in Mook Cultuurtoerisme in beweging

Stichting Jacques van Mourik en / in Mook Cultuurtoerisme in beweging Vooraf Stichting Jacques van Mourik, die zich als eerste meldde met een plan voor herbestemming, presenteerde in november 2007 op verzoek van het Gemeentebestuur van Mook en Middelaar, ideeën voor de invulling van het raadhuis als Cultuurtoeristisch Centrum voor Regiokunst. Uitgangspunt hierbij is de positie van de gemeente Mook en Middelaar als kunstenaarskolonie, zoals die kort na 1900 is ontstaan. Vergeleken met andere Maasduinenen regiogemeenten is het aantal actieve kunstenaars hier nog steeds opvallend hoog. De geschiedenis van Mook en Middelaar kent bovendien andere opmerkelijke gebeurtenissen en perioden (Romeinse vondsten, Slag op de Mookerhei, Tweede Wereldoorlog), die - zeker ten dele - ook binnen de eigen bevolking op belangstelling kunnen rekenen. Kunst en cultuur is dan ook een onderscheidend unique selling point voor Mook. In november 2007 hebben eerste gesprekken met diverse kunstenaars en ondernemers met organisatorische ervaring uitgewezen dat er een groep te formeren is die bereid is mee te denken in, c.q. zich in te zetten voor een goede invulling van het raadhuis. In november 2009, nadat Stichting Jacques van Mourik als zesde gemeente in Nederland toetrad tot EuroArt, de Federatie van Kunstenaarskolonies in Europa (en Plasmolen-Mook daarmee terechtkomt in het rijtje Oosterbeek, Katwijk, Laren, Domburg, Bergen NH), is deze notitie opnieuw tegen het licht gehouden en waar nodig aangevuld of aangepast. Toeristisch Platform In het Toeristisch Platform – dat 3 á 4 keer per jaar bijeenkomt – hebben vertegenwoordigers zitting van Plasmolen-Mook Toerisme & Recreatie, de lokale ondernemersvereniging OVM, de regio-VVV’s Rijk van Nijmegen en Noord- en MiddenLimburg, de RGV Holding BV (v/h Recreatieschap), de Recron, Kon. Horeca Nederland en gemeente. Hierin zou ook een vertegenwoordiging van de Stichting op z’n plaats zijn als het Cultuurtoeristisch Centrum voor Regiokunst van de grond komt. Aansluiting bij gemeentelijk toeristisch-recreatief beleid In dit onderdeel wordt bekeken in hoeverre bestaand beleid, zoals dat in december 2005 geformuleerd werd door Frans van Kuppeveld in het “Actieplan Recreatie en Toerisme 2006-2010”, past in de gedachtenvorming van de stichting. 1. Realisering bezoekers- en informatiecentrum (natuureducatief centrum) Over dit project werd al gesproken vóór de thans verstreken planperiode. Veel locaties zijn daarvoor in beeld geweest. Omdat telkens weer de beleidslijn ‘ruimte voor de rivier’ een struikelblok bleek te zijn, maar vooral ook omdat de Vereniging Natuurmonumenten – de belangrijkste drager van het project – enige tijd geleden van medewerking afzag, is uiteindelijk besloten dit project niet door te zetten. Over de aanwending van het voor dit project beschikbare budget (‘reserve culturele en recreatieve doeleinden’) voor andere doeleinden vindt nog overleg plaats met de RGV,

aangezien gemeente en RGV gezamenlijke beheerders van genoemde reserve zijn. Graag zouden we onderzoeken of dit initiatief kan worden ingepast in het Cultuurtoeristisch Centrum voor Regiokunst. De wensen of eisen die gekoppeld zijn aan het gebruik van het budget en de hoogte van het bedrag zijn daarin uiteraard bepalend. 2. Toeristische bewegwijzering Hieronder wordt verstaan een uniformering van de bewegwijzering volgens de richtlijnen van de provincie Limburg, de zogeheten ‘bruine bordjes’. De provincie verleent een bijdrage in de kosten van 30%. Het Cultuurtoeristisch Centrum voor Regiokunst dient hierin te worden opgenomen. 3. Promotie heden en verleden (Slag op Mookerheide/Kiste Trui, Romeins verleden, Mooker- en Heumense Schans, Market Garden) De gemeente Mook en Middelaar is sinds enkele jaren opgenomen in het Fietsknooppuntennetwerk van Maasduinen. De vijf bestaande bewegwijzerde wandelroutes, die in de Wandelbox Maasduinen zijn opgenomen, blijken in een grote behoefte te voorzien. Dat geldt ook voor de drie niet bewegwijzerde cultuurtoeristische routes “In het voetspoor van ...” die de Stichting heeft uitgezet in Plasmolen, Mook, Molenhoek en Heumen. Er is een samenwerking met het RestaurantGilde van Kiste Trui, deze moet verder worden ontwikkeld; samenwerking met ’t Zwaantje is gestart eind 2007 en een jaar later weer gestaakt. In 2009 is in het kader van het KunstWeekend Kolonie uit de Schaduw samengewerkt met het Gilde als geheel en zij hebben de wens uitgesproken de samenwerking verder uit te breiden. Cultuurhistorische elementen, kunstwerken en historische verhalen vormen de rode draad in de (fiets- wandel- en auto) routes die zijn en worden ontwikkeld. Naast 3 cultuurtoeristische routes betreft het de uitgave Gevangen met Pen & Penseel (2008) en het PoëziePad Plasmolen dat in 2010 van start is gegaan. Of kan worden aangehaakt bij de ‘Verhalenroute’, zoals die in de regio Maasduinen bestaat, moet worden onderzocht. Ook het voorstel voor uitbreiding van het aandeel kunstenaars in de straatnaamgeving van Plasmolen, dat de Stichting meer dan 12 jaar geleden bij de gemeente indiende, kan een impuls geven aan de bedoelde promotie. 4. Jaarlijkse evenementen verder uitbouwen en promoten Een grootschalig euregionaal gebeuren, dat na een proefproject in 2007 startte, is het Kunstweekend Maasduinen | zwischen Maas & Rhein, georganiseerd door Stichting Jacques van Mourik en IFMA Kunstcollectief. In 2007 trok dit weekend 7500 afgelegde bezoeken aan kunstenaars en instellingen in het grensgebied. Na negatieve ervaringen is de samenwerking begin 2009 noodgedwongen gestaakt. Maar de binnen 4 maanden gerealiseerde organisatie van Kolonie uit de Schaduw, samen met Kunstgroep Kolonie Plasmolen, leverde 5500-6000 afgelegde bezoeken op. Bovendien heeft een deel van de kunstenaars gevraagd om het gebied waarin de route wordt uitgezet te beperken. Het zou goed zijn als niet alleen de deelnemende gemeenten maar ook bedrijfsleven en de toeristische sector dit evenement zouden ondersteunen met een financiële bijdrage in de kosten gezien het feit dat het evenement potentie heeft om uit te groeien en zich leent voor meerdaagse arrangementen.

5. Uitbreiding verblijfsrecreatie Als kleine uitbreiding van de verblijfsrecreatie, waarmee een geheel ander segment van de markt wordt bediend, zouden we graag enkele “appARTementen” realiseren. Dit zijn luxe logeerplekken, ingericht met kunst en meubelen die een relatie hebben met deze regio, gecombineerd met een verrassende kennismaking met exclusieve streekproducten. 6. Nieuwe kleinschalige bedrijven Er wordt al geruime tijd gesproken over een centrumplan voor Mook en aansluiting zoeken daarbij, lijkt mogelijk. Het ligt in de bedoeling om in het oude raadhuis enkele bedrijven onder te brengen die enerzijds zorgen voor vaste inkomsten uit huur en anderzijds voor aanloop; gedacht is aan een ambachtelijke drukkerij voor familie- en kunstdrukwerk, enkele kunstenaarsateliers en een galerie; maar b.v. ook bloemsierkunst, fotografie, exclusief meubilair en antiek zijn opties. 7. NS-station Aansluiting bij de realisering van een NS-station of –halte, op de spoorlijn NijmegenVenlo als extra service aan de toerist ligt voor de hand. Gedacht wordt aan een speciale kunstroute vanaf het station en “kunst-op-wielen”: enkele speciale fietsen die op het station te huur zijn voor wie geen fiets bij zich heeft. 8. Intensiever gebruik van de aanlegkade in Mook en van het Maaspark Op het bestaan van de Fietspendelboot, waarvoor de gemeente een garantiesubsidie in de exploitatie geeft en die vaart op het traject Boxmeer-Oeffelt-Gennep-Cuijk-MookGrave v.v. en tweemaal daags alle genoemde plaatsen aandoet, moet actief worden ingespeeld. In 2000 werd voor het eerst een expositie van beeldende kunst (beeldentuin) in het Maaspark georganiseerd. Pas in 2005 en 2006 kon er weer een beeldentuin in het park worden ingericht. Het is belangrijk de aandacht consequent te vestigen op het kunstaanbod in Mook, in alle VVV-uitingen, maar ook op de gemeentepagina, website, gemeentegids en alle magazines waaraan de gemeente deelneemt. Het gebruik van het park voor een jaarlijkse beeldentuin is belangrijk. (Piron signaleerde dit al terecht in de Nota Kunstbeleid in 1995.) Er moet worden onderzocht onder welke condities het mogelijk is een structurele financiële bijdrage te realiseren zodat de deelnemende kunstenaars sta-geld kunnen ontvangen en een curator kan worden betaald. De rol van gemeente, toeristische sector en bedrijfsleven lijkt voorwaarde voor het realiseren van de continuïteit. 9. Exploitatie van een terras en kiosk op de Maaskade Gebleken is dat er bij enkele horecaondernemers interesse bestaat voor de exploitatie van een kiosk en terras op de Maaskade, maar dat met name de restrictieve bepalingen van het huidige bestemmingsplan dit feitelijk onmogelijk maken. Ook blijkt de hier geldende beleidslijn ‘ruimte voor de rivier’ een remmende factor te zijn. Streven is een versoepeling van de bestemmingsplanbepalingen en het verkrijgen van een ontheffing van genoemde beleidslijn.

Gekozen kan worden voor een kiosk in mobiele vorm. Wij denken hierbij aan woonwagens die gemakkelijk verplaatsbaar zijn. Graag zouden wij komen tot een reconstructie van de met taferelen uit de Sixtijnse kapel beschilderde woonwagen waarmee Van Mourik in Ocker in 1903 door de provincie trokken. Als tegenhanger kan een tweede wagen worden beschilderd door enkele hedendaagse kunstenaars uit de regio. (Ook voor andere doeleinden, op andere plekken en buiten het seizoen, kunnen deze wagens vervolgens worden verhuurd.) Hierover is eerder contact geweest met de directeur van het centrum voor Volkscultuur in Utrecht en zij toonde interesse om deel te nemen in een dergelijk project. Ook kan gedacht worden aan een “schilderwagen” in oude stijl, een mobiel atelier, zoals ook HM Koningin Wilhelmina dcennia lang gebruikte op Het Loo. Deze zou voor educatieve doelen maar ook voor workshops op locatie gebruikt kunnen worden. 10. VVV-kantoor in zomerseizoen Het lokale VVV-kantoor, momenteel ondergebracht in Plasmolen, bij ‘de Pannekoekenbakker’, is slechts een deel van het jaar open. Op de centraal gelegen locatie in Mook zou de voorziening in principe het gehele jaar geopend kunnen zijn. Onderzocht moet worden in hoeverre de inkomsten uit verkopen een bijdrage kunnen leveren aan de exploitatie van het raadhuis. 11. Stimulering ontwikkelingen en samenwerking op het gebied van kunst en cultuur De gemeente heeft sinds 2000 ontwikkelingen op het gebied van kunst en cultuur gestimuleerd en ondersteund, zoals: de beeldentuin in het Maaspark, de permanente exposities van de Stichting Jacques van Mourik in het gemeentehuis en de realisering van een kunst- en cultuurlexicon door genoemde Stichting, brochure en website ‘Kunst en Cultuur in de Maasduinen’. Het ligt in de bedoeling dat dit nog verder uitgebouwd wordt in samenwerking met het toeristisch bedrijfsleven. (In ‘’t Zwaantje’ is in 2008 een jaar regiokunst geëxposeerd als resultaat van samenwerking met Stichting Jacques van Mourik.) Streven is een permanente presentatie in Plasmolen te realiseren. Historisch bezien zou de plek van voormalig hotel ‘De Plasmolen’ en/of De Plasmolense Hof het meest voor de hand liggen. 12. Promotie Op promotioneel gebied heeft de gemeente financiële medewerking verleend aan de periodieke uitgaven ‘Dagje Uit’, een gezamenlijk product van de regio-VVV Rijk van Nijmegen, Plasmolen-Mook Toerisme & Recreatie, ondernemers en gemeente. Het verdient aanbeveling hierin ook het Cultuurtoeristisch Centrum voor Regiokunst op te nemen en nadrukkelijk aandacht te vestigen op kunst en cultuur als toeristisch aanbod. 13. Natuureducatieve functie wandelpark op voormalige vuilstort Gedacht wordt aan informatiepanelen over de flora en fauna in de directe omgeving. Mogelijk zou dit idee in samenwerking met de Vereniging Natuurmonumenten uitgewerkt kunnen worden. Het is de moeite waard om te bekijken of dit park zich ook leent als beeldentuin om extra belangstelling te genereren, en welke consequenties de exploitatie heeft. Voordeel is spreiding van cultuurtoerisme over meer locaties en vermindering van de druk op de van oudsher meest populaire en kwetsbare gebieden in Plasmolen.

14. Ontwikkelingen regio-VVV’s Het toeristisch bedrijfsleven wil blijven samenwerken met RBT KAN, omdat zij die regio-VVV als hun belangrijkste promotiepartner zien en het Rijk van Nijmegen als hun belangrijkste ‘afzetgebied’ wordt beschouwd. Zowel met het Maasduinengebied als met het Rijk van Nijmegen zijn er goede contacten. Streven is deze verder uit te bouwen.

Invulling Cultuurtoeristisch Centrum voor Regiokunst Ter aanvulling op wat in het voorgaande al werd voorgesteld met betrekking tot de functie van het oude raadhuis, kunnen de plannen als volgt kort worden samengevat: Uitgangspunt: de cultuurgeschiedenis van de streek in diverse thema’s - centraal: Mook als kunstenaarsdorp1 - centraal: Kunstenaarskolonies in Nederland en Europa2 - kleine presentatie: de Slag op de Mookerhei in prent en gravure3 - kleine presentatie: archeologie - Romeinen in de regio4 - kleine presentatie: tweede wereldoorlog in foto’s, voorwerpen en getuigenissen5 Gebouw Op basis van een inventarisatie van het gebouw kunnen de ruimtes een nieuwe bestemming krijgen, waarbij zoveel mogelijk van de oorspronkelijke indeling wordt gehandhaafd. Balie, kluisruimte, receptie / garderobe, ontvangstruimtes, opslagruimte, archiefvoorzieningen etc. zijn ook in de nieuwe opzet nodig en ook een (groot) deel van de inrichting kan o.i. worden hergebruikt. Culturele invulling als beeldbepalende kernactiviteit - bezoekers- en informatiecentrum, liefst interactief (centraal staat de natuur in relatie tot cultuur, kunst en toerisme; bekijken of en hoe het van CC Plasmolen overgebleven budget kan worden aangewend voor inrichting of exploitatie) 1

Naast het museumgedeelte in het gebouw, kunnen werken uit de collectie van de Stichting Jacques van Mourik (ruim 650 werken en 150 GSF) en de door de gemeente Mook opgebouwde kunstcollectie (ruim 150 werken) de vaste aankleding van het openbare gedeelte van het gebouw vormen zodat een eenheid bereikt wordt in de inrichting, deze een laagdrempelige publiekstrekker vormt (gratis toegankelijk, zoals nu) en alle andere initiatieven in een groot geheel zijn ingebed. 2 Nu Mook-Plasmolen deel uitmaakt van EuroArt, liggen hier mogelijkheden voor een boeiende overzichtspresentatie van kunstenaarsdorpen, dat voorzover bekend nog nergens gerealiseerd is, en onze gemeente in breed verband promoot. 3 Thema-presentatie waarin zowel beeldende kunst als volksverhalen en legenden aan bod komen; het is de moeite waard om na te gaan of een deel van de vondsten uit de dertiger jaren uit Leiden kan worden teruggehaald of afgegoten als replica, tevens moet bekeken worden hoe een opstelling een aanvulling kan vormen op Museum Ceuclum in Cuijk; het RestaurantGilde van Kiste Trui kan bij deze presentatie worden betrokken (evenals bij het horeca-gedeelte van het plan). 4 Niet alleen de vondsten die nu in huis zijn, maar ook de objecten die het Nijmeegse Museum Kam in depot heeft (eerder t.b.v. een expositie uitgeleend aan ons) en de maquette van de Villa uit het Limburgs Museum in Venlo, zijn de moeite waard om het verhaal van de Romeinen in de regio aanschouwelijk te maken. 5 Zonder in het vaarwater van het Groesbeekse Bevrijdingsmuseum te komen, is het mogelijk een bescheiden presentatie te maken met betrekking tot Operatie Market Garden en Mook, gekoppeld aan een route door de omgeving langs sporen van de oorlog. Aangezien verzamelaars interessante lokale objecten in hun collectie hebben, ligt samenwerking voor de hand. Ook bij de eigen bevolking en het onderwijs is brede belangstelling voor deze periode.

- Museum Jacques van Mourik, centrum voor regiokunst (met atelieropstelling, stijlkamer, wisselende presentaties en depots) Culturele invulling met huuropbrengst - enkele kunstenaarsateliers (schilderen, etsen, beeldhouwen, keramiek) waar ook cursussen en workshops kunnen worden gegeven (deze ruimtes waar dagelijks gewerkt wordt, brengen kunst dichterbij en genereren wsch. verkoop van kleine objecten als geschenk) - galerie voor kunst van de 20e en 21e eeuw annex lijstenmakerij - ambachtelijke drukkerij voor kunst- en familiedrukwerk - kantoor- en opslagfunctie voor de organisatie van Kunst & Cultuur Maasduinen (samenwerkende gemeentes), het KunstWeekend (Stichting Jacques van Mourik) en de Atelierroute (Kunstgroep Kolonie Plasmolen) - kantoor- en opslagfunctie voor de organisatie van de Beeldentuin6; ook de belangstelling voor ruimte van de Kunstkring Mook, Schuttersgilde en Heemkundekring moet worden nagegaan - optie indien akoestiek goed is: muzikale optredens en muziekles - optie: bloemsierkunst / fotografie / exclusief meubilair / antiek / restauratieatelier Algemene / toeristische invulling met huuropbrengst - VVV-kantoor of informatiepost (in de periode 1993-2000 dat de stichting een pand met de VVV deelde, bleek permanente openstelling zinvol en op deze locatie altijd veel aanloop) - aanwijzing als trouwlocatie (vgl. b.v. Maris Museum in Heumen) - “appARTementen” (2 luxe logeerplekken, ingericht met regiokunst en meubelen)7 - Brasserie of Museumcafé (waarin centraal: een verrassende kennismaking met exclusieve streekproducten en wijnen; gerechten die te maken hebben met de historie van de streek) Te denken valt aan een soort reconstructie van de gelagkamer van het oude hotel Plasmolen dat te vergelijken was met bekende kunstenaarshotels als Spaander (Volendam), Van Dijk (Heeze) en Hamdorff (Laren). Een eerste - al dan niet tijdelijke aanzet daartoe wordt indien haalbaar in 2011 gerealiseerd in Plasmolen. - ruimten voor vergadering, presentatie e.d. te voorzien van audiovisuele middelen (ook deze ruimten in verschillende stijl ingericht: een met het gerestaureerde oude raadzaalmeubilair anno 1950 en de andere modern met bijpassende kunstwerken) Financiering van buitenaf Over het benaderen van externe geldbronnen moeten niet teveel illusies gemaakt worden. Het is vrijwel onmogelijk geld te werven voor exploitatie; voor tijdelijke en eenmalige evenementen ligt dit minder gecompliceerd, al is het vaak een kwestie van lange adem. - voor het inrichten van de presentatie in Europees verband zijn vermoedelijk wel de nodige fondsen aan te boren - fondsen en diverse overheden benaderen voor inrichtingskosten, startubsidie, evenementen - vanuit de eigen gemeenten zal een structurele tegemoetkoming in de vorm van overname 6

Het verdient aanbeveling - in overleg - te onderzoeken in hoeverre elementen uit het door Elze van den Berg opgestelde “beleidsplan project ‘oeverlopers’ beeldentuin mooker maaspark 2000 tot en met 2003” kunnen worden ingepast. 7 Logeren in een bijzondere omgeving is in het hele land een trend; een museum-setting is in de wijde omtrek niet voorhanden. Door de gast letterlijk en figuurlijk te laten proeven van het verleden, geef je het verblijf meerwaarde. Het is de bedoeling de kamers in meubilering en stoffering een geheel eigen stijl te geven, resp. 1900-1920 en 19301950.

van lasten en verplichtingen, tegemoetkoming in huur of onderhoudskosten vermoedelijk noodzakelijk zijn om het centrum – zeker de eerste jaren – te kunnen laten functioneren - bedrijfsleven trachten te interesseren voor sponsoring van een expositie of evenement met als tegenprestatie vermelding in PR, een speciale bijeenkomst met rondleiding / lezing, hapje en drankje, kortom: sponsorpakketten op maat - ook de mogelijkheid van een sponsorgroep uit het plaatselijke of regionale bedrijfsleven moet worden onderzocht (vgl. b.v. de Businessclub van het Drents Museum in Assen en de deelname van plaatselijke bedrijven in musea in Bergen en Scheveningen) Vervolg Vaste lasten, stookkosten, beveiliging, onderhoud en alle andere kort- en langlopende verplichtingen moeten in kaart gebracht worden. Evenals subsidiemogelijkheden en regelingen om mensen met behoud van uitkering of anderszins in beheersfuncties e.d. te benoemen zodat continuïteit en vaste aanspreekpunten ontstaan. Hierbij is hulp van de gemeente onontbeerlijk. Benaderen van alle mogelijke participanten en peilen van belangstelling voor deelname om een zo gevarieerd mogelijke invulling en breed mogelijk draagvlak voor gebruik van het pand te krijgen, opstellen van een eerste begroting en vorming van een klankbordgroep zijn de volgende haltes op het traject. Margreet Janssen Reinen, dec. 2007 / nov. 2009