HBO-Rechten. Landelijk beroeps- en opleidingsprofiel HBO-Rechten 2012

HBO-Rechten Landelijk beroepsen opleidingsprofiel HBO-Rechten 2012

Colofon HBO-Rechten Landelijk beroepsen opleidingsprofiel HBO-Rechten CROHO: 39205 HBO-Rechten Publicatie: juli 2012

Vastgesteld door het Landelijk Opleidingsoverleg HBO-Rechten waarin de volgende hogescholen participeren: • Avans Hogeschool (Juridische Hogeschool) • Fontys Hogescholen (Juridische Hogeschool) • Haagse Hogeschool • Hanzehogeschool Groningen • Hogeschool van Amsterdam • Hogeschool van Arnhem en Nijmegen • Hogeschool Inholland • Hogeschool Leiden • Hogeschool Utrecht • Hogeschool Windesheim • NHL Hogeschool • Saxion (op 1 september 2012 toegetreden tot het Landelijk Opleidingsoverleg HBO-rechten)

Opgesteld door de werkgroep actualisering landelijk beroepsen opleidingsprofiel HBORechten bestaande uit de volgende personen: • Mr. G.F.J. Hupperetz (Directeur Juridische Hogeschool Avans-Fontys), voorzitter landelijk opleidingsoverleg HBO Rechten • Mr. T.J.M. Joxhorst (Teamleider HBO-Rechten Hanzehogeschool) • Drs. M. Kok (Onderwijskundige Hogeschool van Amsterdam) • Mr. E.M.Oudejans (Opleidingsmanager HBO-Rechten Hogeschool van Amsterdam), voorzitter van de werkgroep • Mr. R.A. Plantenga (Teamleider HBO-Rechten Haagse Hogeschool) • Mr. drs. E.H.M. Verheijen (Onderwijskundige Juridische Hogeschool Avans-Fontys)

Voorwoord

Het Landelijk Opleidingsoverleg HBO-Rechten (LOO HBO-Rechten) heeft ruim een jaar geleden het initiatief genomen om te starten met een werkgroep actualisering landelijk beroepsen opleidingsprofiel HBO-Rechten. Aanleiding hiervoor waren diverse signalen uit het landelijke werkveld, de werkveldcommissies, werkveldonderzoeken en onderzoeken onder alumni en hun werkgevers, waaruit het LOO HBO-Rechten concludeerde dat actualisering en herijking van het profiel noodzakelijk waren. De werkgroep kreeg daarom als opdracht om het landelijk beroepsen opleidingsprofiel HBO-Rechten van 2004 bij te stellen en aan te scherpen, in overeenstemming met de huidige nationale en internationale kaders voor het hoger onderwijs. Het profiel is onder andere met inachtneming van de ‘Procedure open vaststelling landelijke opleidingsprofielen bachelor-opleidingen hogescholen’, zoals vastgesteld door de Algemene Vergadering van de HBO-raad op 15 oktober 2010, opgesteld. Naast deze procedures en kaders is ook het landelijke werkveld richtinggevend geweest. Zo hebben alle werkveldadviescommissies van de deelnemende hogescholen de eerste conceptversie van het nieuwe profiel besproken en van feedback voorzien. Op basis van deze feedback is de conceptversie aangepast en vervolgens ter beoordeling voorgelegd aan het sectoraal adviescollege hoger economisch onderwijs (SAC). De aanbeveling van het SAC om ook een aantal juridische koepelorganisaties te raadplegen was een volgende stap voor de werkgroep. Zowel de opmerkingen van het SAC, als van diverse juridische koepelorganisaties zijn meegenomen in het laatste concept dat ter goedkeuring werd voorgelegd aan het LOO HBO-Rechten. Het nieuwe landelijke beroepsen opleidingsprofiel HBO-Rechten dat hier voor u ligt, vormt het uiteindelijke resultaat van al deze inspanningen. Het profiel is geschreven met het oog op verschillende doelgroepen, namelijk het werkveld, het juridisch hoger onderwijs (onder wie medewerkers en studenten van de opleidingen HBO-Rechten) en tot slot de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie. Bovendien kent het nieuwe landelijke beroepsen opleidingsprofiel HBO-Rechten naast de integrale tekst in het Nederlands ook een Engelstalige versie en een verkorte ‘publieksversie’. In het profiel zijn wederom de eisen weergegeven waaraan afgestudeerden dienen te voldoen om in te kunnen spelen op actuele ontwik3

HBO-RECHTEN

kelingen in het werkveld. Het is daarmee het domeinspecifieke referentiekader voor de eindkwalificaties van de afzonderlijke opleidingen. In dit profiel zijn echter ook een aantal zaken veranderd of aangescherpt in vergelijking met het vorige profiel uit 2004: • • • •

•

het aantal competenties is teruggebracht van 10 naar 7; het profiel geeft een schets van actuele (maatschappelijke) ontwikkelingen in de beroepspraktijk van de hbo-jurist; de hbo-jurist is gepositioneerd tegenover de wo-jurist, in de beroepskolom en in een internationale context; ’Kwaliteit als opdracht’ (HBO-raad) is verwerkt en de hbobachelor standaard (die is gebaseerd op actuele internationale eisen) typeert het eindniveau van de hbo-jurist. Expliciet zijn de vaardigheden waar een hbo-jurist minimaal over dient te beschikken, waaronder praktijkgericht onderzoek, ethiek, management en organisatie, (juridische) informatiemethoden, sociale-, communicatieve- en schriftelijke vaardigheden benoemd in de Body of Knowledge and Skills; van elke competentie zijn functie, werkkring en beroepsillustratie omschreven, zodat werkveld, docent en student een scherper (illustratief) beeld van de beroepsuitoefening krijgen.

Vanaf september 2002 gingen de eerste HBO-Rechtenopleidingen van start. HBO-Rechten is inmiddels een van de grote hbo-opleidingen met meer dan 10.000 studenten. Een opleiding die op de studentenmarkt én op de arbeidsmarkt niet meer weg te denken valt. Een opleiding ook met een duidelijk profiel: een beroepsgerichte brede rechtenopleiding met voldoende ruimte voor instellingen en studenten om binnen dat brede profiel eigen accenten te leggen. Dit profiel zal richting geven aan (vernieuwing van) de curricula van de HBO-Rechtenopleidingen in de komende jaren en zal helpen bij de discussie met het werkveld over de inhoud en verdere actualisering van de opleiding. Tevens kan het een hulpmiddel zijn bij een stevigere profilering van de nieuwe juristen op de arbeidsmarkt.

Wij zijn ervan overtuigd dat de juridisering van de maatschappij functiedifferentiatie noodzakelijk maakt. De afgestudeerden van de HBO-Rechtenopleidingen zijn er klaar voor. Mr. Gerard Hupperetz, voorzitter LOO HBO-Rechten juli 2012

4

Inhoudsopgave Voorwoord

3

1. Landelijk beroepsen opleidingsprofiel HBO-Rechten 1.1 Actualisering van het profiel 1.2 Missie

7 7 9

Inhoudsopgave

5

2. Beroepsprofiel 2.1 Actuele ontwikkelingen 2.2 Internationale dimensie van het beroep 2.3 Functies en beroepsrollen

11 11 15 16

4. Profilering in juridisch hoger onderwijs

31

3. Opleidingsprofiel 3.1 Competenties 3.2 Eindniveau 3.3 Hbo-bachelor standaard

5. Internationale positionering hbo-jurist Bronnen

Bijlage 1: Transponeringstabel competenties

19 19 26 26

33 35 37

Bijlage 2: Body of knowledge and skills: gemeenschappelijke kennis- en vaardighedenbasis hbo-jurist

39

Bijlage 4: Internationale positionering hbo-jurist

45

Bijlage 6: Gegevens hogescholen, opleidingen en werkveldadviescommissies

53

Bijlage 3: Landelijk beroepsen opleidingsprofiel HBO-Rechten in relatie tot internationale en nationale niveaustandaarden 43 Bijlage 5: Voorbeelduitwerking Diploma Supplement Bijlage 7: Overzicht geraadpleegde landelijke werkveldorganisaties 5

49

69

1. Landelijk beroepsen opleidingsprofiel HBO-Rechten

Het landelijk beroepsen opleidingsprofiel HBO-rechten geeft weer wat afgestudeerde hbo-juristen in hoofdlijnen moeten kennen en kunnen. Tevens wordt de professional in het juridisch werkveld gepositioneerd. Daarnaast positioneert het profiel de opleiding HBO-Rechten binnen de beroepskolom en het hoger onderwijs. Daarmee biedt het profiel transparantie en verantwoording naar het werkveld en overige betrokkenen. Het profiel is het kader voor de domeinspecifieke eisen waar de opleidingen HBO-Rechten aan dienen te voldoen. Elke opleiding werkt op basis hiervan haar eindkwalificaties uit in samenhang met de eigen profilering. Ter ondersteuning is in bijlage 3 van het landelijk beroepsen opleidingsprofiel de verhouding weergegeven tussen het profiel en de internationale en nationale niveaustandaarden. In dit document is het toekomstige werkveld c.q. de beroepspraktijk van de hbo-jurist beschreven vanuit de (internationale) ontwikkelingen die zich daarin voordoen en die relevant zijn voor de kwalificaties van de hbo-jurist. Ook is de positie van de hbo-jurist in het werkveld weergegeven in een overzicht van mogelijke beroepsrollen en functies. Op basis hiervan zijn de competenties vastgesteld waarover een startbekwame hbo-jurist op bachelorniveau dient te beschikken. Deze zijn gerelateerd aan de internationale eisen voor het bachelor niveau en aan de hbo-bachelor standaard. Iedere competentie is voorzien van een aantal kritische beroepssituaties, die de beroepsrol, beroepstaak en beroepsproducten in kenmerkende beroepscontexten illustreren. 1.1

Actualisering van het profiel

HBO-Rechten is een relatief jonge opleiding; zij is in 2002 gestart bij twee hogescholen: de Juridische Hogeschool Avans-Fontys en de Hogeschool van Amsterdam. De Juridische Hogeschool startte met een groep van 220 studenten, de Hogeschool van Amsterdam met een kleine pilotgroep (bestaande uit circa 50 studenten). De eerste hbo-juristen betraden in 2007 de arbeidsmarkt. Inmiddels wordt de opleiding aangeboden door elf hogescholen, de Open Universiteit (OU) en drie private aanbieders. Elke aanbieder geeft een eigen invulling aan het landelijke beroepsen opleidingsprofiel, passend bij de eigen profilering en regionale vraag naar hbo-juristen. Een duidelijk beeld van de opleiding HBO7

HBO-RECHTEN

Rechten is daarom noodzakelijk voor het (internationale) werkveld, vervolgopleidingen, studenten en toeleverend onderwijs.

De opleiding trekt veel studenten en blijkt te voorzien in een behoefte van het werkveld. De komst van de hbo-jurist als nieuwe beroepsgroep heeft invloed op de vraag naar juristen. Er is sprake van een toename van het aantal vacatures· voor specifieke juridische functies op hboniveau of waarin expliciet een hbo-jurist wordt gevraagd. Het profiel van de hbo-jurist is bovendien in relatief korte tijd ontwikkeld tot dat van een autonome hbo-professional met een duidelijke meerwaarde voor de beroepspraktijk.

Door ontwikkelingen in het nationale en internationale werkveld komt de benaming hbo-jurist enigszins onder druk te staan. In het nationale en internationale werkveld wordt namelijk geen onderscheid gemaakt in titulatuur tussen de juridische bachelor van het hoger beroepsonderwijs en de juridische bachelor van het wetenschappelijk onderwijs. Hierdoor is de toevoeging ‘hbo’ in de functiebenaming hbo-jurist overbodig. Niettemin gaat in de Nederlandse context op dit moment nog wel degelijk een positief onderscheidend vermogen uit van het verschil in functiebenaming tussen de juridische hbo- en wo-bachelor. In het kader van deze profilering en ten behoeve van kwaliteitsborging heeft de HBO-raad de hbo-bachelor standaard opgesteld (in 2009). Op dit moment is ervoor gekozen om de benaming hbo-jurist te handhaven, vanwege het onderscheidend vermogen in de professionele oriëntatie en met het oog op de voortgaande positionering van de hbo-jurist binnen het juridische werkveld. De verwachting is echter dat deze toevoeging in de toekomst overbodig zal worden en dat met de benaming jurist kan worden volstaan. Aangezien het juridisch werkveld aanzienlijk in beweging is, heeft het LOO HBO-Rechten afgesproken om het landelijk beroepsen opleidingsprofiel HBO-Rechten geregeld te herijken. De laatste versie van het profiel is in 2005 door het LOO HBO-Rechten vastgesteld in samenspraak met vertegenwoordigers uit het landelijke werkveld. Uit gesprekken met werkveldadviescommissies, evaluatie onder alumni en werkgevers is gebleken dat de kern van het profiel nog steeds actueel is, maar dat aanscherping en verdere actualisering gewenst is. Zo heeft een aantal ontwikkelingen uit het vorige profiel anders uitgepakt dan werd verwacht. De toenmalige ontwikkelingen in het werkveld rondom bemiddeling werden zo prominent ingeschat, dat er een afzonderlijke competentie op dit gebied werd geformuleerd. Inmiddels is gebleken dat dit een aspect is van het behartigen van juridische belangen. ’Bemiddelen’ maakt daarom in de huidige versie deel uit van 8

1. Landelijk beroepsen opleidingsprofiel HBO-Rechten

de competentie ‘vertegenwoordigen’. Verder blijken de competenties ‘juridische audit’, ‘ informatie’ en ‘kwaliteit’ nauw samen te hangen; ze hebben alle drie te maken met het organiseren van juridische processen. In het huidige profiel zijn ze daarom opgenomen in de competentie ‘organiseren’. Bijlage 1 bevat een transponeringstabel die weergeeft hoe de competenties van het actuele profiel zich verhouden tot de competentieset uit 2005. De voorliggende versie van het profiel bevat zaken, die in vorige versies ontbraken. Een voorbeeld is de positionering van de hbojurist ten opzichte van de wo-jurist. Dit is niet alleen van belang in het kader van de doorstroom binnen de beroepskolom, maar ook voor de positionering van de hbo-jurist op de arbeidsmarkt. Het profiel typeert de kern van het eindniveau van de hbo-jurist aan de hand van de hbobachelor standaard. Deze is gebaseerd op de actuele internationale eisen en typeert het niveau van hbo-opleidingen in samenhang met de professionele oriëntatie. De HBO-raad heeft deze standaard geformuleerd in haar gezamenlijke kwaliteitsagenda voor de komende jaren: ‘Kwaliteit als Opdracht’. Dit profiel speelt daarnaast ook in op ontwikkelingen in het internationale hoger onderwijs. In het kader van afspraken in Europees verband is het Nederlandse kwalificatieraamwerk hoger onderwijs vastgesteld. Dit raamwerk beschrijft de graden en diploma’s die binnen het Nederlandse hoger onderwijs kunnen worden behaald, met het oog op transparantie en vergelijkbaarheid voor de Europese arbeidsmarkt en hoger onderwijs ruimte. Om dit te bereiken worden de kwalificaties van afgestudeerden op het Diploma Supplement beschreven in leeruitkomsten en gerelateerd aan internationale niveaustandaarden. Bijlage 4 biedt de opleidingen een handreiking voor de uitwerking hiervan. 1.2

Missie

De ‘hbo-jurist’ is de aanduiding voor een breed opgeleide en praktisch ingestelde juridische professional op bachelorniveau. Hij heeft een gedegen juridische kennisbasis en een sterk analytisch vermogen. Hij beschikt bovendien over organisatorische, communicatieve en coördinerende vaardigheden. Zijn competenties stellen hem in staat om het recht toe te passen en de rechtstoepassing te faciliteren.

9

2. Beroepsprofiel

De hbo-jurist onderscheidt zich van andere juridische professionals in die zin dat hij beschikt over sociaal-communicatieve vaardigheden en organisatievermogen. Hierdoor is hij in staat een bijdrage te leveren aan de klantvriendelijkheid, efficiëntie en effectiviteit van juridische bedrijfsprocessen binnen organisaties. Hij is oplossingsgericht en komt tot een al dan niet juridische oplossing al naar gelang het belang van partijen. Hij is ondernemend en beschikt over onderzoekend vermogen en is daardoor in staat om nieuwe juridische diensten en producten te ontwikkelen. Hij werkt hierbij multi- en interdisciplinair samen met juristen en professionals afkomstig uit andere domeinen. Hbo-juristen zijn in diverse functies en beroepsrollen werkzaam in organisaties met een juridisch primair proces, zoals deurwaarderskantoren, notariaat, advocatuur, Rechtspraak, Openbaar Ministerie en juridische adviesbureaus. De hbo-jurist is daarnaast werkzaam in organisaties met een niet-juridisch primair proces, maar waar wel juridische expertise gevraagd wordt, zoals het bedrijfsleven, overheden, zakelijke dienstverlening en branche- en belangenorganisaties. Hier vervult de hbo-jurist functies die primair gericht zijn op rechtstoepassing en functies die voornamelijk gericht zijn op het faciliteren van de rechtstoepassing. 2.1

Actuele ontwikkelingen

Als gevolg van de toenemende complexiteit, individualisering en internationalisering is er sprake van een voortgaande juridisering van de samenleving. Door de pluriformiteit van de samenleving en de versplintering van de politieke en morele consensus, neemt het aantal conflicten toe. Individuen en groepen zijn zich beter bewust van hun rechten en van de rechtsmiddelen die tot hun beschikking staan om die rechten uit te oefenen. Daarbij is juridische kennis, mede door de opkomst van internet, niet meer exclusief toegankelijk voor juristen, maar ook voor de doorsnee burger. Tegelijkertijd neemt vanuit de samenleving de roep om verantwoording toe. Overheden, instellingen, bedrijven, non-profitorganisaties en zelfs de rechterlijke macht dienen zich in toenemende mate te verantwoorden. Vertrouwen bij het publiek is geen vanzelfsprekendheid meer, maar moet ‘verdiend’ worden, onder meer door transparantie over de naleving van wet- en regelgeving. Hierdoor is er in het (internationale) juridische werkveld sprake 11

HBO-RECHTEN

van voortschrijdende functiedifferentiatie. Deze differentiatie is de belangrijkste oorzaak van de toenemende vraag naar hbo-juristen. Zij vinden hun weg naar juridische dienstverleners, juridische afdelingen van bedrijven, geschillencommissies, deurwaarderskantoren en rechtsbijstandverzekeraars. De behoefte aan hbo-juristen groeit eveneens binnen de traditionele juridische organisaties die hun dienstverlening aanpassen aan deze ontwikkelingen. Zo is er binnen de Rechtspraak een toenemende vraag naar hbo-juristen, die juridische expertise combineren met expertise op het gebied van dienstverlening en administratieve organisatie met de bijbehorende bedrijfsprocessen. Als gevolg hiervan wordt de hbo-jurist steeds vaker zelfstandig ingezet op bepaalde processen. Het onder mandaat afhandelen van zaken – zoals men dat van oudsher in het openbaar bestuur kent – is een ander voorbeeld van vergroting van doelmatigheid. De beroepspraktijk vraagt kortom om breed opgeleide, praktijkgerichte en ondernemende juristen met een gedegen juridische kennisbasis en een beroepsgerichte oriëntatie, die sterk zijn in organisatorische, communicatieve, coördinerende of leidinggevende vaardigheden. Een andere ontwikkeling die functiedifferentiatie bevordert, is de wijziging van de competentiegrens van de kantonrechter in civiele zaken per 1 juli 2011. Deze wijziging heeft ertoe geleid dat de hbo-jurist zich in meer zaken als procesvertegenwoordiger kan positioneren. Hierdoor zal het werk voor de hbo-jurist dat uit kantonzaken voortvloeit binnen advocatenkantoren, deurwaarderskantoren en rechtsbijstandkantoren aanzienlijk toenemen. Er zijn namelijk ook ontwikkelingen die de kosten voor het voeren van een gerechtelijke procedure in de toekomst kunnen opvoeren, zoals het onlangs gedane wetsvoorstel over een kostendekkend griffiestelsel. In dit voorstel gaat ook de verweerder in alle zaken in de toekomst griffierechten betalen, met uitzondering van kantonzaken. Tot slot doen zich nog ontwikkelingen voor in het (internationale) werkveld, die van invloed zijn op de beroepspraktijk van de hbo-jurist en dientengevolge ook op de competenties waarover hij dient te beschikken. Deze ontwikkelingen worden hieronder kernachtig weergegeven. •

Alternatieve geschillenbeslechting

Als gevolg van de individualisering, globalisering en een toenemende versplintering van politieke- en morele consensus, ontstaan er in onze pluriforme samenleving steeds meer conflicten. Het voeren van procedures is bij uitstek het terrein van de klassieke togaberoepen. Deze procedures zijn echter vaak tijdrovend en zeer kostbaar. Bovendien is 12

2. Beroepsprofiel

het ondoenlijk om elk conflict via de rechter te beslechten. Er bestaat daardoor steeds meer behoefte om conflicten via alternatieve wegen, zonder tussenkomst van de rechter, op te lossen of te beslechten. Voorbeelden daarvan zijn bemiddeling, arbitrage, het instellen van vormen van toezicht of de procedure via klachtencommissies. De hbojurist bekleedt diverse functies in deze nieuwe beroepssituaties, zoals lid van een geschillencommissie of van een commissie bezwaar en beroep. In deze functies wordt onder meer een beroep gedaan op de competenties vertegenwoordigen, adviseren en beslissen. •

Risicomanagement

In onderhandelingen is steeds minder ruimte voor vertrouwen. De behoefte aan zekerheid is daarvoor in de plaats gekomen. Zaken worden vooraf tot in detail geregeld; geen risico of onduidelijkheid mag over het hoofd worden gezien. Het belang van risicomanagement neemt dan ook voor alle partijen toe. Dat geldt zeker voor complexe situaties, zoals samenwerking in een internationale context. Daarbij is er voortdurend sprake van nieuwe wet- en regelgeving. Bovendien wordt deze steeds ingewikkelder, onder andere doordat nationale, Europese en internationale regelgeving aan elkaar gerelateerd zijn. Als gevolg van deze toegenomen complexiteit is er meer behoefte aan gedegen juridische kennis. Dit stimuleert een nieuwe markt in juridische dienstverlening en rechtsbijstandverzekeraars, met specifieke werkzaamheden voor hbo-juristen. De hbo-jurist beschikt namelijk over competenties op het gebied van adviseren, vertegenwoordigen, beslissen, reguleren en organiseren. •

Regelgeving en regulering

De overheid produceert voortdurend nieuwe wet- en regelgeving. Regels worden hierbij steeds vaker als beleidsinstrument ingezet en wetgeving is een ingewikkeld proces geworden waarbij de nationale overheid het kader levert voor normstelling en de uitwerking overlaat aan lagere wetgevingsorganisaties, alternatieve regelgevers en zelfregulering door private partijen. Algemene en private belangen raken verstrengeld en de transparantie neemt af. Daardoor groeit de behoefte aan juridische dienstverlening, bijvoorbeeld in het kader van regulering. De hbo-jurist kan dan ook een beroep doen op zijn competentie reguleren.

13

HBO-RECHTEN

•

Toezicht en handhaving

In reactie op de toegenomen onduidelijkheid en complexiteit van wet- en regelgeving voor burgers, bedrijven en instellingen verleggen publieke en private organisaties het accent naar handhaving en toezicht. Zij investeren in de kwaliteit van communicatie, procedures en maatregelen, die de naleving van wet- en regelgeving bevorderen en ze investeren in verbetering van de uitvoering van toezicht en handhaving. Gemeenten richten in dit kader teams ‘toezicht en handhaving’ op, die zich op het niveau van beleid en uitvoering bezighouden met vergunningen en specifieke regelingen. Hbojuristen adviseren en behandelen handhavingsdossiers en voeren handhavingsprocedures uit waarbij zij samenwerken met collega’s uit andere teams en handhavende partijen. Zij ontwerpen doelgroepgericht informatiemateriaal en houden zich bezig met de verbetering van dienstverleningsconcepten en het aanpassen van werkprocessen. Bedrijven, semioverheden en overheidsdiensten willen er zeker van zijn dat zij aan de geldende wet- en regelgeving voldoen (‘compliance’). De hieruit voortvloeiende toename van de behoefte aan juridische kwaliteitszorg (juridische controlling) zorgt ervoor dat de vraag naar hbo-juristen stijgt. Bij de vervulling van de taken op het terrein van toezicht en handhaving zal de hbo-jurist onder meer een beroep doen op de competenties adviseren, beslissen, reguleren en organiseren. •

Organiseren van juridische processen

Vergroting van de doelmatigheid en kosteneffectiviteit zijn binnen veel organisaties noodzaak. Diensten voor afnemers dienen betaalbaar en transparant te zijn (‘fixed price’). Ook dit heeft een positieve invloed op de vraag naar hbo-juristen, die vanwege hun professioneel vakmanschap en innovatief vermogen gericht zijn op dergelijke (nieuwe) vormen van dienstverlening. Hbo-juristen voorzien in de vraag naar medewerkers die juridische processen kunnen organiseren en juridische diensten kunnen verlenen. Anders gezegd: de hbo-jurist koppelt degelijke inhoudelijke juridische kennis aan competenties op het gebied van het faciliteren van de rechtstoepassing met aandacht voor (verbetering van) kwaliteit, efficiëntie en kosten.

Juridisch kennis- en informatiemanagement is in toenemende mate van belang in de juridische beroepspraktijk, zowel binnen als tussen organisaties die samenwerken in de juridische keten. Dit geldt ook voor de informatievoorziening en –uitwisseling met (groepen) cliënten. De hbo-jurist vertaalt (nieuwe) wet- en regelgeving naar 14

2. Beroepsprofiel

de belangen van burgers en (groepen) cliënten en draagt zo bij aan de transparantie en gebruikersvriendelijkheid ervan. In dat kader bieden ICT en media steeds meer mogelijkheden om de kwaliteit en effectiviteit van processen en diensten van (semi) overheden, bedrijven en organisaties te verbeteren. Samenwerking en kennisdeling vinden in toenemende mate plaats in multi- en interdisciplinair verband. De hbo-jurist werkt daarbij samen met professionals uit andere domeinen zoals ICT, communicatie en HRM. Ook bij de werkzaamheden in de dagelijkse juridische praktijk hangt het succes van de jurist in toenemende mate af van een adequaat en innovatief gebruik van ICT en de digitale werken dienstenomgeving. Digitale loketten, digitale dossiers en digitale kennissystemen zijn daar slechts het begin van. Bovendien wordt het recht steeds vaker (online) geraadpleegd en geselecteerd via juridische databanken. Hbo-juristen worden daarom steeds vaker ingezet bij de ontwikkeling en optimalisering van een juridisch informatiesysteem in de eigen organisatie. Beide ontwikkelingen zorgen ervoor dat de vraag naar juridisch medewerkers met kwalificaties op dit terrein toeneemt. 2.2

Internationale dimensie van het beroep

Internationalisering van het Nederlandse recht vindt plaats onder invloed van feitelijke ontwikkelingen in de rechtspraktijk die voortkomen uit globalisering, maar ook uit de juridische integratie van wet- en regelgeving op supranationaal niveau. Hierbij is sprake van doorwerking van internationale wet- en regelgeving in de nationale wetgeving, met name vanuit Europa. Dit betreft een steeds aanzienlijker deel van het nationale recht. Tevens hebben bedrijven, overheden en andere organisaties in toenemende mate te maken met grensoverschrijdend verkeer van personen, goederen, diensten en kapitaal. Om in te kunnen spelen op deze ontwikkelingen is het nodig dat alle afgestudeerden zich bewust zijn van het feit dat nationale rechtsstelsels niet geïsoleerd opereren en dat zij inzicht hebben in de hoofdlijnen van het Europees recht en het internationaal recht.

Bedrijven en overheden kunnen te maken krijgen met bilaterale en multilaterale verdragen, bijvoorbeeld als het gaat om handel of andere vormen van internationale en transnationale samenwerking met nietEuropese partners. Dit vraagt om specialistische juridische expertise. Opleidingen stellen hun studenten daarom in staat om zich te profileren met kwalificaties, die zijn toegespitst op het werken in een internationale juridische beroepspraktijk. Dit vraagt vaardigheden op het gebied van interculturele communicatie en Legal English. Het gaat hier niet om 15

HBO-RECHTEN

eisen aan alle afgestudeerden, maar om een keuzemogelijkheid voor studenten die zich op dit gebied willen profileren.

Opleidingen verschillen in de mate van internationalisering van competenties en curriculum, naar gelang hun profiel. Hierover stelt ‘Kwaliteit als Opdracht’ (HBO-raad, 2009): “Er zullen verschillen zijn in internationale oriëntatie en de kenmerken van een grootstedelijke hogeschool in de Randstad zullen verschillen van andere instellingen.” Alle opleidingen bieden studenten die in een internationale context willen werken de faciliteiten en keuzemogelijkheden om daarin competenties te ontwikkelen. Met het oog op internationale benchmarking van het beroepsen opleidingsprofiel hbo-jurist zal het LOO HBO-Rechten op zoek gaan naar internationale samenwerkingspartners. 2.3

Functies en beroepsrollen

Hbo-juristen zijn werkzaam in organisaties met een juridisch primair proces en in organisaties die juridische expertise nodig hebben. Zij bekleden onder meer de volgende functies: compliance officer, juridisch consultant, (bestuurlijk) juridisch medewerker, ambtelijk secretaris, juridisch medewerker handhaving, teamleider, juridisch beleidsmedewerker, juridisch Informatiemanager, juridisch adviseur, legal assistant, projectleider, professional support lawyer. Hieronder volgt een overzicht van voorbeelden van functies en beroepsrollen in samenhang met verschillende beroepscontexten.

16

2. Beroepsprofiel Overzicht beroepsrollen en beroepscontexten Beroepsuitoefening binnen organisaties met een juridisch primair proces Beroepscontext


Rechtspraak

Voorbeelden:

Openbaar Ministerie Advocatuur Notariaat

Gerechtsdeurwaarderskantoren Rechtsbijstandverzekeraars

Juridisch adviesbureau

Bedrijfsjurist Handhavingsjurist Informatiespecialist Juridisch adviseur Juridisch consultant Juridisch controller Juridisch informatiemanager Juridisch kwaliteitsmanager Juridisch medewerker Kennismanager Legal assistant Parketmedewerker Procesvertegenwoordiger Professional support lawyer Projectleider Projectbegeleider

Beroepsuitoefening binnen organisaties met een niet-juridisch primair proces Beroepscontext


Openbaar bestuur, centrale, provinciale en gemeentelijke overheid, waterschappen, overheidsdiensten, publieke organisaties zoals belastingdiensten, hoogheemraadschappen en milieudiensten

Voorbeelden:

Semi-overheid, zoals woningcorporaties, zorginstellingen, onderwijsinstellingen, zelfstandige bestuursorganen en nonprofitorganisaties waaronder branche- en belangenorganisaties Bedrijfsleven, zoals MKB, zakelijke dienstverlening, banken verzekeringswezen en multinationals

Ambtelijk secretaris Bedrijfsjurist Bestuurlijk juridisch medewerker Broker juridische diensten Compliance officer Informatiespecialist IT Contractmanager Juridisch adviseur Juridisch beleidsmedewerker Juridisch consultant Juridisch controller Juridisch informatiemanager juridisch kwaliteitsmanager Juridisch medewerker Juridisch medewerker handhaving Jurist handhaving Jurist vergunningverlening Procesvertegenwoordiger Projectleider Raadsgriffier

17

3. Opleidingsprofiel 3.1

Competenties

De kwalificaties van de hbo-jurist vloeien voort uit het beroepsprofiel en zijn geformuleerd in competenties. Een competentie wordt opgevat als ‘de bekwaamheid om kennis, inzicht, vaardigheden en attitude in samenhang adequaat toe te passen in de beroepspraktijk’. Competenties zijn gekoppeld aan het succesvol kunnen handelen van een professional op alle relevante aspecten van het beroep in diverse beroepscontexten. Elke competentie omvat een toelichting en een zevental voorbeelden van kritische beroepssituaties. De voorbeelden noemen telkens de functie, de beroepsrol, de beroepstaak en de beroepscontext. De competenties zijn ingedeeld in de clusters ‘Rechtstoepassing’ en ‘Omgeving van de rechtstoepassing’.

Het cluster ‘Rechtstoepassing’ omvat de competenties die de jurist in staat stellen om juridisch te handelen. Wanneer de jurist over deze competenties beschikt, kan hij bijvoorbeeld adviseren, reguleren en beslissen. Het analyseren en juridisch kwalificeren van casussen en het oplossen van de bijbehorende rechtsvragen gaat vooraf aan het juridisch handelen. De jurist begint met een analyse van de juridisch relevante feiten en juridische bronnen. Dit verklaart dat het oplossen van casusposities als eerste competentie in de groep rechtstoepassing wordt genoemd. In het cluster ‘Facilitering van de Rechtstoepassing’ staan de competenties die de jurist in staat stellen om zijn juridisch handelen en dat van anderen effectief en efficiënt te organiseren. Rechtstoepassing

1. Formuleren en oplossen van rechtsvragen op basis van analyse van juridisch relevante feiten en juridische bronnen. (Juridisch analyseren) Toelichting Voordat een jurist een beroepsproduct maakt, formuleert hij de juridisch relevante vragen bij een casuspositie. Hij beschikt over onderzoeksvaardigheden: de jurist gaat systematisch te werk door de relevante juridische bronnen te selecteren en verzamelen, zoals wetgeving en jurisprudentie. Juridisch analyseren omvat het proces 19

HBO-RECHTEN

van verzamelen, selecteren, kwalificeren en analyseren van feiten en juridische bronnen. Een jurist moet dit volledige proces doorlopen om een goed beroepsproduct te kunnen opleveren.

Voorbeelden Je werkt als: a. parketsecretaris bij het Openbaar Ministerie en je verzamelt en selecteert het door onderzoek verkregen feitenmateriaal ter voorbereiding van het opstellen van een tenlastelegging. b. jurist bij een advocatenkantoor en je maakt een juridische analyse van de situatie die de cliënt aandraagt. Je verwerkt hierin de nieuwste jurisprudentie. c. juridisch medewerker bij de gemeente en je controleert of het dossier compleet is om namens het gemeentebestuur te besluiten over een vergunningaanvraag. d. juridisch medewerker bij de gemeente en je onderzoekt het verzoek van een journalist om openbaarmaking van declaratiegegevens van wethouders. e. jurist bij een rechtsbijstandverzekeraar, je analyseert het schadedossier en formuleert een afdoeningsadvies. f. juridisch medewerker bij een bank en je inventariseert en onderzoekt klantgegevens alvorens je beoordeelt of de verkoop van een bepaald financieel product in overeenstemming geschiedt met de eisen die worden gesteld in toepasselijke wetten. g. bedrijfsjurist bij een multinational en je inventariseert en onderzoekt gegevens en feiten alvorens een contract op te stellen. 2. Geven van advies op basis van een juridische analyse. (Adviseren)

Toelichting Nadat de situatie geanalyseerd en gekwalificeerd is, geeft de jurist mondelinge en schriftelijke adviezen. Specifieker gezegd verzamelt hij eerst alle feitelijke gegevens, om vervolgens de standpunten van de partijen te kunnen wegen, waarbij de relevante rechtsbronnen worden gebruikt.

Voorbeelden Je werkt als: a. juridisch medewerker bij een gerecht. Je controleert of aan de formele juridische vereisten is voldaan en bereidt de zaak inhoudelijk voor. Ter zitting treed je op als griffier. Na afloop neem je deel aan het raadkameroverleg. Je maakt een proces-verbaal op en legt de beslissing vast in een schriftelijke conceptuitspraak. 20

3. Opleidingsprofiel

b. secretaris van een commissie bezwaar en beroep bij een provincie en je schrijft een conceptadvies naar aanleiding van een ingediend bezwaarschrift. c. juridisch medewerker op een gerechtsdeurwaarderskantoor en je geeft een crediteur schriftelijk advies. d. octrooigemachtigde op een octrooibureau en je stelt voor een klant een adviesbrief op over de wijze waarop hij zijn uitvinding middels een octrooi kan beschermen. Je betrekt hierbij de nieuwste jurisprudentie. e. jurist bij een belangenorganisatie van huiseigenaren en je adviseert de leden over koopaktes en hypotheekvoorwaarden. f. bedrijfsjurist bij een regionaal aannemersbedrijf en je adviseert de afdeling inkoop op basis van regelgeving met betrekking tot de aanbesteding van een groot bouwproject. g. mede-eigenaar van een juridisch adviesbureau en je geeft samen met je compagnons juridisch advies aan een cliënt op basis van gesprekken en risicoanalyses over de invoering van een digitaal systeem waarin contracten worden beheerd. 3. Behartigen van juridische belangen van anderen door rechtsbijstand te verlenen, te onderhandelen en te bemiddelen. (Vertegenwoordigen)

Toelichting Een jurist treedt op als belangenbehartiger voor personen en organisaties. Het behartigen van belangen kan bestaan uit procesvertegenwoordiging, onderhandelen, bemiddelen en conflictbeheersing. De belangenbehartiging kan mondeling of schriftelijk gebeuren en daarbij maakt de jurist eventueel gebruik van bemiddelingstechnieken.

Voorbeelden Je werkt als: a. juridisch medewerker bij een advocatenkantoor en je treedt als procesgemachtigde op voor een cliënt bij de kantonrechter of de bestuursrechter. b. juridisch medewerker bij de provincie en je handelt een geschil af tussen een bedrijf en de provincie zonder tussenkomst van een rechter. c. juridisch medewerker op een gerechtsdeurwaarderskantoor en je stelt processtukken op zoals een ingebrekestelling, aanmaning of dagvaarding en je procedeert. d. jurist bij een rechtsbijstandverzekeraar en je treedt op namens een verzekerde door een ingebrekestelling te versturen naar een verkoper. 21

HBO-RECHTEN

e. jurist bij een stafafdeling van een winkelketen en je bent namens dit bedrijf in gesprek met overheidsinstellingen over het verkrijgen van vergunningen. f. jurist binnen een due diligenceteam en je behartigt gezamenlijk de belangen van een fastfoodconcern bij het voorbereiden van de onderhandelingen tot een overname. g. juridisch medewerker van een groot ziekenhuis en je bemiddelt in een arbeidsconflict tussen een medewerker en een leidinggevende. Je betrekt hierbij niet alleen juridische, maar ook ethische, maatschappelijke en sociale aspecten. 4. Vaststellen van de rechtspositie van een of enkele personen binnen juridische kaders met meeweging van juridische argumenten en maatschappelijke factoren. (Beslissen)

Toelichting Een jurist beslist namens cliënten of namens de organisatie waar hij werkzaam is over de rechtspositie van een of enkele personen. Bij dit beroepshandelen betrekt de jurist zo nodig naast juridische argumenten ook de belangen van de personen of de instelling voor wie hij werkt en waar nodig ook maatschappelijke factoren en belangen van anderen. Bij het vastleggen van de rechtspositie gaat het bijvoorbeeld om besluiten in de publiekrechtelijke sfeer (vergunningen) en om besluiten in de privaatrechtelijke sfeer (contracten). Voorbeelden Je werkt als: a. juridisch medewerker op een notariskantoor en je stelt de statuten op voor een studievereniging. b. juridisch medewerker bij een waterschap en je neemt namens het bestuursorgaan een besluit tot het toepassen van bestuursdwang. c. juridisch medewerker bij een gemeente en namens het college van burgemeester en wethouders stel je de voorwaarden op bij een omgevingsvergunning. d. juridisch medewerker op een verzekeringskantoor en je beslist over de toe- of afwijzing van een claim van een verzekerde. e. juridisch medewerker bij een zorgverzekeraar en je neemt een beslissing op een bezwaarschrift van een verzekerde waarin je motiveert waarom een bepaalde geneeskundige behandeling in een kliniek voor plastische chirurgie niet door de zorgverzekeraar wordt vergoed. f. lid van de geschillencommissie in de reisbranche en je neemt samen met de overige commissieleden een beslissing over een 22


g

geschil tussen een reisorganisatie en een aantal particulieren die bij deze organisatie een reis hebben geboekt. juridisch medewerker bij de juridische afdeling van een grote multinational en je bent lid van een commissie die een gedragscode ten aanzien van maatschappelijk verantwoord ondernemen vaststelt.

5. Opstellen en wijzigen van regelgeving. (Reguleren)

Toelichting Een jurist stelt generieke regelingen op. Ook het wijzigen van bestaande regelingen behoort tot deze competentie.

Voorbeelden Je werkt als: a. juridisch medewerker bij de gemeente en je bent betrokken bij het opstellen van gemeentelijke verordeningen. b. juridisch beleidsmedewerker bij de afdeling ruimtelijke ordening van de gemeente en je bent betrokken bij het opstellen van beleidsregels inzake permanente bewoning van recreatiewoningen. c. jurist bij een onderwijsinstelling en je levert een bijdrage aan het opstellen van huishoudelijke reglementen en onderwijs- en examenregelingen. d. juridisch adviseur bij een opleidingsinstituut en je legt de procedure tot het voeren van functionerings- en beoordelingsgesprekken vast in overeenstemming met de Wet op de beroepen in het onderwijs. e. juridisch adviseur bij een internationaal opererende telecomorganisatie en je stelt reglementen en algemene voorwaarden op, of je past bestaande documenten aan. f. bedrijfsjuridisch medewerker voor een startende onderneming. Je gaat na welke vergunningen vereist zijn en je stelt algemene voorwaarden op voor de arbeids- en samenwerkingsovereenkomsten. g. juridisch medewerker bij een vakbond en je bent betrokken bij de onderhandelingen over een nieuwe CAO. Na de onderhandelingen stel je met de cao-partners een nieuwe tekst op.

23

HBO-RECHTEN

Facilitering van de rechtstoepassing 6. Aanleggen en beheren van juridische dossiers, bewaken van de doorloop en de samenhang, afsluiten en overdragen ervan. (Dossier managen) Toelichting De jurist draagt zorg voor het aanleggen, beheren, ontsluiten en overdragen van juridische dossiers. Ook de bewaking van termijnen maakt onderdeel uit van deze competentie. Hij bewaakt termijnen en indien nodig zorgt hij voor archivering of draagt het dossier over aan een collega in de eigen organisatie of de keten.

Voorbeelden Je werkt als: a. juridisch medewerker bij de rechtbank en je bewaakt de termijnen waarbinnen beslist moet worden. b. parketsecretaris bij het Openbaar Ministerie en je controleert de processtukken op formele en materiële aspecten. Ook verzamel je aanvullende en relevante informatie voor het dossier. c. juridisch medewerker bij een advocatenkantoor en je krijgt de opdracht om t.b.v. een due diligence-onderzoek een volledig juridisch dossier samen te stellen met betrekking tot de overname van een bedrijf. d. juridisch medewerker bij de belastingdienst en je ziet erop toe dat de juridische dossiers zodanig zijn ingericht dat de behandeling ervan op elk moment door een collega kan worden overgenomen. e. ambtenaar bij een gemeentelijke bestuursdienst en je maakt een flowchart teneinde ervoor te zorgen dat ingekomen zaken bij alle betrokken afdelingen op het juiste moment passeren. f. contractmanager bij een groothandelsonderneming en je bent verantwoordelijk voor de juridische uitvoering en contractbeheer. g. faillissementsmedewerker bij een advocatenkantoor en je bent verantwoordelijk voor de verslaglegging ten behoeve van de rechtbank. Ook verzorg je een groot deel van de faillissementscorrespondentie namens de curator.

24


7. Efficiënt en effectief uitvoeren en regisseren van organisatieprocessen in een juridische context met aandacht voor proces- en kwaliteitsmanagement, kennis- en informatiemanagement en innovatie. (Organiseren) Toelichting De jurist houdt zich bezig met de vraag hoe de organisatie van juridische dienstverlening kan bijdragen aan het efficiënter en klantvriendelijker uitvoeren van juridische diensten. Hij werkt hierbij multi- en interdisciplinair samen met vakgenoten en niet-vakgenoten.

Voorbeelden Je werkt als: a. juridisch informatiespecialist op een advocatenkantoor en bent betrokken bij de inkoop van juridische databanken. Je instrueert collega’s en attendeert hen tijdig op relevante vakinformatie. b. beleidsmedewerker kwaliteitszorg bij de provincie en je stelt een uniform model op voor de beantwoording van alle soorten uitgaande brieven. c. juridisch medewerker bij de gemeente waar je een onderzoek verricht dat moet leiden tot het versnellen van de doorlooptijd en klantvriendelijkheid bij de behandeling van bezwaarschriften. d. projectmedewerker bij een gemeente om het digitale dienstenloket in te richten zodat alle procedures bij online producten en diensten toegankelijk en juridisch correct zijn beschreven. e. jurist bij een bank waar je een nieuwe regeling opstelt over toezicht van financiële instellingen ten behoeve van de implementatie naar producten en diensten. f. juridisch medewerker bij een uitzendorganisatie en je wordt bij een cliënt gedetacheerd om een juridisch kwaliteitszorgsysteem op te bouwen en te onderhouden. g. medewerker bij een woningcorporatie en je stelt voor de interne communicatie een databank op met alle relevante wetgeving en jurisprudentie rondom huur en verhuur.

25

HBO-RECHTEN

3.2. Eindniveau Afgestudeerden dienen de competenties hbo-jurist op bachelorniveau te beheersen. Het eindniveau is uitgewerkt aan de hand van de internationale standaard voor het bachelorniveau: de Dublin descriptoren. Dit is gebeurd in samenhang met de hbo-bachelor standaard. Deze standaarden zijn in het landelijke beroepsen opleidingsprofiel verwerkt, dat mede richting geeft aan de domeinspecifieke eisen waaraan de eindkwalificaties van opleidingen moeten voldoen. Het eindniveau is in het profiel uitgewerkt in overeenstemming met de omschrijving en inhoud van de competenties en kenmerkende beroepssituaties. De samenhang is overzichtelijk weergegeven in bijlage 3. Hieronder volgen de eisen voor de eind-kwalificaties uit de Beoordelingskaders Accreditatiestelsel hoger onderwijs; beperkte en uitgebreide opleidingsbeoordeling (Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie, 2011). Standaard 1: Beoogde eindkwalificaties (Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie, 2011)

“De beoogde eindkwalificaties van de opleiding zijn wat betreft inhoud, niveau en oriëntatie geconcretiseerd en voldoen aan internationale eisen”.

Toelichting: De beoogde eindkwalificaties passen wat betreft niveau en oriëntatie (bachelor of master; hbo of wo) binnen het Nederlandse kwalificatieraamwerk. Ze sluiten bovendien aan bij de actuele eisen die in internationaal perspectief vanuit het beroepenveld en het vakgebied worden gesteld aan de inhoud van de opleiding.

3.3

Hbo-bachelor standaard

De HBO-raad heeft de hbo-bachelor standaard in 2009 vastgesteld en gepubliceerd in de strategische agenda ‘Kwaliteit als Opdracht’. Afgesproken is dat deze standaard het richtpunt vormt voor de ontwikkeling van landelijke opleidingsprofielen en vervolgens voor de invulling daarvan in de curricula van de afzonderlijke opleidingen. De hbo-bachelor standaard dient ter explicatie van de kern van de hbo-bachelor en houdt, met het oog op de duiding van het eindniveau, rekening met de Dublin-descriptoren en met de criteria die ten grondslag liggen aan het herziene accreditatiekader van de NVAO uit 2011. Een hbo-bachelor heeft het niveau van beginnend beroepsbeoefenaar in een beroep of spectrum van beroepen en hij kan functioneren in een multidisciplinaire omgeving waarin een hbo-opleiding vereist of dienstig is. 26


De hbo-bachelor standaard houdt in dat een opleiding er zorg voor dient te dragen dat studenten: 1. een gedegen theoretische basis verkrijgen; 2. het onderzoekend vermogen verwerven dat hen in staat stelt om bij te kunnen dragen aan de ontwikkeling van het beroep; 3. over voldoende professioneel vakmanschap beschikken; 4. de beroepsethiek en maatschappelijke oriëntatie ontwikkelen die past bij een verantwoordelijke professional. Bovenstaande pijlers hebben ieder op zich betrekking op zowel de nationale als de internationale context. Hierna volgt eerst een omschrijving van wat onder de pijler verstaan moet worden. Vervolgens zijn de kernaspecten, zie bijlage 3, uitgewerkt in de context van het landelijke profiel van de hbo-jurist.

Gedegen theoretische basis - Het gaat vooral om de vakspecifieke kennis van het beroepsdomein waarvoor wordt opgeleid. Studenten dienen over de theoretische bagage te beschikken die hen in staat stelt om kritisch en creatief naar hun eigen vakgebied te kunnen kijken. Deze kennisbasis is daarmee onlosmakelijk verbonden met het hbo-bachelorniveau. De hbo-jurist is een generalist, die rechtsvragen benadert vanuit meerdere rechtsgebieden in onderlinge samenhang. Daarbij weegt hij argumenten en bepaalt of een juridische dan wel een niet-juridische oplossing de voorkeur verdient. Hij is in staat om te communiceren over juridische problemen met juristen, professionals uit andere disciplines en cliënten en houdt daarbij rekening met hun perspectieven. De kennisbasis van een hbo-bacheloropleiding omvat relevante kennis uit de wetenschap en het beroep. Een stevige en goed gestructureerde kennisbasis, zie bijlage 2, vormt het fundament van het competentieprofiel van de hbo-jurist en omvat kennis van de volgende rechtsgebieden: Staatsrecht, Bestuurs(proces)recht , Privaat(proces) recht, Bedrijfsrecht, Sociaal recht, Straf(proces)recht, Europees recht en Internationaal recht. Elke opleiding vult zijn kennisbasis in met rechtsgebieden die relevant zijn voor de eigen profilering. Naast de kennisbasis op juridisch gebied beschikt de hbo-jurist over kennis op het gebied van onderzoek, management en organisatie, ethiek en juridische informatietechnieken. Onderzoekend vermogen - In onze moderne samenleving is het cruciaal dat hbo-bachelors over een onderzoekend vermogen beschikken dat leidt tot reflectie, evidence based practice en innovatie.

27

HBO-RECHTEN

Het doen van praktijkgericht onderzoek is kenmerkend voor de beroepsuitoefening van de hbo-jurist. Het oplossen van cases vraagt immers om het methodisch beantwoorden van vragen en om systematisch te werk te gaan. Dit ligt besloten in de indeling en samenhang van de competenties. De hbo-jurist beschikt over basisvaardigheden voor het ontwerpen en uitvoeren van een praktijkgericht juridisch onderzoek, waarbij hij in staat is om juridische en relevante sociaalwetenschappelijke methoden en technieken geïntegreerd toe te passen in de juridische beroepspraktijk. De hbo-jurist doet praktijkgericht onderzoek in het kader van de rechtstoepassing en de facilitering van de rechtstoepassing. Dit onderzoek doet altijd een beroep op de juridische BoKS, deze is opgenomen in bijlage 2 van dit profiel.

De hbo-jurist werkt op basis van praktijkgericht juridisch onderzoek aan verbeteren innovatievraagstukken en draagt daarmee bij aan de verdere ontwikkeling van de juridische beroepspraktijk. Hij past praktijkgericht onderzoek toe in het kader van beleidsontwikkeling en -evaluatie, kwaliteits- en risicomanagement en het (her)ontwerp van juridische processen, diensten en producten. Dit onderzoek is in de kern multidisciplinair, omdat het niet alleen juridische, maar ook onder andere organisatorische aspecten omvat. De hbo-jurist heeft een onderzoekende houding en kan evidence based te werk gaan. Dat wil zeggen dat zijn professionele handelen is gebaseerd op relevante juridische kennis uit verschillende bronnen, die is getoetst en betrouwbaar is bevonden in het juridische kennisdomein. Hij is in staat om onderzoek te doen naar de werking van (nieuwe) wet- en regelgeving voor (groepen) cliënten, Praktijkgericht juridisch onderzoek kan betrekking hebben op het oplossen van juridische problemen of kwesties die zich voordoen binnen een specifieke (juridische) organisatie of sector, maar ook op problemen en kwesties die zich juist kenmerken door een breder maatschappelijk perspectief. In dat laatste geval zijn de uitkomsten van het onderzoek wellicht generaliseerbaar naar andere bedrijven of sectoren waardoor een groter draagvlak kan bestaan voor de uitkomsten van het onderzoek. Professioneel vakmanschap - Studenten moeten kennis en vaardigheden ontwikkelen die specifiek zijn voor de rol van de professional in het werkveld. Internationale oriëntatie maakt hier deel van uit, evenals een ondernemende houding.

Een goede mondelinge en schriftelijke taalvaardigheid is belangrijk 28


gereedschap van de jurist, omdat het hem in staat stelt op een passende wijze te communiceren met vakgenoten en niet-vakgenoten. Deze niet-vakgenoten kunnen zowel cliënten als professionals uit andere domeinen zijn. Een hbo-jurist kan het juridische jargon op een begrijpelijke wijze ‘vertalen’ voor een niet-vakgenoot en is ook in staat de informatie van niet-vakgenoten juridisch te kwalificeren. Het streven is daarom dat alle afgestudeerden de Nederlandse taal beheersen op niveau C1 ‘Vaardige gebruiker’ van het Gemeenschappelijk Europees Referentiekader voor Moderne Vreemde Talen (Nederlandse Taalunie, 2008).

De hbo-jurist komt tot praktische oplossingen voor juridische vraagstukken. Hij baseert zich daarbij op zijn juridische kennisbasis en zijn analyse van de juridisch relevante feiten en bronnen. Hij signaleert knelpunten en is proactief waar het gaat om verbetering van dienstverlening, effectiviteit en efficiëntie vanuit het perspectief van opdrachtgever en cliënten. Voorbeelden van gebieden waaraan de hbo-jurist een bijdrage levert zijn: juridisch kwaliteitsmanagement, risicomanagement, juridisch kennismanagement, dossiermanagement en procesmanagement. Hij is innovatief en ontwikkelt oplossingen, werkwijzen, werkprocessen, producten en diensten en verbreedt zo het juridische instrumentarium.

Een hbo-jurist is zich bewust van het feit dat het Nederlandse rechtsstelsel niet geïsoleerd opereert. Hij heeft kennis van en inzicht in de hoofdlijnen van het Europees recht en het internationaal recht. Daardoor kan hij de relevantie bepalen van Europese en internationale wet- en regelgeving voor de toepassing binnen de nationale rechtsorde. Dit stelt hem tevens in staat om zich snel in te werken in internationale rechtsgebieden. Beroepsethiek en maatschappelijke oriëntatie - HBO-bachelors zijn beroepsbeoefenaren die relaties moeten kunnen leggen met maatschappelijke en soms ethische vraagstukken. Ze hebben academische vorming genoten en beschikken daarom over een culturele bagage, die hen in staat stelt om de aangeleerde kennis in een maatschappelijke context te plaatsen en de aangeleerde vaardigheden bewust toe te passen. Van studenten mag worden verwacht dat zij beschikken over het vermogen om kennis kritisch te beoordelen aan de hand van morele waarden. Afgestudeerden hebben professionele waarden en hebben een eigen visie op het beroep ontwikkeld. Naar aanleiding van maatschappelijke en culturele ontwikkelingen in 29

HBO-RECHTEN

onze huidige samenleving is er sprake van een dynamisch kader van normen en waarden. Dit heeft een weerslag op de juridische praktijk. De hbo-jurist dient zich daarom bewust te zijn van de maatschappelijke betekenis van zijn juridische kennis en vaardigheden in het licht van actuele ontwikkelingen in het (internationale) werkveld. Hij herkent en hanteert maatschappelijke en ethische vraagstukken in een variatie aan beroepsrollen en beroepscontexten. Bovendien beschikt hij over het vermogen om juridische kennis kritisch te beoordelen aan de hand van zijn morele normen en waarden. Dit ethisch vermogen is relevant bij het wegen van belangen en is met name aan de orde bij de competenties juridisch analyseren, het nemen van beslissingen, adviseren, onderzoek doen en het opstellen van ethische standaarden van organisaties, zoals gedragscodes. Een afgestudeerde hanteert professionele waarden en beschikt over een eigen visie op het beroep. Wanneer de hbo-jurist ethisch en maatschappelijk verantwoord handelt, is het van belang dat hij aandacht besteedt aan de maatschappelijke omgeving, aan de interne organisatie en ten derde dat hij reflecteert op zijn professioneel handelen.

30

4. Profilering in juridisch hoger onderwijs

HBO-Rechten is een brede juridische opleiding, die opleidt voor juridische functies in diverse beroepscontexten. In ‘Kwaliteit als Opdracht’ geeft de HBO-raad aan, dat het gewenst is om ‘waar van toepassing het hbo-niveau te specificeren in relatie tot vergelijkbare basiscompetenties op mbo- en/of wo-niveau’.·. Het LOO HBORechten heeft vastgesteld dat er in het mbo geen opleidingen zijn waarop dit van toepassing is. Afgestudeerden van de opleiding HBORechten kunnen kiezen voor een juridische masteropleiding met een wetenschappelijke of een professionele oriëntatie. De opleiding HBORechten onderscheidt zich van andere juridische opleidingen in het hoger onderwijs op een aantal profilerende kenmerken, zoals niveau, oriëntatie en gerichtheid op specifieke beroepssectoren.

Vergelijkbare opleidingen in het wo betreffen de bacheloropleidingen Rechtsgeleerdheid. De curricula van deze opleidingen bevatten net als die van de HBO-Rechten opleidingen juridische en ondersteunende vakken, geplaatst in een juridische context. Overeenkomstig de professionele oriëntatie van HBO-Rechtenopleidingen beschikken afgestudeerde hbo-juristen over generieke hbo-kwalificaties en beroepsvaardigheden waarmee zij startbekwaam zijn. Dit in tegenstelling tot wo-bachelors, die juist worden opgeleid in academische vaardigheden ter voorbereiding op een juridische wo-masteropleiding. Waar de hbo-jurist zich dus vooral richt op rechtstoepassing, is de wo-jurist gericht op rechtsontwikkeling.

De rechtswetenschap wordt beschouwd als een normatieve wetenschap. Een juridische professional dient niet alleen te beheersen wat rechtens is, maar moet ook oog hebben voor hetgeen rechtens behoort te zijn. De academische jurist is in staat om rechtsbronnen verder te helpen ontwikkelen. Hij hanteert hierbij het principe van de logische rationaliteit en is vooral gericht op het systeem van het recht. Zijn competenties liggen op het terrein van academische vaardigheden en het uitvoeren van rechtswetenschappelijk onderzoek. De hbo-jurist onderscheidt zich door een praktijkgerichte benadering van het recht en is vooral gericht op het competent toepassen en faciliteren ervan. De kern van de competenties wordt gevormd door een stevige kennisbasis van het positieve recht en het verrichten van praktijkgericht juridisch 31

HBO-RECHTEN

onderzoek. Bovendien is de hbo-jurist sterk in sociaal-communicatieve vaardigheden (zowel mondeling als schriftelijk).

Binnen het hbo onderscheidt HBO-Rechten zich van de hbo-opleiding Sociaal Juridische Dienstverlening, die eveneens resulteert in de titel Bachelor of Laws (LLB). De opleiding HBO-Rechten onderscheidt zich met een volledig juridisch competentieprofiel en kennisbasis. De opleiding Sociaal Juridische Dienstverlening richt zich met name op sociale en dienstverlenende organisaties en instellingen. Daarom zijn de competenties en kennisbasis van deze opleiding, in tegenstelling tot die van HBO-Rechten, niet alleen juridisch, maar ook sociaal-agogisch gefundeerd. In het kader van het Advies van de Commissie Toekomstbestendig Hoger Onderwijs zal het aantal professioneel georiënteerde masteropleidingen naar verwachting toenemen. Een aantal hogescholen is momenteel bezig met de ontwikkeling van professionele juridische masteropleidingen. Deze richten zich op innovatie en verbetering van de juridische beroepspraktijk, met name waar het gaat om facilitering van de rechtstoepassing. Deze professionele juridische masteropleidingen bieden nieuwe doorstroommogelijkheden voor hbo-juristen. Tevens zal er door de komst van deze opleidingen in de toekomst ook op masterniveau praktijkgericht juridisch onderzoek worden gedaan. Dit zal tevens bijdragen aan een scherpere profilering van de professionele en academische juridische opleidingen. Deze vernieuwingen binnen het juridische hbo kunnen een aanjaagfunctie hebben voor een verdere ontwikkeling van de juridische beroepspraktijk.

32

5. Internationale positionering hbo-jurist

De bachelor-jurist, geïntroduceerd door het Bologna-proces, moet binnen de beroepspraktijken van de verschillende Europese landen zijn eigen weg nog vinden. Van onze buurlanden heeft de Bachelor of Laws alleen in Engeland toegang tot de traditionele juridische beroepen. In Duitsland en Vlaanderen heeft deze graad momenteel geen civiel effect en wordt deze opleiding vooral gezien als goede voorbereiding op een verdere studie, zie bijlage 4. In Nederland zal een aantal functies ook in de toekomst voorbehouden blijven aan academisch gevormde masterjuristen. Voor een groot aantal andere juridische functies zal de markt echter bepalen wie hiervoor het meest geschikt is. Naast juridische kwaliteiten zullen hierbij ook andere kwaliteiten meegewogen worden, zoals organisatorische en communicatieve vaardigheden. Het grote aantal bachelor-juristen dat jaarlijks afstudeert, geeft de markt ook de keuze.

33

Bronnen

Bologna Working group on Qualifications frameworks (2005, februari). Qualifications. A framework for the Qualifications of The European Higher Education Area [elektronische versie]. De Rooij, S.(2010). De hbo-jurist. In: Hupperetz, G.F.J., Susskind, R., De Rooij, S. & van de Luytgaarden, E. (2010), HBO-Rechten in het werkveld. Nijmegen: Wolf Legal Publishers.

HBO-raad (2009, augustus). Kwaliteit als Opdracht [elektronische versie]. HBO-raad (2010, 22 november). Aanpassing procedure landelijke opleidingsprofielen. Brief aan de voorzitters van de Landelijke Opleidings-overleggen en –domeinen in het hbo [elektronische versie]. HBO-raad, VSNU, MKB-Nederland, VNO-NCW (2005, 20 december). Convenant werkveldoverleg hoger onderwijs [elektronische versie].

‘T Hooft, T., Hoogewerf, C.L., Oudejans, E.M. (2007). De komst van de hbo-jurist in het juridisch beroepenveld. Nederlands Juristenblad, 81(30), 1689 – 1692. Hupperetz, G.F.J. (2008). Hbo-juristen en de togaberoepen. Ars Aequi, 57(10), 754-756.

Ministerie van OCW (2010, april). Differentiëren in drievoud. Advies van de Commissie Toekomstbestendig Hoger Onderwijs Stelsel [elektronische versie]. Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (2011, november). Beoordelingskaders Accreditatiestelsel hoger onderwijs. Opleidingsbeoordeling (beperkt) [elektronische versie]. Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (2011, november). Beoordelingskaders Accreditatiestelsel hoger onderwijs. Opleidingsbeoordeling (uitgebreid) [elektronische versie].

35

HBO-RECHTEN

Nederlandse Taalunie (2008). Gemeenschappelijk Europees Referentiekader voor Moderne Vreemde Talen: Leren, Onderwijzen, Beoordelen [elektronische versie], Den Haag.

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en NederlandsVlaamse Accreditatie Organisatie (2008). Nederlands Kwalificatieraamwerk Hoger Onderwijs. Zelfcertificeringsdocument [elektronische versie]. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en NederlandsVlaamse Accreditatie Organisatie (2010). Naar transparanter hoger Onderwijs. Het Nederlandse Nationale Kwalificatieraamwerk [elektronische versie].

Van Schaaijk, G.A.F.M. (2011). Praktijkgericht juridisch onderzoek. Recht en methode in onderzoek en onderwijs, 1, 85-107. Van Schaaijk, G.A.F.M. (2011). Praktijkgericht juridisch onderzoek. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. Directoraat generaal Educatie en Cultuur, Nuffic/TuningAssociation (2010). Tuning, A Guide to formulating Degree Programme Profiles [elektronische versie]. Bilbao: Publicaciones de la Universidad de Deusto.

36

Bijlage 1: Transponeringstabel competenties

In de tabel hieronder een overzicht aan van de wijzigingen in de competenties van het landelijke profiel 2012 t.o.v. het profiel van 2005. Competentieset 2012

Competentieset 2005

1. Juridisch analyseren

1. Diagnosticeren

3. Vertegenwoordigen

4. Belangen behartigen 5. Bemiddelen

2. Adviseren 4. Beslissen

5. Reguleren

6. Dossier managen 7. Organiseren

3. Adviseren 2. Beslissen

6. Regulering

8. Juridisch dossier 7. Juridische audit 9. Informatie 10. Kwaliteit

37

Bijlage 2: Body of knowledge and skills: gemeenschappelijke kennis- en vaardighedenbasis hbo-jurist Toelichting De landelijke kwalificaties van de hbo-jurist zijn geformuleerd in competenties. Een competentie wordt opgevat als ‘de bekwaamheid van de professional om kennis, vaardigheden en attitude in samenhang adequaat toe te passen in de beroepspraktijk’. Competenties zijn gekoppeld aan het succesvol kunnen handelen op alle relevante aspecten van het beroep en in diverse beroepscontexten. De HBO-Rechten opleidingen leiden op voor een breed palet aan juridische functies en beroepsrollen (paragraaf 2.3). Bij de start van zijn werkzaamheden heeft de hbo-jurist dan ook een stevige en brede kennis- en vaardighedenbasis nodig. De body of knowledge and skills (BoKS) geeft de gemeenschappelijke kennisbasis, beroepsvaardigheden en beroepshouding weer, die het fundament vormen van het landelijke beroepsen opleidingsprofiel en de daaraan verbonden niveaustandaarden. De hieronder opgenomen ‘gemeenschappelijke kennis- en vaardighedenbasis’ geeft een overzicht van alle kennis- en vaardigheidsgebieden waar de afgestudeerde hbo-jurist minimaal over dient te beschikken. Deze gebieden maken daarmee een voorgeschreven onderdeel uit van het curriculum van elke HBO-Rechten opleiding in Nederland. In aanvulling op de landelijke BoKS definieert elke HBO-Rechten opleiding de kennis, vaardigheden en houding, die passen bij de eigen profilering.

39

HBO-RECHTEN Gebieden

Staatsrecht

Gemeenschappelijke juridische kennisbasis hbo-jurist Trias politica, inrichting van het Nederlandse Koninkrijk en het land Nederland, wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht, ministeriële verantwoordelijkheid, processen van wet- en regelgeving, decentralisatie, delegatie, mandaat, attributie, provincies, gemeenten, waterschappen, kiesrecht en mensenrechten.

Wetten: Grondwet, Provinciewet, Gemeentewet, Waterschapswet, Kieswet, Rijkswet op het Nederlanderschap en Algemene wet gelijke behandeling.

Bestuurs(proces) recht

Bestuursorganen, bestuurshandelingen, bevoegdheid, besluit, beschikking, beleidsregels, algemeen verbindend voorschrift, legaliteitsbeginsel, algemene beginselen van behoorlijk bestuur, verkeer tussen burgers en bestuursorganen, besluitvorming, handhaving, bijzonder bestuursrecht, organen belast met bestuursprocesrecht, termijnen, procedures rond bezwaar, procedures van beroep, hoger beroep, marginale en integrale toetsing. Wetten: Algemene wet bestuursrecht, Wet op de Raad van State en Beroepswet.

Privaat(proces) recht

Natuurlijke persoon, rechtspersoon, vermogensrecht (verbintenissenrecht en goederenrecht), vordering, overdracht en vestiging, (bronnen van) verbintenis, overeenkomsten, nakoming en wanprestatie, (on)rechtmatige daad, beperkte rechten, zekerheden, aansprakelijkheid, betaling, schadevergoeding, verrekening, hoofdelijkheid, burgerlijk procesrecht, bewijs, beslag, executie en alternatieve geschillenbeslechting. Wetten: Burgerlijk Wetboek en Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering.

Bedrijfsrecht

Bedrijfsvormen, aandelen, bestuur, rechtspersoonlijkheid, vertegenwoordiging, besluitvorming, aansprakelijkheid, insolventie, surseance van betaling en faillissement. Wetten: Burgerlijk Wetboek, Wetboek van Koophandel en Faillissementswet.

Sociaal recht

Arbeid, loon, zeggenschap, medezeggenschap, arbeidsovereenkomst en andere (flexibele) arbeidsrelaties, ontslag, collectief arbeidsrecht, sociale zekerheidsstelsel en uitkeringen.

Wetten: Burgerlijk Wetboek, Wet op de collectieve arbeidsovereenkomst, Wet melding collectief ontslag, Wet op het algemeen verbindend en onverbindend verklaren van bepalingen van collectieve arbeidsovereenkomsten, Wet op de ondernemingsraden en socialezekerheidswetgeving.

40

BIJLAGE 2: BODY OF KNOWLEDGE AND SKILLS: GEMEENSCHAPPELIJKE KENNIS- EN VAARDIGHEDENBASIS HBO-JURIST

Straf(proces) recht

Dader, deelneming, verdachte, overtreding, misdrijf, straffen, maatregelen, legaliteitsbeginsel, actoren in het straf(proces) recht, schuld en opzet, het beslissingsmodel van art. 348 en art. 350 Sv., competentie, vervolging, cautie, rechtsbijstand, dwangmiddelen, opsporingsbevoegdheden en fases in de strafprocedure.

Wetten: Wetboek van Strafrecht, Wetboek van Strafvordering.

Europees recht

Algemene beginselen van communautaire rechtsorde, subsidiariteit, instellingen van de EU, besluitvorming, rechtsbescherming, interne markt, vrij verkeer en Europese regelgeving.

Wetten: Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU), Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU) en Handvest van de grondrechten van de Europese Unie.

NB: De invloed van het Europees recht op het Nederlands recht komt bij de behandeling van de diverse rechtsgebieden aan de orde.

Internationaal recht

Bronnen van recht, soevereiniteit, jurisdictie, verdragen, rechtsbescherming, internationale organisaties en mensenrechten.

Wetten: Handvest van de Verenigde Naties en Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.

41

HBO-RECHTEN Gebieden

Gemeenschappelijke kennis- en vaardighedenbasis in juridische context

Ethiek

Waardendilemma’s, beroepsregels, public governance / corporate governance, Belangenverstrengeling en integriteit, sensitiviteit voor kloof tussen recht en rechtvaardigheid, tussen recht hebben en recht krijgen, tussen echt en politiek en tussen feit en fictie.

Management en organisatie Praktijkgericht juridisch onderzoek

Organisatiekunde, (project-, kwaliteits-, strategisch-) management en procesbeheersing.

Onderzoeksmethoden- en technieken ten behoeve van onderzoek naar de rechtstoepassing en facilitering van de rechtstoepassing in de juridische beroepspraktijk. Het ontwerpen en uitvoeren van een praktijkgericht juridisch onderzoek met de geïntegreerde toepassing van juridische alsmede van relevante kwalitatieve sociaalwetenschappelijke onderzoeksmethoden en -technieken, analyseren van onderzoeksuitkomsten, het formuleren en het verantwoord en beredeneerd beantwoorden van de onderzoeksvraag. Formuleren van aanbevelingen en/of het (her) ontwerpen van een beroepsproduct. Opstellen en presenteren van een onderzoeksrapport.

Kennis- en informatiemanagement. Rechtsbronnen (Juridische) informatiemethoden ontsluiten, zoekmethodes. Beheersen van juridische portals.

Sociale en mondelinge communicatieve vaardigheden Schriftelijke communicatieve vaardigheden

Beheren en beheersen van (juridische) kennisbronnen.

(Juridisch) argumenteren. Professionele doelgroepen resultaatgerichte gespreksvoering. Vaardigheden op het terrein van motiveren, verwijzen, adviseren en rapporteren. Leiderschap, conflicthantering, samenwerken, projectvaardigheden, organisatievaardigheden, onderhandelen en presenteren. Doelgroepgericht communiceren: structuur, stijl en formulering afstemmen op de lezer. Cliëntgericht en burgergericht communiceren. Juridisch argumenteren en adviseren: standpunt helder en overtuigend onderbouwen met argumenten en feiten. Correct gebruik van bronnen. Correct mondeling en schriftelijk taalgebruik.

42

Bijlage 3: Landelijk beroepsen opleidingsprofiel HBO-Rechten in relatie tot internationale en nationale niveaustandaarden

Dublin descriptoren

Standaard van de professionele bachelor (HBO-raad)

Competenties landelijk profiel HBO-rechten

DD 1 Kennis en inzicht Heeft aantoonbare kennis en inzicht ten aanzien van een vakgebied voortbouwend op en overtreffend ten opzichte van het niveau van het voortgezet onderwijs.

1. Gedegen theoretische basis Afgestudeerden beschikken over - basiskennis op het gebied van Nederlands en rekenen/wiskunde; - de vakspecifieke kennis van het beroepsdomein, - de kennisbasis van de hbo-jurist; - deze biedt hen de theoretische bagage om kritisch en creatief naar hun vakgebied te kijken.

alle

2. Onderzoekend vermogen Afgestudeerden kunnen in de juridische beroepspraktijk - vraagstukken analyseren; - kenniselementen integreren tot een nieuw geheel; - bruikbare oplossingen voorstellen; - communiceren over complexe praktische uitdagingen, ook in een multidisciplinaire context. Dit stelt hen in staat tot reflectie, evidence based werken en innovatie.

alle

Heeft aantoonbare kennis en inzicht die het mogelijk maken met behulp van gespecialiseerde handboeken te functioneren op een niveau waarin aspecten voorkomen waar kennis van de laatste ontwikkelingen op het vakgebied nodig is. DD 2 Toepassen kennis en inzicht Is competent om argumentaties te ontwikkelen en verdiepen ten behoeve van probleemoplossing op het vakgebied. Kan het werk of beroep professioneel benaderen.

3. Professioneel vakmanschap Afgestudeerden - beheersen de kennis en vaardigheden die specifiek zijn voor de rol van de professional in het werkveld; - hebben een internationale oriëntatie; - beschikken over een ondernemende houding.


43

HBO-RECHTEN DD 3 Oordeelsvorming Kan relevante gegevens verzamelen en interpreteren (meestal op het vakgebied) ten behoeve van de oordeelsvorming. Weegt bij oordeelsvorming relevante sociaalmaatschappelijke, wetenschappelijke of ethische aspecten mee.

DD 4 Communicatie Is in staat om informatie, ideeën en oplossingen over te brengen. & Kan informatie, ideeën en oplossingen overbrengen op een publiek bestaande uit specialisten of nietspecialisten. DD 5 Leervaardigheden Bezit leervaardigheden die noodzakelijk zijn om een vervolgstudie aan te gaan die een hoog niveau van autonomie veronderstelt.


1. Juridisch analyseren 2. Adviseren 3. Vertegenwoordigen 4. Beslissen 5. Reguleren


2. Adviseren 3. Vertegenwoordigen 5. Reguleren 6. Dossiermanagement 7. Organiseren


alle

4. Beroepsethiek en maatschappelijk bewustzijn Afgestudeerden kunnen relaties leggen met maatschappelijke en soms ethische vraagstukken. - zij zijn zich bewust van de betekenis van aangeleerde kennis en vaardigheden in hun maatschappelijke context; - zij beschikken over het vermogen om kennis kritisch te beoordelen aan de hand van morele waarden; - zij kunnen relaties leggen tussen maatschappelijke, soms ethische vraagstukken en het eigen vakgebied. - zij beschikken over de hiervoor nodige culturele bagage.

46 44


In deze bijlage wordt een korte schets gegeven van de positie van de Nederlandse hbo-jurist. Vervolgens kijken we naar de positie van de vergelijkbare bachelor jurist in een zelfde situatie in de ons omringende landen Engeland (en Wales), Duitsland en België (Vlaanderen). Voor de uitoefening van de meeste traditionele juridische beroepen, zoals de togaberoepen, blijken er naast allerlei bevoegdheidseisen (garantie van startbekwaamheid), de nodige bekwaamheidseisen (garantie van de kwaliteit van professioneel handelen) te gelden.

Nederland Wie in Nederland als hbo-jurist (LLB) aan het werk gaat, is niet bevoegd om een aantal juridische beroepen, waaronder de togaberoepen, uit te oefenen. Ook in veel andere lidstaten van de Europese Unie is dit het geval. Men kan niet als advocaat, openbare aanklager, rechter, gerechtsdienaar of notaris aan de slag. Hiervoor dient men zich, zoals in de meeste EU-landen, eerst verder in de rechtsgeleerdheid te vormen (mr of LLM), waarna men bevoegd geacht wordt een dergelijk beroep uit te oefenen. Voor de daadwerkelijke toelating tot het beroep zijn er dan nog allerlei bekwaamheidseisen, zoals scholingeisen en/of praktijkervaringeisen van toepassing. In het Landelijke beroepsen opleidingsprofiel HBO-rechten wordt aangegeven voor welke beroepen en functies de hbo-jurist in Nederland in aanmerking komt. Hij vervult functies die primair gericht zijn op de rechtstoepassing en op het faciliteren van de rechtstoepassing. Door de maatschappelijke ontwikkelingen zoals beschreven in dit profiel kan hij zich tevens als juridisch adviseur en zelfs als procesvertegenwoordiger in kantonzaken positioneren. Europa Behalve in Nederland heeft de komst van de bachelorjurist ook in andere Europese lidstaten aanleiding gegeven tot veel discussie. Het EU-recht bemoeit zich niet met de voorwaarden voor de uitoefening van juridisch beroepen (behoudens voor de advocatuur), maar laat dit aan de lidstaten zelf over. Doordat de diverse rechts- en gerechtssystemen van de lidstaten zich langs historisch gegroeide tradities hebben ontwikkeld, treden er grote verschillen op in titulatuur, rol, bevoegdheden en status van de juridische beroepen. Ook zijn er, 45

HBO-RECHTEN

ondanks het Bolognaproces, grote verschillen in de opleidingen en opleidingsinstituten voor juristen.

Engeland en Wales Voor het Bolognaproces kende men de bachelorjurist (Bachelor of Laws) alleen in de Common Law-landen. In de meeste van deze landen geldt deze graad als de standaardopleiding voor de juridische praktijk en geeft derhalve toegang tot de (equivalenten van de) boven omschreven juridische beroepen (bijvoorbeeld solicitor en barrister: membership of the bar or law society). Maar ook hier gaat het niet om een rechtstreekse toegang. Voor toelating zijn vaak nog vervolgopleidingen, stages en/of examens nodig (bijvoorbeeld voor solicitor: Legal Practice Course or Bar Vocational Course). Voor het beroep van solicitor is een LLB echter niet vereist. Ook met een ander diploma of zelfs zonder diploma kan men dit beroep uitoefenen, na het volgen van de vereiste opleidingen en het doorlopen van de nodige stages (Solicitors first examination course, Common Professional Examination (CPE) en traineeship). Als een bachelorjurist niet in deze traditionele beroepen wil werken, kan hij gaan werken als jurist in het bedrijfsleven, bij de overheid of in de vrije juridische adviespraktijk. Ook kan hij, mits hij voldoet aan de scholingseisen en aan de eisen voor de stage gaan werken als legal executive: een gespecialiseerde juridische adviseur die voornamelijk buitengerechtelijke diensten aanbiedt.

Duitsland In de Bondsrepubliek Duitsland wordt veel van de inrichting van het onderwijs aan de deelstaten overgelaten, met als gevolg dat er tussen de deelstaten verschillen optreden. De Duitsers lopen mede hierdoor achter wat de omzetting van hun hoger onderwijssysteem in de bamastructuur betreft, ten opzichte van Nederland en België. Dit geldt vooral voor opleidingen die afgesloten worden met een staatsexamen zoals rechten (met civiel effect). Men kan hier zowel aan de ‘Universität’ als aan de ‘Hochschule’ rechten studeren. Beide instellingen verlenen bachelor (LLB) graden en mastertitels (LLM). Echter, indien men rechter, advocaat of notaris wil worden, dient men een academische opleiding te volgen die afgesloten wordt met een eerste staatsexamen. Dit examen geeft toegang tot een tweejarig scholingsprogramma (rechtsreferendariat). Pas na het afleggen van het tweede staatsexamen wordt men bevoegd (startbekwaam) geacht (als Volljurist) de bovengenoemde beroepen uit te gaan oefenen. Net als in Nederland gelden er dan nog verdere bekwaamheidseisen om daadwerkelijk een dergelijk beroep te mogen 46


uitoefenen. Een bachelorgraad geeft echter geen toegang tot het eerste staatsexamen. De rechtenopleidingen aan de hogescholen zijn minder praktijkgericht, theoretischer en specialistischer, met als gevolg dat een jurist niet opgeleid wordt tot een breed inzetbare, praktisch ingestelde juridische professional, zoals bij HBO-Rechten het geval is. De bachelorjurist wordt hier vooral gezien als een meer gespecialiseerde juridisch adviseur binnen dienstverleningsbedrijven (banken, verzekeraars, etc.) of de overheid. Juridische dienstverlening en advisering binnen gerechte is krachtens de Bundesrechtsanwaltsordnung, voornamelijk aan de advocaat (Rechtsanwalt) voorbehouden. Vrije juridische dienstverleners die adviezen geven over buitengerechtelijke zaken, vallen onder het Rechtsdienstleistungsgesetz (RDG, wet juridische diensten) en zijn krachtens deze wet verplicht zich in een register (Rechtsdienstleistungsregister) te laten opnemen. Dit register is voor eenieder te raadplegen via het Duitse nationale e-justice portal. Ook in Duitsland is er veel debat over de kwaliteit van het bachelorsdiploma en over de wijze waarop de bachelor zich verhoudt tot de meer traditioneel geschoolde juristen. Vooralsnog ziet men de bachelorgraad vooral als een goede basis voor verdere studie, maar ook hier gaan er stemmen op om de monopoliepositie van de advocaat met betrekking tot de binnengerechtelijke juridische dienstverlening te beperken, zodat de bachelorjurist zich ook op dit terrein meer zal kunnen profileren. België (Vlaanderen) De federale staat België kent drie zelfstandige gemeenschappen (Vlaamse, Franstalige en Duitstalige), die ieder grote invloed hebben op de inrichting van het onderwijs binnen hun gemeenschap. Het systeem van het hoger onderwijs van de Vlaamse gemeenschap lijkt op de Nederlandse (de inhoud van de programma’s kan wel sterk afwijken) en wordt verzorgd door in associaties samenwerkende universiteiten en hogescholen. Net als in Nederland wordt onderscheid gemaakt tussen een academische (universiteit) en professionele graad(hogeschool). Vlaanderen kent geen equivalent van de HBO-Rechten opleiding; de opleiding ‘Professionele bachelor in de rechtspraktijk’, die sommige hogescholen verzorgen, lijkt er nog het meeste op. Deze studie staat niet op zichzelf, zoals HBO-Rechten, maar is een afstudeerrichting van Bedrijfsbeheer of Bedrijfsmanagement. Deze afstudeerrichting wordt echter eveneens gezien als een juridische eindopleiding zonder civiel effect en geeft toegang tot voortrajecten (verkorte bachelor of een schakelprogramma) van de universiteit (meestal bij de associatie 47

HBO-RECHTEN

aangesloten), waarna men het masterprogramma kan volgen. De bachelor in de rechtspraktijk wordt gezien als paralegal of juridisch medewerker die vergelijkbare functies bekleden als de hbo-juristen in Nederland in het bedrijfsleven, de (zakelijke) dienstverlening (waaronder de juridische dienstverlening), de overheid, de vakbonden, de onroerend goedsector en de gerechten. Deze jurist lijkt echter meer dan bij ons vanuit een perspectief van bedrijfsmanagement opgeleid te zijn, met veel vaardigheidsvakken uit deze discipline. Advocaten mogen behoudens een aantal uitzonderingen (fiscale kamers en de arbeidsgerechten) als enige als pleiter voor de gerechten optreden en de uitzonderingen mogen niet tot een inbreuk op dit pleitmonopolie leiden. Een ontwikkeling waarbij de bachelor-jurist zich als zelfstandig jurist kan profileren binnen gerechtelijk procedures lijkt zich hier (nog) niet af te tekenen.

Kijkend naar de drie ons omringende landen, blijkt alleen in Engeland de Bachelor of Laws toegang te geven tot de traditionele juridische beroepen. In Duitsland en Vlaanderen heeft deze graad geen civiel effect en wordt deze opleiding vooral gezien als goede voorbereiding op een verdere studie. De bachelorjurist vindt zijn weg naar de buitengerechtelijke juridische dienstverlening in het bedrijfsleven of overheid. In Nederland tekent zich een ontwikkeling af waarbij de hbo-jurist zich ook, zij het beperkt (kantongerecht, bestuurskamers), kan ontwikkelen als een raadsman binnen gerechte. De door het Bolognaproces geïntroduceerde bachelorjurist moet zijn eigen weg nog vinden binnen de beroepspraktijken van de verschillende lidstaten. We kunnen op dit moment nog niet vaststellen welke positie dit in Nederland zal zijn. Een beperkt aantal juridische functies zal ook in de toekomst alleen voor de master-jurist beschikbaar blijven (bijvoorbeeld senior wetgevingsjurist, raadsheer of advocaat in grote complexe zaken). In de komende jaren zal de markt bij de meerderheid van de juridische functies echter bepalen welk soort jurist het meest geschikt is. Hierbij zullen naast juridische kwaliteiten ook andere kwaliteiten meegewogen worden, zoals organisatorische en communicatieve vaardigheden. Aangezien jaarlijks een groot aantal bachelorjuristen afstudeert, heeft de markt een ruime keuze.

48

Bijlage 5: Voorbeelduitwerking Diploma Supplement Nationaal en Europees Kwalificatieraamwerk De uitkomsten van het Bolognaproces vormen het kader voor de internationale eisen waaraan hoger onderwijs opleidingen moeten voldoen. De Europese ministers van Onderwijs hebben zich ertoe verplicht om een nationaal kwalificatieraamwerk op te stellen, dat de graden en diploma’s beschrijft, die binnen het hoger onderwijs in een land kunnen worden behaald. Om de nationale raamwerken onderling te kunnen vergelijken is het Europese kwalificatieraamwerk opgesteld. Het deel dat betrekking heeft op het hoger onderwijs – het Kwalificatieraamwerk voor de Europese hoger onderwijsruimte – omvat drie niveaus: bachelor, master en doctoraat en is gebaseerd op de Dublin descriptoren. Het Nederlands Nationaal Kwalificatie Raamwerk Hoger Onderwijs (NQFHO) is in 2009 compatibel verklaard met het overkoepelende Europese Kwalificatieraamwerk voor het Hoger Onderwijs. De belangrijkste gevolgen van de invoering van het Nederlandse Kwalificatieraamwerk (2010) zijn: - Internationale afspraken over kwaliteitszorg. - Invoering van het European Credit Transfer and Accumulation System (ECTS), waarbij de studiebelasting van opleiding en opleidingsonderdelen wordt aangegeven in ECTS-credits. - Beschrijving van de beoogde eindkwalificaties van opleidingen en van hun curriculumonderdelen in leeruitkomsten. Leeruitkomsten beschrijven in toetsbare termen wat een student of afgestudeerde weet en kan in relevante beroepscontexten. Deze beschrijving is gebaseerd op de Dublin descriptoren en maakt een objectieve vergelijking in (inter)nationaal verband mogelijk. - Het Diploma Supplement volgens het Europees overeengekomen model (zie de website van de Europese Commissie voor het volledige format) geeft een beschrijving van het eindniveau en de leeruitkomsten van een opleiding en de kwalificaties. Tevens vermeldt het tot welk hoger niveau het diploma toegang geeft. Het is opgesteld in het Nederlands en Engels en wordt gratis en automatisch door de onderwijsinstelling uitgereikt aan alle afgestudeerden. Het Diploma Supplement vormt een wettelijk verplicht onderdeel van het getuigschrift (art. 7.11 WHW). 49

HBO-RECHTEN

Voorbeeld leeruitkomsten Diploma Supplement Bij internationale vergelijking zijn er aanzienlijke verschillen tussen landen in de eindkwalificaties, inhoud en oriëntatie van juridische bacheloropleidingen en de arbeidsmarktpositie van juridische bachelors, zie bijlage 4. Het Diploma Supplement moet bijdragen aan transparantie naar werkgevers en onderwijs instellingen. Het Diploma Supplement kan worden gezien als het visitekaartje van afgestudeerde en opleiding op de (internationale) arbeidsmarkt en het hoger onderwijs. Omdat de competenties van het landelijke profiel de basis vormen van de eindkwalificaties van de HBO-Rechten opleidingen zijn deze hierna uitgewerkt als een voorbeeld van leeruitkomsten op curriculumniveau (programme learning outcomes). Deze zijn zowel in het Nederlands als in het Engels geformuleerd. Competenties en voorbeeld leeruitkomsten

Competentie 1: Formuleren en oplossen van rechtsvragen op basis van analyse van juridisch relevante feiten en juridische bronnen (juridisch analyseren). De startbekwame hbo-jurist formuleert en lost rechtsvragen op, op basis van analyse van juridische relevante feiten en juridische bronnen, om te kunnen komen tot een deugdelijk onderbouwd beroepsproduct en beroepshandelen. Competentie 2; Geven van advies op basis van een juridische analyse (adviseren). De startbekwame hbo-jurist demonstreert dat hij in een juridische beroepscontext een juridische houdbaar advies kan formuleren. Competentie 3: behartigen van juridische belangen van anderen door rechtsbijstand te verlenen, te onderhandelen en te bemiddelen (vertegenwoordigen). De startbekwame hbo-jurist vertegenwoordigt de belangen van zijn partij opdat deze in de belangenafweging zo adequaat mogelijk worden meegewogen. Competentie 4: Vaststellen van de rechtspositie van een of enkele personen binnen juridische kaders met meeweging van juridische argumenten en maatschappelijke factoren (beslissen). De startbekwame hbo-jurist formuleert een deugdelijke beslissing in naam van een bestuursorgaan of een private partij, die de rechtspositie bepaalt van een of enkele personen.

50

Bijlage 5: Voorbeelduitwerking Diploma Supplement

Competentie 5: Opstellen en wijzigen van regelgeving (reguleren). De startbekwame hbo-jurist (her)ontwerpt deugdelijke regelingen die een generieke en bindende werking hebben voor haar normadressaten. Competentie 6: Aanleggen en beheren van juridische dossiers, bewaken van de doorloop en de samenhang, afsluiten en overdragen ervan (dossier managen). De startbekwame hbo-jurist ontwerpt, implementeert, beheert en evalueert een juridisch dossier(systeem) teneinde de rechtstoepassing adequaat te faciliteren. Competentie 7: Efficiënt en effectief uitvoeren en regisseren van organisatieprocessen in een juridische context met aandacht voor proces- en kwaliteitsmanagement, kennis- en informatiemanagement en innovatie (organiseren). De startbekwame hbo-jurist demonstreert dat hij effectieve, efficiënte en klantvriendelijke juridische werkprocessen en diensten kan ontwerpen, organiseren, uitvoeren en evalueren binnen een juridische organisatie of afdeling en werkt daarbij multidisciplinair samen. Competences and examples of program learning outcomes Competence 1: Formulating and solving questions of law by analysing the legally relevant facts and legal sources (legal analysing). The Bachelor of Laws formulates legal questions and solves these by analysing legally relevant facts and legal sources in order to deliver a wellsubstantiated professional product and display professional conduct. Competence 2: Giving advice on the basis of a legal analysis (advising). The Bachelor of Laws demonstrates that he can formulate a legally tenable advice in a professional, legal context. Competence 3: Attending to the legal interests of others by providing legal aid, by negotiating and by mediating (representing). The Bachelor of Laws represents the interests of his client so that these interests can be taken into consideration as adequately as possible when being weighed up.

51

HBO-RECHTEN

Competence 4: Determining the legal status of one or more persons within legal frameworks, thereby taking into consideration legal arguments and social factors (deciding). The Bachelor of Laws, on behalf of an administrative body or a private party, formulates a proper decision which determines the legal status of one or more persons. Competence 5: Drafting and amending regulations (regulating). The Bachelor of Laws drafts or redrafts proper regulations, which have a general and binding effect for their target groups. Competence 6: Opening and managing legal files, monitoring follow-up and coherence, closing and passing on these files (file management). The Bachelor of Laws designs, implements, monitors and assesses a legal file or filing system to facilitate the application of law in an adequate way. Competence 7: Efficiently and effectively executing and coordinating organisational processes in a legal context, paying attention to process and quality management, knowledge and information management and innovation (organising). The Bachelor of Laws shows that he can design, organise, execute and assess effective, efficient and customer-friendly legal work processes and services within a legal organisation or department, thereby working together with others in a multidisciplinary way.

52

Bijlage 6: Gegevens hogescholen, opleidingen en werkveldadviescommissies Deelnemende opleidingen De volgende opleidingen, vertegenwoordigd door hun opleidings-managers, hebben zich gecommitteerd aan het landelijke beroepsen opleidingsprofiel HBO-Rechten. Gegevens hogescholen en opleidingen Naam opleiding Naam instelling Vestigingsplaats Contactpersoon + functie website

HBO-Rechten Juridische Hogeschool Avans-Fontys Tilburg/Den Bosch Dhr. Mr. G.F.J. Hupperetz Directeur www.jhs.nl

Naam opleiding Naam instelling Faculteit/domein Vestigingsplaats Contactpersoon + functie website

HBO-Rechten Hanzehogeschool Groningen Instituut voor Rechtenstudies Groningen Dhr. Mr. T.J.M. Joxhorst Teamleider HBO-Rechten www.hanze.nl



HBO-Rechten Haagse Hogeschool Academie van Bestuur, Recht & Veiligheid ’s-Gravenhage Dhr. Mr. R.A. Plantenga Teamleider www.dehaagsehogeschool.nl

HBO-Rechten Hogeschool van Amsterdam Domein Maatschappij en Recht Amsterdam Mw. Mr. E.M. Oudejans Opleidingsmanager HBO-Rechten www.hva.nl 53

HBO-RECHTEN


HBO-Rechten Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Instituut Financieel Management & Rechten Arnhem Dhr. Mr. O.A.P. van der Roest Curriculumvoorzitter www.han.nl


HBO-Rechten Hogeschool Leiden Afdeling Recht Leiden Dhr. Mr. H.A. Morsch Onderwijsmanager Afdeling Recht www.hsleiden.nl


Naam opleiding Naam instelling Faculteit/domein Vestigingsplaats Contactpersoon + functie website Naam opleiding Naam instelling Faculteit/domein Vestigingsplaats Contactpersoon + functie website

HBO-Rechten Hogeschool Inholland Domein Management, Finance en Recht Rotterdam Mw. Mr. P. Dhir Teammanager HBO-rechten www.inholland.nl

HBO-Rechten Voltijd, HBO-Rechten Deeltijd afstudeerrichting kandidaat-gerechtsdeurwaarder Hogeschool Utrecht Faculteit Maatschappij en Recht Utrecht Dhr. Drs. J.J. Mreijen Opleidingsmanager HBO-Rechten deeltijd www.hu.nl

HBO-Rechten Hogeschool Windesheim Domein Economie, Management, Media en Communicatie Zwolle Dhr. Mr. A.P. de Leeuw Hogeschoolhoofddocent opleiding HBO-Rechten www.windesheim.nl

54

BIJLAGE 6: GEGEVENS HOGESCHOLEN, OPLEIDINGEN EN WERKVELDADVIESCOMMISSIES

Naam opleiding Naam instelling Faculteit/domein Vestigingsplaats Contactpersoon + functie website Naam opleiding Naam instelling Faculteit/domein Vestigingsplaats Contactpersoon + functie website

HBO-Rechten NHL Hogeschool ECMA/ Business Administration Leeuwarden Mw. Mr. M.R. Molenaar Opleidingscoördinator HBO-Rechten www.nhl.nl HBO-Rechten Saxion Academie Bestuur en Recht Enschede Mr. B. Wildering Opleidingsmanager HBO-Rechten www.saxion.nl

Gegevens validering vertegenwoordigers regionale werkveld De werkveldadviescommissies van de opleidingen hebben het landelijke beroepsen opleidingsprofiel HBO-rechten gevalideerd. Juridische Hogeschool Avans-Fontys Werkveldadviescommissie opleiding HBO-Rechten Naam Dhr. T. Bos Functie Operationeel Directeur Organisatie Randstad Professionals Vestigingsplaats Amsterdam Naam Dhr. Mr. E.J.W.M. van Egeraat Functie Notaris Organisatie Scheepers en van Nunen notarissen Vestigingsplaats Uden en Veghel Naam Dhr. Mr. M.P.G.M. Gorgels Functie Advocaat Organisatie Holla advocaten Vestigingsplaats Den Bosch Naam Dhr. J.J.L. Janssen Functie Gerechtsdeurwaarder Organisatie Janssen en Janssen Gerechtsdeurwaarders Vestigingsplaats Eindhoven

55

HBO-RECHTEN

Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats

Dhr. Prof. Dr. A.M. van Kalmthout Em. Hoogleraar Strafrecht Universiteit van Tilburg Tilburg

Mw. Mr. D. Kienjet-van Hoorn Bureauhoofd Bestuurlijke Juridische Zaken Provincie Noord-Brabant Den Bosch Mw. Drs. A.H. Kuiken Tweede Kamer lid Tweede Kamer fractie van de PvdA Den Haag Mw. Mr. N.E.N. de Louwere Advocaat Van den Boomen Waalre

Dhr. Prof. Mr. Drs. H.P.J. Ophof Em. Hoogleraar Ondernemingsrecht n.v.t. Dongen

Dhr. Mr. P.H.C.M. Schoemaker Vice-president, voorzitter sector Bestuursrecht Rechtbank Den Bosch Dhr. Mr. L. Spronken Advocaat Spronken & Co advocaten Den Bosch Dhr. Mr. R. Tenge Officier van Justitie Arrondissementsparket Den Bosch Mw. Mr. W.R. Tosseram Groepsmanager DAS Rechtsbijstand Den Bosch

56


Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats

Mw. Mr. H.T. Zult Zelfstandig adviseur Rezult Amsterdam

Haagse Hogeschool Werkveldadviescommissie opleiding HBO-Rechten Naam Mw. Mr. Dr. M. Ahsmann Functie Lector civiel recht SSR, Vicepresident en ontwikkelcoördinator Rechtbank Rotterdam. Organisatie Rechtbank Rotterdam/SSR Vestigingsplaats Zutphen/Utrecht/Rotterdam Naam Mw. Mr. Drs. C.W.M. Dullaert Functie Directeur Organisatie Le Tableau, Bemiddelingsbureau voor advocatuur en notariaat Vestigingsplaats Amsterdam Naam Mw. Mr. Lasseur-Eelman Functie Partner Organisatie Van Doorne Advocaten, Notarissen, Fiscalisten Vestigingsplaats Amsterdam Naam Dhr. Mr. J. Vervliet Functie Director Organisatie Peace Palace Library, Carnegie Foundation Vestigingsplaats ’s-Gravenhage Naam Dhr. Mr. P.R.C. Lameijer Functie Afdelingshoofd Organisatie Zaaksbehandeling en Procesvoering - Corporate Dienst Rijkswaterstaat Vestigingsplaats Utrecht Naam Mw. Mr. R.G. de Lange-Tegelaar Functie Vice-President van de Rechtbank Den Haag Organisatie Rechtbank Den Haag Vestigingsplaats ‘s-Gravenhage

57

HBO-RECHTEN

Hanzehogeschool Groningen Werkveldadviescommissie opleiding HBORechten Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats

Dhr. Mr. S. Grolleman Manager Juridische & Fiscale Zaken Service Center Leven AEGON Leeuwarden

Dhr. Mr. J.S. van der Kolk President Rechtbank Leeuwarden Rechtbank Leeuwarden Dhr. Mr. J. Lanenga Hoofd Bestuursdienst Gemeente Groningen Groningen

Mw. Mr. E.J. Oostdijk Sectorvoorzitter, vicepresident Rechtbank Groningen, sector Civiel Groningen Mw. Mr. M.A.B. Faber-Sierman Officier van Justitie Openbaar Ministerie Groningen

Mw. Mr. G. Otto Manager Legal Department / bedrijfsjurist Seatrade Groningen BV Groningen Dhr. Mr. J.J. Plas Partner advocaat Trip Advocaten en Notarissen Groningen Dhr. Mr. H.A. Smit Hoofd Juridische Dienst Provincie Groningen Groningen Dhr. Mr. A.A. Westers Partner advocaat Overes Advocaten Groningen 58


Hogeschool van Amsterdam Onderwijsadviesraad (OAR) opleiding HBO-Rechten


Dhr. Mr. J. van Besouw Hoofd juridische zaken en compliance AEGON Den Haag

Dhr. Mr. R.W. Clumpkens (voorzitter) Notaris/partner De Brauw Blackstone Westbroek Amsterdam

Mw. Drs. R. Deken Operationeel directeur Randstad Search & Selection / Randstad professionals Amsterdam

Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats



Mw. Mr. Drs. G.M. Boekhoudt Senior rechter Rechtbank Amsterdam Amsterdam

Dhr. H.W.B. Croiset van Uchelen Teamleider enkelvoudige zaken Arrondissementsparket Amsterdam Amsterdam

Mw. Mr. H. Elbers Unitmanager Ontwikkelen en strategie/ loco-stadsdeelsecretaris Stadsdeel Amsterdam-Noord Amsterdam Dhr. Mr. J. van der Hoek Advocaat/partner Houthoff Buruma Rotterdam

Dhr. Mr. R.D. Langezaal Manager Juridisch Advies DAS Rechtsbijstand Amsterdam

59

HBO-RECHTEN

Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats





Mw. Mr. J.A.C.M. Nielen Adjunct-sectormanager Juridische dienstverlening Provincie Noord-Holland Haarlem Mw. C.M. Selbach Manager Strategie en Mensen DWI Amsterdam

Mw. J.M. Soeters-Keman Legal Knowledge and Information manager AKD Rotterdam

Dhr. Mr. J.A. de Swart Bestuurslid Opleiding en vakbekwaamheid/ Gerechtsdeurwaarder KBvG Den Haag Mw. Mr. M.J. Wientjes HRM manager Rechtbank Amsterdam Amsterdam

Dhr. Mr. K. van der Wolf Senior legal and compliance counsel Koninklijke Ahold N.V. Amsterdam

Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) Werkveldadviescommissie opleiding HBO-Rechten Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats

Dhr. Mr. drs. R.L.H. van Tooren Hoofdadvocaat-generaal Openbaar Ministerie - Ressortparket Den Bosch Dhr. Mr. dr. S.O.H. Bakkerus Advocaat Nysingh Advocaten – Notarissen NV Arnhem

60



Dhr. Mr. H.J.C.A. Becks Districtshoofd Arbeidsjuridische dienstverlening Oost Nederland UWV Werkbedrijf Arnhem Dhr. Mr. T.K. Lekkerkerker Notaris Dirkzwager Advocaten en Notarissen Arnhem Dhr. Mr. G.J. Rijken Raadsheer Gerechtshof Arnhem Arnhem

Dhr. Mr. J.P.J. van Muijen Gemeentesecretaris Gemeente Tynaarlo Tynaarlo

Dhr. Mr. J.B. de Groot Waarnemend president Rechtbank Zutphen Rechtbank Zutphen Zutphen

Hogeschool Inholland Werkveldadviescommissie opleiding HBO-Rechten Naam Dhr. B. Kramer Functie Specialistisch secretaris Organisatie Arrondissementsparket Vestigingsplaats Rotterdam Naam Dhr. B. van Boxtel Functie Afdeling belastingen Organisatie Gemeentebelastingen Vestigingsplaats Rotterdam Naam Mw. D. Pieters Functie Opleidingscoördinator Organisatie Rechtspraak Vestigingsplaats Rotterdam

61

HBO-RECHTEN


Mw. Mr. I van Rooij Advocaat Van Rapperd/Van Rooij B.V. Rotterdam Dhr. Mr. J.J. Bogaart Verzekeringsrecht SRK Zoetermeer

Mw. Mr. A.M. Moree Advocaat Schaap&partners Rotterdam Dhr. Mr. Brugman Advocaat Bazuin&Partners Rotterdam

Dhr. H.J.A. Mesdag Manager Backoffice Gemeente Den Haag Den Haag

Hogeschool Leiden Werkveldadviescommissie opleiding HBO-Rechten Naam Dhr. M. Bezemer Functie Associate Genaral Counsel EMEA Organisatie Plantronics BV Vestigingsplaats Hoofddorp Naam Mw. A.E. Hopman Functie Hoofd afdeling Algemene en Juridische zaken Organisatie Gemeente Heemstede Vestigingsplaats Heemstede Naam Mw. Mr. G.J. de Jong Functie Sectormanager Civiel Organisatie Rechtbank Haarlem Vestigingsplaats Haarlem Naam Mw. Mr. E.J. de Vroom-Vrolijk Functie Kandidaat notaris Organisatie BMS Netwerk notarissen Vestigingsplaats Leiden 62


Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats

Mw. Mr. M. de Vries Advocaat TekensKarstens Advocaten Notarissen Leiden Dhr. J. Bogaart Afdelingshoofd SRK Rechtsbijstand Zoetermeer

Dhr. R. van Steveninck Sectormanager Wetsuitvoering Kamer van Koophandel Den Haag Den Haag Dhr. M. Schultz Afdelingshoofd Rechtbank Den Haag Den Haag

Dhr. mr. T. Kuijt Afdelingshoofd Gemeente Oegstgeest Oegstgeest

Mw. Mr. M.E.G. Horvers Jurist Groenewegen en Partner Gerechtsdeurwaarders Den Haag

Hogeschool Utrecht Werkveldcommissie opleiding HBO-Rechten Naam Dhr. L. van ‘t Hof Functie P&O Adviseur Organisatie Arrondissementsrechtbank (OM) Vestigingsplaats Utrecht Naam Mw. M. Lamers Functie Stafjurist bij de sector Familie & Toezicht Organisatie Rechtbank Utrecht Vestigingsplaats Utrecht Naam Dhr. Mr. S. Lanshage Functie RAIO Organisatie Rechtbank Utrecht Vestigingsplaats Utrecht 63

HBO-RECHTEN


Mw. Mr. F. van der Grinten Hoofd Opleidingen Nederlandse Orde van Advocaten Den Haag Mw. Mr. E. Knipschild Advocaat arbeidsrecht Kennedy en van der Laan Amsterdam Mw. Mr. Westerbeek Advocaat arbeidsrecht Kennedy en van der Laan Amsterdam

Mw. A. Lensvelt Gerechtssecretaris Rechtbank ‘s-Hertogenbosch ‘s-Hertogenbosch

Mw. S. de Neeve Mediator zakelijke- en arbeidsconflicten Immix Advocaten Zeist Dhr. Mr. J. Terpstra Oprichter Inhuisjurist Inhuisjurist Utrecht Mw. Mr. C. Siewers Kandidaat-notaris Olenz Notarissen Veenendaal

Mw. Mr. O. Paya Juridisch medewerker Davina & Partners Hilversum

Dhr. Mr. W.K. Vonk Notaris Vonk notaris & mediator Schoonhoven

64



Mw. A. Arnold Teamcoordinator / Juridisch Adviseur Gemeente Utrecht Utrecht Mw. Mr. S. Verkerk Juridisch adviseur Gemeente Utrecht Utrecht

Dhr. S. van Velzen Wervingsfunctionaris Politie Utrecht Utrecht

Mw. A. Ashouwer Senior resourcemanager Overheid USG Juristen Utrecht Mw. I. Mooij Juridisch medewerker DAS Rechtsbijstand Amsterdam Mw. K. Maassen Juridisch medewerker DAS Rechtsbijstand Amsterdam Dhr. H. Helsdingen Senior Legal Counsel ARAG Rechtsbijstand Leusden

Mw. Mr. Drs. M. Braakensiek Senior adviseur Oranjewoud Legal Advies- en Ingenieursbureau Oranjewoud Heerenveen Dhr. P. van Dijk Beleidsmedewerker GroenLinks Tweede Kamerfractie Den Haag

65

HBO-RECHTEN

Hogeschool Windesheim Werkveldadviescommissie opleiding HBO-Rechten Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats

Dhr. Mr. E. Metselaar Recruiter Juridisch Personeel Nysingh Advocaten Notarissen NV Apeldoorn


Dhr. P. Uitzetter Opleidingscoördinator Rechtbank Zwolle Zwolle


Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats

Dhr. Mr. A. Boessenkool Senior-jurist Het Juridisch Loket Zwolle

Dhr. W. ter Avest directeur/gerechtsdeurwaarder Jongejan Wisseborn Gerechtsdeurwaarders Groningen Dhr. Mr. E. Linde Notaris, mediator, estate-planner Linde Notarissen Dedemsvaart

Dhr. Mr. G. Kamp Afdelingshoofd Juridische Zaken Eenheid Sociale Zaken en Werkgelegenheid gemeente Zwolle Zwolle

NHL Hogeschool Werkveldadviescommissie opleiding HBO-Rechten Naam Mw. Mr. H. Reinstra Functie Vestigingsmanager Organisatie Het Juridisch Loket Vestigingsplaats Leeuwarden Naam Dhr. Mr. Y. Brouwer Functie Afdelingshoofd beleid en geo-informatie Organisatie Provinsje Fryslan Vestigingsplaats Leeuwarden

66


Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats Naam Functie Organisatie Vestigingsplaats

Dhr. Mr. A.H. van der Wal Advocaat De Haan Advocaten & Notarissen Leeuwarden Dhr. Mr. K. Krijger Notaris Hoekstra & Partners Notarissen Leeuwarden

Mw. H. Dijkgraaf Eigenaar Dijkgraaf Public Affairs en Advies Leeuwarden Dhr. Mr. B. Werkman Teammanager B&B UWV Leeuwarden

Dhr. Drs. A. Dam Juridisch coördinator DSOB Gemeente Leeuwarden Leeuwarden Mw. Mr. S. Velsink Stafjurist Rechtbank Rechtspraak Leeuwarden

Dhr. Mr. W.J. Borghardt Teammanager afd. JZ CJIB Leeuwarden

Dhr. Mr. E. v.d. Maesen de Sombreff Hoofd Ruimte en Welzijn Gemeente Zuidhorn Zuidhorn

67

Bijlage 7: Overzicht geraadpleegde landelijke werkveldorganisaties

Organisatie Vestigingsplaats Contactpersoon Functie Website

Studiecentrum Rechtspleging (SSR) Zutphen / Utrecht Mw. mr. A. Bögemann Directeur opleidingen ZM www.ssr.nl


Raad voor de Rechtspraak Den Haag Mw. J. Barnhard Beleidsondersteunend medewerker HRM http://www.rechtspraak.nl/Organisatie/ Raad-Voor-De-Rechtspraak


Organisatie Vestigingsplaats Contactpersoon Functie Contactpersoon Functie Website Organisatie Vestigingsplaats Contactpersoon Functie Website

Nederlandse Orde van Advocaten Den Haag Mw. mr. F. van der Grinten Beleidsadviseur www.advocatenorde.nl

OSR Opleidingen Utrecht Mw. drs. M. Bastiaan Directeur Dhr. mr. I. de Boer Opleidingsmanager www.osr.nl

Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie(KNBO) Den Haag Mw. mr. C. van Kordelaar Bestuurssecretaris Onderwijs en Kandidatenzaken www.knb.nl

69

HBO-RECHTEN


Koninklijke Beroepsorganisatie van Gerechtsdeurwaarders Prinses Margrietplantsoen 49, 2595 BR Den Haag Mr. J.A. de Swart Portefeuillehouder onderwijs in bestuur www.kbvg.nl

70

HBO-Rechten. Landelijk beroeps- en opleidingsprofiel HBO-Rechten 2012

Recommend Documents