome. Duurzaamheid is toch een zoektocht naar de juiste manier. Om competitief te blijven hebben we alle tussenpersonen er tussenuit gehaald. Zo ontstaat een directe en langdurige relatie tussen de producenten en Ahold. Dit geeft zekerheid voor producenten en ook voor plantage arbeiders. Lange termijn contracten vereenvoudigen de toegang tot kredieten en verbeteren de kredietvoorwaarden voor de producent. Krediet is noodzakelijk om in het begin van het seizoen bijvoorbeeld zaaigoed en kunstmest te kunnen kopen.

De manier van produceren is vastgelegd in the Utz Kapehcode. Die stelt ondermeer vast dat producenten zich moeten houden aan de internationale arbeidsvoorwaarden, inclusief salaris, maar ook toegang tot gezondheidszorg moeten regelen. Ook zijn er eisen over de kwaliteit van het productieproces en ketentransparantie. Dit leidt tot een efficiëntere en milieuvriendelijkere manier van produceren. Lokale, onafhankelijke en gecertificeerde auditers controleren de koffieplantages en certificeren deze wanneer ze aan de Utz Kapeh-eisen voldoen. De Ahold Coffee Company importeert alle koffie, 15.000 ton per jaar, van Utz Kapeh-gecertificeerde

producenten. Ahold-bedrijven in Nederland, Zweden, Noorwegen, Tsjechië en de Verenigde Staten verkopen deze koffie. Utz Kapeh is een onafhankelijke NGO geworden, die de code beheert en promoot. Ook andere koffiebranders en supermarktbedrijven kunnen dus deelnemen. ‘Waar ik trots op ben, is dat je onder andere op de Albert Heijnwebsite de houdbaarheidsdatum van je pak koffie kunt intypen en zo via Utz Kapeh kunt nagaan waar de bonen vandaan komen. Dat is ook weer een vorm van transparantie.’

Mantijn van Leeuwen, projectleider Membrane Water4Life-project van DSM

‘Een filter dat sneller, meer schoon water geeft’ DSM reserveerde bij het honderdjarig bestaan vijf miljoen euro voor het Dream Action-project. Medewerkers konden ideeën indienen om de kennis en talenten van DSM in te zetten voor een goed doel. Het voorstel van Alex Vrinzen en Paul Vergossen was om met onze kennis van membranen iets te doen voor de drinkwatervoorziening. Dat kon advisering, of voorlichting zijn, maar uiteindelijk besloten we zelf een waterfilter te ontwikkelen. We werkten samen met een lokale organisatie in Bangladesh

De achilleshiel van dit soort systemen is de controle ervan. Onafhankelijke bureaus voeren de noodzakelijke controles uit, maar eenvoudig is het niet om van tientallen, soms honderden leveranciers te kunnen garanderen dat de productie maatschappelijk verantwoord is.

44.000

84.000

900.000

1.600.000

24.000

35.000

480.000

700

430.000

32.000

49.000

6.000

1.300.000

16.000

580.000

1.000.000

2.200.000

2.000.000

25.000.000

HIV/AIDS cijfers per regio

460.000

Is het aantal mensen dat honger lijdt met minstens de helft afgenomen; Krijgen alle kinderen basisonderwijs; Hebben jongens en meisjes gelijke kansen; Is de kindersterfte onder de vijf jaar met tweederde verminderd, de moedersterfte met driekwart; Is de verspreiding van AIDS en andere armoedeziekten tot staan gebracht; Is het aantal mensen dat geen toegang heeft tot veilig drinkwater en sanitaire voorzieningen gehalveerd; Is er een open en eerlijk handelssysteem en een oplossing voor het schuldenvraagstuk.

Veel bedrijven willen verder gaan dan ‘eerlijke koffie’ schenken voor medewerkers, maar zien geen directe mogelijkheden. Kansen liggen er door aan te sluiten bij projecten van NGO’s. En bedrijven die samenwerken binnen de eigen sector staan stukken sterker.

2.500.000

en we zijn ter plekke gaan kijken en luisteren wat de mensen nodig hebben. Vervolgens bouwden we tien prototypes, die vijf maanden ter plekke zijn getest. Er bestaan natuurlijk al goedkope filterapparaten, die met natuurlijke materialen werken. Dat zijn druppelfilters. Wij wilden onder druk filteren, zodat je sneller, meer schoon water kunt maken, op het moment dat je het nodig hebt, zonder het risico van langdurige opslag. Ons onder druk werkende filter gaat minder dan tien dollar kosten.

De Millenniumdoelen van de United Nations Millennium Summit in 2000. In 2015:

6.500.000

‘We zijn nu bezig de productie op te zetten van een zeer goedkoop, maar effectief waterfilter in India. We zochten een extern bedrijf, maar de directeur van een DSMfabriek in India was zo enthousiast dat we besloten hebben het daar ter plekke op te gaan zetten. Het filter zal vanaf december op non-profit basis op de markt komen en tevens zullen we de gemeenschap op en rond de fabriek ermee verblijden. We zijn bezig met Novib om met lokale partners in India het apparaat daar te verspreiden.

1.500.000

We gaan in samenwerking met Novib starten in andere landen. Ook overleggen we nu om het te combineren met het Life and Sight-project van DSM, dat op meer plekken in de wereld voorlichting geeft om blindheid door vitamine A-gebrek te voorkomen. En we proberen DSM zover te krijgen een tweede fase met ons project in te gaan. We willen hier mee door. Het is een enorme ervaring, mooi en ook heel wezenlijk werk.’

Meer weten? www.un.org Verenigde Naties www.wfp.org Over het World Food Programme. ontwikkelingssamenwerking.pagina.nl Portal voor alles wat met ontwikkelingssamenwerking te maken heeft. Niet gouvernementele organisaties (NGO’s): www.novib.nl Novib (Oxfam Nederland) www.hivos.nl Hivos www.cordaid.nl Cordaid www.oxfam.com Oxfam www.maxhavelaar.nl Max Havelaar www.tpg.com/wfp Over de samenwerking tussen TPG en het World Food Programme.

Cijfers juli 2004. Bron: UNAIDS

1.000.000

500.000 Mensen met hiv/aids

Mensen overleden aan aids in 2003

O os t-A zi ë

C ar ib en N oo M rd id -A de f n- rika O os en te n Zu id Zu oo id st - e -A n zi La ë tij ns -A m er ik a

W es t-E ur op O a os t C Eu en r tra op al a e -A n zi ë Au St s ille tra O lië ce en aa n

Af rik va a te n n de zu Sa ide ha n ra N oo rd -A m er ik a

0

Overheidssites: www.minbuza.nl Buitenlandse Zaken www.cbi.nl Centre for the Promotion of Imports from developing countries (opgezet door Buitenlandse Zaken).

16

BIODIVERSITEIT Biodiversiteit nog geen prioriteit

Volgens sommige schattingen sterft er elke zes minuten een soort uit. Daar gebeurt nog bijna niets tegen. Maar er is hoop: keurmerken nemen het op voor vis en bos.

Kapitein Iglo vreest voor zijn vissticks. Want als het zo doorgaat met de visstand, valt er voor hem straks geen cent meer te verdienen. Daarom heeft zijn werkgever Unilever vier jaar geleden samen met het Wereld Natuur Fonds de strijd aangebonden tegen de uitputting van de visgronden. Het is voorlopig een van de weinige voorbeelden van Nederlandse bedrijven die zich inzetten voor het behoud van soorten.

dat er elke twintig minuten een soort uitsterft, volgens sommige berekeningen zelfs elke zes minuten. Om het bij vis te houden: 7% van de vissoorten bestaat niet meer en 15% is overbevist en dus het verdwijnen nabij. Van de helft van de commerciële vissoorten kan echt niet meer gevangen worden dan nu al gebeurt, als we uitsterven willen voorkómen.

Doe-het-zelfzaak Korhoen, tijger, panda: alles wat aaibaar is of symbolische waarde heeft, mag rekenen op de warme belangstelling van het brede publiek. Wat minder mensen weten is

Dat het slecht gaat met het leven in zee is één van de twee dingen die glashelder vaststaat op het gebied van de biodiversiteit. Het andere is dat ontbossing een belangrijke

oorzaak is van het hoge tempo waarop soorten verdwijnen. Als het kappen op het huidige tempo doorgaat, dan zijn de oerwouden in 2025 verdwenen en al hun bewoners ook. En dat is niet niks, want bijna tweederde van alle soorten leeft in het oerwoud. Maar ook de functie van bossen als ‘longen van de wereld’ maakt het behoud van bos belangrijk. Het goede nieuws is, dat vis en bos precies de twee onderwerpen zijn waar het Nederlandse bedrijfsleven wél mee bezig is. Fout hout heeft in Nederland natuurlijk al langer de aandacht. Het FSC-keurmerk van het Forestry Stewardship Council geniet brede bekendheid en een kwart van de Nederlanders let al op dat logo bij een bezoek aan de doe-het-zelfzaak. Vorig jaar was al meer dan 10% van het in Nederland gebruikte hout FSC-hout. Hout uit goed beheerde bossen dus, waar de natuur niet onder lijdt en waar de plaatselijke bevolking een eerlijke boterham aan verdient.

De eerste partij die op grote schaal met FSChout wil gaan werken is vastgoedondernemer Bouwfonds: ze wil er 1000 woningen en 25.000 vierkante meter kantoor mee gaan neerzetten.

Visgronden Een andere bedreiging voor oerbossen is palmolie. Palmolie is een zeer voedzame en vooral goedkope olie die verwerkt wordt in margarine, frituurvet, soep, koek en chocolade. Nederland is de grootste afnemer van dit product in Europa. In Maleisië en Indonesië worden oerwouden gekapt om oliepalmplantages voor in de plaats te zetten. Op dit terrein is nog niet veel werk verzet, maar ook hier is een onafhankelijk keurmerk in de maak. Voor vis is er hoop dankzij de Marine Stewardship Council, opgericht in 2000 met geld van Unilever en het Wereld Natuur Fonds. Vis kopen met een MSC-keurmerk betekent dat de vis natuurlijk is gevangen, dat daarbij de visgronden niet vervuild of uitgeput raken en dat bijvangst - zoals dolfijnen bij tonijn zoveel mogelijk is voorkomen. Unilever wil dat op termijn al haar vis aan deze criteria voldoet.

17

Het wordt straks lastig alle keurmerken uit elkaar te houden, en te weten welk keurmerk van echte waarde is. Maar keurmerken lijken wél bij uitstek de manier om in het internationale bedrijfsleven wat te bereiken. Wie zo’n label ziet, weet wat hij koopt en het is allemaal controleerbaar. Waakhonden als Milieudefensie houden ze bovendien gratis voor de consument in de gaten. En het groeiende succes van FSC-hout laat zien dat zoiets kán werken.

Maar het is natuurlijk lang niet alles. Helaas is wat er meer kan en moet gebeuren op het gebied van biodiversiteit nog volstrekt onduidelijk. Zelfs de simpelste ecosystemen zijn zo ingewikkeld dat het biologen jaren kost om ze te doorgronden. Er kunnen kettingreacties plaatsvinden waardoor het uitsterven van een schijnbaar onschuldige soort grote gevolgen heeft. Niemand weet het nog precies.

Kinine

De Vis-A-Card van Greenpeace is ondermeer gebaseerd op gegevens uit de Goede Visgids van Stichting Noordzee: www.goedevis.nl

Wat rest is gezond verstand. Wie niet gelooft in sommetjes en theorieën kan ook gewoon zijn gezond verstand gebruiken. Een kind weet: de natuur is onze voedselbron, bossen zuiveren de lucht, grond zuivert het water. We kunnen niet zonder. Nu niet en straks niet. En denk aan voorbeelden uit het verleden, waarin de mens profiteerde van de natuur: kinine bijvoorbeeld, de grote malariabestrijder. En wat moeten we zonder penicilline? Er worden nog regelmatig kankerremmende stoffen gevonden in planten. Van de mogelijk tien miljoen soorten is pas bijna twee miljoen bekend. Wie weet welke geheimen de natuur nog voor ons in petto heeft? Reden genoeg om voorzichtig om te gaan met de soorten die we nog hebben.

Chris Dutilh, manager milieu en duurzaamheid Unilever

‘Snel alleen nog vis duurzaam vangen’

‘MVO iets voor grote bedrijven? Quatsch! Wij moeten ook gewoon een gezonde winstmarge halen. Dat is echt niet makkelijker als je een multinational bent. Wel is het zo dat wij door onze afname een stem hebben op de wereldmarkt. Dat heeft de vishandel om de hoek natuurlijk niet. Dat beseften we ons terdege toen we samen met het Wereld Natuur Fonds geld bij elkaar legden voor de oprichting van de Marine Stewardship Council, die zorgt voor het opstellen van criteria voor certi-ficering van duurzaam gevangen vis.

En invloed hebben we. Voor de vissticks van Kapitein Iglo zijn we overgestapt naar een leverancier uit Nieuw-Zeeland, toen bleek dat men in Alaska moeite had om aan de criteria te voldoen. Nu, drie jaar later, heeft Alaska ook een MSC-keurmerk verkregen, zodat we ook daarvandaan gecertificeerde vis kunnen betrekken. Het is onze intentie om uiteindelijk alleen nog maar duurzaam gevangen vis te verwerken. Helaas blijkt dat het realiseren van die intentie veel langer duurt dan het bedenken daarvan.

Bovendien is voor ons certificering niet zaligmakend. In IJsland wordt bijvoorbeeld duurzaam gevist, maar daar voelt men niets voor de kosten van certificering. Voor ons zijn certificaten dan ook geen doel op zich. Het gaat erom dat we kunnen aantonen dat onze vis duurzaam is gevangen en dat kunnen we. Waarom we het doen? Dat is vrij simpel: als we niet overgaan op duurzame vis, ís er straks geen vis meer. En verder vinden we het heel belangrijk voor onze medewerkers. Dat ze trots kunnen zijn op het bedrijf. Bovendien

vinden we dat je als A-merk een verantwoordelijkheid hebt. Maar wie denk je dat als eerste MSCkreeft verkocht? Precies: hippe restaurants in Londen. Kleine bedrijven kunnen wel degelijk het verschil maken.’

18 Wat kunnen Nederlandse bedrijven doen?

Wat doet de Nederlandse overheid?

Hun productportfolio en werkwijze onder de loep nemen Niet werken met ‘foute’ producten Op zoek naar gecertificeerde grondstoffen of zelfs meewerken aan het oprichten van een certificerend instituut Maatregelen nemen om bescherming van biodiversiteit in hun strategie en beleid op te nemen Versnippering van natuur tegengaan, in Nederland betekent dat: meewerken aan de Ecologische Hoofdstructuur

In Nederland zijn vooral de ministeries van LNV en VROM bezig met biodiversiteit. De Habitat- en de Vogelrichtlijn zijn de belangrijkste regels om soorten te beschermen. In Nederland wordt 750.000 hectare natuurgebied behouden of nieuw gevormd en op elkaar aangesloten in de Ecologische Hoofdstructuur. Verder wordt er meegedaan aan een programma Biodiversiteit Internationaal waarvan de belangrijkste doelstellingen zijn: verminderen negatieve effecten van Nederlands handelen op biodiversiteit in het buitenland, duurzaam gebruik van biodiversiteit en beschermde gebieden versterken.

Van Binnen Van Binnen bestaat tien jaar. Het is een winkel die zich specialiseert in producten die zorgen voor een ‘gezond binnenklimaat’, zoals vloeren, bedden, meubels en textiel. Voordat hij iets verkoopt, ziet eigenaar Mark van Remundt er zoveel mogelijk op toe dat elke schakel in de productieketen op een verantwoorde wijze te werk gaat. Sinds zeven jaar zit Van Binnen in de Groene Passage, een winkelcentrum aan de Rotterdamse Mariniersweg dat zich toelegt op verantwoorde producten.

Meer weten?

André de Boer, directeur Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen

‘Niet-duurzaam, illegaal hout verpest de markt’ ‘Onze vereniging stimuleert de handel in duurzaam hout. Daarbij hebben we met meer rekening te houden dan het milieu alleen. Hout moet niet alleen gekapt worden in duurzaam beheerde bossen, maar de arbeidsomstandigheden van de houthakkers moeten ook goed zijn. Onze prioriteit ligt op dit moment bij legaal hout. Met duurzaam geproduceerd hout moeten we uitkijken. Een kwart van de Nederlanders let al op het FSC-keurmerk als ze hout voor hun kozijnen gaan kopen. Dat is heel goed. Maar het hout moet ook geleverd kunnen worden.

Daarom zijn we niet alleen maar blij met grote bouwondernemingen die op FSC-hout zeggen over te gaan. Ze moeten dat wel waarmaken. Wat we helemaal niet kunnen gebruiken is frustratie bij consumenten. Daarom zijn wij voorzichtig. We moeten geen illusies koesteren over wat er op korte termijn bereikbaar is, vooral in tropische landen. Natuurlijk wil ieder bonafide bedrijf over op legaal hout, maar het is heel moeilijk te controleren. Wat het nog lastiger maakt is dat Nederland samen met Engeland voorloper is op dit gebied. Zo lang een land als

Duitsland niet meedoet, zijn we een druppel op de gloeiende plaat. We zijn dus erg bezig om de Europese koepelorganisatie voor houtondernemingen te overtuigen dat zij hetzelfde moeten gaan doen. Argumenten genoeg. Ecologische, maar ook economische: goedkoop, niet-duurzaam illegaal hout verpest de markt. ‘Het is wel belangrijk dat de consument dit hout wil kopen. Want wij kunnen wel op ons eigen houtje de wereld willen verbeteren, maar dan raakt wel het tempo eruit.’

www.rivm.nl Rijksinstituut voor volksgezondheid en milieu www.minlnv.nl Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit www.vrom.nl www.oneworld.nl Informatiepunt over internationale samenwerking, mensenrechten en het milieu. www.vvnh.nl Vereniging Van Nederlandse Houtondernemingen www.unilever.nl www.duurzamebedrijventerreinen.nl www.beco.nl Milieu-adviesbureau www.wnf.nl Wereld Natuur Fonds

19

CONCURRENTIEKRACHT Duurzaam concurrerend Nederland

Nederland verliest zijn concurrentiekracht. Overheid en bedrijfsleven gaan nu oorzaken te lijf. Ze jagen innovatie en onderzoek aan en bestrijden onderwijsachterstanden, files en fraude.

Eerst was hij de motor van groei en welvaart. Nu staat hij diezelfde groei in de weg: de auto. Letterlijk. In Nederland rijden er te veel. Althans, meer dan onze wegen aankunnen. De schadepost in Nederland als gevolg van files bedraagt in 2004 950 miljoen euro, becijferden onderzoekers van verladers en vervoersorganisaties TLN en EVO. De maatschappelijke kosten vanwege schadelijke uitlaatgassen en geluid niet meegerekend. De hoge ‘filekosten’ en slechte bereikbaarheid van Nederlandse steden brengen de Nederlandse concurrentiepositie in gevaar. Zwitserse onderzoekers van de managementopleiding IMD plaatsten

Nederland op hun jaarlijkse ranglijst van concurrerende economieën op de vijftiende plaats, twee plaatsen lager dan een jaar eerder. Ander Zwitsers onderzoek van het World Economic Forum (WEF) bedeelde Nederland op een vergelijkbare lijst met een twaalfde plek, terwijl Nederland op die lijst in 2001 nog derde stond.

Open economie Wie aan concurrentiekracht inboet, zal moeten bloeden, voorspellen economen: lagere economische groei, banenverlies, een onbetaalbaar stelsel voor sociale zekerheid en nog meer achterstanden in onderwijs en

onderzoek. Het zijn gevaren, die voor de gehele Europese Unie op de loer liggen. Daarom namen de EU-landen zich voor tijdens de top van Lissabon in 2000 hun concurrerend vermogen te versterken. Met als doel om uiterlijk 2010 zichzelf de meeste competitieve en duurzame kenniseconomie van de wereld te mogen noemen. Concurrentiekracht is voor de open Nederlandse economie extra urgent. Zo’n 61% van het nationaal inkomen wordt via export verdiend. Het kan dus fors in inkomen gaan schelen wanneer onze producten en diensten minder aantrekkelijk worden voor het buitenland. De oorzaken van het verlies aan concurrentiekracht van Nederland zijn divers: te weinig innovatieve producten, te dure productie of onvoldoende vertrouwen in het investeringsklimaat. Als die analyse klopt, liggen oplossingen voor de hand. Meer geld spenderen aan factoren die innovatie

Bruto binnenlands product (mp) Volume, t.o.v. zelfde periode vorig jaar.

Consumentenvertrouwen, economisch klimaat en koopbereidheid.

5

40

4

3

2

1

Bron: CBS, 2004.

% 0

-1

-2

Gem. saldo pos. en neg. antw.

30 20 10 0 -10 Bron: CBS, 2004.

20

-20 -30

bevorderen bijvoorbeeld. Of kosten besparen door intensievere productiemethoden, het beheersen van de loonkosten en bijvoorbeeld het terugdringen van de kosten ten gevolge van files. De overheid kan een betrouwbaarder investeringsklimaat scheppen, wat betekent: aandacht voor het voorkomen van fraude en corruptie, het stimuleren van ondernemerschap en niet steeds nieuwe wetten en regels maken.

Prijzenoorlog De samenhang tussen concurrentie-

ja n 19 uar i 9 se 7 m pt ei 19 em 98 be ja r n 19 1 ua 98 99 ri se 8 m p e 19 tem i 99 be ja r nu 19 1 a 99 99 ri se 9 m pt ei e 20 m 00 be ja r n 20 2 ua 00 00 ri se 0 m p e 20 tem i 01 be ja r n 20 2 ua 01 00 ri se 1 m pt ei 20 em 02 be ja r n 20 2 ua 02 00 ri se 2 m pt ei 20 em 03 be ja r n 20 2 ua 03 00 ri se 3 m p e 20 tem i 04 be ja r nu 20 2 a 04 00 ri se 4 m pt ei em be r

97

97

19

19

kw 2 ar 00 ta 4 al kw 2 ar 00 ta 4 al 2e

20 03

1e

kw 2 ar 00 ta 3 al 4e kw 2 ar 00 ta 3 al

20 02

3e

20 01

20 00

19 99

19 98

19 97

19 96

-40

kracht en MVO is complex. Dat is de reden dat de klankbordgroep van MVO Nederland bij het opstellen van de MVO-agenda verdeeld reageerde op juist de vraagstukken die met concurrentiekracht te maken hebben. Opvallend verschil: de overheidsdeelnemers en de leden met een bedrijfsachtergrond kennen concurrentiekracht de hoogste prioriteit toe, de deelnemers vanuit maatschappelijke organisaties de laagste. Aan de ene kant kan concurrentiekracht betekenen dat mensen worden gestimuleerd tot innovatie en daarmee tot het

vinden van oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. Bovendien kan concurrentiekracht ervoor zorgen dat diezelfde oplossingen ook te bekostigen zijn. Maar aan de andere kant kan concurrentie MVO ook onder druk zetten. Veel maatschappelijke organisaties stellen dat de prijzenoorlog in de supermarkten ten nadele komt van goede arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden van de werknemers. Iemand moet de korting aan de consument betalen. En de grootgrutters zullen zeker ook de leveranciers onder druk zetten om goedkoper te

Atos Origin Nederland Jeannne Bennenbroek, manager vervoer en mobiliteit

‘Leasewagen is niet meer zo heilig’ ‘Meer dan de helft van onze medewerkers is dagelijks op stap voor de klant. Hun mobiliteit is erg belangrijk voor ons. Die groep willen we dus zo efficiënt mogelijk laten reizen. Tot vijf jaar geleden gebeurde dat automatisch met de leaseauto. Toen vingen we de eerste signalen op dat de leasewagen niet meer zo heilig was. Er was behoefte aan alternatieven, bleek uit onderzoek. De regeling voor alternatief vervoer werkt zo: collega’s die niet voor de leaseauto kiezen, krijgen een vrij besteedbaar bedrag, afhankelijk van de

salarishoogte. Daarmee kunnen ze hun vervoerskosten betalen. Je kiest de vervoersvorm zelf: openbaar vervoer, taxiritten, incidenteel gebruik eigen auto, een huurauto of een combinatie hiervan. Wie een goedkope reisvorm kiest houdt een bedrag over, dat we bruto uitbetalen aan de medewerker. ‘Mobiele’ medewerkers Medewerkers die naar klanten op weg zijn, kunnen zelf voor de meest efficiënte manier van reizen kiezen, is de gedachte achter onze regeling. We dringen geen leaseauto op, maar

ontmoedigen gebruik ervan evenmin. Een paar honderd deelnemers - ik weet het eerlijk gezegd niet precies - doen mee met de regeling voor alternatief vervoer. Mij gaat het niet om de hoogte van dat aantal, maar om het feit of onze medewerkers tevreden zijn over onze vervoersregelingen. En dat laatste is het geval. Overigens stimuleren we niet het autogebruik van onze medewerkers die dagelijks op kantoor zitten. Atos Origin moest als gevolg van de door de overheid opgelegde beperkte parkeernorm

bij onze kantoren een streng parkeerbeleid voeren. Het beperkte aantal plaatsen is grotendeels gereserveerd voor de medewerkers die naar klanten gaan. Is het terrein vol, dan moet je elders een plek zoeken. Hier staat tegenover dat medewerkers op kantoor, die met de fiets of het openbaar vervoer komen, al hun woonwerkvervoerskosten betaald krijgen.’

leveren, wat uiteindelijk weer negatief kan uitpakken voor zaken als milieuzorg en faire prijzen voor producenten. De boer is de dupe. En dan is er nog het internationale perspectief. De Wereld Handels Organisatie (WTO) maakte in juli 2004 afspraken om een groot aantal van de wereldwijde handelsbelemmeringen de komende jaren op te heffen. Maar ook daarvan zijn de consequenties niet eenduidig. De consument lijkt goed af te zijn met goedkopere producten en diensten, want er komt tenslotte meer concurrentie voor Nederlandse producenten. Maar als je zonder werk zit, omdat lagelonenlanden aantrekkelijker vestigingsplaatsen bieden voor fabrieken, schiet het ook niet op. Duidelijk is dat producten daar geproduceerd zullen worden waar dat het goedkoopst kan. Dit proces is in volle gang. Bij al deze ontwikkelingen staat de korte termijn vaak haaks op de lange termijn. Meer concurrentie zet individuen en afzonderlijke bedrijven op de korte termijn onder druk, maar leidt op de lange termijn tot innovatie. Dit neemt niet weg dat de schadelijke effecten die individuen op korte termijn treffen wel serieus genomen moeten worden.

Finnen innoveren West-Europese landen voelen ondertussen de hete adem in de nek van opkomende economieën als China, India, Rusland en Taiwan, blijkt uit de Zwitserse ranglijstjes. En daar is een verklaring voor volgens Stephane Garelli, hoogleraar aan het IMD. ‘Geen honger naar succes’, verwijt hij West-Europese landen. Hij maant ze tevens hun economieën intelligenter in te richten. Een voorbeeld is Finland, dat op beide lijsten hoger staat dan Nederland, op de ranglijst van het WEF zelfs op één. Volgens de onderzoekers van het WEF werken in Finland bedrijven, universiteiten en Finse overheid goed samen. De Finnen scoren goed op het gebied van innovatie en spenderen veel geld aan onderzoek en ontwikkeling. Dat laatste kan niet gezegd worden van Nederland. Het zal vooral in de dienstensector in de buidel moeten tasten. Die sector trekt traditioneel weinig geld uit voor onderzoek en ontwikkeling. In 2010 willen de EU-landen dat 3% van het Bruto Binnenlandse Product bestaat uit investeringen in onderzoek en ontwikkeling en innovatie. Tweederde van deze investering moet komen uit de particuliere sector. Ter vergelijking: in 2000 was het aandeel R&D-uitgaven in Nederland 1,9% van het BBP.

21

Ondernemingsklimaat Land Het starten van een bedrijf Aantal procedures Tijd, in dagen Kosten als % van het inkomen per hoofd Minimum benodigd kapitaal als % van het inkomen per hoofd Het aantrekken en ontslaan van personeel Moeilijkheidsgraad van het aantrekken van personeel, index 0-100 Rigiditeit kantooruren, index 0-100 Moeilijkheidsgraad om personeel te ontslaan, index 1-100 Rigiditeit van arbeidsvoorwaarden, index 1-100 Ontslagkosten, in weken Het registreren van eigendom Aantal procedures Tijd, in dagen Kosten, als % van de waarde Het verkrijgen van krediet Kosten voor de zekerheidstelling, als % van het inkomen per hoofd Juridische rechten, index 1-10 Kredietinformatie, index 0-6 Bereik openbare registratie, aantal registraties van leningen per 1000 volwassenen Bereik registratie van leningen bij private organisaties, aantal registraties per 1000 volwassenen Bescherming van de investeerders Openbaarheid bedrijfsinformatie, index 0-7 Afdwingbaarheid contracten Aantal procedures Tijd, in dagen Kosten, % van de vordering Bedrijfsbeëindiging Tijd, in jaren Kosten, als % van de waarde van de onderneming % van de waarde die terug verkregen wordt

Nederland

België

Duitsland

Frankrijk

VK

VS

7 11 13,2

4 34 11,3

9 45 5,9

7 8 1,1

6 18 0,9

5 5 0,6

66,2

14,1

48,8

0

0

0

28

11

44

78

11

0

60 40

40 10

80 40

80 40

40 10

0 10

43

20

66

55

20

3

16

8

133

80

25

8

4 5 6,4

2 132 12,8

10 193 5,8

4 41 4,2

2 21 4,1

4 12 0,5

0

6,4

0,5

0

0,1

0,1

9 5

7 6

3 3

8 6

10 6

7 6

0

533

17

6

0

0

645

0

0

856

1000

1000

5

4

5

6

7

7

22 48 17,1

27 112 6,2

26 184 10,5

21 75 11,7

14 288 15,7

17 250 7,5

1,7 1

0,9 4

1,2 8

1,9 8

1 6

3 8

86,2

86,2

50,3

46,6

85,8

68,2

Bron: Doing Business, 2005; Wereldbank.

Kennisbonnen Het recent opgerichte Innovatieplatform lijkt zich terdege te realiseren dat het MKB in die vernieuwing van producten en processen veel kan winnen. Het innovatieadviesorgaan voor de regering bedacht de innovatievouchers of kennisbonnen voor MKB-bedrijven. Het werkt als bij een boekenbon. Bedrijven kopen met de bon kennis of onderzoek bij universiteiten, hogescholen of TNO, die op hun beurt de bon verzilveren bij SenterNovem. Minister Brinkhorst van Economische Zaken reikte op 29 september 2004 de eerste vier van de honderd vouchers uit aan MKB-bedrijven, die met deze proef meedoen. Daarbovenop trekt het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap zes miljoen euro uit voor kenniscirculatie en innovatie in het midden- en kleinbedrijf. De Stichting Innovatie Alliantie beheert het geld en roept sinds begin oktober ondernemers op zich te melden met hun plannen.

Innovatie en maatschappelijk verantwoord ondernemen lijken hand in hand te gaan. Bedrijven die oog hebben voor de maatschappelijke vraagstukken, en in staat zijn daarop in te spelen, zijn vaak ook de bedrijven waar de innovatie vandaan komt. Waar conservatieve bedrijven wachten totdat problemen escaleren en de wal het schip moet keren, herkennen de meer innovatieve bedrijven de maatschappelijke noden en vinden daarop een antwoord. Achmea biedt haar klanten, bedrijven en particulier verzekerden via fitnesscentra de mogelijkheid om bewust met hun gezondheid om te gaan om zo het ziekteverzuim of uitval maar ook een beroep op de verzekeringspolis te voorkomen. TPG, het moederconcern van TPG Post, en het World Food Programme (WFP) van de Verenigde Naties werken samen in projecten ter bestrijding van armoede en honger in de wereld. Dit draagt bij aan de oplossing van een groot maatschappelijk vraagstuk, maar betekent ook dat TPG zich op de kaart zet als

22 Staatssecretaris Van Gennip:

‘Lef tonen’ wereldwijd logistiek bedrijf. De Groene Kamer is een goed voorbeeld van een MKB-bedrijf dat door innovatief te werken haar kansen pakt op het gebied van MVO. Doel van dit project is het veranderen van tuincentra in MVO-bedrijven, waar mensen wat kunnen leren over de natuur. Op deze wijze behouden tuincentra hun bestaansrecht in landelijke gebieden. Het is de bedoeling dat er op de boerderij een duurzaam tuincentrum zal ontstaan, met in de directe nabijheid een centrum met allemaal duurzame winkels. Kortom, allemaal bedrijven die kansen zien in maatschappelijke vraagstukken en vervolgens innovatieve oplossingen in de markt zetten. ‘Een noodzakelijke en urgente strategie, maar wel één die op meer dan één pijler moet blijven rusten’, schrijft Pieter van Geel, staatssecretaris Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, deze zomer in het Het Financieele Dagblad. Hij zoekt naar ‘slimme producten en processen die de milieudruk verminderen en tegelijkertijd pure bedrijfswinst opleveren.’ Volgens Van Geel kun je op deze manier concurrentiekracht versterken en duurzaam groeien, terwijl ook het milieu in de winst deelt. Met zijn collega’s van de EU kwam hij deze zomer overeen om milieuvriendelijke innovaties te stimuleren. Door fiscale voordelen in het vooruitzicht te stellen en door als overheid innovatieve producten in te kopen. De EU-landen hopen zo innovatieve producten sneller op de markt te krijgen.

‘Innovatie is alleen mogelijk in een cultuur waarin men risico durft te nemen.’ Aan het woord is Karien van Gennip, staatssecretaris van Economische Zaken in een toespraak voor studenten aan de Technische Universiteit Eindhoven. ‘Op ondernemingszin scoren we echter niet zo hoog. Twee van de drie Nederlanders staan positief tegenover het starten van een eigen bedrijf. Maar dit wordt niet omgezet in daden: slechts één op de twintig Nederlanders denkt erover om een eigen bedrijf te beginnen, een van de laagste scores binnen de OESO. De Nederlandse cultuur is helaas vaak risico-mijdend. Lef en uitblinken worden ook nauwelijks beloond. Dat is lastig. Want als je een eigen bedrijf begint, komt het bij uitstek aan op lef tonen en durven uitblinken. Iets nieuws durven ondernemen betekent ook dat je moet accepteren dat het ook fout kan gaan’, aldus de staatssecretaris.

Rode draad: de leerling moet er iets aan hebben. Dat leidt tot nieuwe beroepsspecialisaties zoals in het Commanderij College in Gemert. Daar kunnen leerlingen binnenkort een certificaat ‘medewerker verpakking voedingsindustrie’ halen. Ondernemers in en rondom Helmond tipten de school over de behoefte aan verpakkingsmedewerkers in de voedingsmiddelenindustrie, die laaggeschoold personeel met specifieke kennis ontbeert. In de gemeente Venray hadden de fietsenmakers het zo druk dat ze amper aan de vraag konden voldoen. Leerlingen van het Raayland College, een praktijkschool, schieten nu te hulp en leren en passant het vak bij de plaatselijke fietsenmaker.

Trappers Of de toegenomen vraag naar fietsen in Venray samenhangt met de hernieuwde populariteit van de fiets is niet gezegd. Wel blijkt dat een op de tien bedrijven in Nederland het fietsen bevordert met een

fiets-privé-plan. Om autogebruik te ontmoedigen en de werknemer in beweging te krijgen. De overheid betaalt mee. Maar een financiële prikkel alleen is niet genoeg, redeneert het bedrijf Fietsmobiliteit. Het bedacht met steun van het ministerie van Verkeer en Waterstaat de zogeheten Trappers. Een soort Fietsmiles, die werknemers verdienen als ze fietskilometers maken. De Trappers zijn in te wisselen tegen cadeaus als een mp3-speler of een toegangskaartje voor safaripark Beekse Bergen. Bij inmiddels zo’n tien organisaties sparen ongeveer duizend medewerkers fietskilometers. Deelname aan Trappers scheelt het Academisch Ziekenhuis Maastricht 1500 euro per deelnemer per jaar aan kosten als parkeren en ziekteverzuim. De snelwegen zijn er in elk geval mee gebaat. Om de meeste files in Nederland te laten verdwijnen hoeft maar 5% van de automobilisten de auto in te ruilen voor een ander vervoersmiddel, blijkt uit onderzoek.

Fietsenmakers Om het potentieel van innovatieve kracht volledig te benutten, zullen in Nederland de onderwijsachterstanden moeten worden ingelopen. Uit een door het ministerie van OCW uitgevoerde vergelijkende studie in Europa, blijkt dat in Nederland in 2000 van de jongeren tot 22 jaar 73% een diploma van het hoger secundair onderwijs op zak heeft: havo, vwo, mbo2. Drie procent minder dan het EU-gemiddelde. Koploper in deze vergelijking: Finland met 90% 22-jarigen met een diploma. Het ministerie trok eind 2003 9,2 miljoen euro extra uit voor vmbo’s en praktijkscholen, die nieuwe wegen bewandelen.

Totale vervoersprestatie van de Nederlandse bevolking Regio: Nederland Perioden

Totale vervoersprestatie

Auto Auto (bestuurder) (passagier)

Trein

Bus/tram/ metro

mld km 1992 175,2 79,2 49,9 14,3 1993 171,1 77,0 49,1 13,7 1994 172,9 76,7 52,1 12,8 1995 176,0 80,1 51,3 13,0 1996 176,7 81,4 51,3 13,1 1997 183,2 83,1 53,4 14,2 1998 182,8 85,0 52,1 14,9 1999 186,6 88,4 52,9 15,0 2000 186,6 89,1 52,0 15,4 2001 187,6 90,2 51,4 15,5 2002 189,3 91,9 52,3 15,5 2003 190,9 92,9 53,2 14,5 Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen 2004.

8,8 8,7 8,1 8,0 7,9 8,0 7,8 7,5 7,5 7,6 7,2 6,6

Brom-/ snorfiets

Fiets

Lopen

Overige vervoersprestatie

1,0 1,1 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,1 1,0 0,9 0,9 0,9

13,3 13,0 13,4 13,7 12,9 13,9 13,0 13,1 13,1 13,1 13,0 13,9

4,0 4,0 4,2 4,1 4,1 4,1 4,0 3,9 3,9 4,0 4,0 3,9

4,8 4,5 4,7 4,8 4,9 5,5 5,0 4,7 4,6 4,8 4,6 5,1

23 Files bespieden Files raken bedrijven rechtstreeks in de portemonnee en bedreigen de motivatie van medewerkers. Bedrijven realiseren zich die gevaren en stimuleren manieren om de druk op de Nederlandse snelwegen te verlichten. Bijvoorbeeld door met meerdere mensen de auto te delen. Een meereizende partner is te vinden op het digitale carpoolplein van het bedrijfsterrein van Rijnsweerd. Deze site www.bereikbaarutrecht.nl, met aparte pagina’s voor bedrijfsterreinen in de regio Utrecht is een initiatief van het lokale bedrijfsleven en heeft meerdere mogelijkheden. Je vindt er informatie over openbaar vervoer. Werknemers in de buurt van Amersfoort kunnen dankzij webcams files op de toegangswegen naar de snelweg bespieden op de internetsite. Staat er een file, dan werken ze iets langer door. Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) adviseerde minister Peijs van Verkeer en Waterstaat daarnaast de files te bestrijden met flexibele openings- en sluitingstijden en werktijden. Onderzoek van het SCP toont aan dat woon-werkverkeer in de ochtend- en avondspits vaker samenvalt met huishoudelijk en vrijetijdsverkeer op doordeweekse dagen. Eigenlijk kan tegenwoordig iedere ‘mobiele’ werknemer dankzij technische vernieuwingen als UMTS praktisch op elke plek in Nederland aan de slag.

Fraude De 950 miljoen euro die het fileprobleem Nederland kost, lijkt maar een fractie van de kosten in Nederland als gevolg van fraude. Namelijk tussen de tien tot twintig miljard euro, berekende Deloitte & Touche. Nooit meer Enron, Ahold en de Bouwfraude, moet ondernemend Nederland gedacht hebben toen het de code Tabaksblat omarmde. Fraude leidt tot een verlies van vertrouwen in de grondslagen van het maatschappelijk verkeer, met directe economische schade tot gevolg. Van de beursgenoteerde ondernemingen in Nederland heeft 93 procent voldaan aan de vereiste van aanwezigheid van een hoofdstuk over corporate governance in het jaarverslag. 81 Procent van de

vennootschappen besprak het onderwerp tijdens de aandeelhoudersvergaderingen, blijkt uit onderzoek van oktober dit jaar. Toch lijkt dit heilige vuur enigszins gedoofd, nu ondernemingen de nieuwe corporate governance codes en regels uitvoeren. ‘Met Tabaksblat verkopen we geen kubieke meter zand extra’, zegt bestuursvoorzitter Rob van Gelder van Boskalis onlangs in Het Financieele Dagblad. Meer van zijn collega’s vrezen dat regels van bovenaf het ondernemerschap in de kiem smoren. De regels zouden maar de aandacht afleiden van wat zij zien als werkelijke bedreigingen voor de concurrentiekracht, zoals een gebrek aan innovatie. Bestuursvoorzitter Peter Kortenhorst van Connexxion ziet dat in deze speciale editie van het dagblad anders. Hij zegt dat de aandeelhouder de waarde van zijn aandelen ziet stijgen als het bedrijf laat zien dat er ‘geen lijken in de kast’ zijn. ‘De opbrengst daarvan is vele malen groter dan de investering die we nu doen.’

Intratuin Rosmalen Intratuin Rosmalen loopt voorop op het gebied van duurzaamheid. Klanten kunnen kiezen uit een assortiment van duurzame en milieuvriendelijke producten, dat ook actief wordt aangeprezen. Op een milieustation kunnen bezoekers hun afval inleveren. Zij kunnen ook meedoen aan workshops over het nut van duurzame producten en keurmerken. Bovendien koopt het bedrijf kritisch in. Zo is Intratuin Rosmalen een van de grootste afnemers van Ecostyle. Er blijft wel een keuze voor de consument, ook minder duurzame, goedkopere producten worden aangeboden. In 2002 won Intratuin Rosmalen de BOV-prijs voor innovatief ondernemerschap, uitgereikt door de Junior Kamer Den Bosch. Er werken ruim 100 werknemers.

Meer weten? IMD: Zwitsers onderwijs- en onderzoeksinstituut voor management. Neemt jaarlijks de concurrentiekracht van landen onder de loep in het World Competitiveness Yearbook. Zie www.imd.ch/wcy World Economic Forum (WEF): Wereldwijde netwerkorganisatie van het bedrijfsleven, gevestigd in Zwitserland. Publiceert jaarlijks het Global Competitiveness Report. Op het moment van schrijven van dit artikel was de editie 2004-2005 nog niet uit. Zie hiervoor www.weforum.org Innovatieplatform: Ideeënmachine voor de overheid. Jaagt innovatie aan in Nederland. www.innovatieplatform.nl SenterNovem: Voert voor de overheid regelingen uit op het gebied van innovatie, energie, klimaat en leefomgeving. www.senternovem.nl Stichting Innovatie Alliantie: Bevordert kenniscirculatie en innovatie in het midden- en kleinbedrijf. Een initiatief van MKB-Nederland, de HBO-raad, TNO, het Telematica Instituut en Syntens. www.innovatie-alliantie.nl EU-benchmark Onderwijs: Onderzoek, in opdracht van de EU-landen, dat de prestaties in onderwijsland tussen de landen volgt en vergelijkt. www.minocw.nl Trappers: Commercieel initiatief voor bedrijven en organisaties, die medewerkers willen verleiden de fiets te pakken naar het werk. www.trappers.net VenM: Non-profit adviesbureau, helpt overheden en bedrijfsleven in Midden-Nederland oplossingen bedenken voor vervoersproblemen. Het maakt met het lokale bedrijfsleven de site www.bereikbaarutrecht.nl www.venmadvies.nl Carpoolplein: Website waar carpoolers in Nederland een medereiziger kunnen zoeken. www.minvenw.nl/dgp/algemeen/carpool Code Tabaksblat: Geeft beursgenoteerde ondernemingen in Nederland een handreiking voor verantwoord bestuur. De code (van eind 2003) is te downloaden op www.corpgov.nl Netherlands Institute for Corporate Governance (NICG): Kenniscentrum van wetenschap en bedrijfsleven voor vraagstukken over corporate governance. Het instituut onderzocht samen met de Nederlandse Corporate Governance Stichting (NCGS) in hoeverre beursgenoteerde bedrijven de code naleven. Het rapport is te krijgen op www.nicg.nl

24

ARBEIDSPARTICIPATIE Alliantie van noodzaak en pragmatisme

Meer ouderen, meer allochtonen, meer arbeidsongeschikten en meer vrouwen willen aan de slag op de arbeidsmarkt. Bedrijven en organisaties kunnen daar hun voordeel mee doen.

Allochtonen nooit negeren. Het zijn potentiële klanten. Zo verwoordt George Chuzischvili van Rabobank Nederland in het FNV-rapport ‘Perspectief op werk, Werk met perspectief’ de economische noodzaak voor bedrijven om meer allochtonen in dienst te nemen. Dan weet je namelijk wie je afnemers zijn, is feitelijk zijn adagium. Dat in 2015 het aantal niet-westerse allochtonen zo’n twintig procent van de bevolking bedraagt, maakt dat argument alleen maar zwaarder.

schrijven deze redenering niet alleen in woorden maar ook in daden. Verbetering van hun wervings- en personeelsbeleid, training van personeelsfunctionarissen en traineeprogramma’s voor hoger opgeleide allochtonen moeten dubbel voordeel opleveren. Bedrijven maken gebruik van de kennis van allochtone medewerkers om hun producten beter op de markt af te stemmen, en minderheden op de arbeidsmarkt zullen sneller voor een etnisch gevarieerde werkomgeving kiezen.

De 115 Nederlandse bedrijven die sinds juni 2000 het Raamconvenant Grote Ondernemingen ondertekend hebben, onder-

Ervaren senioren Wat voor allochtonen geldt, telt ook voor de razendsnel groeiende groep ouderen

van de naoorlogse geboortegolfgeneratie. Zij moeten straks langer aan het werk blijven om de druk op de sociale zekerheid te verlichten. Juist deze ervaren werknemers kunnen een groeiende markt van oudere consumenten beter bedienen, redeneert de TaskForce Ouderen & Arbeid. Een bedrijf dat dit goed begrepen heeft, is MicroTec, dat computers door en voor ervaren senioren verkoopt. De klantrelatie onder ervaren mensen is hecht, geldt als de leidende gedachte achter deze constructie. Ook stelt het bedrijf innovatie georiënteerde, gemengde teams samen, met daarin ouderen, vrouwen en allochtonen. De teamleden staan open voor elkaars achtergronden en ervaring. De inbreng van alle leden is gelijkwaardig. Midlife, ‘de eerste Nederlandse vacaturebank voor 50-plussers op zoek naar werk’, buit kwaliteiten als ervaring en

25

Aandeel werknemers in Nederland naar land van herkomst; 15 tot 65 jarigen, 2001 Autochtoon (alle generaties) Westers allochtoon Turkije Marokko Suriname Nederlandse Antillen en Aruba Irak Herkomst

betrouwbaarheid uit om meer senioren aan het werk te helpen. Want het werven en opleiden van schoolverlaters en juniormedewerkers kost veel geld. En hoe lang kan je ze vasthouden? Een vijftigplusser gaat tenminste niet snel job-hoppen, brengt een enorme hoeveelheid kennis mee en is de ideale kennisbron voor juniormedewerkers, redeneert Midlife.

Afghanistan China Iran Somalië Kaapverdië

Verschillen benutten Uit de laatste kwartaalcijfers van het CBS blijkt dat Nederland een arbeidsparticipatie kent van 64 procent. Groei van dat percentage is nodig omdat het een motor is van de Nederlandse welvaart en een garantie dat de druk op ons sociale zekerheidsstelsel in de toekomst niet te groot wordt. Die extra procenten moeten voornamelijk van ouderen en laaggeschoolde allochtonen komen. Dat zijn immers groepen die onevenredig vertegenwoordigd zijn in de beroepsbevolking, constateert de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Maar voor deze groepen blaast de wind helaas in het gezicht en niet in de rug. Voor ouderen omdat economische tegenwind bedrijven gevoeliger maakt voor het kostenaspect. Een ervaren medewerker is dan al gauw te duur. Voor laaggeschoolden omdat het aandeel laaggeschoolde arbeid trendmatig zal afnemen, is de verwachting. Daarentegen hebben vrouwen, ook onevenredig vertegenwoordigd, wel de wind in de rug. Bij hen ligt de participatiegraad rond vijftig procent, en dat aantal zal toenemen nu het opleidingsverschil in vergelijking met mannen bij elke leeftijdscategorie verder afneemt. Probleem is dan ook niet zozeer dat vrouwen slechter aan het werk kunnen komen dan mannen (in augustus was 7,1 procent van de vrouwen werkloos, tegen 5,6 procent van de mannen, meldt het CBS). Belangrijker is dat vrouwen nog zwaar ondervertegenwoordigd zijn in bestuurlijke en hogere functies in Nederland. Zo bleek uit een rapport van 2002 dat werd geschreven voor het het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid dat het aandeel vrouwen in de werkende bevolking gemiddeld ongeveer 44% is, maar dat dit aandeel afneemt van ongeveer 60% in de

Ghana Egypte Hongkong Filippijnen Ethiopië Overig niet-westers allochtoon 0 1e generatie

10

2e generatie

20 30 40 50 60 percentage werknemers (%)

70

80

Bron: CBS laagste salarisgroepen tot minder dan 20% in de hoogste salarisgroepen. Op het allerhoogste niveau treedt een scherpe knik op. Vrouwen zijn dus sterk ondervertegenwoordigd in de hogere functies en dan met name in de absolute topfuncties. Zonde, want je mist talent, redeneert bestuursvoorzitter Frank Meysman van Sara Lee/DE. Daarom is het in dit bedrijf bijvoorbeeld mogelijk om deeltijdwerk te verrichten, zelfs op zware managementfuncties. Shell zit op dezelfde lijn, en wil het aandeel vrouwen in de hoogste managementposities binnen vijf jaar tijd optrekken van de huidige acht naar minstens twintig procent. Shell ondersteunt dat onder meer met voorzieningen voor kinderopvang en arbeidstijd-

verkorting. Bovendien is het bereid om de werkuren aan te passen van mannen en vrouwen met jonge kinderen. Enkele topondernemers riepen in 2002 de ‘Diversity Award’ in het leven. Om veel méér Nederlandse bedrijven het - vaak genoemde - ‘glazen plafond’ van onzichtbare barrières voor carrièrevrouwen stuk te laten slaan. De prijs komt toe aan bedrijven ‘die verschillen niet als een probleem zien, maar juist weten te benutten’. Won Shell deze award in 2003, het jaar daarvoor was de prijs voor Delta Lloyd. Kinderopvangregeling, ruimere verlofregelingen, mogelijkheden voor loopbaanonderbreking en individualisering van loopbaanpatronen zijn zoal de instrumenten die zij inzetten.

Aandeel vrouwelijke managers per sector en per bedrijfstak Sector

Bedrijfstak

Profit

Landbouw en visserij Industrie en bouwnijverheid Commerciële dienstverlening Niet commerciële dienstverlening Onderwijs Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur en overige dienstverlening Openbaar bestuur

Non-profit

Overheid

Aandeel vrouwen

Aandeel vrouwen met een hogere opleiding

Aandeel vrouwelijke managers

27% 17% 38% 61% 54% 79% 53% 37%

13% 16% 26% 53% 55% 64% 44% 36%

17% 5% 17% 37% 28% 54% 38% 23%

Bron: CBS, Enquête beroepsbevolking 2002; Emancipatiemonitor 2002.

26 Callcenters ‘Verschillen benutten’ is ook de achterliggende gedachte waarmee callcentra in Amsterdam, Zoetermeer en Veenendaal blinden en slechtzienden in dienst nemen. Zij staan bij deze werkgevers bekend als zeer betrouwbare en betrokken medewerkers. Ook Talant Heerenveen koppelt een ideologisch aan een economisch motief door bewust arbeidsongeschikten en ‘moeilijk bemiddelbaren’ in dienst te nemen. De lokale supermarkt kan zo blijven bestaan, en een kwetsbare groep krijgt een kans. Supermarkt C1000 Peek uit Delft doet min of meer hetzelfde, maar dan met dertig schoolverlaters. Zij krijgen van het concern een beroepsbegeleidende leerweg, een combinatie van school en praktijk.

Toch kunnen dit soort initiatieven niet voorkomen dat ook de positie van arbeidsongeschikten en jongeren (licht) verslechtert. Zo is het aantal arbeidsgehandicapten met een baan met een procent gedaald naar 44 procent, en is het aantal werklozen opgelopen tot bijna 4 procent. Het aantal jeugdwerklozen zal naar verwachting van 60.000 in maart toenemen tot 70.000 tegen het einde van dit jaar. Ook deze groepen kunnen dus, net als ouderen en laaggeschoolden wel een steuntje in de rug gebruiken. Creatief de mogelijkheden benutten om hen in te zetten voor een beter bedrijfsresultaat, luidt dus de opdracht voor het bedrijfsleven. Dat is niet onmogelijk. Want voorbeelden dat het kan, bestaan er inmiddels genoeg.

Allochtonen vaker werkloos Niet-westerse allochtonen zijn ruim driemaal zo vaak werkloos als autochtonen. Dat blijkt uit ‘Allochtonen in Nederland 2003’, een rapport van het CBS. Was het werkloosheidspercentage onder de niet-westerse allochtonen in 2002 tien procent, bij autochtonen was dat ruim drie procent. Van de grotere groepen niet-westerse allochtonen hebben Turken en Marokkanen het vaakst een uitkering. Eind 2001 ontving van de Turken 28 procent een uitkering, van de Marokkanen 27 procent.

‘Bijles geven aan achterstandskinderen is normaal’

Rob Defares, directeur van de International Marketmakers Combination (IMC)

Leerlingen van de IMC-Weekendschool.

‘Niet toevallig ondersteunt de International Marketmakers Combination (IMC) een weekendschool voor kinderen uit sociaal-economisch achtergebleven buurten. De financiële zakenwereld waarin wij opereren, is enorm competitief. Daarin overleven lukt alleen als je het beste uit jezelf haalt. Dat besef kunnen wij op de Weekendschool heel goed overdragen. Want ook bij kinderen die daar les volgen gaat het erom onvermoede krachten uit jezelf te halen; ook, of misschien wel

economieles geven aan achterstandskinderen, meehelpen bij fund-raising of een bijdrage leveren aan de financieeleconomische administratie van de Weekendschool. Wil je dat niet, dan pas je niet bij dit bedrijf. Wat medewerkers ervoor terugkrijgen is het plezier van de kinderen, en het inzicht dat niet elk achterstandskind hopeloos is. Bovendien zijn ze er vaak trots op dat ze dit doen. Dat laatste mag natuurlijk nooit de voornaamste drijfveer zijn. Je doet het omdat je het normaal

juist, omdat hun start minder gunstig is. Ieder mens heeft een maatschappelijke verantwoordelijkheid. En iedereen weet dat ook. Als je samen een bedrijf opricht, ontstaat er echter een nieuwe entiteit. Die moet die maatschappelijke verantwoordelijkheid net zo goed vormgeven. Bij ons krijgen potentiële medewerkers daarom al bij binnenkomst de keuze voorgelegd. Wil je onderdeel worden van de entiteit die IMC heet? Dan moet je een aantal vrije dagen “verplicht vrijwillig”

vindt. Als mens en als bedrijf. Bedrijven die nog zoeken naar het goede moment of de juiste argumentatie om aan maatschappelijk verantwoord ondernemen te doen, hebben het dus, wat mij betreft, nog niet helemaal begrepen. Er is namelijk geen enkele reden om nog langer te wachten. Geen enkele.’

27

Leo Dijkgraaf, directeur en oprichter van Annie Connect in Veenendaal

‘Werkgevers kennen de plussen van WAO’ers niet’ ‘Bij callcenter Annie Connect heeft zestig procent van de medewerkers een WAO-achtergrond. Dat kan omdat Annie Connect met thuiswerkende telefonisten werkt, zonder drempels. De keuze om arbeidsgehandicapten in dienst te nemen, was voor mij logisch. Het probleem bij callcentra is namelijk altijd om aan voldoende gekwalificeerd en gemotiveerd personeel te komen. Dat wist ik nog vanuit mijn ervaring als tv-producent van programma’s voor goede

doelen. Maar WAO’ers die besluiten om aan het werk te gaan, hebben die enorme motivatie wel. Geld dat zij verdienen, wordt immers direct gekort op hun uitkering. Dus moet je een flinke drive hebben om aan de slag te willen. Als ik dus een virtueel callcentrum kan opzetten in plaats van een koude “belfabriek”, dan word ik als werkgever interessant voor deze doelgroep, was mijn redenering. En dat klopt. Sterker nog: ik heb op dit moment zelfs nog tweehonderd vacatures in de aanbieding, maar geen mensen

om ze te vervullen, omdat het te weinig bekend is. Ik ben ervan overtuigd dat veel werkgevers de plussen niet kennen van het werken met WAO’ers. Zo is er nu de mogelijkheid om een arbeidsgehandicapte drie maanden op proef te laten komen. Valt een arbeidsgehandicapte na verloop van tijd terug, dan biedt de overheid bovendien een “no cure, no pay” garantie. Laatst hebben wij nog zevenhonderd personeelsfunctionarissen van bedrijven

gebeld in hoeverre dit soort maatregelen bekend was. Niet of nauwelijks, was onze conclusie. Er is dus nog veel te winnen.’

Meer weten? 1000 JOP’s

Meer ouderen met baan

Het CWI heeft 1.000 kandidaten voorgeselecteerd voor een Jongeren Ontwikkelings- en ervaringsPlaats (JOP), een initiatief van VNO-NCW. Een JOP-stage is een boventallige stage van drie maanden met behoud van uitkering. Jongeren kunnen op deze manier hun kennis en vaardigheden op peil houden en werkervaring opdoen. Bedrijven die JOP-plaatsen aanbieden zijn Jaarbeurs Holding, Cap Gemini N.V., PTT Post B.V., Koninklijke KPN N.V., N.V. Nederlandse Spoorwegen, Achmea Holding, AKZO NOBEL Nederland NV, Campina melkunie en Villeroy & Boch.

Steeds meer ouderen blijven aan het werk. Ondanks de oplopende werkloosheid had vorig jaar 70,3 procent van de mensen tussen de 50 en 54 jaar een baan. In 2002 was dat nog 69,4 procent. De arbeidsdeelname van 60-plussers nam ook iets toe. Die van mensen tussen de 55 en 59 jaar bleef vorig jaar gelijk ten opzichte van 2002. De cijfers zijn afkomstig van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Het aantal 60-plussers met een baan blijft overigens laag. Vorig jaar had minder dan één op de vijf betaald werk (19 procent) van twaalf uur per week of meer.

Steeds meer 65-plus leerkrachten Stonden er in 1995 nog slechts acht leraren na hun 65ste voor de klas, nu zijn dat er bijna tweehonderd. De oudste leerkracht is 77 jaar. Dit meldt het Algemeen Dagblad. De opmars komt doordat mensen steeds langer vitaal blijven. Bovendien is in 2000 een aantal drempels weggenomen, waardoor het eenvoudiger is te blijven werken. Voorheen moest toestemming worden gevraagd om een 65-plusser in dienst te houden, nu hoeft dat niet meer.

www.forum.nl Instituut voor multiculturele ontwikkeling. www.cbs.nl www.jeugdwerkloosheid.nl Site van de Taskforce Jeugdwerkloosheid. www.ouderenenarbeid.nl Tasforce Ouderen en Arbeid. www.wrr.nl Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. www.opportunity.nl Opportunity in Bedrijf is een landelijk netwerk en kenniscentrum voor organisaties die streven naar een evenwichtige samenstelling van hun management. www.emancipatieweb.nl www.minszw.nl www.tilburg.nl Zoek op ‘maatschappelijk werkgeverschap’. www.echtewelvaart.nl Zoek op ‘inner gold’. Moslima’s krijgen training in het benutten van eigen kracht.

28

MENSENRECHTEN Mensenrechten als bedrijfsbeginsel

In het maatschappelijke debat worden ondernemingen steeds vaker aangesproken op hun verantwoordelijkheid ten aanzien van mensenrechten. Een groeiend aantal bedrijven neemt het onderwerp op in zijn gedragscode. Een loos gebaar of oprechte interesse?

Februari 2003. Ahold maakt bekend samen te gaan werken met hulporganisatie Icco. Het concern wil een cosmeticalijn ontwikkelen met als grondstof de shea-noot uit Ghana. Icco brengt Ahold in contact met partners in de regio en informeert het supermarktconcern over de problemen en economische potentie van het ontwikkelingsland. Een opmerkelijk initiatief, zeker omdat het voor een multinational lange tijd ‘not done’ was een verbintenis aan te gaan met een hulporganisatie, zo blijkt uit een in

2003 gepubliceerd rapport van het Nido, Nationaal Initiatief Duurzame Ontwikkeling. Is dit de nieuwe trend? Nee, dat nu ook weer niet. Veel bedrijven met vestigingen in ontwikkelingslanden worstelen met kwesties als economische ongelijkheid en mensenrechten. Natuurlijk, de meeste bedrijven onderschrijven de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM). Deze verklaring werd door de VN kort na de Tweede Wereldoorlog aangenomen.

In de UVRM staan dertig fundamentele mensenrechten geformuleerd, waaronder recht op leven, vrijheid, voedsel en onderdak, onderwijs en de vrijheid van godsdienst. Maar primair betekent de UVRM een verplichting voor overheden, die dienen het naleven van de rechten van de mens te verzekeren. Bedrijven en andere organisaties worden, net als individuele burgers, opgeroepen de naleving van deze mensenrechten te bevorderen. De vraag is wat dit voor bedrijven inhoudt. Dat leidt niet zelden tot complexe vraagstukken, zoals hoe om te gaan met andere culturen, waar soms heel anders aangekeken wordt tegen mensenrechten? Neem Saoudi Arabië, waar de positie van de vrouw totaal anders is dan in westerse landen. In China geldt de term mensenrechten als een westerse, individuele benadering, die niet aansluit op de ontwikkeling die China doormaakt.

29 Basisfundament

Een ander probleem: in hoeverre zijn bedrijven die zaken doen in een land waar mensenrechten geschonden worden daarvoor verantwoordelijk te houden? Het is niet het bedrijf zelf dat de mensenrechten schendt.

‘Twintig jaar geleden hadden maar heel weinig bedrijven ecologische bedrijfsregels. Vandaag is ecologie een onderwerp dat niet meer ter discussie gesteld wordt. Zo zou het ook moeten worden met de mensenrechten. Het hebben van een sterk mensenrechtenbeleid en een gedegen strategie voor de implementatie ervan, is een onderdeel van het risicomanagement en het verzekeren van de bedrijfsreputatie. Mensenrechten zijn een basisfundament.’

Politieke beïnvloeding Wat kunnen bedrijven doen? Weinig als het gaat om ‘politieke mensenrechten’, waarmee de rechten worden bedoeld, die het mogelijk maken voor andere rechten op te kunnen komen. Het gaat bijvoorbeeld om het recht op een gelijke behandeling ongeacht ras, geloof, geslacht, politieke gezindheid, of het recht op een eerlijk proces en bijvoorbeeld de vrijheid van vereniging en vergaderingen. Overheden hebben hiervoor de primaire verantwoordelijkheid.

Mary Robinson, VN Hoge Commissaris voor de Mensenrechten

Dat is de basis. Er kan meer. Bedrijven dienen zorg te dragen voor ontwikkelmogelijkheden van de medewerkers, of de mogelijkheid zich aan te sluiten bij een vakbond. Bedrijven hebben een verantwoordelijkheid als hun producten en diensten misbruikt worden voor het schenden van mensenrechten. Dit geldt bijvoorbeeld voor de productie van wapens, maar ook voor chemische producten die als grondstof voor gifgas kunnen dienen. Bedrijven kunnen hun leveranciers aanspreken op het naleven van de mensenrechten. Wie kleding inkoopt bij ateliers waar kinderen tewerk zijn gesteld, werkt indirect mee aan kinderarbeid.

Bedrijven zijn in eerste instantie verantwoordelijk voor hun eigen medewerkers. Dat betekent bijvoorbeeld: het recht op een veilige en gezonde werkplek en goede arbeidsvoorwaarden. Ook dient de onderneming te voorkomen, dat medewerkers worden gediscrimineerd en dat hun privacy wordt geschonden.

Ook zijn bedrijven soms in staat invloed uit te oefenen op de politiek. Politieke beïnvloeding kan informeel zijn, maar soms kan een publieke stellingname juist een positief effect hebben op de naleving van de mensenrechten. En bedrijven kunnen natuurlijk besluiten zich terug te trekken uit een land, bijvoorbeeld wanneer zij worden gedwongen mee te werken aan mensenrechtenschendingen, of wanneer zij worden misbruikt door kwalijke regimes die zichzelf willen legitimeren.

Sweatshops

Millenniumdoel 2: wereldwijd lager onderwijs In 2015 hebben alle kinderen toegang tot een volledige lagere schoolopleiding. Dit doel is overeenkomstig met artikel 26 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. 100

80

60

Bron: UNESCO

40

20

el ille

nn

Zu

iu

id

m

do

-A zi

zi t-A

2015

ë

ë

1990 1998

M

O

1990 1998

W es

1990 1998

os Zui t-A d e fri n ka

1990 1998

C e W ntr es aa t-A l e fri n ka

0

Veel Europese bedrijven hebben vrijwel al hun kledingproductie verplaatst naar lagelonenlanden als China, India en Indonesië. Daar wordt een groot deel van de kledingproductie uitbesteed aan zwarte ateliers, de zogeheten sweatshops. Goedkope krachten, vaak kinderen, werken er onder het wettelijk minimum en maken werkweken van zestig tot honderd uur. Soms worden ze tijdens het werk blootgesteld aan gevaarlijke situaties en geweld. Het kledingconcern WE gaat er prat op geen kinderarbeid toe te staan bij de productie van kleding. Vorig jaar is het bedrijf overgegaan op het voeren van het SA8000 certificaat, dat garandeert dat bij geen van de leveranciers kinderarbeid plaatsvindt. Externe controleurs moeten er op toezien dat dit inderdaad niet gebeurt. Helaas verschuift kinderarbeid de laatste jaren steeds meer naar thuiswerkers, die nog moeilijker te controleren zijn.

30

Bart Jan Krouwel, directeur van het directoraat Duurzaamheid en Maatschappelijke Innovatie bij de Rabobank

‘Gedragscode niet baseren op utopisch wereldbeeld’ ‘Onze gedragslijn Mensenrechten - een uitwerking van onze algemene gedragscode hebben we opgesteld samen met Amnesty International. Die gedragslijn Mensenrechten geeft aan hoe wij invulling geven aan onze verantwoordelijkheid ten aanzien van mensenrechten. We voelen ons op de eerste plaats verantwoordelijk voor onze eigen medewerkers in de bankvestigingen, verspreid over zo’n 35 landen. Ze moeten bijvoorbeeld lid kunnen zijn van een vakbond en toegang hebben tot een soort OR. Daarnaast beoordeelt de bank kritisch met welke relaties zij in zee gaat.

Hoewel je zo’n relatie nooit helemaal in de hand hebt, kan een goede selectie problemen voorkomen.

rechten jegens het personeel niet kunnen waarborgen en waar we niet vrij zijn in de keuze van onze relaties.

Zo was er een oliemaatschappij die olie uit Soedan verkoopt. Met de opbrengst daarvan wordt een binnenlandse oorlog bekostigd tegen de bevolking in het zuidelijke deel van het land, waar genocide en verdrijving van stammen plaatsvindt. Daar wilden we niet bij betrokken zijn. We hebben afscheid moeten nemen van deze klant.

Voor de feitelijke mensenrechten richt de Rabobank zich op de Universele Verklaringen van de Rechten van de Mens en de richtlijnen van de OESO, ILO en diverse VN-resoluties. Maar de reikwijdte van je verantwoordelijkheden is niet onbeperkt. Je ambities moeten realistisch en uitvoerbaar blijven; een gedragslijn die gebaseerd is op een utopisch wereldbeeld is ook niet goed. We kunnen nu eenmaal niet verantwoordelijkheid

We zullen ons dus niet vestigen in landen waar we de mensen-

Ook Unilever, die via een dochteronderneming betrokken is bij de productie van katoenzaden in India, beloofde in 2003 samen met MV Foundation, een lokale organisatie, het probleem van kinderarbeid aan te zullen pakken. Volgens MV Foundation lukte dat nog niet overtuigend, zo meldde onlangs de Landelijke India Werkgroep, een organisatie die zich inzet voor kansarmen in India.

Bedrijfsbeginselen Reputatieschade ligt op de loer voor bedrijven die opereren in landen waar de mensenrechten geschonden worden. Dat overkwam Shell die halverwege de jaren negentig in opspraak raakte, nadat in Nigeria Ken Saro-Wiwa samen met acht andere activisten werd geëxecuteerd. Het was één van de redenen voor Shell om maatschappelijk verantwoord ondernemen een prominente

Rapport Amnesty over China ‘In China worden de mensenrechten op grote schaal geschonden. De arbeidsomstandigheden zijn vaak bijzonder slecht, met talloze dodelijke ongelukken als gevolg. Vakbonden mogen niet vrijelijk optreden. Onafhankelijke vakbondsactivisten belanden in gevangenissen en werkkampen. Dat gebeurt ook met journalisten en wetenschappers die corruptie en milieuvervuiling aan de kaak stellen. In de werkkampen is er dwangarbeid - sommige producten zijn voor de export bestemd. Buitenlandse bedrijven krijgen direct met schendingen van mensenrechten te maken. Hun werknemers kunnen zomaar worden opgepakt. Hun internetverbindingen worden gecontroleerd. Amnesty wijst bedrijven op de openlijke en meer verborgen schendingen, en laat zien hoe ze die moeten aanpakken.’

dragen voor schendingen van mensenrechten die buiten ons gezichtsveld vallen. Zouden we dat wel doen, dan kunnen we niet waarmaken wat we beloven en daarmee wordt de kracht van de gedragscode ondermijnd.’

plek in z’n strategie te geven. De huidige algemene bedrijfsbeginselen hebben bijvoorbeeld een verwijzing naar de mensenrechten. Meer recent lag de Schiedamse baggeraar IHC Caland zwaar onder vuur vanwege z’n aanwezigheid in Birma. Een groeiend aantal multinationals heeft, net als Shell, de mensenrechten in beleidsuitgangspunten opgenomen. Mensenrechtenorganisatie Amnesty International heeft een vast overleg met zo’n veertien Nederlandse multinationals. Die gesprekken beogen meer duidelijkheid te geven over hoe te handelen wanneer een bedrijf te maken krijgt met mensenrechtenschendingen. Voor ABN Amro een belangrijke reden om niet in zee te gaan met een bedrijf dat zich daar niks van aantrekt, zo valt in hun eerste duurzaamheidverslag te lezen. Ook de Rabobank heeft een gedragscode Mensenrechten. De Nederlandse NGO Humanistisch Overleg Mensenrechten (HOM) startte het project ‘Mensenrechten en Bedrijven’. Het HOM stimuleert Nederlandse multinationale bedrijven en financiële instellingen om over

31 Universele Verklaring van de Rechten van de Mens Artikel 23 Een ieder heeft recht op arbeid, op vrije keuze van beroep, op rechtvaardige en gunstige arbeidsvoorwaarden en op bescherming tegen werkloosheid. Een ieder, zonder enige achterstelling, heeft recht op gelijk loon voor gelijke arbeid. Een ieder, die arbeid verricht, heeft recht op een rechtvaardige en gunstige beloning, welke hem en zijn gezin een menswaardig bestaan verzekert, welke beloning zonodig met andere middelen van sociale bescherming zal worden aangevuld. Een ieder heeft het recht om vakverenigingen op te richten en zich daarbij aan te sluiten ter bescherming van zijn belangen. Artikel 24 Een ieder heeft recht op rust en op eigen vrije tijd, met inbegrip van een redelijke beperking van de arbeidstijd, en op periodieke vakanties met behoud van loon.

de muur van het eigen bedrijf te kijken. Het roept bedrijven op ervoor te zorgen dat ook in hun directe en indirecte invloedssfeer de mensenrechten worden bevorderd, gerespecteerd en beschermd. Het HOM maakt daarvoor onder andere gebruik van de Human Rights Compliance Assessment, een hulpmiddel, dat door het Danish Institute for Human Rights werd ontwikkeld.

Meetpunt Op het eerste gezicht lijken mensenrechten een klein aandachtsgebied voor bedrijven. Maar wie uitgaat van een bredere visie ziet al gauw talloze raakvlakken met het functioneren van ondernemingen. Sterker nog: mensenrechten kunnen bij uitstek worden gezien als een meetpunt voor het gehele functioneren van een bedrijf. Want als een onderneming goed met mensenrechten omgaat, betekent dat bijna zeker dat het bedrijf ook op andere ‘maatschappelijke’ gebieden een goed doordacht beleid heeft, dat het beleid ook in de organisatie is verankerd. Er zijn dan in ieder geval medewerkers die eventuele misstanden kunnen signaleren.

De VN denkt ondertussen na over bindende normen voor het bedrijfsleven. Meer en meer internationaal opererende bedrijven hebben inmiddels een gedragscode. En dat rendeert ook. Want een fraai imago levert op de arbeidsmarkt een goede uitgangspositie op, en beleggers hebben ook meer vertrouwen in zulke bedrijven, zo staat in ‘De bedrijfscode’ een uitgave van onder andere werkgeversorganisatie NCW. Alleen, zo stellen de auteurs natuurlijk terecht vast, het hebben van een gedragscode is mooi, het handhaven daarvan is dat evenzeer. Een nieuwe fase kan beginnen.

Meer weten? www.indianet.nl Landelijke India Werkgroep zet zich in voor de kansarmen in India. www.ilo.org International Labour Organization. www.amnesty.nl Zoek op thema ‘bedrijven’. www.umn.edu/humanrts/ links/NormsApril2003.html Voorbeeldnormen van de Universiteit van Minnesota over hoe multinationals met mensenrechten kunnen omgaan. www.hrw.org Human Rights Watch. Zoek bij dossier ‘corporations’. www.mensenrechten.pagina.nl

32

KWALITEIT VAN ARBEID Goed personeelsbeleid meer en meer bittere noodzaak Bedrijven die goed voor hun medewerkers zorgen, zijn er al eeuwen. Nieuw is dat werkgevers een goed personeelsbeleid steeds meer als essentiële voorwaarde zien om organisatiedoelen te halen. En dat zij het welzijn van de individuele medewerker als uitgangspunt van dat beleid nemen.

‘Hier is de hele afdeling op sabbatical’. ‘Om mensen te houden, moet je ván ze houden.’ ‘Nú éven níet!’ Wie kent de uitspraken van Sjors-de-softe-manager uit de televisiereclame van Cup-a-Soup niet? Het succes van de reclame is het succes van de herkenning. Steeds meer bedrijven halen alles uit de kast om hun menselijk kapitaal te behouden. Goed zorgen voor je medewerkers is niet de zoveelste nieuwe trend. Ruim tweehonderd jaar geleden richtte de Schotse

katoenfabrikant Robert Owen de eerste kleuterschool ter wereld op voor de kinderen van zijn werknemers. Ook hield hij een deel van het salaris van zijn arbeiders in, waarvoor zij in ruil van de diensten van een dokter verzekerd waren: de eerste ziekenfondsverzekering ter wereld. Hij regelde verder goede huisvesting voor zijn medewerkers, verbeterde de werkomstandigheden, bracht de arbeidstijden terug naar zestig uur per week, en richtte de eerste goedkope coöperatieve supermarkt op voor zijn medewerkers (die nu nog bestaat: de Coöp).

Meer recent en dichter bij huis zijn talloze van dergelijke voorbeelden te vinden. Een bekend voorbeeld is Anton Philips, die óók woningen voor zijn personeel liet bouwen, en ontspanningsverenigingen oprichtte. Het effect van deze initiatieven is nog steeds zichtbaar (de stad Eindhoven en voetbal- en zwemclub PSV). Hij was niet de enige. Zo is het Brabantse plaatsje Batadorp zelfs genoemd naar de Tsjechische schoenenfabrikant die een heel dorp voor zijn medewerkers stichtte.

Van paternalisme naar het managen van menselijk kapitaal Twee belangrijke verschillen zijn er met de tijd van toen. In de eerste plaats de motieven waarmee ondernemers besloten om meer verantwoord om te gaan met hun medewerkers. Vroeger waren het in belangrijke mate paternalistische motieven die

33 ondernemers dreven, hoewel ze de positieve effecten op hun bedrijfsvoering ook zagen. Tegenwoordig wordt een verantwoorde omgang met het ‘menselijk kapitaal’ als essentiële voorwaarde gezien om organisatiedoelstellingen te halen. Vreemd is dat niet. Arbeiders werkten vroeger vooral met hun handen en waren makkelijker te vervangen. Tegenwoordig is het vooral hoofdarbeid, en zijn medewerkers ‘kenniswerkers’. Bedrijven is er alles aan gelegen om slimme mensen te werven en vooral te behouden. Verlies van medewerkers betekent verlies van kennis, verlies van kennis betekent verlies van concurrentiekracht. Met name in de jaren negentig ontstond er een groot tekort aan hooggeschoolden door de snelle opkomst van de informatietechnologie. Door de krapte op de arbeidsmarkt moesten ICT-bedrijven alles uit de kast halen om nieuwe medewerkers te werven en te voorkomen dat ze naar de concurrent gingen. Dat betekende een grote impuls voor de arbeidsvoorwaarden.

de kosten van de kinderopvang koos. Een waaier aan mogelijkheden voor medewerkers ontstond: het nemen van een sabbatsverlof, thuiswerken, spaarloon, leaseauto, pc privé, studieverlof, sparen voor extra pensioen. Een deel van die mogelijkheden (zoals thuiswerken of extra vakantie opnemen) maakte het medewerkers makkelijker om werk en privé te combineren. Mede doordat steeds meer vrouwen aan het werk zijn, lopen werk, gezin, vrije tijd en studie door elkaar heen. In 2001 had 53 procent van de vrouwen tussen de 15 en 64 een baan van 12 uur of meer, volgens de Emancipatiemonitor van het CPB. Sommige werkgevers helpen de medewerkers om hun privésfeer te ontlasten. Zo kunnen medewerkers op hun werk hun haar laten knippen, hun kleren achterlaten bij de receptie voor de stomerij, hun honden laten uitlaten. Diverse bedrijven maken daarbij gebruik van leveranciers van ‘gemaksdiensten’, die de laatste jaren aan een opmars begonnen zijn.

door het ontwikkelen van hun kennis en vaardigheden interessant blijven voor hun werkgever en voor de arbeidsmarkt. Bedrijven moeten hen de mogelijkheid tot ‘een leven lang leren’ bieden. Steeds meer organisaties hebben daarom een employabilitybeleid. Dat beleid is niet alleen bedoeld om mensen op meer wisselende plekken in de organisatie in te zetten, maar ook om mensen weerbaar te maken op de arbeidsmarkt. Medewerkers maken in samenwerking met hun leidinggevenden Persoonlijke Ontwikkelings Plannen, waarbij ze aangeven welke kennis en vaardigheden ze willen ontwikkelen en hoe ze dat willen bereiken (opleidingen, coaching etc.). Investeren in de ontwikkeling van mensen is één van de belangrijke thema’s achter het Investors in People-programma. Medio oktober van dit jaar deden 73 bedrijven mee, en waren 68 bedrijven gecommitteerd. Bedrijven die aan de voorwaarden van het IIP-programma voldoen, krijgen een certificaat.

Ontplooiingsmogelijkheden

Nieuwe beroepsziekten

Maar ook bij niet-ICT-bedrijven zijn de eisen omhoog gegaan. Zo voerde Heineken al enige jaren geleden een taakverruiming door voor de werknemers in de brouwerij. Mensen die vroeger één taak of een deel van de taken in een productielijn uitvoerden, worden nu geacht de hele lijn te besturen. Dat levert niet alleen meer flexibiliteit op voor de organisatie, maar meer afwisselend werk is ook leuker voor de medewerkers zelf. De NS experimenteren sinds begin 2004 zelfs met de inzet van machinisten, onderhoudsmonteurs en conducteurs in elkaars functies.

Kenniswerkers willen zichzelf kunnen ontwikkelen. Ze móeten zichzelf ontwikkelen. Organisaties moeten steeds dynamischer zijn om te kunnen inspringen op snelle veranderingen op de steeds meer internationaal wordende markt. Vroeger had je je leven lang nog één functie bij één werkgever. Dat zijn in de tijden van nu geen heilige huisjes meer. Medewerkers moeten ervoor zorgen dat ze

Met de omslag van handenarbeid naar hersenarbeid is ook de aard van de beroepsziekten verschoven. Klachten aan armen, nek en schouders (vroeger RSI, tegenwoordig CANS geheten) zijn door het gebruik van de computer toegenomen. Ook stress en burn out zijn eigentijdse beroepsziekten in opkomst.

Persoonsgericht personeelsbeleid

Aandoening

Een tweede belangrijk verschil: waar vroeger vooral aan collectieve arbeidsvoorwaarden werd gewerkt, richten steeds meer bedrijven zich op individuele arbeidsvoorwaarden- en omstandigheden. Het begon met zogenoemde cafetariamodellen: medewerkers konden hun eigen menu aan arbeidsvoorwaarden samenstellen. Zo kon de ene medewerker kiezen voor meer vakantiedagen, terwijl de ander liever een bijdrage in

Beroepsziekten meldingen 2004 Top 10 van gemelde beroepsziekten aan het NCvB in de periode 1 januari 2004 tot 1 augustus 2004

Lawaaislechthorendheid Overige aanpassingsstoornissen, surmenage Repetitive strain injury -RSI- van schouder-bovenarm Burn out Epicondylitis lateralis Overige aandoeningen van weke delen door druk en -overbelasting Repetitive strain injury -RSI- van elleboog-onderarm Repetitive strain injury -RSI- van pols en hand Contactdermatitis, contacteczeem Posttraumatische stress-stoornis Overige aandoeningen Totaal Bron: www.beroepsziekten.nl

Aantal meldingen 592 444 312 183 133 107 106 99 83 69 552 2680

Percentage 22,1 16,6 11,6 6,8 5,0 4,0 4,0 3,7 3,1 2,6 20,5 100

34 Organisaties kunnen veel doen aan de preventie van beroepsziekten. Een belangrijk deel van de oplossing is gelegen in de organisatie van het werk. Instrumenten zijn bijvoorbeeld arbeids- en rusttijden, taakverruiming, roulatiesystemen en werken in teams. Daarnaast worden oplossingen ook gevonden op facilitair gebied. Zo bestaan er computerprogramma’s die medewerkers waarschuwen als ze te lang achter het beeldscherm zitten. Er zijn ook organisaties die masseurs laten opdraven om gevoelige nekken en polsen soepel te kneden. Bedrijven die yogaruimtes hebben waarin mensen kunnen ontspannen, of eigen fitnesscentra.

Resultaten meten en vergelijken Het toenemende belang van goede personeelszorg maakt dat bedrijven meer dan in het verleden willen weten wat de resultaten zijn van hun inspanningen. Steeds meer bedrijven zetten medewerkerstevredenheidsonderzoeken op. De resultaten kunnen organisaties toetsen aan landelijke gemiddelden op diverse aspecten van het personeelsbeleid. De algemene tevredenheid lag in het najaar van 2004 op gemiddeld een 7,2. Ook worden bijvoorbeeld landelijke gemiddelde ziekteverzuimcijfers in sociaal jaarverslagen graag afgezet tegen de eigen ziekteverzuimcijfers. Ook wedstrijden geven inzicht in hoe je het als werkgever doet. Er worden diverse wedstrijden om de titel ‘Beste werkgever van Nederland’ gehouden. Afhankelijk van de opzet zijn de uitkomsten verschillend.

Weekblad Intermediair koos ABN Amro in 2004 tot beste werkgever. Voor dit onderzoek werden alleen grote bedrijven benaderd. Negentig van de 140 deden mee. Zij werden op 91 aspecten beoordeeld door een onderzoeksbureau. De bank scoort vooral goed op financiële arbeidsvoorwaarden. In de top 20 van beste werkgevers van Nederland van Great Places To Work komt ABN Amro echter in het geheel niet voor. In februari dit jaar won Arjo Nederland uit Tiel de titel, vanwege de ‘open structuur, het familiegevoel en de ‘mensen zijn kapitaal’filosofie’. Medewerkers van bedrijven met meer dan 50 werknemers beoordelen hun werkgever op kernwaarden als geloofwaardigheid, respect, trots, kameraadschap. ‘Werkgevers bieden geen baan, maar bouwen een gemeenschap’, is een filosofie van Great Places To Work.

Wouter Vlasblom, directeur Human Relations Siemens Nederland NV

‘We geven mensen de vrijheid om keuzes te maken’ ‘In een maatschappij als de onze gaan veranderingen vrij snel. Van alle producten en systemen die Siemens voert, is 80% de laatste vijf jaar ontwikkeld. Medewerkers moeten zich dus voortdurend mee-ontwikkelen, en niet blijven hangen in oude patronen. Door een systeem van job rotation komen medewerkers elke vier, vijf jaar in een nieuwe functie terecht. Ze werken daarmee aan hun flexibiliteit en mobiliteit binnen en eventueel buiten de organisatie. Dat is belangrijk voor de organisatie,

want we houden onze kennis actueel. Maar het is ook belangrijk voor de medewerkers: zij voorkomen dat ze buiten de boot gaan vallen. Het is dus én én. Ik vind het belangrijk dat een goed sociaal beleid dicht op de business zit. Op lange termijn werkt het niet als je een beetje aan de achterkant meehobbelt en alleen doet wat goed is voor de mensen. Onze instrumenten en stijl van leidinggeven zijn op de continue ontwikkeling van medewerkers aangepast. Zo maken medewer-

kers Persoonlijke Ontwikkelings Plannen waarin ze aangeven welke talenten ze verder willen ontwikkelen en hoe ze dat willen doen. En onze leidinggevenden hebben een belangrijke rol in het coachen van hun medewerkers in hun ontwikkeling. Daarom hebben we - naast het tweejaarlijkse medewerkerwaarderingsonderzoek - een tweejaarlijks onderzoek waarin medewerkers aangeven wat ze van hun leidinggevende vinden. Al in de aanstellingsbrief vertellen we aan mensen dat ze

niet voor een specifieke functie, maar voor een loopbaan worden aangenomen. Wij moeten als werkgever die ontwikkelingsmogelijkheden bieden. Maar we vinden het de eigen verantwoordelijkheid van onze medewerkers om die mogelijkheden te benutten. We geven mensen de vrijheid om hun eigen keuzes te maken.’

Herman Hulshof, directeur Koninklijke Hulshof’s Leerfabrieken

‘Leuk om te werken bij een tent die goed bekend staat’ ‘Een van de redenen waarom we de Care & Profit Prize dit jaar hebben gewonnen is de omgang met onze medewerkers. We hebben een extreem laag ziekteverzuim, zeker voor een industrieel bedrijf als het onze, en ook een laag verloop. Dat komt in de eerste plaats doordat we sinds eind jaren tachtig allerlei verbeteringen hebben doorgevoerd in de arbeidsomstandigheden. Eigenlijk zijn we nu pas op niveau. Een andere reden is dat we hier een niet al te grote groep van een kleine tweehonderd medewerkers hebben waarbinnen een echt familiegevoel heerst.

De afstanden zijn kort en we kunnen onze medewerkers veel persoonlijke aandacht geven. We hebben een intern krantje, zetten jubilarissen in het zonnetje, vieren feesten met de families. De Ondernemingsraad bestaat uit mensen direct van de werkvloer. En ik probeer elke dag een rondje over de werkvloer te lopen. Dat ik zelf als vakantiemedewerker in mijn vaders bedrijf heb gewerkt, maakt dat ik medewerkers beter begrijp. Ik weet waarom je aan een koffiepauze toe bent. Verder hebben we een roulatiesysteem opgezet. We vinden dat mensen moeten rouleren, links

De Care & Profit Prize, een initiatief van Good Company, ING en Het Financieele Dagblad werd dit jaar voor het eerst uitgereikt. Alle genomineerden bleken vooral sterk op het gebied van personeelsbeleid. De Koninklijke Hulshof’s Leerfabrieken kwam als beste uit de bus. En dan is er nog Het Schouderklopje 2004, een initiatief van RVU educatieve omroep/Werkportaal.nl en Indewandelgang.nl. Via een website kunnen werknemers hun werkgever nomineren. 310 Bedrijven zijn genomineerd. In plaats van een jury zijn het de medewerkers zelf die aangeven hoe tevreden ze zijn.

Uitdagingen voor de toekomst Gelet op de vergrijzing en de toenemende internationale concurrentie zullen we in de toekomst met minder mensen meer werk moeten doen. Een consequentie is ook dat werknemers tot op hogere leeftijd moeten doorwerken. In 2030 zijn ongeveer vier miljoen Nederlanders ouder dan 65. Dat is bijna een kwart van de bevolking. Op dit moment is ongeveer 14% van de bevolking ouder dan 65. De potentiële beroepsbevolking (mensen

en rechts van dezelfde machines, maar ook tussen verschillende opeenvolgende machines en opeenvolgende bewerkingen. Het zou niet gezond zijn als ze de hele dag aan één kant aan één machine zouden staan. Het maakt het werk leuker voor de medewerkers. Maar voor het bedrijf is het ook goed: mensen begrijpen meer van het totale proces en wij worden er meer flexibel door. Ons lage verloop is denk ik deels te danken aan ons imago. Mensen vinden het leuk om te werken in een tent die goed bekend staat. We komen vaak positief in het nieuws, bijvoor-

tussen de 15 en 65 jaar) is nu 68 procent. In 2030 is dit nog maar 56 procent. Aan bedrijven de taak om ervoor te zorgen dat werknemers het werken tot op hogere leeftijd geestelijk en fysiek aan moeten blijven kunnen. Ook zullen mensen weer langer moeten werken. Minister De Geus wil de arbeidstijdenwet aanpassen. Verplichte pauzes schrappen en de maximale werkweek verlengen van 48 naar 60 uur. Het gevaar van een averechts effect - meer stress, meer ongelukken en hogere wao-instroom - ligt volgens criticasters op de loer. Ook hier is een belangrijke rol voor goed personeelsbeleid weggelegd. Het maatschappelijk verantwoord ondernemen van toen is steeds meer de bittere economische noodzaak van nu geworden.

beeld doordat we allerlei prijzen winnen. En ook de dynamiek van ons bedrijf speelt mee. Bij ons werkt bijvoorbeeld een krachtige, ambitieuze dame, op een voor haar te lichte baan. Ik vroeg haar waarom ze nooit eens ergens anders was gaan kijken. Ze zei: “Omdat hier zo veel gebeurt, elke dag is weer anders.” Dan weer nieuwe fabrieken en machines, dan weer nieuwe producten, dan weer een nieuw milieuzorgsysteem. Het is niet zo dat ik die dynamiek bewust in onze cultuur sleutel om medewerkers te behouden, maar het speelt wel een rol.’

Meer weten? www.newlanark.org www.robert-owen.org www.cpb.nl www.iipnl.nl www.rivm.nl www.tevredenheidsindex.nl www.intermediair.nl www.greatplacetowork.nl www.hetschouderklopje.nl www.pwnet.nl

36

GEZOND LEVEN De strijd tegen vet

Gezond leven, dat willen de Nederlanders. De trendwatchers komen er steeds mee op de proppen. De weegschaal wijst vaak iets anders aan.

Een bezoekje aan de supermarkt kan gevaarlijk zijn. Althans, wie zonder nadenken het boodschappenkarretje aan het volladen slaat. Dat zeggen bijvoorbeeld vertegenwoordigers van de milieubeweging. Residuen van de zogeheten gewasbeschermingsmiddelen op aardbeien zouden de gezondheid misschien schade toebrengen. Gezien de geringe hoeveelheden waar het omgaat wordt dat door anderen afgedaan als ‘milieusymboliek’, die voorbijgaat aan wat de gezondheid werkelijk bedreigt, zoals luchtverontreiniging. En voedselfabrikanten menen dat de aandacht voor voedselveiligheid sowieso tot te grote hoogte is opgeklopt. Nog nooit is

het voedsel zo veilig geweest, stellen zij keer op keer. Genetisch gemodificeerde grondstoffen in voedingsmiddelen, nog zo’n kwestie waar je in de buurtsuper mee geconfronteerd kan worden. Heel goed op het etiket kijken, biedt tegenwoordig uitkomst voor wie er niet aan wil. En dan maar hopen dat je daar alles kan lezen wat je weten wilt en dat er geen vermenging van grondstoffen in het productieproces plaatsvond.

‘Supergraan’ Actievoerders weten het heel zeker, genvoedsel is slecht en zij vernielen daarom over de hele wereld proefvelden van bijvoor-

beeld granen. Sommige biologen wuiven de angst voor mogelijke langetermijneffecten helemaal weg. Bij rassenveredeling, dat al lang bestaat (en zelfs bij ‘reguliere’ voortplanting) wordt er tenslotte ook genetisch materiaal uitgewisseld. De consument die goed de kranten volgt, kan hierover een aardig eindje meediscussiëren. Helemaal zeker zal hij of zij niet zijn, zo langs de schappen van de kruidenier lopend. De geïnterviewden spreken elkaar daarvoor te heftig tegen. Eén keuze kan de westerse consument in ieder geval wél maken, die van ‘minder’. Minder ijs, minder frisdrank, minder hamburgers. In de recente film ‘Supersize me’ eet de Amerikaanse filmer Morgan Spurlock een maand lang louter supersize menu’s bij McDonalds. Hij kwam spectaculair aan. Om van verdere desastreuze lichamelijke

37 Voedselveiligheid Na diverse voedselveiligheidsaffaires (BSE-besmet rundvlees, dioxinekippen) zijn veel burgers bezorgd over voedselveiligheid en staat het onderwerp hoop op de nationale en de Europese agenda. Flink wat wetten en regels worden vanuit Den Haag en Brussel op bedrijven afgevuurd. Uit onderzoek van het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) blijkt echter dat ons voedsel veiliger is dan ooit. En er klinken geluiden dat de aandacht voor voedselveiligheid doorslaat. Dat leidt weer tot discussie over de noodzakelijke weerstand die mensen moeten opbouwen, maar die kan gaan ontbreken door te hoog opgeschroefde normen.

neveneffecten nog maar te zwijgen. Over de waarde van het ‘experiment’ zijn de meningen verdeeld. Zeker is dat de film een prangend probleem aan de kaak stelt: ernstig overgewicht (obesitas) in de Verenigde Staten. Het is echter allang geen louter Amerikaans probleem meer. Bijna de helft van de Nederlanders is te zwaar. Hoe meer overgewicht, hoe groter het risico voor de gezondheid. De kans op het ontstaan van hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk, diabetes of bepaalde vormen van kanker neemt toe. Meer dan 500.000 mensen overlijden jaarlijks in Noord-Amerika en Europa aan ziektes gerelateerd aan overgewicht. Dit betekent, naast alle genoemde ziektes en ongemakken, ook een toename van de kosten voor de gezondheidszorg, die door

een veelheid aan oorzaken toch al de pan uitstijgen. Het Kenniscentrum Overgewicht stelt dat de directe kosten als gevolg van overgewicht en obesitas één tot vijf procent van het gezondheidszorgbudget bedragen. De schattingen voor de kosten variëren van een half tot één miljard euro per jaar binnen Nederland. De indirecte kosten in de vorm van ziekteverzuim, verloren arbeidsjaren, uitkeringen en dergelijke, worden geschat op twee miljard euro per jaar.

Suiker De wereldgezondheidsorganisatie WHO roept in een recente nota nationale overheden en bedrijfsleven op om actie te ondernemen op het gebied van voeding en lichaamsbeweging, om welvaartziekten te

helpen voorkomen. De belangrijkste aanbevelingen zijn: zorg dragen voor verantwoorde marketing, het aanpassen van producten met veel verzadigd vet, transvetzuren, suiker en zout, duidelijke en consistente etikettering, en gezondheidsclaims die gebaseerd zijn op wetenschappelijk onderzoek. De oproep aan het bedrijfsleven is niet zo vreemd. Enerzijds is het deels verantwoordelijk voor het ontstaan van het probleem. Anderzijds heeft het ook te winnen bij oplossingen. De voedingsmiddelenindustrie neemt dan ook wel de handschoen op, al was het maar om de omzet veilig te stellen en in te spelen op trends in de samenleving. Zo kunnen bedrijven niet-verkoopbevorderende informatie verstrekken over ingrediënten en natuurlijke nieuwe en gezonde producten ontwikkelen.

Jim Vanuit de overheid, nationaal en Europees, komt veel wetgeving op fabrikanten af. Op voedselveiligheid ligt een vergrootglas. Maar bedrijven kunnen verder gaan op het gebied van ‘gezond eten’ meent bijvoorbeeld staatssecretaris Clémence Ross van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

Gegevens Nederlandse mannen, vrouwen en leeftijdscategorieën 1998-1999 (in procenten) Rookt Beoefent geen (af en toe/elke dag) lichamelijke sport

Wandelt niet regelmatig voor plezier

Fietst niet regelmatig voor plezier

Gebruikt matig Gebruikt veel Heeft overgewicht alcohol-houdende of overmatig drank alcohol-houdende drank

Heeft obesitas

41

46

51

25

36

25

5

44

41

50

19

18

22

7

11

68

59

12

6

2

1

41

46

59

23

20

19

5

50

36

43

25

33

34

9

67

49

54

14

40

40

11

Geslacht Man Vrouw

43 (18/25) 38 (18/20)

Leeftijd 0 - 17 jaar 18 - 34 jaar 35 - 64 jaar 65 jaar

30 (22/8) 42 (18/24) 41 (15/27) 37 (23/14)

Bron: de Sociale Staat van Nederland 2001.

38

Gerrit Takke, eigenaar van slagerij De Groene Weg in Utrecht

‘Klanten willen biologisch plus’ ‘Onze producten zijn uitsluitend afkomstig van vee uit de biologische landbouw. Ik heb voor deze manier van zakendoen gekozen vanwege het duurzame karakter. De gangbare landbouw pleegt te veel roofbouw op mens en milieu. Wij hebben de aarde te leen van de volgende generatie en daarom moet je er zuinig op zijn. Zeker nu ik zelf twee kinderen heb, spreekt deze gedachte mij bijzonder aan. Maar ik ben ook ondernemer en het doet me goed te zien dat de keuzes die ik de afgelopen twintig jaar gemaakt heb, steeds bevestigd worden. Biologische landbouw is

hét antwoord op veel problemen. Dat wordt almaar duidelijker. Mijn klantenbestand is gevarieerder geworden. Van oudsher waren dat vooral mensen die kozen voor de biologische gedachte of voor het welzijn van de dieren. De nieuwe klanten willen best biologisch vlees, maar vooral lekker vlees. Ze gaan voor biologisch plus, zeg ik altijd. Maar ook de zuinige consument heb ik iets te bieden. Mijn assortiment is daarop afgestemd. Ik bied een lekker stuk vlees en diverse specialiteiten. Maar ik heb ook altijd een strakke aanbieding, tegen een concurrerende prijs.

Zij tikte onlangs een producent van snoepgoed op de vingers. Kort na de zomer van 2004 lanceerde deze een campagne waarbij scholen die de meeste wikkels verzamelden, kans maakten op een optreden van ‘idol’ Jim. Een flinke stimulans om vet en ongezond te snoepen. De campagne was een doorn in het oog van Ross die vrijwel gelijktijdig de nota ‘Langer gezond leven; een kwestie van goed gedrag’ naar de Tweede Kamer stuurde. Ross: ‘Het druist in tegen het kabinetsbeleid ter preventie van obesitas. De campagne is onwenselijk en getuigt niet van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het bevordert de consumptie van ongezonde producten door kinderen.’ De campagne kwam ook nog eens onder vuur te liggen van het Voedingscentrum en een vereniging van leidinggevenden in het voortgezet onderwijs en werd uiteindelijk aangepast.

Fiets De oorzaak van het overgewicht is een combinatie van te veel en te vet eten én van te weinig bewegen. Vijftig procent van de hart- en vaatziekten wordt veroorzaakt door

Via de Groene Weg streven we naar landelijke dekking, je kunt telefonisch bestellen en we leveren een beperkt assortiment aan supermarkten. Biologisch vlees eten wordt al met al steeds laagdrempeliger.’

gebrek aan beweging. Méér bewegen is dus ook een belangrijk wapen in de strijd tegen overgewicht. Daaraan kunnen bedrijven ook wat doen. Mooi eigenbelang: bewegende werknemers zijn productiever. Een bijdrage hoeft niet ingewikkeld te zijn. Neem de fiets. Naar het werk, wel te verstaan. Dat biedt een gezonde werknemer in een ‘gezond’ bedrijf. Bedrijven besparen daarmee in bijvoorbeeld parkeer- en/of ziekteverzuimkosten.

Bovendien: als de levensmiddelensector zelf niet de hand in eigen boezem steekt, krijgt het te maken met de politiek. Staatssecretaris Ross overweegt wettelijke maatregelen, als zelfregulering niet genoeg van de grond komt. In Australië wordt al accijns geheven op snacks, snoep en frisdranken.

Bedrijven die ervoor kiezen géén aandacht te besteden aan gezond eten en gezond leven, kunnen achterop raken, alleen al door reputatieschade, zoals het incident met ‘Jim’ uitwijst.

Overgewicht in Nederland en daarbuiten Bijna de helft van de Nederlandse mannen en bijna veertig procent van de vrouwen is te zwaar. Circa 10% van de Nederlandse volwassen bevolking lijdt aan obesitas. Dit betekent dat het aantal volwassenen met obesitas de afgelopen tien jaar bijna is verdubbeld. Het overgewicht onder kinderen van 5 tot 11 jaar is de afgelopen 20 jaar gestegen van 4 tot 10%. Over de grenzen is het al niet veel beter. In de rijkere landen zijn ruim 1 miljard mensen te zwaar en daarvan zijn er 300.000 obesitas-patiënt. Bron voor Nederland: Nationale gezondheidstest van TNO Arbeid. Zelf een test doen kan op www.nationalegezondheidstestonline.nl.

39 Overheidsstrijd tegen vet Na de zomer stuurde het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) de nota ‘Langer gezond leven; een kwestie van goed gedrag’ naar de Tweede Kamer. Het kabinet geeft hierin te kennen dat het aantal mensen met overgewicht niet verder mag stijgen. En spreekt zijn zorg uit over de toename van diabetes als gevolg van obesitas. De bezorgdheid krijgt concreet gestalte in de vorm van vijf miljoen euro die in 2004 extra beschikbaar komt voor preventie, naast het huidige budget van 625 miljoen voor preventiebeleid. Vanaf 2005 trekt VWS structureel tien miljoen euro uit voor leefstijlcampagnes en acties in grote steden.

Meer weten? www.who.int www.minvws.nl www.overgewicht.org www.rivm.nl www.fietsnaarjewerk.nl www.shakies.nl www.degroeneweg.nl www.supersizeme.com

Odette Oostindiën, directeur Shakies

‘Het gaat niet alleen om kille getallen’ ‘Wij gebruiken zo veel mogelijk biologische ingrediënten in onze snacks. Op drie stations in Nederland verkopen we shakes, juices, koffie, thee, bagels en brownies en andere verse snacks die zo veel mogelijk biologisch zijn. Shakies is voor mij een leuke springplank om mijn ideeën over duurzaam ondernemen vorm te geven. Het ligt dicht bij mezelf. Duurzaam ondernemen komt voor mij tot uiting in hoe je omgaat met je medewerkers, je producten en je klanten.

Veel bedrijven zijn behoudende bolwerken die zich te veel laten leiden door kortetermijndenken. Ik zoek in mijn bedrijf de balans tussen materieel en immaterieel, tussen cijfers en mensen. In grote bedrijven is voor het hart geen plaats, zo lijkt het wel. Daar prevaleren de cijfers. Waarom is Shakies een succes? Omdat het een combinatie is van een goed product en betrokken, gemotiveerde medewerkers, die iets toevoegen aan het product. Noem het bezieling.

Grote bedrijven laten zich te veel leiden door de angst omzet te laten liggen en focussen te veel op groei, alsof stilstand automatisch achteruitgang betekent. Ze zouden meer moeten varen op intuïtie. Het gaat niet alleen om kille getallen. Milieu en mens houden dat niet vol. Duurzaam ondernemen heeft daarom de toekomst.’

40

DUURZAME LANDBOUW Consumenten verleiden met een appel en een ei

De Nederlandse landbouw moet een duurzamer karakter krijgen. Het besef is er. Toch blijft een doorbraak nog uit.

Met een webcam kijken hoe je eigen biologische appels groeien. Niets lijkt te gek om consumenten te verleiden om producten van de duurzame landbouw aan te schaffen. Het lijkt te werken: de actie ‘adopteer een appelboom’ slaat aan. Voor 29,50 euro per jaar zijn in drie maanden ruim 1200 belangstellenden eigenaar geworden van een appelboom, die vervolgens werd voorzien van een naambordje. De adoptie-ouders kunnen appels komen plukken op jaarlijkse oogstdagen, of maandelijks vijf verse exemplaren afhalen bij de natuurvoedingswinkel. Vooral het zelf plukken, roept het buitengevoel op waar de stadsmens zo naar kan verlangen. De duurzaam geteelde appel

staat op die manier niet alleen voor een oerHollands product, maar ook voor landelijke romantiek en zelfbewust consumentengedrag. Ook helemaal in de geest van de slow food-beweging, die het gebruik van goede, natuurlijke en ambachtelijke producten predikt. De promotie van de appel moet volgens de initiatiefnemers van Platform Biologica net zo succesvol worden als soortgelijke acties rondom kippen en koeien. Het geven van een eigen identiteit aan biologische producten blijkt een interessante formule te zijn om de afzet te vergroten. En dat oogst alom sympathie. Maar ondertussen stagneert in de supermarkt de

verkoop van de onbespoten maar o zo dure appels, zoals de Eko Monitor 2003 aantoont. Milieudefensie vreest bovendien dat door de prijzenslag in de Nederlandse supermarkten de restanten landbouwgif in groente en fruit juist zullen toenemen.

Veeziekten Het aantal initiatieven dat inmiddels werd opgezet om de landbouw duurzamer te maken, is flink gegroeid, zo valt af te lezen uit rapportages van onder meer het ministerie van LNV. Naast een betere marketing van biologische producten lopen er tal van projecten om de problemen aan te pakken op het gebied van overbemesting, dierenwelzijn en giftige stoffen in landbouwproducten. Uit het Maatschappelijk Jaarverslag Glastuinbouw 2003 blijkt de sector bemoedigende resultaten te boeken. Bij een toename van de productie zijn het gebruik van energie en gewasbeschermingsmiddelen toch teruggedrongen.

41 Niet alleen natuur- en milieuorganisaties hameren op maatschappelijk verantwoord ondernemen, maar ook landen tuinbouworganisatie LTO Nederland bestempelt de omschakeling naar duurzame landbouw als pure noodzaak. De brancheorganisatie streefde decennia lang naar productieverhoging en kostprijsverlaging, maar noemt het nu onverantwoord om nog langer op die weg door te gaan. Na verschillende uitbraken van veeziekten is bovendien steeds duidelijker geworden dat Nederland met zijn hoge dichtheid aan vee zeer gevoelig is voor een snelle verspreiding van virussen. ‘Daarom is de tijd rijp voor een brede aanpak van maatschappelijk verantwoord ondernemen voor de hele sector’, aldus LTO. ‘Een aanpak die gebaseerd is op denken én doen, op overtuiging én daadkracht.’

die puur op prijs concurreert, zal het afleggen tegen de veel goedkoper producerende kalkoenboeren uit Brazilië en Thailand. Bovendien heeft grote druk vanuit de samenleving en de voedingsindustrie geleid tot strengere eisen aan boeren en tuinders. Zo mogen kippen volgens nieuwe regelgeving vanaf 2012 niet langer in de traditionele legbatterijen gehouden worden. Alternatieven die op een breder maatschappelijk draagvlak kunnen rekenen, zijn onontkoombaar. Het nieuwe mestbeleid dwingt boeren eveneens tot een uitgekiende werkwijze. In het project Koeien en Kansen werken veehouders, landbouworganisaties en kennisinstituten samen om het moeizame evenwicht te vinden tussen een rendabele bedrijfsvoering en zo min mogelijk mestuitstoot.

Kalkoenboeren

Als reactie op de grote serie bedreigingen schakelt een toenemend aantal boeren op vrijwillige basis over naar biologische productiemethoden. In 1991 telde het CBS nog 439 biologische landbouwbedrijven, in 2002 waren dat er 1088. Het oppervlakte-

Ook de toenemende concurrentie van goedkope producten uit het buitenland en het afnemen van Europese subsidies maken een ommezwaai in de landbouwsector noodzakelijk. Een Nederlandse kalkoenhouderij

areaal dat deze bedrijven gebruikten, groeide in diezelfde periode van 9227 naar 35.599 hectare. De omzet van biologische producten is bovendien in vijf jaar verdubbeld. Toch speelt de biologische landbouw in Nederland per saldo een kleine rol. Het kabinet Balkenende streeft ernaar dat in 2010 tien procent van het landbouwareaal op een biologische manier gebruikt wordt. Nederland zat in 2003 pas op een percentage van 2,2. Daarmee neemt Nederland ook ten opzichte van andere Europese landen een achterhoedepositie in. Veel boeren en tuinders durven de overstap niet aan, omdat een biologische werkwijze vaak nog produceren voor een kleine markt inhoudt. Zeker in tijden van economische stagnatie betekent dat te veel financiële onzekerheid. Ook worstelen boeren met tegenstrijdige eisen van consumenten die enerzijds ‘veel en goedkoop’ willen, maar anderzijds steeds minder industriële productiemethoden accepteren in de landbouw.

Biologische productie in Europa 297.000
11.6
Oostenrijk

107.000
10.0



Finland

Zwitserland


Denemarken


1.168.212
8.0


Zweden

156.692
7.0


Tsjechië

178.360
6.7


Ver. Koninkrijk

187.000
6.1


Duitsland

235.136
5.1


Slovenië

724.523
4.2


Noorwegen

696.978
4.1


Estland

15.000
3.4


Spanje

32.546
3.1


Portugal

30.552
3.0


Slowakije

665.055
2.3


Nederland

85.912
2.2


Luxemburg

49.999
2.2


Malta

42.610
2.2


Frankrijk

2.004
2.0


Hongarije

n.b.
2.0


België

509.000
1.7


Griekenland

103.672
1.7


Letland

20.241
1.5


Ierland

28.944
0.9


IJsland

16.934
0.8


Polen

29.850
0.7


Litouwen

6.000
0.7


Cyprus

8

53.515
0.4

n.b.
0.3

10

n.b.
0.1

12

6

4

2

arealen ha x 1000 en percentage t.o.v. totale landbouw Bron: Organic Europe, in Ekomonitor jaarrapport 2003.

Italië

0

42 Houden van Hennen Een echte doorbraak blijft dus uit. Volgens onderzoeker Peter Groot Koerkamp van Wageningen Universiteit moet daarom de grote klapper komen van de omschakeling van een groot aantal boeren naar een iets duurzamere productiemethode, zoals duurteelt in de akkerbouw. In de veehouderij wordt veel verwacht van integrale ketenbeheersing, waarbij de gehele bedrijfstak - van boer tot en met detailhandel - zich inzet om de kwaliteit van vee, vlees en eieren te bevorderen en te garanderen. In de praktijk is bovendien vaak meer mogelijk dan boeren denken. Groot Koerkamp en andere Wageningse wetenschappers hebben bij het project Houden van Hennen uitgezocht welke kippenhuisvesting niet alleen gelukkige kippen en tevreden burgers oplevert, maar ook trotse boeren. Dat heeft in

juni 2004 geleid tot twee voorbeeldontwerpen, waarbij een redelijke bedrijfsomvang, diervriendelijkheid en maatschappelijke acceptatie gecombineerd worden. Met beperkte aanpassingen blijken kippen zelfs in de buitenlucht te kunnen verblijven zonder al te vatbaar te zijn voor ziektekiemen. Op korte termijn zijn deze innovatieve ontwerpen voor doorsnee pluimveehouders nog te duur. Maar op de langere termijn hebben deze manieren van kippen houden volgens de wetenschappers wel degelijk een rendabele toekomst. Belangrijk, want een goed inkomen voor boeren is noodzakelijk om duurzame initiatieven boven het niveau van welwillende hobbyprojecten uit te laten stijgen. Enkele pluimveehouders hebben laten weten dat ze zeker verder willen met onderdelen van de ontwerpen van Houden van Hennen.

Molen Producenten en consumenten moeten in ieder geval weer bij elkaar gebracht worden, is de filosofie achter veel initiatieven. Tegelijk worden daarmee de economische belangen op regionaal niveau versterkt. Leden van het Ambachtelijk Korenmolenaarsgilde spelen daar op in door bij de molen rechtstreeks meel te verkopen aan consumenten met trendy broodbakmachines. Een ander voorbeeld is het Amsterdamse restaurant De Kas, dat uitsluitend verse biologische producten uit de eigen kwekerij of de naaste omgeving in de gerechten verwerkt. Ook de adoptie van appelbomen en kippen leggen weer een directe band tussen boeren en consumenten. Een agrarische sector met een geloofwaardigheidsprobleem kan het wel schudden. Meer dan ooit wordt de toekomst van boeren en tuinders bepaald door het

Hannelore Speelman, boerin van Zorgboerderij De Noorderhoeve in Schoorl

‘We moesten kiezen tussen grootschaligheid of groene diensten’ ‘De basis van de Noorderhoeve is een biologisch-dynamisch landbouwbedrijf. We hebben vee, we kweken diverse gewassen en we maken streekeigen producten, zoals yoghurt en kaas. Alleen een landbouwpoot zou voor ons bedrijfseconomisch te riskant zijn. Risicospreiding vinden we heel belangrijk. Daarom werken mensen met een verstandelijke beperking, psychische of psychiatrische problemen op ons bedrijf als hulpboer. Zij vinden het prettig om een bijdrage te leveren

aan een duurzaam werkend bedrijf. Het is voor hen heerlijk om niet alleen maar patiënt te zijn. Wij ontvangen een dagvergoeding voor deze medewerkers van zorginstellingen. De hulpboeren leveren ons ook meteen een groot netwerk op. Al deze mensen hebben namelijk ook familie en kennissen, die geïnteresseerd zijn in hun werk op onze boerderij. Landelijk leven Het draait allemaal om direct contact met de consument en de

herkenbaarheid in onze eigen omgeving. We hebben een camping, organiseren educatieve activiteiten en leveren rechtstreeks onze producten aan natuurvoedingswinkels en hotels in de buurt. Er is een enorme behoefte aan landelijk leven, waar we graag op inspelen. Consumenten kunnen hier zelf zien hoe wij met de natuur omgaan. Zij vinden het daardoor ook leuker om hier hun boodschappen te doen. Door die sterke band met de consument hebben we een extra snelle

groei doorgemaakt. Zeven jaar geleden had dit bedrijf geen enkel perspectief meer. We moesten kiezen tussen grootschaligheid of groene diensten. Maar grootschaligheid was voor ons geen optie, omdat de Noorderhoeve in Schoorl in een waardevol cultuurlandschap staat. Ik vind het zelf bovendien veel spannender om creatief te zijn en nieuwe innovaties toe te passen. Onze winst is ruim voldoende. De herstart van deze boerderij is buitengewoon goed gelukt.’

John Halmans, directeur van Gulpener Brouwerij in Gulpen

‘We willen veel invloed op de teelt’ ‘Onze bierbrouwerij wil economische activiteiten en milieuvriendelijkheid combineren. Het een kan niet zonder het ander. In tegenstelling tot andere brouwerijen halen wij onze grondstoffen - gerst, water en hop - uit de directe omgeving. Wij willen namelijk heel veel invloed uitoefenen op de teelt. Het is bovendien raar om grondstoffen uit Frankrijk en Tsjechië te halen, terwijl in Nederland hoogwaardige gewassen geteeld worden. Boeren uit Limburg zijn voor ons gerst op milieuvriendelijke basis gaan verbouwen. Daarvoor betalen wij hen tien procent extra boven de gangbare marktprijs.

Dat is voor hen economisch interessant, maar het levert onze brouwerij ook veel op. Wij hebben grondstoffen van de beste kwaliteit, waarmee we mooie hoogwaardige bieren kunnen maken. Het is de bedoeling dat onze klanten een goed gevoel krijgen bij onze bieren. Familiebedrijf Maatschappelijk verantwoord ondernemen voeren we op allerlei terreinen door. Wij recyclen onze bieretiketten bijvoorbeeld tot briefpapier. Op de lichtbakken bij de horeca zetten we eigen zonnecellen. Ook toetsen we onze toeleveranciers op het duurzaamheids-

vertrouwen dat zij van de samenleving genieten. Dat maatschappelijk verantwoord ondernemen volgens de landbouworganisaties de toekomst heeft, is dan ook simpelweg het gebruik van boerenverstand.

gehalte van hun werkwijze. Dat leidt er soms toe dat we met andere bedrijven in zee gaan. Zo doen we nu zaken met een andere etikettenleverancier. Ik hoop dat consumenten onze bieren in de eerste plaats drinken omdat ze het lekker vinden. Bier drink je voor je plezier, niet om de wereld te verbeteren. Maar als onze manier van produceren de mensen motiveert om nader met onze werkwijze kennis te maken, vinden wij dat prachtig. Onze keuze voor deze manier van ondernemen vloeit voort uit onze betrokkenheid bij onze leefomgeving. We willen als organisatie echt invulling geven aan duurzaamheid. Wij zijn een

MVO voor boeren en tuinders Begint waar de onderneming in contact staat met de samenleving Is streven naar goede financiële resultaten op een wijze die maatschappelijk verantwoord is Volstaat niet met achteraf rapporteren in mooie verslagen

Eosta, Waddinxveen Het bedrijf Eosta noemt zichzelf geen handelsonderneming maar ketenregisseur. Van biologische groente- en fruittelers over de hele wereld wordt oogst ingekocht, verscheept naar Nederland, hier verpakt en gedistribueerd naar de retailers. Het bedrijf garandeert de telers een bepaalde afname en is daardoor betrokken bij de producenten. Het bedrijf heeft ongeveer 80 medewerkers. Where ecology meets economy, luidt de reclameslogan van het bedrijf.

Veronderstelt een expliciete persoonlijke keuze van de basiswaarden, die de kern raken van het boerenbestaan en de agrarische bedrijvigheid Is vooruitlopen op wetgeving van de overheid Is nieuwe oplossingen en samenwerkingsvormen zoeken en nieuwe wegen durven inslaan Is vooral vertrouwen wekken en vertrouwen krijgen Bron: website LTO Nederland

familiebedrijf. Ik ben ervan overtuigd dat dit eveneens een belangrijke factor is. Daarnaast zien wij ook economische kansen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Wij moeten ons als klein bedrijf staande houden tussen het geweld van multinationals, die over grote budgetten beschikken om hun marktstrategie te communiceren. Wij hebben daarom bewust een andere weg gekozen. Onze werkwijze levert ons een prima rendement op. Het gaat erom dat de idealen met de commerciële kanten in balans zijn.’

Meer weten? www.zorgboeren.nl Een zorgboerderij is een land- of tuinbouwbedrijf waar mensen ‘met een zorgvraag’ een waardevolle dagtaak vinden. www.lto.nl Brancheorganisatie. www.platformbiologica.nl De beleids- en promotieorganisatie voor biologische landbouw en voeding. Hier staat de Eko Monitor. www.mina.be/duurzame landbouw Zo doen de Belgen het. www.minlnv.nl Abonnementen op de nieuwsbrief Duurzame Landbouw.

44

LEEFBAARHEID Minder criminaliteit én meer klandizie

Pleintjes opknappen, meedoen met maatregelen om de binnenstad veiliger te maken. Nederlandse bedrijven zetten zich in voor de leefbaarheid in hun stad, buurt of wijk.

Het Haarlems Dagblad helpt bewoners met het uitgeven van een digitale wijkkrant. Buurtbewoners schrijven de artikelen, maar krijgen redactionele ondersteuning van redacteuren van de krant. Bewoners kunnen via de website onder meer vernielingen melden en laten weten waar zwerfvuil ligt. Een heel ander voorbeeld van een bijdrage aan stedelijke leefbaarheid biedt de financiële ondersteuning van multinational Shell aan de stichting ‘De Wijk is van ons Allemaal’. In multiculturele steden richtte de stichting buurtpanels op, die problemen in de wijk signaleren en naar oplossingen zoeken.

Een veilige en groene wijk, schone straten, voldoende speelplaatsen voor kinderen en prettige sociale contacten. Dat is wat de Nederlander onder leefbaarheid verstaat, blijkt uit opinieonderzoek in opdracht van het ministerie van VROM. In een aantal stadswijken staat de leefbare omgeving onder druk. Verloedering, criminaliteit en het gebrek aan gezellige winkelstraten is veel stedelingen een doorn in het oog, zo blijkt uit een rondvraag van Stichting Natuur en Milieu onder bewoners uit acht grote steden. Of het nu kleine of grote organisaties zijn: het bedrijfsleven kan wat doen.

Leefbaarheid is niet alleen het probleem van de gemeente en overheden, maar ook van het bedrijfsleven en semi-overheidsorganen. Vooral woningcorporaties in de stad zien het als hun plicht om mee te werken aan de leefbaarheid van wijken en buurten. Ze werken mee aan daklozenprojecten, knappen openbare pleinen op, financieren wijkfeesten en investeren in extra woningen waarin sociaal kwetsbare mensen met begeleiding kunnen wonen. Er is echter één probleem; de stedelijke corporaties zijn vaak arm in vergelijking tot de woningcorporaties op het platteland. Stedelijke corporaties willen wel investeren in leefbaarheid, maar hebben vaak het geld niet. De rijkere woningcorporaties, vooral in Brabant, Oost-Nederland en op het platteland, is gevraagd geld af te staan, maar die waren niet echt enthousiast over dat plan.

45 4 grote steden (G4) 56 probleemwijken heel Nederland

Overlast en verloedering in de wijk (%) 34 32 30 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0

Maar ook in een breder verband wordt gewerkt aan leefbaarheid. Zoals verbetering van de economische structuur, bijvoorbeeld door herinrichting van bedrijventerreinen en de bereikbaarheid. Ook op het gebied van veiligheid gebeurt er veel, zoals het terugdringen van de criminaliteit in de stad door extra inzet van politie of voorlichting op scholen.

Winkeliers Leefbaarheid en bedrijvigheid gaan vaak samen. En daarom wordt die bedrijvigheid op allerlei manieren gestimuleerd. Doel is om de wijk aantrekkelijker te maken voor bewoners en winkeliers om zich daar te vestigen. Het geeft enerzijds een impuls aan de werkgelegenheid en sociale samenhang. Omgekeerd zijn ondernemers gebaat bij een levendige binnenstad: het voorkomt criminaliteit en is goed voor de klandizie. In Venlo richtten ondernemers uit de binnenstad het platform ‘Veilig Venlo’ op. In samenwerking met politie, gemeente en bewoners probeerden ze met een collectief beveiligingsaanbod het aantal diefstallen terug te dringen. Van de kosten namen de ondernemers de helft voor hun rekening. En nog zo’n voorbeeld in RotterdamNoord, waar de overheid de samenwerking zoekt met ondernemers in het project Veilig Ondernemen. Doel van dit initiatief uit 2002 is om gezamenlijk bij te dragen aan de veiligheid van een winkelcentrum of bedrijventerrein. In Rotterdam tekenden de middenstandsvereniging, de deelgemeente en de gemeente een veiligheidsconvenant, waarbij elk een derde van de honderdduizend euro per jaar tot 2005 betaalt.

di

ge

ad

lin

be

kl

ie rn ve

ho

ng

n

el m ro

po nd

en

m

ep

st rla ve no

re bu

om

w

jo

on

ng

en

er

de

n

en

st rla ve

id lu ge

st

an

k,

so

st

ve

of

rk

,v

ee

ui

r

l

Bron: VROM, 2004.

Bureaucratisch ‘gedoe’

De overheid zet maatregelen in om de publieke ruimte leefbaar te maken en te houden. Op lokaal niveau wordt vaak de samenwerking met bedrijven gezocht. De KennisKring Amsterdam is een netwerkorganisatie van ondernemers, bestuurders, docenten en beleidsmedewerkers uit het bedrijfsleven, kennis- en onderwijsinstellingen en overheid die zich sterk maakt voor een vitale (kennis)economie in de regio.

Hoe groot de inspanningen ook zijn, bedrijven vinden het soms lastig om met plaatselijke overheden samen te werken. De ‘snelle’ ondernemers zijn huiverig voor het bureaucratisch ‘gedoe’ van de gemeente. Maar ook het woud van regelingen voor de steun aan maatschappelijke projecten schrikt het bedrijfsleven af om mee te doen. In Nederland bestaan alleen al achttienhonderd subsidieregelingen en duizend fondsen. Maar hoe koppel je dan gemeenten en het bedrijfsleven aan elkaar? Een initiatief van de rijksoverheid was de MVO-bonus, een specifieke regeling voor gemeenten die erin slagen om afspraken te maken met ondernemers om maatschappelijke projecten te ondersteunen. Het project maakt deel uit van het grotestedenbeleid, opgezet door de overheid om de complexe problemen van de dertig grote steden in Nederland samenhangend aan te pakken.

Sociale monitor: Criminaliteit Slachtofferschap Slachtofferschap Slachtofferschap Totaal geweldsdelicten vernieling van slachtofferschap diefstaldelicten delicten Perioden 1990 1995 1996 1997 huishoudens 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Totaal personen/

Onveiligheidsgevoelens

% v.d. bevolking van 12 jaar en ouder

5,4 4,2 5,2 5,7 5,6 5,1 5,9 6,0 5,8

9,7 8,8 10,4 11,1 11,6 11,1 10,6 12,0 11,0

13,9 12,5 13,3 13,0 12,6 12,4 12,1 12,9 11,9

Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen 2004.

25,9 23,1 25,8 26,4 26,5 26,0 25,2 27,3 25,7

21,9 20,8 22,5 25,4 23,7

46

Dick Krans, hoofd P&O van Hotel Okura Amsterdam

‘Verslaafden zeggen tegen vrienden: ik werk bij het Okura’ ‘Een jaar of vijf geleden benaderde het stadsdeel Amsterdam Oud Zuid ons of we wilden meewerken aan een project van de stichting Streetcornerwork. Zij vangen verslaafden op, begeleiden ze en stimuleren weer wat regelmaat in hun leven met een zinvolle dagbesteding. Dat doen ze door bedrijven te vragen om de verslaafden een paar uurtjes werk te bieden. Wij betalen een bedrag per persoon en zij ontvangen van de stichting 25 euro en een pakje shag per dag. We laten elke

week vijf tot tien verslaafden wat klusjes doen, zoals het prikken van papiertjes of het schilderen van het trappenhuis. We confronteren ze niet met onze vijfsterren gasten, maar achter de schermen is er genoeg te doen. En eigenlijk gaat dat fantastisch. En ze zeggen tegen hun vrienden: “Ik werk bij het Okura hotel.” Japanse tuin Vroeger hadden we veel last van fietsendiefstallen en vernielingen, elke week was het wel raak. Sinds we elk jaar een rondleiding voor de jeugd van

Sinds 2001 hebben negen gemeenten een bonus ontvangen. Zo werd in de gemeente Almelo een project gestart om werkloze buurtbewoners drie maanden stage te laten lopen bij een ondernemer in het Nieuwstraatkwartier. Doel was om de werkloze bewoners aan het eind van het traject bij de onderneming in dienst te laten treden.

Kredietverstrekkers Maar niet elk bedrijf straalt die maatschappelijke betrokkenheid uit; er zijn ook slechte voorbeelden. Neem de kredietverstrekkende bedrijven, die op de loer liggen om diezelfde werkloze bewoner tot leningen te verleiden. Of de woonboulevard die sofa’s levert waar je nú al op kunt zitten, maar pas in 2005 hoeft te betalen. Mooi was dan weer dat huizenkopers uit de slecht bekend staande Rotterdamse Millinxbuurt bij de Rabobank duidelijk wél hypothecaire leningen konden afsluiten. En tegen goede voorwaarden, zoals een gunstige rente, geen afsluitkosten en een waardebon van vijfhonderd gulden, te besteden bij de Intratuin. Het initiatief ontstond in nauwe samenwerking met het bestuur van de Rotterdamse deelgemeente Charlois.

het buurtcentrum geven, komt het nog maar een paar keer jaar voor. We nodigen ze uit, ze krijgen cola en een plakje cake en we geven ze een rondleiding door het bedrijf en onze prachtige Japanse tuin. Ook als we gaan verbouwen, nodigen we de buurt uit om een kopje thee te komen drinken. Dat scheelt meteen telefoontjes van mensen die klagen over geluidsoverlast. Het bedrijf openstellen en kom maar kijken, is ons motto. We zijn geen filantropische instelling. Ons hotel ligt in de

Gezond eigenbelang Het ene bedrijf verankert maatschappelijk verantwoord ondernemen in zijn beleidsplan en reserveert er budget voor, voor het andere komt het toevallig op zijn weg. Soms zit er ook gewoon een gezond eigenbelang achter. Zo werkten medewerkers van Agis Zorgverzekeringen mee aan het project ‘Dubbel Genieten’ in Amersfoort. Zij maakten met bewoners van het verzorgingstehuis Van Randwijckhuis een wandeling door de Amersfoortse binnenstad. Werknemers van de zorgverzekeraar kregen daardoor beter inzicht in de klanten waarvoor ze werken. En het Haarlems Dagblad die meehelpt aan de digitale wijkkrant? Zo komen de redacteuren te weten wat er in de Haarlemse wijken speelt. En daar kan de krant weer mooi kolommen mee vullen.

Amsterdamse Pijp en we zijn hier met 340 medewerkers de grootste werkgever. We zijn direct afhankelijk van onze omgeving en rekruteren er ons personeel. Door het gigantische parkeerprobleem kunnen medewerkers niet met de auto naar het werk komen, ze wonen vaak in de buurt. Verder kunnen allochtone scholieren van het nabijgelegen Berlage College stage lopen in ons hotel. Door te investeren in onze omgeving, krijgen we er ook iets voor terug.’

47 Zwerfafval De overheid ondersteunt het bedrijfsleven om zwerfafval te bestrijden. Zo stelde de Stichting Nederland Schoon pakketten samen met maatregelen voor het bedrijfsleven. De stichting sluit bij voorkeur een schriftelijke overeenkomst met een gemeente en stelt voor de uitvoering geld beschikbaar. Met deze pakketten kan het bedrijfsleven voorlichting, educatie, beheer (het onderhoud) en voorzieningen (zoals afvalbakken) op het gebied van zwerfafval geven. Het bedrijfsleven wordt bovendien gestimuleerd om nieuwe verpakkingen te ontwikkelen, die de hoeveelheid zwerfafval verminderen. Voorbeelden van verpakkingsinnovaties zijn afsluitbare blikjes of bijvoorbeeld kauwgomverpakkingen waarin ruimte zit om gebruikte kauwgom in te doen.

Meer weten? www.samen.nl Goede vindplaats voor bedrijven die investeren in leefbaarheid is de website van stichting Samenleving en Bedrijf. Kijk ook even op de ‘praktijkvoorbeelden’, waar een lijst staat met projecten waaraan bedrijven deelnemen.

Eddy Veenstra, directeur-bestuurder van woningcorporatie SWZ

‘Maatschappelijke betrokkenheid is de basis van ons bestaan’ ‘Wij ondersteunen daklozenprojecten in Zwolle. In één van de projecten werden dak- en thuislozen opgevangen in slechte barakken. Daar wilden we iets aan doen. We hebben inmiddels een ander gebouw gevonden, waarin we onderdak aanbieden, maar ook huisvesting regelen als de daklozen weer in staat zijn om zelfstandig te wonen. Dat doen we samen met nog negen andere corporaties in Zwolle en omgeving, want daklozen in de regio trekken ook naar de stad.

projecten in de wijk. We voelen ons maatschappelijk betrokken en nemen een actieve houding aan. Dat zijn we ook aan onszelf verplicht, want in feite zijn we een publieke onderneming die is gefinancierd door de huurders en door belastingen. En dus is de maatschappelijke betrokkenheid de basis van ons bestaan. Een leuk bijkomstig effect is natuurlijk wel dat je je manifesteert in de stad en dat levert respect op. Maar daar is het ons niet om te doen.

Nee, we hebben geen aparte post “leefbaarheid” op de begroting staan, maar het loopt door het hele beleidsplan heen. We doen iets voor het Leger des Heils, schenken keukens aan Mauritanië, doen leefbaarheids-

Vaak ontstaan zulke projecten door de drive van enthousiaste mensen in je organisatie. Mijn tip om MVO-projecten op te starten? Betrek er altijd partijen bij die verstand van zaken hebben. Niet alleen corporaties,

maar ook de Regionale Instelling Beschermd Wonen Zwolle, een instelling die weet wat er speelt bij de daklozen, werkt bijvoorbeeld aan dit project mee. Zij regelen de zorg, wij de woonomgeving. Zo moet er een beheersplan komen. En moeten bewoners erbij betrokken worden, want niet iedereen zit te wachten op een daklozenopvang in zijn buurt.’

www.mzgz.nl ‘Mooi zo Goed zo’ koppelt de energie en creativiteit van bewoners in buurten en wijken aan de expertise en capaciteiten van bedrijven en instellingen. www.x-s2.nl Bij X-S2, het kennisnetwerk voor en door professionals uit de sociale sector, kan de bezoeker zelf vragen stellen over leefbaarheid. www.kcgs.nl Het Kenniscentrum Grote Steden geeft kennis over de oplossing van stedelijke problemen voor beslissers, beleidsmakers en uitvoerders. www.leefbaarheidspagina.nl Voor als u echt breed wilt beginnen met het onderwerp ‘leefbaarheid’.

48

Ranglijst van de maatschappelijke vraagstukken

RANGLIJST VRAAGSTUKKEN 1. Emissies industrie

KLIMAATVERANDERING

Emissies van schadelijke stoffen (o.a. NOx, SO2, fijn stof, radon) leiden tot luchtverontreiniging zoals smog, aantasting van de ozonlaag en leveren een bijdrage aan de verzuring. Luchtvervuiling leidt tot economische schade (bijvoorbeeld aan gewassen en infrastructuur), gezondheidsrisico’s en aantasting van het milieu. De uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen draagt bij aan klimaatverandering. Volgens berekeningen zal de gemiddelde temperatuur op de aarde deze eeuw stijgen met ongeveer 1,5 tot 6 graden Celsius. De zeespiegel zal met 9 tot bijna 90 centimeter stijgen. Op sommige plaatsen zal het warmer worden, op andere plaatsen juist kouder of natter of droger. Het natuurlijke evenwicht zal uit balans raken waardoor bijvoorbeeld oogsten kunnen mislukken, een tekort aan drinkwater ontstaat en de kans op overstromingen toeneemt. Een ander belangrijk gevolg van klimaatverandering is het uitsterven van dier- en plantsoorten.

2. Internationale handel

ARMOEDEBESTRIJDING In het kader van de globalisering neemt het belang van (rechtvaardige) internationale handel toe. De ontwikkelingsagenda van Doha 2001 streeft naar een rechtvaardiger overeenkomst voor de ontwikkelingslanden, zodat deze de WTO-afspraken gemakkelijker ten uitvoer kunnen brengen en volwaardig kunnen deelnemen aan de wereldhandel. De Europese Unie is het grootste en meest omvattende lid van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) en neemt meer dan een vijfde van de wereldhandel voor haar rekening. NGO’s vinden dat de groeiende politieke macht van bedrijven aan banden moet worden gelegd en dat de rol van de WTO, IMF en Wereldbank moet worden ingekaderd. Zo dienen er bindende internationale regels te komen voor multinationals met betrekking tot milieu, mensenrechten en op sociaal terrein en afspraken op het gebied van duurzame ontwikkeling die niet ondergeschikt zijn aan handelsverdragen.

3. Uitputting grondstoffen/ natuurlijke hulpbronnen

BIODIVERSITEIT

Alhoewel de voorspellingen van de Club van Rome ten aanzien van overbevolking, milieuvervuiling en uitputting grondstoffen niet (geheel) zijn uitgekomen, is duidelijk dat bepaalde grondstoffen en natuurlijke hulpbronnen zwaar onder druk staan of zelfs uitgeput dreigen te raken. Bij ongewijzigd beleid is over dertig jaar mondiaal de beschikbaarheid van vernieuwbare hulpbronnen (hout, vis, zoet water, schone lucht, bodemvruchtbaarheid) ernstig in gevaar. De aantasting van vernieuwbare natuurlijke hulpbronnen is het meest zichtbaar in het verdwijnen van grote arealen bos en oerwoud.

4. Concurrentievermogen EU/ Nederlands bedrijfsleven

CONCURRENTIEKRACHT De concurrentiekracht van Nederland en andere Europese landen staat onder druk. De buitenlandse investeringsstroom verminderde in de afgelopen jaren aanzienlijk. De vraag is of Europa haar welvaart en sociale zekerheid kan behouden. Werknemers zullen meer en langer moeten werken. Op de Europese top van Lissabon in maart 2000 besloten de EU-lidstaten tot een ambitieus doel: binnen tien jaar moet de Europese Unie de meest concurrerende en duurzame kenniseconomie ter wereld worden. De loonkosten per uur zijn in Nederland relatief hoog, zeker ten opzichte van de nieuw toegetreden EU-landen en nog meer ten opzichte van opkomende landen, zoals China en India. Dit heeft grote gevolgen voor de concurrentiepositie en de winstgevendheid van ondernemingen.

5. Arbeidsomstandigheden/ kinderarbeid

ARMOEDEBESTRIJDING Door globalisering neemt het aantal multinationals dat in veel verschillende landen opereert snel toe. Veel bedrijven vestigen zich in landen waar zij zo goedkoop mogelijk kunnen produceren. Dit brengt soms

miserabele arbeidsomstandigheden, een zeer laag loon en kinderarbeid met zich mee. Nationale en internationale overheden zijn maar beperkt in staat om de omstandigheden van deze arbeiders te overzien en te controleren. Een toenemend aantal bedrijven onderschrijft de standaarden van de International Labour Organization, waarin de basisvoorzieningen van arbeiders over de hele wereld worden vastgelegd. Vooralsnog is het echter zeer moeilijk te controleren of deze standaarden ook daadwerkelijk worden nageleefd.

6. Filebestrijding/congestie

CONCURRENTIEKRACHT Door de toenemende mobiliteitsbehoefte kampt Nederland met bereikbaarheidsproblemen. Het bedrijfsleven wordt de laatste jaren steeds frequenter geconfronteerd met verkeersproblemen/congestie. Dit leidt naast economische schade tot extra brandstofverbruik, emissies, geluid en overlast. De schadepost als gevolg van files bedraagt in 2004 950 miljoen euro. De hoge filekosten en slechte bereikbaarheid van de Nederlandse steden brengen ook de Nederlandse concurrentiepositie in gevaar.

7. Werkgelegenheid

ARBEIDSPARTICIPATIE Ook anno 2004 vormt het bevorderen van de werkgelegenheid door het laten participeren van zoveel mogelijk burgers in het arbeidsproces en het verminderen van de afhankelijkheid van sociale uitkeringen een belangrijk vraagstuk. Actuele onderwerpen op het terrein van de werkgelegenheid zijn de vergrijzing, internationalisering van het bedrijfsleven, het combineren van arbeid en zorg en outsourcing. De overheid en sociale partners, waaronder de bedrijven zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor de werkgelegenheid in Nederland.

8. Ontbossing

BIODIVERSITEIT

Wereldwijd worden in zeer hoog tempo de oerbossen voor commerciële doeleinden gekapt. Dat betekent dat in 2025 deze bossen vrijwel zijn verdwenen.

49 Er verdwijnen miljoenen hectaren bos per jaar. Ecosystemen worden aangetast en dieren en planten verdwijnen. Ontbossing leidt tot erosie en draagt bij aan klimaatverandering. Nederland is bijvoorbeeld de grootste importeur van palmolie in Europa en daardoor medeverantwoordelijk voor het verdwijnen van het regenwoud. Veel Nederlandse bedrijven verwerken oliepalmproducten in hun voedingsmiddelen, wasmiddelen, verzorgingsproducten en diervoedselproducten.

9. Mensenrechten/ fundamentele vrijheden

MENSENRECHTEN In het maatschappelijke debat worden ondernemingen steeds vaker aangesproken op hun verantwoordelijkheid ten aanzien van mensenrechten. Veel bedrijven met vestigingen in ontwikkelingslanden worstelen met kwesties op het gebied van mensenrechten, zoals recht op leven, vrijheid, voedsel en onderdak, onderwijs en vrijheid van godsdienst. Het garanderen van de mensenrechten is primair een taak van overheden, maar wat doe je als bedrijf wanneer de nationale overheid in het land waarin je produceert deze mensenrechten niet waarborgt? Bovendien wordt in verschillende culturen vaak heel anders aangekeken tegen mensenrechten, wat de situatie alleen nog maar ingewikkelder maakt.

10. Jeugdwerkloosheid

ARBEIDSPARTICIPATIE Door de jeugdwerkloosheid dreigen duizenden jongeren de boot naar de arbeidsmarkt te missen en aan de kant te blijven staan. Begin maart 2004 waren 60.000 jongeren werkloos. Dit aantal dreigt op te lopen tot minimaal 70.000 aan het eind van dit jaar. De bestrijding van jeugdwerkloosheid is niet alleen in het belang van de jongeren zelf, maar ook van werkgevers die straks arbeidskrachten nodig hebben. Tijdens de landelijke actiedag van de Taskforce Jeugdwerkloosheid hebben verschillende bedrijven toegezegd in totaal bijna 20.000 jeugdbanen te zullen realiseren.

11. Emissies transportsector

KLIMAATVERANDERING Het wegverkeer stoot grote hoeveelheden CO2, fijn stof en stikstofoxiden uit. Daarbij komt nog eens de uitstoot van vliegtuigen, schepen en mobiele voertuigen zoals bulldozers en landbouwwerktuigen. Deze uitstoot leidt tot luchtverontreiniging zoals smog, aantasting van de ozonlaag en levert een bijdrage aan de verzuring. Luchtvervuiling leidt tot economische schade (bijvoorbeeld aan gewassen en infrastructuur), gezondheidsrisico’s en aantasting van het milieu. Volgens het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu sterven per jaar ongeveer 5.000 mensen voortijdig door de slechte lucht die ze inademen. De uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen draagt bij aan klimaatverandering.

12. Biotechnologie/genetische manipulatie

GEZOND LEVEN Biotechnologie is een verzamelnaam voor een aantal technieken waaronder genetische modificatie. Met biotechnologie worden producten voor industriële, medische, of andere doeleinden gemaakt. De laatste jaren is er een snelle ontwikkeling in de toepassingsmogelijkheden van de moderne biotechnologie. Enerzijds biedt dit perspectief voor verbetering van de gezondheidszorg, de landbouw, de voeding en het milieu. Anderzijds roepen deze mogelijkheden vragen op. Is alles wat technisch kan, ook gewenst, veilig en maatschappelijk ethisch aanvaardbaar? Mag je zomaar aan plantaardige of dierlijke genen sleutelen en waar ligt de grens? Is genetisch gemodificeerd voedsel eigenlijk wel veilig?

13. Combineren arbeid en zorg

KWALITEIT VAN ARBEID Het gezinsmodel uit de jaren vijftig, waarin de man in voltijd werkte en de vrouw thuisbleef om voor het huishouden en de kinderen te zorgen, is definitief voorbij. Volgens de Emancipatiemonitor 2002 van het Sociaal en Cultureel Planbureau had in 2001 ruim 53 procent van vrouwen tussen de

15 en 64 jaar een betaalde baan van 12 uur of meer. Het groeiend aantal tweeverdieners stelt andere eisen aan de maatschappij. Werk, gezin, vrije tijd, studie zijn niet langer gescheiden eenheden maar lopen door elkaar heen. Meer keuzevrijheid voor werknemers om werk, gezinsleven en vrije tijd beter met elkaar in balans te brengen, kan langdurig ziekteverzuim door stress en burn-out voorkomen.

14. Voedselveiligheid

GEZOND LEVEN Na de affaires rond met BSE besmet rundvlees en dioxine in kippen en in vis zijn veel burgers bezorgd over voedselveiligheid en staat het onderwerp hoog op de Europese en nationale agenda.

15. Kwaliteit van onderwijs/ innovatie

CONCURRENTIEKRACHT Hoe zorgen we dat de (beroeps)bevolking over de juiste kennis en kunde beschikt om de kennismaatschappij van de 21e eeuw op een kwalitatief hoog niveau draaiende te houden? Volgens het Innovatieplatform draait het om de vraag hoe Nederland een cultuuromslag kan maken. Als Nederland een rol van betekenis wil blijven spelen in de wereld dan dient de kwaliteit van onderwijs en onderzoek drastisch te verbeteren.

16. Discriminatie

MENSENRECHTEN Ondanks de wettelijke bepalingen dat niemand ongelijk behandeld mag worden vanwege zijn godsdienst, levensovertuiging, politieke overtuiging, ras, geslacht, nationaliteit, seksuele geaardheid, burgerlijke staat, arbeidsduur (voltijd- of deeltijdwerk) of soort contract (vast of tijdelijk) komt discriminatie in de praktijk, ook bij bedrijven nog vaak voor. Actuele vraagstukken op dit terrein zijn discriminatie van minderheden, spanningen tussen godsdiensten, emancipatie van allochtone vrouwen.

50

17. Fraude en corruptie

CONCURRENTIEKRACHT (fraude) & ARMOEDEBESTRIJDING (corruptie) Corruptie betekent het aanwenden van publieke goederen of positie voor privébelangen en komt vrijwel overal ter wereld voor in allerlei vormen en op velerlei manieren. Vormen van corruptie zijn ook omkoping, verduistering, fraude, afpersing, smokkelpraktijken en vriendjespolitiek. Corruptie ondermijnt de samenleving en schaadt de economische structuren van een land. Ook fraude vormt een groot probleem, ook op nationaal gebied. Bij fraude kan worden gedacht aan vermogensdelicten zoals oplichting, verduistering en bankbreuk. Recente affaires in Nederland tonen aan dat fraude ook op nationaal gebied een groot probleem is.

vijftienduizend banen verdwijnen als gevolg van uitbesteding. Dit tast de concurrentiepositie van Nederland op technologisch gebied aan. Uit onderzoek blijkt dat bij een meerderheid van het Nederlandse bedrijfsleven uitbesteding van bedrijfsprocessen onderdeel is van de toekomststrategie. Uitbesteding heeft naast economische ook sociale en ecologische consequenties.

24. Levenslang leren

KWALITEIT VAN ARBEID Om adequaat te reageren op marktverandering, in te spelen op de concurrentie en nieuwe technologieën spreken werkgevers over employability. Hiermee wordt bedoeld het vermogen van werknemers om werk te vinden en te houden. Werknemers dienen continu bij te blijven en als het ware levenslang te leren. Naast de voordelen die werknemers genieten van de mogelijkheden om te blijven leren, brengt het een grote verantwoordelijkheid met zich mee die kan leiden tot meer onzekerheid bij werknemers.

RANGLIJST VRAAGSTUKKEN 21. Dierziekten

DUURZAME LANDBOUW

In veel landen in de wereld heersen besmettelijke dierziekten, zoals mond- en klauwzeer (MKZ), vogelpest (Aviaire influenza of AI) en varkenspest. Ook in Nederland is duidelijk geworden hoe rampzalig zo’n uitbraak kan zijn voor mensen en dieren.

22. HIV/AIDS 18. Armoedebestrijding

ARMOEDEBESTRIJDING Armoedebestrijding is de hoofddoelstelling van het Nederlandse ontwikkelingsbeleid. Het gaat erom de ruim 1,2 miljard mensen die onder de armoedegrens van een dollar per dag leven een beter perspectief te geven. Het bedrijfsleven - de private sector - is de motor van economische groei. Het zorgt voor inkomen en werkgelegenheid, en via belasting voor overheidsinkomsten, bijvoorbeeld om te investeren in gezondheidszorg en onderwijs. Kortom: het zorgt voor ontwikkeling en armoedebestrijding. Het ministerie van Buitenlandse Zaken wil het bedrijfsleven een grotere rol geven bij armoedebestrijding.

19. Herstructurering (intensieve) landbouw

DUURZAME LANDBOUW De intensieve landbouw staat voor de uitdaging om tot een duurzame, internationaal concurrerende markt te komen, die een bijdrage levert aan de mondiale voedselvoorziening, veilig voedsel produceert, eisen in acht neemt voor dierenwelzijn, bijdraagt aan het in stand houden van natuur en biodiversiteit en het behoud van karakteristieke landschappen en een vitaal platteland bevordert.

20. Outsourcing Het verplaatsen van de productie van Noord-West naar Zuid-Oost leidt tot bedreiging van werkgelegenheid van met name laaggeschoold werk (outsourcing/ off-shoring). Dit jaar zullen in Nederland zo’n

ARMOEDEBESTRIJDING Wereldwijd lijkt het besef door te dringen dat de mondiale HIV- en Aidsproblematiek zich ontwikkelt tot een humanitair drama dat zijn weerga niet kent in de menselijke geschiedenis. Alleen door internationale en multi-sectorale samenwerking op alle niveaus kan worden gekomen tot een samenhangende en effectieve strijd tegen HIV en Aids. Zeker 36 miljoen mensen leven met HIV/ Aids. Er vinden 14.000 nieuwe infecties per dag plaats. Er zijn op dit moment 10 miljoen Aidswezen en dat zullen er in minder dan 10 jaar circa 40 miljoen worden. In sommige regio’s is al 1 op de 4 à 5 volwassenen geïnfecteerd en er is een snelle verspreiding van HIV over alle continenten. Naast over-heden nemen bedrijven ook maatregelen om Aids te bestrijden, zoals Shell en Heineken.

23. Beroepsziekten

KWALITEIT VAN ARBEID Hoewel al veel is verbeterd op het gebied van arbeidsomstandigheden, kent de moderne maatschappij haar eigen beroepsziekten en -ongevallen. Moderne beroepsziekten zijn onder andere aandoeningen aan houding- en bewegingsapparaat, psychische aandoeningen, huidaandoeningen, long- en luchtwegaandoeningen, beroepsslechthorendheid, neurologische aandoeningen, beroepsinfectieziekten (vogelgriep), kanker, reproductiestoornissen en beroepsziekten door stoffen.

25. Watervervuiling

Watervervuiling ontstaat door de sectoren landbouw en industrie en door huishoudens. De vervuiling heeft tot gevolg dat de planten, dieren en gehele ecosystemen aangetast worden. Ook zorgt vervuiling ervoor dat het steeds moeilijker en duurder wordt om schoon drinkwater te winnen voor menselijk gebruik. Het verouderde rioleringsstelsel in Nederland kan het natte weer slecht aan, zodat de rioolinhoud ongezuiverd wordt overgestort naar sloten en de zee. In 2000 gebeurde dit 15.500 keer. Dit leidt naast ecologische schade tot gezondheidsrisico’s en economische schade.

26. Arbeidsparticipatie en reïntegratie

ARBEIDSPARTICIPATIE Arbeidsgehandicapten, langdurig werklozen, laagopgeleiden en allochtonen zijn voorbeelden van groepen mensen met een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt. De bevordering van arbeidsparticipatie en reïntegratie van met name de meer kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt vormt een uitdaging voor de overheid en individuele bedrijven.

27. Vergrijzing

KWALITEIT VAN ARBEID In 2030 zijn ongeveer vier miljoen Nederlanders ouder dan 65 jaar. Dat is bijna een kwart van de bevolking. Op dit moment is ongeveer veertien procent van de bevolking ouder dan 65. De vergrijzing brengt een grote verandering in de Nederlandse samenleving teweeg. Het is voor het eerst in de geschiedenis dat zoveel mensen zo gezond oud zullen worden. Het percentage mensen dat werkt zal in 2030 aanzienlijk lager zijn dan nu. De potentiële beroepsbevolking (mensen tussen de 15 en 65 jaar) is nu 68 procent; in

2030 is die nog maar 56 procent. De vergrijzing van onze samenleving en het steeds grotere beroep dat wordt gedaan op de sociale zekerheidsregelingen zal vragen om ingrijpende maatregelen om de sociale zekerheid ook in de toekomst betaalbaar te houden.

28. Uitsterven dier- en plantsoorten

BIODIVERSITEIT Door onder andere water-, bodemen luchtvervuiling, ontbossing, versnippering van natuurgebieden, overexploitatie van natuurlijke hulpbronnen en klimaatverandering neemt de biodiversiteit (soortenrijkdom) af. Veel soorten dieren, planten en insecten zijn bovendien nog niet eens ontdekt. Ook de medicinale werking van planten is nog maar voor een klein deel onderzocht. Aantasting van biodiversiteit heeft naast grote ecologische schade ook sociale en economische gevolgen, met name voor inheemse groepen in aangetaste gebieden.

29. Leefbaarheid

LEEFBAARHEID Het begrip leefbaarheid wordt vaak genoemd in relatie tot steden en achterstandswijken en wordt gezien als een hardnekkig op te lossen vraagstuk. Ondanks allerlei maatregelen om het tij te keren, zijn er nog altijd wijken waarin kansarmen zich concentreren. Er dreigt hier en daar zelfs een cultuur van armoede, getto’s en segregatie te ontstaan, waar mensen erin berusten dat zij bij de ‘normale’ maatschappij geen aansluiting hebben en zich tot allerlei informele circuits wenden. De vraag is hoe de maatschappij leefbaar kan worden gehouden en hoe bedrijven hierin een rol kunnen spelen.

30. Integratie minderheden

ARBEIDSPARTICIPATIE Sinds het begin van de jaren zestig hebben grote groepen migranten uit nietwesterse landen zich in Nederland gevestigd. De herkomstlanden van deze migranten staan sociaal-economisch en cultureel ver af van de westerse wereld. De niet-westerse allochtonen worden sinds het begin van de jaren tachtig aangeduid als etnische minderheden. Ze wonen vooral in de grote en middelgrote steden. Binnen de steden zijn er concentratiewijken van etnische minderheden ontstaan. Daardoor wonen en leven minderheden en de autochtone bevolking tot op zekere hoogte gescheiden van elkaar.

De integratie verloopt niet altijd soepel, wat kan leiden tot onderlinge spanningen, een lagere participatiegraad van minderheden en andere sociale en economische achterstanden.

die vrouwen belemmeren bij de doorstroom naar de top. Dit verschijnsel wordt daarom het ‘glazen plafond’ genoemd.

51

35. Vetzucht 31. Overbevissing

BIODIVERSITEIT De vangst van een aantal vissoorten neemt de laatste jaren sterk af. Naast klimaatinvloeden, vervuiling en natuurlijke fluctuaties, wordt dit veroorzaakt door overbevissing. De helft van de commerciële vissoorten zit aan zijn maximaal mogelijke vangst, 15% van de vissoorten is overbevist en 7% is verdwenen. Echter van een kwart van de commerciële vissoorten zou juist meer gevangen kunnen worden dan men nu doet.

32. Kosten medische zorg

GEZOND LEVEN Door onder andere de vergrijzing, toenemende consumptie en voortschrijdende technologie stijgen de kosten van de gezondheidszorg. Belangrijke vraag is hoe we de kosten van de gezondheidszorg in de toekomst beheersbaar houden.

33. Bodemvervuiling De ernstigste bodemvervuilingen zijn ontstaan door het dumpen van giftige stoffen op vuilnisbelten, maar ook de bodem van bedrijventerreinen en zelfs binnensteden is soms sterk vervuild. In Nederland is de bodem op ongeveer 175.000 plekken zo vuil, dat deze moet worden schoongemaakt. Bodemvervuiling kan leiden tot (ernstige) ecologische schade en gezondheidsrisico’s. Bodemsanering is één van de duurste onderdelen van het Nederlandse milieubeleid. In de periode 1997-2023 reserveert de rijksoverheid voor het beheersbaar maken van het probleem ruim 19 miljard euro.

34. Gelijke behandeling/ glazen plafond

ARBEIDSPARTICIPATIE Ondanks de verworvenheden van de emancipatie blijven vrouwen ondervertegenwoordigd in bestuurlijke en hogere functies bij overheid en bedrijfsleven. Dit houdt verband met veel factoren. De voorkeuren en keuzes van vrouwen en mannen leiden onder andere tot het bestaan van typische mannen- en vrouwenberoepen. Maar ook in organisaties waar relatief veel vrouwen werken zijn zij vaak ondervertegenwoordigd in hoge functies. Vermoedelijk zijn er minder zichtbare barrières

GEZOND LEVEN In landen met een hoog tot modaal BNP zijn ruim 1 miljard mensen te zwaar en daarvan zijn 300.000 mensen obesitas patiënt. Meer dan 500.000 mensen overlijden jaarlijks in Noord-Amerika en Europa aan zwaarlijvigheid gerelateerde ziektes, aldus cijfers van de World Health Organisation (WHO). Maar liefst 40% van de Nederlanders is te zwaar. Van hen is 10% zelfs zo zwaar dat ze, vaak zonder het te weten, in de gevarenzone van obesitas zitten en feitelijk als ‘patiënt’ beschouwd kunnen worden. Het overgewicht onder kinderen van 5 tot 11 jaar is de afgelopen 20 jaar gestegen van 4 tot 10%. Overdadig aanbod van vet voedsel en te weinig beweging veroorzaakt vetzucht. Hart- en vaatziekten zijn hiervan het gevolg.

36. Criminaliteit/onveiligheid

LEEFBAARHEID Veiligheid speelt een grote rol in het huidige politieke debat. Bedrijven en burgers voelen zich onveilig. Criminaliteit leidt tot materiële en immateriële schade bij slachtoffers. De bevordering van de veiligheid en het terugdringen van criminaliteit vraagt naast de rol van de overheid om inspanningen van de burger en het bedrijfsleven. In 1990 verschenen de resultaten van het eerste Nederlandse onderzoek naar de mate waarin het bedrijfsleven slachtoffer werd van criminaliteit. Het onderzoek toonde aan dat het bedrijfsleven jaarlijks circa 1 miljard gulden schade leed.

37. Overbemesting

DUURZAME LANDBOUW Overbemesting is ontstaan door schaalgrootte van de Nederlandse landbouw, wereldwijd één van de grootste exporteurs van landbouwproducten. Overbemesting ontstaat doordat (overtollige) mest in grotere hoeveelheden wordt uitgereden over akkers en grasland. Het teveel aan mest leidt tot problemen met de kwaliteit van de bodem, lucht en water. Ammoniak draagt bij aan de verzuring van de bodem, uit- en afspoeling van mineralen zorgt voor vervuiling van het grondwater. Afspoeling is slecht voor het oppervlaktewater zoals sloten, plassen en meren. Een teveel aan nitraat in het grond-

52

water moet tegen hoge kosten worden gezuiverd. Teveel fosfaat leidt zomers tot grote algengroei en daardoor vissterfte.

38. Externe veiligheid Bij ongewijzigd beleid dreigt over dertig jaar de onveiligheid voor de wereldbevolking toe te nemen. Dit wordt vooral veroorzaakt door de toenemende productie van de chemische industrie en de groei van het transport van gevaarlijke stoffen. De externe veiligheid langs de belangrijkste transportassen voor het vervoer van gevaarlijke stoffen wordt in toenemende mate een probleem. Rond Schiphol zullen, ondanks het in gebruik nemen van de vijfde baan, de risico’s in de toekomst weer toenemen. Andere actuele discussies gaan over de (externe) veiligheid van bijvoorbeeld chloor, ammoniak, vuurwerk en LPG.

in staat zijn een korte, eenvoudige tekst over het dagelijks leven met begrip te lezen en te schrijven’. De miljoenen kinderen die niet naar school gaan en dus niet kunnen lezen of schrijven, worden vanaf hun 15e analfabeet genoemd. Uiteraard zijn analfabeten niet alleen in ontwikkelingslanden te vinden, maar ook in het rijke Noorden. Naar schatting kan 20% van de westerse bevolking niet of niet voldoende lezen of schrijven om zich volledig te kunnen redden in de geletterde maatschappij. Analfabetisme in westerse landen blijft echter vaak een taboe. De vraag is waar de verantwoordelijkheden van bedrijven liggen op het gebied van het aanpakken van analfabetisme.

terroristische netwerken. Ook voor Nederland bestaat er een aanzienlijke dreiging. Terrorisme en de bestrijding ervan hebben ook voor het bedrijfsleven verstrekkende gevolgen.

46. Ruimtegebrek

RANGLIJST VRAAGSTUKKEN 39. Sociale zekerheid Ontwikkelingen als concurrentiekracht, demografie, vergrijzing, integratie en beroepsziekten leiden tot een grotere druk op de sociale zekerheidsregelingen. Er dienen dringend maatregelen te worden genomen om de sociale zekerheid ook in de toekomst betaalbaar te houden.

40. Dierenwelzijn

DUURZAME LANDBOUW Dierenwelzijn staat met name in de intensieve veehouderij ter discussie. Het onderwerp is pas aan het eind van de jaren zestig, met de opkomst van de intensieve veehouderij een rol gaan spelen. De opvattingen over het houden van dieren veranderen sterk in de tijd. Het oplossen van dierenwelzijnproblemen is niet eenvoudig aangezien er naast de belangen van het dier, allerlei andere, waaronder economische belangen spelen. De intensieve veehouderij staat voor de uitdaging om een duurzame, internationaal concurrerende markt te bereiken die de eisen in acht neemt voor dierenwelzijn.

41. Analfabetisme Analfabetisme betekent niet kunnen lezen en schrijven. Niet kunnen lezen en schrijven houdt in: de sleutel missen tot ontwikkeling, tot participatie in de samenleving, tot het doorbreken van een vicieuze cirkel van armoede en afhankelijkheid, generaties lang. Er zijn in de wereld ongeveer 880 miljoen analfabeten: de meeste leven in ontwikkelingslanden, de meeste analfabeten zijn vrouwen. Analfabeten zijn volgens UNESCO ‘alle personen van 15 jaar en ouder die niet

42. ‘Juridifisering’

Mede onder invloed van financiële schandalen, is er sprake van een toename van het aantal regels, juridifisering en aansprakelijkheden. Hiermee volgt Europa, deels noodgedwongen, Amerika waar van oudsher conflictbeslechting via de juridische weg gemeengoed is. Diverse wetten op het gebied van terrorisme en boekhouden zijn hiervan voorbeelden.

Ruimte is in ons land een schaars goed. Allerlei factoren (economische groei, demografische ontwikkelingen, meer vrije tijd, meer mobiliteit, meer oog voor natuur en kwaliteit van leefomgeving etc.) leiden tot vaak tegengestelde claims op die schaarse ruimte.

47. Dierproeven

In Nederland worden jaarlijks zo’n 700.000 dieren gebruikt voor dierproeven. Bij zo’n 13 procent van deze dieren gaat dat gepaard met ernstig of zeer ernstig ongerief. Dierproeven in Nederland zijn wettelijk geregeld. Zo beschikt iedere instelling waar dierproeven plaatsvinden over een dierethiekcommissie. Deze DEC beoordeelt iedere dierproef en let daarbij op mogelijkheden voor vervanging, vermindering en verfijning van de dierproef waardoor er sprake is van minder dierenleed.

43. Woningnood Er zijn te weinig woningen in Nederland. Al vanaf 1997 daalt het aantal nieuw gebouwde woningen. De productie blijft sterk achter bij de geraamde behoefte aan nieuwe woningen, met forse prijsstijgingen en een tekort aan woningen onder met name starters op de woningmarkt als de meest in het oog springende gevolgen. Sommigen spreken over ‘woningnood’.

44. Privacy Persoonsgegevens spelen niet alleen een rol in het openbaar bestuur, de gezondheidszorg en de sociale zekerheid. Ook in de private sector wordt gebruik gemaakt van deze gegevens, zoals in de telecommunicatie, financiële dienstverlening en direct marketing. De privacy van burgers staat in beide domeinen onder druk. De strijd tegen terrorisme en criminaliteit, de voortschrijdende technologische mogelijkheden en internet roepen tal van vragen op in het kader van de privacy.

45. Terrorisme Terrorisme blijft, ondanks wereldwijde inspanningen tot bestrijding ervan, een belangrijke bedreiging voor de internationale én nationale veiligheid. De aanslagen in Madrid op 11 maart 2004 laten zien dat ook West-Europa doelwit is van internationaal

48. Kwaliteit medische zorg Ondanks dat de Nederlandse zorgverlening een behoorlijk niveau heeft, moet de kwaliteit van de zorg beter. Dat blijkt uit het laatste jaarrapport van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ).

49. Intellectueel eigendom Intellectuele eigendomsrechten worden over het algemeen onderscheiden in twee gebieden: kopieerrecht en industrieel eigendom. ‘Kopieerrecht’ beschermt literaire en kunstzinnige werken, zoals boeken, muziekstukken, schilderijen, films, etc. ‘Industrieel eigendom’ omvat zowel de bescherming van handelsmerken als de bescherming van uitvindingen, ontwerpen en technologieën. Door de toenemende internationale handel en opkomst van internet staan de intellectuele eigendomsrechten onder druk. Dit leidt tot inbreuk van rechten en economische schade (uitblijven investeringen, inkomstenderving, minder innovatie en meer onzekerheid). Aan de andere kant worden farmaceutische bedrijven beschuldigd van het misbruiken van patentrechten op bijvoorbeeld Aidsmedicijnen. Zij zouden een te hoge prijs vragen, waardoor een effectieve aanpak van deze epidemie wordt gehinderd.

50. Mensenhandel

54. Bureaucratie

58. Illegale drugshandel

Mensenhandel omvat niet alleen seksuele uitbuiting, maar ook uitbuiting door arbeid in aan slavernij grenzende omstandigheden. Deze mensen zijn het slachtoffer van geweld, verkrachting en extreme wreedheden, alsook van andere vormen van pressie en dwang. Mensenhandel heeft verregaande sociale en economische gevolgen voor samenlevingen. Jaarlijks worden honderdduizenden vrouwen gekidnapt of anderszins gedwongen om in een ander land te werken, vaak als huishoudelijke kracht of prostituee.

Administratieve lasten kosten bedrijven veel tijd en geld. Het streven van het kabinet is om die lasten (in totaal zo’n 17 miljard euro, ongeveer 4% van het BBP) aan het eind van de regeringstermijn met een kwart te hebben verminderd. Omdat meer dan de helft van de administratieve lasten voortvloeit uit Europese wet- en regelgeving is dit een belangrijk punt op de Europese agenda.

Drugshandel heeft gezondheidsaspecten en maatschappelijke consequenties waarmee rekening moet worden gehouden. Handel in verboden middelen zorgt voor drugsgebruik, misdadigheid en criminaliteit. Een evenwichtige aanpak bij de terugdringing van vraag en aanbod is dus noodzakelijk. Bovendien vereist de terugdringing van de productie van drugs een partnerschap tussen producerende en consumerende landen, teneinde de sociale en economische ontwikkeling van eerstgenoemde te steunen.

51. Digitale kloof De Nieuwe Economie heeft geleid tot een nieuw onderscheid tussen de ‘haves’ en ‘have-nots’: de digital divide. Deze term refereert aan de kloof tussen zowel groepen mensen binnen landen, als tussen verschillende landen, wat betreft de mogelijkheden voor toegang tot ICT en internetgebruik. Vaak hangt dit samen met sociale en economische niveaus van ontwikkeling. De discussie is of ICT/ internet de kloof tussen arm en rijk, Noord en Zuid zal verkleinen of juist vergroten. Naast overheden nemen bedrijven initiatieven op het gebied van de digitale kloof, zoals Philips en Microsoft.

52. Vitaliteit platteland Het aantal agrarische bedrijven in Nederland neemt steeds verder af. Hierdoor staat de leefbaarheid en vitaliteit van het landelijk gebied onder druk. Diverse publieke en private functies en voorzieningen zijn niet langer beschikbaar. Naast landschappelijke waarden neemt de economische én de sociaal-culturele vitaliteit van het platteland af.

55. Verslaving Verslaving aan alcohol, drugs of sigaretten veroorzaakt gezondheidsklachten en productiviteitsverlies tijdens het arbeidsproces. Het leidt ook tot diefstal, agressie en ziekteverzuim. Overmatig alcohol gebruik levert risico’s op voor de gezondheid van de drinker, voor de naaste omgeving (gezin en werk) en voor de maatschappij in het algemeen (in het verkeer en tijdens uitgaan). Alcoholverslaving staat in de top-10 van gezondheidsproblemen in ons land. Zo’n 3.000 tot 4.000 mensen sterven jaarlijks aan de gevolgen van alcoholmisbruik. Drugsgebruik kan schade opleveren voor de gebruiker, voor zijn directe omgeving en de samenleving.

56. Internet/e-commerce regels De opkomst van internet en e-commerce leidt naast kansen ook tot allerlei sociale en economische vraagstukken. Tot welke verschuivingen leidt internet en e-commerce in de economische structuur, hoe staat het met privacy, welke internetcriminaliteit en overlast ontstaat hierdoor?

53. Inkomensverschillen

57. Werk voor ex-gedetineerden

De twaalf Europese landen die vijf jaar geleden de euro als gemeenschappelijke munt accepteerden, hebben flinke vooruitgang geboekt op het punt van economische integratie. Maar toch blijven de verschillen in economische prestaties tussen de regio’s nog steeds groot. Deze inkomensverschillen bestaan niet alleen tussen de landen van de EU, ook de verschillen tussen het Westen en de rest van de wereld blijven groot en zijn in sommige gevallen groeiende. Op nationaal niveau blijven de inkomensverschillen al jarenlang op een stabiel niveau wat betekent dat zij dus niet afnemen.

Werk en huisvesting zijn voor gedetineerden belangrijke voorwaarden voor een succesvolle reïntegratie in de maatschappij. Uit cijfers van Reclassering Nederland blijkt dat in 2001 ruim 36 procent van de ex-gedetineerden geen baan heeft. Ter vergelijking: in de vrije maatschappij was in oktober 2002 onder de beroepsbevolking in Nederland 2,4 procent werkloos (bron: CBS). Resocialisatie en reïntegratieprojecten staan minder hoog op de politieke agenda, wat de terugkeer naar de samenleving er niet makkelijker op maakt voor ex-gedetineerden.

53

54

HET LANDSCHAP VAN MVO NEDERLAND Nederland ziet er vanuit een vliegtuig uit als een georganiseerde lappendeken in vele tinten. Het landschap van maatschappelijk verantwoord ondernemen is er in korte tijd minstens zo levendig uit gaan zien. De vele enthousiaste mensen die zich op dit gebied inzetten, vormen met elkaar een bont mozaïek van organisaties. Iedere organisatie heeft zijn eigen doelgroep, eigen doelstellingen en werkwijze. Sommigen kwamen vanuit ondernemerschap op het werkveld MVO terecht, anderen juist vanuit maatschappelijke betrokkenheid op het werkveld van ondernemerschap. We scheren in vogelvlucht over MVO Nederland heen. Wat we zien zijn alleen de grote lijnen waarin de details verdwijnen. Het beeld is niet compleet. De vlucht geeft wel een indruk van de grote variëteit aan initiatieven. Een belangrijk moment voor de ontwikkeling van MVO in Nederland is het advies van de Sociaal Economische Raad (SER), ‘De winst van waarden’, dat in 2000 aan het kabinet wordt uitgebracht. De regering had hierom gevraagd.

De vraag was: hoe kan de overheid de veelheid aan initiatieven ondersteunen? MVO betreft immers vrijwillige initiatieven. Het gaat boven de wet uit. Kan de overheid hierin wel een rol spelen? Het SER-advies legt een fundament voor zowel het denken over MVO als voor de organisatie MVO Nederland. Het advies leidt ook tot een verbreding van het MVO-debat. Naast bedrijven en NGO’s raken ook andere maatschappelijke organisaties en overheden erbij betrokken.

De sociale partners We zien bestaande organisaties MVO meenemen in hun beleid. Sommige organisaties zijn recentelijk overstag gegaan, andere enkele jaren geleden. Dat geldt in de eerste plaats voor de ‘sociale partners’. Het VNO-NCW bundelt de meeste grote ondernemingen. Een aantal MKBbedrijven zijn via brancheorganisaties eveneens aangesloten. Op een groot aantal terreinen ondersteunt VNO-NCW hun leden bij MVO-beleid. Dat betreft het ontwikkelen van een visie op MVO, maar bijvoorbeeld ook met het opzetten van een mobiliteitsbeleid of diversiteitbeleid.

Onder de noemer ‘Broodje C’ worden maandelijks discussiebijeenkomsten georganiseerd rond een MVO-thema. De ‘C’ verwijst naar de christelijke inspiratie die voor de fusie vooral binnen het NCW aandacht kreeg. Regelmatig worden ook congressen geweid aan een MVO-thema. De MVO-activiteiten van MKBNederland zijn ondergebracht in een aparte stichting: Stimo. Deze stichting organiseert regelmatig bijeenkomsten, verzorgt publicaties en ondersteunt de branche-organisaties wanneer die MVO-thema’s aan de orde stellen. Mario van Mierlo van Stimo zegt daarover: ‘We vinden MVO belangrijk, omdat het ondernemerschap niet verengt, maar juist verbreedt. Je ziet duidelijk maatschappelijke meerwaarde voor het bedrijf en de omgeving. Betere prestaties, een betere waardering en een beter zicht op de wensen van de consument.’

55 Bram Rutgers van der Loeff van VNO-NCW: ‘MVO is allesomvattend. Het is je pen, je thee, je vervoermiddel. MVO is dus alles, maar ook niks, omdat het zo breed is. MVO moet je op microniveau benaderen. Ondernemerschap is al maatschappelijk ondernemen, voor 95 procent, want je hebt met mensen te maken. Wel is er altijd ruimte voor verbetering. MVO hoort bij een ideologie, een levensbeschouwing. MVO is niet alleen kennis, maar ook betrokkenheid.’ Aan werknemerszijde is MVO inmiddels ook een belangrijk beleidsterrein. De vakcentrale FNV noemt ‘duurzame ontwikkeling’ zelfs een van de hoofdpijlers onder het vakbondsbeleid. In de praktijk gaat de meeste aandacht uit naar internationale aspecten van MVO, vooral het gedrag van ondernemingen in ontwikkelingslanden wordt op de voet gevolgd. Beleidsmedewerker Astrid Kaag van FNV Mondiaal geeft veel aandacht aan het bestrijden van kinderarbeid: ‘Wij vinden een school de beste werkplaats, het beste medicijn om kinderarbeid te bestrijden.’ De kleinere vakcentrale CNV ondersteunt net als de FNV collega-vakbonden in arme landen. De CNV heeft onder andere een MVO-standaard ontwikkeld die bedrijven kunnen gebruiken bij het ontwikkelen van hun MVO-beleid. Op basis hiervan zou een MVO-certificaat opgezet kunnen worden. Opvallend is hoe sommige belangenorganisaties een snel en praktisch vervolg geven aan het MVO-debat. Een voorbeeld daarvan biedt de landbouw, een van de sterkste exportsectoren van Nederland. Gevoed door de kennis van Wageningen Universiteit bundelt LTO-Nederland vijftigduizend boeren. De laatste jaren richt LTO-Nederland zich op thema’s als voedselveiligheid, diervriendelijkheid, landschapsbeheer en milieu. De organisatie verstrekt informatie aan de achterban over MVO in de landen tuinbouw. De organisatie stimuleert certificeringen van producenten en producten, bijvoorbeeld via het productschap ketenkwaliteitskeurmerk. Door die certificeringslijn zijn volgens de organisatie de meeste onder-

nemers aan de slag gegaan met MVO. In de rundveehouderij is dat zelfs negentig procent van de boeren. LTO stimuleert leden mee te doen aan een prijs voor MVO-ondernemer. Vice-voorzitter Jos Roemaat van LTO-Nederland: ‘MVO moet om twee redenen. Aan de ene kant is het iets dat je gewoon moet doen en laten zien, bijvoorbeeld in jaarverslagen. Aan de andere kant zien we, dat we een maatschappelijke taak hebben ten aanzien van de natuurproductie, de landschapsproductie. We moeten zorgen dat dit goed voor elkaar is. MVO heeft in Nederland vaak een glossy buitenkant. In de land- en tuinbouw hebben we in 2,5 jaar tijd al grote stappen richting certificering gemaakt.’

Samenleving & Bedrijf, SVN, NBN We zien nieuwe organisaties. Toen MVO werd gedefinieerd als behorend tot de ‘core business’, ontstond bij grote concerns de behoefte om bij elkaar te komen en meningen en ervaringen met elkaar uit te wisselen. Op landelijk niveau kwam daardoor de Stichting Samenleving & Bedrijf tot stand. Begonnen met grote aandacht voor vrijwilligerswerk, verlegde het bestuur zijn aandacht al snel naar de interne implementatie, om vanuit de kennis en kwaliteit van de onderneming, naar buiten te treden met opvallende projecten, die een brug naar de samenleving slaan. De bedrijven van het netwerk zien MVO als een zakelijke investering in duurzame oplossingen. In het netwerk wordt specifieke, voor bedrijven relevante kennis en ervaring verdiept en gedeeld door middel van praktijkgerichte programma’s, activiteiten en communicatie. Dit volgens het halen-enbrengen principe: voor bedrijven, door bedrijven.

Leden van Samenleving & Bedrijf: ABN AMRO, Achmea, ABP, Bouwfonds, Coca-Cola, Douwe Egberts, Fortis, ING Bank, Interpolis, Johnson & Johnson, KPMG, Mazars, Nike, Ordina, PGGM, PNO, Rabobank, Randstad, Shell, SNS REAAL en Van Lanschot Bankiers. Pionier Jan Oosterwijk van de Body Shop introduceerde vanuit de Verenigde Staten een heel nieuwe organisatie in Nederland, en later in Europa (1993): het Social Venture Network (SVN). Het is een vereniging van ondernemers, MVO-managers en niet-gouvernementele organisaties (NGO’s). Leden ventileren nieuwe ideeën op het gebied van MVO tijdens tal van activiteiten en bijeenkomsten, die een informeel en enthousiasmerend karakter hebben. SVN Europe heeft vooral leden in Zweden, Engeland en Nederland. Volgens de organisatie is het een bundeling van leaders in plaats van followers: eerder van innovators dus. Zij geloven allemaal in de waarden van MVO en promoten allen positieve en waardevolle veranderingen die bedrijven zelf aanvoeren. SVN Nederland heeft de eerste MVO-leerstoel op universiteit Nyenrode gefinancierd. Voorzitter van SVN Nederland Albert Fischer: ‘Het is een kleurrijke club. Nadeel is dat iemand die een duidelijke identiteit zoekt, zich minder in ons netwerk zal terugzien. Maar iemand die de vele facetten van MVO onderschrijft wel. Het moet voor bedrijven vanzelfsprekend zijn aan MVO te doen. Als je dat niet doet, ben je als bedrijf over tien jaar dood. Als je er wel aan doet, zorg je voor de continuïteit van je bedrijf. Transparantie, goede producten op de markt brengen, kortom meer kwaliteit, betekent aandeelhouderswaarde.’

Voorzitter van Samenleving & Bedrijf is Tom Rodrigues: ‘De stichting is een plek voor gesprek, maar vooral ook gewoon doen. De bedrijven wisselen dus vooral informatie uit over de vraag hoe je iets aanpakt. Samenleving & Bedrijf brengt Nederland ook op het Europese platform, want we zijn aangesloten bij CSR Europe. De ondernemingen die betrokken zijn bij Samenleving & Bedrijf willen hun maatschappelijke innovaties als bijdrage aanreiken voor de Europese Kenniseconomie en concurrentiekracht zoals die is geformuleerd in Lissabon.’

56

Het Netwerk Bedrijfsethiek Nederland werd eind jaren tachtig van de vorige eeuw opgericht. De ruim 120 leden uit bedrijfsleven, academische wereld, overheden en maatschappelijke organisaties organiseren regelmatig bijeenkomsten. Met steun van de Rabobank is de MVO-scriptieprijs in het leven geroepen. Jaarlijks worden twee prijzen toegekend voor de beste bedrijfsethiekscriptie, één voor het HBO en een voor het universitaire onderwijs.

MVO Platform Zoetermeer, Business in the Community We zien ook lokale bedrijfsinitiatieven. Tien Rotterdamse bedrijven waaronder KPMG, ASR, ABN AMRO en Dura Vermeer bundelden zich in het Platform Maatschappelijk Ondernemen Rotterdam. Burgemeester Opstelten is beschermheer van het platform. Dit platform, met als voorzitter Jan Boer, is hét Rotterdamse bedrijvennetwerk dat een actieve bijdrage levert aan de oplossing van sociaal-maatschappelijke problemen in de regio Rijnmond. Het Platform Maatschappelijk Ondernemen Rotterdam ging op z’n Rotterdams gewoon aan de slag in hele praktische MVO-projecten. Bij het Zoetermeerse MVO Platform zijn achttien bedrijven aangesloten. Zij committeerden zich onder andere door stageplaatsen voor ‘drop outs’ te bieden. Ook stimuleren ze werknemersvrijwilligerswerk van hun eigen werknemers. Het Haarlemse Centrum Bedrijf & Samenleving stimuleert de samenwerking tussen bedrijven en maatschappelijke organisaties. Het centrum inventariseert projecten bij de verschillende maatschappelijke organisaties en bemiddelt de betrokken bedrijven. In Den Haag ontstond een op Britse leest geschoeide versie van ‘Business in the Community’, met burgemeester Deetman als warm pleitbezorger: ‘Ik vond het meteen een goed plan en heb er mijn steun aan gegeven. Ben gaan trekken en duwen. Op een gegeven moment wilde ik eens weten hoe het ging. In een speciale bijeenkomst op de mooiste plek van het nieuwe stadhuis, met uitzicht over heel Den Haag, hebben we toen de opbrengsten geëvalueerd. Daar kwamen toch mooie dingen uit, zoals een bijdrage van het bedrijfsleven in de opvang van jongeren die zonder diploma de school hadden verlaten.’ Een stimulerend initiatief voor het midden- en kleinbedrijf kwam uit de koker van de Kamer van Koophandel uit Utrecht. Die ontwikkelde een cd-rom om het MKB te helpen bij het toepassen van

de OESO-richtlijnen voor internationaal ondernemen.

Achmea, NEN, IIP We zien steeds meer codes. Het zijn soms visitekaartjes voor de buitenwereld, waarin de ethische uitgangspunten voor de onderneming worden beschreven. Soms hebben de codes een sterk interne gerichtheid, vooral bij grote concerns met veel dochterondernemingen, die tijd nodig hebben om medewerkers eenzelfde MVOgedachtengoed eigen te laten maken. Een voorbeeld hiervan is Achmea. Adjunct-directeur MVO Ton Rust heeft zichzelf tot taak gesteld om maar liefst 14.000 werknemers dezelfde kernwaarden te laten delen: ‘We hebben die gedragscode de vorm gegeven van een waardenpaspoort. Medewerkers kunnen daar ook in aantekenen welke doelen ze zelf nastreven.’ De grote variëteit aan codes heeft alweer geleid tot een initiatief om tot een algemeen MVO-certificaat te komen. Net zoals bedrijven kunnen voldoen aan kwaliteitseisen moet het mogelijk zijn om een MVO-norm te ontwikkelen. Het NEN coördineert de Nederlandse inbreng in de internationale discussie. Voor de wijze waarop bedrijven omgaan met hun eigen medewerkers is al een certificaat ontwikkeld: het IIP-certificaat. Bedrijven die dit certificaat verwerven, kunnen met recht gezien worden als bedrijven die investeren in hun mensen.

nemen in internationaal verband een rol spelen. Elke organisatie kan het referentiekader gebruiken als leidraad voor zijn eigen activiteiten of als middel om die te toetsen. Verschillende maatschappelijke organisaties zijn samenwerkingsverbanden met bedrijven aangegaan. Het Wereld Natuurfonds kiest bijvoorbeeld aandachtsgebieden uit, zoals het bouwen van huizen die 45% energiezuiniger zijn, en werkt daarvoor samen met Bouwfonds Woningbouw, Mabon, Moes Bouwbedrijf, Slokker Vastgoedgroep en Wilma Vastgoed. In Lelystad wordt een project met meer dan 1.000 woningen volgens dit concept gerealiseerd. Een ander aandachtsveld van het fonds is het verminderen van broeikasgassen, een programma waarin IBM, Johnson & Johnson en Polaroid deelnemen.

Coördinator Joris Oldenziel van het MVO-Platform: ‘Onze organisatie is vooral gericht op ontwikkelingshulp. Door de globalisering is de macht van multinationals enorm toegenomen en daarmee de mogelijkheid om misbruik te maken van die macht. Daarom is MVO steeds belangrijker geworden. Het toezicht op het gedrag van deze bedrijven is hierin de rol van maatschappelijke organisaties.’

Green Wish, PUM, VBDO MVO-platform en WNF We zien bundelingen van maatschappelijke organisaties. MVO is niet alleen een aandachtsgebied voor bedrijven. Ook NGO’s zijn op dit vlak actief. Bij het nastreven van hun organisatiedoelen komen ze bedrijven tegen. Ondernemingen zijn voor hen partners of partijen die kritisch gevolgd worden. Een belangrijke bundeling van maatschappelijke organisaties is het MVO-Platform. In deze coalitie zitten onder meer de FNV, CNV, Consumentenbond, Fair Trade Organisatie, Hivos, Amnesty International, NOVIB, Max Havelaar, Stichting Natuur en Milieu, Milieudefensie en de VBDO. In het platform, dat in 2002 is opgericht, proberen de organisaties een samenhangende visie op MVO te formuleren en die naar buiten te brengen. Verder is binnen dit platform een zogenoemd MVO-Referentiekader ontwikkeld. Dit referentiekader is een inventarisatie van normen, afspraken en operationele aspecten die bij maatschappelijk verantwoord onder-

We zien initiatieven rondom een bepaald thema. In onze lappendeken duiken nieuwe organisaties op, die zich specialiseren op een specifiek terrein. Een voorbeeld hiervan is de Stichting Green Wish die senior managers beschikbaar stelt aan maatschappelijke organisaties, in het kader van hun professionalisering. Directeur Rinske van Noortwijk geeft een voorbeeld: ‘Ik sprak met een Shell-strateeg die zijn diensten aan een natuurorganisatie aanbood. Ze vroegen hem rondleidingen te verzorgen op de Mokerheide. De man wilde dat best doen, maar dacht wel bij zichzelf: “Zonde, ik kan echt veel meer.” En dat is ook zo.’ De stichting biedt een brug tussen bedrijfsleven en maatschappelijke actoren in Nederland, en lijkt op het meer dan 25 jaar bestaande Programma Uitzending Managers (PUM). Senior-managers, die voor PUM hun kennis en vaardigheden na hun carrière in ontwikkelingslanden inzetten, stellen zelfs, dat zij voor een van de meest effectieve vormen van ontwikkelingssamenwerking zorgen.

Uitgezonden manager Jan Röben: ‘We duiken in individuele bedrijven. Als je dat grootschalig en vaak genoeg doet, dan heeft dat zijn uitstraling op de regio. Door het economische middenveld, het midden- en kleinbedrijf te ontwikkelen, krijg je een groep in een land, die in staat is een economische macht te verwerven, waardoor ze tegen een regering kunnen zeggen: doe ’s normaal.’

KPMG, DHV, Good Company We zien een scala aan adviesbureaus. Door de groei van MVO zijn inmiddels flink wat gespecialiseerde adviesbureaus op dit terrein actief. Voorbeelden zijn Good Company, de duurzaamheidafdeling van DHV die een veel bezochte website beheert en KPMG Sustainability, dat om de drie jaar een overzicht publiceert van ontwikkelingen op het gebied van maatschappelijke rapportage. Soms zijn initiatieven gebaseerd op heel creatieve ideeën, zoals het Bureau Zinnige Zaken, een organisatie die zich afvroeg waarom het bedrijfsleven nooit vergaderde in de panden van de goede doelen van Nederland. Onder het motto ‘Zinnige Zalen’ zijn inmiddels de eerste afspraken gemaakt. Matchmaker Suzanne Mooren van Zinnige Zaken: ‘Heel bijzonder in Amsterdam-Zuidoost is de vogelopvang Bijlmer, een chalet op een eilandje vol met vogels die worden opgelapt. Perfect om er middenin de Randstad even helemaal uit te zijn.’

Raad voor de Jaarverslaggeving, GRI en accountancykantoren We zien steeds meer duurzaamheidverslagen. Uit internationaal onderzoek blijken de verslagen nog opmerkelijk goed gelezen te worden ook, niet alleen bij ‘stakeholders’. Het blijken soms nieuwsbronnen te zijn. Over de hele wereld ging het nieuws, dat Philips meldde, dat alle 15.000 toeleveranciers gevraagd werden om een code te ondertekenen. Nieuws was zelfs dat de ABN Amro de derde grote bank in Nederland was - na de ING en de Rabobank - die een duurzaamheidverslag publiceerde.

Inmiddels produceren tal van Nederlandse bedrijven elk jaar een duurzaamheidverslag. In alfabetische volgorde een aantal van de grotere Nederlandse bedrijven: ABN Amro, Achmea, ASN, Campina, Corus, Crown van Gelder, DSM, Heineken, ING, KLM, Nuon, Nutreco, Océ, Philips, Rabobank, Shell en Unilever.

Er is veel discussie geweest over het al dan niet verplicht maken van dergelijke rapporten. Door bedrijven is altijd benadrukt dat het vrijwillige karakter essentieel is om van MVO te kunnen spreken. Wel zijn er initiatieven om meer structuur hierin aan te brengen. Zo is de Richtlijn 400 ontwikkeld in

57

opdracht van het ministerie van Economische Zaken. In deze richtlijn van de Raad voor de Jaarverslaggeving worden aanbevelingen gedaan over de informatie die opgenomen moet worden over de maatschappelijke effecten van ondernemen. Daarnaast is de Handreiking voor Maatschappelijke Verslaglegging ontwikkeld. Een handreiking biedt ook het Global Reporting Initiative (GRI), dat met vereende krachten naar Nederland werd gehaald. De VN-organisatie werd opgericht in 1997 met als missie het verheffen van duurzaamheidrapportages naar het niveau van financiële rapportages. De organisatie heeft een set kernmeetpunten ontwikkeld die een generiek doel hebben. Daarnaast zijn branchespecifieke meetpunten uitgewerkt en is er een format samengesteld voor het rapporteren van informatie direct verbonden aan de duurzame bedrijfsprestatie. In het najaar 2004 presenteert het GRI ook een handboek voor de toepassing van de richtlijnen voor rapportage door MKBbedrijven. Deze richtlijnen zijn gestructureerd rond een directieverklaring, sleutelindicatoren op ecologisch, sociaal en economisch vlak, een profiel van de rapporterende organisaties, beschrijvingen van relevant beleid en managementsystemen, relaties met stakeholders, managementprestaties, operationele prestaties, productprestaties en een duurzaamheidoverzicht.

Directeur Ernst Ligteringen van de GRI: ‘Sinds 2002 zit het internationale secretariaat van het GRI in Amsterdam. We stimuleren bedrijven om via onze Guidelines aan duurzaamheidverslaglegging te doen. Die rapporten moeten helder, vergelijkbaar en evenwichtig zijn. MVO is beleid, het kernbelang is duurzaamheid. De huidige manier van denken over milieu, grondstoffen en sociale relaties is niet genoeg gericht op de toekomst. Je kunt niet meer doorgaan zonder ooit een eindrekening te krijgen. Daar komt de motivatie van het GRI vandaan.’

Bedrijven en organisaties met elkaar in gesprek tijdens de eerste Rondetafelbijeenkomst van MVO Nederland.

Net zoals de financiële verslagen worden sommige maatschappelijke verslagen ook door een gespecialiseerde accountant gecontroleerd. Geven de uitspraken die het bedrijf in het rapport doet een getrouw beeld van de werkelijkheid? Dit soort verificatierapporten kunnen duurzame beleggers en andere belanghebbenden zekerheid verschaffen over de MVO-praktijk van bedrijven.

58

Deze ontwikkeling staat nog maar in de kinderschoenen. Over financiële data is het gemakkelijker om te zeggen of deze juist zijn, vanwege de heel nauwkeurige definities op dat vlak. Op MVO-gebied is dat niet het geval. Hoe kun je met zekerheid zeggen, dat de uitspraken over het ontbreken van corruptie juist zijn? De verificatierapporten zijn daarom nog erg voorzichtig. Maatschappelijke verslagen waarin een accountantsverklaring is opgenomen zijn onder andere die van DSM, Philips, KLM, ING en bijvoorbeeld Heineken. In het maatschappelijk verslag van Nutreco is een samenstellingsverklaring opgenomen. Uit het verificatierapport van Heineken NV afgegeven door KPMG Sustainability: ‘(…) Op basis van de reikwijdte van onze opdracht en de verrichte werkzaamheden, die er op gericht waren om een beperkte mate van zekerheid te geven, is ons niet gebleken dat de volgende conclusies niet juist zijn: De data voor totaal warmte- en elektriciteitsverbruik, directe CO2emissie, totaal waterverbruik, en totaal niet-gerecycled afval voor 2002 en 2003 zijn betrouwbaar; De informatie in het Verslag is onderbouwd door relevante onderliggende documentatie en is consistent met onze kennis en inzichten in de spanningen en voortgang van Heineken op het gebied van duurzaamheid gedurende de rapportageperiode. (…)’

Ministerie van Economische Zaken We zien overheden die MVO-beleid ontwikkelen. Het ministerie van Economische Zaken coördineert de MVO-activiteiten van de departementen. Vooral de ministeries van LNV, BuZa, VROM, SZW en V&W zijn op

MVO-gebied actief. Ieder met een eigen invalshoek. Het ministerie van EZ concentreert zich vooral op de beleidsaspecten van MVO. Hoge prioriteit heeft het vergroten van de transparantie. Daarom is dit ministerie met een transparantiebenchmark voor bedrijven en maatschappelijke organisaties gestart. Hiermee worden ontwikkelingen op het gebied van maatschappelijke verslaggeving gevolgd. LNV is onlangs een groot maatschappelijk debat gestart om de belemmeringen die duurzame landbouw in de weg staan aan te pakken. De rol van de consument is in dit verband van groot belang. Wanneer die geen duurzame producten koopt, zullen echte veranderingen uitblijven. Maar hoe betrek je de consument bij duurzame landbouw?

President-commissaris Wim Meijer van energiebedrijf Nuon meent: ‘Gas is een Nederlandse troef. We kunnen binnen Europa een rol van betekenis spelen in de verduurzaming van de energie door het kenniscluster dat we hebben in NoordNederland: de Gasunie, de NAM, de universiteit en de netwerken daaromheen.’ Transitiemanagement doet een beroep op de verantwoordelijkheid van bedrijven. Uiteindelijk gaat het om initiatieven die in de samenleving ontplooid worden. In de kern gaat het hier om MVO.

Een belangrijk begrip in overheidsland is transitiemanagement. Een transitie is een grote maatschappelijke omwenteling. De stappen die de samenleving zal zetten naar een duurzame samenleving, bijvoorbeeld een duurzame energiehuishouding, kan aangemerkt worden als zo’n transitie. Zo’n ontwikkeling is niet te dicteren is het idee. Een overheid kan niet via wetten en regels zo’n transitie afdwingen. Die kan hooguit worden begeleid en ondersteund. Hiervoor geldt de term transitiemanagement. Op energiegebied houdt dit onder meer in dat er een overgangsperiode zal zijn waarin het gebruik van eindige fossiele brandstoffen vervangen zal worden door duurzame energiebronnen, zoals windenergie, zonneenergie, waterkracht, biobrandstoffen en een rijk scala aan innovatieve mogelijkheden, zoals waterstof. Deskundigen menen dat in deze overgangsperiode aardgas een belangrijke tussenschakel zal zijn. Ook al is het een fossiele brandstof, de uitstoot van broeikasgassen kan daardoor sterk verminderd worden.

Lokale overheid

Andere initiatieven die aan de overheid zijn gelieerd: het programma ‘Met Preventie naar Duurzaam Ondernemen’ (PreDo) en bijvoorbeeld Leren voor duurzame ontwikkeling.

We zien ook steeds meer gemeenten stappen zetten. Eerder werd al gewezen op de initiatieven uit Rotterdam, Haarlem en Zoetermeer. Dit is maar een greep uit een groot aantal voorbeelden. Deze initiatieven betreffen veelal het stimuleren van vrijwilligerswerk, reïntegratie, het begeleiden van kansarme jongeren en het opknappen van de buurt. Gemeenten participeren hierin veelal op een actieve wijze. Een al goed verankerd initiatief is het Kenniscentrum Grote Steden. Deze organisatie, waarbij de dertig grote steden van Nederland zijn aangesloten, houdt zich bezig met grote stedenproblematiek en beheert o.a. een zeer uitgebreide website.

ASN, Triodos, Robeco, VBDO We zien steeds meer MVO-activiteiten in de financiële wereld. Daar is ethisch of duurzaam beleggen uitgegroeid tot een hot item. Volgens de VBDO is een bloeiende sector ontstaan. Dat is wezenlijk, want vanuit de beleggers gaat een flinke prikkel om

verantwoord te ondernemen. De ASN bank en de iets kleinere Triodos Bank richten zich vooral op de consumentenmarkt, met aangepaste spaar- en beleggingsvormen. Duurzaam sparen en beleggen wint nog steeds aan populariteit. Particulieren hebben inmiddels voor een bedrag van in totaal 7,1 miljard euro ingelegd, met een jaarlijks groeipercentage van 18% (2003). Verschillende grote financiële instellingen volgden het voorbeeld van de pioniers en hebben nu ook eigen ethische fondsen of duurzaamheidfondsen. Dit betreft onder andere de ING, ABN Amro, Robeco en de SNS Bank, dat bovendien een eigen Asset Management onderzoeksafdeling herbergt, die op basis van duurzaamheidcriteria voor klanten een beleggingsportefeuille kan samenstellen. Juist dit fonds heeft ondanks het slechte beursklimaat een zeer goede financiële performance laten zien. Onder de grote pensioenfondsen etaleren vooral PGGM en het ABP hun belangstelling voor duurzame beleggingen, die zeker op lange termijn erg rendabel zijn, zo blijkt uit Amerikaans onderzoek, in Europa bevestigd door de Erasmus Universiteit. Onderzoeker Jeroen Derwall licht toe: ‘De Amerikanen vonden een rendement van 8,5% over een periode van tien jaar. Wij kwamen uit op een rendement van 3% in de plus, over een periode van de laatste drie jaar.’ Over de duurzaamheidcriteria laten de banken zich vaak adviseren door onafhankelijk internationale bureaus. Maar de adviezen zijn voor de fondsen niet altijd eenduidig, zo meldde de Volkskrant enkele jaren geleden. ‘Een bedrijf dat hoog scoort op milieubeleid, kan er bijvoorbeeld warme betrekkingen op nahouden met een dubieus regime als dat in Birma.’ De VBDO bundelt de organisaties die meer aandacht geven aan duurzame beleggingsportefeuilles. Directeur Piet Sprengers streeft sinds 1995 ethisch beleggen na: ‘Ik bezoek zo’n vijftig aandeelhoudersvergaderingen per jaar. De bestuurders zijn inmiddels aan mij gewend.’

het gebied van de herkomst van ingrediënten en onderdelen hiervan, die in de presentatie worden meegenomen. De Consumentenbond kiest er echter niet voor om de leden nadrukkelijk op te roepen bij voorkeur duurzame producten die goed uit de test naar voren komen aan te schaffen. ‘Dat is bevoogdend.’ Binnen MVOkringen wordt veel nagedacht over de Nederlander die als burger strenge eisen stelt aan bedrijven, maar in de winkel dan toch voor de goedkoopste, niet de meest duurzaam geproduceerde producten kiest. Voorzitter Gerard Doornbos van LTONederland zette deze kwestie op scherp: ‘De klant is schizofreen.’ Bedrijven proberen meer en meer om ook consumenten bij hun MVO-beleid te betrekken. Zo heeft TPG en recentelijk Bruna een inzamelingsactie voor oude mobiele telefoons georganiseerd. En er zijn bedrijven die op hun producten overduidelijk laten weten waar zij staan, zoals Shell en de Rabobank die reclamespotjes maakten op tv om hun inspanningen en hun visie te communiceren. Sommige bedrijven hebben hun gehele bedrijfsconcept met MVO doordrenkt. Dit betreft bijvoorbeeld The Body Shop (‘Geen dierproeven’), maar ook Max Havelaar dat een deel van de opbrengst van de koffie teruggeeft aan arme koffieboeren, ECOstyle dat met gifvrije tuinproducten een marktaandeel van maar liefst 40% bereikte, Gulpener Bier dat als enige brouwerij in een dalende markt toch marktaandeel won, om er enkele te noemen. Een andere manier om consumenten te betrekken bij MVO is het gebruik van keurmerken. Er zijn inmiddels talloze keurmerken in omloop. De meest succesvolle is het kringlooppapier. FSC-hout is met een marktaandeel van 10%, vooral door de zakelijke markt, eveneens een succesvol MVO-product. Het gaat inmiddels echter om zo’n groot aantal keurmerken dat de consument door de bomen het bos niet meer ziet. Producenten in de landbouw nemen zelfs een afwachtende houding aan: wel of geen Milieukeur? Misschien biedt in de toekomst een overkoepelend Europees MVO-label soelaas.

LNV, Profit & Care, ACC Consumentenbond We zien initiatieven om consumenten te betrekken bij MVO. Soms worden acties gevoerd. Met het kopen van een product wordt tegelijk een goed doel gesteund. De Consumentenbond verbindt aan steeds meer onderzoeken duurzaamheidcriteria op

We zien heel veel prijzen. Voorbeelden van heel bekende prijzen: de duurzaamheidsprijs van het ministerie van LNV, de Profit and Care-prijs (die door ING, Good Company en Het Financieele Dagblad in het leven is geroepen); en de ACC Award voor het beste duurzaamheidsverslag.

De gedachte achter deze prijzen is dat bedrijven die zich wat MVO betreft onderscheiden in het zonnetje worden gezet. ‘Naming and faming’ werkt beter dan de slechte voorbeelden aan de schandpaal nagelen: ‘naming and blaming’. Er moet een stimulerende werking voor het MVO van uitgaan.

59

Universitair onderzoeksprogramma We zien belangstelling bij universiteiten. Door de universiteiten is een groot onderzoek naar MVO gestart. Dit is mogelijk doordat het ministerie van EZ hiervoor geld heeft vrijgemaakt. Verschillende universiteiten en bedrijven werken in het kader van dit onderzoek samen. Het onderzoek beoogt de praktijk van MVO op een hoger plan te brengen. In 2006 zullen de resultaten van het onderzoek zichtbaar worden. De meeste universiteiten in Nederland hebben inmiddels hoogleraren aangesteld, die het totale veld van MVO behandelen, of soms specifieke deelterreinen, zoals het vrijwilligerswerk.

MVO Nederland We zien de noodzaak tot afstemming. MVO in Nederland blijkt een geheel van partijen die allemaal stapjes en stappen zetten. Willen al die activiteiten effect hebben, een werkelijke bijdrage leveren aan de oplossing van concrete maatschappelijke vraagstukken, dan is het wenselijk dat er afstemming plaatsvindt. De maatschappelijke vraagstukken gaan de krachten van de afzonderlijke partijen te boven. MVO is daarom niet alleen een kwestie van een goede inzet van de betrokken partijen, maar ook van samenwerking. En dat dan zonder dat er sprake is van dwang, van een sturende overheid die gedrag afstemt door af te dwingen. De oprichting van MVO Nederland, het kenniscentrum voor MVO, is bedoeld als een antwoord op dit probleem. Juist door zichtbaar te maken wat er in Nederland op MVO gebied gebeurt, door uitwisseling van kennis en ervaringen te stimuleren kan deze noodzakelijke afstemming gerealiseerd worden. MVO Nederland ondersteunt dit door partijen zichtbaar te maken en bij elkaar te brengen. De citaten zijn ontleend aan de inhoud van het tijdschrift P+, People Planet Profit.

60

MVO Nederland: de organisatie

MVO NEDERLAND Oprichting Kenniscentrum MVO

In april 2001 bepaalde het kabinet dat er een onafhankelijk kennis- en informatiecentrum zou komen op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Het SER-advies over dat zelfde onderwerp was daarvoor de aanleiding. Voorbereidende onderzoeken en consultatiebijeenkomsten boden vervolgens meer inzicht in de rol en functie van het beoogde kenniscentrum. Dat resulteerde in de notitie ‘Opzet en taakstelling, Kennisen informatiecentrum Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen’. Daarin staat beschreven met welk doel het centrum wordt opgericht en welke doelgroepen kunnen profiteren van de diensten van het centrum. De bevindingen uit de notitie kwamen terecht in de statuten van MVO Nederland. Belangrijke elementen in die statuten: het bevorderen van kennis- en informatieoverdracht over MVO, zowel in de nationale als internationale context, het bevorderen van de dialoog tussen maatschappelijke actoren, kennis ontwikkelen en kennis toepassen. De primaire doelgroepen zijn: ondernemingen, zowel het midden- en kleinbedrijf als het grootbedrijf, maatschappelijke organisaties en (lokale) overheden. Het centrum kan doorverwijzen naar bestaande informatiebronnen en instellingen en zal dus uitdrukkelijk niet concurreren met al bestaande initiatieven en organisaties. Daarnaast bestaat de dienstverlening uit ‘best practices’ uitdragen, samenwerkingsverbanden bevorderen en de dialoog tussen alle MVO-partijen stimuleren.

Dialoog met doelgroepen In april 2004 startte het ‘Kenniscentrum MVO’. Een intensieve dialoog met de beoogde doelgroepen vormde de voorbereiding op het opstellen van een businessplan. Wat verwachten de verschillende maatschappelijke actoren van het centrum? Waar ligt hun precieze informatiebehoefte? Welke samenwerking ontbreekt er?

Om die vragen van een antwoord te voorzien, werden leden van de doelgroep bijvoorbeeld uitgenodigd hun reactie te geven via de voorlopige website van het kenniscentrum. Daarnaast hield het kenniscentrum een hele reeks persoonlijke gesprekken en werd eind juni 2004 nog een rondetafelbijeenkomst georganiseerd met zeventig deelnemers. De uitkomsten van al deze ‘gesprekken’ vormden de leidraad voor het businessplan.

Ambitie De bezoekers van de website konden ook meedenken over de naam van het kenniscentrum. In eerste instantie ging de voorkeur uit naar ‘Kenniscentrum MVO’. Uiteindelijk ging de keuze tussen ‘MVO Nederland’ en ‘Steunpunt Duurzaam Ondernemen’. Het bestuur koos voor ‘MVO Nederland’, omdat daarmee het beste wordt uitgedrukt hoe het Kenniscentrum MVO wil werken: centraal staan samenwerken, het bij elkaar brengen van partijen die in Nederland actief zijn op MVO-gebied en het onderling kennis uitwisselen. En dat over de grenzen van organisatietypen heen. MVO Nederland heeft de ambitie om hét netwerk voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen in Nederland te worden.

Ondernemerschap In alle activiteiten van MVO Nederland staat ondernemerschap centraal. Activiteiten van de partners dragen niet alleen bij aan het voorkomen en oplossen van maatschappelijke vraagstukken, maar tevens aan het realiseren van de economische doelstellingen van de partners. Winst in het geval van bedrijven, hogere efficiency of effectiviteit in het geval van niet-commerciële partners. Volgens MVO Nederland de enige manier om MVO duurzaam te verankeren binnen bedrijven en organisaties.

Organisatie Het bestuur van MVO Nederland bestaat vooralsnog uit: Margreeth de Boer (voorzitter) Oud-burgemeester van Leeuwarden, oud-minister van Volkshuisvesting Ruimtelijke Ordening en Milieu en onder andere voorzitter van Fair Trade.

Partners

Willem Lageweg Bij de Rabobank verantwoordelijk voor de lokale governance en het ledenbeleid.

MVO Nederland gaat haar missie en doelstelling realiseren door het opzetten van een beweging, gebaseerd op commitment en de wil tot samenwerking. Centraal instrument hierin is het aangaan van partnerschaprelaties met partijen die als knooppunt op MVO-gebied willen fungeren. Concrete doelstelling: eind 2004 heeft MVO Nederland honderd partners, eind 2007 is dat aantal opgelopen tot duizend.

Henk van Luijk Emeritus hoogleraar van de Universiteit Nijenrode en onder andere columnist voor Het Financieele Dagblad.

Wat behelst een MVO Nederland-partnerschap? Commitment aan MVO, dat - onder andere - tot uitdrukking komt door het ondertekenen van een manifest Het transparant maken van de activiteiten op MVO-gebied Het meewerken aan activiteiten (minimaal aan één) die samen met andere partners van MVO Nederland worden ontplooid. Met elke partner worden hierover afzonderlijke afspraken gemaakt

61 Doelstellingen en activiteiten Missie De missie van MVO Nederland is om te stimuleren dat de mogelijkheden van ondernemerschap optimaal benut worden bij het zoeken naar oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken. Doelstelling MVO Nederland beoogt hét netwerk voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen in Nederland te worden door een leidende rol te vervullen als: Kennismanager: kennis over MVO verzamelen en toegankelijk maken Stimulator: waar zich mogelijkheden voor MVO voordoen, worden bedrijven, ngo’s en overheden daartoe gestimuleerd door het actief aanbieden van best practices, hulpmiddelen en het bevorderen en organiseren van discussies en (samenwerkings)projecten over MVO Makelaar: bedrijven, ngo’s en overheden bij elkaar brengen en het faciliteren van stakeholderdialogen en samenwerkingsprojecten Denktank: in dialoog een visie ontwikkelen op het gebied van MVO Activiteiten Om de doelstelling invulling te geven is een reeks activiteiten geformuleerd: Het ontwikkelen van een MVO-portal: een website met een documentatiecentrum, veel best practices en praktische hulpmiddelen voor het uitvoeren van MVO-beleid en -activiteiten. De website zal daarnaast verwijzen naar de MVO-passages op de websites van de partners van MVO Nederland. Ook zal de interactiviteit van het medium worden benut. Het jaarlijks uitbrengen van het Maatschappelijk Verslag. Hierin staan de belangrijkste maatschappelijke vraagstukken beschreven waaraan ondernemingen een positieve bijdrage kunnen leveren. Het organiseren van rondetafelbijeenkomsten, thema-discussies, evenementen en ‘virtuele marktplaatsen’ om zo als een ontmoetingsplaats te fungeren voor alle partijen die activiteiten op MVO-gebied (willen) ondernemen en daarbij hun (ervarings)kennis willen delen. Samenwerkingsprojecten en samenwerkingsverbanden tussen partners, branches, ketens etc. aan te jagen, onder andere door tijdelijke detachering van medewerkers van partnerorganisaties bij MVO Nederland. Naast alle activiteiten die MVO Nederland gezamenlijk met partners opzet, worden een aantal activiteiten en projecten gestart die in brede zin de partners van MVO Nederland zullen gaan ondersteunen en MVO in Nederland moet stimuleren.

Het bestuur wordt uitgebreid met nog twee leden. Bij de uitbreiding zoekt MVO Nederland naar een verbreding van de aanwezige invalshoeken, versterking wordt vooral gezocht op het gebied van sociale integratie, reïntegratie en het MKB. Het team bestaat uit zes vaste medewerkers en een variërend aantal tijdelijke medewerkers voor specifieke projecten. Deze tijdelijke medewerkers worden in principe gezocht onder onze partners die op detacheringsbasis bij MVO Nederland aan een project werken. MVO Nederland wordt geadviseerd door een programmaraad, bestaande uit een evenredige samenstelling van vertegenwoordigers van bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties.

Projecten van MVO Nederland Haalbaarheidsonderzoek MVO Index (in samenwerking met VBDO) Haalbaarheidsonderzoek MVO Keurmerk E-conferentie ter ondersteuning van de grote Corporate Social Responsibilityconferentie, georganiseerd in het kader van het Nederlands EU-voorzitterschap Verkenning MKB en MVO Duurzaam ondernemen in internationale context

De website van MVO Nederland: www.mvonederland.nl

62

Wie = wie in MVO Nederland

A

Naam bedrijf/organisatie

Naam

Functie

Plaats

Telefoon

Website

Abma HR Consultancy ABN AMRO

Directeur Hoofd Sustainability BU NL Senior vice president Adjunct Directeur MVO

Amersfoort Amsterdam

020-6280139

www.abnamro.nl

Achmea

F.J.H. Abma S.E.B. Kingma O. Mulder A. Rust

Amsterdam

020-6072459

www.achmea.nl

Activa Ondernemersadvies AdaPPPt

J.C. Wikkerink A. Loeff

Manager Voorzitter

Enschede Den Haag

053-4814468 070-3528528

www.ondernemersadviespunt.nl www.adapppt.org

Advies voor Duurzaamheid ADW Communications AgriHolland

J.P. van Soest A. de Waard E.H. Schoonhoven

Directeur/adviseur Freelance publicist/communicatieadviseur Directeur

Pijnacker Amsterdam Wageningen

015-3610933 0613-745061 0317-467666

www.jpvs.nl www.adwcommunications.nl www.agriholland.nl

AgroFair Ahold Albeda College

Algemeen Directeur Hoofd CSR Projectleider onderwijsvernieuwing Accountmanager Handel Directeur Eigenaar/raadgevend ingenieur Senior consultant Directeur Directeur

Barendrecht Zaandam Rotterdam

0180-643900 075-6595906 010-4925161

www.agrofair.com ahold.com www.albeda.nl

Alianza Maatschappelijk Ondernemen AMBOR Ameco Annie Connect Antropia, Cultuur- en Congrescentrum

J.P. Kroezen C.J.H. van Zijl C. Corbet F.A.W.M. Verbraak E.M. Hofstede R.M. ter Haar K.J.P. Peters L. Dijkgraaf A.H. van der Vloed

Amersfoort Gellicum Utrecht Veenendaal Driebergen

06-46074638 0345-599751 030 2545840 0318-545845 0343-531818

www.alianza.nl www.ambor.nl www.ameco-ut.nl www.annie.nl www.antropia.nl

AOC-Limburg

J.V. Christophe

Lid College van Bestuur

Roermond

0475-381839

www.aoclimburg.nl

Architectenbureau Schildpad en Vrienden

J.C. van Lede

Architect

Rotterdam

010-4778131

www.schildpadenvrienden.nl

ARGO Rijksuniversiteit Groningen Arnold&Co Atos Origin Autoschade Peter Brouwers

C.P. van Linschoten A.W.H.M. Hoogenkamp J. Bennenbroek P.J.M. Brouwers

Directeur Manager CSR Manager Vervoer en Mobiliteit Directeur/eigenaar

Groningen Westervoort Utrecht Roermond

050-3637464 06-24204280 020-4044042 0475-328447

www.argo-rug.nl

B

b2 Consultancy bv BECO Groep

06-43039407 010-2985232

www.b2-bv.nl www.beco.nl en www.duurzaamondernemen.nl

C

Directeur/eigenaar Clustermanager MVO Adviseur Directeur Directeur Adviseur Directeur Directeur Concernontwikkeling Beleidsmedewerker Directeur Adviseur/projectontwikkelaar Concern milieucoordinator Directeur CfS, Leerstoel Duurzaam Ondernemen Onderzoeker Directeur

Blokker Rotterdam

Bergmans & Co Bio Exotica BMD Advies b-open duurzaam ondernemen & merkenbeleid Bouwfonds BouwNed Bouwpraktijkinnovatie Bureau van Zwieten Campina Center for Sustainability - Universiteit Nyenrode

P. Breda M.Y. Gombault K.E.H. Maas F.F.C. Bergmans D. Haan J.M. Verhoeven L.M.O.C. Brüggenwirth J. de Kleijn P.J. Fraanje J. Kwee H. van Zwieten J.J. Petraeus G. Keijzers K.J. van Lierop N. van Rijn

Oosterhout Rotterdam Barendrecht Maarssen Hoevelaken Gouda Abcoude Leiderdorp Woerden Breukelen Leeuwarden

0162-462491 010-2136136 0180-614378 0346-551177 033-2539362 0182-693704 0294-288515 071-5417621 0348-429911 0346-291520 0346-291292 058-2954242

J. de Putter

Manager

Rotterdam

010-4866625

www.cvd.nl

P.M. Oskam G. Bergsma E. Cavagnaro

Directeur Consultant Lector in Service Studies

Zeist Delft Leeuwarden

030-6977731 015-2150150 058-2441737

www.bouwkolom.org www.ce.nl www.chn.nl

S. Haverhoek H.J. van Holt T.C. Vermeulen M. Vrieling H. van Boggelen C.M. Ravesloot J. Schutter D.M.R. van Mulukom M.A.A. Kamm M.A. Knop

Lector Duurzaam Ondernemen Directeur Branches en Bedrijven Projectleider Policy Officer Algemeen Secretaris Directeur Bedrijfsleider Onderzoeker Beleidsmedewerker Beleidsmedewerker MVO

Zwolle ‘s-Hertogenbosch Culemborg Utrecht Utrecht Delft Amsterdam Den Haag Nijmegen Rotterdam

038-4699577 073-6800742 0345-470770 030-2923734 030-2913727 06-16910660 020-4892927 070-4454019 024-3233018 010-2755955

www.windesheim.nl www.cinop.nl www.clm.nl www.cnv.nl www.cnv.nl www.ravesloot.nl www.coco-mat.com

CREM CSR Academy CSR visions De Consularis De Hoeve De Kleine Aarde De Kluut Communicatie De Noorderhoeve De Witte Lelie Decisio Den Hartog Adviseurs Derix*Hamerslag Tekstproducties& Communicatieadvies DHV Adviesgroep Duurzaam ondernemen DLV Groen & Ruimte Dordrechtse Ondernemersvereniging DOV

V.P.A. de Lange L.T. Moratis J.L. Lohman G.J. Fit M.H.J. van den Eijnden M.C. Kuipers K. Laansma H. Speelman R.W. Geelen J. Hofland M.L. den Hartog L.J.H. Kusiak

Hoofd Duurzaam Ondernemen en Consumeren Directeur Directeur Voorzitter Directeur Directeur Directeur Directeur Mede-eigenaar Associate Partner Directeur Journalist/tekstschrijver

Amsterdam Rotterdam Amstelveen Hoorn Deurne Boxtel Groningen Schoorl Den Haag Amsterdam Rijswijk Meerssen

020-6274969 010-4117171 06-65222044 0229-270026 0493-326030 0411-661094 050-5490816 072-5091738 070-3962159 020-6700562 06-5375217 -

www.crem.nl www.csr-academy.com www.jlav.nl www.consularis.nl www.dehoevebv.nl www.dekleineaarde.nl www.dekluut.nl www.denoorderhoeve.nl www.dewittelelie.nl www.decisio.nl www.denhartogadv.nl www.derixhamerslag.nl

F.T. van der Molen P.H.M Sloot J.M. Hopma

Accountmanager Senior accountmanager Voorzitter

Amersfoort Dronten Dordrecht

033-4682744 0321-388810 078-6515078

www.dhv.nl/mvo www.dlvgroenenruimte.nl www.dov.nl

Douwe Egberts Nederland Dress for Success DSM

V.M.S. Peulen R. Winkelman M. van Leeuwen

Manager Communicatie Coördinator Projectleider

Utrecht Rotterdam Heerlen

030-2972225

www.douweegberts.nl

045-5788111

www.dsm.nl

Centrum voor Bedrijf en Samenleving Fryslân (CBSF) Centrum voor Dienstverlening Centrum voor Innovatie van de Bouwkolom CE-Transform CHN-School of Graduate Studies en Kenniskring Service Studies Christelijke Hogeschool Windesheim, Zwolle CINOP Advies CLM CNV Internationaal CNV Vakcentrale Cobalt Create Company Coco-mat Consumentenbond COS Gelderland COS Rijnmond & Midden Holland

D

www.atos.nl www.peterbrouwers.nl

www.bio-exotica.nl www.b-open.nl www.bouwfonds.nl www.bouwned.nl www.bouwpraktijkinnovatie.nl www.campina.com www.nyenrode.nl/sustainability www.cbsf.nl

www.cossen.nl www.cossen.nl

63 Beschrijving activiteiten organisatie

Beschrijving MVO activiteiten

Consultancy op terrein MVO en HRM. Financiele dienstverlener.

HR beleid inzetten voor MVO beleid.

Dienstverlener: zorg, sociale zekerheid, pensioenen, financieel.

Zorgvuldig omgaan met publieke opinie, maatschappelijke belangen en open en eerlijke bedrijfsvoering. Starters faciliteren door projecten in de huisvestingsfeer, bedrijfsverzamelgebouwen. Awareness raising op het gebied van MVO.

Advisering en begeleiding in het kleinbedrijf. Stimuleren en ontwikkelen van MVO in handels -en investeringsrelaties van het MKB met Ontwikkelingslanden. Advies overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties inzake duurzaamheid. Ecologische projecten; combinatie van inhoud en proces. Communicatieadvies, tekstschrijven en vrije journalistieke werken. Met name gericht op maatschappelijke items (human interest). Verlenen diensten aan de agrarische sector, agribusiness, voedingsmiddelenindustrie en de Innovatie en MVO is de rode draad voor de internetontsluiting. groene ruimte via internet. Import en Verkoop van Fair Trade Fruit. Eigenaar van producentencooperatie (50%) en Solidaridad. Supermarkten en Food Service. Ketenverantwoordelijkheid voor huismerken. Voorbeelden: duurzame kofie en vis inkoop. Breed kenniscentrum voor educatie en beroepsonderwijs in de regio Rotterdam-Rijnmond. Duaal opleidingstraject binnen dagonderwijs voor drop-outs samen met bedrijven binnen winkelcentra. Matchmaking en consultancy op gebied van maatschappelijk betrokken ondernemen. Advies beheer openbare ruimte, grafisch en administratieve revisieverwerking. Weginspectie op rolletjes: inzet rolstoelers voor weginspectie. Advisering milieubeleid, projectmanagement duurzame ontwikkeling. Ontwikkeling en uitvoering van duurzame initatieven op gebied van markt, milieu en maatschappij. Callcenter. Wao-ers in dienst. Aanbieden van kwalitatieve ruimte voor congres, workshop en cultuur. Aanbieden van 100 % Biologische producten. Stimuleren van openbaar vervoer. Zorgboerderij verzorgt het landgoed. Onderwijsorganisatie gericht op Voedsel en Groen. Voedingsgebied Limburg en Zuid-Oost Brabant; vmbo onderwijs; mbo onderwijs; onderwijs en begeleiding voor volwassenen. Inspirerende architectuur vanuit een mens- en milieuvriendelijke visie. Voornamelijk duurzaam bouwen, adviseur Little Tree voor ondervoede kinderen in Zuid-Afrikaanse Townships. Marktonderzoek wonen, zorg, welzijn. Uitvoeren Kwaliteitsbeoordeling door clienten. Duurzame zorgvernieuwing door klantgericht werken. Interim management, verandermanagemant, projectontwikkeling, procesbegeleiding. ICT. Verantwoord mobiliteitsbeleid. Gespecialiseerd autoschade-herstelbedrijf. MOP milieu ontmoetings programma Stad Roermond, organische bedrijfsvoering, scholen stimuleren op milieu gebied. (re-)Organisatieadvies, veranderkundige begeleiding. Verder kijken dan share-holders-value, duurzaam werkbare verbeteringen adviseren. MVO strategie- en beleidsontwikkeling, uitvoering, training, verslaglegging en monitoring voor BECO ondersteunt bedrijven en overheden bij het bepalen en uitvoeren van MVO-strategie bedrijven en overheden. en beleid. Marketingadvies voor fast moving consumer goods. NIDO programma´s; deelnemer programmacie MVO, Ministerie EZ. Investeren: mean, lean, green + clean. Investeringsproject in biologische ananas te Ghana. Advisering MKB kwaliteit en organisatie, milieu, artbo en veiligheid. Organisatie analyse, managementsystemen, milieuzorg, arbozorg. Vergroten effectiviteit van marketing en merkinspanningen voor duurzame ondernemingen. Stimuleren mvo door het als kans/inspiratiebron te benaderen ipv beperking. Ontwikkeling, financiering en asset management van vastgoed in Europa. Uiteenlopende invullingen van 3P-benadering. Belangenbehartiging uitvoerend bouwbedrijf, stimuleren duurzame innovatie in de bouw. MVO-commissie; interviews stakeholders; brochure MVO-voorbeelden. Onderzoek en kennisoverdracht over duurzame innovatie in bouwen en wonen. Ontwikkeling innovatieve werkgelegenheids- projecten t.b.v. werklozen. Onbetaalde coaching op basis solidariteit met werklozen. Leverancier zuivelproducten. o.a. energie, verpakkingen. Onderwijs, wetenschappelijk onderzoek, consultancy. Ondersteunen ondernemingen en overheden met de integratie van duurzaam ondernemen in de bedrijfsvoering. Provinciale makelaar maatschappelijk betrokken ondernemen. Matching van vraag en aanbod tussen bedrijven en maatschappelijke organisaties. Welzijnorganisatie op het gebied van maatschappelijk werk, opvang en wonen, gericht op dak-en thuislozen. Brancheorganisatie, gericht op innovatie en samenwerking in de bouwkolom. Strategisch advies over duurzaamheidskwesties. Master opleidingen in facility management en vrijetijdmanagement. Duurzaam Ondernemen HBO in transitie: van school naar kennisinstelling. Beleidsadvies bij leren en ontwikkelen aan overheden, bedrijfsleven en onderwijsorganisaties. Projectorganisatie, adviesbureau.

Organisatie-advies MVO, innovatie-management, sociocratisch management. Verkoop en produktie van bedden, meubelen. Maatschappelijke belangenbehartiging consumenten. Draagvlak creeren internationale samenwerking. Voorlichting, advies en educatie bij internationale vraagstukken. Onderzoek, consultancy en procesbegeleiding voor bedrijven, overheden en NGO’s. Advies, onderzoek, diagnose, coaching, implementatie MVO-strategievorming. Communicatie advies en uitvoering met film, video, nieuwe media, internet, webcast. Consularissen zijn (oud) ondernemers als klankbord voor DGA’s. Dienstverlenend bedrijf voor de varkenshouderij. Eco-park; uitgave tijdschrift De Kleine Aarde. Communiatie-advies op basis van duur, dialoog en doorzichtigheid. Zorgboerderij. Beeldende kunst, projectinrichting, binnenhuisarchitectuur, architectuur. Ondersteunen van partijen bij beleidsstrategie. Interim en project management in de vastgoed sector en volkshuisvesting. Informatie overdragen op het gebied van duurzaam ondernemen. Internationaal advies- en ingenieursbureau. Advies overheden, bedrijven en maatschappelijke organisaties inzake duurzaamheid. Ondernemersvereniging met 360 leden in sectoren detailhandel, horeca, bedrijven en zakelijke dienstverleners. Koffiebrander en distributeur. Op leenbasis gratis verstrekken van kleding bij sollicitaties. Chemiebedrijf.

Toekomstig ontwikkelen van werkplaatsen en stageplekken, in het kader van een esf-equal aanvraag. Gedragscode, integriteit, duurzaamheid, milieu en arbo. Opstellen MVO beleid voor ondernemeningen en branches. Onderzoek, (gast)colleges en training op het raakvlak van dienstverlening en duurzaam ondernemerschap. Duurzaamheidacademie samenwerking met Saxion. Als adviesorganisatie betrokken bij projecten die relatie hebben met MVO. Werken aan duurzame landbouw en een aantrekkelijk platteland.

Aanjagen en leiden van processen voor MVO innovaties. Afvalbeperking, energiebeperking, Tqm, natuurlijke materialen, werken met gehandicapten. Onderzoek naar MVO-aspecten van producten en achterliggende fabrikanten. Mondiale dimensie MVO vertalen naar praktijk Gelderse ondernemingen (MKB) Matchen stedenbandenprojecten & bedrijven; projectmanagement Platform Maatschappelijk Ondernemen Rotterdam (MORE). MVO-strategie en implementatie, in internationale context. Bijdragen aan een, inhoudelijk en technisch, optimale communicatie in het Triple P domein. klanten helpen MVO te zien als kans. Initiatiefnemer Milieukeur Varkensvlees. Demonstreren van duurzame innovaties in het Eco-park. Eigen onderzoek naar MVO in Noord-Nederland. Biologische landbouw en psychisch patienten in dienst. Werken vanuit mensvisie. Mobiliteit en ruimtelijke ontwikkeling. Naast commerciele activiteiten ontplooiing van maatschappelijk verantwoorde activiteiten.

Advisering MVO-strategie, -implementatie, MVO verslaggeving. MVO-projecten onder agrariërs. Verspreiden van de MVO gedachte. Activiteiten in koffielanden en in Nederland gericht op duurzaam ondernemen. Waterzuiveringsproject India.

64 E

Naam bedrijf/organisatie

Naam

Functie

Plaats

Telefoon

Website

Dutch Sustainability Research

M.H.A. Jeucken

Hoofd Institutionele Relaties

Zeist

030-6942618

www.dsresearch.nl

DWO/PAD Eenvoud EIM

P.M. van Loon G. Kok C.A.W. Bertens R.H.O. Hoevenagel S. van Dongen B.G. Hamelynck

Clusterleider Intiatiefnemer en oprichter Account manager Senior Onderzoeker Manager Communicatie Directeur

Dordrecht Voorburg

078-6481888 070-4442353

www.vrijwilligerscentrale.nl www.eenvoud.org www.eim.nl

Rotterdam Sibrandabuorren

079-3430263 06-48359777 0515-520858

www.enviu.org www.eostra.nl

J. Ferrier H.B.A. Grimberg A.A.M. Hazen M.F. Huitink M.M. Elbers J.F. Schrijver

Directeur Productmanager Public Affairs Manager Duurzame Energie Projectmedewerker

Den Haag Deventer Arnhem

070-3659777 038-8524922 026-8511000

www.e-quality.nl www.essent.nl www.essent.nl

Amsterdam Den Haag

020-5512132 070-8887944

www.evertvermeerstichting.nl

G.A. Ribbink J.R. Vergeer A. Kaag R.G. Monster J.P. Bos M.R. Barth M.M. van Sluis-Barten F.P.I.M. Köster A.M. Voorhoeve M.C.M. Box T. Poldervaart P.C.M. van Seters

Senior consultant Senior adviseur MVO

Zeist

030-6933766

www.facetbv.nl

Amsterdam Waalwijk Aalsmeerderbrug Utrecht

020-5816300 0416-650144 0297-582222 030-2264402

www.fnv.nl www.foresta-innovation.nl www.boerbos.nl www.fortisfoundation.nl

Leiden Hilversum Moordrecht Vlaardingen Tilburg

071-1190494 035-5488111 0182-375496 010-2484000 013-4668015

www.ics-advies.nl www.freshforward.com

R.C.H. Godding S.A. den Doelder E.F.M. Hintzen L.M. Keizer M.N.A. van Marrewijk T.C. Fogelberg J.C. Goedknegt G.J.H. Halmans H.D. Veldpape M.E. Janssen Groesbeek H.W. Stomphorst A.P. van den Ham D.S. Pennink P.F. Lems J.L. Looman H.J. Hoijtink A.J. van de Brug G.B. Perik

Eigenaar

Riel Amersfoort

015-5186158 033-4892089

www.godding-co.nl www.goodcompany.nl

Directeur Directeur Directeur Adjunct-directeur Directeur Directeur Adviseur Redacteur Directeur Directeur programma’s en projecten Projectmanager Docent Docent Directeur Eigenaar Beleidsadviseur

Amsterdam Rotterdam Amsterdam Alkmaar Gulpen Arnhem Amsterdam Epe Den Haag Den Haag Rotterdam

www.goodbox.nl www.greatplacetowork.nl www.globalreporting.org www.goedknegt.nl www.gulpener.nl

Blaricum Hoorn Den Haag

06-41210123 010-2410465 020-5310015 072-5116343 043-4507575 026-3215640 020-6246051 0578-611211 070-3765500 070-3024447 06-45390187 06-10613362 035-5381163 0229-239247 070-3385684

www.homecareformule.nl www.hbd.nl

F.M. d’Engelbronner M.W. Padberg P.R. van den Berg A.K. Schmeddes P. Rotteveel R. Defares H.G.M. Ganseman

Senior project manager Projectleider Lobbyist Relatiebeheerder FrontDesk Kwaliteit & Milieu manager Directeur Eigenaar

Utrecht Amsterdam Utrecht

030 2334027 020-5231100 030-6927811

www.hom.nl www.humanitas.nl www.icco.nl

Amsterdam Amsterdam Almelo

020-5643888 020-7988400 0546-827611

www.ikea.nl www.imc.nl www.improjecten.nl

M.J.M. Kleintunte

Directeur

Zaltbommel

0418-577030

www.idet.nl

P.G. Drontmann N. Molenaar H. Sie D. Pinto M.C.T.A. Rigter A. de Rooij J.P.H. Six

Manager MVO Directeur Directeur Hoogleraar/directeur Eigenaar

Amsterdam Den Haag Amsterdam Amsterdam Amsterdam

020-5639060 070-3051820 020-6304333 020-6751088 020-7701039

www.ingbank.nl www.ondernemenoverdegrens.nl www.integral.nl www.davidpinto.nl

Hoofd Concernrelaties

Tilburg

013-4622041

www.interpolis.nl/mvo

J.O.M. van den Ende H. Havinga J. Strating

Algemeen directeur Divisiedirecteur Mode/Textiel Directeur

Hoevelaken

033-2532911

www.intres.nl

Zaltbommel

0418-667000

www.iipnl.nl

L. Bakker H.G.M. Bakker F. Verspeek G.R. Rebergen W.G. Jansen A.M. Kranenborg W.F.H. Heijmans A. Ribbers L.R.M. Steinmeijer J.F.G. Eussen I.R. Steinbuch A. van Ginkel R.C. Hengeveld C.F. Joosse H. Hulshof L. Dijkema J.C.M. Koppelman A. Boonstra P.M.G. Prickaerts I. Boon S.D.M. Wouters W.J. Bartels B. van Bergen G.C. Molenkamp A.C. Hofstee

Projectmanager/journaliste Adviseur Cleaner Production

Wuppertal Amsterdam

+49.202.4296677 020-5257360 www.ivam.uva.nl

Eigenaar Eigenaar

Leusden Diepenveen Hengelo Eindhoven Arnhem Rotterdam Puth Driebergen Schiphol

06-51730119 0570-592141 074-2569732 040-2528457 026-3538834 010-4116085 046-4430037 0343-512491 020-6494094

www.klmarboservices.nl

Arnhem Lichtenvoorde Assen

026-4455146 0544-371554 0592-379555

www.knhm.nl www.hulshof.com www.vangorcum.nl

Amstelveen

020-6567890

www.kpmg.nl

Den Haag

070-4461596

www.kpn.com

Enviu EOSTRA - sustainability consulting E-QUALITY Essent

F

Evert Vermeer Stichting Expertisebureau Innovatieve Beleidsvorming XPIN Facet FNV Mondiaal Foresta Innovation Fortboerderij Dijkzicht / Boer Bos Fortis Foundation Nederland

G

H

Frank Köster ICS-Advies Fresh Forward Gemeente Barendrecht Gemeente Vlaardingen Globus, Instituut voor Globalisering en Duurzame Ontwikkeling Godding & Co Good Company Goodbox GPTW-Institute NL GRI GTS Gulpener Bierbrouwerij Hadeve Managementadvies Het Financieele Dagblad Het Letsbureau Hivos HOF, Promotie Haags Vrijwilligerswerk Hogeschool INHOLLAND Hoijtink Advies HomeCare Formule Hoofd Bedrijfschap Detailhandel

I

Humanistisch Overleg Mensenrechten Humanitas ICCO IKEA Nederland IMC IMP Informatiecentrum Duurzame Energie Technieken ING Bank IntEnt Interal Intercultureel Instituut (ICI) International School of Nothing (ISON) i.o. Interpolis Intres Investors in People Nederland ISP (International Sustainability Projects) IVAM

J K

Izare Jansen Management Partners Joak JobFellows Kamer van Koophandel Centraal Gelderland KCW KidsLive! KIVINIRIA KLM Arbo Services KNHM Koninklijke Hulshof’s Leerfabrieken Koninklijke Van Gorcum BV KPMG KPMG Global Sustainability Services KPMG Sustainability

KPN

Managing consultant Boer/directeur Adviseur Directeur Directeur Managing partner Werkvoorbereider spelen Beleidsmedewerker vrijwilligersbeleid Hoogleraar-directeur

Eigenaar Manager Voorlichting Directeur Directeur Bestuurslid Arbeids- en organisatiepsycholoog Directeur Directeur Directeur/uitgever Assistent-uitgever Senior adviseur Manager Consultant Adviseur Partner Manager Partner Beleidsmedewerker Public Affairs

www.vlaardingen.nl www.tilburguniversity.nl

www.fd.nl www.letsbureau.nl www.hivos.nl www.hofnet.nl www.inholland.nl

www.izare.nl www.jansenmanagement.nl www.jobfellows.nl www.kvk.nl www.kidslive.nl

Beschrijving activiteiten organisatie

Beschrijving MVO activiteiten

Verzamelen van informatie over de duurzaamheid van Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen. Verlenen van diensten aan maatschappelijke organisaties in de Drechtsteden. Ervaringsschool voor maatschappelijk ondernemen. Onderzoek t.b.v. beleid.

Makelaar tussen het bedrijfsleven en het vrijwilligerswerk. Innovatieplatform voor nieuwe ondernemingsvormen. MKB Beleidspanel voor MVO-activiteiten.

Onderzoek naar duurzaam ondernemen en toerisme in o.a Antartica. Advisering van bedrijven en overheden op het gebied van duurzame ontwikkeling. Expertisecentrum in gender en etniciteit. Productie en distributie van (duurzame) energie.

Projecten duurzame ontwikkeling in landen die laag op internationale agenda staan. Duurzame bedrijfsvoering, wereldbank richltijnen voor financiële instellingen, MVO in ontwikkelingslanden. Stimuleren van omschakeling van fossiele naar duurzame energieproductie, inventariseren medewerkersvrijwilligerswerk.

Aandacht voor internationale samenwerking en duurzame armoedebestrijding. Makelen en schakelen tussen professionals die bezig zijn met innovatieve beleidsvorming.

Coherentieproject case: Handelsmissies en MVO, lid van het MVO platform. Thema’s: samenwerking overheid- bedrijfsleven; empowerment civil society.

Consultancy, training en financiële dienstverlening gericht op MKB in ontwikkelingslanden.

Duurzaam ondernemen bevorderen onder MKB in ontwikkelingslanden en Oost-Europa.

Vakbond. Begeleiding en coaching ondernemers in derde wereld landen. Management van natuurtalent. Medewerkers stimuleren een bijdrage aan de samenleving te laten leveren.

Ontwikkeling van een sterke onafhankelijke vakbeweging wereldwijd. Directe betrokkenheid opzet ondernemingen met B2B naar bestaande MVO markten.

Innovatie; communicatie en strategie voor wonen, werken en welzijn. Adviesbureau voor strategische innovatie. Inrichten openbare ruimte, eventueel samen met burgers. Lokale overheid. Onderwijs voor globalisering en duurzame ontwikkeling.

Ontwikkeling van Woon-Leer-Werkprojecten voor jongeren. MVO-projecten als kansen voor ontwikkeling. Het zelforganiserende spel dat bewoners een plan laat produceren. MVO/MBO als onderdeel van het gemeentelijk vrijwilligersbeleid.

Concept, creatie en advies tbv versterking van imago, klantentrouw en verkooprendement. Adviesbureau voor duurzaam ondernemen.

Ondersteuning bij de behoefte om maatschappelijk verantwoord te handelen. Geïntegreerd in alle aspecten van de bedrijfsvoering.

Kerstpakketten met een bijzondere gedachte. Onderzoek naar en toepassing van duurzaam ondernemen. Internationale organisatie belast met wereldwijde duurzaamheidsrapportage richtlijnen. Opleiding en training voor managers uit (non-)profitorganisaties op het gebied van MVO. Het brouwen en vermarkten van hoogwaardige bieren. Managementadvies en procesbegeleiding aan MKB-bedrijven en NGO’s. Financieel-economisch dagblad. Werk scheppen en creeren voor mensen die moeilijk aan werk geholpen worden. Het verschaffen van financiele en politieke ondersteuning aan lokale particuliere organisaties. Coordineren en ondersteunen vrijwilligerswerk. Grootste hogeschool van Nederland met vestigingen in Noord- en Zuid Holland.

Deel van de opbrengst gaat naar een goed doel. beoordelen en verzamelen van ‘best practices’ op het gebied van werkomgeving en HR.

Reputatiemanagement middels MVO en duurzaamheid. Bemiddelaar in vastgoed. Koepelorganisatie van werkgevers en werknemers in de detailhandel. Ontwikkelen Human Rights Impact Assessment instrumenten. Vrijwilligersorganisatie voor zorg en welzijn. Medefinancieringsorganisatie; ontwikkelingssamenwerking, advies particulieren Nederland. Keten woonartikelen. Financiele organisatie. Advies aan MKB-ers over personeelsbeheer, organisatie en management. Energie zuinige technieken voor woningbouw, kantoren en overige toepassingen. Financiele dienstverlener. Kennis management. Cursussen/onderzoek ‘hoe effectief om te gaan met verschillen. Onderzoeksinstituut dat zich richt op maatschappelijke samenwerking en besluitvorming. Verzekeringsconcern.

Core business is maatschappelijke betrokkenheid.

Koppelen instellingen/NGO’s aan bedrijfsleven. Integrale toepassing van de Triple-P gedachte. Schrijft over MVO-ontwikkelingen en gebeurtenissen.

Stimuleren van de samenwerking tussen bedrijven en maatschappelijke organisaties. Verduurzaming van onderwijs via innovatieve onderwijsprojecten, implementatie van duurzaamheid via AISHE-instrument. Projecten met consumentenaankoopgedrag bij duurzame producten. Zorgen dat wetgeving en marktwerking beter aansluiten. Verspreiden van kennis m.b.t. MVO voor de sector detailhandel en het verzamelen van relevante voorbeeldprojecten. Advies / training mensenrechten en bedrijven. Samenwerkingsprojecten met bedrijven in werknemersvrijwilligerswerk. Constructieve dialoog met het bedrijfsleven. Keteninvulling, partnernetwerk Zuiden.

IMC Weekendschool. Direct: oprichting van GrafiTrans; project ‘www.aangepastewoning.nl’ Indirect: Lions, diverse activiteiten.” Informeren gemeenten, architecten, woningbouwcooperaties, onderwijsinstellingen over duurzaamheid. O.a. organisatie Care & Profit-prijs. Ondersteuning van migranten ondernemers die in land van herkomst een bedrijf opzetten. Waterstofeconomie. De ISON werkt binnen een Intercultureel Communicatie Platform (ICP) aan de bevordering van het besef van MVO bij klanten. Bedrijfsinterne milieuzorg, duurzaam beleggen, micro insurance, gedragscode, ethiek commissie, ethiek workshops.

Ondersteuning zelfstandige ondernemers in de detailhandel met de bedrijfsuitvoering. Bevordering effectieve mensontwikkeling en organisatieontwikkeling d.m.v. het gedachtegoed en kwaliteitsborging van ‘investors in people’. Duurzaamheidsprojecten, artikelen, bijdrage aan (inter)nationale duurzaamheidsdiscussie. Milieukundig onderzoek- en adviesbureau maatschappelijk verantwoord ondernemen, duurzaam bouwen. Consultancy maatschappelijk c.q. sociaal ondernemen. Consultancy op gebied van strategie, duurzame innovaties en service. Management en organisatieontwikkeling. Begeleiding, verslavingsproblematiek, schadelastbeperking, arbeidsmarktparticipatie. Spin in het web tussen overheid en bedrijfsleven. Stimuleren en faciliteren. Non-profit instelling voor maatschappelijk activeringswerkPartnerships met bedrijven. Bij elkaar brengen instanties die met kinderen en jongeren werken. Beroepsvereniging voor ingenieurs. Advisering en ondersteuning bij gezond en duurzaam ondernemen en arbo- en verzuimbeleid.

Binden alle partijen relevant voor kinderen en jongeren. Jongeren Participatie. Organiseren van lezingen en workshops. Advisering over MVO. Gezonde en duurzame inzet van personeel.

Het leveren van een positieve bijdrage aan de kwaliteit van de leefomgeving d.m.v. projecten. Lederwarenfabriek. Produceren (digitale) leermiddelen voor HBO en Universiteit.

Verantwoord personeelsbeleid. Uitgeven van boeken op het gebied van MVO.

Advies, accountancy, belastingadvies.

Advies opzet en implementatie MVO Controle en opzet MVO-verslag.

Telecommunicatiediensten.

Bedrijfscode/deelcodes, duurzaamheidsverslag, maatschappelijke sponsoractiviteiten onderwijs/gezondheidszorg.

Safe methode bij MKB’s voor concrete duurzaamheidsmaatregelen.

Kennismakelaar en projectmanagement duurzame innovaties.

Betrokken bij initiatieven in Arnhem, Ede en Nijmegen. Mede-organisator van de Beursvloer.

65

66 L

Naam bedrijf/organisatie

Naam

Functie

Plaats

Telefoon

Website

Kroon Consulting Landelijk Beraad Stedenbanden Nederland - Nicaragua (LBSNN) Laurus

G. Kroon R.C. van der Hijden

Consultant Directeur

Schijndel Amsterdam

073-5493250 020-5522757

www.lbsnn.nl

F. Kremer

Hoofd Corporate Communicatie

s-Hertogenbosch

073-6223802

www.laurus.nl

Leger des Heils Noord Holland

C.F. Hamster

Manager Bedrijfsvoering

Haarlem

023-5533933

www.legerdesheils.nl

LEI/ Wageningen Universiteit en Research Centrum Leolux Meubelfabriek B.V. Lété Licom Logos Research Loyens&Loeff

M

070-3358206

www.lei.wur.nl

077-3877222

www.leolux.com

Middelburg Heerlen Haarlem

0118-633 040 045-5666140 023-5318618

www.lete.nl www.licom.nl www.businessdiplomacy.biz

Amsterdam

020-5785785

www.LoyensLoeff.com

Advocaat

Directeur

Den Haag Utrecht

070-3382700 030-2342767

www.lto.nl www.Macori.nl

MDF

H.J.M. Snelder

Managing Director

Ede

0318-650060

www.mdf.nl

Mediamaal

L. Pater

Richtinggever

Utrecht

030-2759575

www.mediamaal.nl

MEE Noordwest-Holland Michel van Hulten

P. van den Oord M. van Hulten

Projectmanager Eigenaar

Alkmaar Lelystad

072-5140800 0320-221279

www.meenwh.nl www.corruptie.org

Mij. voor Nijverheid en handel Milieudefensie Ministerie Algemene Zaken Ministerie SZW Ministerie van Buitenlandse Zaken

H.G.M. Giezeman P.P.M. de Clerck M.L. Vos L.L. Gabeler C. van Leenders H.E. van Schooten J.N. Baljeu C.A. Hoving-Nienhuis M.J.J. Jacobs I.T.T.J. van der Sluijs A.R. Walrecht W.A. Kolkman

Campagneleider Coordinator Zestienmiljoenmensen.nl Beleidsmedewerker Procesmanager Themadeskundige Gezondheid Beleidsmedewerker MVO internationaal Projectcoördinator MVO Bedrijfsethicus Beleidsmedewerker Adviseur Duurzaamheid MVO-coordinator

Den Haag Amsterdam Den Haag Den Haag Den Haag

070-3281849 020-5507300 070-3564012 070-3335853 070-3486486

www.nmnh.nl www.milieudefensie.nl www.zestienmiljoenmensen.nl

Den Haag

070-3798911

Den Haag

070-3784064

www.minlnv.nl

W.M.J.M. van Mierlo W.A.A. van der Leest J.E.F. Wintermans J. Oldenziel K. Hoek L.B. Bergenhenegouwen

Coordinator projectbureau kenniscentra Projectcoordinator Directeur Coördinator Coördinator Consultant MVO

Delft Meteren Veenendaal Amsterdam Amsterdam Delft

015-2191212 0345-571921 0318-564412 020-6391391 020-6270307 015-2690122

www.mkb.nl www.modint.nl www.mvo-platform.nl www.flowercampaign.org www.nen.nl

Algemeen Directeur Directeur

Gouda Amsterdam

020-5285577

www.nvc.nl www.nederlandvindt.nl

Nettojob

M.W.C.M. Nieuwesteeg A.C. Kuip V.E. Smit A.H. Tonies

Directeur

Haren

050-5341874

www.nettojob.nl

Netwerken Sociale Initiatieven Zuid-Holland Newcommunity

A. Angerman T.H. Säckl

Directeur Directeur

Leiden Rotterdam

071-5680390 06-46233952

www.nsi-zh.nl www.newcommunity.nl

NMC-Nijsse International executive search Nonudo NovioConsult Nuon

F.J. van der Zeeuw C.I.M. Iven L.A.M. Schouten P. van de Kamp I. Plag P.M. van der Loo R.K. Oosterbaan F.A.C. van Ooijen

Directeur Hoofdontwerper Senior adviseur Manager Sustainability Communications Beleidsadviseur Duurzaamheid

Amsterdam Eindhoven Nijmegen Amsterdam Amsterdam Utrecht

020-6611799 040-2111211 024-3813333 020-5972141

www.nijsse-international.com www.nonudo.com www.novioconsult.nl www.nuon.com

030-2544880

www.nuso.nl

Ministerie van Landbouw Natuurbeheer en Voedselkwaliteit MKB-Nederland Mobas Projects MODINT MVO-platform Nederlands Bloemen Beraad Nederlands Normalisatie-instituut NEN

NUSO Nutreco Holding

P

Den Haag Venlo

M.J. Janssen

Nederlands Verpakkingscentrum Nederlandvindt.nl

O

Wetenschappelijk Onderzoeker Directeur Hoofd Personeel en Organisatie Divisiemanager Integratie Business directeur Onderzoeksjournalist Management consultant

LTO-Nederland Macori Consult B.B.

Ministerie van Economische Zaken

N

J.W. van der Schans J.A.J. Sanders G. Zondag C. Lodder W.J.M. Boon K.M. Bais H.F. Huijser Ph. van Hilten T.E. Lambooy N. Zaman

Okura Hotel D. Krans Ontwikkelcentrum Maatschappelijk Ondernemen H. Kasmi Ontwikkelcentrum MVO F. Loos Oranje Fonds Org. en adv.bureau Mr. J.Knook Patricia Kraan Consultancy en Projectmanagement Patrimonium woonstichting

www.minbuza.nl

Directeur Director Corporate Communications

Amersfoort

033-4226141

www.nutreco.com

Projectontwikkelaar Projectmanager

Amsterdam Rotterdam Eindhoven

020-6787111 010-4141700 040-2335817

www.okura.nl www.sbaw.nl www.mooizoEindhoven.nl

Bunnik

www.oranjefonds.nl

T. van Oosten J.H.Th. Knook P.B.C. Kraan

plv. Directeur Directeur Directeur

Beesd

030-6564524 071-5157626 0345-570027

Hoofd Uitvoering

Veenendaal

031-8557960

www.patrimonium-veenendaal.nl

PCN Groep Planet Capital Planet Milieu Pleegzorg Nederland Pleon PlusThirtyOne PPM Stimulans

R.C. van Helten P. de Vrije R.J.A.M.G.B. Brouwers A.E.M.J. Fischer P.H. van Riel J. Reukers J.M. Reijnierse J. Bosman O.M.M. van Summeren

Eigenaar Managing Partner Senior Adviseur Landelijk Voorlichter Communicatieadviseur Eigenaar Senior Investment Mananger

Eindhoven Utrecht Holten Utrecht Amsterdam Rotterdam ‘s-Hertogenbosch

040-2483465 030-6668318 06-44620419 030-2983507 020-4874000 010-2821443 073-6144249

www.pcngroep.nl www.planetcapital.nl www.planetmilieu.nl www.pleegzorg.nl www.pleon.nl www.plusthirtyone.nl www.ppmstimulans.nl

PRIMO nh

C.N.M. Plugboer

Senior adviseur

Purmerend

0299-418754

www.primo-nh.nl

Provincie Flevoland

P.C. Bijvank M.L.A.C. Boot P.W. van de Heisteeg T. Terpstra R.A.M. van Bremen

Hoofd bureau Bodem en Milieuprojecten Beleidsmedewerker Milieu Toezichthouder A (grote industrie) Beleidsmedewerker duon Beleidsmedwerker duurzaam ondernemen (MKB) Senior beleidsmedewerker duurzaam ondernemen Coördinator Duurzaam Ondernemen/MVO

Lelystad

0320-265265

www.Flevoland.nl

Middelburg

0118-631700

www.zeeland.nl

Den Haag

070-4416556

www.pzh.nl

Provincie Zeeland

I. Leynse Provincie Zuid-Holland

E.M. van der Wal

Beschrijving activiteiten organisatie

Beschrijving MVO activiteiten

Consulting MVO, Corporate Governance, Jaarverslaggeving en Investor relations. Armoedebestijding in Nicaragua. Voorlichtingsactiviteiten in Nederland.

Lid van de Central American Business Council.

Supermarktorganisatie.

GGO-vrij maken totale huismerkassortiment, legbatterij-eieren uit assortiment, ontw. biologisch assortiment, groene stroom.

Hulp, opvang en zorg bieden aan de meest kwetsbaren in onze samenleving vanuit een Christelijke basis. Ec. onderzoek land- en tuinbouw en visserij, beheer van het landelijk gebied, de agribusiness en de productie en consumptie van voedingsmiddelen. Creeren, produceren en vermarkten van zitcomfort.

Toenemende integratie van landbouw en agribusiness met de maatschappelijke omgeving.

Integratiebedrijf met een productieafdeling. Sociale Werkvoorziening. Onderzoek, publicatie, consultancy, training.

Uitzetten trajecten voor mensen met een ‘grote’ achterstand tot de arbeidsmarkt. Passend werk bieden aan mensen met een achterstand tot de reguliere arbeidsmarkt. Advies aan multinationals in conflictgebieden die willen bijdragen aan vrede en stabiliteit.

Advocaten, belastingadviseurs en notarissen.

Ondersteuning wetenschappelijk juridisch onderzoek op het gebied van MVO. Over het interne MVO beleid wordt nog een standpunt bepaald.

Belangenbehartiger voor agrarische ondernemers. Organisatieadvies en opleidingen diversiteitsmanagement.

Versterking van de concurrentiekracht van het agrobedrijfsleven via de 3 P’s. Verbetering van personeelsmanagement,gelijke kansen voor medewerkers met gelijke kwaliteiten. Cursussen waarin ervaringen met Publiek-Private samenwerking worden behandeld. Intern MVO-beleid. Aandacht voor diversiteit. Integratie van gehandicapten in de samenleving. Advisering over communicatie met specifieke doelgroepen.

Training/advies management, organisatie en institutionele ontwikkeling in internationaal verband. Communicatie-advies en implementatie.

Realisatie van rendement en continuiteit passend binnen omgevingsnormen en -waarden.

Dienstverlening aan mensen met een beperking. Advisering regeringen over corruptiebestrijding, Advies en ondersteuning van NGO’s mbt integriteitsbevordering. Evaluaties van projecten en programma’s. Bijdragen aan sociaal economische ontwikkeling in het algemeen belang. Milieuorganisatie. Verantwoordelijk voor beleid werkgelegenheid en inkomenszekerheid. Beleid op nationaal en internationaal niveau ten einde de armoedesituatie in ontwikkelingslanden duurzaam te verbeteren. Het faciliteren en stimuleren van MVO in Nederland.

Arbobeleid, leeftijdsbewust personeelsbeleid en emancipatiebeleid. Ondersteunen van publiek-private projecten. Coordineren MVO-activiteiten van de Rijksoverheid.

Het faciliteren en stimuleren van MVO in de agro-food sector.

Uitreiking MVO-stimuleringsprijs voor de agro-food sector.

Vereniging van branche-organisaties in het MKB. Projectmanagement, bedrijfsanalyse en optimalisatie. Ondernemersorganisatie mode interieur textiel. Netwerk van Nederlandse maatschappelijke organisaties op het gebied van MVO. Implementatie consumentenlabel siertelersector, het FFP label. Ontwikkelen van ISO-normen, advisering over toepassing normen.

Stichting Maatschappelijk Ondernemen; Slot Zeist-conferentie. Diensten worden bij MVO bedrijven en instellingen (profit/non profit) aangeboden. Bevorderen deelname aan fair wear foudation.

Belangenbehartiging, opleiden, trainen. Opiniepeilingen en publicaties MVO. Arbeidsbemiddeling en coaching van doelgroepen die een verre afstand hebben tot de arbeidsmarkt. Kennisnetwerk Sociaal Beleid. Organiseren van exposities met name conceptuele beeldende kunst. Bureau voor executive search van top- en senior managementposities. Exclusief mode bedrijf haute couture. Adviesbureau op gebied van duurzaamheid, stedelijke en plattelands ontwikkeling. Opwekken, inkopen, distribueren en verkopen van (duurzame) energie. Belangenbehartiger voor 900 speeltuin en kindervakantie organisaties. Internationaal voedingsmiddelenbedrijf. Hotel. Informeren over MVO, advies over vrijwilligerswerk. Makelaarsfunctie tussen bedrijven en de omringende sociale omgeving; advies MVO. Ondersteuning initiatieven sociale participatie, integratie en veiligheid. Consultancy, uitgeverij, onderzoek, projectontwikkeling. Ontwikkeling, organisatie en uitvoering van sociaal maatschappelijke projecten. Woningcorporatie met een woningbezit van ongeveer 6.000 sociale huurwoningen. Consultancy, assessment & loopbaanadvies. Risicokapitaal voor duurzame energie. Milieu-adviesbureau. Landelijke voorlichting over pleegzorg. Communicatie-advies voor overheden / NGO’s op o.a. gebied duurzaamheid. Ontwerp- en communicatie-bureau voor stichtingen en bedrijven. Verstrekker van risicodragend vermogen aan MKB in NL.

Implementatie internationale ICC code, sociale en milieucriteria. Begeleiden nationale normcommissie MVO, Nederlandse vertegenwoordiging internationale ISO-werkgroep. Bevordering burgerschapszin in het algemeen en MVO in het bijzonder. Bedrijven ondersteunen om MVO- activiteiten op individueel nivau goed te kunnen uitvoeren.

Activiteiten m.b.t. transformatie en veranderingsprocessen die leiden tot meer verdraagzaamheid.

UItvoeren van MVO scans en workshops. Duurzame energievoorziening en bedrijfsvoering, maatschappelijke sponsoring, stakeholderdialoog, duurzaamheidsverslaglegging. Relatie tussen bedrijven en speeltuinen vergroten,waarbij de speeltuinen een belangrijk stuk werk verrichten in de sociale samenhang van woonwijken. Aandacht voor duurzame viskweek, voedselkwaliteit, veiligheid, dierenwelzijn en investeren in lokale gemeenschappen. Betrokkenheid lokale omgeving. Bemiddeling sponsoring van buurt- en wijkinitiatieven. Initieren lokale partnerschappen. Ondersteuning incidenteel werknemersvrijwilligerswerk. Samenwerking met en ondersteuning van bedrijven, die op sociaal gebied actief willen zijn. Interesse in MVO-activiteiten.

Aandacht voor klantkwaliteitsbewustzijn, ethisch handelen, milieu, duurzaam bouwen en energiebeheer.

Overheidsorganisatie voor het provinciale/regionale schaalniveau.

Uitgangspunt voor verstrekken vermogen is goed sociaal beleid zonder de bedrijfseconomische voorwaarden uit het oog te verliezen. Initieren en ondersteunen van initiatieven die leiden tot een netwerk van MBO organisaties in Noord-Holland. Stimuleren van MVO/Duurzaam Ondernemen intern en extern.

Stimuleren duurzaam ondernemen op basis van milieubeleidsplan ‘groen licht’

MVO-projecten voor zowel industriële als MKB-bedrijven.

Ondersteunen overheden bij ontwikkelen en uitvoeren van sociaal beleid.

Stimuleren en ondersteunen duurzaam ondernemen-projecten.

67

68 R

S

Naam bedrijf/organisatie

Naam

Functie

Rabobank Nederland

Raedthuys Groep

B.J. Krouwel L.W. Lageweg P. de Munck Mortier B. Taverne M. Kok

Directeur Duurzame Maatschappelijke Innovatie Utrecht Onderdirecteur Rabobank Nederland beleidsmedewerker/secr. commissie Ethiek Manager MVO Enschede

053-4807350

RePay International B.V. Responsable Communicatie RMNO

R.M. van Es G. Broekman J.B. Blaauwbroek

Directeur Directeur/eigenaar Plv. directeur

Naarden Dwingeloo Den Haag

035-6958160 0521-522235 070-3155214

Robin Good Rotterdamse Avondschool RvE Advies & Realisatie

M.T. Schalekamp G.C. Lems R. Riemsdijk van Eldik

Directeur Directeur Directeur

Amsterdam 020-4632005 Rotterdam Alphen aan den Rijn 06-22992666

www.robingood.nl www.handiweb.info www.RVE.nl

SAMAH

N. Boerebach

Directeur

Amsterdam

020-5231100

www.samah.nl

Samen voor Zeist

E.M. Hofstede

Projectleider

Amersfoort

033-4729301

SBAW bureau voor projectontwikkeling Scholten&Franssen Scripta Media B.V. SenterNovem Sentinelles

M.N.M.M. van der Eerden P. Scholten P. van Vuuren J. Spit E.G.M. den Hartog

Directeur Senior account manager Programma adviseur Directeur

Rotterdam Amsterdam Amsterdam Utrecht Den Haag

010-4141700 020-4894364 020-6275453 030-2393517 06-55741149

www.sbaw.nl www.scholtenfranssen.nl www.scripta.nl www.duurzaamondernemen.novem.nl www.sentinelles.nl

Shakies Share People Foundation

O. Oostindien C.W.A. Blaauw

Directeur Directeur

Amsterdam Driebergen

0343-522145

www.shakies.nl www.sharepeople.nl

Shared Vision

C.W.A. den Hollander

Directeur

Sleeuwijk

0183-302339

Shell Nederland

A.L.C. Smit

Manager Social Investment

Den Haag

070-3778788

www.shell.nl

Shimano Europe Holding Siemens Silicon Valley Europe

J.W. van Vliet W. Vlasblom B.J. Fischer-Campbell

Directeur Directeur Diecteur

Nunspeet Den Haag Zeist

0341-272256 070-3333333 030-6930134

www.shimano.com www.siemens.nl www.siliconvalley.nl

SIMAVI

A. de Kluijver

Partnership manager

Haarlem

023-5530381

www.simavi.org

Simia Mostert FES

G.M. Murray

Voorzitter

Rotterdam

010-2621146

Simon Lévelt SKaN-fonds

R.N. Sikkema D.J. Slot

Directeur Adjunct-directeur

Haarlem Hilversum

023-5122529 035-6249651

www.simonlevelt.com www.skanfonds.nl

Slagerij De Groene Weg Utrecht SMO

G. Takke S.N. Hogewind

Eigenaar Projectleider

Utrecht Den Haag

030-2732186 070-3528515

www.degroeneweg.nl www.smo.nl

SNS Asset Management SNS REAAL Groep Solaroilsystems Solidaridad

T.K. Dijkstra S. Vlaming H. Aberson N. Roozen

Directeur research/hoogleraar Coordinator Stuurgroep MVO Eigenaar Directeur

‘s-Hertogenbosch Utrecht Boijl Utrecht

073-6833368 030-2915974 0561-421104 030-2720313

www.snsreaalgroep.nl www.solaroilsystems.nl www.solidaridad.nl

SOMO Stadsdeel Slotervaart

J. Oldenziel G. Brinkman

Directeur RMC-coordinator

Amsterdam Amsterdam

020-6391291 020-7989450

www.somo.nl

Start Foundation

J.W.M. Verhoeven

Directeur

Eindhoven

040-2461850

www.startfoundation.nl

STEW advies & training Stichting Alzheimer Nederland

K. Rapstok M.M. Blom

Projectmanager Ajunct-directeur

Amsterdam Bunnik

020-6239369 030-6596910

www.stew.nl www.alzheimer-nederland.nl

Stichting CasusConsult Stichting Commundo Stichting de Opvolging Stichting De Wijk Stichting DOEN

H. Hadders J.G.E. van Wijk P. Goudsmit N. Picauly R.G.E. Schermer

Bestuurslid Directeur Directeur Bestuurslid Programma-manager Welzijn & Sport

Assen Amersfoort Amsterdam Amsterdam Amsterdam

0592-342154 033-4651179 06-28566610 020-6383633 020-5737333

www.casusconsult.nl www.commundo.nl www.deopvolging.nl www.wijk.nl www.doen.nl

Stichting Do-It Stichting Duurzaam Hoger Onderwijs

H.G. Hümmels N. Roorda

Secretaris Consultant

Arnhem Tilburg

026-3815663 013-4672239

www.metateam.nl/do-it www.dho.nl

Stichting Eana

W.C. de Jonge B.H.J. Thedinga A.C. de Vries

Advocaat Voorzitter Directeur

Vlaardingen

010-2343220

Utrecht

030-2919931

www.echtewelvaart.nl

Stichting Energiecentrum Midden en Kleinbedrijf M.J. Kloet Stichting ENF P.A. Parmentier

Directeur Voorzitter

Houten Diepenveen

030-6369155 0570-591317

www.energiecentrum.nl www.networking-facilities.net

Stichting Instituut Gak Stichting Meer Samen Stichting Milieukeur

H. van Oijen M. Reijmer R.N.M. van der Sijp

Programmaleider Manager Directeur

Hilversum Eindhoven Den Haag

035-6259045 040-2117334 070-3586300

www.instituutgak.nl www.meersamen.nl www.milieukeur.nl

Stichting Milieunet Stichting Natuur en Milieu

Directeur Algemeen directeur Teammanager Product en Bedrijf Coördinator onderzoek PR-functionaris / fondsenwerver

Utrecht Utrecht

030-2435303 030-2348268

www.stichtingmilieunet.nl www.natuurenmilieu.nl

Stichting Oikos Stichting Pension Maaszicht

E.H.W. van Erne A.J.M. van den Biggelaar E.A.D. Kampers D.L. Renkema J.M. Kurvers

Utrecht Rotterdam

030-2361509 010-2434143

www.stichtingoikos.nl www.maaszicht.nl

Stichting Samenleving & Bedrijf Stichting Senioriteit Nederland Stichting Vrije Tijd en Vorming

S. Volkers P.J.W.G. van Vliet A.A.M. Hogeling

Directeur Communicatieadviseur Regiomanager

Nieuwegein Nijmegen Den Haag

030-6637980 0638-157579 070-3051919

www.samen.nl www.stichtingsenioriteitnederland.nl www.vtvbijdehand.nl

Stichting Wereldbedrijven

W.A.M. Leereveld

Directeur

Haarlem

023-5339187

www.wereldbedrijven.nl

Storrm CS Stream

H.R.M. te Riele J.L.M. Heijenrath

Directeur Algemeen directeur Europa

Den Haag Amsterdam

070-3620052 020-5864761

www.storrmcs.nl www.stream.com

Support Buro Hubers

M. Hubers

Directeur

Aerdt

0316-371511

Stichting Echte Welvaart

Plaats

Telefoon

Website

030-2162460

www.rabobank.nl www.rabobankgroep.nl

www.greencardvisa.nl www.responsable.nl www.rmno.nl

Beschrijving activiteiten organisatie

Beschrijving MVO activiteiten

Duurzame financiële dienstverlening.

Leveren van klantwaarde om daarmee bij te dragen aan een duurzame ontwikkeling in economische, sociale en ecologische zin.

Windenergie.

Personeel 40 uur vrijstellen voor MVO-activiteiten; intermediair zijn tussen investeerders en duurzame initiatieven. Marketing, verkoop en milieucompensatie van GreenCard, een duurzame creditcard. Advies m.b.t. duurzame positionering, communicatie en marketing. Stimuleren externe dialoog over kansen voor duurzame ontwikkeling en de betekenis van kennis. Koppelen van bedrijven en hun medewerkers aan maatschappelijke organisaties. Samenwerking met bedrijfsleven en hogeschool. MVO-implementatie.

Het bieden van innovatieve financiële diensten om de milieudruk van consumptie te verminderen. Identiteitsbepaling, Positionering, Integrale Communicatie. Kennismakelaar tussen vraag (overheid) en aanbod (onderzoek) over ruimtelijke, milieu en natuurthema’s. Robin Good maakt maatschappelijke betrokkenheid tastbaar. Verzorgen cursussen voor verstandelijk gehandicapte volwassen in Rotterdam. Management consult, MVO advies&implementatie, Projectontwikkeling en realisatie, interim management en bedrijven match. Belangenbehartiging van alleenstaande asieljongeren tussen de 12 en 23 jaar. Inzetten kennis & kunde, menskracht & middelen van bedrijfsleven voor maatschappelijke organisaties. Verlenen van ondersteuning/advies bij de sociaal maatschappelijke projecten in Rotterdam. Training en consultancy. Advies over en productie van relatiemedia: magazines, websites en email nieuwsbrieven. Stimuleren van overheden om aandacht te besteden aan MVO. HRM, met name op arbo, verzuim en reintegratie. Adviseren omtrent de sociale wetgeving en het arbeidsgehandicaptenbeleid. Biologisch fast-food. Bemiddeling en begeleiding van projecten in ontwikkelingslanden en bedrijfsleven. Het leiden van beleidssessies, workshops en brainstormsessies. Shell Nederland: Energie en petrochemische producten. Productie en distributie van fietsonderdelen en van molens en hengels voor de vissport. Elektrotechniek en elektronica. Organiseren van internationale innovatie business studiereizen. Simavi financiert projecten in onwikkelingslanden die de verbetering van de gezondheid van de allerarmsten tot doel hebben. Het aankweken en bevorderen van de bewustwording met betrekking tot milieukwesties bij particulieren en overheid. Verkoop van koffie en thee, die rechtstreeks is ingekocht en in eigen huis is gebrand en verpakt. Financiële steun aan maatschappelijke organisaties op het terrein van maatschappelijke participatie en spiritualiteit. Biologische slagerij. Kenniscentrum; onderzoekt maatschappelijke ontwikkelingen, informeert bedrijven over consumenten, aandeelhouders en maatschappij. Institutioneel vermogensbeheer, met als specialititeit maatschappelijk verantwoord beleggen. Bankverzekeraar. Ingenieursbureau. Oecumenische ontwikkelingsorganisatie. Doel: het bevorderen van een duurzame economie en de naleving van mensenrechten. Onderzoek multinationale ondernemingen Uitvoeren van de RMC-wet: Het in beeld krijgen en op traject plaatsen van voortijdig schoolverlaters (17-23 jaar) in Amsterdam-West. Maatschappelijk fonds en investeerder ‘venture philantrophist’ ondersteunt vernieuwende projecten en bedrijven voor mensen die niet makkelijk een baan vinden. Advies en training startende en gevestigde ondernemers, o.a. uit achterstandspositie of gebied. Voorlichting over de ziekte van Alzheimer en andere vormen van dementie. Verbetering van de kwaliteit van leven van patiënten en hun familie door ondersteuning. Bevorderen van (inter)sectorale kennisdeling binnen de GGZ, AMW en Jeugdzorg. Reisorganisatie met vrijwilligerswerk in ontwikkelingslanden. Verbeteren van het proces en resultaat van bedrijfsopvolgingen. Onafhankelijke burgerorganisatie voor leefbare multiculturele wijken. Subsidies/leningen/garanties/participaties verstrekken aan maatschappelijke organisaties & bedrijven met economische en maatschappelijke doelstelling. Ontwikkelingsorganisatie t.b.v. armoedebestrijding en onderwijs in Nepal. Bevorderen en begeleiden van de implementatie van duurzame ontwikkeling in onderwijs en organisatie van universiteiten en hogescholen. Belangenbehartiging mensen die bij mn WAO tussen wal en schip (dreigen te) geraken. Inspiratiebron voor beleid en organisatie, d.m.v. innovatieve projecten, workshops, trainingen en bijzondere congressen. Faciliteren deelnemende brancheorganisaties op (voorlopig) onderwerp energie Begeleiden van organisaties met het ontwikkelen van kennisnetwerken. Privaat fonds op het terrein van sociale zekerheid. Bedrijf gerund voor en door de doelgroep; nl. mensen met een functiebeperking. Faciliterende organisatie die 4 milieuprogramma’s beheert. Non-profit organisatie gericht op gedragsverandering door communicatie. Maatschappelijke belangenorganisatie die opkomt voor een duurzame wereld. Onderzoek, educatie en campagnes m.b.t. internationale relaties. Opvang en begeleiding aan zwerfjongeren in de leeftijd van 17 tot 23 jaar. Landelijk netwerk van bedrijven die investeren in de kwaliteit van de samenleving. Kenniscentrum voor en bevordering van senioriteit in organisaties. Initieren, organiseren, ondersteunen van vrijetijds- en vormingactiviteiten voor mensen met een handicap. Bevorderen van goed gedrag van bedrijfsleven (focus: farmaceutische industrie) t.a.v. Ontwikkelingslanden. Transities, raamwerk vergroening producten, Europese subsidie innovatie en duurzaamheid. Technische helpdesks. Adviseren over starten en doorontwikkelen van werkgelegenheidsproject voor mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt.

69

Samenwerking met bedrijfsleven door uiteenlopende manieren van donaties en inzet van professionals.

Exploitatie van Ontwikkelcentrum Maatschappelijk Ondernemen (OMO) in Rotterdam. Sociaal ondernemerschap, sociaal investeren, social return on investment. Concept en uitvoering van www.stopaidsbatam.nl-site. ontwikkeling P4 scan: de provinciale people planet profit scan. Projecten die de gemeenschap zowel financieel als maatschappelijk winst opleveren.

Nederlandse bedrijven helpen MKB-organisaties in ontwikkelingslanden. HR instrument voor MVO. Lid platform NIDO Marktkansen voor duurzame producten. Diverse maatschappelijke, ecologische en economische projecten zoals bv. Shell Cares, liveWIRE, Koninklijke Shell prijs. Het communiceren over en voor MVO op nationaal en internationaal nivo. Verantwoord personeelsbeleid. Lid van Social Venture Network, deelnemer aan VNO-NCW programma over trainen van Russische managers.

Het stimuleren van duurzaam ondernemen bij Milieuzorg & Energiebesparing MKB Curacao. Zo veel mogelijk inkoop van biologische producten die tegen eerlijke prijzen worden ingekocht. Medefinancier bij de maatschappelijke activering van mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Projecten t.b.v. de interactie van overheid, bedrijfsleven en het maatschappelijke middenveld.

Duurzame brandstof. Initiatiefnemer van het Max Havelaar keurmerk. Initiatiefnemer van de fair trade Oké en Eko Oké banaan. Lancering Made-By label voor duurzame kleding. Samenwerking met werkgevers om voortijdige schoolverlaters alsnog startkwalificatie te laten halen.

Speciale projecten en cursussen voor vrijwilligers en hulpverleners. Innovatie, kennismanagement, kennistechnologie, duurzaamheid. Vrijwilligerswerk.

Financiering MVO-activiteiten. Mogelijkheid vorm te geven aan maatschappelijke betrokkenheid.

Doelgroep mondig maken en wapenen tegen onrecht dat hen wordt aangedaan door uitvoeringsorganisaties. Bestuurslid SVN, dialoogbijeenkomsten bedrijven en NGO’s, ondersteunng intern proces MVO, publiek debat MVO. Op een integere manier de balans vinden tussen eigenbelang en het belang van de samenleving, in alles wat we doen.

Milieukeur non-food, Milieukeur agro/food, competent body voor het Europees Ecolabel in NL, Groen Label Kas. Maatschappelijk verantwoorde aanpak richting medewerkers, klanten en omwonenden. Samenwerking met koplopers uit het bedrijfsleven in het project Economie Light. rijke natuur, een divers landschap en een schone en groene leefomgeving. Participatie in Koffiecoalitie. Actief benaderen bedrijven die MVO-activiteiten willen ontplooien. Cursussen en trainingen aan jongeren, handen uit de mouwen in de gebouwen, sporten, teambuilding. Versterken van positie oudere werknemers. Fondsenwerving, o.a. door sponsordiner. Informeren van voorschrijvende artsen overMVO-gedrag van de diverse farmaceutische bedrijven. Creeren werkgelegenheid + stimuleren IT ontwikkeling in kansarme streken in Europa en in ontwikkelingslanden. Werkt met de methodiek SROI (Social Return on Investment).

70 T

U V

W

Z

Naam bedrijf/organisatie

Naam

Functie

Plaats

Telefoon

Sustainability Unlimited

A.A. Kellermann

Consultant

Amsterdam

020-6629578

Website

SV&A sustainability consultants

H.A. Sasburg

Directeur

Leiden

071-5191005

www.svena.nl

SWZ Woningcorporatie Syntens Eindhoven Syntens Rotterdam Tangram organisatie-advies

E. Veenstra S.S.J. Smulders-Dane B. Weehuizen P.B.G. Peerenboom

Directeur-bestuurder Adviseur Adviseur Partner

Zwolle Eindhoven Rotterdam Doetinchem

038-4680123 040-2394100 010-4246000 0314-344396

www.swz.nl www.syntens.nl www.syntens.nl www.tangram.info

Team Event Services Technika 10 Nederland

T.D. Dijkstra J. Westendorp

Directeur/eigenaar Directeur

Oldenzaal Utrecht

0541-533668

www.event-services.nl www.technika10.nl

Telerscoöperatie FresQ u.a.

A.J.H. van Antwerpen

Manager Kwaliteitsbeleid en Communicatie

Naaldwijk

0174-524221

www.fresq.nl

Ten Kroode & Van Zee

E. van Zee

Management consultant

Houten

030-6350313

www.tkvz.nl

The Body Shop The International Institute for the Urban Environment The Leisure Society The Project Network TPG Triodos Bank

S.M. Hettinga T. Deelstra

Manager Directeur

‘s-Graveland Delft

035-6559355 015-2623279

www.urban.nl

Directeur Directeur Directeur Hoofd PR & Communicatie Ondernemer

Amsterdam Amsterdam Amsterdam Zeist

020-6246188 020-6242542 020-4864627 030-6936520

www.theleisuresociety.nl www.theprojectnetwork.nl www.tpg.com www.triodos.nl

Triple woordwaarde

H.J. Kuijpers J. Timmermans P. van Minderhout M.G. Bierman Th.W.A. Steiner A.M. Boer

Rotterdam

06-46241306

TUI Nederland Tulipower

E. Allart J.L.M. Duivenvoorden

Afdeling Duurzaam Toerisme Directeur

Rijswijk Amsterdam

070-3266801 06-19618369

Unilever Universiteit Nyenrode Universiteit Twente

C. Dutilh B.T.M. Steins Bisschop O.A.M. Fisscher

Manager Milieu en Duurzaamheid Hoogleraar Hoogleraar

Amsterdam Den Haag Enschede

070-3318899 053-4894475

www.bbt.utwente.nl

Universiteit Twente Universiteit van Amsterdam Amsterdam graduate Business School Vakgroep Business-society management, Rotterdam School of Management Van Binnen natuurlijk wonen Van Summeren non profit partners Van Vliet automedon Van Wageningen Consultancy VanStokkom Management & Advies BV Vazquez&Vazquez

A.H.J. Nijhof A. Kolk

Universitair Docent Hoogleraar sustainable management, Onderzoeksdirecteur AgBS Hoogleraar

Amsterdam

020-5255281

www.fee.uva.nl/pp/akolk

Rotterdam

010-4081994

www.b-sm.com

Directeur Directeur Directeur Directeur Directeur Directeur

Rotterdam Loon op Zand Zoetermeer Den Haag Dordrecht Blaricum

010-2409379 06-52635401 079-3632020 070-3240667 078-6351111 035-6426085

www.vanbinnen.com www.nonprofitpartners.nl www.vanvlietcars.com

Directeur

Culemborg

0345-532653

www.vbdo.nl

Directeur

R.J.M. van Tulder

www.tuinederland.nl/duurzaamtoerisme www.tulipower.nl www.unilever.nl

VBDO

M. van Remundt J.C.A. van Summeren J.F.M.J. van Vliet G. van Wageningen H.J.Th. van Stokkom D.M.L. Vazquezde Wagenaar P.P.M. Sprengers

Ver. Van Nederlandse Houtondernemingen Vereniging Social Venture Network Nederland VFI, brancheorganisatie goede doelen Virtu et Fortuna

A. de Boer Secretariaat SVN G. Bosma M.N.A. van Marrewijk

Directeur Directeur

Almere Alphen aan den Rijn Amsterdam Rotterdam

036-5321020 0172-423843 020-4229977 010-2410044

www.vvnf.nl www.svneurope.com goededoelen.nl www.virtu-et-Fortuna.nl

VNCI VNO-NCW VSO Waarborg Platina, Goud en Zilver N.V. War Child Weener Groep Wereld Natuur Fonds Wesseling Groep

S. Looijs B. Rutgers van der Loeff P.J. Jansen A.W.Th. Niehof J.H.P.M. Verboeket P.A. van den Berg B.J.H. Geerts H.P. Wesseling

Senior sustainability advisor Secretaris Manager Business Partnerships Directeur Directeur Marketing & Financien Hoofd Kwaliteit, Innovatie, Techniek Manager business development Directeur

Leidschendam Den Haag Utrecht Gouda Amsterdam ‘s-Hertogenbosch Zeist Amerongen

070-3378747 070-3490467 030-2320615 0182-598320 020-4227777 073-6459373 030-6937821 0343-707490

www.vnci.nl www.vnow-ncw.nl www.vso.nl www.waarborg.nl www.warchild.nl www.weenergroep.nl www.wnf.nl www.wesseling.org

WielerTaxi

J.E. Gasseling

Eigenaar

Amsterdam

06-18879439

www.wielertaxi.nl

World Servants www.betrokken.nu

J.A. Sijbersma L.M. Oostendorp

Coördinator fondsenwerver Projectleider

Wolvega Utrecht

0561-614857 030-7509069

www.worldservants.nl www.betrokken.nu

Zeelandrent Zinnige Zaken

P. Launspach E. Frederiks

Directeur/eigenaar

Kortgene Amsterdam

0113-306004 020-4713232

www.zeelandrent.nl www.zinnigezaken.nl

Zwart/De Wit

J.J.H. de Wit

Senior consultant

Leiden

071-5663483

We beseffen dat deze lijst verre van volledig is. Bent u actief op MVO gebied, geef dat door op de website van MVO Nederland: www.mvonederland.nl Ook voor wijzigingen in de gegevens kunt u terecht op de website.

www.vanstokkom.nl

Beschrijving activiteiten organisatie Bedrijven adviseren over de implementatie van duurzaamheid in hun organisatie, met leiderschap als speerpunt. Ontwikkeling, begeleiding en uitvoering van projecten en onderzoeken op het gebied van duurzaamheid. Woningcorporatie. Innovatienetwerk voor ondernemers. Organisatieadvies in de sectoren gezondheidszorg en welzijn. In Nederland, Roemenië en Afrikaanse ontwikkelingslanden. Het ondersteunen en versterken van duurzame leerprocessen. Expert in meiden & techniek-advisering, deskundigeheidsbevordering, netwerkvorming, ontwikkeling educatief materiaal. Coöperatie van (glas-) tuinbouwproducenten. Advisering bij het ontwikkelen en succesvol op de markt brengen van nieuwe producten en activiteiten. Retail organisatie voor huid- en haarverzorgingsproducten. Duurzame stedelijke vernieuwing. Vermarkting van vrijetijdsdiensten, vakantietegoed en vakantieportfolio. Organisator seminars/symposia positief veranderen. Bewustwording, raken. Volledig duurzame bank, financieren, sparen en beleggen voor duurzame ontwikkeling. Advies op het vlak van communicatie, pr en duurzaam ondernemen/ Maatschappelijk verantwoord ondernemen. Touroperator. Ontwikkelen, produceren, installeren en onderhouden van kleine windturbines voor gebruik in de zakelijke bebouwde omgeving. Levensmiddelenproductie. Universiteit: - Bussiness School - School of Accountancy - Amsterdam Nyenrode Law School. Onderwijs en onderzoek naar implementatie vraagstukken rond maatschappelijk verantwoord ondernemen. Onderzoek en onderwijs op het terrein van MVO, sustainable management, environmental management. Vakgroep die zich bezig houdt met alle aspecten van MVO zowel nationaal als internationaal. Woninginrichting gericht op een gezond binnenklimaat. Adviseren, inspireren en projectcoordinatie van professionalisering binnen non profits. Volvo dealer; verkoop en onderhoud nieuwe en gebruikte Volvo’s. Advies & begeleiding MVO. (parttime) Directievoering, beheer, advies voor profit- en nonprofit organisaties. Consultancy, Strategische communicatieplannen, trainingen. Belangenvereniging van beleggers die duurzaam ondernemen willen stimuleren. Brancheorganisatie hout. Netwerk van ondernemers en change agents die maatschappelijk verantwoordelijk ondernemen. Bevordering publieksvertrouwen en kwaliteit goede doelen. Ondersteuningvan het European Corporate Sustainability Framework. Branche-organisatie chemische industrie. Werkgeversvereniging van grote bedrijven. Structurele armoedebestrijding in ontwikkelingslanden door kennisuitwisseling. Wettelijke taak, keuren van edelmetalen (Goud, zilver en platina). Ondersteunen oorlogskinderen met het verwerken van hun oorlogservaringen. Leer/werk bedrijf van de gemeente ‘s-Hertogenbosch. Natuurbescherming wereldwijd. Opzetten sociale firma’s en consumer run bedrijven. Ontwikkelen nieuwe economische dragers. Verhuur en onderhoud van fietstaxi’s aan zelfstandig opererende fietstaxichauffeurs. Christelijke organisatie die met vrijwilligers bouwprojecten uitvoert in ontwikkelingslanden. Het landelijk netwerk van lokale makelaars in betrokken ondernemen stimuleert de samenwerking tussen bedrijven en maatschappelijk veld. Zeelandrent verhuurt electrisch aangedreven sloepen op het Veerse Meer. Organisatie van praktische en laagdrempelige activiteiten waarop bedrijven hun rol in de maatschappij kunnen invullen. Marketing & communicatie advies, extern en interim.

Beschrijving MVO activiteiten

Daklozenproject. Adviseren en begeleiden van MKB ondernemers wat betreft innovatie en duurzaamheid. Pilotproject MVO/DO-makelaar van de Provicie Zuid-Holland Ondersteuning van NGO’s in ontwikkelingslanden bij het opzetten en uitvoeren van projecten in de gezondheidszorg.

Vermindering gewasbeschermingsmiddelen, energie en meststoffenverbruik. Verbetering kwaliteit van arbeid. Integreren van MVO-onderwerpen.

Milieu-aspecten in ruime zin beoordelen bij bestemmingen en locaties. Deelnemer World Food Program. Alle bedrijfsactiviteiten staan in het teken van het stimuleren en financieren van duurzame ontwikkeling. Communicatieadviseur MORE-netwerk Rotterdam. Actief op het gebied van duurzaam toerisme met een eigen afdeling. Duurzaamheid bij ontwikkeling van nieuwe producten en in de keten van toeleveranciers tot eindprodukt. MSC Keurmerk. Wetenschappelijk onderzoek. Participatie MVO-onderzoeksprogramma EZ. Collectieve competenties voor MVO Effectiviteit van gedragscodes. Interactie tussen NGO’s, bedrijven en overheid. Gedragscodes, accountability, reporting, internationale ondernemingen en hun relaties met overheid. corporate communication, bedrijfsethiek, business-community involvement, publiekprivate/profit-non-profit partnerschappen. Grip krijgen op de kringloop van een produkt; eerlijke arbeid. Realisatie van duurzame communicatie tussen profits en non profits. 3 P’s, people, planet en profit in je bedrijfsvoering inhoud geven. Aanspreekpunt MVO-issues. Kenniscentrum voor bedrijven &NGO’s. Opstellen strategische communicatieplannen rond sociaal gezicht ondernemingen. Gespecialiseerd in niet-traditionele MVO-projecten. MVO stimuleren bij beursgenoteerde ondernemingen; transparantie; dialoog; engagement; platform. Promotie FSC Keurmerk.

Versterken van de relatie tussen Kwaliteit/Excellence en MVO door onderzoek, toepassing en educatie. Creëren van hulpmmiddelen bij nieuwe combinaties van bedrijf en maatschappij. Uitzenden van professionals uit het bedrijfsleven op aanvraag van VSO’s partners ter plekke. Transparantie, personeelsbeleid, stakeholderdialoog, langetermijn visie, normenontwikkeling. Samen met bedrijfsleven, op een andere structurele manier samen verder. Samenwerking met bedrijfsleven. Projecten gericht op voeding, vervoer & vrije tijd. Opzetten van bedrijven/bedrijfjes en bedrijfsonderdelen met als doel werkgelegenheid maatschappelijk nuttige diensten/producten. Voor een groot gedeelte van de chauffeurs is de fietstaxi de opstap om weer aan het arbeidsproces deel te nemen. Bewustwording van MVO bij bedrijven in en buiten de achterban. Ontwikkelen nieuwe samenwerkingsverbanden, geven van training en voorlichting en adviseren bij beleidsvraagstukken rondom MVO. Bevorderen van natuur- en milieuvriendelijke waterrecreatie. Speerpunt is medewerkers betrokkenheid. Transparantie van maatschappelijke resultaten van de onderneming/organisatie.

71

72

Samenstelling klankbordgroep De klankbordgroep heeft de agenda voor MVO Nederland samengesteld.

Marleen Janssen Groesbeek Robert Rubinstein M. Struijs Andre Nijhof Marlotte Herweijer Silvester Bombeeck Erwin Lindeijer A.C. Hofstee Jan Oosterwijk Ellen Habermehl Paul Rotteveel Gerard Keijzers E.F.Nagel Jan Schrijver Sigrid Hettinga Kees Terwan E.D. Karssing Henriette Bout Folkert van der Molen Sander van Bennekom E. Wisseborn Richard Schut Marga Schaap Hans Slegtenhorst Jan Willem van der Schans Paul Denisse Peter de Munck Mortier Barend van Bergen A. Hoekstra Maria Anne van Dijk R. van der Sijp I. Vlot B. Janmaat John Veerkamp Mirjam Vollering J. de Kleijn Ad van den Biggelaar Roel Wijmenga Chris Dutilh Margot van Gastel L. Paape Piet Sprengers Gerdien Dijkstra W.A. Kolkman P.J.M.Ronnes Joep Verhoeven

A.W.Th. Niehof Marjolijn Wilmink J.Jonker M.M.L. Jacobs Miriam de Wolff Frank Beemer H.A.C. Groeneveld W.J. Bartels Ko Henneman Desiree Koenders Aagje van Heekeren - Koning Coen van Beuningen J. Strating Barbera van der Hoek Annemarie Goedmakers Hans Ludo van Mierlo N.C.M. Alma-Zeestraten David Rosenberg D. A. Oppedijk Gerard H.A. Kruis J.R. Nieukerke Alle Wielenga M. Cooymans Cees-Jan Adema Harry Pruijn Bart Brenninkmeijer Lex van der Burg Hans van den Boogaard Casper van Zijl Bob van Helten W.A. Schalk Ron Schumacher T.A. Bakker Elly van Kooten Hans van der Woude A. Rust Fenny Eshuis Hilke Molenaar Gerard Oonk Femke Zwaal Natasja van den Berg Henk Kinds Erwin van Ham Eric van Zee Viola Peulen Irene van Geest

Niet alle leden van de klankbordgroep wensten te worden opgenomen in dit verslag.

Het Maatschappelijk Verslag 2004 MVO Nederland in beweging

Hoezo maatschappelijk verslag? Dat is toch iets voor bedrijven? En dan vooral voor grotere ondernemingen? Inderdaad, veel grote bedrijven willen zich rekenschap geven van de maatschappelijke effecten die zij bewerkstelligen. Een directie of Raad van Bestuur voelt zich verantwoordelijk voor die effecten. Door middel van het maatschappelijk verslag gaat die de dialoog aan met alle partijen die de gevolgen ervaren van wat het bedrijf doet. Klopt allemaal. Bij dít maatschappelijk verslag gaat het om een dialoog met en tussen de partijen die in Nederland met maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) bezig zijn. De huidige stand van zaken op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen vraagt daarom naar onze mening. De complexe maatschappelijke vraagstukken die in het geding zijn, maken het noodzakelijk dat er samengewerkt wordt tussen bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties en bijvoorbeeld onderzoeksinstellingen. De huidige stand van zaken vraagt ook om een zichtbaarder MVO. Consumenten, aandeelhouders en bijvoorbeeld lokale overheden en maatschappelijke organisaties zullen meer en meer bij MVO betrokken moeten gaan worden. Daar draagt dit verslag hopelijk ook aan bij. Door zichtbaar te maken wat er in Nederland op MVO-gebied gebeurt. Dan gaat het over activiteiten van bedrijven, maar ook van maatschappelijke organisaties en overheden, die deze bedrijven tegenkomen bij het realiseren van hun doelen. Het zijn bedrijfsactiviteiten die zich niet beperken tot de landsgrenzen van Nederland. Nederlandse bedrijven en organisaties opereren in een open economie.

Via onze website nodigen we alle betrokkenen bij MVO in Nederland uit om met ons verder te denken over het vervolg van deze MVO-agenda, en over het volgende maatschappelijke verslag. Dat kan met een mening over de besproken vraagstukken of door informatie aan te dragen over concrete MVO-activiteiten. Het volgende verslag, dat gepland staat voor medio 2005, zal meer het karakter van een ‘echt’ jaarverslag hebben. Het biedt dan een overzicht van de activiteiten van het afgelopen jaar, inclusief harde data. We beogen de gegevens te bieden die door bedrijven als benchmark gebruikt kunnen worden in hun eigen maatschappelijk verslag. Juist het leggen van een verband tussen de maatschappelijke rapportages van bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties aan de ene kant en dit Maatschappelijk Verslag van MVO Nederland aan de andere kant kan een impuls betekenen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen in Nederland. Kortom: wordt vervolgd!

Tekstredactie Maters & Hermsen, Leiden Vormgeving Jeaco Sol Reclame, Maarssen Fotografie Philip Driessen, Ron Hendriks, Gerrit de Heus, Christian van der Meij, Ruud Ploeg, United Photos de Boer Drukwerk Plantijn Casparie, Utrecht Research KPMG Sustainability, Amstelveen Materiaalgebruik Het gekozen papier, Tom & Otto, heeft de milieucertificaten ISO 14001 en ISO 9001.

MVO Nederland

© november 2004 MVO Nederland kan niet aansprakelijk worden gesteld voor uitspraken van derden die in deze publicatie zijn opgenomen.

Meedenken? Uw mening over de MVO-agenda?

Centraal in dit verslag staan de tien belangrijkste maatschappelijke vraagstukken waar ondernemerschap kan bijdragen aan oplossingen. De hier gepresenteerde MVOagenda beoogt daarvoor een eerste richting aan te geven. Het betreft maatschappelijke vraagstukken die de nationale grenzen overstijgen. MVO richt zich dan ook op de wereld.

COLOFON

Uitgave MVO Nederland Catharijnesingel 59, 3511 GG Utrecht Postbus 8242, 3503 RE Utrecht Telefoon (030) 214 79 83 Fax (030) 231 64 91 E-mail:[email protected]

Goede voorbeelden?

Teksten uit deze uitgave kunnen worden overgenomen met bronvermelding. De foto’s mogen niet worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar worden gemaakt in enige vorm, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van MVO Nederland.

Opmerkingen en kritiek? Opgeven voor wie = wie? Graag uw reactie op: www.mvonederland.nl

Het Maatschappelijk Verslag van MVO Nederland is ook te vinden op www.mvonederland.nl. Exemplaren zijn ook te bestellen via deze website.

Catharijnesingel 59, 3511 GG Utrecht POSTADRES

Postbus 8242, 3503 RE Utrecht TELEFOON

(030) 214 79 83 FAX

(030) 231 64 91 E-MAIL

Het Maatschappelijk Verslag 2004

BEZOEKADRES

[email protected] INTERNET

www.mvonederland.nl

Het Maatschappelijk Verslag 2004

MVO NEDERLAND IN BEWEGING

MVO NEDERLAND IN BEWEGING