Verslag Haaglanden 3D In beweging

Haaglanden 3D ‘In Beweging’

Verslag Haaglanden 3D ‘In beweging’ Op 29 november 2010 was de kick-off bijeenkomst over duurzame ontwikkeling in de regio Haaglanden. Doel was: letterlijk en figuurlijk in beweging te komen, eens anders naar duurzame ontwikkeling te kijken, zien hoe andere gemeenten hierin staan, door mensen en thema’s aan elkaar te koppelen. Het werd een dynamische en inspirerende bijeenkomst. De middag leidde tot nieuwe perspectieven en een overzicht van onderwerpen die leven bij de deelnemers. Onderwerpen waarvoor medestanders zijn gevonden en die een vervolg krijgen.

Opening Dagvoorzitter Marit Bentvelzen - studente aan de Haagse Hogeschool en secretaris van Studenten voor Morgen - startte de bijeenkomst door de term Haaglanden 3D op een inspirerende manier neer te zetten: 3D is te associëren met films zoals “Avatar”, maar vandaag gaat het vooral om perspectief. Perspectief wordt gevormd door de plek van waar je kijkt: vanuit ik, als wij, als iedereen, vanuit vroeger, vandaag en straks, vanuit traditioneel, actueel, innovatie, people, planet, prosperity. 3D staat ook voor duurzaam, doordacht en daadkrachtig en de bijeenkomst van vandaag is hier een gevolg van.

Laura de Puij, coördinator duurzame ontwikkeling bij het Stadsgewest Haaglanden, memoreerde dat het meer dan 20 jaar geleden is dat de VN-commissie Brundlandt een eerste omschrijving gaf van duurzaamheid. Het gaat hierbij om een goede balans van de drie P’s: people, planet en prosperity. Haar persoonlijke verhaal liet het gegroeide enthousiasme voor het werken aan duurzaamheid zien. Vervolgens ging zij kort in op de thema’s van de workshops. Duurzame ontwikkeling kan niet zonder willen. Willen betekent dat je jouw toekomst concreet maakt. En voor het realiseren van wat je wilt heb je vaardigheden en steun nodig: kunnen en mogen. Organiseer dus dat je de bagage verwerft die je in staat stelt het willen te kunnen. Vergroot je speelruimte door te praten met mensen die jouw willen mede kunnen realiseren.

kunnen

mogen

milieu

willen

Willen, kunnen en mogen zijn alle drie belangrijk, maar alleen als we iets willen, kunnen en mogen, is de effectiviteit van duurzaamheid het grootst. Gevisualiseerd in drie cirkels, is het binnenste deel het meest effectief voor het doen. Vandaag maken we een begin met een concrete vertaalslag naar het doen.

Haaglanden 3D Christiaan van der Kamp, regiobestuurder Milieu, schetste twee polen van waaruit je naar duurzaamheid kunt kijken: de scepticus met de grijze wolk en de prediker met de roze wolk. De scepticus vindt duurzame ontwikkeling niet zo nodig: er is immers nog voldoende olie en gas. De conclusies van wetenschappelijke rapporten als van de IPCC deugen niet en het nieuwe kabinet ziet het ook niet als prioriteit. Moeten we nog wel aan duurzame ontwikkeling werken? Aan de andere kant: straks zitten onze kinderen met de gebakken peren als wij gewoon doorgaan met illegaal gekapt hout en met het opmaken van onze hulpbronnen. Over 25 jaar hebben we twee keer zoveel olie nodig. Dit maakt het urgent om te werken aan duurzame ontwikkeling: het moet de hoogste prioriteit krijgen! Van der Kamp is van mening dat je beide uitersten nodig hebt om uiteindelijk te komen tot een middenweg waar “de lucht onbewolkt en helder is”. Er zijn voldoende voorbeelden waarin we in de regio Haaglanden laten zien dat het beter kan. Zoals de keuze voor de schoonste bus op aardgas en het gebruik van FSC hout. Tegelijkertijd moeten we constateren dat het niet altijd lukt. Na de vraag van de dagvoorzitter naar mislukkingen noemt Van der Kamp als voorbeeld de windenergie in Haaglanden: van de in het Regionaal Structuurplan Haaglanden opgenomen ambitie van 30 MW is pas 9 gerealiseerd. Daar moet je ook eerlijk en open in zijn en van leren.

Carrousel van workshops Na deze plenaire start gingen de deelnemers uiteen om drie verschillende workshops te volgen in een carrousel vorm. De workshop WILLEN onder leiding van Karen Jonkers De workshop begon met een moment van bezinning, waarin deelnemers beseffen dat zijzelf in staat zijn om te willen. Hierna schetste Karen Jonkers een toekomstig Haaglanden in 2020. Zij nodigde iedereen uit om aan te geven welke actie de deelnemers vanaf vandaag willen ondernemen als bijdrage aan een duurzame regio Haaglanden. Welk eigen project zullen zij straks met trots laten zien?

Dat het nuttig is om hierbij stil te staan blijkt uit de reacties achteraf: “Ik vind het best lastig om mijn eigen ambitie op het gebied van duurzaamheid te benoemen.” “Iedereen weet toch wat duurzaamheid is?” “Niet makkelijk hoor, om vanuit wat ik wil met duurzaamheid een vertaling te maken naar het werk, waar ik dagelijks mee bezig ben.”

De genoemde onderwerpen zijn te groeperen als:

mobiliteit gebouwde omgeving ondernemen afval groen en water energie proces en organisatie Een paar onderwerpen noemen we hieronder: • Duurzaam transport: biogas/elektrisch: openbaar en particulier vervoer en verkeer en TijdReizen 2.0; • Duurzame (bestaande) wijken: kwaliteitsslag bestaande woningen en structuren; • Combineren van functies: parkeren op daken, multifunctionele groene gebouwen met groene daken, een aantrekkelijke kenniscampus Delft • Duurzame recreatie en toerisme; • Een groene structuur en groene steden: eenderde deel van Haaglanden is groen gebleven;

• Grote biodiversiteit, sterke agrarische ondernemers; • CO2 en energieneutraal Stadsgewest Haaglanden; • Duurzaamheid heeft ankers in onderwijs.

De volledige lijst van “gewilde” onderwerpen is te vinden in de bijlage van dit verslag.

‘In Beweging’

Workshop KUNNEN onder leiding van Stijn van Liefland Als het om duurzame ontwikkeling gaat dan kan er heel veel. Dat is de stelling waar Stijn tijdens de workshop mee begon. Hij illustreerde zijn stelling met fotomateriaal van duurzame voorbeelden binnen en buiten Haaglanden. Duurzame ontwikkeling hoeft niet altijd heel moeilijk te zijn. Het kan groot zijn en klein. Door te kijken met een andere blik, aansluiting te zoeken bij anderen en door functies en kwaliteiten te combineren kun je al stappen zetten.

Duurzame ontwikkeling kan! Door slim na te denken De eiken balken van dit plafond in Oxford waren aangetast door kevers en schimmel. Vervanging was lastig en kostbaar. Wat bleek, 500 jaar eerder had de architect bomen laten planten. Hij wist dat dit ooit zou gebeuren en had het probleem al opgelost voordat het ontstond.

Door kansen te benutten Deze pijpleiding voert zeewater naar de warmtecentrale in Duindorp, de kans warm zeewater is al jaren aanwezig en wordt nu benut.

Door het goede voorbeeld te geven De stadsboerderij in Zoetermeer is duurzaam gebouwd en produceert meer duurzame energie dan nodig is in het gebouw zelf. Hiermee laat de gemeente zien dat het kan. Door extra kwaliteit toe te voegen De groene tramrails geven net wat extra ruimte voor groen, zorgen voor infiltratie van water, zorgen voor verkoeling in hete zomers en leveren een aantrekkelijk beeld.

Door het bestaande te verbeteren Duurzamer dan de fiets kan het bijna niet. Toch kan ook dit nog beter, deze fiets van bamboe is voor een groot deel gemaakt van natuurlijke materialen en daardoor recyclebaar. Maar, eerlijk is eerlijk, ook deze fiets kan nog beter.

Door functies te combineren Sytwende bij Leidschendam, hier is een verkeerprobleem opgelost, extra ruimte voor woningbouw gekomen en tegelijkertijd een goed leefmilieu gerealiseerd. Door functies te combineren ontstaat ruimte voor duurzame ontwikkeling.

Door een integrale benadering Bij de bouw van het stadsdeelkantoor Ypenburg/Leidschenveen is niet alleen gekeken naar energie en materialen maar ook naar een gezond binnenklimaat. Juist door deze integrale benadering ontstaat een duurzaam gebouw waar het prettig werken is.

Door aan te sluiten bij de markt Deze chocoladeletter is fair trade en van biologische cacao. Zo wordt werken aan een duurzame ontwikkeling wel heel erg aantrekkelijk, je hoeft er bijna niets voor te doen. Bij welke initiatieven kan je je aansluiten?

Haaglanden 3D

Hierna kwam in twee praktijkvoorbeelden aan de orde wat je eigenlijk moet kunnen om tot duurzame ontwikkeling te komen. Martien van Vliet, gemeente Wassenaar, over het Bedrijventerrein Maaldrift “Je wilt wat omdat je vindt dat het nodig is, het begint dus bij je eigen bevlogenheid, en in dit geval gaat het om een duurzaam opgezet bedrijventerrein. We hebben de ruimte efficiënt benut, er worden duurzame materialen gebruikt, er wordt energiezuinig gebouwd en er is een duurzaam energiesysteem ontwikkeld. Je begint klein, slim nadenken en vraag je af: wat wil de doelgroep, hoe kun je deze erbij betrekken, wat zit er voor hen in als ze meewerken? Hoe snel willen ze gaan? Welke aanknopingspunten zijn er voor duurzaamheid?” Wat moet je kunnen om dit voor elkaar te krijgen. In steekwoorden:

• Je moet een visie hebben, maar koppel dat wel • •

•

aan realiteitszin; Geloof en vertrouw in jezelf en op je eigen kracht dat het gaat lukken; Begin met kleine stappen en sluit daarmee aan bij de beleving van anderen, in dit geval de ondernemers. Als dat lukt is er ruimte voor grotere stappen; Je moet goed kunnen luisteren naar de ondernemers en oprecht open staan voor ideeën en kritiek. Je eigen kennis en enthousiasme kunnen een valkuil zijn, voorkom dat partijen afhaken: weid niet teveel uit;

• Je moet vol kunnen houden en vastbijten!

•

Er komen altijd discussies over de wenselijkheid en haalbaarheid. Zorg dan dat je de feiten en argumenten goed op een rij hebt staan; Verzamel mensen om je heen die je steunen.

Peter Verheggen, gemeente Zoetermeer, over het project Werken aan leefkwaliteit: geluid “Als je als gemeente vastgestelde hoge ambities hebt om geluidsoverlast te beperken die niet goed te realiseren blijken is dat een lastig te tackelen probleem. Hoe verkoop je dat naar mensen binnen je eigen organisatie en vooral naar de assertiever wordende burgers? Hoe krijg je de speelruimte om het anders te doen? Door een krachtenveldanalyse kwam in beeld met welke partijen communicatie nodig was om draagvlak te krijgen voor het aan te passen beleid. Duidelijk werd dat een planmatige, open communicatie zowel intern als naar buiten toe noodzakelijk was. We hebben ons hierbij als gemeente open en dus kwetsbaar opgesteld. De gemeente wil veel maar weet dat lang niet alles wat ze wil mogelijk is. Er was aardig wat angst en weerstand tegen deze aanpak, maar het werkte heel goed, met als resultaat begrip en draagvlak en creatieve oplossingen waarvoor ook de gemeenteraad openstond.” Hoe pak je het aan? In steekwoorden:

• Bepaal de strategie waarlangs je jouw doel wilt • •

bereiken; De benodigde tijd van een goede voorbereiding levert later veel tijdwinst op; Leg niet steeds een blauwdruk voor, stel je kwetsbaar op;

• Communiceer adequaat: juiste informatie, tijdige informatie;

• Luister en sta open voor meningen; • Houd het niet alleen maar formeel: informele momenten zijn ook belangrijk;

• Wees geduldig.

Bij een vergelijking van deze toch verschillende projecten kwamen de volgende benodigde kwaliteiten naar voren:

• Kunnen geloven in je zelf en vertrouwen hebben in je aanpak; • Kunnen luisteren naar de doelgroep en oprecht openstaan voor hun inbreng;

• Kunnen benutten van informele en formele momenten om te werken aan relaties en draagvlak.

‘In Beweging’

Workshop MOGEN onder leiding van Caroline van Leenders Succesvol werken aan duurzame ontwikkeling hangt vaak ook af van de mate waarin je jouw omgeving meekrijgt: je collega’s, je chef, je doelgroep. Aan de hand van inspiratiefilms lichtte Caroline van Leenders een aantal van haar tien tips voor slimme sturing toe. Tips, die handig zijn bij veranderingsprocessen gericht op duurzame ontwikkeling. Ook was er gelegenheid om een improvisatieadvies te krijgen op dringende vragen. De tips leidden tot herkenning, voorbeelden en weer nieuwe specifieke tips voor projecten. In de bijlage zijn de tien tips opgenomen. De behandelde tips:

leef in parallelle werelden gebruik procedures start ondergronds haak aan breng samen en verbind draai ’t om • Leef in parallelle werelden: verschillende niveaus,

•

• •

micro, meso en macro , denkers en doeners, andere beleidssectoren. Virtueel en real life. Wees je bewust van regels van het systeem, zoals kaderrichtlijnen voor water; Start ondergronds: begin klein dan ontmoet je nauwelijks weerstand. Zoek vervolgens mensen uit aan wie je wat hebt, kies voor personen, niet voor organisaties of functies; Gebruik procedures: en laat de procedure je juist helpen. Veranker je idee zoveel mogelijk in de bestaande kaders; Breng samen en verbind: door mensen en werkvelden bij elkaar te brengen ontstaat energie die je kunt gebruiken om een idee verder te brengen. En ook om de grenzen van het mogen te verleggen;

• Haak aan: je hoeft het niet alleen te doen, kijk wat

•

er om je heen gebeurt en kijk waar je bij aan kunt haken. Haak aan bij trends, bij organisaties, bij beleid, bij een bepaald product; Draai ’t om: het mag en probeer een probleem eens van een andere kant te bekijken. Zie de kas niet als energieslurper maar als energieleverancier! Kom even uit die comfortabele zone van alledag, doorbreek bestaande structuren.

Tips die uit de improvisatieadviezen naar voren kwamen waren onder andere: richt je energie op positieve zaken, zorg dat het middelmanagement scoort – in de meeste organisaties zie je dat hier een bottleneck zit als het gaat om het verder brengen van duurzaamheid, laat je ego achter. In de praktijk wordt duurzame ontwikkeling vaak getrokken door een enkele medewerker: maak gebruik van de tips.

Plenair gedeelte: Open space en pitches Gesterkt door de workshops was er vervolgens gelegenheid om medestanders te vinden voor een onderwerp dat men als deelnemer belangrijk vond. In een 1 minuut durende pitch lichtten zij hun onderwerp toe. Deelnemers zonder onderwerp sloten zich aan bij het onderwerp dat hen het meeste aansprak en discussieerden over de mogelijkheden om het onderwerp verder te brengen. De werkvorm gaat ervan uit onderwerpen tegelijkertijd in klein verband worden besproken en niet het ene na het andere onderwerp. Dit houdt de aandacht voor een onderwerp dicht bij de deelnemer. Uit het grote aantal pitches kunnen we concluderen dat duurzaamheid leeft en dat veel onderwerpen om aandacht vragen. Tijdens de bijeenkomst waren dat: • Anders omgaan met bedrijven. Bepaal de randvoorwaarden waarbinnen bedrijven uitgeplaatst moeten worden of alsnog binnen de gemeente passen; laat de bedrijven nadenken over innovatie en verduurzaming. Denk mee over creatieve oplossingen om steeds weer gedwongen verplaatsing tegen te gaan, zoals samenwerking met anderen, kan men met minder ruimte toe? Betrek economische aspecten. Laat de bedrijven zich hierover uitspreken. Draai het dus om: zet het negatieve denken over bedrijven om naar bedrijven die wel passen;

Haaglanden 3D • Bestaande stad verduurzamen. Speel het bottom-up. Maak de rol van de burger groter door deze actief te

•

•

• •

maken. Dit kan door het faciliteren van derden en door belemmeringen weg te halen. Reageer als overheid ook op burgerinitiatieven en ondersteun ze; Hoe komt het beleidsveld milieu af van het beeld dat alleen milieu staat voor duurzaamheid? Duurzaamheid is een lastig begrip en zou afgeschaft moeten worden, terwijl daarentegen burgers wel aan deze term gewend zijn. Hoe voorkom je dat duurzaamheid alleen geassocieerd wordt met milieu? Een kader voor duurzaamheid is nodig en moet integraal uitgewerkt worden. Milieu kan best taken op zich nemen, maar de verantwoordelijkheid ligt ook bij andere beleidsvelden. Wellicht werken met onafhankelijke duurzaamheidsconsulenten of procesfacilitatoren, misschien moeten er kwaliteiten toegevoegd worden aan de medewerkers, een duurzaamheidsvink bij behandelformulieren; Sociale kant van duurzaamheid. Hoe krijgen we het people-aspect van duurzame gebiedsontwikkeling op de agenda? Denk hierbij aan: onderwijs, cultuur, werk. Hoe geven we vorm in het Ruimtelijk ordeningsproces? Een goede kans lijkt te liggen in aansluiting bij bestaande initiatieven; kijk hierbij naar voorbeelden van de aanpak van milieu; Samenwerking onderwijs & andere partijen. Doel is verduurzaming van het onderwijsprogramma. Denk aan duurzame ondernemers zoals Ruud Koornstra (IDtv) of aan gemeenten. Inzet van studenten bij concrete duurzame projecten, zoals wijken, scholen, woningen; Biomassastromen. Eens anders kijken naar de oorspronkelijke opgave - namelijk: het realiseren van een regionale biomassacentrale - naar aanleiding van het voorbeeld van www.meerlanden.nl. Hier worden biomassastromen niet alleen ingezet voor het verkrijgen van biogas, maar is ook sprake van andere producten. Denk aan biobased economy/economische kansen op het gebied van hoogwaardige toepassingen. Duurzaamheidswinst is te behalen door slimme, volledige benutting van beschikbare grondstoffen en neven- en reststromen. Met andere woorden: eens goed nadenken over de vraag wat de best duurzame oplossing is voor de biomassastromen. Op regionale schaal ook nadenken over het organiseren van verwerking, vgl. bij boeren levert dat mindert transportbewegingen op. Gebruik maken van de kennis bij het bedrijfsleven!

Afsluiting De dagvoorzitter sloot vervolgens de bijeenkomst af.

De eerste stap is gezet. Hoe nu verder met duurzame ontwikkeling in Haaglanden? Mede op basis van de suggesties in het evaluatieformulier worden er vervolgstappen uitgewerkt. • Om een brug te slaan tussen theorie en praktijk worden vervolgbijeenkomsten georganiseerd: duurzaamheid (verder) brengen door het begrip duurzame ontwikkeling concreet te vertalen naar de eigen werkvelden; • Vasthouden en uitbreiden van de groep belangstellenden: grotere participatie van interne en externe partijen door het koppelen van ondersteunende en inspirerende leer- en participatie trajecten aan projecten; • Uitwerken van de onderwerpen uit de pitches: in concrete (zo kan het ook en het levert meer winst op) voorbeelden; • Uitbreiden van de thema’s, zoals kenniseconomie, in de Duurzaamheidsbalans Haaglanden: vooral daar waar quick wins te behalen zijn; • Informatie-uitwisseling over acties van duurzaamheid in de regio, bijvoorbeeld via www.haaglanden.nl, kennisdeling en discussiemogelijkheid door bijvoorbeeld intercollegiaal advies te organiseren en/of door een Haaglanden 3D LinkedIn-groep te starten; • Aansluiting houden tussen hoger onderwijs en duurzame ontwikkelingen in de regio; • Faciliteren van duurzaam doen.

‘In Beweging’ Bijlage Meer informatie Aan de bijeenkomst werkten onder andere mee: Marit van Bentvelzen, secretaris Studenten voor morgen, www.studentenvoormorgen.nl Caroline van Leenders, Agentschap.nl, www.slimmesturing.nl Karen Jonkers, C-realist, www.c-realist.nl Stijn van Liefland, VanLieflandMilieu, www.vanlieflandadvies.nl Ivo Lochtenberg en Bas Könning, Nieuw Akademia, www.nieuwakademia.nl Olivier Bello, Stichting Duurzaam hoger onderwijs, www.dho.nl Deze bijeenkomst kwam mede tot stand door (financiële) bijdragen vanuit het project Kwaliteitsimpuls Ruimte en Milieu en door het Stadsgewest Haaglanden. Workshop WILLEN Mobiliteit • Duurzaam transport: biogas/elektrisch: openbaar en particulier vervoer en verkeer; • TijdReizen 2.0.: duurzaam reizen: multimodaal met duurzaam reisadvies; • Met de auto naar het werk belasten en fietsen naar het werk belonen; • Fietsroutes zijn mooi en worden gebruikt; • Alternatieve energievoorziening voor OV. Gebouwde omgeving

• Transformatie Havengebied Plaspoelpolder; • Duurzame (bestaande) wijken: kwaliteitsslag bestaande woningen en structuren;

• Combineren van functies: parkeren op daken, multi• • •

functionele groene gebouwen met groene daken, een aantrekkelijke kenniscampus Delft; Gezonde wijken met ruimte voor o.a. ontmoeting, cultuur; Kralensnoer van triple P duurzame vernieuwing en nieuwbouw; Ombouw kantoorpanden naar gevarieerd wonen gericht op verschillende doelgroepen.

Groen en water, afval en energie • Gesloten watersystemen; • Een groene structuur en groene steden; • Eenderde deel van Haaglanden is groen gebleven; • Grote biodiversiteit, sterke agrarische ondernemers; • Nascheiding afval; • CO2 en energieneutraal Stadsgewest; • Klimaatcentrum; • Duurzame energie: zon en wind. Visie / beleidsmatig/ organisatorisch

• Ruim denken; • Duurzaamheidscentrum/-platform voor kennisdelen, • • • •

krachten versterken; De term duurzaam is overbodig, het is verinnerlijkt; Zelfvoorzienend; Duurzaamheid heeft ankers in onderwijs; Netwerk van duurzaamheidsambassadeurs.

Ondernemen

• In interactie en samenwerking: van duurzaamheid bewuste ondernemers;

• Duurzaam geherstructureerde bedrijventerreinen; • Groene bedrijventerrein ZKD. Ook:

• Duurzame recreatie en toerisme; • Slow leven. Workshop KUNNEN Voor meer informatie over het bedrijventerrein Maaldrift: zie de website www.duurzamebedrijventerreinen.nl. Voor meer informatie over het project Geluid in Zoetermeer: zie de presentatie van de programmamanager duurzaam Zoetermeer, Peter Verheggen op www.polka.org en zie het interview met Sander Duymaer van Twist, het hoofd afdeling Stadsontwikkeling op www.youtube.com (zoeken naar ‘presentatie Zoetermeer’).

Workshop MOGEN De Tien tips voor Slimme Sturing in het kort Tip 1 -

Leef in parallelle werelden. Op micro, meso en macroniveau en in verschillende sectoren.

Tip 2 -

Start ondergronds. Begin met een klein budget en met mensen met passie.

Tip 3 -

Blik op de toekomst, voeten op de grond. Creëer een toekomstvisie en selecteer acties voor nu.

Tip 4 -

Breng samen en verbind. Smeed onverwachte coalities en stimuleer communities.

Tip 5 -

Laat ideeën gaan. Handel open source en leer loslaten.

Tip 6 -

Gebruik die procedures! Ken de bureaucratie en zoek vrijheid in ongeschreven regels.

Tip 7 -

Haak aan. Borg dynamiek bij mensen, organisaties en trends.

Tip 8 -

Draai ’t om. Wees dapper en doorbreek vanzelfsprekendheden.

Tip 9 -

De tangconstructie. Top-down én bottom-up, van buiten naar binnen.

Tip 10 - Geef ’t tijd. Heb geduld en duw niet.

Colofon Dit is een uitgave van de sector Milieu van het Stadsgewest Haaglanden Grote Marktstraat 43 Postbus 66 2501 CB Den Haag T 070 7501 500 F 070 7501 501 E [email protected] I www.haaglanden.nl Fotografie Sicco van Grieken, Zoetermeer Stijn van Liefland, Delft Opmaak en druk Gina Lunenburg, Stadsgewest Haaglanden Februari 2011