HANDUOUND AT
TTIP,
UNIVERSITY OF
TORONTO
PRnSS
Digitized by the Internet Archive in
2010 with funding from University of Toronto
http://www.archive.org/details/onzekunst20antw
"7
ONZE KU NST D E E L XX
2//?
.
ONZE KUNST VOORTZETTING VAN DE VLAAMSCHE SCHOOL
HOOFDREDACTEUR Dr.
p.
BUSCHMANN
Rubriek Ambachts- en Nijverheidskunst onder de Redactie van de
Nederlandsche Vereeniging voor Ambachts- en Nijverheidskunst Redactie-Commissie Jac.
:
S.
H. de Roos, Jac. Ph. Wormser, H. Fels,
van den Bosch, Marg. Verwey, Secretaresse.
DEEL XX 10^
JAARGANG
•
2^
HALFJAAR
JULI-DECEMBER I
9 I I
Naamlooze Vennootschap
"
amsterdam:
Onze Kunst- Antwerpen l. j
veen.
N 5"
07 (LA
10
6 9
'i
c e
^
KAREL VAN DER STAPPEN (Vervolg.)
N 1863,
— hij
\v;is
toen twiiUig jaar,
pen voor de eerste niaal
^
— zond Van
eeii pleister
tier
Slap-
op de Brusselsche
lentoonslelling in en hij werd, wat niet buitengewoon
geweigerd! We weten niet wat en hoe dit wtrk van den heginneling, noch wat de reden van de uitslniting was; werd het als afwijkende van de geeischte en eenis,
niaal
aangenomen grondheginselen,
of
als
nit
een
technisch oogpnnt onvoidoende beschouwd?
Op
de tentoonstelling van 1866 slaagde
rische groep
te
doen opnemen
Het Toilet van den Faun, een
:
er echler in
hij
de Geboorle
marmer
om
een allego-
van de Misdaad en in 1869
vol l)lijde inspiratie, waarin het leveii
lachte en dat met eene op de sclioone, van leven trillende vornien verliet'de
hand, geiiouwen was. En niettegenstaande de kwade
Inini
van de pausen der
groote knnst, wen! de gouden niedaille aan dit werU toegekend. Dit eerste succes, hoe wclUoin en bemoedigend 't ook was, hedwelmde Van der Slappen echter niet in minste. Hij beschikte over al de lechnische bekwaamheden van zijn vak, de door hem opgestelde figuren verloonden, t
van den aanvang aan, die kennis van het modele, die vastheid en voelde dat, gaven, die tiicht,
om
om
hij
op zegevierende wijs gebrnik
zich altijd
had ingespannen
om
te
te
maken van de le
geljriiiken, er
ijzeren
aan de
onlwikkeling van zijn versland nog veel ontbrak. Hij had vroeger eenigen te
Parijs verloefd en
veel geleerd lijke
;
daar
in zijn
hij
bijvoorbeeld), dit alles had
ervaring verrijkt
in
tijd
omgang met kunstenaars en hnn werk
zijn leer en werktijd te lirussel, zijn
groepen, waaraan
hij
nalnurlijke
onderwerpen aan een
gesmeedde wapen met kracht
het eigen
tegelijk
worden erkend. Maar
die lenigheid in de weergave, die algenieen in iiem
ontwerpen, de gezamen-
nieegewerkt had(de versiering van de Zniderslatie
hem nieuwe
niotieven aan de hand gedaan en zijn
een mate, die voor een
man van
zijn soorl
onontbeerlijk
had zich vele dingen eigen gemaaki, maar veel was en kon in zijn oogen nooit genoeg zijn. Middelmatigen hebhen geen leven noodig, luin
zijn.
Hij
lU'fl
XX.
.lull
VM].
KAREL VAN
ST A I' PEN
DEli
kleine wetenscliap volslaat te
om
de enge grenzen van
Iniii
gcestelijkeii
vullen en als de meiisclieii in Nondeivolleiniiltiss, de lielden in
verliaallje
ironiek
van Edgar Allan Poe, knnneii ze zich niei vooistellen dal er
aan gene zijde van hel slaperig
lioi izoiil
liel
ingeslok-n
eiige,
daarentegen, hoe meer ze
leven verdioonien. Anderen
vorderen. konil
kan beslaan, waar ze
dal
iels
luin
kennis
in
voor dat zieh steeds wijdei' en oneindiger veischieten voor
"t
hen openen.
Van der Stappen was, zooals van
eii
Rousseau,
den kost
o. a.
te
hehhen gedaan, veriiehlte
hij
alle
komen. Het veilangen naar
anders dan daar, waren
arm en even van
spreekl,
zell
kunslenaars voor
sprekend, zooals
hem,
na
Dillens,
alierhande kaneweiljes
hem
Italie liet
echter niet
verheilende en verheven voorheelden
ei'
zelf
Rodin en
om
te
aan
Waai'
los.
vinden
van een sculptnrale sehoonheid, die de macht van de werkelijkheid met opperste bevalligheid en een energieken in
de Noordelijke landen,
bet
in
vereenigt?
stiji
maar
onze,
in
Want
eeuwen voor de klassieke renaissanee, werken geschapen waardig
om
de diepte van luin gevt)el
werkelijkheid,
Italie toeli iiel
is
inslinkt het genie heett
was
eenige land geweest, dat door een soort van
weergevonden, dal aan dat van bet oude Griekenland denkbeelden heerschten en
der Helleensche beeldbouwers en dichlers hebl)en verlicht. In bet
Xoorden scheen, zooals we xv'''
eenw een overwinning
hebben geschreven, de knnst der
het eklers
—
;
in Italie
was
ze een gave
scbijnsel en de jeugdige meester gevoelde dat zijn
wonderbaren kunstbodem, een gebrek van niemand bnlp
mee
te
dingen
;
hij
te
wachten en bet
was
diis
op
dringenden
laad
van
—
een natunrver-
onbekendheid met dezen
in zijn ontvvikkeling was.
bem om naar den
stnilte
Vinc^otle.
Toch bad
prijs
meer nog evenals
die
hij
vol
zoo
al
den vreemde
in
hij
Rome
van
middelen aangewezen, die
zijn eigen
karig waren in zijn eigen land, iioeveel te
bewonderens-
zijn,
de aangrijpende weergave van de
ot
vervvant, de rytmns en de harmonie, die in de
indien ook al
F"rankiijk vooral, in de
geestdrilt
Op
!
voor
Italiaanscbe knnst was, en die zelf bet weldadige van een verblijf op het
Sebiereiland ondervonden had, besloot
Op 1X4.'}
te
zijn eerste reis,
Napels
zou moeilijk is
;
zijn
Rome om te
in
iiij
echter
zoii
bem
eerst
later
en
realisten der
xv eeiivv, de
maakte
op de Iweede
laiigdiiiiger
Robi)ia, de bekoring die er
ligt
in
in ieder
allereerst kemiis
in
Hel geval
met de
is,
van Donatello en Lnea della
die liellijke, lijne en zoo eigenaardiglijk
verbeelding van (diibeili, Veiroeehio, Andrea
en anderen. Eersl later waagde
binden.
krachlige en leedere knnst en die
nietsaan de naboolsing der ouden verplicht
I'lorenlijnscbe
te vertix'kken.
zeggen of deze regeling toevallig was,
ze gehdikig geweest. Dejoiige knnstenaar
werken dergroole
om
1841, verbleel hij te Florence,
hij
zich
in
de nuiien
te
della
Robbia
Napels aan de
KAREL iiigaaiule sludie
der aiilieke sculptiuir, oni ten slotte
van hcl work van
gelieel
Europa
nil
lot
de volledige keiinis
koinen en dat der meesfers die vooiijie-
Michelaii'St'lo (e
KAUEI- VAN
konien waren
l)i;r,
de khissieke renaissaiiee,
SI'Al'I'i.N
in
:
werken
chop.
r.,irsll.<-i-l(l
de stad zelve vamvaar
als die
tot
liem
kwamen we
der Plorentijnsclie QiialiracenUstnt, werken, waarin
de opinerkzanie waarneniing der
naliuir,
zonder eenige l)izondere kraelits-
inspanning, met de klaarste sciilplinale coiu-eplie vereenigd vinden. realist, nit
ze
veilicht had.
Het was goed dat die eerste Italiaansche onlioeriiigen iiit
DER ST APR EN
V.4iY
— Van
alavistiselie
der Stappen was het traditie
I
Het kon
hem
niet
aiiders
dan nntlig
uili)undigheid van zijn eigen aangei)oren neigingen in
le
Ken
was het
overliiiging en beter nog, hij
uit
zijn
oni de
loonien en naar de
wijze van zoovele Vlaamsclie kunstenaars, de noodige zorg voor de synthese niel
aan
liet
al
te
ver doorgevoerd streven naar detail op
den anderen kanl had de
al
le
j)lotseIinge
zaamheid met Michelangelo, indien
ze
niet
te
olTeren.
en onvoorhereidde
Aan
gemeen-
door die met minder exoi-
KAREL VAN DER STAPPEN minder exceptioneele nicestcrs vooraf was
bitante,
f>egaaii, clcii
zoozeer voor indriiUkeii vatharen kuiistenaar, j^eniakkelijk kiinnen brengen en beni van dat oo"enblik
KAREL VAN DKR STAPPKN
:
Sladhuis
iMfelstiik, in lift
wijdsche iiilvoering kunnen
Jc'iif<(ii{
spoor
lu-l
stieven naar een al
le
Brus^el.
Ic
voeren,
tot liel
al'
van
die
al
le
aan de norniale en
licbt
logische ontwikkeling van zijn talent badde gescliaad.
de tusschenpoozen van
In
werkte Van der Stappen Brussel. Hij
maar
begon naam
toch was
zijn verblijf te
ijverig
in
zijn
maken en aan
te
bun aantal nog
te
bad zeker gaarne den uitroep van Gbirlandajo over de
bij
Irescos te
niet
bedekken
bouwerij, werkte
zijn tot
werklust
te
bem
le
niet,
l)evredigen. Hij
de zijne gemaakt, die, zoodra
om
gegeven was Hij
!
waagde
mee aan de
van een zeer
Stappen's aandeel
gevelversiering
monumentale beeldvan een woning, bet eigendom
iiet
te
Brussel en gafbierbij
voor de eiscben van bet bouwvak. Van der
Juist gevoel in
rond Florence met
de vestingmuren
zicb niet nieer aan de
van den beer Rourlard en van de Passage des Posies blijk
Rome,
de Overvloedstraat
uitdrnkkingswijze zijner kunst bescbikte, zicb beklaagde
vrije
hem
dat bet
in
beslellingen ontbrak bet
om
gering
Florence, Napels en
atelier
werk, bestond
in
kracbtige,
breed gedrapeerde
caryatiden, scbragend een onderbroken fronton, waartusscben bet portiek
van een beeld van Mercurins
oprijsl.
Voor
groote l)eelden, de reliefs in bet fronton
bet
Albambra maakte
bij
vier
en in de tympanons der groote
ingangspoorl, zinneboeldigc voorstellingen van bet treurspel, bet blijspel, enz. bij, in de eersle |)laats met Paul de Vigne, uitgenoo(bgd om werken aan de versiering van den voorgevel van bet koninklijk
Eindelijk werd nice
te
conservatoriiiin voor nniziek liij
in
te lirussel.
den i)oog van bet bonton,
Ijcvallig 'I'ol
en zuiver van opvatling (bMizclI'dcn
lijd
in laag
Als zijn aandeel in bet werk voerde
verbeven werk, de
Orclirslralie, bee!
uil.
bebooren ook de i)iacbiige luebters
in
mainiei- en
KArtKI.
(Brons
VAN bij
DKIi STAPI'KN: DAVID.
den Hecr Philippson,
Rrus'scl),
(Marnier in het Antwcrpsch Museum).
KAHKL VAN DKU
STAl'I'liN
:
UAVIU.
KAHEL VAN DER STA P PEN broils,
en Ndclil,
I)(t(i
gruviii vail Vlaandeicii.
plein
liiiissel)
te
deii
li()()rdiii<>:ini>
v;m
lict
|)alt'is
Ikult K. H. de
SSfW*'
zwaiten
in
wiens
over
jas,
ma
des op-
lieUl
stands
den
in
Hel slaiidbeeld van Alexander Gendeliien (Gendel)ien-
IvOsUinni en geliaar
veel
deslijds
doen
en verder den gpling
le
geweest
is
,/n/i-
dm
iiui
Mn-
Deyen
in
het
seuni
te
Brussel.
Hij
daar
staat
een
—
— de
iieup
weiiiig
naar
naakt,
het
liniierlieeri
overgei)ogeii,
in
bonding van
een
kracbt en beproell
de
buigzaamheid
van dat
lemniet,
het
de rech-
hij in
terhand
hondt,
terwijl hij het
de
Hnker
doet.
met
l)uigen
Onder
hel
dicht
ge-
zvvare,
groeide haar, dat
hem
VAN
KAIil.l.
het hoofd als
met een
STAPPEN:
liKli
(Miimiiiunl
ilci-
Cliristiis.
Oiieindige Coi-riheid;.
bebii be-
dekt,
met
tiere,
met
zijn regelmatig,
scherp gesneden en vol gelaal
zijn llikkerende
schrijfelijke uitdrnkking
oogen en opeengeklemde
als
van een Coiulot-
ii|)peii,
met een onbe-
van rnstige, ingebouden kracbt, doet
hij
sterk aan
zekere Florentijnscbe fignren denken.
De
enkele. weinige jaren, die
Van der Slappen
in
Home
bracht, zijn altijd aan zijn herinnering dierbaar gebleven.
tnsscben
de
onsterlelijke
heerlijke uren van
nog met genot van
overbliji'selen
van
de Via
di'ijli
bad daar,
de schoonheid der Onden,
boog opgevoerde jeugd doorleefd. zijn atelier in
heeft doorge-
Hij
Hij sprak later altijd
iiuiinihili,\i\n hel licble, blijde
KAREL VAN DER STARPEN werk, onder den opvvekkendeii en
werken van
sta;ig
wisselenden invloed der mcester-
de zvverriochlen door die
alle tijden,
die stad die verriikt en verwail,
waar
iels
nicnws ons verrast en
iets
we onldekken. En dan de
nienvvs
kanieraadscliiipijelijklieid in
liai'teiijke (le
lum
discussies over
—
werk,
de
Medicis,
Villa
en ellendige stad,
piacliti<<e
dagen
alle
liarlstochtelijke
snuflelen
liel
hun
llieorieen en
en vaak met
vruchi, in schilderachtig-stoflige anli-
en
kiteiteinvinkeltjes
boekenstalleljes
naar teekeningen van onde nieesters,
plaalsneden
En
penningen.
en
hij
loonde later dikwijls met trots een klein l)ronsje
—
een
geslroopte
«
»,
bewon-
derenswaardig van modele, nerveus en leeder
— een
onloochenbaar
eclit
werk
van den een of anderen kunstenaar der
\\i<^
eeuw, dal
onder een rom-
bij
meligen boopoud roest bijeenantiquair
gevonden bad. Al
zijn
werk
Rometijtl draagt den indrnk preocciipaties, die in zijn
dagelijkscbe
nieesters liAliKI.
VAN DER STAPPKN
verblij!
Df
omdat
door
met
de
werden
alles stijl
is,
als zijn
de werken der natuur
langdurig
als die
der
inoiuunent. Het overbeerscbend denkbeeld in zijn
uitdrnkken van bet leven, van bet leven dat
allijd ontroert,
bet allijd in zicli zelf iets beteekent en geenszins dus de zinnebeelden,
men
die
lu-t
Renaissanee
der
onderbouden, zoowel
waar
meiisclR'n, landscbap en
knnst was
geest,
aanraking
Mriiscli ilie na:ll.
die slreken,
ill
zijn
den
nit
van die
beeft gegeven of, de wijze waaroji
bet
deze eerznebl, die
en nieer een andere
men
bet ombnlt.
Docb met
van den aanvang af gekoesterd bad, mengde zicb nieer
bij :
maken van
bet een
zijn eigen
aangeboren en
kraoiitige
knnst, met de veilijnde bevalliglieid der Italiaansebe werken.
Een scbitterend beeld
vcrlijning die
zijn
loen
Dduid (mariner
l'bili|)|)son).
ringen
bij
in
in
is
dien
bet Antwerpselie
Alleen reeds de
ons wakker.
uit
We
tijd
overgebleven, als getuige van
de nianier van \'an der Slappen gekomen was,
litel
Museum, brons
van bel werk
denken
tegelijkerlijd
roejit
te
Hrnssel, verz.
sebitterende berinne-
aan den bronzen David van
Donalello, bet kopje met een Mereurinsboed versierd, dat zoo bevallig en zoo lier is, in zijn
naakliieid van sirijdi
r
en jongen god.
Dan aan
di'u
l>(ii>i(l
van
KAREL VAX DER STAPPEN VeiTOCchio, met
zacht
zijn
van een
gehiat, als
peinzeiuieii joiigeliiig. half
bevreesd voor en half trots op zijn eigen overwinning en
eiiulelijU
aan den
Daviil van Michel-
een
dien
angelo,
weinig linksehen, heerlijkenrens.
I)e
David van Van der Stappen heeft niets
dan
zijn
deze
jengd met voor-
illnstre
beelden
gemeen.
Zijn jonge athleel
treedt vooruit, het
hoofd
fier
onihoog
geheven. Hij heeft niet gelwijfeld
aan
eigen trionif,
zijn
maar
die
geen
andere
ge-
waarwording
hij
hem
wakker
roepen dan le
schijnt
te
in zicli
voelen onaangehet machtig-
tast,
bruisende
leven,
heenstraalt
dat
door
zijn
naakte
lijf.
Onder de overige
werken,
om-
KARKI. VAN' DER STAPPICX MoedeisclKip. voor hel Monunienl dcr Oneindige Goedheid). :
Stiulie
streeks denzelfden tijd
van den David ontstaan, hevind zich een beeld, dat ongclnkkig
vernield werd en waarvan niets dan de schels aanschijtis zidt gij
iin>
brood
eten,
het
is
meer over
is
:
In hei zweel
later
uws
een krachtig gemodelleerd naakt.
Dan moeten we verder noemen Hel Laclwbekje (Verz. A. Boch), Era
heel eenvondig van opvalling en vol uitdrukking.
nog, in verband met deze peiiode een aantal allerliefste busten Pasciicciu (Verz. van
Culsem, Brnssel),
(Verz. Philippson, Brnssel), Vitloria, een gelanwerde kop,
verheven, verbitterde nitdrukking,
marmer bij Mev.
(in
l)rons bij
met een soorl van
den heer Philippson,
E. Marlier) en de Eiorenliua (Verz. Gaston Herardi
le
in
Brnssel)
KAREL VA^ DER STAPPES met
lict
teeder-fijne
ge/.iclilje,
wasiiop
zicli
meester later
(if
noj* dikwijls
lieeft geinspireertl.
Daariia, loeii
tusscheiiverl)liji'
iia eeii
van onkele nuiaiuleii
Parijs,
le
kiinstenaar
de
voor
zich
goediii Brusselvesligde,
was
hij
Jaai'.
Hij
stoiul
voile rijpheid
leven
veertig
hijiia
in
van
had
en
door
nadenken
stndie,
werken,
en
door
als
de zijn
de
sclioonlieidslessen
bij
de onden en de scheppers van den nieuweren tijd
veel geleerd en de
vrijlieid
voorzijn kunst
en de middelen
tot
het
volkomen doen gelden van/.ijn persoonlijkheid
verworven.
behoorde
Want niet
lot
hij
die
iioovaardigen, die trots
op
KAIiKI,
VAN
l)i;ii
SIAPl'liN
:
en
legehjk
zelf,
om
zich
houden van
alle
er naar streven
I'laat in Uv.i
wan-
tronwigjegenszicii
ver
te
tijdgenoolcn en vroegere meesters, onidal ze vreezen of liever hnn schijn van oorspronkelijkheid te
inlegendeci wist niaar
al
te
meiischen ium karaktej-,
<^oed dat
sleeiils in hel
hnn oorspronkelijkheid verliezen. Van der Stappen
een knnstenaar zijn talent, als andere gezelschap van zijn gelijken vomit en
zich evenzeer door het voorbceld van andeien
onlwikkelen inoel. Zijn itiijvend tijdeii,
van
te
eigeii
als
door hun tegenspraak
om
iTvaring ware voldoende gev\-eest
er
hem
overluigen, dai het liei'haalde zien van groote werken van alle
enkel voor middelniatigen, een beleinniering en een hinder kan zijn.
De groote meesters opwc'kkin<> van hnn en llaliancn niel genadci-d,
ol',
in
zooals
znllcn
is
sK'clils
een iKiiiaaid niolief
men
vroeger
lot
edelniocdige
knniu-n vindin, want ze zijn de Grieken
een slaalschen geesi, met
schoonheidsleer van hen
Het
ci-
kinisl in
eij^eii
d^^vi],
iu'l
doel
om
ze na
le
boolsen
oni onveranderlijke regelen voor de
te vi-agen.
nanwiijks noodig
om
le
zeg^cn
op dal
o()nc'ni)lik in
de loopl)aaii
KAREL
DER STAPPEN
r.4A'
KAIiEL VAN DEIi SIAPFIIN Tiu-wijiliiig. liel MonunuMit dci- Om-iiitlige Goedheid;. :
(Sludic voor
van Van der Stappen, waarmee we ons
hezig iioudcii, dergelijke denk-
liicr
beelden nog geensziiis de overlieerscheiule vvaren in de scliolen der kunst, docli
hij
zou
zicli
wcldia
nienw-vrijzinnige opvattingen sclioone knnsten
te Hiiissel,
trokken was geweest, zoowel terugkeer
in
Belgie
in slaal zien gesleld oni zijn
te
docn gelden, ook aan de Academie voor
waarvan ais
ot'ficieele
nieening en zijn
in
geopend had.
zijn
onderwijs reeds zoo iang door-
de vrije werkpiaats, die In
l.S<S;{
was,
beeldhonwer Sinionis, de l)etiekking van leeiaar
in
i)ij
liij
sedert zijn
den dood van den
de beeldliouvvknnsl open
KAREL VAX DER STAPPEN De
oevalleii.
l)eiioeniing
van een nieiiweii loeraar \\vn\
en met algemeene stemmeii van de jury, werd Hij l)ekleedde die
meer dan weldadig
van
alle
invloed in
en
jaren
het
onmogeiijk
is
hoedanigheden
beide
is
nil
melen
te
lioe
Ken invioed
geweest.
dagen, uitgeoefend in dnizenderlei vormen en die niei enkel in de
practische lessen van zijn leergang,
werkzaam leven
zijn
<>el)rachl
J)eii()emd.
belrekking, dikwijls tegelijk met die van directeiir,
viji'-en-t\vintig
zijn
onivraag
in
Van der Slappen
—
bestond,
handelen gereede sympatiiie,
maar tevens
uit
steeds
zijn
nit
goeden raad,
nit
nit
de zedelijke lessen van oplettende,
steeds
tot
aanmoediging en
uit
vaderlijke hulp, op de meest discreete wijze gegeven. Het succes, toen het
kwam, was hem daarom des
eindelijk
hard en moeilijk was geweest en mische kringen, ondervonden had.
te
kostbaarder, onidat het begin zoo
zooveel vijandigiieid, juist in acade-
hij
Men
leefde destijds,
men
wetten
— ze
waren bekend, men had ze vastgesteld, eens en voor immer.
W'aarover had
men
brengen
eigen en anderer brein
in zijn
een noch
't
dan verder nog
zich
dat de nieesters die in 't
vegeteerde zoo
De schoonheids-
zachtkens, in den eerbied voor de onde formules voorl!
't
verontwaardigen hadden over zicii
En
!
oi'
vermal
hool'den van de school, die het
te
vermoeien en verwarring
en aan het publiek diets
waren van roem en
bezit
ander verdienden
hemelbestormer, die
'?
te
niaken
te
waarheid
eer, eigenlijk in
ze wisten eigenlijk niet of ze zich
te
spotten met Vincotte, dien jeugdigen
te iiet
beler
te
weten dan de gepatenteerde
waagde de verdiensten der
betwisten en in zijn werk niet den doodelijken slilsland,
heilige
maar
dogmas
te
het leven wilde
De herinnering aan dien vaak smartelijken strijd, noopte Van der lot de verlichte verdraagzaamheid, waarmee hij zijn leerlingen heenstuwde op den weg van het persoonlijk initiatief. En de wijze waarop hij zijn volgen.
Stappen
taak als leeraar begreep, sproot eveneensuit zijn kunstopvatting voort.
eenmaal voltooide werk, hoeveel nooit
meer dan een mijlpaal
verblijdde, een bijval dien
lof
't
o]) zijn
iiij
— Het
ook had mogen inoogsten, was hem weg.
Want
indien bijval
hem ook al hem hcdcn
decide met de edele gezcllin, die
was dat succes voor hem loch nimmer een resullaal, waaraan hij kunnen houden, maar enkel een uitgangspunt naar altijd
betreurt,
zich voorlaan zou
zwaarder en verhevener opgaven.
Doch waren,
slechts a!
zijn
als
te veel
leerstelligen
kunslenaars, die als opstandelingen begonnen
geeindigd
!
Nadat ze
hun
vrijheid
verworven, en er op heerlijke wijze gei)ruik van gemaakt, hebben ze
de bcdwelming der wicrookl)ezwaaing, waarmee onze zicii
laten verleiden
om
zoo kwistig
tijd
voor hun opvolgers leerstelligheden
hadden later, in
te
is,
scheppen van
den vorm, die ze zich zelVen hadtien gesteld. Doch deze bcdroevende en belreurenswaardige aidvvaiing, Van der Stappen
heel'l
ze
niet gekend.
IJij
KAHEL VAN DER STAPPEN hem
is
liol
opi-oerige
()()i
iiooil
sloiilnioedigiieid,
gekoiiR'ii \v;i;ir;i;iii
oni in
iiij
in
de
zijn
joiigereii
KAIil-.l,
opgewektheid had deeigenomeii. Tot
in
zijn
laatste
te
niol znlk
tijd
\AN
l)i;ii
dagen
die de persoonlijkheid
drukken of schaden. In 1906, Acadeniie, hield
hij
hij
had
etre
;
«
et
a
recherches, epris de nenf, passionne pour et
hij hij
Ikl
al
l.iv.
de
elken
van den leerling kon ondei-
iiij
de
rol,
die de inrichting te
Par quels moyens I'Acadeniie
un obstacle an developpement
des formes parlicuHeres
.
blijde
de nitdeeling der piijsbekioonden van de
een warnie rede, waarbij
vervullen had, aldus onischreef
eon
STAl'l'liN
jeugdige frischheid van zijn eeiste opvatlingen hewaard en verwicip
vorm van onderwijs,
gispen die
reclosion le
Bean
et
dun ie
esprit
Viai,
peiit-elle
avide de
concus sous
innsitees? Disons pour ceux qui I'ignorent, que
rAcadeniic royale des Beaux-Arts,
est
notre mission est de vous apjjrendre
le
niateriellement votre pensee
el
une ecole denseignenient
d'art
oil
metier qui vons permeltia de traduire
voire vision, de nu'-me que dans ies univcr-
KAREL VAN DER STAPPES on enseigne
sites
I'Eloquence...
vous
!
savant, a I'avocat, a lecrivain,
;iu
En verder voegde
»
Nobeissez qu'a vofre nature
Deze
woorden,
laatste
werkzaamlieid
Zijn
toe
science,
la
van de
Droit et
le
Marciiez droit devant
«
:
votre sentiment d'artiste...
et a
Ldlmoliv
iiet
ontleenden, gold ook als regel voor uitsprak.
nog aan
hij er
»
waaraan we ze
rede,
werk van den kunstenaar, die ze menigvoude
liet
een zoo veelvuldige en
iieel't
uitdrnkking gevonden, dat bet onniogeiijk zon zijn oni ze hier in onderdeelen bestudeeren. De meester heeft ze altijd evenwijdig doen loopen met de monumenlale sculptuur en met bet bescbeidener, nicer intime beeldbouwwerk van bet ornament of bet portrel, bet eerste veeleer tot doel liebbend de te
verwezenbjking van een denkbeeld, bet tweede van bet gevoel. En we kunnen niet nalaten
ouder
om
verband hiermee op
in
le
merken
dat
Van der Stappen, hoe
werd, er meer en meer toe neigde, boezeer
bij
scboonbeid op zicb zclfwas ingenonien,
van mensciien en voorwerpen op
opvatting bestond dit niet enkel in
werkelijkbeid
bij
was en bleef
de menscbbeid,
is
ze
ook en boven
te
realist,
in
wijden aan de
docb volgens
uitsluitend weergeven
"t
inderdaad zeer complex en bescbouwd
is
ook met plastieke
de uitshiitend reaHste weergave
geven en zicb meer
te
ideale ])eleekenis van zijn kunsl. Hij
om
van de
zijn
stof.
De
baar verband met
alles geest.
Indien overigens zijn eigen geestesgesteldbeid dezen ontwikkelingsgang niet bij
bem bad
bepaaJd, zou
zicb
bij
ongetwijt'eld in
die
ricbting heen-
getrokken be])bcn gevoeld, door de estbetiscbe en moreele beweging welke alle
kunslenaars van dat tijdvak
Tegen bet van
al
reactie,
te
nooit getracbl
uitdrnkking elders
(')
te
te
te
gaan,
bij
wijze
maar Van der
zuiver gevoel voor de juiste maat,
om
ooit in
vervallen. In bet vuur van zijn genie en zijn liefde voor de
werkelijkbeid, bad hij
bebben voortgesluwd en ondergaan.
een wel wat overdreven idealisme in
Stappen zelfbezat een veel overdrijving
tegelijk,
uitbnndig naturalisnie begon zoo tegen de jaren 80,
te
bij
om
nooit de stof ten koste van den geest overvoed,
de malerie
als
kunnen geven aan
't
ware weg
te cijferen,
een kalme, zicb zelf bewusle kracbt, waarmee
hem kan
naar zijn kunst bebeerscbte. opflakkcrende opwellingen, duister zicb siuil. Hij
Bij
—
Van der
des
te
bet spiritueele in een werk. Zooals
reeds bebben gezegd, zijn geheele ocnvre doet in
vastbeid nastreelde; van
om
we
bet
deelen voelen
doel met onwankelbare
bet inderdaad zijn gezegd, dat de kunste-
sommigen
nit
bij zijn
al zijn
bad
beter
beslaal die kunst nit plolseling
licbtllitsen,
Sla])|)cn
waaiombeen dan weer
bet
was cr van dcrgelijkc hicbtsprongen
nooit sprakc. Bij bem was de idee nooit een koortsacbtige en op de spits gedrevcn improvisatie, maar een steeds aangroeiende en wel doordachle over-
(')
12
Noire Pays,
/.
Sciiliiliire,
Hrussel.
V;iii
Ocst.
KAHEL VAN DEH
STAPl'IiN
(Monument der Oneindige
:
M01;1)1;HSC1IA1'.
Goedlieid).
'#
KA REL
\
\\
X DER
S TA PPEN
weging, een onondeibroken arbeid, die langzanierliand de steeds rijpende coiiceptie volinaakte les
jours
»
«
:
I'liispiralion
»
zei
Baudelaire
en de groole weiken, die van at'sland
in het hestaan
«
cest de travailler tous
de iiool'depisoden
lot afstand,
van Van der Stappen hebhen afgebakend,
wijze ontstaan, vanaf zijn komeii op de academic
tot
op geen andere
zijn
aan
zijn ontijdig
einde
Stedenbouivers en het
monument van den Arbeid, de Monument der oneindige Goedheid. En liet komt me voor,
— of
van ons?
toe Het Ondenvijs der Kunsten, Ompdrailles, Het :
is dit
een
illusie
— dat reeds enkel de beteekenisvolle
deze werken den weg aanduiden, afgelegd door een inleliectueele
kracht, die
Men wordt tegenover
zijn
steeds wijder en wijdere
zicli
titels
horizonten onivademt.
geheele oeuvre lelkens een gevoel ais van stijging
gewaar, waarin elk werk op zichzelf een trede vormt. Het leven dat 't
begin had liefgehad, zooals
schoone vornien, toonde tischen kant en
weer
hij
't
was,
ons
om
later
(Wonll
te
van den deerniswaardigen en pathe-
later nog, als logische
zien en als
voortgezel).
"t
hij in
het verleidelijke en den wellust van
dat zich in zijn ziel voltrokken had, trachlte uitingen
van
steeds uilbreidende
kroon op het werk der gedachte, hij
iiet
in
zijn nieest
ware van een sublime hoogte weer
le
verheven
geven.
ArNOLD GoFFIN.
ONZE AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST ('II
sluli
khkwaahdk; dal op
(Ic/.c
{Veri'olfi
slt'lliiii)
Aiiiliaclils-
Villi
Museum
SttHlL'lijkL'
le
NiivfilK-idskiiiisl
hel
in
Anisleidiiin) heliekkelijk weinig
juHiwezig
vo()r\vei|)fii
(do teiiloon-
leiitoonslelliiig
en
warcii
door
iiilsluilciid
macliiiie vuivaardigd, niaar daarentegen
liet
de
handwerk
ruim verlt'geinvoordigd was. Hoewel de massa produklie door miildel van
de machine, als onniisbaar
deel oii/.er samenleving gewordeii, zeer zeker jjestaaiisrecht dit rechl
en de massa waren,
zon verdringen, hieek hiervan op
Wat
tot
nu
toe
iieeft
en door
handwerk mochl men denken grootendeels
liet
de/.e
lentoonslelhng niet veel.
met de machine wordt vervaardigd
verre van schoon.
is
Zoodra een voorweip van kunstnijveilieid aanspraak wil niaken op knnst, zien
we
wat
tot
dat de
machine
sleciits
voor dal deel van het werk gebruikt wordt,
de rinve grondvorni-hewciking kan gerekend worden, terwijl de
gevoeligheid van den liandenari)eid de fijnere deelen bewerkt en
werp die hekoring is
dat
billijk
geeft, die
van kunst moet uitgaan.
(egenover het vernui't dat noodig
bearbeiding der groiulnniterialen,
machine
niel in staat zijn
We kunnen om
is
bedenken en
te
ook het voorwerp zoo
te
liet
voor-
ons af'vragen,
machines voor de
vervaaidigen. Zou de
maken, dat ook van
te
liet
macliinaal verkregcne, een gelijke, hoewel uit-ter-aard niet dezelfde, hekoring uitgaat als van het
met de hand bewerkte voorweip?
aan de mogelijkheid,
om
langs mechanischen
scheppen. De groolsle bekoorlijkheid hel gevoelige
handwerk
l)lijven
machine, een heel eind den weg
weg
Ik geloof slechts ten deele
schooiie gehruikskunst
zai toch gelool
uitgaan. Dat ecliter lot
de schoonheid
veelal'hangen van de samenwerking die moet
komen
mechanicus en den kunstnijveraai-. De eene
zal
begrijpen,
ik liij
te
lijde
van
peit'ectioneeriiig
der
ten alien
i)ereikt
kan worden,
zal
tusschen den ingenieur-
de knnstnijverheid moelen
de andcre begrip van machinen-samenstel moelen
hel)i)en.
De
modcriic kinisliiijveraar die vooi- de grool-produklie, gebiuiksvoorwerpen
14
15
16
{MBACHTS- EN NIJVEIWEIDSKUNST "
1
il;.\.
vvil
niakeii,
\
AN
z;il
leggeii, hij zal
l)i:ii
zich
SI.
I
IS
:
niillil
hewerking nood/akelijk l)edenken,
nit
aan
.iUenhout np do wciki hulls
tocliniek incl voile borst inoolcn loe-
de logiek van de meclianiek
om
daaiiiaar
en door de machine vornien
le
doen
de eigenaardigheden die door een niachinale
Ijiijken;
alliiaiis
in
ricliten,
vervaaidigen, gelieel gegroeid
tc
in
op destudie van de
moeten doordriiigen
zijne consepties te kiinnen
weten
iiilm-\uc-]il
terwijl
liij
zijn partner
mede
machines
zai
moelen
den ingenieur-maciianicien die
17
.1.
I..
VAN ISIIOM.N
;
Kiijiiil.
AMBACHTS- EX M.IVERHHIDSKUSST niot'lfii
sugcslii's kiiiiiK'H
gcven.clnt
dezeniacliiiiLskiin constriR'orc'ii
die
door
Ikiii
aaii ik'
voi-
gewenscliU'
men
lakii
reclil
voi-
wederviiri-'ii.
men
die
gc-
<;c'cii
weld
zijii
daan
cii
:iani;eoj)
tie
eii>eii;uirdii;l)edeii
der machines zijn
Wat
berekend. tot
nog
de machine gebeiiren
is
wij
door
loe
/.ien
veehil
eenslechtennhoolsing van den han-
Daar-
denarbeid.
door onlslaan onzuivero
vormen,
die
l)e\redi-
niet
gen, ja veeleer
En
stooten.
mag
af-
dat
allerminst ge-
beiiren.
Doorheliechte gel) in Ik
van
niaciiine
zal
nienwe
ile
een
voinien-
spiaak kiinnen ge-
boren
woitien, IAN RliONNi:ii
docli geenszins l)e-
:
IUivtl):iiik
mil liuutvnij« ur k.
hoeftdezezooover-
heerschend als
le zijn. als
wel eens i(enieeiid woidt. Het zon even on/.nivei- zijn
de geheele kunslniiveriieid door de voiinenspraak van
l)elieei-scht
handwerk
zon worden, liet
als hel ini onziiiver
is
dal de
machinaiisnie de wcllen liaeht voor
onzuivere aiwiikingen, de iiiaehine (hiartoe
te
lie!
niaciiinaiisme
vonnenspraak van het seluijvcn en
niisl)riiikl.
men, met
De knnstnijverheid
19
AMBACHTS- EN NUVKRHEIUSKUNST der toekomsl
stel iU
voor dal
niij
eeii
twcfledi^e
v()inic'iis|)r;iid<
lul)l)cn
ziil
n. m. een geheel lieanlwooideiidc en in ziilvcre luirmoiiic met de macliiiinle
mogelijkheid en de andere en waarschijiilijk
overlieeisclK-iide
esllielisclie
vDiiue
II
spra
a
k
doordeainljaclitskiinsliiilliethand-
wcik
v()or|(»eko-
iiieii.
Hel sprcekt
wel dal
van zelf
aLs l)ij
de
dczelaalsle
maeliine
weg der
le
arheideii
slot'
men
Ja
door
l)el)e-
kan
Inilpzaani zijii.
een
op den
lieel eiiid
zal
l)esparing
van den liandenarl)eid,lijd,endat
heleekent
om
iicn
meer C, \V.
NIJHOI'F
:
tol
nn
ook geld win-
loe
des
lijd
te
aan de
verdereafwerking
Mciii,cis uili;
van voor den liandenaiheid
knnnen
te
l)esl(.-den,
liet
vooiweip
waardoor de alweilving vertraaid
kan woi'den. iJij
de ineesle onzei' knnslnijvei aais
arheid nog
liet
gioolsl en dil
deel de misdeeldheid der fcil
liel'de
dal de maeliine en wal
kniistnijveraais van
lui,
is
eeliler
zeer verkiaail)aar.
is
voor
liel
daannede
van
liooj)
nog een vrecind ding
hart en
toe gaat
ziel
liarle dal er
leggen
een iimige samenwerking
want dat reelite
slaat
gei)iiiik
m.
i.
liet
cm ook lamelijk onheieikbaar
men
is,
er
min
of
meer vijandig
een groep joiigeren opstaal die
lusselicn
zieli
met
den ingeineiir en den knnstenaar,
lijdsleeken.
van de maehine
die daarvoor le gaan
den lianden-
voor een groot
kan worden, voor de meeste
is,
als
Daardoor
omdal
toeh
alieen
zal
liet
prodneenl van gehriiiksvoorwerpen die
op sehooidieid aaiispraak mogeii inaken, mogelijk \ve}>
zal
de besUideering van de maehine en dal er
o|)
koiiil
in
lol
iiel'tle
Men
maeliinaiismc moeten zoeken in het
ht'itikl
voor de sindie. Door die onweleiidlieid slaat legenover. Ik
de
liet
zijii.
Ilel
is
een moeielijke
insliiimeni (de maehine) een koslhaar
21
AMBACHTS- EN M.IVEliHEIDSiaWST is 0111
bespelen.
le
verbetcM-ing
direct
eii
elke iiieiiwe
steiiiiniiii*
(hiarop
gepaard gaat met groole koslen,
gevvoonlijk in het bezit
is
van den
ii'dciL- vt'i ni(,-ii\viii-<
falji-ikanl, die lereelit
of
de maciiine
wiji
eii
lekenseliap
lieelt
te
lionden met be-
staans-mogelijkiedere
zal
heid, V e r n
i
e u \v
i
n g
langs /.eer iangen
weg i)as l)ereikt kunnen worden. Dal de vordie
ineiispraak
door de
toe])as-
sing van de nie(
lianiscliemakeiij
van de gel)rniks-
voorwerpen,
de
vormens p raak T. T.IF.ERDF.
Sloelen in in:ilionii-hout.
:
'Uilj;
rcl
van
door D. vnn Dorp).
bet
band-
weik zoo znllen gaan veidringen dal wanneer er van een stijl sjnake kan zijn, sleebts enkel de voini door liet maebinaiisme geboren, die slijl zal l)elieerscben, geloof ik niet
ooit
(hit
kans voor
is.
Het zon van een scbromelijke eenzijdigbeid
macbinevorm zou
getnigen, ais de knnstnijveraar sleebts enkel den
erkennen en zicb zon willen inbeelden daardoor den stijlvoini
werk ontstaan
als
een verouderde conventie bescbouwen.
Laten we ons een oogenblik denken
in
een niaalscbapi)ii der loekonist,
zooals die door nlopisten ons nieermalen gesebelst
om
zoo
le
willen
nit bet liand-
en waar de nineliine
is,
zeggen bet leven bebeerscbt, en bet vervolmaakt en vergemakke-
lijkt. iJijna alle
arbeid zal dan door mecbaniscbe kracbt gedaan worden.
nienseb, beelt de macbine
te
i)edenken en
boewel ook dat grootendeels automaliscb
le
eonslineeien en
zal plaals
te
De
bedienen,
bebben. Zeer zeker
zal
dan, als gevolg. de economisebe verboiiding een ganseb andere zijn dan die wij nu
kennen. Die verandering
is
nu
zells
belrekkelijkc korte spanne tijds it'eds in
maebinaiisme veel veianderd
V
Wat
al
waar
te
nemen.
Is
vroegei' voor
de massa onbeieikbaar
was, wordt iedere dag ben nader gebracbt, iedere dag brengt nienwe lijklieden,
waardoor de samenleving
gedniig vervormd
vastgeieg
eeiiigen
goeden
wil,
niet in
de levensverbondingen door bet
bee! best vooisUllcn dal, dien
We
en
moge-
geiegeUl
en
knniun ons dns met
weg van
dtii vooi iiilgang
AM HA a UTSoiis
itieaal als
znl
door du
dan
/.al
dan
iiloi)islL'n vooriic'sleld,
tocli
vvn aardit*
eiiid in die
zijr.
verwerkcli jk Maar
XUVEHHIilDSKlSST
IT uiiulL'lijU vvu lijd kaii aaiihitUcii, die, liocwcl naliiurlijk miiulcr
v()|i>eii(lc',
richling
i:\
I.
nitl,
jiiist,doordie VLT-
anderdc veilioudingen,
dooi'
i\v
van
toepassin<>
hel machinalisnu'
voor
al hot slrikl
noodzakelijke
de
in
samenleving,
de niensch nieer en meer
tijd res-
len oni zicii
te
wij-
(lenaandondicnsl
van
schoon-
de
heid, zal hij dan
met de han-
niel
den nnllrn voortbiengen wat geestesoog
zag
Kn
?
zijn
reeds zal
liet
hemgeenhislzijn. de
voor\veii)cn
van
dagelijkscli
gebriiik, doorzijn SMI IS \ IIJ.S
:
Hur
handenengeeslesaibeid
op
te
tot
kunst
voeren, en zoo schoon niogelijk en heanlwoordende aan z'n ideaal,
zelf te
maken. Wanl
De blijven
lioogsle
in
(//e
aibcid
hist,
is
vreugde. bij
den handenarbeid
waarbij de machine voor het geestelooze werk zal benul woidcn
wal natniiilijk
niet
zal
nitsluilen
vooiibrenginging belraeht en ook
een schoonheid van antlere orde
Wat
is
schoonheidsvornien zullen dus wel
tot
dat
ook
selioonlieid
bereikt zal woiden,
in
docli
;
de machinale dil
zal
tocli
zijn.
nog toe door machinalisme aan kunstnijverlieids-voorwerpon
verkregen wordt, vermag ons nog niet zoo
te
boeien, als die welke op de
23
AMBACHTS- EX NIJiERHEIDSKUNST on do
wijzL'
niaakt
iJic-
Ik
zijii.
weet wel dat het onhillijke
eeii
eisch zou
zijii,
li^'
dal
verwaclilcn
met den
nil reeds,
betrekkelijkeii koiien tijddat het
machinalisme
in
kunstnijver-
de
heid van toepassing
reeds
is,
eenige gelijkheid in
uitdrukkings-
mogelijkheid
le
veronderstellen.
De weg
die af'ge-
legd
voor
is
liandwerk
is
liet
toch
een zoo veel langere geweest, wijl
ler-
de ondervin-
dingcn
met
de
machine nog beIrekkeHjk
in
de
kinderschoenen rondgaan.Tocli het
de
is
vraag ot
ooit die innige be-
koring
van
I,.
liet
ZWIEHS;
Kiistin niahonic-houl
.
t
Hiniieiiliui
hings macliinalen
weg verkregen voorwerp
als
van
iiet
door handenarbeid verkregen
zal nitgaan.
koperwerk van Jan Eisenh)effel, dal op deze tentoonsteUing bijna alieniaal door de machine gemaakt werd, ons zoo veel minder lioeide en aangenaani aandeed, als van zijn werken nit den lijd loen liij
Het was opvallend. dat
het
op Amstelhoek met handenarbeid, op vaak gebrekkige wijze de voc)r\veii)en maakte of liet maken. Ik heb voor mij op mijn schrijltat'el een himi) van hem slaan, die geheel constrnetiei' zniver in elkaar is gemaakt, en waar de macliinale bewerking
sieeiits
werd toegepasl aan den oliehouder en
25
AMBACHTS- EN NUVEHHEIDSKUSST den voet
;
niaar hoeveel aangeiianicr, ja fiaaier
is
deze
welke wij op de tentoonsleiling zagen, met gegoten voet
menteerde landen versierd, en bijna geheel
diis
te
noemen, dan die gegolen geonia-
eii
langs niecliaiiischen
weg
vermenigvuldigd.
Hoeveel meer bekoring gaat er
uit
van
de
een
uit
handgehamerden dan
walerketel, liie
gladde langs
m ee ha n ischen weg verkregene, waarbij ook de veisieringen langs
mechan
L.
ZWIERS
:
Stoi-1
i
s
ch e n
weg werden aangebracht. Een enkel met de hand
en lautcuil;
ingeschrooide(ge-
dreven) rijk
lijn,
bedoeld
doet niooier en levendiger aan dan een geperst ornament, dat is.
Werkelijk van de machine zal een heel ander gebruik moeten
gemaakt worden uitgaat
zal ze
de schoonheidsaandoening die van het handwerk
ook maar benaderen.
Het
is
misschien
ook door dat onjjevredigde der louter mechanische
bewerking dat men zooveel belang
ziet stellen in
het handweefwerk, dat op
deze tenloonstelling aanwezig was, en het moet erkend dat langs dien weg verkregen resultaten veel aantrekkelijker zijn dan de langs de meest vernuftige machinale weg beweikte slotTen, hoe rijk ook van nuanceering en ornament en kunstigheid d. i. vernultigheid van techniek. En dat zit niet
onvolmaakte van den handenarbeid, hoewel het kinderlijk stamelen behoorlijker kan zijn dan een oratorisehe volmaakte rede, maar dat is veel eer te zoeken in de menschelijkheid die van
allcen in de aantrekkelijkheid van het
het (on)volmaakle
handwerk bezielend
Troiiwens in sonnnige vakken
is
tot
ons spreekt.
de techniek van
liet
handwerk zoo
geperreclioneerd geworden, dat die aantrekkelijkheid diis niet alleen in het gebrekkige. bij
de vaak
I'raaie
meiiiielmakersvak
13ij
oiide
meubels
vorm en wal de is
geel't
tijd
zoo ontwikkeld, dat
dit
er aandeed.
men
scluiilt
gebrekkige een bekoorlijkheid
De techniek van
het
daarin het bijna onberispelijk
werk kan verkrijgen, en loch kiinnen langs dezen weg meubels gemaakt die op schoonheid aans])raak maken. Zou die zi-ll'de schoouheid te
worden
26
27
AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST bereiken zijn langs niacliinaleii Zullen de
worden,
vormen
ooit die
die door de
weg? Wie
aiilwooid daaio]) gcven?
zal lu-l
machine voorgesclirevcii,
voldoening iainnen geven
Hoe ook
'?
begreiisd
altiiaiis
iiiijii
verwaciilingeii
ges|)annen zijn voor de ()])i()ssingen die laiigs deii
TENTOONSTELUNG
weg van
liet
niaciiinalisme ver-
worden,
knnnen
l
ik
op
liet
nog toe
lot
vonden deze weinig voidoenig
hetgeen
in
meiibeigel)ied er van zag.
ken wij aan de
Weener
z. g.
Den-
nieubelen,
gioolendeels door de machine ontstaan,
dan worden we met de vondst integendeel.
l)iiid,
ik
STEDELUK MUSEU M TE
AMSTERDAM TOT 26 FEBR VAH as
de gelegenheid
ill
i)els le
JAN.
niet ver-
Voor eenige jaren was z. g.
machine-meu-
naar de ontwerpen van een
zien,
l)ekend duitscli knnstnijveiaar, en hoe-
CEOPEND VAN 11-3 UUR ZONDAOS VAN IZ'A-Z UUR
wel ik moet erkennen dat ze
DINSDAOS GESLOTEN ®,ENTREE as CENTS.JfO NEDERLANDSCME VEREENIGINC VOOR f AMBACHTS-EN NUVERHElDSKUNgr [3
l)eter
waren
dan de zooevengenoemde Weener nienbelen, veel fraaier
waren
ze loch niet,
nog minder konden ze eenige aanspraak LIlil'MAN
SNOEK
lU-clui
:
Ik geioof
bereiken,
iels
zeide,
op schoonheid maken.
dan ook
wil
dat,
er zooals
weg van
langs den
den aanvang van
reeds in
ik
allereerst een sludie
men
bet
machinaHsme
dit
vervolg-opstel
van de machine en de niogelijkheden door bet
macbinalisme, en wel een zeer ernslige sludie aan voorat' moel gaan. dit niet is geschied, zal
slechls
spaarzaam
te
benutten, en allereerst zijn aandacht
vorm, die nioel ontstaan,
ontwerpen
in
zich daarin
weg tot
zal
liij
door
verband met de
om
verdiepen
le
komen
te
wijden aan den
bewerken malerialen. Niet genoeg kan
gemeenschap mel
in
die van onzen tijd
hij
komen. Langs dezen
klare nitdrukking le
lot
te
en zijn zuiver indenken en
geest
zijn
dan mede kunnen werken
een vormenspraak
Zoohmg
de kunstnijveraar wijzer doen, de hnlp der machine
is
gelijk willenden,
en die l)evrediging zal
geven voor de rede en een verkwikking voor onzen sthoonheidsdorsl.
Vm nn kom zeide lerug, dat
ik
nog eens op hetgeen dil
bij
inwerken en
reeds lang plat getrapte
tot
paden van
onderscheiden.
Want
!ioe
verslelen begrij). Zeer zeker
Mannen
28
als
Semper
in
is
scliijn
knappe geesten
Golhiek iiebben zien verwerken, loch
dvn aanvang van
was
vormengangen
opstel niel
de
nogniaals
van bet wezen zniver dienen wij
ook de Renaissance en
iut een
ook bet werken op
Uuilschland een
dil
vormenspraak komen,
nitgeleefde
belrcden moeten worden, dal wij den te
ik in
klare
dit
ronddragen van een
gebied noodig geweesl.
neo-grieksche, Violel
le
Dnc
in
AMBACHTS- EX MJVERHEIDSKUNST Fiiinkiijk eon
neo-f^olliisclic, eii kilontcn als Percier, die
ricliling in Fraiikiijk
liehhen
geleet'cl
en <»e\veikl
SMI'IS^ FEI.S
land ais voii*eling van wist te hrengen.
Violet le
een neo-renaissance
Dr. Cuypcrs die in ons
eii
:
BullVl
Due, eveneens de neo-gothiek
Toch moet door de jongeren de
strijd die
tot
bloei
aangevangen
is
met overtuiging en bezield van een en ernstig willen, voorlgezet woiden. Daarhij hehoeven zij zich niet op
tegen de opvattingen van die grooten, heilig te
blazen en zich
te
verbeelden nieer
le
zijn
dan die grooten, die op liun
gebied zooveel deden en zoo knap doorwroclit waren van
hnnne
stijl-kennis,
olschoon ze den schijn vaak voor het wezen bielden. Neen ze kunnen veel van hen leeren, en allhans aan hen zien, wat niet betracht, wat vernieden dienl te
De
worden. leiize die
de aderen doen
de nioderne beweging slevig kan niaken, en frisch bloed
in
stroomen, waardoor de kunsl zich op een eigen wijze,
opnieuw kan uitspreken, moet
de
zijn
door het ware wezen der dingen
te
strijd
tegen de schijnkiinst. Slechts
erkennen,
zal
kunnen onlstaan, zonder wie geen kunst denkbaar
een niemve conventie
is.
29
AMBACHTS- E\ NUVERHEIDSKIXST Door
ware wezen der
veidiej)!!!'^ in liet
in hel kiirakter der niaterialen,
naar dal ware wezen, door den een nienwe convenlie
zal bij
lift
we/cn des
tijds eti
tegen den sehijn en verslelen convenlies,
sirijd
die jjeslreving
nit
diii^cn, in
een gelijk strevcii van de kiinsteiiaars,
gel)oren worden,
waardooi' onze
kunst een nienwe verscliijninj* zal gaan l)eleekenen, en een ei<^en voi inen-
spraak dragen.
Daardoor zullen hopenlijk de uilingen van onzen
tijd niel sieclils l)elu)oren
lot
het voorbijgaande, docli zal onze tijd iets achter laten, wat in de kunst
tot
hel blijvende gerekend zal
scbap
De bekende duitsche
dem
worden, m.
a.
w. wal door onze nakonieling-
een stijlperiode zal worden aangednid.
als
Schlaciiifcldern
knnstgescliiedschrijver Carl Seheliler zegt
halb einer gefesteten Epoebe, unsterblicbes
geleislet
biitlen,
:
«
Auf
kiimpfen geniale Begabungen, die inner-
der Kunsl
wie
die Renaissance,
dem Maasse
die,
oder gar die Gotbik
der Energie-entwickelung
nach, hinter keinem Meister der Vergangenheil zuriicksteben, und deren Wirken docb nnr Episode l)leiben kann ». Hoewel de kunstenaar alleen, de enkeling, en zelfs nog wel de groote alleen het met bunne werken niet verder kunnen brengen dan tot episode, zal pas een groote groep knnstenaars
door een
nit
een
tijd,
van gelijk willen en kunnen,
opwerken, en bet vestigen van nienwe conventies, de kunst
gelijk
een stijlperiode kunnen opwerken, en
dit door bun macbtig vereenigd eeuwen levende kracht kunnen bevrucbten. De groote strijd aangevangen, die strijd moet voortgestreden worden, de bewuste kunstenaars zijn dit aan hunnen tijd verpliciil. Een iiiicbt die niet tot
willen van een voor
verzaakt
De
mag worden. weg met den
leuze blijve,
sehijn
I
Alleen het ware wezen
zij
gediend
en daardoor de levende schoonbeid betracht en een nieuwe conventie vorinens|)raak gebracbt d.
i.
JaC.
ni„tn„',ulaal. ArrllP.lll.
l-;i-!MA'l'A.
Ic verljc'teic'ii
Ill
lu'l
fcisU-
in
de
tot stijl.
^(•(ifc'llc
\;in
(lit
cipslcl
VAN DEN BoSCH.
(.Iiiiii-;ilU'\ friii}^)
is
lict
volgeiide
:
Ulz. "201. Ilel af^clu'C'ldc (ioiidkdir,
is
onlwiniuii ddoi
,1.
15.
IIi;iki:i,()M oii
uiljicvoerd
iloor Jan Mciisiii<;.
de
30
De
|)l;inlje), is van J. U. IIiiUKiii.OM en niel van M.J. Hacli. de opfjavc der nanien van de exposanten in dc lextiel-zaal wercl verzuimd van de dames van Reeseina en Nierstras/ te veniieldeii.
1)1/,.
210.
1)1/.
218. Hij
naiiieii
liuekbcind, (boveiisle
KUNSTBERICHTEN (VAN ONZE EIGEN CO RRESPO N D E NTEN) cc UIT
ANTWERPEN
en
GariKialoisschcrs,
A I'oiidsleiDminc/,
Visschers
hiinne nelten ledigeiid, Visschers te paard,
\li-:riusi)esaedelp:er is eeii
kiinsteiiaar die hier
bijiia
oiiljekeiui
vail
W^iM
lenlooiislellingcn
scliiliierij.
Zijne leiiloon-
hem
Kiuislverhund alhier, koii
eindelijk toonen in
lijk
men
ronimel van
(iaar in (ien
verloren j^eplaatst stelliiig in liet
was, en
lieiinnerde
zich slechts een hier en
tlriejaarlijksclie
•iroole
stil
hem
voile
zijii
waarde
:
een
en zedig temperament, met een diclitergevoel, dat er
in gelukt
mate de synthesis van ileren, uit te drukken
is
zijn land,
landschappen met
in
maar
diepte en wijdschheid,
zekere
in
Zuid-Vlaan-
zoiuler groot
gevoel voor kleur, donker meestal, en beneveld.
Men
grauw
zeer
maar
meenen toch dat de grootheid der
bizondere
en vooral dien oorspronkelijk opge-
vatten, zeer suggeslieven
5»^ 5«^ ««^ ««^ ^"^ ««^
ALBERT CRAHAY
lioomyaavd
^. ^"^
vereenigde
Alii een veerligtal zijner
^ ^5«^ in
de zaal
werken, naar ik
ineen, de eerste individueele tentoonstelling van dezen jongen schilder, die zijn eerste
sporen verdiende in de salons van Kiinst van Heden, waar zijn debuut terecht een schittcrend succes behaalde.
Meer dan een
van zijn hier bijeeiigebrachle werken was
ons reeds bekeiid
uit
looiisteHingen, en
met genoegen
hier weer, kloek
e. a.
meer
als
een degelijk en teveiis lijnziniiig kunstenaar met een uitzonderlijk kleurgevoel, en met een geoefende techniek. Zijn Lezeres b.
bevat
v.
dien opzichte heel wat bizondere
te
kwaliteiten, en
munt
het
daarbij uit door
een zeldzaine distinctie. Als portretschilder blijkt ill
met deze gaven een groole belofte
liij
zich te shiiten, zooals
lui
reeds blijkt uit
van 'S\e].i.,Mieke^Jack, e. a. Crahay hoede zich echter voor den krachtigen iiivloed dien Augusta OlelTe op zijn kunst schijilt te hebben uitgeoefend, en waarvaii hij zicli zal hebben vrij te maken, en tevens voor al te gemakkeiijk bekomen portretteii als dit
uitslagen.
kuiistenaarsziel,
Vlaamsche schilderkunst niet laiigs die wegen te zoeken is. Wij zuUeii van hem kuiiiien onthouden een fraai Sneeiiwland scluip,
te
voelt wel hier het leven
van een wij
Crahay toonde zich hier eens
laatstgenoemde len-
gebouwde
zageii wij
schilderijen als
KONINKLIJK KUNSTVERBOND
^ TEN-
TOONSTELLING VAN TEEIvENINGEN ^ Van
ror 25 April 1911 /C-^ Zijn nitmunwinterwerking heefl liel Knnslverbond gesloten met een tentooiislelling van teekeningen en pastels, die alleszins een waardig einde was voor de reeks salons, welke wij 15
teiide
tijdens het afgeloopen
kregen.
Door het
seizoen te geiiieten
I'eit
dat
dit
salon
een
ledententoonstelling moest wezen, kon een eenigszins heteroclitisch karakter niet ge-
vermeden worden. Maar een tentoonwaarde middel ma tigheid denederige miiulerheid uitmaakt, inogen wij immers beschouwen als zijiide gelukt? Dit was dan ook hier het geval. Uitstekend werk was er van Charles Mertens, wel niet alles nieuw, maar met heel
stelling
welke
vreugde
kon
men
hier
terugzien
—
KUNSTBERICHTEN
ANTWERPEN
UIT
enkele van die weerfjaloos luiappe, prachtig levende leekeniiigeii van dezen meester, die
m. i. al te weinig gerekend wordt onze alleigioolste.
tussclieii
Zij
sluit
periode voor goed
een
nieuvve begint
Ik tel volgens
Van
rijen!
af.
Een
!...
den katalogus 312
scliilde-
zeer aanzienlijk getal zijn
dit
er,
gen. Zijn leekeningen van Hindoesclie nia-
breed gerekend, en mel heel veel inschikkelijkheid, + 20 van mindere of meerdere
Irozen, zijn Joodscbe Vroiiw, inaar vooral
veriiiensle te
dLe vreemd-fantastische niarionnellen, die
Vooreerst
Victor
Hageman
sierlijk-verfijnde
braclit
venassende
din-
poppen van hel wajantj-
schap,
noemen een
Voor
!
zeer merkwaardig land-
het
Onweder,
van Francjois
Lieauck, een korenveld
met ecu paar boo-
het allerljesle van dezen zeer pioduktieven,
nien, van een prachlig
dramalisch
eerlijk-slrcvenden en superieur-origineelen
flink gescbilderd tevens, en
kunstenaar. talrijke inzcndiiig,
senden eenvoud van dock, een van de allerbeste inzendingen,
kleine en groote pastels, portretsludies, ker-
hing, bijna onzichlbaar, in een zeer duiste-
golek en het ivajdiig-poerwah, behooreii lot
Van Walter Vacs cen
ken, torens, daken, kleine dokumentcii en notities,
getuigend echler van een verba-
zende werkkracht en een ongewoon kunnen. Jacob Smits loonde er o. a. een uilstekend Mansportret, dat ons zijn niooiste dingen in genre herinnerde, en Richard Baseleer
dit
een reeks vizies en impressies, waaronder
meerdere van
besliste
waarde.
de inrichters van de
Ik nieen
lentoon-
stellingen lijdens het afgeloopen seizoen in
het Ktiiisluerbond gehouden,
van harle
mogen gelukwenschen met bun dienslelijke pogingeii. Ook langs
een straat
regen,
de inzendingen van Maurice Blieck, Albert
dien l;ant
LamArm. Rassenfosse, Jan Slobbaerts, Tony Van Os, lie
Saedeleer, Leon Frederic, Camille
bert,
Henry
Alfred
Luj'ten, Jacques Madyol,
Verhaeren,
Edmond
Ernest Welvaert, het ccbtpaar
««^ ^^' ^S' 5«^>
bij
waarin de slenmiing van een grijzen dag, de atmosfeer van een natte straat uitmunlend gelrofTen werden. De Wediiwe van P. J. Dierckx is een kleurig en knap gescbilderd stuk, dat zoo goed als om het even welk ander, zijn plaats in de eerezaal ten voile verdiende. Als ik verdcr in bonte wanorde cenvondig melding zal bebben gemaakt van Augustus, R. Hosiers, Jan Claessens, Valerius
een volledige zege. ««'S ««^
Van den Hollandschen schilder
Arnlzenius,
te
en men magerop vertrouwen datde strijd, op zulke wijze gevoerd, weldra leiden zal
««^ ««^
ren hoek. Floris
zeer ver-
nierken wij een openbaring van nieuwleven,
lot
effekt,
van een verrassamenstelling. Het
^"^ ^"^ 5»^
meen
Paulus, dan
ik
Verslraeten,
Wylsman
ongeveer niemand
en te
KOMNKLIJKE MAATSCHAPPIJ TOT AANMOEDKIINC. VAN SCHOONE KUNSTEN ^
hebben gcdaan. Van de circa 70 beeldhouwwerken kan ik er 7 noemen van den Gentenaar Domien
DRIEJAAl'iLUKSCIlETKNTOONSTELLING
Ingels een Henysleiikop, kloek werk, eerlijk
5: APHiL-Miii 1911
/C^
Met den paradoxalen
Franscbman Jean Dolent,
zoii
men voor
lentoonslellingen als deze kunnen uitroe-
pen
«
:
dire
:
«
A des epoques regulieres, j'eiitends On a recompense lels peinlres. » Je
n'cntcnds jamais dire que Ton en
Deze lenlooiistelling was sk'cht
ail !
puni. »
C.ynisch
slcchl!
En
tocli
gcloof
dal deze driejaarlijkscbe
korl
te
;
gewetensvol dooiwrocbt, sicrlijk en harmoniscb; van Georges Minne zijn reeds in Kiinsl ixiii Heden geziene Mannenbiiste; vcrder wei U van P. Braecke, Frans Claessens, Oscar Jespers, lulward Metis, en een en
Mijnwerker van Gonslantin Meunicr. Het is mijn scbuld niet, zoo ik in den dicbt opeen gepaklen hoop, een ul' ander
het iiilerlijke tceken van den dood, welke
werk over hoofd zag. Van de « tcrngi)likkende tcntoonslellingen » was vooral die van wijlen Piet Ver-
de
haert belangrijk. Het Portrel
een
I'cit
ik
van belcekenis
kunst
»,
is
geweest!
Zij is nl.
teerende op die van v6or 50 is ingegaan. Zij is cen datum
jaar, nu bcslist in
de gescbicdenis van onze kunslbeweging.
l
(lit
niijiier Moeder, superbc brok degelijke scbilderkunsl,
dal zijn plaats veidient in cen on/.cr natio-
~
KUNSTBERICHIEN nale mii/en, (loeniii^ Icrs
zaf^cii
wij
wccr. Manr
viiii
(leze
j'even, dat
zij
men
zal
liel (ion inricli-
nooit
ver-
liopcii dal liet
door
Driejani-lijksclie
— laal
ons
—
de nafjcdachlenis hun onwelcndhcid was van dezen zoo vcr
:
onze groole scliiiders jaaiiijksclic
zicii
ontlionden iiadden
Hetgeen waarvan wij
l^ewaren,
Axentowicz,
de
goscbildorde naaklen,
gezonde,
is
liol
zooals
Hnbons en Jordaens en alle groote meeslers bebben gescbilderd en liefgebad. Misscbien op zijn boogsl verdienlGouweloos bet liable voiwijl, zooals bet aan bet mceren-
onzcr bedendaagscbc gomaakl worden namelijk deel
scbilders zijn
:
_
composilie;
maar
kan gebrek aan
die uitslekende studies zijn
uilerst zelden gebeol vollooide scliil-
maar men blijfl tocli allijd bewonderen en men voell zicb
wapend legenover
van
vleesch,
bet
de
maar De Winter
Ijloenislukken
wonderen van
zijn
jonge
saiipigo,
kuinien
Wei
lUT BRVSSEL
bevalligbeid en jcngd. Hot
f'risscbo
i\i-
een barer
iiieer ilan
bedenkelijke prodnkten,
is
kunsl.
Poolsclie
bleven wij vreenid voor
van
wellichl
—
do meesler op de Oriejaarlijkscbe ingezonden bad?) Gonweloos' bewonderenswaardig
dcrijen,
!
dan
besle lierinnering zulleii
lentoonsleiling van
lieze Drlc-
bij
ASTWERPEN
I'lT
innij^e vol-
tuel
liicr
zijn
ont-
die sappige slreeling der
tacluur. Hcbalve die naaklen,
na die van Stobbaerls en Laermans de scboonsle wellicbl, slelde Gonweloos niede in don Kunsl-
goede
beel
kring,
van jonge van een [loliliok van den scbepen van linancien portretlen
Filipkiewicz, en een snggesliel' porlrel van
vrouwen en meisjes en
Eugeen Zak, in den Irani van Holbein, mochlen worden aangeslipt als veidienstelijk werk, benevens een paar karaklervolle becldwerken van Bronislas Pelczarski.
personnage Grimard ten toon, een beel welgelijkond, bcel doorwroet en heel besludeerd porlrel.
Ahv Delen.
:
&* SK^ ^9i ^* ^9i ^9> ^fs IN
*^ '•^' ««^ ^^ ^"^ ^"-^ ^'^^^ <«^ ?«^ >»^
DDDD UIT BRUSSEL nnna n i:ntoonstelling
JAN
van
GOUWELOOS A-^
Deze meesler
is
wel een
der nieesl oorspronkelijke
Matineu en
Ulietdi
van diezelfde kracb-
lige
generalie,
ook
Gilsonl,
waaruit
Lacrnians,
voorlgesproten
zijii,
en
cr bem in dezen tijd van lot doorgevoerde landscliapscliildering en luniinisnie, vooral dank voor te welen-, dal bij in liet leekenen van iiiooie voriuen van iiienscben en in bet scbilderen van edcl naakl bebagen scbept zoodoende evenzeer ingaande legen scbijnbeiligheid, die officicel wil lieeten, als tegen de kwezelaclitigbeid van zoogenoenide « maatscbappijen lot aaninoediging van Seboone Kunslen », (beel't die van Anlwerpen o. a. Laermans luet onlangs als een pornograal
we bebben l
uilerste
;
bebandeld, door een naakt
le
weigereii dal
zelfs
^^
HE LIBRE ESTHETIQUE,
%•^ ^9i
buiten
en
bebalve een eollectie beel belangrijke en beel eerlijke, zij 'I ook niel beel oorspionkelijke werken, alkomstig van wijlen den beeldliouwer Van der Stappen en een beel nil een oogpunt deigescbie-
eigenaardige en
denis van bet impressionisme, beel leerrijke
verzameling van werken van Henry Cross we - en dil was wel de boofdaantrek-
zagen
van ditalsgebeel bescbouwdtame-
kelijklieid lijk
ilauwe lenloonslelliiikje
van
porlrelleu
boewei
die,
Tboo van
—
beel goede
Rijsselbergbe,
nog hot nieest van al onze aan liel pointillisme ofl'ert, bet best van alien doel en met bij
scliiiders le veel (lit
tocli
lijiien, een uilerst bandige inise en een llinke composilie en een uilerst
bevallige piige,
verzorgde tcekening vereenigen.
in
Tegelijk
l
algenieen weel
nierkle
ik
le
eenige
doeken van Jan Van den Eecklioudt op, die op een nieuwc wijs — een evolulie in de kunsl van dezen kunslenaar, scbenen le wijzen
—
lit'clc
gewilde, maar loch beel
wc'lgeslaagde dingon. vooial beel aristocratiscli
in
de
kieui'.
Verdoi-
portrolten
on
33
-
KUNSTBERICHIEK verriiUkelijk verliclile
Lcmmeii, een paar
Slillei'eiis
al le cluislere
van
slukkeii
enkele
Olclle,
BHVSSEL
I'lT
van Ccoif^c dingeii van
den
jongen
en Hau-
kiekjes wel eenigszins met Melsen straele overeen.
Ilij
ook maakt
lielst
zijn
studie van typen uit het volk, de Hrusselsche
op ongeveer
dezellile wijze
we willen niel zeggen cen eclite vooiuilgang aanduiden, onidal dil den nog heel jongen meesler te veel als leeiling behandelen zou zijn, doch een uileisl sym-
Marollicns
palhieke verbetering op zijn een beelje gepeiiterde vioegerc nianier blijkeii. Vcrdcr een paar mooie dingen van Delaunois, die
ons de Maroliens van (larnir als een sinipele parodie gegeven. terwijl de drie schilders waarvan hier boven s|)rake was, er aan-
aangaande dezen innig-godsdiennieuws geleerd liebben en eindelijk goed beeidliouwwerk van Paul
spraak op maken van inderdaad verlolkers
Stevens die,
oils ecliter
sligen schilder niels
Dubois.
^•^ 5«^ 5^ '•'S ^"^ ^"^ ^^tJ ««"^ ^"^ '*'&
MAAHTF.N samen
in
>«^;
HAUSTR.\KTK,die
M1-:LS1:N 1:N
den Kunslki ing ten loon hebben
waarop in
wat
o. a.,
(jarnir (Curtio) ze hcelt omsclircvcn
de Baedeker
hij
Bnixelloise heeft
de
genoemd.
la
hem kunnen opmerken,
dat hel
Er waren
zell's
uitstekende gedeellcn
typen, de een van de boeren van Stabiocck in den Antwerpsclien polder, en de ander van
'^9i
mm
hadden hem
weest. Deze nogjonge meesler,
rijke
blik diegene
!
twceschilders heid,
al
dikwijls genoegdegenieeii-
de fratsen trekkende platheid van verwelen, oni onzen afkeer
liun tooneelen
er van, hier nog eens een ander maal uit te
sprcken. Maar bij
we voegen
er levens
dat het deze zoogezegde
<<
nog
eeiis
nalurislen »
in zijn
t^ 3i,ti eg,* ^9) ^fi ^9i eft* ^*i S*
RICHARD BASIiLEER
vverpen en die onzc kunsl van heden iiiaar al We hebben deze te meegaande weerkaatst
geens-
SI Guidon.
venters, leurders en nienschen van onzeker bestaan te Brussel. Deze categorie niodellen
en karikatuur, die een vlek op ons tijdvak
hem
zins aan een zekere handigheid ontbreekl.
H(d Marollien en Oplocltl
kunslenaars niet hel slachlofTer waren gevallen van die neiging tot spolten, van salyre
werden
van onze volksUlas te zijn. I)ezelf
gesteld,zijn beide veitolkers onzer volksche
stof voor een heele reeks belangstukken kunnen leveren, indien beide
I'htisioloijie
Alleeii
is
•'*
eveneens met een
belangrijke exposilie in den Kunstkring geis op 't oogenonder de schilders van deon-
opgesmukte wei-kelijkheid, die 't best parlij weten tetrekkeu van't toovcrachtigschouwspel dat de haven van zijn geboortestad hem biedt. En aangezien hij over groot talent beschikt en een knapheid die alle onderwerpeu, hoe verscheiden ook, aan durll vatten, zijn
we geneigd om ons
opzichte zeer veeleischend uileu den wenscli dat
hij
te
zijnen
toonen en
te
ons na de suggesvan de meest
vluchlige indrukken
tieve,
looverachtige gedeellen
van
de
Schelde,
noch aaii knapheld onlbreekl. Toch zouden op den duur het los-
ook eens wat meer synthetische, innigerc, meer harlstochtelijke en rijpere werken
lippigc en crapuleuse luinnei' sche])pingeii
toone. In
en hun wijze oin de dingen
ons groote schepen laten zien en hoekjes van
noch aan
talent,
zien, zicli
te
wel eens kunnen meedeclen aan hun lacluur, aangezien 't
fyzieke
't
l
op Melsen
vast
Van de twee is niinste door deze belangslel-
een drankzuchligc en verbeeslilijke
niensclilicid bcsnict
^'&
onl'eilbaar
arvcrl't.
wellicht nog liiig in
nioreel,
!
<«^' ««'^- ««'^' '^'& ^'^
TIIYSKIJAKHT, een
^'^^'& ««^ ^^ 5«^ jeugdig
artist,
die
onlauf^s in den Kunstkring ten toon gestcld lieell,
34
konit in zijn kijk op de dingen en zijn
de zee
ol'
(lit
opzicht heeft Maurits RliecU
van de dokken, die veel vaster,
beslister en van veel
meer beteekenis
zijn...
Die wereld van de Antwerpsche dokken
Hoe komt
t
!
—
toch dat geen enkele Antwerp-
sche schilder, zelfs niel Raseleer, er ons ook maar een enkele bladzij van heeft gegeven die die van Ri-angwyn evenaarl liniten
van de heden 't bestc deel van zijn gebleken, had Haseleer ook dil-
Schelde, die
werk
zijn
'
en behalve zijn zichlen lot
niaal de dingen
lenloongesleld die
hij
nil
Kl'S'STHERICHTEX Kiiyptc
van
I'll
landschc
/ci-
onzer
hori/.oiitcn
dan
du
Middol-
(U-
vn
inindiT l)e\\()i>i'n
vot'l
strcken. KnUeli'
cif^eii
ziii-
niil
lu'iii
lu't't'l
geilicml.
f<e!ukkig
iiiiii
iiieefichrai'lil,
atiiiosrcer
(Iclijke
Yort)lijr
zijii
li;ul
—
dici-
—
IIT RRl'SSEL vasler van dif^iieid
liet
DEN HA AG
er nieer ronline en vaar-
lijn, is
in
[IT
dcr
liiinteercn
leekenstift,
waardooi- haar werk er eonipleeler en gaver iiilziel
gere.
dan dal van den oidjcdrevener jonVan Leusden is piloresker in zijne
i;eiiis|)ircerd.
gevallen, werkl ineer niel lieht en scliaduw,
ondcr de nieesl oorspronkclijkc |)r(>ducties van dezeii eigenen, kraclilij^cn en
de panorama's die een kijk van een toren
Icnif^cn niaiinisl.
langs een sicunbeer opieveren over de daken
nkwarellen,
lit'iii
dooi't Zuidcii
lollcn
*^ »^' ^"3? ^"^ ^'^ >«^- ^"^ 5«'ys ^'& '•^^ ««'s ALRXANHKR MAHCKTTi:, /under in l bezit Ic zijn van liel scliitlerendf van liaselcer's |)alel
en diens krachligen |)enseelslag, steckl
evenzeer
nicllemin,
vtr
nieester.
de
Sclielde
't
diooiiierig-
oiize
of
Noordzee-
kanalen en vaailen.
diclilei lijke
eveneens
men voortdurend
zwerven langs
vinileii
slrand,
Antwerpsclie
heiiieger onzer
t
die
landscliapscliilders,
kan
de
als
lioven
nil
in
den
Knnslkring
had
Ilij
goed
een
aaneengeslolen geheel zijner werken lenloongesleld, vvaarvan buiten Inin estiielisclie
waardc,
iiilstraalde een soorl
van gcur, vvaardoor als
wordt meegedeeld
aaii
't
van essenlie,
ware een
't
ziel
stuk. een ziel die
we t
t rcclil liebben le eischen van onze, nil oogpunl van oog en hand, zoo vcelzijdig
begaafde Belgische school. Ik spreek bier vooral van zijn Wolken en zijn Kanaul Dixnutiden.
En erlag
veel nieer in zijn
bij
weik
dan die schitlerende virluositeil, waarniee nieerendeel onzer landschap- en figunrl
schilders zicb tevreden
stelt.
MEVR.
UIT DEN HAAG K.
VAN GOGH Iavkrkamp en van Leusden zijn de geeslverwanten van Mevr. R. Adrianilldvy. Van den eerslen zagen we bij dezen kunstliandel nicerniaals werk, dat in zijn kerk-inlerieurs,
in
de lineaire incer dan pictorale opvatting
veel
gcnicen
heel'l
Adriani-Hovy. Toch
met is
dal
van een gi'oole stad, langs de gevels
van
Mevr.
hel hare slrenger,
in
hunne
verscliillende verkorlingen en standen, die
waarop deze
het lerrein blijken le zijn,
kenares
zicli
lee-
hel eigendommelijksl beweegl.
Job. Cohen Gossehalk, een leerling van Veth en verniaagscha|)l aan Vincent van Gogh, toonl in zijne werken den invloed die hij van beiden onderging. In zijne portrellen van boeren ea boerinnen nil Laien loont hij dezelfde speurzin naar delails, naar bijzonderheden in een gelaal, welke Velh zulk een
naam deed verwerven.
grooten
In de klenr
echler, vooral in die zijner landschappen, is
de heftige Vincent aan het woord Echler de vvijze van werken, die even tarn
niel in
even gednldig bleef alleen in
als hij
van Velh leerde,
de kleur, die bijna priniair wordt
aangebracht. Hij
is
een geestelijk krnisings-
product van deze twee, die beredeneerl, ovcrluigd de hartslocht van den eene aan het geduldig opvoeren van den andere tracht
te
paren. Zijn geest
is
echler meer de
richting Veth toegedaan, alleen de wil en
de lust naar sterke kleuren Irekken
hem
dan ook beter op dreel' in de lilho's, in de kleurlooze dan in de landschapiien, die meer hartstocht dan berekening verlangen,
n d
ADRIANI-HOVY HN JOH. COHKX
C.OSSC.HALK BIJ
minder archilectonisch. Blijven nog over
naar Vincent. Hij
Geohges Kkkhol'd.
a D n
is
is
in
hunne impressionis-
tische opvatling.
^•S S»i^ ^•^S'S a* ^^ a»i S^*
S* S«5
LEON L'HERMITTE EN JAAP DOOYEWAARD BI.T SCHULLER >L^. Teekeningen van IHcrmilte zijn voor ons geen onbekenden, daar er gewoonlijk ieder jaar le zien zijn op de lentoonslelling der Teekenmaalschappij. Maar zooveel als hier zagen
we
toch nooit
krijlleekeningen,
bij
elkaar. Hel zijn of
of pastels, of
soms ook
beiden sanicn, deze landschappen en inlerieurs, met kleinc zetjes geleekend, bijna gestippcld, impressionistisch,
heel
fijn
en
35
KUNSTBERICHTEN — loch vast de
atmosphecr geveiid
oogst of waterlaiidscliap Hij fel
DEN HA A G
f 77'
naturalist als MoncI,
liij
is iiiet ziilk
meer ecu
ecu
liel
ecu
Wiileni
poctiscli
iiitiem aatigelegd realist als Corol,
met een
manicr van werken, welke dc luniinisten nader staat. In zijn stal-inlerieurs doet hij de Josselin de .lonj; in gedachten brengen, in de manier van met vegen een
aiiderc
modeleeien in al zijn werk is een kiiapheid van vorni,een kennis van hct vak, die al zijn werken, al zijn ze nog zoo tecr en nog zoo ijl tot een zekeren ruggensleun zijn. paard
te
;
Wat Jaap Dooj'ewaard van
(iooi vcel hetci-
verlegenwoordigd was.
Maris Jbzn., Zon,
in Krabbe met een zeer krachtige manskop, in Van der Tongc met een wat donker interieur, in Mej. v. d. Willigen met bloemen, en in Thysen met een interieur,
vvaarvan vooral de vloer uitblonk, de beste vertegenwoordigers bad. Nog vallen te vermeldcn een dreef van Lapidoth, dal zonder lif^uur er
wis niet slechlcr op zou zijn ge-
weest, een slot van Bobeldijk, een Italiaan-
sche van Oldcwell, terwiji
nogthans, behalve in voi-m en kleeding,
heffcn.
van het karakter van Spanje
iets
crotpieeren,
te
waardoor het een ander cachet krijgl dan ons land. De olieverf-studies geveii aardige kleuren,
besnaard in
uitingen
van
een
fijn
wiens talent het niet is zich openbaren, maar die het doorvoering zoekt. artist,
in iniprcssies
meer
de
zijn
te
^^ ^^ ^'?f '^i ^^ ^^ ^'S ^^ *'S ^'^ *'S ATELIER TEN KATE A*- De zoon van den bekenden vredeschilder
Ten Kate,
J.
heeft hier in een der deltige huizen aan de
Koninginnegracht een knnsthandel geopend, en als reclame voor zijne zaak eenige prijzen uitgeloofd voor de beste aquarel die zou
worden ingezonden
oj)
dp openingstentoon-
stelling.
Tal van teekeningen
de jury, bestaande
uit
kwamen
in,
waaruit
de heeren Blommers,
Hake, Hart van Hove, Jan van Essen en Jan ten Kale, nls eerste prijs een teekening J.
Zoclelief Troni]) koos, en als
van tweede een
walergczicbt van van Joly. Vooral
dit laalste
voor den HcerTen Kate een groot verblijden, daar hij hoople bij deze competitie is
ecns kennis
te
mogen makcn met werk
in het landschap van G. Suhl, hoewel wat leerachtig en chroniokleurig, eigenschappen van karakteruitbeelding in de liggende koe zijn aan te wijzen, die dit werk boven het geijkle ver-
^ft C^ ^ft ^^ ^^ ^^ S^ ^^ ^^ ^Pt ^2*
PANORAMA MESDAG /C». tal
Voor een
dertig-
jaren door het echtpaar Mesdag vervaar-
met beliulp van Breitner voor de en de Bock voor het landschap, geeft het Panorama Scheveningen weer zooals het zich vertoonde voor cr een haven bestond. Toen lagen de pinken nog schilderachtig op het strand getrokken, toen bestond er nog geen Kurhaus of Seinpost. Van de plaats, waar dit laatste zich nu
digd.
fignren
panorama genomen. Het heeft een groote verandering ondergaan, doordat het 's avonds electrisch verlicht kan worden, en de zalen die er bij behoorden, gevuld met werken van Mesdag en zijne vrouw uitgebreid zijn met een drietal, waardoor dit gebouw nu als het ware een sanctuarium is gcworden voor de bewonderaars van dit echt|)aar. Behalve deze werken zijn er nog enkelc van Mancini verhelt, heeft de zeeschilder het
en een keurcollectie van aquarellen van Jaap Maris, Bosbooni en Bauei' uilgcstald Ilet gcheel maakt 's avonds een bijzonder :
van eon tolaal onbekcndc. Het landschap hccl't kwaliteiten van atmosphcer, is vlot gewassen en geeft blijk van ccm bcgrip der
scliitterendc,
loonwaardcn, die op van Joly dc aandacht
staat, liaar licht
vesligen.
dal daardoor
Mcrkwaardig is dat zoo helrekkelijk weinig Haagsche scliildcrs in/oiidcn, lei wiil
de substantie, de niateiie waar het
36
en
Laren
zijn Spaansche meebracht zijn teekeningen en krabbels door een nauwgezet teekenaarin zijn schelsboek neergeschreven, met uitvoerige details zooals wij die van hem gewend zijn,zonder
reis
(irondhont
Pabst zonden opmerkclijke dingen, tcrwiji
voorname indruk, terwiji hcl panorama door lanipen, handig aangebrachi bovon een soort parasol, waaronder men reflekleeren op het dock,
meer aan
illusic wint. terwiji
v.iardigd word, nu niel nicer in
't
nit
oog
ver-
loo|)t.
KUXSIIiERICHTEX ()
Wdidt'ii ficinaaki, w.KiidDor er ill
/wakker mcHT vnihilic
l('m|)i'iin^ licl liclil
wiinll vcikrcf^en.
bflichliiii;
(hi
Challel,
het
is
dan
die
riT
DEN HAAd
landen waar ze kwaiiien, Znid
Algiers,
Afrika
Indie
ol
door oogen van Hollanders, die
allijd
zieii
alien
dezell'de nevelachtige
(lam|)kriiig
er
vondeii als hier, zoodal Indische niuren en
MAUHITS NIHKKRK
HI.I
SC.HULLKH
Hel groote vcischil lussclicn
ile
en Helgist'lu" school vrocger en llians
op
eersle liel
aanbicnf^t,
scliool iiu'iT
licl liclit
dat
liclit
blaiiwe lucht en even weerkaalsend water
is,
sleeds coiicenlrisch hel
iioj^
palmen met Hollandsche kleuren verscheiieii, dat een Kali op de Veclitslreek geleek, met aiidere snort boomen maar eenzelfde
Holhindsclu'
lerwiji
tic
aiKk'ro
over hel gelicele ilock
ook hel ^roole verschil en Rubens, en bij iiituitie wonll dil principe van hel hoogsle liclil in hel midden nog sleeds in Holland dooigevoerd. Hel kwani voor de zooveclsle maal cens weer uit bij hel aanschouwen van de binnenzichlen van Hendrik I.uylen, liel is in de landschappen van Haseleer, en hel is hiei' in de slillevens van Niekerk. vcrilcell.
Dil
lusschen
Renihraiull
Overal
is
aandacht
Do
tiaditicn iter
de jongeien nog steeds
invloed van Allebe, hecft zich een heele
tijd
staande gehouden, en nog zijn er volgelin-
maar toch
gen,
ze
worden minder en de
doet zich sleeds meer gevoelen. Het zich
iiiaar
lochlvol lenipeiaiiieiil
over het geheelc
zich
schildereii
lot
Ken gevaar voor oppervlakkigheid voor te weinig verdieping, voor
gebrek aan stofuitdrukking kleurfestoenen,
bij
deze laaiende
waar de eiierveerende
schil-
(leisimpuls de kalme intense doordriiiging,
verdiepen een
.1.
Hollandsche
in
maakt
plaats
voor
voor de lekkere voile kleur, voor het zwelgen
in
zinnelijke
oogenstreeling.
Nu
is
door gebrek aan ondeilegdheid de doeken te oppervlakkig worden, te weinig corps krijgen, le veel de schijn bedriegt. De groote meesters der Haagsche school hadden zulk een strengen (laarbij
het gevaar dat
droogen school doorloopen, lietgeen de tegenwoordige adeplen niet allijd bewijzen. Langeveld behoorl tot de volbloed volgelingen dezer zoo gmotsche school. Bij hem
veel
AQUARELLI^N VAN FRI^D. CHATTEL IN PULCHRI A*. Zoomiii
INDISC.IIE
voor een vreenideling doeiilijk
puriteinsch
laten gaan in smeige schildering.
zicli
geen aarzeling, zijn werk is uit intu'itie deze richling toegedaan. Hij schilderl zonder
de bezadigde bespiegeling voorbij joeg.
essentieel
Het
aauhangers.
ontstaan van de Amsterdanische school, de
op ecu iiislaaiibreiigend mid-
niet
dale op een Nchoorslecmiiaiilcl, welk een
als hel
RIJ KLEYKAMP yC*Haagsche school vinden bij
FRANS LANC.EYFLI)
invloed van den toon, van de welige kleur
lichtwisseling in Anjeli('ii'ii,\\ai\r een harts-
I)U
van zeilende
het licht voorhaiideii. zoodal de
doek verdeehl blijft. Dat dil vvel wal onrustigs leweeg biengt spreekl van zelF. Maar welk een heerlijke kleurenpracht, v^'at een schal van ongebroken kleuren in die pen-
blijl't,
in |)laals
is
den wordl gevesligd,
zelle.
met cluiidsche joiiken tjalken.
is
het
ons landschap
le
bezit
nadenken geheel een
vlot
oj)
het gevoel
af. Hij
composilie vermogen, een
diep looiigevoel, een rijk palel, vol sterke kleuren, die zijn werk nooit bruin ofzwart
doen
zijn.
Maar hem ontbreckt de strenge
beiiaderen, zoiider alleen de piloreske kanl
voorsludie, die de voorwerpen ontlee
weer
doordringt
te
geven, zoo schijnl het voor onze
schilders niet het karakler
zonder een lage
en
Zuiden
Bleckniaii en
kennierk weer
fliiike
landen er
opmerkelijk het
niogelijk in Zuid
dat
in
dosis te
alle
trokken,
nu weer
Oosl,
te
geven
atniospheer der
voelcii.
Het
schilders, Zilckeii, in
en
is
die
wel naar
tot de klcinsle details, die gckend, overboord kunuen gegooid worden. Er is qua vorm nog te veel lukraaks in zijne
doeken die als aspect door bun royale allure, door hun breed gebaar niet nalaten te imponeeren.
Frankt'orl,
zeer sterke mate
37
KUNSTBERICHrEN — UIT DEN HA AG
—
VIT
DORDRECHT
^%. ^% ^^ ^'^ ^'^ ^?J '•'5 '*^ ''*'i; ^"S? ^'^
HAAGSCHK KUNSTKHINd ± LKOHNTHNTOONSTELLlNd /:.»• Nicl zoo belan}>rijU als (le laatsle lenloonslelliiif^
f^oedo
van
l)ij(lraticii
door ^cmis
oiificvccr
eiikcle doekcii
UIT DORDRECHT
eenzelfde diclilerlijke visie als
vroeger over nieer vastheid weel le liescliikkcn, zoodal zijn werk zeer aan draagkracht
gewonnen. Kanierlingli Onnes bad
een bloenisluk gezonden, vol
jiiire
klcnrcn,
n
i
Icckcningen
n
Museum
Nijiand,
die
nog loe vooral
/.icb lot
in
Ibans
nillc,
ook scbildcrijen Het lijkt ons voor Dirk Nijiand, wiens lijn zoo
is
dan een overwogen scliildcrij, dat in zijn gedempte toon zoo ziiiver de atniosplieer aangeeft, zoo gevoelig van scliilderiiig is. Twee doeken van Daalhof toonden dal de
Dirk
liioni
nicer ecu slndic
visschen,
Dordrcclils
N
aaii
bijvoorbeeld hel oiidc slillevon van Floi
heefl
J
waard. Daar was
not'iiicn
licl
AiMlzcniiis, de
bij
n
cr op do/c cxposilic loch wcl
ledeii, waix'ii
maker
(J
vaak gcl'orceerd was, die
den
sepia
diepsten
niet slaagde uil
gloed
balen,
le
de
een
gelukkige wending.
opnicuw met de koperen kannen en dit scbilderij met de ducdalven bijvooibeeld, waar Nijiand Zonderen
wij
weer
ecnige
gewilde scliilderijcn
uit
— «slilleven))
bcviglieid van expressie geven wil,
zonder
cenigszins donker,waar de picturalc wcrking
dat ons de blinde storming van een levens-
boofdzakelijk werd verkregen door bet tegen
gevoel raakt
elkaar zellen van dc verf zoo
deze doeken, ontstaan
zonder veel kracbtig
aldns ccn
nicngiiig,
efl'ecl
nit
de
liibc,
briljant
was nilstekend op drecf
in bet
transparante van de lucbt en de retlextie in bet
sfeer
zien wij dus
water, een tegenstelling vorinend met
nxiter),
gang
Het eerste scbilderij toont de kocle ontvou-
wing met atniospbcer-eigenscbappen van Maartscb
bindscbap
Rioierwaler
is
wicgclend
bcwogen
gcborstcld, ccn els Kniis(/ait(i van C. A. H.
de goede licblvordeeling
;
gelijkwaardige licbte
en
Hen/ixKl |)ortrctten
oni
7'c
van
zijn
van Louis
Meter; bet wat \:\u de Moor bet
I)ca
Deiiiii
;
zoo
pale
Hron
van Ijnisman en
;
dc
aangenamc verzoigdc
we Uunncn
vol-
slaan met dcze ojjsomming, waaiiloor deze cxposilic gcnocgzaam gctypccid woidl. G. D. GUATAMA.
38
vlijniscberp
;
bet
scbilderij
ccn gelukkige visie van bet
watervlak,
snijdend. de
waarin
recbtc voorkant
van scbeepsrompen zinken. Het is telkeiis zoo waar Dirk Nijiand uitvoerig bescbouwend voor den dag komt, :
;
een leer rozenstnk van Otto van Tnsscbenbroek vol delicate tonen ccn knap bantKiiiderko/i
een
dan liebben wij een groote vooruit-
voUer van kleur dan gewoonlijk. Noemen we nog een ])ortrel vol broeiende kleur van Tberesc Scbwarize, meeslerlijk
relicT,
naar
in Nijiand's priestaties vast le stellen.
een
om
slecbts
een meer beschou-
of uit de peinzerij van
de meer gestyleerde Af(r«;i;ioc/j/ van Wiggers,
van der Slok,
uit
d roomer, (bet Landschop in Maaii of Rivier-
opleveiend.
Evert Pieters met een zeeralinos|)heriscbc Ouerzelponl,
wenden
—
bij met een eigen karakter ons van wat bem trof, voor tc dragen geeft bij zicb over aan impulsies, dan lijken deze ons surrogaat van een levensgevoel, onkracbtig en niet bij macbte ons le overtuigen dat dczc scbilder zoo en nicl andcrs zicb te
weet
;
nilcn bad. (Icr
Men
zic
slccbls dc
onwaarbeid
kicniigc ducdalven.
Alu.
uii
Haas.
BOEKEN
& TIJDSCHRIFTEN
HKlNAKirr DK VOS
± XAAH
LKNDK
VAN HKT MIDDKL-
UIT(iAVi:N
\
l-.HSCIIIL-
EKUWSCHK EPOS Ml-:R\VnO(:iIT DOOH STUN STRKUVELS ^ MET EEX IXLElDING VAN Phof. Dr. J. W. MUELER EX VERLUCIIT MET RAXDEX I:N TI:EKI:X1XGEN DOOR B. W. WIERINK ^ LIITC.AVE VAN L. J. VEEN TE AXLSTl'.RDAM (fiiMlruUl in
.'ioO
>o^
exemplnreiii
L^^KM^^^^^iEN
3B^Z¥^*^^^
Tr^^ JL
JIlA^^cfvuiV opgevat:
IcUst
is
gezet nil
boeUversieiing.
h"6
werd
deze
als
voorlilels,
in liout
le
een aantal vignellcn
onlwcrpen, welke in i)ij de ka
npvalling en uitvoei ing gelieel
welke
Een aanlal goed gevonden dierniolieven weiden in deze veisieringen o|) een zeer gelukkige wijzc veiwerkl, en aldus werd een lypogialiscb volkomen zuiveren samenliaiigend geliecl verkregen, wal nog aangevuid wordl door de harmonieeiende versiering van band en scluitbladen. Terwijl dc teksl gelicel zwart bleef, weiden alle okerachlig geel gedrukl;
in
dal geel
is
wat
werkt
sterk, en
(laardoor eenigsziiis vernioeiend; een
De
eigenlijke
jjeslaat
den
uit
mecr
ware bcter geweest.
iiculrale tint
illustratie
gekleurendruktc
tekst. Ilier is
in
tocli
een
bij
nit le
beelden
eenigsziiis geslyleerden trant,
de diermotieven in den tekst niet
—
en spaarde dan
leekening zelve een ruimte
in
de
voor een
uit
den ouden Reinaeiitekst,
plaat een indruk geeft in
bladzijde uit een
in iieo-
van
oud
den aard van een
liandsclirit't.
Als illustrator toont de
Heer Wieriiik
liier
gioote kwaliteiten. Zijne dieren zijn goed
getypeerd en geestig van expressie
;
in luin
kleur zljn ze ons
prettige, vroolijke
een
welkonie verlucliting van hel ceuwenoudc en eeuwig joiige nieesterstuk onzer niidtlen-
nederlandsche poezie, dat
in
deze uilgave
bizonder aantrekkelijk
een
in
nilsscbien
Hij lieeft dan,
een zuivere oplossing, dan
nict
al le zeer afstak
passen.
veisieringen
inoeielijk tot coni-
lumilige ontdiiiking van deze nioeilijkbeid
gesne-
aanvangletters, sluilslukken
en bladvullingen
al
gothische letters, zoodat elke buitcntekst-
korle hoofdslukjes, liad de
illuslialor gelegenlieid
zoo
citaat uil
met breede randeii; de de bekende Giasset-leller,
in vele
maar zonder deze kon
ook
in 4° geko/.eii.
den ondijslingen. Door de verdeeling van
werk
veel;
pleele uitbeelding brengen.
als forniaat weril
en versieid niel zeer aardige
liet
te
zljn snjetten
hij
tooneelen
^^" royaal
^^^2^^S^a\
er feitelljk
gevoiuien. Hij beliandeldc de
van
ve
'^''^'i'^''
:
hehiiii^wekkiMide
en piijzensw.uirdige proe-
iBcifv^^J" (jHi
zcer
op een inoeibjklieid gestnit wilde hij een pioeve van zuiveie boekveisieringskunst geveii, dan waren die litliogialische platen
pak werd
gestoken. B.
^•S ^#5
W
^^ ^ %9i
S.»5
ifttS
^9i cftfi ^9i
NIEUWENKAMP, ZWERFTOCHTEN OP BALI^ UITGEVERS MAATSCHAPAMSTERDAM MCMXyC-». PI.I « ELSEVIER O.
J.
..,
Deze uilgaven gewijzigde in 400 ex.
Bali en
is
een verkorte, docb leveiis
en aangevulde van de slechls
gedrukle
Lombok
in
«
Zwerver »-uitgave van
drie afdeelingen, onder-
scheidenlijk in 1906, 1909 en onlaiigs vei-
Hel vrij koslbare werk is nicde door hel geringe aantal cxeniplaren beperkt
sclienen. liel
pialeii
boek biiiten
de oiitwerper natuurlijk
lot
is hel een uitslekende Nieuwenkainp's reisheiinneringen en
enkelen. daaioin
(huid
39
BOEKEN E^ TIJDSCHRIFTEN studies omtienl
land
en
volk,
kuiisl eii
mcdc door
lellerkcnze,
hem
in 1900 cii
sieiing hel
wer-k
kunstnijveiiieid v;ni de door 1909 bezoclile slreken,
dan ook ver-
zij liel
korl en lot hot eiland Bali bepeikl, lej
een prijs
bedoell niel zijn wcrk
de eersteplaals kunsll)iocders
van het vela schoons dat zeesche bezitlingen
is
te
le
in
In
oveiiuij^en on/.e
genicten en
overuil te
beelden en wekt ze op, de nog onbekende schatlen le gaan ontdekken. Hij is hieiln zeker geslaagd, vooral ook len opzichle der in het moederland, sonilijds vrij vreeiiide aandacht geschonken indische kunstnijveidie het dienl niel verzwegen door heid
—
arnngemenl on vci-
— en
van een peisoon
levens een merkwaardig staal
van Nederhnidsehe boekknnst kan gcnoemd wiirdcn. dit opzii'ht verkiezeii
In
spreiding mogelijk iiiaakl.
Nieuwenkamp
als zoodaiiig
is
wij
deze edilie
boven de grootere. Ilet na gekozen handige slaand kwarlo lormaat, maakte hel overbodig den lekst in twee kolomnien le zelleri, zoodal
kleurvol gesloten
paginas
o|)gemaakt.
onzc kunslnijveren, zoover (lit lien mogelijk was, besludeerd en gewaardeerd wordl. Wat den teekenaar-schrijver verlell over
De belde klenren bruin voor teksl en autolypleii en roodbruin voor inilialen, kopregels en paginacijfers harmonieeren goed
aaidewerk, huizen poorleii, lempels, \vapens, sieraden, kleeding, huisraad en over
en geven een inilisch kleurenschenia,
de ecnvoudige makers eivan, iszeer belangwekkend. Ook afbeeldingen van voorslel-
hun sagen ol mylhen gegeven, verdienen de aandacht. Over de weel'kuiist op Bali geel't Nieuwen-
uitsle-
kend in overeeiislemmlng mel den iidiuud ni; R. van (lit boek.
lingen door Haliers zelf van
kamp
een uitvoerige technische beschrij-
van af de ruwe katoen tot hel kniislvolle produkl. Maar bovenal is hel boek belangrijk doordedecoraliergecomposeerde ving,
teekeningen en etsen van inboorlingen, landschappen, archilekten- en kunslvoorlbrengselen die als uilgangspunl zijn genomeii. Al
mag
wellichl een I'olografie onmid-
weergave zijn, scherper en duidedan Nieuwenkamp somwijien Icchniek en ornamcnl van snij- en weelkunsl wecl weer le geven, kan zij niel. lin buileii-
delijker lijker
dicn sluil zijn bij
40
leekenwijze bijzonder
aaii
het karakter van hel boek, dal gehci'l,
JAHRB. I). GEN, 1911, I
K(iL. PH.
KUNSTSAMMLUN-
/:•
In een korl arlikel, onder den lilel van Jan Vcrnieer en Pieler de Hooch uls concnr-
komt Bode lot de gevolglrekking, ondanks. schier gelijke compositie, de Vroiiw die goiid weegl, verleden jaar door renten, dal,
het
Museum
Pieler de
te
Berlijn
aangekocht,
aan
Hooch behoort toegeschreven
te
worden, lerwiji een andere Yioiiiv die gaud wi'cgt, vroeger in de verzameling Perier, nu in liel niede-bezil van Colnaghi le Louden, van V( rmeei'
is.
B. achl hel waarschijnlijk
dal de llooih onder den invloed van Veriiieer
(III
oiiderwerp
heel'l
aaiigeval. V. B.
KAREL VAN DER STAPPEN (Vcrvolg en Slot.)
N '
van
jarcii
(ie
het
ids anders
te
heUreuiien dan
om
te
joiig oni
we reeds
iioeinden
Jonyeliny met den Degen.
:
zich
om
de voldoening en de
vreiigd van het eigen heslaan. liad hij l)eelden als die
door
leven, l)f(hveliiul
triomt'clijk
hut l)e\viislzijn van eigeii krachl,
gemaakt
Hel Toilet nan den Faun, de
zijii
David en van
later
datum
Het Kind met den Bok (Broiis, Verz. Wauters-Dustin, Briissel),
de
\'ogelbeznieerster
bezweerster (Brons,
Verz.
Verz. Henri Samuel Brussei),
Van Cutsem, Brussei), de Panw en Vrouw met den Paun> (Marnier,
de
waar de kunstenaar ergenoegen
bonding de hevalligheid weer
uiterst
sierlijke
wenlijf
met de slanke, golvende
Dit
(Verz.
Daniien),
was overigens een
lijnen van
inspiratieader, die
te
in
vond,
om
in
geven van een jong vrou-
mooie dierenvormen vereenigd.
Van der Stappen
bij
nooit geheel
is
opgedroogd. En niettegenstaande de wijzigingen in zijn kunst, begon ze in de rustpozen tusschen zijn werken van breeder opzet te
springen. Als een verpozing
adem, niodelleerde
figuren in dit genre,
bij
over een IViscb en sappig naakt
licht
te
een gebaar, een bonding, een profiel Brussei), de Baadster (Marnier) enz.
van een gezicblje, dat
in,
telkens weer op
nieuw
voor meer ingespannen werk, van langer
hem om de
met geen ander doel dan oni bet
doen spelen, of in de ruimte
— zoo
de
Een ander
Go//'
te
scbelsen
(Marnier, Verz. Solvay,
niaal gaf bij de trekken
weer
een of andere rede getrofTen had, als zijn
Zeeuwsch Meisje (Borstbeeld, ivoor en
tin
Verz. Zeger. Weenen), Scheve-
ningsch Meisje (Bronz) enz. Maar betzij ze ontleend waren aan de werkelijk-
heid of den drooni,
onze
koortsig
al
deze bekoorlijke wezentjes schcnen vreemd, in deze
bewogen
wereld.
Met
bun
onscbuldig-kalme
gezicbtjes,
nimnier door een enkele gedachte geplooid, scbijnen ze herkonistig
uit
bet
conllicten
en
land der droomen, van de idylle of de mytbologie.
Het concreete leven, groot gezien, geheel bestaand contradicties, tragisch voor beni die
slemmen
te luisteren, die
Onzk Kunst. DccI XX.
Augustus
stil blijft
nit
staan, oni naar zijn duizenderlei
door de sombere bas van den smart, ellende en
1911.
41
KAREL VAN DER STAPPEN dood worden oveislemd,
—
voor wie het i)eschouwt,
't
d;it leveii
is
dal daad
hem
voor
is
die doet, lijdeii
de dioom van Van der Stapijen geweesl
aitijd
oni er het streven en het gevoel van in /ijn weik
le
(1892), de kolossale groep, die
de Louisa-Laan
opgericht
jaren
te
is,
liet i<)n(l-|)()inl in
i)ij
teekent in dit opzichi
voren was de meester
bewijs van zijn
talent
1887
al'metingen. In
le
(e
al'
Brussel
en enkele
de gelegenheid geweest oni een schillerend
in
geven in een werk (hoog
had
nl.
van dezen cveins
l)egin
iiel
vciloiUen. Ompdidillcs
relief)
de indruUwekkende
hij
van grootsche
groep voltooid van
drie schoone en harmonieuse figuien, die hel Ondcrwijs der Kiinstcii verzinnelijken le Brussel
den voorgevel van
in
Paieis voor schoone Kunsten
liet
:
half naakt met de voeten op een antiek l
op
de Inspiratie met
traditie, slaal
vluchl
le
Ompilraillcs,
wien
is
de
Van der Stappen,
is
hoek. Ompdrailles,
En
is
«
weten
inakker van
visies heeft
gevuld en links de
Wetensciiap, Wijsheid en Harmonie.
roman van Leon
van de schoonste
held
oj)
het glanzend
Cladel,
woord van den aulenr. Hel werk van
het graf der worstelaars
door een mededinger
al die fiere
:
zich in
een plaslische verwezenlijking van de epiloog van het
in zijn liefde
zooais
»,
en zijn
hij
strijd
zich fier genoenid
doodelijk gelroffen.
en zoo trots ontpiooide kracht, hangl nn niet anders dan als
een leveidooze massa,
de armen van den ouden Arrihial, den vriend en
in
den verslagen
versleend gelaat,
En
te
om
nadenken verdiepte
op vaak treffend epische, soms ietwat declamatorische
alle liguren
wijs naar voren treden,
heeft,
ontpiooide wieken gereed,
wiens verheelding ze met edeie
kunstenaar,
gedaante van een Miuenm,
bij
liaif
verheflen; aan haar zijde rechts, tiejeugdige, in
om hem
atldeet,
aan de,
die
in hel
hem
opheft,
met van ontzelting
arena verzamelde menigte
te
toonen.
deze heide groote, naakte gestaMen, van den levende in een smarlelijke
krachtinspanning opgericlil, tussclien de
hem ondioog
— van den doode, die met verhrijzekle ledemalen armen doorglijdt — deze heide figuren,
hefTende
zoo niachlig gemodeieerd en
in
een tragische handeling verbonden, roepen
een iierinnering aan de helden van Homeros
Onder de met Ompdrailles ongcveer geluigenis voor de groole versciieidenheiti
naar afleggcn, en ons doen
zien
ons op.
l)ij
gelijktijdig onlslane
de
in
hoezeer
iiij
insjjiralie
zijn
werken, die
van den kunste-
bewonderenswaardige
bekwaamheden aan de meesl legenoveigeslelde onderwerpen wist aan te passen, noemen we de schilderaclilige i)eei(len van .S7. Micliicl, die den draak verslaat.op i\vn trap en
Slandbceld liissclwp
luin
vi\ I'd.r
in
de Golliisciie zaal van
den Ziiiipp'r
o\)
de Zavelpjaals
Vobiscitm (Brons,
Verz.
le
lie!
sladiniis le Brussel, het
Brussel, een Baste
Van Cutsem, Brussel) een
ixtii
ecu
prelaal,
mel een vermagerd gezicht, gemijlerd en in een prachligen kasuifel gehuld, hand mel zalvend gebaar van zegenini* ondiooii "eheven, waarin zich, in
42
KAREL vonu, vvn
aiTliMisccroiuii'ii ()|)(.Mil);iarl.
door
ten klein,
Kiiulclijk
lichbrn
kiin.st (jrlcdcii
fiiiiiurlje (leii
—
van dv
ni\ riolooti;.
niiisc, lut
den
ciij;tMuuiitlig
(
slicvoii
on
l)evallii>
r.4A'
niystickc iiiklrukking
n;i;ir
ziiirijk
DER STAPPES
wcrkjc
Aan
:
alien die
Veizilvi'rd lirons, \vv/.. Piiilij)i)soii, Bnissel). Het
kopje
lijkzaii
liall'
voor
door
ceii
Orplieiis,
rouwsliiiei- l)e(lekt,
heft aaii
wiens hoold met de door de zee
KAREL VAN DEK STAPPEN
:
De Stedeiibouwers.
(Rronzen groe]) Park \nn don (^inquantenaire, Bnissel).
aangespoelde
lier,
op haar knieen rusten. Op den met
sokkel, merkt
men
vooral den dicliter op,
hangende armen,
verslagen
in
Iioiiding
die
met
voorlsclirijdt.
versierden
reliefs
gel)Of>en
Hij
hoofd en neerheeft daareven
Eiirydice ten tweeden male verloien en vol liaat voor de bedriegelijke goden
en de
menschen,
onverschillige
hij
is
tusschen de dieren gevliicht,
gevoeliger zijn voor de verscheurende akkoorden van zijn
De
Stedenboiiivers,
nemen mede een
dit tijdvak (1893). In het
plaats in
die
lier.
onder de scheppingen van
park van den Cinqiiantenaire
te
Brnssel roepen ze,
in>
een rnstig laantje geplaatst, de heiinnering op aan het ruige en verhevene van
den arbeid. Twee werklieden liggen
— de nederige bewerkers van helpen oprichfen
tot
te
slapen aan den voel van het
verheerlijking van schoonlieid of ijdele roem, de duistere
moeilen mengen van hiin leven, waarin zich bun kracht Het
is
't
uiir
monument,
de pracht die aan de stapels steenen die ze
van de namiddagrust, de een
ligt
plat
uitpiit
en
verspilt...
voorover gebogen, het
hoofd op de gekruiste armen gesteund, de ander tegen bet brok van een
verweerden «
Dans nn
kende
mnur, sujet
:
(')
door den «
slaap
overniand, bijna
diibbel
sehreef Ernest Verlant in een korte,
maar
ineen. iiitste-
den morgen na des meesters dood aan het Journal de
studie, die hij
Bru.rellcs afstond (')
zit,
realiste
«
dans nn
snjet realiste— I'artiste a su mettre, sans avoir
25 October, 1910.
43
KARHL VAX DER STAPI'EX Ic
(Ic
Vii'w
louid,
l)l()i'
Iraile
li-s
hiij^i'iiu'iil
grandcs
|)ar
masses, se
f^raiules
uiu-
d
t'liinlioii
(run sniuIioIc. -
|)uiss;nu-i's
I)u
cxijics.
\\\\iv
line
pL'iisee',
lii^iies
de<e
el
une
iin|jiession de vie soiiffrante et
deforce accal)lee.C'est ainsi
que
des Pharaoiis
les esclaves
(lormaient an pied des Pyraiiiides.
»
Van de niaqnetle van het Monument dcr Oneindlge Goedhcid,
niets
zijii
dan Ibtogra-
Voor zoo-
fieen overgebleven.
ver
men
er volgens deze on-
voldoende gegevens over kan
moet het
iiordeelen,
hestaan I
liebbeii
een enorm bas-
uit
waarljoven of waarvoor
eliel',
opgewerkte fignren en
half
uroepen. Van der Slappen be/at er
overigens lahijke opzet-
waaraan
len van,
telkens
hij
weer veranderde. Enorm en vaag
als
'I
daar stond, was het
denki)eeld dat
veiward
te
trachtle te
liij
omvatlen, moeilijk
cm zonder
worden, weer
geven. Het raakte,
zeggen <^ev()el
de
al
om
zoo
te te
van ons
palen
en ons ieven aan en
helgeen
meester
de
hieil)ij
droomde, was een soort van Lanlste. KAHKl, VAN DEH STAPPKN (Studic voor
liel
Slreven naar Hoogc-i-. Mominioiil der OniHiidim' ('.oc
daar zijn
gedachle en
gedachfe
om
inslinkh'ii.
44
zijn
iKiiidcling zijn vcisciiencn,
nil le slijgen
—
(h'
jjoven zieh zelf,
nilersle ins|)annini^
van
in
al
den rijkdom ran
een inspanning van zijn
met verzakiiig van /.ijn
menDe mensch zou
Oordeel van het
schelijk hart.
:
zijn eigen egoiste
iiandeiing en zijn wil,
om
vrede
KAHEI. VAN UKU STAPPEN Bronzen gioep
U-r versiering
:
HET iNDIIiWl
van
i
lu-t
Is
\
\N HI
Kl NST.
Paleis voor Sclioonc Kuiislcn
Museum)
Biussi'l.
KAREI. VAX DKli STAPI'EX te
sclieppeu in
cc-n
de gelijklu'id dor
tliese,
vminik'
in
ui'ii
Wficld v;m smarten, liaal.
—
Ken wijde
dood
zoiiden
niel meei'
dan
geweest
niiddelen
zoovele tol
slrijd.
waaiarnioe-
de, lijden en
/ijn
v;ni
een wereld van oniieliiklu-id vn
syn-
wijdselie
en
werold
licl'de, in
inniger
een-
Het
zon
heid...
een veel bewogen beeld zijn geweest
—
wemelend van
e])is()den
— rijk — een
in
siiggesties,
schilderingvandes
menschen
lot
—
smartelijk en tege-
vertroostend,
lijk
omdat het zouhel)aangetoond
beii
dat het leven niet
zulke zware laslen heeft, dat
ze
niet
de
liei'de
kan ver-
lichen.
Verder
heel
een reeks van kleinere
werken,
KAREI, VAS ni:U STAPPEN
op
:
dc Dicliter Emile Verba
onlroerende wijze oiuieriijnd, in staat
hehben zich
los
van opzet gebleven
gemaakt is
:
Een
oi'zijn algeleid
Cliristns,
een
van
dit
Man van
met niededogend aangeziclit over den afgiond der wereld buigen,
hooldwerk, dat
smarten, die zich scliijnt
been
te
waar zich de angstige menigte der menschen l)eweegt; verder twee
ontroerende afbeeldingen van het Moederscliaj) en de Voorzant (Brons, Verz., Octave Maus,
Museum
te
Elsene).
Opojferiiujszin, een krachtig
groep van de l)emanning van een reddingsboot,
weenende vrouwen het
lijk
die
gemodeieerde
aan een groep van
brengen van een drenkeling.
— Verder
Siveven,
de Meiisch die gaat, enz.
Hel was zonder
twiji'el niet
zonder
diei)e bitterlieid, dat
Van
dei- Sta|)i)en
45
KAREL VAS DER STAPPES teriig
liect't
docii
kecri'ii
ingenomen, doch, zooals
lot
licl
slot'
wciU,
lict
/.on
(l;il
\vc ix-ecls gczcgil lK'l)i)cn,
/ijn
Iihil;
kciidc
liij
/.icl
m.ikfiidr
l);i;ir
IkhI
oiiviiuhl-
lu-l
(k-i' oiil-
Wc
niordii^iiii^
nicl
oiitiiioi'lc'ii
indcrdaad,
dezen
Lii'diircndL'
coialifvc
werken, van en van alle
alio I'ormaat
van
s()t)it,
/cll-
ecu aaiiUd de-
tijd
dc'ii
!
Ir'I
getienk-
cii
den ge-
nioiuinienl
dcidvsleen
al',
lol
aan
iK'tgoiidsmeedwerkmet
nut
bewerkte
lief'de
lioog verlieven figuren, in
ko.stl)aiemelalen toe.
Omslieeks dezen
tijd
ook o|H'nbaarden zich de intellectneele leiten
wee
I
affini-
van den
artist in
l)iisle.s,
die
danki)are huide,
een
— een
eeri)et()on
van kunste-
aan
kunstenaar
naar zijn
— van den scliepper
van den voini, aan den seliepper der gedachte,
nam.
Iiet l)orstl)eeld
van
Eniiel Verhaeren (Kon.
Miisenm, Brnssel) den (Ikliter
KAHEL VAN DER STAPPEN (Eig.
van den
heel
van
den
liet :
«
Mon
oncle
le
wiens heerlijk
iiienschenwoord, edcle
.luriscoiiMiU
dioom, met aide pracht
lieer Edni. Pic.ird, Biussel).
der werkeiijklieid vereenigt en
de IJnste van
den Man van
om
liet
Edmond
Heclil, het
reciitvaardigheid
46
laatste,
s iield
serene versland en
:
Mon liet
oinle
groote
le Jiirisconsulte,
iiart,
dat enkel
was bekommerd.
Hel (ienkl)ecld van het Rechl,
was een der
Picaid
in
waarop Van der
al zijn
kenselielseiide karaklertrekken,
Sta|)|)en
zieh
iieelt
geins|)ireerd.
Na
KAHEL VAX DER STAPI'EN had
vele hinge narzeliiigeii,
hekroning van
ciiKiehjk hcslolen oni de eersle allegoiische
liij
zijn ^[()lnlm('nl dii
oppersle richlsnocr
van
KAIUX VAN
vervangen. Doch
hij
'Jraixiil diis
en
on/.e /edehjke'
al
Ui;ii
SIAPPEN
:
de figmu' van hel stoneliJUe
Rcclil, als
handelini,en
hel Moiuinienl van
Sluili-
cIlii
le
Aiheid.
wihie er geenszins, volgens de algezaagde foininle, een
abslracte voorstelUng van niaken. Hij had jnisl den opzet voor deze figniir vollooid, toen hij door zijn ziekte
Wij hehben reeds,
in
iiet
werd
veiiast.
begin dezer stndie, de lolgevailen van het
waarvoor hij in 1893 iiet phin geniaakt had had het sedeit den eerslen opzet wel vaak hernonien, verl)eterd en in zijn verbeelding omgewerkt, altijd waehtend op liel iiur dat de hevrijdende voUooiing zon komen. En toen ze eindelijk gekonien was —
MoiHiiueiit
verniehi.
van den Arbeid,
De
nieester
—
heel laat
— de stonde van toen
hij weliieiit,
heri)egonnen
hij
den eerslen opzet hernani, dal het hecle vverk
Hij
is!
l)esl
ware
!
Want ninimer was geweest
de verwezeniijking van zijn verlangen, toen dacht
er een gestrenger voor zieh zelf,
Geen minder vaardig oni
l)ehoorde zeker niel
beklaagd heeft en bespot,
den drooni, waaruit het
is
zieii
voldaan
te
dan Van der Slappen
voelenover eigen werk
I
tot
dezulken, waarvan Leonardo de aanmaliging
tot
hen die hun werk beantwoordend achten aan
voortgesproten.
leerd, die hij tevreden over zieh zelf
— De
groep die
had verlaten
—
hij
iiij
at iiad geniode-
kwani er
later aUijd
47
KAREL VAN DER STA 'PES I
noi;
wttr op Icing,
Icii.
\\:i:iiiiil
ol
waiiiieer
ook moge
liij
ook
't
do gcdaclile dal
zijn, altijd,
l)eziel, lijdl
Voor hem
geldl
Nooral dal de volnuiakllieid niet
niet
l
nieiisciien? Het
onvol-
is tie
kenmerk van
is liein
alle
eigen oni wer-
waaraan de gedachte
keii le sclieppen,
\an anderen
't
van
misschien ook niet
(lit
geweiischl zoii zijn, want
maaklheid
is
we ons met de
deze wereld. Tioosten
gedathle dal
hij
liij
ver l)enedeii zijn
liet
hleef.
VL'rl)c't'l(iii)g
te
en hoe
dal gevocl
keiit
wc'ik
zijii
of de
van
Elke echle
verlioogeii.
lu
kiiiisleiKiar
inooi
er de elenien-
<)|)geb()ii\v(l
iiildriikking er
\vi'ls|)i(kcii
wij/iLiiii
om
was
zo
kan
altijd iets toe of af
doen. Vertelt de legende ons niet dat toen F"rancisciis van Assisi veertig da-
gen lang op een eilandje in van Perngia had gevast, van een klein bioodje glorie
le
niet te
om
at,
doen dat
hij
hij
meer
'I
de
de
helft
ijdele
den Chris-
tns in de woestein gelijk wilde zijn?
Dat eene kleine broodje, dat liiigenis
is
't
ge-
van de menschelijke onvol-
komenheid!... Het werk dat met alge-
meene stemnien volmaakt weid
ver-
klaardjzonongelwijfeldgrootenindrnk ()|)
ons maken, niaar
trefl'en
zou
't
ons
want het zou meergoddelijk dan
niet,
menschelijk zijn.
De KAHEI, VAN DKR STAPPKN StiKlic
Idiin
:
voor het Momimcnl van
ilcii
insi)iralie
zieh
niet
van den kunslenaar
altijd
gelijk
en
zijn
Ailic
iiand gehoorzaanit niet altijd aan zijn
verhcclding. Ikl
gchcml
sonis dal het
len
— sloi-digheden vcrlooiil.
dat
hij
is
Dan
een oogenhlik onder den
neeigehogen.
held woKJcn.
V.n loeh
vermag
De kunslenaar
werk leemlen,
konil al le
'I
zwaren
dit falen
heelt
—
onhevredigende dee-
ons voor dal de maker heeft gefaald,
ons
last te
van de
te
dragen gedaehle
ontroeren en kan
gesehapen, niaar
tot
hij laat oj) zijn
sehoon-
schepping
jL
f
KARKI. VAN DKIi STAIM'KN: OMl'DH AII.LES. (Itond-iioinl
cici
l.ouisaliwui, Hnissel).
KAREL VAN DER STAPPEN het spoor van zijn verlangen en
geheel heeft verniogen
te
zijn streven na,
verwezenlijken
hand, daar even onlroerend
als in dat
—
van
zijn eerzucht die hij niet
den afdruk van
zijn vernioeide
Egyptische graf van het onde
rijk,
den
afdruk van dien slavenvoet, die het hialst de deuren
gesloten lijke
We
!
had
vinden derge-
sporen ook in het werk
van Van der Stappen weer. Dikwijls hij
heel't
kneedde,
geweigerd
de leem, dien
hem
om
weerstaan,
zich te voegen
naar den omtrek zijner gedachte.
Ware
een minder
hij
gewetensvol kunstenaar geweesl, het zou een doorkneed
lechnicus als
hij
was, gemak-
kelijk zijn gevallcn,
bruik teil,
te
om
maken van aan
uit
't
ge-
zijn figuren die
vohiiaaktheid vooral
om
virtuosi-
te
geven, die
knappe kunnen KAREI. VAN IIEH STAPPKN Anlwerpeii. (Triomfboog van den Cinquantenaire, Brussel). :
bestaat.
die soort
En
die virtuositeit,
van kunstemakers-
luchfsprong, kan bijna altijd rekenen op den bijval van het publiek. het temperament zijn
om
geweest
van den meester was zoo, dat het t
genot van den roem iioven zijn eigen vreugde
oprechte en goede werk
en elk middel
te stellen.
tot lof-inoogsting
ten koste van zijn eerlijkheid
De
kiinst ging bij
schecn
hem
hem
Maar
hem onmogeHjk zou
om
oneerlijk toe, indien hij dien
had moeten verkrijgen
het
voor den kunstenaar lot"
!
Zijn laatste jaren wijdde de meester bijna geheel aan de uitvoering van
het
Monument van den Arbeid.
Hij
had de oorspronkelijke bestanddeelen hij later veel in den opbouw en de
van den eerslen opzet behouden, hoewel schikking er van gewijzigd had.
Twee der hoofdgroepen
zijn, rechls
van het voelstuk met de hool'dligunr (het Recht) geplaatst de Nijverheid, voorgesteld door een boer en een werkman
:
de
en links
Landbouw en
zijn, rechls
en links
van het voetstuk met de hoofdfiguur het Recht aangebracht, de een wordt voorgesteld door een landman, die een os voorleidt, de andere een stevig ros,
hadden bun eindvorm ontvangen en teekenden bun prachlige vormen,
groot en eenvoudig van omtrek en stevig en kracbtig van bonding, in de wcrkplaats
ai'.
De
stoute groep van den Genius
met den hinnikenden en
heftig stei-
49
KAREL VAN DER STAPPEN gerenden Pegnsus, die hestemd was
van de aclitcrzijde van
lor vfrsic'iiii>>
lict
mominK'iit, stond eveiiecns tor afoiolin^ n-ict'd. Hel wcrk "ing vooruil,
vverkmaii. eersl
was
al'
lot
van den goeden
vciliinii»ciiis
De
van
plaats, die
aan het monument
was gehle-
toe gewezen,
voor de op-
i<en ongesc'iiikt
licliling
zijn
te
en
oveial Brnssel rond
liij
iiep
om
een
gescliikte ])lek, nocli tegroot,
kiein te vinden, die
nocli le
de harmonieuse
als
weik
zijn
vrucliteloos
lijsl
vooi-
Na
veel
zijn.
zoii
en weer
iieen
geloop, iiad
hij eintieii)k iels
ondekt, maar maakte giim-
van
geiieim
lacliend
zijn
vondsl, onulat
liij
kennis
brengen van
wilde
eerst ter
"t
den Hrabantsciien provincielaad, als
KABEL VAN DER STAPPEN
:
bij
atelier.
—
tot
Dan
moest
rust en bij
in zijn
mantel en met
bleef bij
slilstaan
kwam
nooit.
den
armen
noopte
werk opgeven. Een enkele maal nog
zijn
zijn
gekomen. Doch
()Ogenl)iik
liat
Ziekte
kwam
geschikle oogen-
I.iiik.
(Zegeboog van den Cinquantcnaiie Brussel
kunstenaar
"t
blik zou zijn
muts op bet boofd, dwalen door
en keek en stond
te
zijn
droomen voor de
verspreidde deelen van zijn grootscbe werk, dat niet was voltooid, dat nooit
zon voltooid worden.
—
Dan
de lange, natte doeken op
biet'bij
de leein goed bad gebondcn... Maar we gaan
niet verdcr
geest onlroert zicb te veel bij die gedacbte... Karel
den
21'-''"
kunsl
Oktober
191(1.
Van der Slappen
stierf
geleel'd.
Zijn
teraardebeslelling bad plaats
gebied van
knnsi
cii
lellcicii
lief
bczal,
zondcr bad. gal'
trcmnis.
De groote boonu
ii
op de
dicbic lominei- van veryulde i)la(len
Icien
at,
ot'ficiecle
Maar
praal,
met
al
den
wat Brussel aan edcls, op
al
liem een indrukwekkend geleide,
van vriendsebaj), bewondi ring en louw. De
50
te zien of
Hij iiad zeven-en-zestig jaren leven en vijllig jaren
eenvoud,dien de groote kinislenaar 't
om
meei% want onze
liebte liert'stdag
en op
leuen
t
*t
keikiioC,
was
vol zacbte
lei'kenden bet
i)leeke, trillende idaiiw.
Xn en
KAHEL VAX DER STAPPEN van neer, gleed vn
dan gave van den dood aan den dood, op de blauwe zerken van de graven. En gaande tnsschen die versieide giafsteden, langs die stilie paden, waar zoovele smarten zijn voorbij gegaan, waar viel er eeii
viel.
zooveel logen ook voorbijging, meetredende in den lijkstoet van een schoon artist, omringd door de eerbiedig zwijgende nienigte, hoorden we
en edel
dan den raad van beinsting en eenwig verfronwen, die ons van uit de le komen, in dat sfralend neigen van bet jaar... De ooede kunstenaar was beengegaan, niaar niet zijn werk. En is er wei een dood voor niets
dingen scheen toe
de bewerkers der gedachte? Hoe velen wier stof reeds lang
onze vrienden, 't
zijn
ons
als
levend eigen
!
Hnn werk
is
zicb uitdrukte in niaterie of gescbrift, bet gaal voort
bernieuwt
bet
leven,
nienwe geesdrift de
en
berscbept
onafgebroken
is
verstrooid, zijn
ons gebleven,
met
te
zicbzelf,
bewegen
zij
roept telkens
ons wakker en I)evrucbt nieuwe inteibgenties... Dat van de kunst
l)ij
onsterf'elijklieid
't
in bet
is
!
Arnold Goffix.
BIOGRAEISCHE XOTA. Geboren te Brussel, 29 December 1843, j 21 October 1910. — Lid der Koninklijk Academie van Schoone Kunsteii, Welenscluippen en Letteren en van de Koninlilijlie Academie van Dresden correspondeerend lid van de Academie van Venetie. — Leeraar aan de Academie van Schoone Kunslen te IJrussel iI883); bestuurder dier inrichting Officier van de Leopoldsorde 1898). ridder van het Legioen van Eer, van de Orde van St Mauritius en Lazarus, van de Orde van de IJzeren Kroon, enz. Gouden niedailles, Brussel 1869, Munchen 1890; eere-medaille, Parijs 1889; eere-diploma, Berlijn 1891 groote gouden medailles, Budapeslh 1897, Berlijn en Weenen 1898. Belgisclie
;
—
;
—
;
VOORNAAMSTE WERKEX 1868-71
Lacher (buste marmer,
:
eig.
van den beer E. Picard)
;
Hel Toilel van den Faun
—
van den heer Boilte, Brussel); De Lenle (graniet, Zuiderstatie, Brusseli. 1872-76: Yersiering van den voorgevel van het Alhambra en de Passage des Pastes, Brussel; De Orcheslralie (fronton. Ken. Conservalorium voor muziek, Brussel); Dr. Charbonnier (borstbeeld, brons); De Zangeres laag verheven werk, marmer, eig. van Mev. E. Marlier, De Jongeling met den degen Brussel) Alexander Gendebien (standbeeld, marmer, Brussel) (marmer,
eig.
;
;
—
1876-79 (Rome! David istaand beeld, marmer. Museum te (marmer. Museum, Brussel). Antwerpen) Pascuccia (borstbeeld, marmer, verz. Van Cutsem, Brussel); Hva. Vittoria :
;
marmer en brons, uw brood eten (standbeeld), graniet, Monument voor Leopold I,
(borstbeelden, in
verz. Philippson, Brusseli
zull gij
enz.
Willem de Zwijger (marmeren
te
—
1879-81 (Parijs
Laeken). 1881-82: De
standbeeld,
Kleine
:
In het zweel nws oanschijns De Provincie Brabant (beeld, ;
Ixeer
Philippson (buste, brons);
Zavelplaats,
Brussel)
;
Onipdrailles
Hel Onderivijs der Kunst, voltooid in 1887, (gevel van het Museum, Brussel); Hel kind met den bok (brons, verz. Wouters-Dustin, Brussel);
bronzen groep, Louisa-laan, Brussel)
;
KAREL VAN DER STAPPEN (broiis, verz. V:in Culscni, Urusscl); I)c Pauwenbezwecrslcr (bioiis, Damiens, Biussel); De Dag, de Midday en de Naclil (schouwversicring in liet hotel 1883-1910 De Grieksche kiiiist en de Golhische kunst van den lieer Picard, Brussel). (bronzen beelden, Paleis voor Schoone Kunstcn, Brussel) De Legende van Orpheus (brons, verz. F. Philippson, Brussel); De Sphyn.r ibuste marmer) en de Paiiwen (}>roep brons,
De Vogelbezweerslcr verz.
—
:
;
De Spliijnx iborstbeeld. ivoor en zilver, Museum te verz. Mevr. E. Marlier, Brussel) Tervueren); Pa.r vobiscnm (borstbeeld, brons, verz. Van Cutsem, Brussel); De Mensch die gaat (brons) De Vooruader (brons, Museum te Elsene, verz. Oct. Maus) Angsl (brons, de beer des Cressonnieres, Brussel); De Golf {marmeren beeld, eig. van den beer A. Solvay, ;
;
;
Brussel)
;
St Michiel
(groep brons, eeretrap en gotbische zaal van het stadbuis
te
Brussel)
Eduard Agneessens, Graaf de Smet de Nayer (bronzen busten); Theodoor Baron (bronzen beeld, Namen) Monument Artan, monument Louis Dubois (begraafplaats van Evere) en monument Verwee (Gemeenteplaats, Scbaerbeek) De Stedenbouwers (bronzen groep, Jubelpark, Brussel) //e/ Monument van den Arbeid ; het Monument der Oneindiye Goedheid het Zeeuwsche Meisje (buste, ivoor en tin, verz. Zeger, Weenen) Gedenkplaat voor den architect Charles Licol (abdij van Villers) Veere (marmeren borstbeeld, verz. Philippson) ;
;
;
;
;
Mon
ancle
le
Uurisconsulte (buste,
Verhaeren (buste brons, Kon.
brons,
Museum
te
zegeboog van den Cinquantenaire, Brusselj
eig.
van den beer
;
Ontwerp voor
hankelijkheid deriArgentijnsche Republiek, enz., enz.
52
Edmond
Picard);
Emiel
Brussel); Antwerpen en Luik (figuren, brons, het Gedenkleeken voor de Onaf-
EEN VROEGE WOUWERMANS IN HET MUSEUM TE BRUSSEL EDERT langen
had
van oveiiuigd, dat de onder N° 451 als het werk van Dirck Stoop in het Koninklijk Museum te Brussel wordt tentoongesteld van een andere hand is. Ik heb lang geaarzeld. Er is heel veel in dit doek dat aan het beste werk van Liulolph ilc Jongh doet denken. Maar het is toch een nitnemend slaal van Wonwermans uit diens vroegen tijd, toen hij nog monogramnieerde zonder S. Een dergelijk werk, klein, bezit het Mauritshuis (N" 222) en de verzamelingen te Amsterdam, Dresden en Petersburg bezitten er een aantal. In die vroege werken is de teekening scherper, de details zijn nog minutijd
ik mij er
fraaie schilderij die
tieuser
men merkt den invloed van Wijnanls' vroege werk. Wonwermans zijn: de uitstekend geteekende figuurtjes en bleek geel, rood, bleek paersch. Ook de groep figuren van
behandeld,
Karakteristiek voor
—
de kleuren er links
op den tweeden grond.
Dan
het fijne verschiet, de lucht
ristieke geele
en rose tinten.
met de voor hem
Ook de zoo
in dien tijd karakte-
uitvoerig behandelde voorgrond,
boomstammen, bladeren. ook wel eens aan Pieter Verbeeck gedacht, wiens betere werk namen gaat. Zoo hangt er een als Potter met een prachtig ge'imiteerde handteekening in de National Gallery te Londen. Toch meen ik, dat wij in N" 451 van het Brussel'sch Museum wel degelijk een Ph. Wonwermans moelen zien. De uitslekende figuurtjes geven den doorslag. In elk geval heeft het stuk niets uit te slaan met Dirck Stoop wiens Ik heb
overal onder andere
geelachtigen toon en ghidde peinture het mist en die nooit zoo minutieus
gedane landschappen schilderde.
Waarom
ik steeds
Wonwermans
schrijf'.'
de handteekeningen der drie broeders-kunstenaars onder hunne Testamenten onder de oogen gehad heb en ze alien met s teekenen.
Omdat
ik
Ziehier o. a. de handtee-
kening van Philips
:
y>^^/^
^^^M^-^^"^^^*^^^
53
EEN VROEGE WOUWERMANS Hij plantste die 5 aldiis leekeiide zijn
September
vader die
IN HE'J MlSEi'M TE 1G5.S le
zicli alieeii
BRUSSEL
H;i;iilein oiizer /.ijn
teshmieiit.
Kn
l^auwels Jooslens iioemde, in 1(505
A. Bredius.
:
IMPRESSIONISME i:r is Mil
van
wi'cr
;il
i
jtireii
di\l
natnralisme en elders van
liet
(')
men van den dmir l)lokkeeren der
lict
wetjen \an bet impressionisme sprak. Hel al
weer ver weg, ver genoeg
om
rninile
()l)jectieve l)eschoii\vini^, gelegenlieid
\an een t'eitencomplcx
in
le
tot
lijkt
alles
i^even,
voor
inscliakeling
der vei\schijnselen oneindige
kelen.
Dat wil Weisl)achs l)oek doen dal wij hier door l)ijzondere onistandig-
heden «
laul,
Das
geroepen,
bet tweede deel verschenen
maar toch nog voor
Prol)leni
beet bet eerste boofdstuk,
»
hoe een scberp
waar ons
in
journalistenwoord
l)edoeld
is,
bespreken.
gedacbten wordt een
tot
met eere
gedragen soortnaam wordt van een toen l)ijkans voor gevaarlijke anarcbisten
gebouden troepje knnstenaars, en verdcr hoe dan de naani zich en de l)eteekenis dreigt te verloopen. W. vat samen
uitl)reidt
:
«
Impressionistisch heisst in der Kunst ganz allgemein etwas, was seinem
Eindruck nach, anf Grnnd Individiialitat zur
Dan
des personlichen Eindrncks der schaff'enden
Darstelhmg geliraeht
differentieert bij
:
een
in
ist. »
boofdzaak natnralislisch en een veeleer
psycholoyisch impressionisme en bespreekt de laalste consequentie bet «
phunairisme
»
niet
sionisme slecbts op
zonder er den nadruk op
/ra//.s//.sT/H'
z. g.
ieggen, dat alle impres-
basis tot de boogten van bet
kan klimnien. Impressionistisch kolorisinc ilhizie
te
«
ilhisionisme »
ecbter natuurlijk, boe hoog de
is
ook opgevoerd worde, steeds als alle kunst niets anders dan een mebr und weniger als « Jede kiinstleriscbe Reprodnktion gibt
omzetting die
Natur
-1
«...
iiandelt sicb niir
es
anderen Mitteln bervorzurufen. er aan toevoegde
:
«
»
darnm, abnlichartige Eindriicke mil
Men zou
VVenn diese anderen
haast verwacbten, dat de aulenr
Mittel niir in
ibrem Verbiiltnis zn
einander dasselbe Gesetz zur Anscbauung bringen, welches die Natur
Bescbauer
in
zicblig geleerde (')
en zegl slechts
Impiessioitismiis. Ein
Problem
« ...
tier
dem
Maar Weisbaeb is een voorwas dabei zuslande kommt, unterliegt
die Seele zu senken scheint.
M;\lcrei
»
in derAiilila' iiiul NVnizcit
Weisbach. Berlin, Grote'sclie Verlaj'sbiicbbandlun!'.
von Wcmirm-
1910.
55
IMPRESSIONISME vielleicht
einer ahnlichen
in der Miisik.
Wir kennen
GeselzmJissigkeit wie
das Toiiiiitervallen-svstcm
diese Gcsetze aber nichf.
«
Met deze .
^.^-.-
^
-^-
K..
;.,^
• ,
;;.
-^r:;-^,7
.; -:
-
kortL- ana-
-^
-
die
lyse,
de
sleclils
hoofdzaken
aaiistipt,
toch reeds min meer den aard van
lioo]) ik
ol
boek
iiet
hebben ge-
te
leekend. Het
is
niet zon-
derphilosofischegrondslagen, bet vermijdt de definitie niet
en scbnwt
geen principieele kwesties,
niaar bet
niet in de
tocb
is
eersle plaats
eenaesthetiseerend,veel nieer een historiseerend weriv.
Het
een eerste
is
sanienliangende
ge-
scbiedenis van bet imdat met
pressionisme, of
zonder
de
negen-
tiend'eeuwscbe lenzen, zoo
oud
kunst zelve. gescbiedenis van een kimstpliasc.
de beebiende kunsten, zon verloop der ontwikkeling zal
men in
— van
strijdis
Het
als
de
is
de
een bepaalden agregaats-toestand van
geneigd zijn
te
zeggen,
— die
gewijzigden vorm terugkeert
telkens in
en...
liet
terugkeeren
zoolang er menscben knnst beoefenen.
W. ook
Intussclien een droog historicus wil in zijn inieiding
niet zijn,
waar bem reeds
een vers van Hofmannstlial aanleiding geelt er op
te
wijzen,
dat de stiekking zicb ook in andere dan de beeldende knnsten doet gevoelen toonl
Ook
bij
iiiimeien
bbk
liel Kziinf'tige »,
te bebl)en dan men van vele vakgeleerden gewoon is. nanwkeurig afgescbeiden terreintje van den kunstbisto-
riens, die, als niet-arcbaeoioog, voorcbristeiijke |)ieegt te laten, is liel
bem
benanwend.
te
Hij
dingens i)niten bescluniwing dns. en dat beteekent in
lieeft iiet
scboobneesterlijk meedoogenlooze Dnitscbland bee! wat, aangedmi'd bet
verscbijnsel ook in klassieke tijden op
Die Antikc alzondeilijke
—
Vrnrdif/
ka|)itlels
—
over
/•;/
(ireco
liet
te
sporen en
te
mid Velasquez
bolhuuiscbe
l)eschnjven.
— Die Niederhtiide (met
hindscbap,
Rembrandt
en
IMPRESSIOMSME
—
Veinieer)
titels
RomanliL,
op zichzelf den
die
liel i^elieel
Op
!S Jalirhundert
Ihis
Klassicisinus iind
yA\i\
gaiii*
(Frankrijk,
de
litcls
Italie,
Spjinje
van opeenvolgeiuk'
met Goya)
—
lioofiistiikken,
van
aanwijzen.
twee-eii-veertig hladzijden voortreffelijke, ge-
met zeer vele en
deeltelijk verrasseud nieiiwc
illiis-
tialies wordt, na een korle
iiilei-
ding over de pi-imilier-natiualislische kunsl der voorhistorische
tij-
den, (die foimeel-realistiscli voim-
waar, maar nocli plastisch modeleerend
iiocii
impressionistisch tee-
kent) en over de lineair-oinamen-
kunst van Egypten, de schii-
leele
der
dei'kunsl
klassieke
oudlieid
behandelt. Dil door den bekenden geleerde
Prof.
Noack-Tiibingen
doorgekeken hoofdstuk isondanks wat breeden opzet
zijn
suggestieve
meeningen en
rijk
aan
niet zon-
der bepaald nienwe wetenschappelijke resultaten. tale
Na de monnmen-
vlak-teekening, die in Polyg-
zoover we
notos,
dien
baar boogtepunt bereiki,
kennen,
komt
vol-
gens de overlevering met Apollodoros, in den tijd van den Pelo-
ponnesiscben oorlog, ook bet modele tot
zijn
recbt.
EL GRECO
tijd
Dan komt de veioveiing der
—
bet
Dal
Venijzenis, (Macliid, Prado). Uil
zonder lokale kleuren, eenvondig een bcbt.
:
Een modele al)stract plastiscb
phuitselijke klcnren en
composeeren volgens bet beginsel van eenbeid
alles is
geen impressionisme,
al
:
Impressionisiims.
vormen met donker en
— in
in
Alexanders
de voorstelbng.
begint bet subjectieve in
ile
uitdrnk-
king van gezicbten, in de kenze van bet onderwerp een rol te spelen. Het is geen imjiressionisme. maar bet is er aan toe. En de tijd waarin de beloiten vervnld worden is de periode van bet zg. Hellenisme, de tijd van de veiovermg
57
IMPRESSIONISME del"
omliggende, maatschappclijk
li
iiimi)hceicn(lc' liuuk'ii
door de
ciilliiiir
van
het oude Hellas.
De Egvptcnaar van afkomst
Anliphilo.s
wordt ons genoenid
als
een onder
de velen, die nieuw terrein vvonnen. Zoo krijgt het veihaal van Plinius in dit veiband nienwen zin, als we k-zen, dat Antiphilos een jongen scliildert, die het vuur aanhlaast, zoodat de gloed een 't
ongeiijnide
stander,
le
heel huis beslraalt.
hegrijpen wat Apelles, volgens de
We
meenen
uit
traditie Antiphilos' tegen-
beteekend moet hebben en we kunnen Weisbach's beloog over de
verschillende
nit
Pompejaansche
en
Alexandrijnsche
Antiochische voorbeelden
afgeleide
decoratie-stijlen volgen.
De bekende Odysseelandschappen worden aan den eenen kant zeer met het z. g. heroische landschap der 16'^ en 17'- eeuw vergeleken. anderzijds wordt hnn beteekenis als overgebleven zwakke documenten van terecht
de breede in haar soort impressionistische phase der antieke schilderkunst dnidelijk in
't
licht
gesteld. Als uitloopers dezer richting
worden ook de
bekende Fayumportretten beschouwd, wier verwaterde derivalen op hnn benrt onder
mosaiken der
de vroege
tijden, en
christelijke
in
de kata-
komben-schilderingen knnnen gevonden worden. Hellenistisch-Egyplisch, niet eigenlijk Grieksch
de
is
impressionisme van oorsprong geweest en
het antieke
voorbeelden in de Miniatnren der
late
andcre geillustreerde codices
zijn
Ilias, in
de
«
Wiener Genesis
»
en
geen bewijzen voor een oors])ronkelijk
Romeinschen oorsprong dezer opvatling. Wickhoff
heeft dat
nog zoo gewild
in zijn
wat praematuur geschreven niooie boek over de Wiener Genesis. Wei
waren
— vooral
het
is
door de archaeologen
— zijn
resiiltaten reeds
gewraakt, maar
Weisl)acirs verdienste bier de onniogelijkheid van zijn hypothese nog
eens met alle argnmenten
le
bewijzen. In
Rome
de voornitgang, het nieuwe komt middelijk
uit
leeft
geen eigen kunst meer,
Egypte en Griekenland. En
wat wij daarvan door de Romeinsch-Pompejaansche ovcrblijiselen leeren
kennen
is
slechls als historisch
document van
het vevval van het impres-
sionisme belangrijk. Wie, geholpen door die slordige kopieen, in staat zich eenig denkbeeld
le
echter loch nog rijkelijk het zweven, de
menigte, stoffen
de
is
vormen van 't geen bier verloren is gegaan, wordt beloond. De uitdrukking van beweging, ja zelfs van
impressionistische aanduiding der woelcnde en krioelende
kennis van en de liefde voor de
tegen elkaar,
die
tot
knnnen we op dit terrein vindeii. Maar dit vrije impressionisme eischen slelde, ook aan
zich
effecten
van verschillende
de kunsi van het slilleven voercn,
gaat, bebalve
zelve
te
dit
alles
aan (Christendom dat nieuwe
gronde. De poort
is
geopend voor
de vluchtigheid en oppervlakkigheid van den talentloozc, de positieve kennis van perspectiel', van anatomie, van constructie onlbreken. I'Jiidelijk blijit er
58
IMPRESSIOMSME niels over dan wal leegc haiidigheici en 't is oeen wonder, dal de niemv gevesligde Byzantijnsche heerschappij met haar Klein-Aziatische vorniencnite,
strakke
haar
haar
zuiverlieid,
hierarchisch karakler het sederl
de
5"
eeuw na Cliristus liegint le « So wurde zu Beginn des
winnen.
Mittelallers ein linear-dekoralives
System
aufgestellt,
windung
an dessen
lang gearbeitet haben.
Sedert de 11"
een
Ul)er-
die Volker Jahrhunderte »
eeuw
is
impressionislische
meer
geen spoor Italic heeft
te
er van traditie
bekennen.
voor Giotto
zelfs
near een grooten plastischen gezocht.
En daarna
blijft
niet stijl
het nog
gedurende bijna de geheele
15''
eeuw, zoolang Florence den toon aangeeft, bij de
uitbeelding
van
den gaaf geconstrueerden uorm. Alleen Leonardo heeft in zijn be-
wegingschetsen, zijn studies voor ruitergevechten
o. a.,
nislische bedoelingcn
impressio-
doen blijken
en in het vibreerende landschap
van de Mona Lisa toont
hij
zicii
boven het nuchter vormverbeel-
den
uit.
OverTiziaan, Tintoretto,
nplukkcnd Meisje. (Napels, Museum). Uit; Intpressioiiisntua.
de Yulgariseerende Bassani, den
blauwend daglicht Paolo Veronese, leidt de weg verder tot den gemaniereerden, maar door zijn invloed zoo vruchlbaren Caravaggio. Vcneschilder van
tie,
dal
terzelt'der
beschreven
wordt,
tijd
door
heeft
de
ingeluid en tot bloei gei)racht.
Aretino
in
lilerair-impressionistischen
illusionistische
Weisbach
vorm
phase der Italiaansche knnst
heeft er
voor ruimeren kring belang-
wekkende bladzijden over weten te schrijven; de waarde dezer zoo algemeen bekende schildeis van het door liem ingenomen slandpunt opnieuvv bej)aald en het verband hunner kiuist door de alien gemeenzame eigenschap van de impressionistische visie doen uitUomen.
Dan
volgt Ribera en de geitaliseerde
Griek met Spaausche manieren Greco, de thans weer zoo modern geworden en zeker
i)ij
die gelegenheid, wat betreft het
algemeen gehalte zijncr knnsl.
59
IMPRESSIOMSME ooU weer
overscluillL'ii
tijdolijk alles
wal
voorloopcr van
sLHlert cle OiidlK'id
Vt'lastjiicz.
aan
\VL'eTj»avc'
werk
/ijn
In
van
cnlniiiu'ert
niomonlane, het
lu'l
vvcnieleiulc,
rondc,
vihree-
liel
lud
extaliscli-
door micldpl
leligieuse
cencr sugycstief oinzetIciidr IcrliiiickbL'Vi^ikih.
iniprcssionisnie
In zijn
c|nandnienie,
voor
ook
dat
voriiieloozc nicl
't
leiiigschiiki,
l)ewegelijke
worden,
waar
liet
moel geval
is hij
ook door
den savanterscliildcienden Velasquez
niet over-
troffen, al is die
danks
alle
clame-meeningen harmonisclie
meerdere.
men
leze
:
I'il
;
van Christus.
(Vemli.-, Scuola
(ii
San Rocca).
impressianisnius.
om
gang
in
slechls
om
te
doen de bedoelingen van
Nog enkele Irekken
uit
dit
Maar
deze paginas
den geheelen lioofdtrekken
schetsen.
weerkeerend verschijnsel histoiisch
in
de ruiniteontbreekt
ons TINTORETTO De Doop
re-
—
fijniieid
zijn
zeir,
— on-
moderne
't
Was
le
er
boek, dat een bepaald cyclisch
beiiclit, le
kenschelsen.
de lioofdstnkken over de Nederlanders
der
17eeeu\v, over Goya, den aciiliend'eemvsclien voortzetter van Greco's pionierarbeid, en de 18e en 19e eeuwsche Franscben is
gewijd
waaraan
in
't
laatste
boofdstuk
:
Uilgebreidlieid
is
nilleraard geen eigenscbap voor dit boofdzaken evohi-
aaneenscbakelend boek, niaar de veroveiingstocbt van 'I Inipressionisme wordl in groole Irekken gescbelst. Hoe reeds bet leerdicbl van lionistiscii
van Mander er van gewaagl, boe er tusscben de tecbniek van G. Kelel en die van Tiziaan en dezijnen veri)and i)eslaal, boe in de zeil'standige scbilderknnst van bet vrij geworden Nederland van bet sludeeren der Romanislen slecbts twee groole dingen overl)iijven
van
'/
ntrnsclirlijl: liclitunu
Hronwer voor
m
liel
,-/;
:
de vrijc hecrschappij oner i>orm en beioeyiiuj
dr illiixionisltschc Irchniek. Hals voor bel porlret,
lonalisliseli
'^v/.Wn
ocnre-stnk,
Ivs. v. d.
Velde,
Segbers,
IMPRESSIOMSME Goyen, Salomon
Ciiyp, van
v. Riiysdacl en Brouwer voor het hmdscliap Hembrandts af/onderlijke plaats wordt hepaald, zijii overwegende clair-obscnr-fantaizic' met een gelempeid impressionisme word staande gehoiiden tegen Xeiimans overdiijvingen, die Rembrandt
sluiten zich bij elkaar aan.
(')
I
een vollen impressionist reeds len lijde der Nachlwacbt wil stempelen. Maar als elser, als teekenaar, als seliilder van zijn laalsle groole werken tol
wordt
liij
als
de grootsle
virtuoos van de
middellijk en direct nit Ilalie
geiniporteerde snggestieve tecliniek erkend. Xaast die er reeds een eigenaardig
De blanke-blanwe, de Xn weet men dit alles nieuw
—
Hollandsclie dag wcl, zoo zal
zoo
is
men
voor
zeggen.
van het
hem Vermeer
— pointillisme
niet diviseerend
lieni
als colorist,
op na hondt.
zoo niet geschilderd.
nienw
is
het niet. Xeen,
boek, maar de aaneenschakeling maakt het door de wijze waarop de draad nu eens blootgelegd, dan weer ingestoken en doorgevlochten wordt belangrijk. Het is is
er
niet
lieel
veel
leitelijke in
dit
misschien jammer, dat de antenr niet even de naar het impressionisme en der ondste Xoord-Xederlandsche schilders
liiminisme hellende zienswijze heeft
nangetoond, wat met een enkel werk van Geertgen en Lucas
niet nioeilijk
geweest waie, het
is
jammer, dat
hij niet
Leyden
v.
dieper op de kwestie
o. i. door zijn geheel nndere valeurs op kan worden behandeld en waar de schilders veel door hebben geleerd, maar een doorloopende historie moet in de stof beperkl blijven. Dat geldt ook voor de laatste hoofdstukken. waar de draad verder wordt
van het winterlandschap ingaat, dat
zich
zelt"
gesponnen, en langs de werken der gaat,
IH'^ eeuwsche Franschen en Italianen been Watteau. Latour, voorts Tiepelo en Goya en eindelijk nog Courbet en de
zijnen raakt.
Er
zijn vele
opsomming
:
het
namen is
slechts kort
genoemd, maar geen enkele
in
dorre
geen lexicon, geen iiandi)oek, maar een breedgehouden
ontwikkelingsgeschiedenis met de voorzichtigheid van een geleerde geschreven, die geen aandikkend journalist heeft willen zijn, wiens roes wekken,
maar ook geen gapende domme
De verzorging
is
goed, de druk prettig, de buitentekstplateii alleen soms
wat doof door veel retouche, wat tot " plaatjes »
woorden geen
leegheid pralend wegmofFelen.
«
mooi
»
gemaakt en daardoor naderend
of tot saaie zwarle kunslprenten als de Jan
Six. Als
geheel
de waarde van een nieuwe wetenschappelijke daad. die nood:(d^elijk geu'orden. Van het tweede deel, dat de 19' eeuw behandell, verwachten
heeft het urns
wij het beste. Vlrechl.WU.
W. VOGKLSAXG.
dit stuk reeds gesclireven was vondcii wij in een daf^bladhesprekinfi ceti klinkende, maar tocli niet lieel verslandigc tereclitwijziiig van Weisliacli wat belreft zijn meening over den invloed der Italianen op Hals. Had tie sclirijver niet slechts gelezcn maar ook verstaan dan zoude hij le.nen dien middelijk bedoeldcn invloed van den grooleren stijl van Italic op het gave maar henepcn schildercn van het Xoorden minder bezwaar gehad hebben. Wei is het jammer dat over den stijl van schihlereii van veel nieeslcis uit de school van Scorel e. a. zoo weinig is gezegd. (')
Nadat
enislif*
61
HET KOORHEK IN DE NIEUWE KATHEDRAAL TE HAARLEM )EN
vader veertig jaren geledeii
niijii
inij
roiulleidde
de merkwaardigste Utreclitsche moiuimeiiten van
l)ij
oiide kiinst,
kooihek
in
kwamen
de
St.
wij o. a.
ook aan
het
koperen
Jacobikerk, het werk van den beroeni-
Mechelschen geelgieler. Levendig licrinner
ilen
hoe mijn vader van
dit
monnmenl
ik niij,
en zijn maker,
en
ook van andere soortgeHjke werken in on.s land, op de hoogte was en daarvoor belangslelling wist te wekken. Nog hoor ik hem zeggen
:
dit hier
rijker;
Haarlem
v te
de
(in
maar
St.
de groote kerk
in
Dom
dat in den
eenige honlen omlijsting en
voegde er
l)ij,
dat
was onlnonien znlk een werk
om
is
een koorhek, waarbij vergeleken
Jacobikerk) onbeteekenend
is;
het
is
veel grootscher en
te
Xanten, vrijstaand in het prieslerkoor, zonder
te
Maastricht gemaakt, spant de kroon.
»
En
hij
helaas door de reformatie wel alle gelegenheid voorgoed ooit
de bestelling van zulk een werk
te krijgen.
En
juist
gaarne eens hebben ondernomen, hoewel zijn werk-
zoii hij
dan voor veel rnimere moeslen verwisseld worden.
plaatsen
Voor koperen koorhekken was dns vroeg reeds mijn belangslelling gaande gemaakl. Xa herhaalde l)ezoeken in laleren tijd aan de oude Haarlemsche en Xanlensche Domkerken en zoovele andere, waar zich koperen koorhekken bevinden, tot
stand
kwam
te
ook
bij
mij, steeds sterker, het verlangen
brengen. Maar eenige kans scheen er
sche Kalhedraal van Sint Bavo
dit
niet, totdal
vraagsluk naar voren
om
znlk een werk
voor de Haarlem-
kwam. Dat reeds een
andere hand zich had bezig gehouden met een ontwerp, bleef mij onbekend, loen Z. D. H. Monseigneur Callier mij met de vereerende taak belaslle.
Aan koperen
(\vu
ingang van het prieslerkoor zoowel als rondom
al'shiiting
van groole
l)iijdschai)
van takken, die
rondom de (')
G2
komen. En mijn
als
eersle
onUverp gaf wel een
moesl een al'spiegeling
de weelderigheid en speelsche dooreenslingering
in
een l)lijkbare atbeelding van hel brandend braambosch
Ikiiige i'iaals
/.ic All)iT.iiii}rU Tliijiii.
..
wareti gedachl. l)f Ilc'ili^ic I.iiiie
<,
('j
Maar
biz. 122.
\viy/.v
i)e(laclitzaamlieid
AMBACHTS- E\ MJVERflHIDSKUSST
....
J
.,
t>ii
AMBACHTS- EX XUVEHHHIDSKUNST ving hiervaii
ander mode
te plaalscii, tc
deelen
voldoe
ik
oiiilieiit liet
gaarne aan
liet
vereeiomi voizoek,
iiieuwe koorhek der
Siiil
eeii
en
Bavo-Katliedraal.
Nada( de ontwerpteeke-
voorden voor-
nin<»eiizoo\veI
voor den koor-oin-
kaiit als
waren
gang
goedgekeurd,
moesl eerst begonnen wor-
met de plaatsing van den
deii
Bissclioppelijken "
ealliedra
«,
troon,
de
waaraan kerk-
gehonwen den naam van KaHiedraal ontleenen. De « calliedia
belioort
»
vast
aan
den
l)on\v te zijn vcrl)onden,
wat
liier
bereikt
eoiislinelief
te
is
door haar
vereenigen
met een stalen dwarsbalk, die aan
de
znilen
twee were!
naaststaande ingemetseld.
D.iaiaan zonden later tevens
de liekspijlen worden Ijeves-
De
tigd.
uiterlijke
afmeting
van iioogte en l)reedte voor lien
JAN BROM
:
Det.iil
v:in het
troon in niijn ontwerp-
leekening van het hek gere-
koorhek.
serveerd,
door den beeldhouwer F.
W.
den een dat van den ander
Toen de
zijn
bereidwillig
Mengell)crg overgenomen, zoodat het werk van
in dit opziclit niet stoort.
—
—
was niet eerder met de uitvoering van het koorhek begonnen worden. En toen eerst begon voorgoed de stndie en zorg aan deze ongewone tank verbonden. De l)isscho|)pelijke troon voltooid en geplaatst
nioelit
bekende Keulsche kunstcriticus en ondlieidkundige Prof. Dr. Can. Alexander Schniilgen heefl wel reden riing in
derselben
Hand
te
Kiinslwerk entbehren kann
Het en
is
jnist
sehrijven
liegen,
testhelischen
64
Zeihi-hnfl
«
Nnr da wo Erfindung nnd
Ausfiih-
«. (*)
gedurende de uitvoering, dat moeiliikheden van leehnischen aard
fill-
Clir. Kiiiisl,
Daarom zeide de men enkel ontwcrpen
telkcns ojinienw voordoen.
zicli
arehilecl .Ian Stiiyt onlangs zeer jnist
(')
:
die Ilarnionie erreichl)ar, welche kein
isl
XI
•
:
«
zoo'n werk kan
jnnr'^anj.; biz. :\4G.
AMBACHTS- EN XIJVERHEJDSKUNST
JAN liROM
en leekeiuMi
cii
gaat hel nief.
Wie lijkt,
zai
(hill
wijzigen en scliikktn,
;ils
:
Kooiliek in
men
ile
bezi^
Sim
liiivol^.ik
is liel
le
W
Unni
niaken
l.-iii.
;
le
voreii
»
ook de eerste teekeiiing en
geieedelijk loegeven, dat er
liel
llums i^ephuilsle koorliek verge-
ingiijpende wijziging, rijkere delail-
leering en l)elangrijke veil'iaaiing zijn gekonien. In dil kooiliek
werd nagestieefd
:
65
.4
MliA CH T ^-
EX
M.I EnilEIDSK I SS T \
^ta
%^'^
J^^
-^
A iiiiiit'-olii'
I'll
oij ziilt lu't
Yoor
leggen,
liiigenis
renkweik nuiken.
lot L'on
.1
1
II
A CH l S-
iioeclL'ii
gciir
ES MJ ERIIEIDSK I SS T I
on zcer lioldeien wieiook, en
nu-t zoi^ geniLMigd, on gij
ziilt
daaivan
tahernakel der ge-
(ien
waar
oiivx, i;all)aiuini
van
Ik aan
plaatse
ler
verschij-
/al
ii
nen.» (Exodus XXX. 34,35. Dienoveieenkonistig
36).
zijn
de lange spijlen als wierookplanlen, deklfinfie als
bubon
galbanuni en de Iwee zwaie
steunen als mirre-boonien gestyleerd, terwijl de onyxslak,
zoowel aan de eindingen van
den balk tegen de kolonimen als
aan hel soharnier derdeu-
ren,
mede een welkom
nioliet'
was.
De
spijlen zijn ondeiling
verbonden door gen,
die zich
dwarsstan-
vertoonen
kronkelende slangen,
nog andere replielen zicb bochten
wringend,
als
leiwijl in
daaitns-
schen eenig lijnenspel brengen. Deze serpenten,
vlnchJ.\N
UaO.M
:
Detail
van het koorhck.
tend voor den geur van den
zuiveren wierook, verbeelden de booze geeslen, die door bet gebed macbteloos
worden gemaakt. De wierookplanten groeien
lot
een weeldeiigen rand
zijn in
als
langs en over den met koper omkleeden balk
bekroning; de bloemen der wierookplanten
den vrucbtenknop benut voor electrische gloeilampen en hebben dus
nog bovendien een practiscb nut: de verlicbting van bet priesterkoor.
De kleur van bet gebeele bek is met een warmbruin brons patina verhoogd en daardoor voor bet oog aangenamer; de vormen komcn rustiger en beter uit dan i)ij blank geel koper bet geval zou zijn. Het hek aan den ingang van bet priesterkoor zal een breedte bebben van tien meter en dus bet koor
aan
de
voorzijde geheel afsluiten.
Bij
pontificale plecbtigbeden
echter gaan de zes deuren baaksch open, zoodal het uilzicht naar bet altaar
dan
gelieel
vrij
voor eleclrisch
is.
licbt,
Enkel de twee steunen en de dwarsbalk met den rand
waaraan de deuren draaien,
zijn vastslaand
bedoeld.
67
AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST Hct hck opzij en londoiii
van
niet
liet
prit'sleikoor strckl zicli nil over ccne
minder dan negentig meter.
door de aanwezige tiappen de plaats de eerste kolom zal
tot
de
bij
ambo
I):iarin is
komen
lcii<»le
eenige deuren, waarloe
aangcgeven. Bovendien koml achter
den ingang van hel koor nog een denr, die loegang geven
(preekstoel).
Deze amlio, waarvoor mijn ontwerp
is
goed-
gekeurd en waarvan mij dezer dagen de iiitvoering werd toevertronwd, wordt
van
petit granit
de Bisscbop met
met koperen ombeining
in
zijn gevolg betreedt deze
den trant van bet koorbek. AUeen
ambo van
uit
bet
|)rieslerkoor
;
voor den gewonen parochieelen dienst komt een afzondeilijke bronzen trap, die in bet scbip der kerk toegankelijk Utrecht, Juni 1911.
6«
is.
.IaN
BkOM.
KUNSTBERICHTEN (VAN ONZE EIGEN DD UIT
AMSTERDAM
CORRESPO N DENTEN)
an
R E-T K X T O N S T E LLING Prof. P. DUPONT ± ARTI ET AMICITLE -^-y p. Dupont werd
I-:
fMJ^=5H^ fc*^?^^
BS^^iT
Uiiirf^ /, .Z1 Brt^feSlJB>
1<S70
in
geboren en
.^BS^S^mAi'
Anisterdnin
te
is
voorjaar
'I
nldnarvan overleden.
Doze lenloonslelliiig heeft de bedoeling zijii levenswerk te eei'en. Nog in den o])f>ang van zijn waarlijk mannelijke gecslkracht is hij
ontrukt aan een kunst, de graveerkunst,
hem
aan
die welliclit
een nieuw leven
te
aan een school, waar
hij
in die kunst geboren als wel daarvoor gevormd. Hij heeft zichzelf gevormd. in de leer gaande bij de oude graveurs en in de school
behalve misschien
in zijn
eersten
Want
lijd.
lag niet in zijn aard bet technischc
handwerk tijdelijk gelieel uit de hand te geveu om aan een bijtende vloeistof en zoo het werk aan bet nooit volkomen beheerschte toeval over te laten. Hij wilde liefst inets uit handen geven. Het toeval mocht geen rol liet
vorm met hoofd en handen beheerschen. Zelfbeheersching en spelen. Hij wilde stof en
die kunst volgens de ziiiveisle regels ondei'-
beheerscbing der middelen voerden tot het doel de graveerkunst in haar zuiverste
wees.
verschijning. Hij heeft het
danken
heeft, en
Men kan
zijn
ontwikUellngsgang
khiien
wanden. Amsterdam,
zonder nioeile nagaan langs
Arii's
Hoewel gel)oren en gesfoiven
tc
heeft hij in Frankiijk, in
't
Ijijzonder IcParijs,
voornaamste weiken gemaakt. Van 18iS7 lot "90 bczochl hij te Amsterchtm de Rijksnormaalschool voor Teekenonderwijveel van zijn
zers en
behaahie
in
'90
de acte M. O.
in
handteekenen de Rijks-Academie van Beeldende Kunsfon. Omslreeks 1896 ging hij naar Paiijs, waar
hij
na enkele jaren wer-
kens zich ontwikkekle tot een graveur die
onzen
in
(leen
lijd
wonder
nauwelijks zijns gehjke heeft. dat
men hem gaarne om
wcergalooze kunde
als
zijn
Hooglecraar ver-
l)ond aan de Rijks-Acaiiemie. Ik
ergons
las
dat
Pieler
Dnpont een
geboren etscr » zou zijn en ik zag dit elders door zijn opvolger Aarls bevestigd. Beidcn llij
't
goed, doch zcggen
was eer graveur dan etseren
't
verkeerd.
niet
zoozeer
handwerk geen
geweld aangedaan. Hij heeft zijn kunst niet afgedwongen wat zij niet geven kan toon of kleur. Hij ging van de teeken- over de ets- naar de graveerkunst lerug, en liet zou :
geen wonder
zijn als hij in
de etskunst eene
ontaarding der graveerkunst gezien had.
Wat bij gaf is de lijn in al haar beeldend vermogen, in al haar kracht en fijnheid. Zijn voornaamste niotief is het werkpaard: de geweldige trekpaarden der Seine-kaden, daarnaast de omnibus- en ploegpaarden trekossen, arbeiders. Zijn kijk is sclierp en ;
helder,
soms fotographisch.
lijkt
en door
teekenaar,
synlbetisch, ste. In zijn
"
nieenen
:
soms anatomisch
ontleding
zeer vcrstandclijk groolscb, Zijn
soms
beesten
zijn
;
tot
zijn
is
hij
of opgezette dieren,
is
door
tot bet uiter-
woinig gevoelig,
werk
is
bij
wijlen
caricatuur vertrokken.
wel eens
wanstallig, nu eens
Hij
analylisch dan
nieer
stijf als
gedrochtelijk,
hobbelpaarden
dan weer slap
als een
()9
-
KVSSTDElilCHrEN zak
vc)l
spoor,
UIT AMSTERDAM
inipicssionismc
bollen. Vnn
t^et'ii
booriievol inlcllccUKiliMiic. In
(iocli
de ge<{raveer(le poiireUen van Polf^ider, Prof. Heclor Treiib en den oiutlu'i(liaiii(lif;f D. C. Mcijer koiiil (lit geeslelijke voorbeeldig kalhcdraal en brokslukken van
uil. In zijn
architecUuir weel
geeslelijke
't
leeken-
verzinnelijken. Zijn
le
gravcerkiinst
van
teekenwerk een gevoeligen
zijn nieeslerlijk
toon
in
hij
zij
en
een voorbeeltl voor velen
schililcnicngden. Zijn clscii
.l;ro
(le
Tilo
een
en
Tuiiipoorl
waaiin geen klenr hindert, hebben. Is daar de weg naar
*^ ^"^ '•'S ««^
BEELI)H0U\V\VI-:RKEN,
schildehijen
weik van Vincent van Gogh
slreng en zuivcr als de zelfcriliek en zelt-
De Kroniek
A^
zoo onciitiscii
is,
en onkicskeurig loonen zich de scliilders.
Therese Van Hall laat een 44-lal, Hulsholl' Pol 113 en Poorlenaar niet minder dan 254
hebben beide scliilders de bedoeling eerlijk voor al bun werk werkcn
uil le
zien. Mogelijk
komen
oni een volkonien kijk te geven
op luinne onlwikkeling. Beeldlionwkunst slaat Idealileil en
liecl't
gene waarvan
zij
phase der
de
bet syniboliscbe als datzich onderscheidt
om
er
Therese van Hall slaat met haar werk op de grens van plastiek en archi-lecluur. Haar werk heef't stijl en is loch een nice
te zijn.
vol leven. Zij
kunstig en
is
tocli naluurlijk.
eenvoudig in haar naluurlijkheid en nietlcniin rijk bewust. Haarheldereeenvoud openbaart dieple van gevoel. Zij kent de naiveleil zoowel als den humor. Zij is niet uitbundig, eer ingehouden en beheerschl, in haar slijlvolle kunsl studies in gips, in bout iLoopeiid Vruiiwlje en Joni/en mel Schelp
Zij
heb ven
ik le
.'
is
.\ls
is
mij
allijd
een der eersten
het geluk gehad zijn bijzonder slrekunnen waardeeren, waarvan ik in inderlijd
herhaaldelijk uiling
mel weinig anderen vrijwel eenzaani. in den laatsten lijd schijnt hel liaast moi'e le worden zijn arbeidersligu-
gaf.
Slond
ik toen
ren, wcel'gelouwen,
landschap-
stillevens,
pen, zelfs zijn regenbuien en zonnen
«
mooi
»
vinden.
te
Toch zocht misschicn
in
kunst
VIXCENT VAN GOGH IX DE LAREXSCHE KUXSTHAXDEL TE AMSTERDAM /^»- Het zccr ter harte gegaan.
Ijeeldbonweres
zijn
Ilalie,
groolsch
^#5 ^f^ $,9i ^9i i^»i ^fS cg,»5 '5,»5 5^»b c^»5 ^9i
EN ETSEN DOOR THERESE VAX HALL, J. C. POORTEXAAR EN A. G. HULSHOFE Zoo POL t. STEDELIJK MUSEUM (ler
in
lets
!
^"^ ««^ ^^ ««^ ^"^ ^'^ ^"^
keur
mini lekke-
/.ijn
wat on/.nivcr dour bijwerk loonenz.) llnlshollPol is nog voorshandseen knoeier met vcrl'. Vniclilhooiniijcs (57) en Slruu-bloeini'ii liioiu'ii ids bcleis, Wonderlijk dat zijn
lijU,
of zijn
in
het
hij
liloeieiid
«
mooie
» nooil,
behalve
Bloeiende Bounujaanlen
zijn
Perenbuompje
Perzik- en
Hel talent zoekl naar oppervlakkige schoonheid, het genie delft dieper of last hooger naar het buitengewone waarin heid
ile
schoon-
be.iolven of vervkichligd, dewijl de
is
schoonheid erin
lot
«
moment
n is
gevvorden.
Vincent van Gogh als genie onvolgroeid, het
afwijkende vreemd vergroeid
:
hij
in is
Er heeft een wondere slrijd in hem gevvoed. Wars van langzame kleine middelen wilde hij het groote en buitengewone oiimiddellijk grijpen. Zoo is een wonder-groei.
aardig. lets realislisch niengt
bclangwekkend, ook in zijn mislaslingen, de krachl van zijn wil en liartstocht, de zuiverheid van zijn ziel. I-;r is bier veel belangrijk werk van hem le zien onder de 69 sinks. Zijn twee Zelf-
zich bier en daar gelukkig mel bet scnlplu-
porlretlen zijn meesteilijk, de drie Bloeiende
:
als slijlvolle
speciniina),
in
hardstcen,
marnier en metaal. 7 Verlegen meisje palnihout
is
iji
{'Mi in
rale en gcslylcerde.
Poorlenaar
wat 'I
«
nianier
is »
een lalentvol scliilder. .Mies
bij
hem
best als eenvoudig
(77) is hij te
«
is
deugl
schiUlcr
niet. n.
In
Hij
is
Appelcn
veel Vollon. Zijn porlrelten zijn
nog gebrekkig. Zijn Icekeningcn zijn zelden smaakvol. EnUeIc scliilderijen loonen ware
70
hij
om om
Boomyaurden bloeien waailijk, is een wonder van
het Slilleven klcur, gelijk
in geel i25i
zijn Dahlia's. Zijn bloeiend Perzik- en Peren-
boompje
(31,
32)
zijn
Japansch
sicrlijk
en
Ilollandsch degelijk. Zijn Slilleuens zijn vcrzailigd
nog
—
Naast cenige
veel
oude beken-
van klenr en loon.
niet
^leziene
weiken
KUXSTBEIilCHTEX den,
liie
men
MogolijU
over Vincent
«#^ <«^'
eclUcr nooil
z:il
5«^J;
L;onoi'f>
—
/ien kaii.
ik eeiis ceii uilvociige sliidie
v;iii
(iogli sclirijven.
^^^ 5«^^^ ^"^S ^^ii
5«yc
J. d. B.
^^
^
;4^
D3-- UIT BRUSSEL Cunn
AMSTERDAM — ITT BRISSEL
LIT
met lietzollde onderwerp. Verder een stal, twee prachlige landschappen, even zoovele wel geslaagde scheppingen, waaronder men niet weet welke als de schoonste te kiezen, zoozeer sidderen ze alle van ingehouden kracht en innige natiuirgemcenschap. Dit is
samen beschouwd innig godsdienslige kunst. in den meest modernen, d. w. z. eenig
alles
LEN'TKSALON was
ll.T
bizondcr goed niet
omdat
van
(ivervloed
werken
dil
jaar,
ons zoo'n
't
nieester-
geliraclU
lieet't,
niaar er loch vele onder
waren
dien
naam
mogelijken
om
beeld,
landschappen bijvoor-
zin. Zijn
slechls deze te noeraen, zijn van
een weergalooze intensiteil, bet zijn menschelijke landschappen, landschajipen met een tragische
ziel.
eji
vooral omdal de inrich-
Hoogst opmerkelijk waren ook de schilderijen van Karel Hermans, den beroemden
ling zoo uilstekend
was en eer deed aan
schilder van de Dageraad. Dit
hebben verdiend,
die
werk
trekt
den sniaak der inrichlers. We hebben o. a. binnen hel kailer der
Vooral de aandacht door zijn groote verscheidcnheid, bet krachlige en eerlijke van
enkele kleinere
de schoone, beelden- en verbeeldingrijke kleurenmenging. Het geheel verloont een
grootc tentoonstelling
zelf,
voor 't meerendeel rclrospeclieve exposilies van overleden kunstenaars bcwonderd, zoo o. a. een niooi gelieel van den onlangs overleden Karel van der Stappen, heel volledig en op heel intelligenle wijze geschikt.
Er was (ieel
een calalogus apart voor
zelfs
dit
der tentoonstelling, waarvoor Camille
Lenionnier een van die gloeiende. beeldiijke voorredenen had geschreven, waarvan hij bet geheim bezit. Bchalve de groote werken
van van der Stappen, vooral
zijn
schetsen
voor groote nionumenten van bet werk en der Oneindige Goedheid, heb ik met genoegen enkele mooie Inistes, portretlen en studiekoppen van hem en fragnienten als dat
weergezien, o.
a.
Pax
zijn
uobiscum, een
der werken met de meeste diepte van dezen uiterst
bevalligen en
Verder was er
decoratieveii
zijn allerliefst
Bok, een mooie
;>t
Joris,
artist.
Kind met den
een Snrlonl de table
knapheid, een bevalligheid en
stellen
de
mise
en
het
in
samen-
waarmee
page,
menigeen onder onze jonge schilders zijn voordeel zou kunnen doen. Vooral zijn gezichlen op Rome zijn mooi en die op de Romcinsche Campagna, zijn Circe, Nevrose, zijn schetsen voor het Bal in den Miintschonwburg en vooral zijn lichtstralende herinneringen aan Spanje, zijn kcrkelijke stoeten. landschappen, zedetafereelen, enz., enz.
was een
El'
niet
miniicr
welverdiend
succes weggelegd voor de uilgebreidde in-
zending van Amedee Lynen, die een onberispelijk
teekenaar,
zelfs
in
meest
zijn
saamgestelde verbeeldingen was en die liefde Inst
zijn
voor een archaiek milien, met een
om
te leven,
een natuurlijke
heid, een schilderachtig goed
liartelijk-
humeur en
voor de stad Brussel, enz., enz.
veel bevallige koketterie wist te verbinden,
De Triumt'ator in dit salon der lenle, is echter, zonder eenigen twijfel, Jacob Smits geweest, met zevcn stukken, die geestdriftige bewondering bij de stugste critici hebben opgewekt. De voorname pracht van zijn koloriet, bet overweldigende van zijn
die echter nooit aan zijn
techniek, die hij in dieiist heeft gesleld van
silies
zijn nieesl dichterlijke,
meesl ontroerende
heeft geschaad.
king
demonischen hum Zoo pas heb ik de uitdruk-
A/ees/e;((ie;AY/i
gebezigd en
bij
t
schrijven van dit groote woord, heb ik
neertoeii
vooral aan Jacob Smits gedacht, maar niet
minder aan de lustige, opgewckle ccmpovan Lynen, waarin hij Breughel naast Callot heeft gczct, o. a.
:
zijn Schilder
ran
verbeelding. Een Pield, een groot scliilderij
decoratieve oitderwerpen, zijn Schilder van
Moeder en Kind en een aiider kleiner
ronianlische landschappen, zijn (inel-apcns,
stiilcje
71
KUNSTBERICHTEN — HIT BRUSSEL du Crime. De Vocldeiivan de Marht, Volksfeeslen
Recoiislitiilion
zijn
iiiarkt,
Hel
sliiilen
— maar fen passe
el
des weilletires
!
—
-
LllT
DELFT
de heele tentoonstelling, vveelderige Acces-
van den nieester Allied Verhaeren, van Van Holder, uitstekende
soires
Portreltvn
geweteiisvol
landschappeii en stadsgezichlen van Vierin,
wareii <>ok de voorsliidien van Karel Mer-
stralende of droomerige Iandschap|)en van
Antweipsch
Baoul en Juliette Wytsnian, Xuor den Spiegel, l)aslel-|)ortret van Lucien Wolles en eiiidelijk mooie medailles en penningen van Paul Wissaert en elsen van Eggermont Oud fSrnssel en Nienivpoort van Mej. Verbeke. Van uit den vreemde wareii enkele heel
ceibiedwekkeiHi
Heel
en
tens voor zijn plafond in
liel
Ijrisch looneel. Verder vernield ik dan nog,
volgens
doorbladeren mijner nolas, eon liet werk van Fernand
't
belangrijk gelieel van
KlmoplJ", drie Langaskens, een tiental scliit-
terende stukken van Rugeen Smils,
o. a.
een
twee heel kranige, lieel suggestieve dingen van Maurits Bliek, de Samber, de Haven en de Trekvaart, van een heel nioderne gevoeligheid, mel edit Vlaanische kracht vereenigd, een paar Mathieus, van Otlelo,
een blondlieid die verrukkelijk was.
ken van een teederen
dicliter,
wellicht onder wat hij
geschapen
Wer-
"t
meest volmaakt
Kranige en synlhetische
heeft.
mooie dingen van Kanaal Apol, Ber-
Baseleers, een paar heel
Merckaeii, vooral
zijn
Denis hebben
zij
't
ook
al
ingezondeii
we
niet altijd ge-
van
Maurits
vooral zijn teekeningen-
studies en zijn Maac/d in de School op prijs gesteld, vervolgens de superbe decoralieve
paneelen van Menard en Huaien van Henry Martin.
— Zijn Wille Molen
beslagen schilder tevens. is
—
maar van een
karakteristieke,
lukkige werken
Als
beeldhouwkunst was er
niets
bepaald
opvallends dan de beide busies van Victor
Rousseau, vooral die van het prinsesje MarieJose, veifijnd en feeder als een Donatello. (i.
;
Boonen, Coppens, (zijii klein slulije van Brugge was een wondertje van mooi), een Jodenkind van Hageniann, een nieesterlijk Slilleven van den jongen Herman Cour-
E.
nier,
tcns
:
Verschillende
Hnislwiidslerlje.
i)c-
kende stukken van Laernians, niaar die men telkens weer met genoegen heiziet, vooral zijn
Oasis
wel vaak
een
('),
edel
al
te
tooncelen
van Florent Menet,
ken der uilslekende Sillonnisten
:
Pinot,
Wagemans, Sniccrs en Swyncop, twee slulckcn van (lustaaf Nelissen, naar we mecnen een dei)ulant, enkele weiken van den allijd behiMgrijken
en
sympatieken
een
Taelcnians.
uilslckend stilleven
van Walter Vaes, ecu Kind onder 't afdak v;in van den Bruei, welliclit een der eigenPol,
t
punt van een dier schoon-
weemoedige
aardigste en meest
welgekomen stukken op
golvend van
(')
mooi van Aniweipcn
Ril idylliscli
lljksclic
72
sliili
wcnl op
di-
Diiijiiar-
nil (ivuidnviii pniitscliluid
bruggenge-
welven, heeft het comite
Lucas te Delft, een tentoonstelling van werk van uit Delft geboortige kunstenaars. Zoo vonden wij hier o. a. A. Le Comte, Prof. Ode, L. Bron, H. Buisman, G. Suhl en J. Suhl. Er waren nog heel wat mecr inzenders. Doch hel werk van de liier bovengenoemden geldt voor 't belanglijkste. Le Comte heeft hier onder meer een reeds van hem bekend damesportret hangen van tlnweelige tonaliteit. Ook een zeer gocd van
St
aaiigericht
Slorniweer op de Mans. En verder inzending bedraagt een tiental nuni-
scliilderij:
—
zijn
— nog een paar schetsmatige a(|uarelwaaiin een frissche vervoering schuill. L. Bron loonl met weinig lijii en Uleur een huilenslciniiiinii te kniinen wekken. Schllmers
len
Kcwcigord.
Delftsche
grachljes en een straatje,
hoekige, stioopop-achtige
krachtige, nog weinig tentoongeslelde wer-
Maf/ere
LUCAS /i,^ In de oude M.vC7>^iV&^Vl Korenbeurs, aan kruis-
zijn
werkmansinodellen goede Farasyns, een heel harmonieuse reeks portretten van Hiciiir, veidienslelijke, nerveus bewogen Spaansclie
^^^^^3*j|T
naakl, bevallig en
aangename verandering op
kuisch, een
DDD UIT DELFT QDDD
—
KUNTBERICHTEN derachlige brokjes gcven die kleiiie doekjcs. Veel goeds inzeiidiiig
is
oiigctwijfeld le zcggcii van de
van deze
koebeesteii,
paar
scliilders Sulil. Eeii
paar
eeii
Vlaanisch-forsclie
UIT
DELFT - UIT DEN HAAG
De teckcningen, de passie weergeveiid, zijn gewirwar van lijnen, bebben ecbter niet genoeg vorm, zijn te zwak om vol van een
lang
boeien.
te
De gespierde en
Klopoffis een natuurtalent, een eenvoudige
toch ook weer logge kracht, de geweldiglieid van deze slruische lijven, zooals ze
boschwacbter, die beel zuiver de beni oinringende bosscben en landouwen weergeefl, met iets van folograpbiscbe juistbeid
paardeii beelden
zij
uit.
daar opslaan in de wei of er in iieerblokken, vonden zij beiden in een draclitige lijn te
Ode toont bier eenige zijiier bronzen cordaat werk van weinig veiTijniiig, eenvoudig als klaar water. Docb bet Prof.
liefreii.
:
verdere van deze tentoonstelling O, zeker, Docb bet meeste bewijst '.'
eris nog wel goeds. geringschaltir^g
vooreen kunstuiling, v^aarin
waarlijk genoeg landslieden
locli
liel)bcn
Alb. de Haas.
UIT DEN HAAG
u a u
KNTOONSTELLING VAN SCHILDERIJEN VAN W. DEGOUVE DE NUXCQUES EN VAN PASTELS VAN KLOPOFF IN DEN HAAGSCHEN KUNSTKRING >c»- Toen
..
Arts
and Crafts » nog bestond, zagen we bier ill den Haag dikwijls werk van Degouve De Nuncques. Het was meest op de prigeinspireerd. beel zuiver getee-
niitieven
met een
kend,
fijii
Wat
gevoel, zeer subliel
nu in den Knnstkring doet veel moderner aan, heeft een
vervaardigd. te zieii is,
de zuiverbeid
een
te
is
opmerkelijk. Er
groote bandigheid
ecbter
is
pastelleeren
in bet
om
dezen begaafden amateur voor gebeel ongescboold te bouden. In de beste werken is een gelijkenis met Japanscbe boutsneden te bespeuien, die wellicbt in en
al
werk bij meerdere ontwikkeliiig, meer contact met de kunst van vroeger en beden, tot positiever uiting zal komen. zijn latere
uitgemuiil.
- z
en onbewogenbeid in zijn kijk. Het werk niaakt daardoor geen diepen indruk, alleen
er
bij
TENTOONSTELLING VAN BIJ SCHOLLER /!,». Deze is
een
punt van kennis van
Berg, waar
werk
zijn
bet
bem
bij
is
metier,
MIRANDA
Goedvriend en
geestverwant van
W. van den
A.
jonge schilder bet zwaartezoeken in de
te
om
bet
uiterlijk
aspect van zijn doeken zoo veel mogelijk
een verzorgd, op de oude meesters gelijkcnd, te geven. Dat dit als reactie op al de moderne licbtscbilders van belang is, behoeft zeker niet le worden gezegd dat het
aspect
;
impressionisnie, dat de uiterlijke verzorging
en.de vakkeiinis zoo in discrediet bracbt
bun
beeft afgedaan, spreekt van zelf.
een gevaar
is,
en dit koint
bij
bij
Maar
Miranda bet
voelt
sterkste voor den dag, dat de kennis van
basis nog overol. Het verdwenen, de scbildering werd nieer die van bet impressionismc, al is vooral in de groote doeken de composilie nog als vroeger. Een literaire kant is ook aan te wijzen in de speelgoedwiiikel, w;uir
den vorm, die zoo onafscbeidelijk van de vakkennis is, er als bet ware de ruggegraat van
geiieinizinnige iels Maeterliiickachligs
beginnen en daarover glaceeren als bij de ouden, dat bun werkwijze werd terug gevonden, wat baat bet dan nog als bun kennis der teekening niet
impressionistiscbe kant gekregen,
al
men de primitieve
geserreerde
iiet
De kleuren
kreeg. in bet
zijn
dof
als
opgezogen
doek, sterk ingescbotcn, pastelaeblig,
wat een die
is
lets
grijze
grauwe
tonaliteil veroorzaakt,
immateriels geeft aan
zijn
land-
bun decoralieve draagkrncbt uilstckcnd als fresco's zouden docn.
scliap|)en,
wclke
in
vornit, bij bem nog zoo zwak is, zoo verwaarloosd werd. Toegegeven dat de nianier
van scbilderen, dat bet Iransparant
aaii-
breiigen van een fond, bet stelselmatig in grisaille
precies
is
voorbanden is. En waar deze ontbreekt, maakt het werk den indruk van pastiche, door een oiikundigen teekenaar
daar
7,}
KUNSTBEHICHTEN— UIT DEN HAAG vervnariligd. Het zelfportrel
met
grijzcn
veer
j^roote
cic
lieeft
verlichling,
eii
liier
RembraiKiliekc
maar och arme, wat
wal een vormverwaarloozing. De jongeii mel konijn heeft een gebrek
zeker
plasliek,
aaii
meeste capaciteiten van ruimte-
(ie
maar
aaiivoeliiig,
Daardoor
euvel.
ook aan
lijdt
(ioet dit
doenerij denkeii.
lietzelfde
slreven aan grool-
En een gevaar
blijft
hel op nicts zal uilloopen, daar het
dat
werk
derouden hel logisch gevolg van hun zuiver leekenen was, waar hier met het oppervlakkig aspect begoniieii, niet van meet (l. D. Gratama. af aai) vverd opgeboiiwd. ^'. ^"S ^'& ^"^
BOEKEN
^
5«'S? 5«'S^ <«"^' '*'$.
^"^ ««'?5
TIJDSCHRIFTEN
&
THE STUDIO /c^.
— BOEKEN k
makkelijk vast in
te stellen,
is was iiici gewant aanwijzingen
den vorm van opschril't, familiewapen of ontbreken. De schrijver hecn
iets dergclijks
getracht tot een oplossing van hel raadsci te
komen door de gelaatstrckken van den
met andere porkon slechts een toeval hem hier op weg brengen. Maar inderdaad na lang zoeken meende hij dezelfde gelaatstrckken weder te vinden in de beellenis van af'gebeelde te vergelijken tretten. Natuurlijk
—
een man op rijperen leel'lijd, in hel bezil van den heer Jules Porges te Parijs, in welk portret
men
Hals'
willen herkennen.
eigen
Op
beellenis
hel
de gelijkenis minder
valt
eersle in
heeft
gezichl
het oog daar
het nieuw-onldekle portret een veel jonge-
ren
Het niimmer van 15 Maart bevat een op-
TilDSCHIiUlES
W'ie de gcporli'ctteerde
aiinwczig
man
drachten
voorstelt, terwiji nil
ook de kleeder-
verschillende tijdperken zijn.
stel
over liedendaagsche Hollandsclie porMax Eisler. Het handelt voor het grootste deel over Jozet' Israels, verder ook over Jan Veth, wiens werk de
Maar
tretkunst door Dr.
wezenlijke overeenkomst in de gelaalslrek-
schrijver blijkbaar niet voldoende kent, en
dus geenszins onmogelijk dat in deze twee portretlen dezelfde persoon op jongeren en op lateren leeftijd werd afge-
over Therese Schwartze. Hij vermeldt dan Hollandsche portreltisten nog slechts de
als
namen van de Josselin de Jong en Haverman en spreekt iets uitvoeriger over de tot heden
ruimeren kring oiibekend gebleven porTony van Alphen. Toorop, loch ook jiortrettist, wordt niet genoenid.
nader loezien
bij
cr
loch
ken en de schrijver acht deze overeenkomst te veelzijdig zijn.
Hel
om
zuiver toevallig
le
kunnen
is
beeld.
^•5 ^9i ^9t ^#5 cftfS ^,9t
in
trotkunst van
beslaal
^
^fS ^9i
a^»b
^*
THE BURLINGTON MAGAZINE y^.^ In
hel
Meinummcr
plaatste de redaktie
een aanteekening naar aanleiding van de
veelbesproken verkoop
ZKITSCIIRIFT
FUR BILDENDE KUNST.
In het April-numiiier doet Felix Becker mededeeling van het wedervinden van een portret door Frans Hals. Op het kasteel van Graaf Wedel te Gross-Zschocher bij Leipzig
ontdekte
een donkeren hoek een mansporlret, dat bij nadere inspektie een werk van Frans Hals bleek. Het stelt een ongevecr hij in
dertigjarigen
man voor
in
bijna levensgroot
borslbeeld.
De schrijver heefi de lolgevallcM van hot portret nagevorscht en daarbij bleek o. a. dat hel ruim hondcrd jaar geledon in de veiling
voor
van
den
groschen
als
aaiigekochl
7.|
de
kunslverzanieling-Richtcr
twee thaler acht ckopie naar van l)yck» vverd
prijs
van...
van
Rembrandt's
beroemden Molen uit het bezit van den Markies van Lansdowne, welk meesterwerk gelijk men weet naar Amerika verhuisde. Voor Amerika is er reden om over het veiloop van deze zaak verheugd
maar voor Engeland beduidt
te
zijn,
hel een onher-
stelbaar verlies. Als redmiddel voor de toe-
komst beveelt de redaktie een belasting op den uitvoer van kunstwerken aan, met de opbrengst waarvan een fonds zou kunnen wordcn bijeengebracht om, in gevalien als dit mel Rembrandt's Molen, een verkooj) naar het buitcnland te kunnen voorkomen. ^r-y In hel Juninummer oefent de redaktie Uritick op de jongsle uitbreiding van dc National Gallery, met name ook op de onredelijke hooglc en afmetingen der zalen, die
BOEKEN EN TIJDSCHRIFTEN daaroni oiigeschikl zijn oin er de inlieme tier HoUandsche school ten-
schildcikunst
looii le slellcn.
F.
Meliaii Slowell scluijll in dil luiniiner
over de brieven van Vincent van Gogh. Verder vinden wij een tweetal aanteekeningen over HoUandsche kunst. De eersle over een portret door den zevenliendeeuwschen schilder Abraham van den Doorl, die ill
Engehind werkte, vvaar
en bewaarder van
het
hij
hof-niedailleur
Koninklijk Kunst-
was. En de andere der twee aanteekeningen handelt over een schihlerij. dat aan daarbij afgebeehl .\elberl Cuyp wordt toegeschreven en (hit kabinet van Karel
I
—
—
W. Hiersemann te Leipzig maanden zal verschijnen. Een schaar geleerde medewerkers en kunstkenners, waaronder uit ons land Prof. Dr. W. Th. Juynboll en Prof. C. Snonck HourGi-otlie bij
Karl
oni de drie
gronje,
waarborgen een wetenschappelijken in algemeen
grondslag voor de niettemiii begrijpelijk
en
aantrekkelijken
schreven inhond.
Nu de
Oostersche kunst stijgende
worden
is
tijdschrift
dit
vorm
ge-
belangstelling in
mag genoemd een
uitstekend
bevordering van de diepere kennis van kunst en kunstnijverheid van Indie, China, Japan en de Turksche, Per-
middel
ter
zische en Arabische landstreken.
Rev. A. E. dementi Smith.
Van tleii inhoud der eerste afleveriiig zij genoemd een met plattegronden, opslanden en fotos gedocumenteerd opstel van Corn. Gurlitt over gebouwen in Adrianopel. Jos. Strzygowski geefl opnamen met kunst-
KuNST UND KLNSTLER >o».
historische verklaringen van
de aandacht der kuiisthistorici was ontgaan. Het schilderij behoort den tot hedeii
In het
Mei-numnier
schrijft
Max
EYiedliin-
der over de sensationeele schihierijverkoo-
pen van den laatsten tijd, waari)ij ook de verkoop van Rembrandt's Molen ter sprake
bouwwerken
Mesopotanic. Over Islamische schilderkunst schrijft Ph. W. Schulz te
Kara-Amid
een met
16
in
afbeeldingen, waaronder van
prachtige miniaturen, geillustreerd hoogst behingrijk historische en stijl-kritische ver-
komt.
Hoewel
niet be|)aaldelijk
over Nederhnnd-
sche kunst handelenii, wijzen wij toch op
de boeiende
waarmee
van Max Liebermann, Mei-nummer opent, over
essaj'
dit
EmpflndiiiKj und Erfindnng in der Malerei.
^r-/ Het Juni-iuimmer van
dit tijdschrift
brengt een opstel van Erich Hancke over
Museum-Mesdag, dat de schrijver roemt als een der schoonste moderne schilderijenverzamehngen. Vele afbeeldingen tooien dit
het
opstel. Bij
hier
een artiUel van Karl Scheffler over de
zomer-tentoonstelling der Berlijnsche Secession vinden Iret uit 1909
wij o. a. Jozef Israels' zelfpor-
afgebeeld, dat aldaar
is
tentoon-
gesteld. C. G.
ORIENTALISCHES ARCHIV
handeling. S. gaat in het bijzonder de kenmerkende eigenschappen na, der arabische en mongoolsche richling; de eerste nawijs-
baar aan de langwerpige de tweede aan de ovale gelaatsbouw, op beide uitingen. Aan de hand van wat verleden zomer te Miinchen op de tentoonstelling van Moham-
nedaansche kunst te zien was, geeft A. N61deke een karakteristiek der keramiek van Ragga, Phages en Sultanabad. Esthetisch en technisch beschouwt hij het rijk-kleurige en heerlijk gcdecoreerde aardewerk, daarbij een tiental kunslwerken afbeeldcnd.
uilnemend kenner van Julius Kurth, Japansche kleurenhoulsneden en schrijver van uitvoerige gewetensvolle biografien over Utaniaro, Haranobu en Sharahu, stelt in zijn Sharahu-problenien, een hoofdstuk tot de geschiedenis der Japansche klcurenhoulsnede, deze in zijn land niet gewaar-
van
(leerden uilbeelder der inensclielijke harts-
een nieuw tijdschrift voor kunst, kultuur-
lochlen en instinkten boven in de rij der vergclijkt hem, Japansche kunslenaars Sharalui mot Daumier en Ensor. Proeven
de
titcl
volkenkunde der Oosterdat ondcr rcdaktic van Hugo
geschiedeiiis en
sche landcii,
is
;
75
BOEKEN EN TUDSCHRIFTEN zijner sterke kimst, tooneelspelers-porliclten,
gaan mede.
Eeii overzicht over drie tentooiistelliiigcii van Ooslersche kunst van het vori}> jaar, en kleine niededeelingen, musea, lubrieken literatuur overziclit enz. besluiten de wel:
verzorgde aflevering, die op aangenaam ruw papier is gedrukt, sleelits de autolj'pisclie
reprodukties
zijii
op
kuiistdiiik
papiei'-
bijlagen ge|)laatsl.
Wij liopen geregeld
mede
te
iels
nil <\vn iiilioud,
deeien, zoover deze op arciiilekluur
of kunstnijverheid betrekking
daar de
hollandsche
lieel'l,
tenieer
medewerking doet
veiwachten dat ook die van Ned. -Indie aan de
IjcuiI zal konien.
DE R.
76
HET ALTAARSTUK VAN SANTIBANEZ-ZARZAGUDA N
luul van
lic't
kilometers
liet
at'staiul
oiidc Caslilii',
van Burgos,
Santihanez-Zarzaguda,
ver
op een goede veertig
ligt
van
't
armzalig dorpje
spoorwegen, en
alle
slechls langs ellendig snialle paadjes, die in
gewoonlijk
liijna
onhegaanbaar
Sedert enkele jaren dit
maar
is
het
lieri)ergt
de parochiekerk van
vergeten sledeken in haar sacristie, een zeer interes-
sanl triptiek, in gesneden hout, nit de xve
kerk,
den winter
zijn, te berciken.
eeuw.Toch behoort
eigendom van de Cofradia de Nnestra
bet niet tot die
Sefiora de las Eras en
herkonislig uit een onlangs verwoeste klnizenaarscel of kapel, die sedert vele
eeuwen
in bet
dorp bestaan bad.
Het driekiik onivat een middenpaneel en twee zijvieugeis, van binnen met, voor
t
meerendeel verdwenen, Golbiscbe bogcn versierd,
tijdvak in zijn verval, betgeen bet onbet\vistl:)aar xv^
eeuw
tot
nit
bet ogivale
bet laatste derde der
terugvoerl.
Het middenpaneel toont ten eersle bovenaan en door een geornamenteerde fries van de boofdcompositie gescbeiden
God den
vader, aan wien het
hoofd ontbreekt, de recbterband een weinig nitgestrekt, de wereldbol linker
twee engelen met gevonwen banden liggen naast
;
bem
in
in
de
aanbidding
geknield.
Het boofdsnjekt
waarvan
in
stelt
voor een soort van berg,
een grot de Maagd en
St. Jozef,
Jezus knielen, of lievcr voor de pick waar
heden
is
verdwenen. Recbtszien
waarvan een een soort galoubet
't
die voor
't
in
't
benedengedeelte
pasgeboren kindeken
Jezuskindje placbt
wij de berders, die
l)espeelt, links
te zijn,
dat op
den Heiland aanbidden,
de engelen geknield voor den
Zoon van de Maagd. Het bovendeel van de verbevcnbeid bebelst de drie koningen en bnn
gedrongen gevolg, op uiterst vreenidsoortige paarden gezedoor de eveneens l)ereden i)oden van Herodcs worden gestnit. De koningen drajjen eisienaardi'j verdraaide hcnitins, in den vorm van boornen,
heel tlicbt incen ten, die
Onze Klnst, Deel NX.
Sfptemhi
77
HET ALTAARSTUK VAX SAMIBAXEZ-ZAHZAGUDA met
lan"e, in
den rng neervallende
de Joodsclie soldalen wijde en
lanirers,
breede Uilbanden en de een zoowel als de ander, /cijn met hinge labbaar
Het reciilerkiik stelt voor den hemeischen Ijode, geknield voor de eveneens voor een l)idstoel neergezegen maagd, haar haar loekomslig nioederscbap verkondigend, tervvijl boven de eeuvvige Vader met langen baard en lange haren, in een medaljon in borstbeeld versebijnt.
Het Hnkerkiik, met de
Bcsiiijdenis toont
door
Anna,
St.
We
EHsabeth en
St.
merken
bier in
den Hoogepriester, die den
op ral)bijnen gelijkende personages.
tah-ijke
voorbijgaan op dat in Spanje, waar draagbare
't
men
zeer dikwijls voorkomen,
gescbilderde triptieken
ritus
moeder omboog gebeven, en omringd
toepast op bet Jesuskind, door zijn
er
uiterst
zelden
gebeeldbouvvde vindt. Dit
is
drie paneelen die bet
tier
vormen,
middenbiik vooral,
om
gedaan, die er vooral zijn werk van maakie
ons voor
drieliiik
te
als
laten.
zijn l)ehandeid
lapijten
Saniengesteld als een schihierstnk,
we
penseel en den beitel gehanteerd beeft. Vergelen
zou zijn
geen enkel boekje zijner
werk van een kunstenaar,
het
beboort
l)eeldhou\vkunst.
iiet
op een wijze, zooals het door een kartonteekeiiaar voor compositie onbezet
Het
hoe vrcenid deze bewering ook moge schijnen,
bet gebied der scbilder- thin
tot
De
herkomst.
Brabantscbe
waarschijnHjk
en
eigenlijk in velerlei opzicht,
meer
en draagt onmiskenbare kennierken
zeer zeker niet Castiljaanscli
Vlaamsche
van
die
komt
dit
benrtelings bet
niet tlat dit in dien tijd
dikwijls bet geval was. Is Rogier van der Weytlen niet ook als beeldsnijder
begonnen? en geweest
is
Andre Beanneveu
niet te gelijk schilder
en beeldhouwer
?
In het beehlsnijwerk van Saiilibafiez-Zaizagntla vintlen
kende eigensehappen van
tie
we
al
de kenmer-
Scbeldeboorden weer, met dat een
Alaas- en
weinig bnrgerlijk realisme, bier en daar met een manierisme, dat soms wel eens
lets
zwaars
heeft,
gelnkkige wijze
in
gemengd. Tt)ch
vereeiiigtl
getuige op hel linktrliiik de Ih'siiijdrnis,
draagt en in
oj)
hel
de bonding van
haar gotldelijken ])e
engelen
nii(l(ien|)aneel tie
van de
Maagtl en
Z<)t)n ligl
78
dei'
te
Weytieii,
dikwijls
lot
het stijlvolle,
een bijzontler niooi karakter
ht)t)l'dvt)orstelling tie
zeldzame adel
waarmee de Moeder voor
geknield.
t)p dc/.tirde
Vlaamseh en schijnen
zich
tlie
tie bevaiiigiieitl,
voorsleliing,
den, de aarlsengel op het hiik met
Rogier van
natnralisme en gevoel er op zeer
zijn
en verhelTen
beln)oren
tie
tot
tlie
den pasgcbt)ren
Verkondiging, tie
sehiltlerwijze
Dieriek Houls, lingo van
Ileilaiid aanbitl-
zijn in tie iioogste nnite
van de van Eyeken,
tier (it)es
of antlere mees-
HET ALTAAIiSirK VAX SASTIBASEZ-ZAUZAGUDA lers
De Maagd en
hiimier school.
yoiulisclie scliool
gedrongcn
dan die welke
zijii
Jozef schijneii met de Vhuunsch-Bour-
de lianden van Clans Sinter
nil
kwanien, doen ze nietteniin
denken. De Wijzcn
St.
veibaiui te staan. Indicii deze Ijcide figuren al
in
in
te
minder
voorschijn
de wijze der draperie-behandeling aan
hem
met hun gevolg, de soldafen van Herodes, de Herders, al de verseliillende schonwspelers welke op deze tooneelen een rol vervullen, dragen liet onhelwisthaar merk nil Nederlandsche werkplaatsen. Hel
is
nil lirl Ooslcii,
waar dat
l)eeldhon\vwerk
dit
<(
estofada
en vergnld op een laag pleisler, doch naar Castiljaanschen
onhetwist
oorsprong,
«
is,
d.
w.
men weel werd
niellcmin
z.
geschilderd
dit
precede van
in
Vlaanderen
eveneens
toegepast.
Nu moet
l
echter nog worden verklaard hoe
verloren hoekje van Castilie verzeild geraakt
xv eeuw,
de XIV en
vooral tegen
t
is.
dit
Vlaamsche werk
in dit
Dit zal gemakkelijk zijn.
— In
einde van de laatste, stond Spanje, wat
het Noordelijk gedeelte betreft vooral, zoowel nit een handels- als een staat-
kundig oogpnnt, voortdurend met de Nederlanden innig menschelijke
bekoren en droeg verwonderlijk veel karakter
bij.
stroomden
bij
in
verbinding.
De zoo
Vlaamsche knnst, moest noodzakelijkerwijs de Castiljanen tot
ontvvikkeling van hun nationaal
De Vlaamsche, Hollandsche en Bourgondische kunstenaars den dageraad der xvie eeuw naar Burgos. Juan de Colonia,
Jan van Keulen, een der eerste bouwheeren van de grootsche cathedraal
was er
aldaar,
stad aan den Rijn,
uit zijn
trokken. Zijn zoon Simon, die talent ten
hem
waarnaar
hij
noemde, heenge-
zich
opvolgde, stelde het cdelst deel van zijn
dienste van het prachtige Kartuizerklooster van Miraflores, in de
buurt van de Ond-Castiljaansche hoot'dslad. Filips van Bourgondie, die de prachtige cathedraal van Burgos met lonter meesterwerken van i)eeldhouw-
kunst voorzien had, was die de altaarslnkken
streken,
men
waaraan
hij
te
in
zijn
Langres geboren. De raadselachtige Juan Flamenco,
zijn
kerken geschilderd
naam
lang geloofd heeft, Rogier
heeft zijn
v. d.
melde
te
Weyden
al
Miiatlores en
triptiek
zich
te
daarom
was mede
En in
het
museum
't
te
van datzelfde onvolprezen Kartuizer-
hoeft
t
ons niet
te
verbazen dat hovenge-
Sanlibanez-Zarzaguda bevind. In ieder geval
werk van eersten rang, waarop
de
uit
indien, zooals
nimmer naar Spanje kwam,
wonderschoon schilderwerk ^tegenwoordig
Berlijn) vroeger de glorie uitgeniaakt
klooster
heeft,
ontleende, herkomstig.
nuttig scheen
ile
aandacht
te
is
t
vestigen.
Paii. Lakono.
een
NAAR AANLEIDING VAN EEN AAN SCORELTOEGESCHREVEN SCHILDERIJ M.AXcis
celool
wees
dooi- mij ;uin
ik, in eeii
lilondeel
den
scliilder
op
monografie,
gewijde
Lan-
groote
'I
aanlal schilderwerken, die ten onrechte staan op den
naam van
Jctn
van Schooii of Scorel, en waar bleeke
en kleine figuurtjes veiloren loopen tusschen heuvels
met pretensieuse bouwvallen in
nuiseum te
te
dit
opzieht noenide
Anislerdam en den David, die
liezaaid.
En
de Balsebah
ik
(iolialh
als
verslaal in de
Dresden. Gedeeitelijke, gioepsgewijze indeelingen zonden
lypisch
hel Rijks-
in
in dif
Galerij
ensemble
nioeten worden aangebraclit. Naar mijn bescbelden meening zon men wel doen met naast den rekbarcn en al te gemakkelljk te noemen naam van Scorel of van den geheimzinnigen Hendrik met de Bles, waar enkele critic! zich aan vasthouden, dien van Blondeel Jhr. te
W.
B.
Amsterdam, was zoo vricndelijk
om
mijn
stemming
kennis op tot
sedert enkele
vermelden.
dit
gebied
reprodiictie van
maanden
in bet
om me verrijken
en
een
seliilderij
in zijn
Rijksnuiseum,
slelt
aan gene zijde van bet rotsacbtig terrein,
met de wonderbare Viscbvangst en scbeepjes plantengroei,
wciule
boomen, met
Hel gebeele
me
Dit
bezit.
de Roeping van
{^),
(')
0|)c-iU
C)
l)rcs(lfi),
S(i
ziet
in
men de
stellen
te
welwillend toepaneel,
t
water
zee van Tiberias,
de verte. Links een dichte in
de verte blau-
niiddengedeeltc wordt ingenomen
overcenkomst met bet Dresdener stuk den
waaivaii
bij i:i8
Nr
ik
de af bcelding
i-iii.
K44, U)H
< .,
bij
155'i
cm.
bij
(*)
Petriis voor.
door twee
beel gedetailleerd gebladerte, uitlossend tegen de Incbt. Er
bier een trcffende
KO
gaf
de fologralie onvoldoende aangegeven en
o])
beigen.
dcn David
de gelegenheid
in
te
den i)escbouwer, begroel Cbristus den Apostel, die op
Heclits van treedt,
te
van Riemsdijk, lioofddirecteur van bet Rijksmuseum
¥.
(iolialh
is
dooden-
deze korte besclionwingen voeg.
NAAR Hier
.\AXLEIl)I\(i
eii
daar
leltc bijv.
j^aal
't
VAX KES AAN SCOREL TOEGESCHH. SCHIEDEKIJ
liooliiniolief l)ijna geliecl
op die menigle,
met
Pclnis. welke daareiitegeii
den
(loliath
Bles van de
De
men
l)eroenide
raadselacblige
bijwerk vcrloreii
liet
lain
bier
iiiet
(of
uil(je)
"t
bebalve de varianten, die zicb oni
zijn
en zoozeer onze
veeleer geiieigd zijn oin aan den jiseudo-
.A((/)/)/^/(//;i(/ (/c;- A'o/if/Kyr/)
Civelta
men
:
op de Rocping van
hoog opgcriolite en gespierde voinien op
David zoo karakteristiek
doodslaaiideii
aandaclit boeieii. Zoii
in
iiaiiw ziclitbarc kleiiie figiuiiijes
Muncben
te
komt mede
denken?(')
te
aanmerking,
in
want
nieesterwerk been groepeeren, worden
dit
hem nog vele werken loegeschreven in vcrbaiul met den stijlvan Patenier(*). En bet decor van de Roeping van Petrns, staal, zonder eenigen twijfel met de Rust op de Vlucht iKiar Egi/ple van dezen Dinanteescben meesler
Ten
slotte zal
nog leerzaam
zijn.
Mauier
ixiii
noemden
Rafael
liijeen geflikle
bet-
de oude calalogen.
Men
Op
composities, waar vele en velcriei
verwarde bandeling deeinamen, gaarne gesteld op rekening
van den invloed van den genialen uitl)eelder van Heliodorus verjaafpl.
verband.
welHcbt een vergeten qiiaUficatie van bet Dresdener stnk
onnoozele wijze werden deze figuren aan een
in
bezie biertoe sleclits de
Damianus van Lanceloot Blondeel
in
nil
den tempel
Legende van de Heiligen Cosmus en de
St.
Jacobskerk
te
Brngge. Volgens
de overlevering zijn deze figuren op Rafael geinspireerd! De eigenaardige stukken, tiians in bet bezit van Jbr. van Riemsdijk
voorloopig gesteld op
naam van
authentiek vverk van Blondeel
(')
landscbappen
—
de Roeping van Fetriis,
bieden een interessante formule van bet
Italianisme in bet allereerste begin gestyliseerde
:
Scorel en de Martelie van een Heilige, een
een
:
een verwarring van kleine figuurljes in ver verwijderden vvecrscbijn
van den
Rafael van de Loggia.
PiEKKE Bautieh.
liie mij uiiiaiij^s door Dr. von Wurzliacli vver
Meeiiiiig
('I
(3|
:
Amsterdam
Nr.'):{:!. 1^.
Haulier, l.ancclool lilondeel. iBriisscI,
Van Oest
to
IDlOi, bl. 27-:iO.
ANT. DERKZEN VAN N'l
ANGEREN
ooN DiiRKZEN VAN ANdEHEN
liie
oi)gJuui
iiofde
iiel
ill
voor
is
ailijd
Hij
».
glininit'iide platen, liet is
genot met
zijii
hem een
etsen
liet
van
lioiidt
zijii
« zijii
goud-
ziiiver doorjiroet'd
scherpe naald de glanzende lijnen in
hel liarde metaal
hand wordt
Ijcliooil lot die Uuiisleiuiars
elsweik, voor wieii
te
seheppende
grillVn, terwijl zijn
door
geieid
zijn fijn lasteiid gevoel, zijn
spelende fanlasie. Hij
is
een van die efsers, die hiin vak verstaan
— en
vandaar dat
dwingen
werk
kenmerkt door een vveli)egrepen verhouding
zich
feclinische
het
is
het
in
waarden — door de techniek, maar
den weg wijzen welke
zij
onvoorwaardeiijk
etsen van den knnstenaar besciHijven en
werk te vinden zijn. Er hggen hier een aantal voor
tiisschen geestelijke en
die l)6ven haar staan en haar
volgen heeft. Laat ik u eenige
te ii
de perfeclie, die zich
in
algemeen van Angeren's
niet laten
wijzen op de vele schooniieden
die in zijn
neem
mij, waaruit ik er allereerst een Iweetal
die heiden de verbeelding geven van Doodshoofden. Bij de eerste staan
de koppen
grijzig tegen
hunne monden. Hoe mooi holle oogen,
den zwarten aelitergrond.
grijnzen mij legen met
Zij
hunne vermiid
hij
hier
door
ofmindere zwartheid en dikte der
der lijnen het
gesj)eel
lieiite
iiet
De verschiUende ridding, de meer
groote vhik van den schedel geniianceei'd.
lijnen, de nitgespaarde lieiite plekjes kings
de donkere gaten der oogen en tiissehen de enkele reslende tanden geven
aan deze geraamlen een geheimzinnige levendigheid nog meer naar voren Iredend door den zwarten lliiweeligen
waartegen
aelitergrond,
zij
zinvol
geplaalst zijn. IJij
lerwijl
fond
de andeie els
is
een der koppen
de aiidere er
in
])ijna
komen de doodshoofden
geschitler van de tanden, i)ij
hij
een ond zwaar
oj)
denzellden stand naast hier
donker
idl,
met
is
hel
op
het, dat
een ko|) voorkomi, die nagenoeg gelijk van houding
82
hij
hel andere de lichtvalling
de hovenkaak en het neusbeen. ()|)vallend
staat.
is,
iiel
I'oliant
Tegen
eene
t
gezel,
het lichte o|)leveiide
voorste gedeelle,
op deze heide etsen en het
is
zeer nierk-
ANT. DEHK/.EN VAN
AN
T.
niCUKZlCN
VAN
ANGKRKN
AN(.I-;KEN
:
:
Do(Klsko|)|H-n.
DooilsUoppell.
il)
(11)
AXT. DERKZES VAX ANGEIiEX \va:irclii<
deze beide eens
te
vergelijken.
\V\\
doodshiuilVI kanlii<er. lioi'kiuiT. hcil (luiiKlijk
1
i
,
de eersl besproken is
dit le zien bij
els
is
bet
de uilslekeiuie
AXCERKX
ANT. DEIiKZHS VAX slaaii
Ills
over het
\v;ikers
j^esloleii
l)()clc
— ecu
l)C'cl(l
v;iii
di'
iiisl,
v;m de
eeuwii^lic'id liecfl vt'ikrcs^fn.
ANT. DIUiKZKX VAN AMCIiPiKN'
aiuleie els
Eeii liefde
(lit
Tegen leer
OntbijUnlVI.
hot Elshok. S|)reeld hieiiiil
is
niel vol en opreclit,
zijii
voor deze vverkphiats. Zwanr en donker steekt de groote schroef van de
pei-s aC tef<eii
hecfl
:
de
liel lielile
is
liclite
omgeving,
doode voorwerp
liel
tol
zijii
iets
liefde
en innig gevoelde vertronwdlieid
levends,
iets
helangiijks doen groeien.
raani hang! de zwarte olielani]) als een hijzonder ding.
verseinelje door hel
raam
gezien,
heel even henierkl
men
Hoe liel
glinslerend pad van een snial slroompje, de welige weidcn; aan den boven-
kanl liangen
vval
selierper
hooin. Hijzonder goed selierper onilijnd dan licl
.la.
dan
liel
uilzichl,
de grilligc lakjes omlaag van een
hier juist dil vage landscliapje, had de elser lui hier
was de aandaelil van de kanier
gelieel niindei- inslig
en zuiver geworden.
Xn
zelf welliehl algoleid en
liclil liel
heel lijnljes aeiiter
raam o]) als een even oplevende drooni. Van Angeren liield van dil hoekje.
hel zwart-oinlijnde
XI
is
ANT. DEUKZKN VAN ANfiKliKN
:
Etshok.
DKRKZES
.1.V7".
men
Hoevi'cl
«
—
woord
lijden,
er wareii
viienden was
liicr
ik
l;i;it
ik
dal
werkte
ik
dan aan
dagen inocht
diep
lot
ploeleren
liet
lion
in
niettegenstaande de
at'gewerkt,
bok,
met eveneens een
ets
uilzieiit
door
iiet
vernioeden van sebnren en buisjes met beel
Een van
zijn
werken waar
ik
niijn
een werk dat
o, lict etsen is
daar heb
tijd,
omgeving,
in dat
de scliillerende verliebling van een petroleumlanip.
l)ij
Een bet
Met een van
naclit.
iieerlijke
priniitieve
vrij
aan het
wel zeggen, want
ik
nieer loslaat, je eten, je naelit-
Ijent, niet
voor op. Dat was een
alles olTer je er
riist
begonnen
AXdEREN
V.^.V
etser zelf
elsen afdrukken en allerlei ander
:
werk, steeds niaar door, zonder ophonden, want je als je er eenniaal niee
den
oogeiiljlik
ooii
ik liier iiiet dooriiehraehl.
lu'l)
"
-
•>
raam in
de verle een
nadrnkkeUjk op wijzen
Ook
zeggen, acblergebleven op de
tal'el.
Dit slilleven
wii, is
een slilleven
ons weer
l
daar stond en tocb
juist zooals bet
men
draagt geenszins het
karakter door de seliikkende band van den knnsteiiaar zoo geplaatsl bet geeft
bier
spits torentje.
van kopjes, een kot'fiekan, een melkkan en nog eenige andere zaken, zoii
wat
»
Atelicrhoek.
is
ik
rommelige
te zijn,
voorwerpen
zijn alle
met gezonden zin voor teekenachtige krachtverdeeling over bet vlak verspreid. Opmerkelijk
is bij
deze els bet ondersebeid tiisscben de verscbillende zwarten
van bet
glininiende van bet theeblad en het harde metaal-zwart
tal'elkleed, het
met de vele op levende glimplekken van bet deling
bet kotfieixilje, bel
is
waarmede
bet vlak gevnid
is
is
op bet rnwe
belreft
els,
die zich
eenigszins aansluit,
bet zware, eenigszins
is
rnwe van
Derkzen van Angeren
De
(zie
zonder II.
werken
-,
Hremmer
ile
dat
lets
te gaaii,
de mise
van deze
ets
is
een detail
en scene
lijnen.
maniei' en opvatling
\\at
Ook
men bemerkt
s
in
bij
:
dat
heel't
bij
in
bet levensvol-
evenals de meester
willen geven als bij bet scherp en hevig gevoelde,
in
te
onderwerpen.
een van de atleveringen van
«
Moderne Kunslbeet't
:
«
Zijn
voorloopig nog van de waarneming van bet onderdeel
le
bestudeeren en daarnaast weer een ander, niet eersl
van bet groote gebeel
een
men
deze els bemerkt
bij
Van Gogii ook had
in
anders dan de eonventioneele weg, waarbij groole massa
kracbtig en
is
over de wijze waarop Van Angeren dezen kop geetst
manier van teekcTien iiit
beet't
zegl.
»
oude vroinv. Ook bier vinden we
die van een
aan academiscbe regelen
iiet
P.
manier
«
diens ontbijltafel).
spontane van dezen kunsten.aar, en Vincent zoo zijn werk
lijntjes
voelt bierin een zekere vrije bartstoebl, die aan
de zoneven genoemde
bij
zwarte
en waardoor de etser juist zulk een uitslekende
Gogh doet tlenken
Vincent van
Een
men
af,
Hoe mooi van behan-
tbeelicht.
wit, niettegenstaande, de lijne
stobiildrnkking verkregen bceft. t'orsch
:
den aehtergrond tegen het meer rnstige
het levendige-lhiweelige zwarl van
te zetten.
De
elkaar
men
le
zetten. Dit
eerst
leert
is
geiieel
zoo'n kop in
lout van dit laatsle svsteem
is,
dat
men
8.-)
ANGEREN
ANT. DERKZEN VAN als
manier
iets
grocien en
aanleert wat cigenlijk van lieverlede als oveiiuiging moest
men
een aantal leeilingen van die inrichlingen komen, die
ziet
^i.«^ ••'i^gii^atf^S,.
ASr DKHKZKN VAX ANCIERKX
schijnl)aar veel
;
Dr. .Ian
kunnen, maar
in (loDilslied.
Zi:
in werkelijkiicid toch nooit
noch geleerd hebben zich eens
gaat,
ziciizelf nit te
waarde
verbeelden.
maar
langdniiger,
lieblK'n
Ik ixii
liel
als hij
welen waarom
in zichzelf te verdiepen,
iiet
of iets van
De weg die Derkzen hier volgt, is ingewikkelder en komt zal dat ook van iiem zclf zijn en nieei'
tot iets
dan een aangeleerd systeem wal deze aanbaling
».
betreff, lenvolie
met den beer Bremmer
eens, en boewel bet niet onder leiding staan voor een jong knnstenaar in vele
gevallen groole l)ezwaren zal
bebben, beeft bet bier den knnstenaar
idleen niet gescbaad, maai- aan zijn
welen
te
geven, die
nun
bij
werk een zekeren cbarnie van
niet
eigeniieid
den arbeid van vele zijner kunstbroeders mist.
Ken van de etsen van Derkzen van Angeren die mij bet meesl getroffen heelt
is
portrct van
liet
Dr. Jan Ziircber op zijn doodsi)ed.
goed gekend den i)ijz()ndeien kunstenaai
:
atelier en
omdat
bij
ets
welen
van le
zijn
bem
l)ij
zijn
leven zoo
en scbilcki'. Uicnlang iieen
piozaisl
in zijn
—
scboonen
bield als
ari)eid
iiicl
bem
i)ij
bem
zillen
])raten
aanscbomvd en daarom misscbien,
menseb en
geven, dal gevoel wal
bij
Hij beel't
weinig gewaardeerd
als artist, beeit bij
in (lai^elijksebe
datgene
laal is nil le
in zijn
spreken.
AST. DI-RKZEX VAX ASGFMEN
ANT. DKliKZKN VAN ANI.KUES
achtergiond is hot eeiiige, Hot levenlooze gelaat tegen den wat onrustigen plooien in liet l<usscn weri<, de armen, het lichaani, de
het l)olangiiike in dit /ijn
sclielsmatig behanddtl
door
fijne
iijaljes
heel even
aangegeven.
/.ij
voile op den kop gevestigd kan vragen niet on/.e aandacht, zoodat die ten gezien en hoe prachtig heeft gezicht worden. Hoe lielderijk heelt de etser dit nion.l. de gesloten oogen verwrongen De hij liet .l.kkie er van weergegeven.
87
AXr. DEHK/.ES VAS ANCEHES met
(Ic
AN
Voelt l)oven
slille
wimpi'is
dc Uoiidc
oj)
de tioiikeic w eiikhraiiwcn
l)a;ii(l,
hiJiK/l S
I
men (ill
M()|<e
\
/oo
allcs
iiislii^,
df kidi/.i^c
/oo zondcr
Icvcii.
A\ ANIiEliKN: Zonnelilo
bier niel de ijzige almosl'eer van den dood,
die
zijii
Uille
sluier
gelaa! <<elieven lioiidl.
van de
dil niisscliieii iiiil eeii
ren's kiinsl /ijn,
die in zulk Ibrseli
De
sc1rm|)1' iu us,
waiij^t'ii, di'
liet is
els
liij
liier
lieet'l
werk zeer
opnii'i kelijk
lei<en
en verziiiverd naar voien, ook lend-diiikke oniitevini",
wal
de is
c)|)
jjjrijze linl
liel
onklaar.
\aii \'an Ani^e-
i*evoelij*lieid j^eopenljaard,
is.
van een oude vroiiw, eveneens
f<elukkii4, liel j^elaal Ireedl
speeimen
l
een oidroerende
<<elu'el
Ilel
liaar doodsljed,
van
liel
knsseii
is
niel
minder
zoo
l)eslisl
wat ondiiicklijk dooi- de warieL;e/iclil
is
ook
hier i^oed
van
AM. DEHKZEN van moiid
uitdrukkiiii^, Iict iiii^cvMllc'iu'
knn
iiiel
lift
gevoel als
Ijclrft'l Ir'I
cMs
van
Toch
\veeigej(even.
.Ian Ziircher,
zoomin
^\•al
de heluuulelini* aani^aat.
een Uan met zonnehloenien wil
BiJ
wijzcn op de Ibrsehlieid
ii<
waarmede
ontlerweip aanife])akt heelt. Mooi steekl de wal omlaag hangende
dit
liij
\\i\{
moni
waiigeii
I'li
dc siluuluw slnim van dc
in
ANGEREN
FAjY
hloem met
aantal sappige blaadjes
zijn grool
tegen de grove,
af,
ruwe
slol'
van de kan. Een andere heft op liare stevige liarige stengel liaar donker hart omlioog. Ken hlad, een vertlenste l)loeni Hggen achteloos aan weerszijden van
den
Hoe
|)ot.
lusschen
tijn
Op
fond.
liclite
en toch hoednidelijk zijn de weeke l)loembhiadjes tegen het
een ding wil
ik liier
nog
namelijk op het verschii
vvijzen,
zwarl van de kan en dat van de Ijloemhaiten. Het plekkige harde
iiet
zwart van den pot in tegenstelling met het ievendige llnweelige van de l)ioemharten met
hunne
vele Irillende mceldraadjes.
Het zou natnnilijk
te
innemen, wilde
veel plaatsrnimte
Deikzen van Angcren nitvoerig
etsen van
groepen
verschillende
landschappen,
al.s
Ijesjireken,
stiiievens
ik alle helangrijke
wanneer
zelfs
ik
afzonderlijk
enz.
de
zon
willen beliandeien. zon hij een zoo veelzijdig en piodiictief knnstenaar als
Van Angeren
mijn artikel
is,
hnig wordcn.
fe
Nog
eenige opmeikingen zijn
echler xeioorloofd.
niij
In
de laatste jaren heeft en
scliej)en
^'all
Angeien zieh loegelegd
Een eivan,
rivieigeziehten.
groote hark, donl<er tegen de lichte Incht. Als vanzelf konit
wen van deze hoe
de gedaehte
els
van vorm
hoot
is,
koj),
hoe richt de mast met
de
luclil,
sieilijk
hij
ons
hij
het heschon-
een niooi ding toch znik een
zoo'n sleven met die geijeeldhonwde vronwen-
is
tonwtjes zieh
zijn ontelliaar aantal
omhoog
tegen
!iel)ben.
Met welk een bewondeiing moet
om
tie
knnstenaar
dit
vaartuig
het aldiis in beeld te kiinnen brengeni Voelt
niet beter het
waargenomen
men door
deze els
wezen van deze bark dan door weike technische beschrijving
of teekening ook. le
vvat
van
en eigenlijk moeten wij ons hekennen dat wij nog nooit een boot
zoo mooi gezien
Iiel)ben
oj),
het elsen
oj)
ons de voorsteven van een
geelt
En
toch
is hij lot
ijzeren kettingen
in
de perfeclie
opgerolde zeilen
veel of te weinig aan, de
hangen daar naar omlaag waar
orde, er
in
zijn o]) zij
zit
geen tonwtje
de jnisle plaats, de zware
hooien.
Het grootste gedeelte van de plaat wordt ingenomen door de voorsteven van de bark op den voorgrond, daarachter i)0()t
ziet
men
echler nog een andere
van het zelfde soort, die even zorgvuldig en nitvoeiig van teekening
de eerste,
niaar daar
zij
op het tweede plan
ligt,
niet
als
zoo donker legen de
lucht afsleekt. In zijn
i)e\vegen(le
wijde Maasgezichten voelt water,
meeslal
ligl
men
de stad,
iiel
bieede.
wazig, even
iiel
ruime van het
aangegeVen
oj)
den
ANdEUEN
ANT. DERKZEN VAN De
jichUM-iiVond.
een slad, een
kimsl oni door t'cn
verf»czielil, verstaat
|)iiai-
Van
liinlJL's
oiis
di' illiisic- to
Angert-ii hij/oiidfr good.
het kai-akter van het Hollandsche laiuischap welcn le j^evcn
hooge met wolken bevrachte hichten. Van Angeren reproductie-etsen gemaakt,
weideii, zijn
Ook
heeft
bekende nieisjeskopje van Vermeer, dit
v^'aarin
hij
lui-ll
een naar
o. a.
liij
iiitf(c'sli'el
liel
de eenvoudige klaarheid van
knnstwcrk heett weergegeven.
Derkzen van
Behalve het efsen heett
maakte onder andere een
zelfportret, dat
ik
Angeren ook geschilderd helaas niet gezien
wat volgens het oordeel van een onzer l)ekendste portietschilder
ren
zijn
:
van
i>fvc'ii
Hoe
hij
hem
is,
nitnemende quahteiten moet
steeds l)ijzaak gel)leven en dat zal
verlangen gaat er naar te bijten.
Van kind
reeds kraste
liij
van Joost van
vrijen
tijd
't
wat
hem
is,
dal
is
liij
hem
hij
wel
altijd
hij
die zeive ook het sehikle-
is
bUjvcn ook. Zijn
de gond-koperen platen
zijn iijnen in zink.
wat hereikt had, maar
er
:
niaai-,
te gritlen
en
zich aangetrokken gevoekl tot het etsen, toen
zich verder in de etstechniek te
werkkracht hielden hij
in
iiet
Toch
Een
tijdlang
is
hij
Hoofl werkzaam geweesl, maar steeds gebrnikle
moeten ploeteren voor wat
beelden
liij
met een spijker
t'al)riek
om
nit zijn
af heeft
sesHietici,
bezilten.
hel),
boven op. Xooit
geworden door
bekwamen. Lang zijn ijzeren wil
heeft hij
en enorme
heett hij een leermeester gehad,
zich zelve, en dat
zijn oorspronkelijkheid heeft
op de
hij zijn
is
het niet het minst
doen hehouden. Hij
heelt zijn eigen
teehniek gevonden, zijn eigen manier van werken, zijn frissche kijk op de
dingen, die
hij wellichi,
hailde hij zieh onder leiding van een meesler gesteld,
verloren zon hehben. 's-Grauenhnije. .liii/.-.Sc/)/. I'.IKI.
90
AtY BrUNT.
lETS
OVER DEENSCH PORCELEIN heell
lajilsle zestiii; jaicii
N tie
niarken zich
zoom
tot
haar verniaardlieid l)ieid
over
zich
bijna
—
beide gevestigd
te
vooral de laalste geweest, die aan
naam
iiitmuntenden
dan
invloed,
artistieke bediijt' zicb
poltenbakkerij,
is
beet't
caelict tot
om
niet
in
—
Kopenhagen,
zijn
alleen
door
is
t
Deensche werk den
iiet
origineele schoon-
gebleven van
vrij
den
groei
van
bet
een bekootlijkbeid, die in baar wezen
dei-
wondervol-typiscbe,
bet
voorwerpen en de
lijn
vindl
men
model, ornament en
zijn juislen
tecbniek
vooral
der l)eelden. De kunst
onderbevig aan de wisselende inzicblen van een persoon,
nog,
dat
ver-
van een nationaal karakler wecrgecl't. De essence van de
stiik
Deenscbe
de versiering
bet
verinnigd
cen goed
niet
welken bet
heeft gegeven,
ook ten voile veidienl. Het vreeniden
eenigen
Eiiropa
gelieel
Van de koninUlijke porcelein fabrieken Bing
lu'cil.
en Grondahl
beid
Deiie-
(ic porci'k'inral)ril
helaiigrijUe lioogte ontwikUeld,
weg nog
die,
niet
is
in
bier
zoeker
gevonden
door overdrijving of onlogiscbe combinalie, dan wel door onoprecble niting en effectnajagerij een prodnct tracbt le verkrijgen van dadelijk opvallende nilmiddelpiintigbeid. Hier geen tasten en pogen in alkrlei beeft, en, betzij
ricblingen zonder bepaald
einddoel.
vonden, en bet voortbrengsel
is
kunstbeoefening, welke plaats rnstig
De weg
ge-
niting van
met
becl'l
scboonbeidsgevoel.
Op
de laatste, groote, Parijscbe tentoonstellini;
maakte bet Deenscbe porcelein voor bet glorieiize
des
is
bet resultaat van een
entree in de kunstwereld. Het
modernen Kunstgevverbes
ding van
de Deenscbe
»
scbiijil
inzending
:
«
«
eerst zijn
DoknmenI
naar aanlei-
Man war
der
lraditionellen,kalten Repriisenlationsvasen von Sevres
imd der pnpjien nnd pnppenartigen, gescbmacklosen sicb
nacb einer
inlinien
in
der Farbc
oft
.Meissnei- Porzellanc satt, iind sebnte
Keramik, die zn
praiafaelitiseb
der modernen,
dilferenzierten
Wobnungs-
I).
.n;NSi;N
:
Socdanschc liond.
AMBACHTS- EN NIJVERHEWSKUNST Kenimik
eiiiriclitung p;iss(e, luicli ciiier
luich einer Kiinsllopt'erei, die nichl
Spiegelsaie
Ludwigs XIV, sondern
Teehiiiiser anniiitenden Villen
iin
liir
Gcisle Wntts, Biinie Jones, Hoscllis.
die in Gold uiid Krystnll
liir
und Landhaiisei-
passle. \j\m\ dieseni Ziig der
D.
verslandeii
Zeil
JENSKN
i](.'n
tol
leveren
liel
volk in en bnilen
slellen, in elk sink
ring,
in
de streken van lonter niassa-
waarvan
lot
nielleniin,
de knnsl barer arlislcn
de vervaardiging van hixe-artikelen
Denemarken de /ij
ziciili)aar
I
is.
ook k'n
in
serviczen
lerwiji
zij
sleelils
be!
bij diiizendeii
een sobere ornanienlee-
tei-\vijl
zij
luiii
cbabionen gebruiken alleen voor hel maken van nnllige zaken, en isolaloren,
waar
vooibeeld gesleld worden. Zoowel de Koninklijke als Bing en
(irondabl l)e|)alen zieb volstrekt niel zij
porceleinl'abrieken,
versieienden arbeid niel de band veriiebt wordt, kan
aan aiidcie inslellingen van dien aard, vooial prodnelie,
r.ekr
«
De gansche werking van de beide genoenule een giool deel van
:
und Stockholmer Porzeilanfabiiken am
die lvn|)eiiiiagener
meisten Rechnung zn tragen.
seliillei luleii
die nioderiien inlimeii, wie jaj);inisclie
slenipels en als
knoopen
vornien van bet eenvoudige voorwerp
overialcn aan gietieest en |)ersniaeiiiiu', wordeii voor bel eigenlijke sierwerk
bckwaine kinislenaars
in
diensi
genoinen, zoodal op ralioneele wijze bel
arlislieke slieven aan de giool-indnstrie nil
wordl aangepast. De stnkken, weike
de banden van die arlislen konien, worden verkoebl legen piijzen, die
berekcnd
zijn
naar knnsl waarde. De eigenaixn dvv ixide instiiiingt'n
slaaii
AMBACHTS- EX MJVERHEIDSKUNST vast
scliooiu'ii.
luiii
ill
Zij hel)l)cn
in
huii ate-
liers persoiu'ii, tile
een
opleiding
iiol)-
(icgeiijiio
beii
genoteii,
kiiiist
wier
en
dus goed helaald
moel wordeii.
waar-
Zij
doeren daardoor de cader
pacileil
weikers,
lioudt die oolc voor bet piibliek
U.
JKNSEN
boogte, zonder dc kuiistwaarde der Uixe-voorfbrengseien op sonis elders op
wordt.
Spelend katjc
En
te
drijven, gelijk
onooideelkundige wijze mot ceramische proeven gedaaii
tocb, lioewcl
zij
bet bedrijl' niet
kelijk financieel voordeel gebeel te
menscben, geven
De
:
op lespectabele
zij
popnlariseeren, door
werken naar den smaak van
ook kiinstvoorwerpen voor
tot
geniak-
scbellinkjes-
bet volk.
onvervalscbte, gebeel kunstlooze groot-indnstrie. waarbij enkel maai-
de recbte tecbniscbe toepassing en bet econoniiscb niateriaalverbruik boofdzakeii
zijn,
worden vertegenwoordigd door de knoopen- en
-isoiatoren-
afdeeling; de arlisten leveren de kostbare origineelen, lerwijl de verkleinde reprodiicties biei'van l)enevensde versierde, luiisboiidelijke artikelen zijn
voor bet groote
Vroeger werd dit materiaal,
in
bestemd
pul)liek.
Dencmarken
veel kaoline van Bornbolni gebrnikt,
betwelk geen zuiver-wit baksel
superieure nialeiiaalsoorUn
Frani
nil '_;eii.
Engeland en
is,
verder
gaal
in
Duilscliiaiui vervaii-
zij
naar de werkplaatsen, waar
bebandeling konit. De arbeidsver-
I'eling svoi'dl rr toegepast ^'
maar
werd langzanierband door
Xadat de grondstof macliinaai gemengd en
kiieed ij
gaf.
Voini
11.
heiiaiuleld:
sfbeiden
en zelt's
in
door
versiering
arlisten en co])i-
worden
elk
apart
wordt de vorni alweer onder-
dien, welken bet vaatwerk beblien
moet, en den sculptnialen voor de beelden. de tinmen, waaraan de Deensebe ceraniiscbe kunst minst
bet
niet
baar beroemdbeid
te
danken
lieeft.
Die peii
figni'en.
naar
— van dieren vooral —
leveiidi'
weergaven,
niaar
,
ontwor-
zijn
geen exacte
luinioristisebe,
caricaluur-
niodellen,
aebtige beelden, waarin de nieesl typiscbe eigen-
93
AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST scliappen van
model door een geprononceerde
liet
zwicM-ig opgel)oiiwd.
zijn
Geen
maai' beeldeii van hetgeen de Deeiische modellciir in
wezcn aan ziek'levcn
D.
JRNSKN
:
licof't
waargciionu'ii. Hcl
voor licm gcplaatste
licl
lij'poclioiidcic pliilosofecrcn
KonijllL.jcs.
een nap, de dailL-llK'id van een
vail
aaiigeduid. Ze
])ose zijii
eigenlijke, opztitelijl<-|)riniilieve caricalmeii,
de fragiele, aaizelende bewegingen
viscli,
van een Jongen vogel, de sclirandeilieid van een zeehond, de wilde forschheid
van een arend, het gluipeiige van een hj'ena worden door den Deenschen vaslgelegd in een niarkanle
arlisl
niet gecliargeerd
is.
om
werkendeii kunsleiiaar, die hel wezen wil weergeven, niet
opinerkenswaardigen
l)aren,
le
En
verzinnebeekien door de pose.
juist
bij
zoo
zijn
jnist in staal,
gedacble
te
om
onde volken, ook door
eerst le onlleden,
verzinnebcelden en ten
zou
zijn grondsloi' vast te leggen. ^k'n
:
de
stille
anah'se voor zicb
zell'
de
lijn,
geaceentneerd worden, en eindeiijk de in
werkl
van bet karaklerislieke, dal cr
in
weergave
94
kleiliguur.
l)i'
o|)zel. In
de eerste
de
oj)gezetle
beni
aangevnlde
in
is
in
visie in
dat de Deenscbe
acbtereenvolgende
drie
van bet oogenblikkelijke genioedsleven
de liondiu}^ en belgeen de
ook sleebts een luilpmiddel,
fragmenlariscb
daarna bet geobscrveerde geval
van bet diei'niodel, bet gelcidelijk koniende slreven waarl)ij natnurlijk
moet omgaan,
opmerkingsgave
knnnen zeggen,
onbewiist
j)()rcekinliguren-l)eel(ibouwer stadia
bij
zijn
slotte die aldiis
(Ins
oni'eil-
maar zoo
door die symboliseerings-
neiging van den Deenseben boelseerder, neiging, weike beeft ovcrgeiioiiden \an zeei'
diens
wonderljaarlijken licbaamsbouw,
ol"
dnideiijk mogeiijk belgeen er in bet diepe beesten-binnenst wel Iracbt
maar
genoenid worden, geobserveerd door den voor ceraniiek
diereiileven
liel
die wel sterk verduidelijkend,
|)ose,
Die dieifignren knnnen sculptnrale instantanneetjes van
is,
])laats
dil
tot
l)lik
verziiniebeelding,
nildrnkt, in gedaebte
geval
is
bet
model dan
dienend voor de observatie
en daarna voor de detailleering van riebt
zieb
niet
naar nanwkeurige
AMBACHTS- EX MJVERHEIDSKUXST niaar naar
cle
ciemoedsleven-moment. Toen
ik
lichaanishoudiiig,
oiimerking van hot
ver/.innel)oel(ie
korle
en Groiulalil in het atelier
Biiig
l)ij
tier
scnlplenrs was, zag ik jnisl de lii>nnr van een kal afmaken naar een model. Eigeidijk
was er weinig reeeie
kenis tnsselien
en
liel i)eeld
lichte piek
ineengedoken
figiuir gaf
artist het heesl
oplreden
als
lag,
want
een reclitopziltende,
peinzing kijkende kal
de
dier,
op zonbe-
dal ergens in een lioek,
de
gelij-
liet
in
zien, zooals
le
had gezien
in zijn
model.
Dierfignren
worden ook aange-
braclit als reliel'-versieringen
van het
vaatwerk, en aan de wijze, waarop deze mooie boelseerknnst in de beide fabrieken
wonlt
op ge-
toegepasl
men
kent
briiiksvoorwerpen,
de
C.
hand van denzelfden meester, die er van houdt, het typische denken en doen van uit te
MORTENSEN
het dier in
:
lek-
l):l.
wondere
phistiek
drukken.
Maar ook door porcelein
zijn
ontlerghiznnr-versiering
naam gemaakt, de
klenrige versieiing,
heel'l
die
Kopenhaagsche
het
op de oppervlakte der
winddroge voorwerpen gepenseeld of gespoten wordt, en waarover men het glazuur aanbrengt.
De
onderglaznnr-verfstofTen staan dns aan de hevige hitte
bloot, die het transparante glaznur
vormen
de
inoet,
die
hilte,
tevens de
kleuren doet veranderen, de voorwerpen doet inkrimpen. Naar de wijzigingen tengevolge van die geweldige oven-tempcratunr moet vorni l)erekenen, grooter niaken, speciale klenrstofTen opbrcngen.
best is
worden waargenomen
men dus
dan het baksel worden
De weiking van
in het atelier
het
niet alleen zal,
bakken kan dan ook het
der copiisten. Het gebakken model
eenige centimeters lager dan den nog in i)ehandeling zijnden
proefondervindelijk
men
is
tot
gekomen, zoodat voornit precies
vorm moet nemen, om
den
maar ook
vorm
—
de jnisle kennis van het inkrimpingsprocent te
berekenen
is,
hoeveel hooger
in het baksel de gewenschte alnieling
le
men den
verkrijgen
—
en toont bovendien de matte tinten van de versiering, die, liggende onder de glaziuu-laag, door deze
gedempt en verwazigd woiden.
Heeft dns de onderglaziuir-teckening. waarvan vooral
en het bleek-rose twee der fraaiste klenren te
zijn,
liel
de grootste
liehlkohallbhuuv
hitte
van den oven
doorstaan, de bovenglazunr-vcrsiering wordt aangebraeht op het reeds
gebakken, wit verglaasde
voorwerp
en
bij
inindei-
hevige
lem])eralunr
9j
AMBACHTS- EN XIJVKIiHEIDSKl'NS'l Zoo
in<'C'br;ind.
dc
/ijii
tinleii v;in dc'/.c U'cUoniii^ luiluiiiliik
ook
licldcidt-i-,
dan die van du oiidei-^la/.uur-vcisifi iiio. In lid eeislc f^eval, ii. 1. als oiivL-i'^laasdi' vooiwcTp moet wordeii vcisicrd, is de Ijesciiildci iiio van MO"
poic'iizc
opperv
D. .IK.SSKN
iaiv
als
ecu
siit'l-atpiaitdlccT-tc'cliiiicU
lud iu't
i)rsclioin\cii, hij
Ic
Del
de toepassini^ waarvan
men
heel ffemakkelijk
met
radeernics
liet
foiilief
ingeviilde vlaklen of uitt»evloeide randjes kan wegsclirapen, hetgeen sonis
een
van verfstoffen, waarover geschiedt
om
lot
uitspnrinosnielliode wordt dooigevoeid. Hel o])s])nilen
bijna compleele
reeds melding gemaakt
liierboven
van een leekening
l)ijvoorl)eeld bet fond
te
is,
en
dat
kleuren, beeft plaats
met gebruikmaking van een hulildriiktoestel, een soorl vaporisateur, weike aan elke werklafel verbonden
is,
en
dampachlig-fijne druppeltjes over
waarmee men
liel
De Deenscbe porceleinfabiikalie
ile
gewenscbte verfstof
in
vlak van een vaas verdeelen kan. beeft in de dierfigiiren en de ondergla-
ziuii-versiering baar fort gezocbt en gevonden.
De patronen, aangebracbt
volgens deze laalsle lechniek, weIke sonis op eenzejfdc voorwerp geeombi-
neerd wordi met
relief-
en a-joiir-werk, zijn de artistieke vindsels der alelier-
kunstenaars, die in de vlakornamenlale uitbeeiding zieb bijzonder bebben
bekwaamd.
In de
weikplaatsen van Bing en Grondabl
lieb Ik ze zien
werken
:
de specialislen van bet onlwerp, dat door teekenaars en leekenaarslers op bet
vaatwerk wordI
gico|)if(T
en degcnen, die mel
voorleekeniiig of model versieien en
oj)
vrije
bebandelen, patronen van wonderc lijnen-zwierigbeid weien Zelfs landscb.ippen
voerd, en er zijn
worden op
le
zij
aldus
verkrijgen.
die wijze decoratiof-ornamentaal iiilge-
dan ook onder die ceramiscbe patronen, dikwijls mooi
barmonieerend met de vormen van de vazen, juweelljes van vcrsieringsknnsl. Ill
band, zonder
de pollen of vazen, welke
bet tijdsebrifl
«
Hans nnd Well
»
vvaaroj)
van lUOOkomt
zij
ler
zijn
aangebraebt,
zake de navolgende
AMBACHTS- EN NUVERHEIDSKUNST iiitspraak (lie
voor
Moore
iiiid
stilieii
Darslelliiiii*
ziir
Wolkeiigewoge
wo
die biiclienbescliatlclfii Sandliiigel
iind
doch
Teeiiiiik iind
i<ehiii<;l,
die
lieiniiscii
das Wogengehiaiis
kiinslieriseii volleiuiet.
Kimst an
aitisteii
voor hel
—
alies
Es kann
Gisciit
werkers, dat
in
is
der Nord-
ist
aucii die
Naliirerscheinung,
iiielil
das
Dekoralionsstil,
wiiiKlenielinien, dass,
waluer
Sclionlieil wetlei-
«
oiilweip, zoowel versierders als boetseerders,
werkeii geheel naar eigen iiizichlen, door nieniaii(i iieinvloed en
van hiin inspiratie. Het
aiicli
kenreidien
hii
Heimisch
kral'liger
Origiiialilat iiiui eeliler,
vrije
die
Waidseen, der hraiideiide
feni, die Erzeiigiiisse iibeiall AiuTkeiiiuing findeii.
De
iiiul
die sanftereii Weileii der ()slseei)iielit.
iiiui
Fauna, die
knoirig
:
Haideii, die
iiiui
ineei'kiiste
enhiomnien sind
Aiisschliesslich lieimisclieii Motiven
«
:
Landscluiften
door die vrijbeid
bel
in
l)edrijt'
al
naar gelang
van iiilgezocble
de betrekkelijke aldeelingen der Deensebe poreeleinfabrieken
de cei'amisebe kunst
zieii
zoo lioog
lieef't
welen
te
ontwikkeien. J.
D.
JENSEN
:
De
E. Jasper.
eksler.
97
KUNSTBERICHTEN (VAN ONZE EIGEN CO RRESPO N D E NTEN)
AMSTERDAM
DD UIT
qd
IJevens, van Brouwer, Hercules .Seghers,
('|
Lucas van Lej'den, Laslman, Pinas, Bassano,
j^^^^gJSlTir.HTING REMBRANDT-
Rafael, etc.
De Acjlacuemer ^roole (loodeii eeieii
Van 1639tot'581)ewoon(iusRembraiuU ciil liiiis iiiel zijn mooien "evel in de Joden - Breeslraat. Treedt Ijiniien, wie zijn geest kennen uit zijii werk, eeuwige woning zijns geesles. Tocli lieeft ook deze lijdelijke woning — waar Rembrandt zijn schitterendste jaien (le
doorbrachi
-
de wijding van zijn geest en
het eeuwige. In ets-
't
bijzonder, nu daar zijn
en teekenwerk ten toon gesleld wordt.
Jhr. P. Hartsen trad in de
schoone
rol
van
Maecenas op. In 1907 werd de stichting gevormd en nu noodt men U tot binncnlreden in Rembrandt's woning. Jan Velh brengt met een iideidend woord den Catalogusl den bezoeker waar wezen wil in het buis van Rembrandt
(voor hij
in
:
en vlak
bij zijiie
kunsl.
Een muurslecn
hcl riiinie voorliuis ver-
in
volgendc
« Dil huis, waarvan de oude gevel, muren en zolderingen de indeeling aangeven der voornaamste verlrekken, (loch waarvan de oorspronkelijkc vensters
nieldl
iiet
ofjle
Sael
is
nu helaas
ten
deele verduisterd door een belendende nil-
!
:
bouw. Daar komt de Rembrandt-literatuur. Wat zal de boven-achterkamer, de KtinslCdemer, geblonken hebben van wondere festijnen
van schoonheid, die huis en
lijf
en
leven tooiden Daar verhalen nu teekeningen !
hoe zijn verbeelding werkte. Voorboven aan den straatkant, waar 't leven voorbijspoedde — een zelfde gedruisch vaart daar langs — waren Cleijne en Groote Scliildercaenier, nu bijeengelrokken. De wonderen zijner etsen toovei-en daar de
oude wereld
te
voorschijn
van zijn tijd, die alien tijd weerspiegelt. Zoo eeren wij dus waardig een onzer grootste geesten. Dit is dan niet volkomen naar de realiteit, dan toch idealiter in den zuiversten zin is
Rembrandt's woning. Het daar zijn ets- en
:
een goed denkbeeld
teekenwerk ten toon te stellen. Dr C. Hofslede de Groot, Dr. Jan Velh, Jozef Israels, de lirma Fred. Muller, 's Rijks prcnten-kabinet dioegen bij. V.v worde nog vcel
meer bijgedragen.
(-)
ten deelc, de dciucn en bclininu'ringen en de nieubclen gelieel verdwcnen waren,werd in de jaren 1908-1911 hersteld, met nieuvv
PICTUBA-TKNTOONSTELLIN(;g;IIEIl.l(;i-:
ontworpcn ruimeren trap en bclinnueringcn
Amslerdamsche
voorzien en ingcricht voor
naar het excenlrisclie.
len
—
liet
lentoonslcl-
van Rembrandt's etsen en teekeningcn.
De architect De Hazel was bier de man. Ilet ruimc Voorlimjs, en de Sijdelcaemcr
links prijklen vroeger, behalvc
werk, met schilderijen van
98
c
zijn
met cigen
jeugdviiend
WEG,
De
26 /:-»
PicUiia-Teiilooiislelliiui
schijnt wel een naspel in St.
den geest van de
Lucas, met een Icndens
Molcii • ilaiir (1) /ou w.OUclil
100,000 sclioiik
voor dc
hcl licinbrandtluiis, Mini- (li-n a:inkiic)|i
rcslaiiialie en iniii-litint! van f. 20,000 gcsi-lionkcn lipcfl diMl MrcsU-r.
noK
van risen van
—
KUNSTBERICHTEX Hier
nog
slrevers, die
rf//"onl(lekt iiitj^aaii
is.
liel
alle
kaiilcn
Hij
nioois, b.v. in lluiiwUiiid i220i,
Oinuvcisbui
(221).
UIT
viniil i2\^)<,
Wecr is hij worde meer zichzelf.
voor
zij
Iiel eiucii
Henk Meijer geeft althans in Dniileriye Dag (158) een mooi stemmingsbeeld de
N'reemiie
giijpen naai-
on-
liet
l)nilc'nge\vone onhereilv-
lii'l
!
gedaclit hel)l)cn
hij
Wei,
liij
nieuwigliedcn
had een bijzondere kant
in zijii
?
alomvaltend
weik — in zijii schetseii en latere scliildciijeii waar uilzicht is naar onbegreiisde niogelijklieden. Maar met welk eene wondere glinstering van spot in zijn beschaduwd oog zou liij gelaclieii liebbeii Va\ zicli afgewend '?
!
N'eoiinpiessionisnie, luniinisine, jjleinair-
in 'tklein. Hij
:
op den voorgroud zijn gevoelig gevormd, de landscliapstoon is bijzonder fijn. Leo Gestel's werk zit vol beloflen. Hij bewandelt te- vele dwaalwegen en moest eens
liguurtjes
— met de droomen van zijn dwalen tot den weg der schoonheid. Men kan zwerven zoiuler te verdvvalen en zelfs, als Vincent Van Gogh, in zijn dwalen ontroere:;d van schoonen harlstocht zijn. Leo
leiugkeeren
—
Gestel
doch
is
hij
dezen het nieest nabij geweest
Slilleueii (1-12) is tot
bizarlieden geen kleuren had, en
en beter van schildering dan
schoonheid. G.
'?
senijUunst voor zulke
En loch :
kwalen des
art-
zijn tijds
geen
bloeit daai- welige kuiisl
Fleurs du Mai.
Wie wel eeus het buitengewone bercikt is Hem. Zijn Hartjcsiiag in de Jordaan te Amsterdam is groot werk. Hij heel't psycliologisclie kennisen macht van uitbeelding. weet menschelijke passies naar buiten doen slaan als vlammeu. Hij heeft zijn eigen palet. Mel al haar schelheid zijn de kleuren droog en mat. Ze zijn soms als te
monde.
schreeuwslemmen.
—
werk
sensualisme
zal veredelen
Doch
Eiikele andere schilders gaan wij voor-
loopig met een beleefden groet voorbij. D. B.
is
helaas
nnnn UIT ARNHEM nnnn
te
Zomev
(106), in
ilen
hij
v. d.
(leze. Zijn
Hem
in
is hij vs'el
leekeuingen
zijn
zijn figuur-
eens fijner dan karakterisliek.
Maar een groote Naaktfujimr (175) die veel bewondering schijnt te trekken, in on;vstheliscli,
deling.
alstootelijk Hij
is
hebben
wij
schilder,
uilslekend
werk gezien. Een aantal doeken van den schilder Van Ingen, hebben ons
Urabanlsch, doch veel van koekebakkers-
Waar
kuiislhandel de Vries
Arnhem
van een wcinig genoem-
de
t
slukkeu evenaardt
(k'li
le
wcerspiegcliug op de verfschubben, van zomersch zoiilicht in geboomte. iMaar een Urabantsch landschap b. v. heeft niets....
kuiist.
'?
Hart Nibbrig hanilhaai't zich als een der
N
het fonkell in zijn
stadsge-
kiiapsle poinlillisten.
zeer grillig en ongelijk.
is
zijn
Huidekoper is een begaafd schilder, the het evenwel nog zelden tot ware kunst bracht. Hij zal er echter wel komen.
dikwijls van grof allooi.
Jan Sluyters
luw, maar wel slerk. Zijn im toe zijn sterkste uiting
is
Hij vverkl aaii
der zedelijke wereld, de demiZijn
Knap
zichten. Is daar de methode, die zijn hand-
Hij
liecsche
W
C.
P. V. d.
deii zelfkant
—
leere zichzelf vinden en zijn eigen
welk nieuw evangelic dcr Uuns^ wachl ons St. Lucas zou liet niogclijk iiiel aanvaard hebben, daar zijn palet voor zulke isiue...,
tusschen
Miiurbluenicn
In Gri/s
Hieitner
ongcdaclite
reniedie.
ARSHEM
wel eons ids
;ivonliiiir
Wat zou Rembkanut (leze
andcrc \66r
nam-
op
Wat con
'cwonc, waar baai- bieeli
n;i;ir licl
AMSTERDAM —
Eiil<elcii willcii
ilcii
ill
Ivciineii.
vnii
geeii eigenhciii voiulcii, le
zecr eeii Irachleii
land
vrccmdluMd
veel zoekeiulc
is
UIT
we maken hebben.
overiuigd dat te
hier met een groot talent
Van Ingen schildert niet anders dan koewei met bevolking. Doch, uil deze
tjes;
aanwijzing hale
men
vooial geen oppervlak-
Ecu phologralisclie wcikelijk-
leelijk
van verfbehan-
kig oordcel.
een
belangwekkend
heidswcergave, gesteld deze mogclijkheid, is lets wat ver afstaat van dezen echten
echter
leekcnaar.
OokC. Spoor is zecr ongelijk, een zoekende
gcvoelskunstenaar
:
van Ingen. Het
is
een
99
KUNSTBERICHTEN
—
weeiiioed die uil
dil
edele
inkoml. Kr liet
ziel
oiiigiii}^
Als ik
«
scliap.
vond en die
met wel liet
zijn
ailes
kom
Ijiiilcii
en
nooit, zooals ik
De
in
roiidlooi)
het nie ot'ik aan een talVl l)en
is
viiftii^
»
ge-
wal
Ic Heiikiini
geieclileii;
me droonule
liet
vcci,
te
is
liel
overslelpt nic en ik piobeer... Hel
het zag.
oris
dil laiid-
iiilt^ei)ec]d za{< in
zeide ons den scliilder, (lien wij bezoclilen,
tol
roiid
liiiidscliap oiiniiddellijk
l)ooiie|)lek sclioon zijii
werk
ecu droomersnaluur die
liier
is
UIT ARNHEM
wordt
zoonls ik
woordcn klonken
laalsle
nioe-
—
HIT BRUSSEL
zonder overdiijving van het procede, poeliscli gezien door Guslave en Leon Desmet. Jefleiys was cr met schelsen leeder giijs van loon. Latitoine
de Maasvallei,
Dan een
met uilslekende dingen uil het genre van V^erdyen.
in
dichlerlijke
llerfslcivotid
en een
Antwerpsche had er vrecmde akwarcUeii
liehlende, van leven liillende schets. Spillaerl
ecnigszins van de arfichesoorl, die echler
loch wel op zichzelt' belangrijk waren en
Thevenet, cigenaardige en heel
inlieni ge-
ziene niiineiiluiizen, als De (lommode, zooiels
een Fran(;is Jammes in schildering. Nocmen we dan verder nog de leekeningen van
deloos.
als
Daze nioedelooslieid — clkc einslif^ werker kent iiaar, en weel dal ze in wanilieid niel is dan teleur^csleide iDewijdin^ van
Sehirreri en Conslant
ecu. die zijn idcaal hoo>< slelde.
daad zeer inleressanle Franschen, Oilman,
iiiaal
veiicllen
wij
van Van
Tliaiis
Ijiciif^eii
wij
hier zijn
aiidere
l-A'U
Ingens werk
naani naar voren, de naani, welUe voor- zijn JJeteekenis,
}
kjank
lue le
no^^
tol
kieinen
iclielijke en
aitraclie.
deze sanieii-
koppciing pasle lled, «
(>ubislen
en
wanvoi'iiicn
wer|)Cn crikcl
scliijnl
veri)azeM
van dal
dcrgelijke
prnllen
:
een lol
vervonncn voor-
niogelijke
alle
gende kuiislkiing. zieh
vokalen
niyslificalenis,
hel
in
lingeii
le
van
volkomen bij hel gewerd geleverd door
Parijsclie
».
wier eigenaardiglieid
onvvellui-
Iiel
van
deiule
de
een
i/icdt (illraclion,
i;
men
kaji
zieli
ziclizellVerbiedihel
leende.
I-xMi
en een slilleven, steld,
l)c Brief,
en Hriandeau,
ilie
had lenloonge-
mede een
Slilleven
had ingezonden.
van Een Vruaw en een Faun, die als verzou kunnen dienen voor de «Vase
luchliiig
van Henri Regnicr.
Noemeii we dan nog een Vrouwenporlrel van Wansart en vooral een groole versclicidenheid van medaillen en medailjons van Wissaerl, die grooten indi'uk op ons hebbeii
gemaakt door en
I
liuii
bevalliglieid.
gespierl-jiiachlige van
en eindelijk
liel
Povliel van
bun
bun gevoel leekeniiig
Mevionw
E. T.
en meer nog dal van koniiig Albert, dat zoo
ecliler
ooispronkelijk en goed gevonden, zoowel
Ilel
is
gehrek aan lielangrijk- en oor-
viel in alle werkeii waar le nemen. We vermelden ecliler iiiel genocgen
spronkehjkhcid
loon. \'er
100
een uitersl leeder scliilder, die Lditdscliappeii
opnemen van
waaf dal de zoogenoemd ernslige l)ijdtageii van on:e independenlcn, ook niel veel lieleekendcn.
Van OfTel. Builen en waren er twee indei-
buslen optrad en verder een kleine groep
IN'i)KPi-:NnENTEN.
l)i:i'.
»
iie-
^"^ ««^ ««^ ^"^ ^"^ ««^ ««'S^^'
DDDD UIT BRUSSEL DDDD SAI.OX
(Uil)islcn
Imitenissige
Alb. de Haas.
XWh^'
"
De beeldhouw was wellichl beter verlegenwoordigd dan de schilderknnsl. Woulers was er mel een alierliefst Kinderportret en bovendien met maskers van vrouwen, een uilslekende sludie voor een Damesporlrel en deThumilaire een der jongeren, die voor in zijn alle zeer 't eersl met meeslerschap, verscheiden doch alle bekoorlijke vrouwen-
l)ezit.
^i'S^yr- ^"^
hehalve de
in
de lionding
als
de opvalling was. (i.
H.
—
KUXSTBEIUCIirEX
I'lT
DOMBURG — LIT GOUDA
rokUcii bchoorcii.
.Iiiist deze lange rokken de kindergclalen, deze dracht gelijk aan die der oudeieii, brciigt de kinderen jeug-
bij
UIT
D D D
DOMBURG
- n J
dige vrouwelijkheiii
ALCHEKEN,
ZCCr
llCt
SCllil-
(leiaclilige eilaiul, lieefl
tlians t
e
eigeii
zijii
ntoon
s
t
e
1 1 i
voor moderne zaal, tje,
niintler sticht,
een
kleiii
kleine
n gsEa
ill
kuiist. I)e
gebouw-
werci door nieiiiaiui
dan den scliilder Toorop zelf geovereciikomstig liet vcrlaiigen van
tjes zien
bij.
Het
of wij figuur-
is
der Primilieven.
Xevens dil prachlig werk van Toorop is Jan Heyse"s arbeid le noemen. Ook bij hem een onljerispelijke voordracht, waarvau de verfijiiing toch nergens voor de directheid der uitdrukking komt te staaii. Ook hem de zuivere gezichten der vrouwen
liebbeii
van
dit eiland getroffen. Hij geeft ze
weer
eenige joiigcren die gaariie exposeereii wil-
lijnen-eenvoud, in kleuren-puurheid, in zulk een simpele zuiverheid van lijn, dat
op de vriendelijke badplaals Doml)urg, waar liun werk onlstond. Xeen, eeii I.aren, is Domburg leii geluUkig) nog iiiell Wei is
de Primilieven.
deii
:
er een groepje schlidcrs dal voeling lieeft
met elkander. Er
—
stroonicnd
is een geestelijke ricliting
Waarheen?
—
De loekomst
nog verborgen! een ander onderscheid met Laren., het de scliilderachtiglieid van "I dorp
lioudt het
Er is Daar is welke inspireert; innerlijk
liier, in
Domburg,
schooiilieid-zoeken
is
gaande
een
met
in
men
bij
dit
iiobcl
werk denkt
.Mevrouw Elout-Drabbe, willen we nog noemen. Haar werk ook, heeft de Tooropsche precieusheid waarin de uitdrukking niet te loor ging. Er blijven ons nog te noemen ecu paar Aposlelbeellenissen door Toorop gemaakt, in strafTe lijn van zwart krijt. Zij
geven
Giotto
in
:
zai
worden van
hij
model.
hebi)en
Zij
zulUe
boerinnetjes
wijze uit
hoofden,
.\lb.
G D D z
Walciieren,
Zij
van de ZuidBevelandsche.De kleine Walchersche draagt het starre dogma van onverzettclijk calvinisme uit vrome oiiders, verzoet door
groole werk
van den Schoulen te
het atelier
heer
J.
L.
Delflondernomeii.is thans geeiiidigd.
Van deze tenloonstelling gediirende de Auguslusmaand te Domburg gehouden, zijn ecu paar allerschoonste lierinneringen
bijgcbU'veii.
De eene
geldt
Toorop.
De
nieester hccft bier een superbe teekening,
met bleek rose en Zij stelt voor den Chrislus, in de eene hand beurend den beker met wijn, ziiinebeeld van Jesus' bloed, in de andcre de lioslie, ziiiiici)eeld van .lezus' licliaam. Voor hem geknield, ligt een kleine schare meisjes, Walchersche kinderen in de landelijke dracht tot welke lange heel
DA /C^. Het lip
den rechten toch zachtcn kinder-
blik.
oris
H.\.\s.
r GEREST.\DREERDE ZEVEXDE GLAS IN DE ST. JAXSKERK TE GOU-
missen het meer stra-
lende, naar buiten uitlevendc
jeiigd, in
de
UIT GOUDA
zuike bedachtzame oogen, zulk een rnslig
bedwongen gang.
dan, waarlijk, de
dezcii tijd?
aanknooping van builen. Voor Toorop's kleine communie-bruidjes is liet teere Walchersche kind een gereed deze jonge
wceral aan
:
fijn,
heel weinig
zacht gecl verlevendigd.
Na een paar
jareii
werkzaamiieiti, heeft
Noorder transsept van de (iroote of St. Janskerk te Gouda, een restauratie, waardig het werk van een Dirk Crabelh, verkregen. Den arbeid op het atelier dit
glas uit het
liebben
we
gevolgd; de deugdelijke, de zeer
artistiek gevoelige
wijze,
waarop de heer
Schouten te werk is gegaan, beioofden een goede uitkomst. Fragmenten uit het oude glas, door een gelukkig toeval op ecu zolder der kerk gevonden, leidden het werk. Onvermoeid is getracht, de kleur. den toon vooral van het
oorspronkelijke
nabij
te
101
KUNSTBElilCHrEN komen.
Eii
thans
door
(ioaii
— UlT GOUDA
deze toewijding indersucces bekiooiid.
is nl
groot
een
hoogc kerk-
Majestiicus, verhefl het 20 M.
- -
VI T
DEN 11 A AG ^^^^ $>»i ^9)
^9i C^^'2,»5 ^Pi '^9i ^^Pi ^9>
UIT DEN HAAG
D n n
ecu glanzeiid, liclilend, scliier zilverig, grijs. Toovciaclilig is hel moza'iek vail kleur, ecu veellieid van wisselende
n n D
raaiii zicli in
kleuivlakjes,
waaiuit
drie
lafreelcii
zijii
opgebouwd. Het lioofdtatVeel
is lict
terzijde, de
waarin
Hcilig Avoiidniaal,
schenkcis van
liet glas,
en Maria van Engeland
Pliilips II
be-
zicli
Daarboven de inwijding van Salo-
vindeii.
me's tempel.
Het ondeiste
raanigedeelte
wordt ingenomen dooreen cartouclie welken wordt vastgcliouden door een paar engelcn-
volgl
mm
den cerslen
Het zeer niooie van
eenheid
in
(lit
zcvende glas
mag
iiiderdaad
is
een kleur-sprookje waarnaar
men geboeid
en lang nadiooiuen. De niacht
goed volge-
glas is zijn fijne toon,
(lit
de
de ontzagwekkende veellieid van
figuren en voorwerpen. Het
luisleien
is
houdeii in alle kleuren
;
een toon vvelke zich
onderscheidt van de meeste der andeie beloenide glazen.
Jammer
is
het da I door de
enornie lioogte veel van de
uilmuntende
gelieel
en
hel
al
voetspoor der groote waterscliildcrs,
van Weis-
Van
senbrucli en Gabriel.
lieeft
compositie, de
de
hij
voorname
plaats die Inclit en water daarii> innemen, van den laalslen wel eens de nianier van schildereii, vooral in zijn bioeni-
stukkcn.
Weissenbruch
figuren.
van
crOH BAUFF1-: BIJ ZURCllKH /L^». Deze schilder
per. Gabriel
is
lireeder en vooral die-
raker en piintiger
pitliger,
is
dan deze volgeling, die
ecliter
over een
assi-
vermogen heeft te beschikken dat zijn werk zoo op den eersten aanblik gehcel en al eclit doet zijn. Maar bij iiadere beschouwing is het breede gebaar iiiet van milalie
hem en
de
petillaiite schilderiiig
van Gabriel.
we aan
de fijiigeobserveerde atmospheer omhulde flora van Gabriel, toch zijn er in Rozcii en AiijcIn zijn bloenien denkeii
schilderkunst van Dirk Crabeth als het ware
lieren qualiteilen
verloren gaal. Daarin het bovenslegedeelle,
die een gebrek aan stofuildrukking, die sierk
zijn
de verriikkelijUe Cherubijnenkoppen,
welke
v66r zij liun hooge plaats in de wolkeii innamen, tegen 't licht hebben mowij,
gen liouden Forscli gekanteld,
werden
plastiek
zij
in
als v^'erkelijk
een sloere
levend
in
in Spicire
zijn
kum
te
ecu weergalooze bcschaafdhcid door de nergens brallende, doch in toom
leeriiieesters is BaulTe hel
de natuur maakle, beter dan in de daar naar verwerkte, nieer gecomposeerde doeken. Het rake, het op den man affe missen ze.
Zoo
fijnlieid,
zijiie
slerkst in de schetsen, welke hij direct naar
Doch een ondefiniecrbare
wij veel.
uilkomt, doen vergeten.
Evenals
de vvolk waarin zij lageii. Ze terugzoekend thans in een schier dertig meters hoogte niisten
van frischheid en diepte,
te slap
om
Hoekje loven,
in
den Polder, Rijn
bij Reii-
Warme dag
de toets
waar
in
werd, de verflaag
de peintnrc verzorgd
te rul, te korslig, le
doen
zijii.
gelunideii kleurpracht en vormenzuiverlieid
overwint ons toezien,
't
welk kritisch
zijn
TRNTOONSTELLING
willend, wordl overweldigd.
Dc heer Schouten,
die
met zoovecl over-
tuiging zijn alclier-slaf wist
le
beziclen,
BIJ
OLDi:WELT
F. G. L.
KLEIJKAMP A*. Bekend
zijn
de bloe-
nien en de portreltcn van Oldewell, niet de
bier een groot werk van den genialen landgenoot en voorvader Dirk Crabeth, voor
landschappen. In deze
is hij
de latere oiivatlingen
in dat
hcl vaderland, voor de stad
Gouda, waarvan deze glazen van Huropeesche vermaardiieid, een eere vornien, door zijn kundige
luministen. Hij bandc de donkere kleuien,
reslaiiratie, belioiideii.
ken wel hel niterlijk aspect, maar hel levende onlbreckl: hel principiccle van licl poinlil-
liecit
Alii,
ud Haas.
gebriiikte uitsluilend jioinlileert iiiel.
iiicegcgaan
iiiel
genre met de
ongebrokene,
Daardoor krijgen
zijn
niaar
doc-
Icercn, dal dc klcnrcii wil (h)cii wcrkeii elk
102
—
KUNSTBER1CHTE^' iifzomleilijU
bewecglijklicid
gevcn. Zooals zc
mcn eii
lijkcn
zijii
gcvecgd, met
gekrabt is,
een
lot
tempermcs gemelseld of
licl
dal het beoogde elVecl bereikt
elfect,
zoo waanzinnig
natuur zoo doet zien, als dcze mensch, die een orkaan in het hart droeg en een zon in
liet
niecsl eigen
hem
iiit.
het beste
de oogen, ze in
zijn
aanschouwde. Odilon Redon
is
Het zijn de l)loemen die
een vlotheid, een breedheid vandoen,
cen gemakkeHjke streek, die zijnc porlrelten niet is
eerder (loor
mate
die
in
los en luclilig,
De
scliik-
de kleur niet sterk,
zeer dun aangebrachi, waar-
grijs,
een
bezilten.
levendigheid
die
ontstaat,
dit
werk nooit op probeersels doel gelijken,om de kleur op te voeren door afkrabjjen en puimen, hetwelk
dikwijls
zulk
een
nioeienden indruk geefl. Het ziet er
gemak en
veel
een
porlrelteii niet lielibeii. Hieriii (iriikt
liie zijii
afgaan, die zijn genre uitmaken. Daarin heeft
king
grillig,
blik zoo hallucinair, dat onlzetling ons de
zich dan ook
liij
DEX HA AG
bloe-
ontstaat eeii halfslachligheid,
liij
iiii
poinlilleschihierijcii, en
platgcsliekcii
liet
om
op clkaar,
Irilling le
cii
VIT
uit
ver-
met
lust te zijn geschilderd.
portretten missen, in dat zijner moeder,
De
waanzin,
buicn van exiiallatie
een verteller van den
het wonderlijke, geheini-
hij ziet
zinnige, hij geeft de nachlmerrie, hij ziet de
angst in de oogen van een bond,
hij
het spookachtige van een licht dat
schaduw
geeft
een raam,
bij
wereld op die
hij
wekt een geesten
overal aanlreft,
hij
voelt
hij is
de
Lugne Poe der schilderkunst, die zich in fluweelige litho's, nog sterker en concreter nil. Hij kent de waanzin, maar is niet als Vincent van Gogh er door bezelen.
bij
een uilnemcnd modele en vloeiende pein-
smaak
ture,
in het
kiezen van de entourage,
van de accessoires. Het
om
gedislingeerd
is
niet
sober genoeg
Later in zijn eigen
te zijn.
portret verandert hij van faire, de slieek
zoo smedig meer, de peinture
is
ruUer en lichter, het type minder sterk en minder onbevangen gegeven dan het kleine meisjeskopje, bet argelooste geschilderd van de hier aanwezige portretten. niet
is
^"^ '^"^ '•^ '•'S '^"ii «•'?; ^. '^"^ >«^; ^"^ 5«^
GOGH
TKNTOONSTELLIXG VAN WEHKKN VAN ODILON REDON EN VINCENT VAX GOGH /^». Het werk van V.\N
BIJ
t.
den krankzinnigen, den hefligen Van Gogh tegenover het meer bezonkene, bedachte, gewilde van Redon. Bij den eersten een los laten
van
alle
krachten, die razend op bet
doel los stormen,
om
zoo snel niogelijk weer
hem
de impressie maar te
geven, de obses-
aanschouwen van een landschap met ondergaande zon of bij het zien van zichzelven in den spiegel. Dan is het gewone stelselmatig aanbrengen der verf, het bedachtzame necrzellen der toets hem le langzaam, dan wordt ei' gesmeerd dat de verf in striemen op het doek komt,
sie,
die
bezit bij het
TIIEOPHILE DE BOCK
BIJ
BIESING yC*.
Kort na den dood van de Bock volgde de eene tentoonslelling van zijn werk op de andere, het
tot
werk
ten
cr een stilstand ontslond, die
goede kwam, daar er zich een
zekeie geblaseerdheid voor ging openbaren. En zeer ten onrechte, want op deze tenloon-
komt voor de zooveelste maal eens weer voor den dag welk cen echle schildersziel de Bock toch bezat. Hij schilderde van stelling
nature als een vogel zingt, zonder eenige moeile, zoo eenvoudig weg. Of het een groot
doek
is,
zijn
te
waaraan zoo veel grooler eischen slellen,
of een klein, allijd
Ireft
gemak waarmede de moeilijkheden werden overwonnen, alsof ze voor
bet groote
dezen begeiuuiigden niet bestonden. Er is wellicht, Willem Maris uitgezonderd, geen enkele lloUandsche schilder, wiens werk zoo'n vlotte peinture bezit.
Hoe ook de smaak zich zal wijzigen, de klenrcn pracht, de forsche structuur zijner landschappen, de kloeke aanpak van een geval, het
doorvoeren van een toon
gewilde stemming
le
verlolken,
bij
om
de
dat be-
dat cr voren ontslaan waarin het linnen on-
korend gemak van schildercn, al deze eiualiteiten hebben de Bock een eigen plaats ondcr dc rassciiilders van alle lijden ver-
bcdckt
zekcrd.
blijl't
;
dan wordt er gekrast met het
acbtercind van de penseel, met de duim
103
KUNSTBERICHTEN - UIT DEN HA AG ^'^ 5«'S ««^' ^^ ^"^ '•'S ^"Si ««'^ <«"a ^"^ <«'^ E.
J.
I)E
VAN WISSELINGH KN (> t NI^C-HNTENTOONSTELLING VAN KUNST-
WERKEN
/0»- De clou van deze jaaiiijksch
Nvederkeereiuie teiiloonslelling
is
de gioole
groep werken van Meltling. Wei kwamen op vioegerc exposilies zooafen toeeensecii in bruinen loon gelioiiden niannenkop voor, niaarzooveel werk bij elkaar alsbier gebo-
den werd, nog nimmer. Deze colleclie geeft ons de gelcgenheid een karaklerisliek van dezen artiest le maken. Hij behoort lot een vorige generalie,
boven
zijn lijd
man, op Don of Melsu een enkele niaal in de penseelvoering, welke ecliler
niinulieuse
evenals
bij
loch allijd
Stevens den Belgischen schilder
beneden
scliildcrs blijfl.
deze
Soms wordt
veel
habielere
hot ver opvoe-
wel wal porseleinig als in waarin hij zich van zijn zwaksten kant loonl. In de groolere doeken is invloed van Hals in de malsche penseel slreek, loch ook bier is deze lang niet zoo meeslerlijk als bij dezen groolen voorganren
in
hield. Dal
de contooren zoo sterk
liclit
liel
veranderl, daaraan
word
niet gechicht.
details
zijn eigen porlret,
ger wal in Le Rieiir, dal zulke prachtige eigenschappen van kleurdieple heeft, in de
Het
dan ook den inipressionistcn gcgeven dit zuiver naar waarheid uit le drukken. Voor tiezen was echter de lijd nog niet gekomen. Zooals Meltling dit probleem oploste is
is
j,g^
;„
g^^^g
^j- h.,]j,
„og
gg,, |,e[
^oord
is,
als
jg Je,„ie Pecheiir, maar zoodra er op
eigen beenen wordt geslaan is
gekomen, maar slaal er geheel in. Zijn donkere doeken, de figuurstukken zijn sterk op de oud-Hollanders geinspireerd, op Terborg soms in de grijze tonalileit van een interieur met rookenden niet
aan Bastion I,e|)age zijii rocin in (lien tijil heeft te danken, nanielijU liel gebiuik inakeii van lichte klcnrcn en locli de vorni meteen geven, zoodal deze liet conventioneele be-
^erk zwak en ^^^j,
,jg
is
zelfs valsch als in
het buiten-
iJ/i
yara/ices,
parasols verre van harmonisch in
aangebracht
zijn.
Het
is
in bet
algemeen wat
zoet en wat liefjes, de fraaie penseelvoering
wordt
geniist en
tonig in elkaar
vervangen door een eenkleur, wat in het
werken der
grijze Paijsatme tricoltani ait bord d'lin piiils
minder liinderl, en het tot zijn beste builenwerk slempell. Wal de overige werken belrefl, als gevvoonlijk weder vele Fantin Latours, waaronder een prachtige, een bloemstuk uit 1864, veel dieper van kleur en weelderiger ^,3,, compositie, dan het wat stijve, doodsclie, minder romantiesche bloemstuk uit '83,
narcissen
wel
lijkl
of
en irissen in een glas. Het
deze
het
flrma
monopolie
mieime is de parel dezer colleclie hier is allcs even gemakkeiijk, even los en frisch gcborsleld, mel een franchise en een gcmak die bij de lluweelige veifslicrlen aan het ge-
voor dit werk, zooveel als or telken jare van le kijk is. Mauve en Jaap Maris waren verlegenwoordigd, de eerste door twee eenvoudige, zeldzaam veropgevoerde blonde aquarellen Schapen aan bet landhek en Koeien aan het hek, lerwijl een imposante Dordrecht van den Iweeden, grootsch van bouw, de twee Mauve's niet veel schade
heel ietsbuitengewoon bckoorlijks geven.
toebracht.
slreperige
toets,
woord weid,
die
niet
genoeg verant-
het duidelijksl blijkl.
La Bohe;
Is
Metlling in al deze doeken nog sterk
onder den invloed der oude Meeslers, de nioderne richling, die van het builenlicht le scbilderen, zon beni op paden voereii waar-
heeft
j^jj
Van der Maarel,
jg^e zoo voorname colleclie,
i^ggi „it ecrsle
^"IJ^jj^^^f^
101
Dijssclhof en
Breilner en Boudin, vielen bet meesl op. bijiia ge-
meeslers samcngesleld. j;
D
(Ir^^x.vma.
DE PLAATSELIJKE GESTELDHEID IN HET GETIJDENBOEK VAN \VILLEM VI VAN BEYEREN hoogst belangwekkend en verrassend opstel
N zijn '
Debut des Van Eijck, hceft de heer Paul Durrieu groote
tafereel (Tuiijn
niclijk
zijn
le
in hef
XXXVII), waarop voorna-
PI.
betoog berusl dat het Getijdenboek van
Tuiijn van Willem VI van Beyeien
een herinnering
is geweest, gemeend mogen herkennen van een voorval
leven van
het
uit
te
voor
zijn
beliouden terugkeer
uit
Graaf waarvan
dien
Viouwe van Poke
Leidis spreekt, een gelofte aan onze lieve
Engeland
Johannes a
[lees
Poire
(*)|,
in 1416.
maar God den
Sedert heb ik er op gewezen dat de vorst hier niet Maria
Vader zeiven aanroept en voorgesfeld veeleer
dit
blad in verband
te
brengen
met de voltrekking van het huwelijk van Jean de Touraine en Jacoba van Beyeren te 's Gravenhage in 1415 en de veronderstelling gewaagd dat de
mooie jonge geharnaste
ruiter,
op een roonikleurig paard, die onniiddellijk
op den graaf volgt en zulk een in het oog loopende plaats voorstelling inneemt, de
De heer Durrieu tereeht,
hij,
verzameiing
er te
De blijft
Arras bekend
riiiler ter
iieer
(2) (')
in het
midden der
begroet.
zij
aangenomen
(^)
alleen heeft
zijn,
met
|)ast,
uit
de
en voor wien een met kronen geborduurde
vrij
groote zekerheid
te
herkennen
is
in
den
linkerhand van den graaf.
Georges Hulin
huwelijk van Jacoba
(')
dien
(^)
kan zich daar echter
niet
bij
neerleggen en
vastbouden aan de eerste gedaehle van Durrieu. Hij weet niet van het
De heer
zaain
heefl thans mijn voorstel
zijn,
op gewezen dat de fransche prins, wiens trekken
mantel uitnemend vooistcn
gemaal van Jacoba zon
V. Fris valt
te 's
hem
Piol'. Iluiziiif^a licdl
Gravenhage en daarin
bij
plaatst de voltrekking te
en nocml Monstrelet, die er
Quesnoy.
bij
mij reeds voor jnicii op dezc lout der oiide uit'^aaf
geweest opmerk-
t^eiiiaalit.
Gazelle des Bedii.v-Arls 1910, Qiielqiies porlraits hisloriqiies. liiilleliii de let Sociele dllisloire el d'Areheoloijie de Gaud, 1911,
Gnu; Kixsr, Did XX.
(Ictoli.
ii"
1.
ior>
PLAATSELUKI-: CESTELDllEll) I\ llET
l)E
is, als geliiige. Ilel
ik,
niaar
Villi af,
is
inogelijU
l)C'sl
wat men
in
(i;il
wil vei'slaaii.
Dc willebioodswekeii
zijii
hraclil, iiiaar
hot luiweiijkscoiitrad
—
iiieesle
op
—
aaii
is
Aiii*usliis
(i
gemaal gdeekend
(').
Men
verlidigd was dat
te
dioii
Ills
men hedcnkl
docliler van
^e!de^zel^s
en tevens van
Om
's
kwam
I'liilips
l.'V.K)
zijii
Itestaan
dal
evenwel
a
((
Qnil)ns
Heiicgoiiweii clooijif-
-lacol);!
liel
en iiaar
de
graal'
weiischeii verviild wareii, zijii
kicindoeliler, de
\eil()()i'(le ) voor Jaeoha iiieerdere zekerheid voor
vaders landen
man \an
luiai-
ond-oom den
idem
llexis
liertog
\Hn Herrv
{^).
ook op
wil ik
le laleii,
seliriji'
zoo ver noodig,
Leidis, Cap. XXll, a!'
(
was, niaar ook nioclil
le vervvaelilen ziJii
algemeene overwegiiigeii
niet hij
dictis
Dux
(Icmi1<
kenl. iiid eeii Iranselien iioningszoon
iiiet
lielgieariim annales p. 344,
Wilhelinus
ci',
liiiwelijk
lid voor ddi Giaal
de Sloiile
de plaalselijke gesleldlieid wal nader ingaan. Ik
van .lohannes
liaiinl
van lid
(iravi'iilianf ''""i
opziclile eiiidelijk
beziltingen zon erven
het
te
dil luiwelijk iiid slechts
woiden
(lien's rijke
hlijkhaar in
en daar
lid
vollrci
graaf van Ooslervanl, .lohaniia, van wie de geseliiedeiiis
gerekeiid
ili-
kaii zicli oL-iiigdiiiale vooislcildi lioczcor
dat reeds voor
deii
liet
Ml.")
IicIjIkd.
/ij i^cliJU
gcval oiuier
(lit
I.IDEMIOEK
(iE'l
eehler eersi de phials
Rernni
Svveeriiis,
nit
:
ad
rediit
I)li\
genilins invoeavit
naves
persnasn
et
heahim Maiiani
(juorundam
Poke
in
(I.
Poire)
prope Veris, miraciilis elareseenlem, laelo sinnil volo, (piod iion eometierenl eariies,
duas
donee
in
Poke
(1.
Poire) eorain heata Maria pervenierent, statiin post
prospero vento, liansl'retaveriml
lioras, tlanle
de Aiiglia ad fines Zeelandire
enm
vota
De
devotione,
(iraaf
vertrokken.
Mei
141() in
overlialeii
siciit
was den
Ilij
in Velis
proniiserant.
hleef daar 40 dagen.
gelol'te
te
kwam
Hij
dns
in liel allerlaatst
liel zicli
doen aan de Maagd, wier wonderdoende,
gescliil-
weer
is
ik
niet hij de
mei den Keizer sameii
hand
ler
lieh, sehijnt
opiionu'iule
giinslige
(')
(irool l'l;K<;i.ill)c,ck
(«)
llijdnifini
111
(')
T.
.'iSli,
|).
p.
ill.
I'd.
Mfilcilcclinijrii :iclc
v:m Mt
le
zeewaart van
Heigersbeig C.lironiek le
le
verinelden dal de
dil
zij,
er
is
geen reden den
gelooven die spreekl van een weldra
vooispoedigen overlocht.
en
N\iiid
zell's
Spanje, Portu-
hedevaart giiigen, wal deze geheiirlenis voor
Leidschen elironieksehrijver niet
:i.
lietzell'de.
naar Engeland zou plaatsen. lioe
het verlrek
IIIG
in
Frankrijk en Engeland, in Onze Lieve Vroiiwenpokler
van Zeeland, die
van
geen sprake. De Graal'
sleelit
Vere was Keizer Sigismniui deed korl daaiiia
(Iraai
lioris
eomplevernnt
»
derde heellenis, die veel pelgrims trok oiider de zeevarenden gal,
qnalnor
in viginii
Veris). Quihiis jieraetis
Mei llKi met keizer Sigisnumd naar Kngelaiul
V.)'"
Zeeland lenig. Van
een
(1.
De Selieldemond
(i.
ihiii lirl
Jiiiii
1
Ilisturiscli (iriioolsrluip .\.\.\II, p
IIKi.
;il'.).
Willrm VI van On.li-iaan
:
(i<-lii(lrnl).K-k
Cnuif vmu
li.'vcn-n,
(W gii'n> van
llollaiiil.
van Iniiin.
PI.
ll.,llaM.I
naar
WWII
I
.n
^:ln
Ihiu-oinvpii, lan
tiv.lil /iiTldi-.
il.T nitsiavc
van
P. lU .ililKr
Knsl, l.iiU lolliod.
VAX WILLHM men
l)imienj>eloopen, hiiuldc
te
werd ingelosl met een
gclot'te
a fait
Wat
giand niyrakel
daarvan nu
is
Noch Onze
\iets. gat.
Wij
zijn
niet
dan
in
in
l)edevi)int
»
VAS BK VERES'
VI
men ook verliokken was en de
naar den polder, die de vroeger zoo
De Bretons zeiden dan ook
gevaaiiijke schor verving.
Polder
Vere, wtmrvan
korl en i^oed
de miniatnnr
zien?
le
Vronw, noch de polder, noch Vere, noch
iieve
Le
«
(')
Veer-
l
op de dninen aan de zeekust. Op Walcheren zou de Graaf daar
nood geland
zijn.
Voor zeeschepen zon zulke landing toch
veel
van een stranding gehad liebben.
En knnnen gelooven
het
hebl)en
al
zelt's zij
de vormen zich sedert de zich
dninen
o. a.
maar
die
.\v«
eeuw
is
Iiolle
lijn
vertoond bebben, die zoo kenmerkend (-).
Juist deze trek spreekt
mooie dninlandscbap van van Eyck.
de knst, in bet nooit
stil
ondergaan. In 1470 werd
In 1530, 1546, 1551 zijn
Is
:
werd
Egmond
Maar wanneer
wij
ningen zijn kerk
bij
sterk de
het dorp
weer
beantwoorden
te
ze
van de duinen
meer dan de
helft
geteisterd en in 1570
kennen, liggen
Ook een
ile
Dat
van
op
zijn
buizen.
Allerlieiligen
De meeste hollandscbe
(').
zij
veilig
op den zeereep en zooals Scbeve-
verdwijnen, zoo
1741 en verzoidv
ruim een jaar
kust van Zuid-Holland achteruit
in
'.'
omdat
is,
en Scbeveningen misschien in overoude tijden ook.
gesciiiedenis van de Brittenbuig, die
gekonien.
voor de
is
zoo dnidelijk
een grooten vloed de kerk wel 2000 scbreden
in 1470 in zee zag
Egmond inXovemi)er Hoe
lieeit,
aan bet eind van een duinvaleitje, aebter bet zeeduin
zijn
verscbolen
vormden
bet ecbter Scbeveningen
nog wel 128 huizen weg gespoeld
er
niet
liggend duin, daar zulke groote veranderingen heelt
ver in zee gedompeld en het dorp verloor
zeedorpen
liet
waar moeten
van de breede riviermonden kunnen de Zeeuwsche duinen
een vraag die niet met volkomen zekerbeid
dag
is
eenigszins gewijzigd hebben, zoo
bijna reelil geslrekte hollandscbe kust in het
mee gemeen. Wel
dien polder, die weinig meer van een polder
in
ten gevolge
tocli niet
de Zeenvvsche duinen wel zijn? Ik kan
er de boschrijkheid
16''
is
viel
de hooge loren van
later, 7
Februari 1743
(*).
gegaan, leert het best de
klaarblijkelijk
door hel terugwijken
eeuw, onder het zeeduin door,
is
te
voorschijn
geheel zeedorp van Zuid-Holland, Berkhei, moet
in
zee
verzonken.
zijn
Het behoeft ons
!)evreemden wanneer de tanielijk breede
niet al le zeer te
duinslrook, die bet kerkje nog van de zee scheidt, tusschen Eeniije
')
MDCC.IAXXl {'')
maar
Ziviiwschc biz,
Wcliswnar
(III is
Omiheden.
•>
sliikjo
lo
Middelbuif^
1)1]
1
H5
en 1470
is
Willcm Abinlinms,
(.31)
is
er llians
l)ij
Vlissin-ieii
con iliepe
I)ih-1iI,
vfel dieper dan
1)1]
vnii I-'yck,
een jonj^erc vorniing.
(')
van Ollefen, Nedcilandschen slads- en doipbtschrijver. Schevelin'^cn
f")
Tecieiiiuoorilige slaal, VI biz
bl. 11.
15.3/4
107
DE PLAATSELIJKE (iESTELDHEID
IX
HET GETIJDENBOEh
veidweneii. Ik vestig er nog in hel bijzonder de aandachi op dal dil diiin laag
vrij
door
van
en de hooge zeedninen dus een latere vorming
is
terugdringen van
liet
zoo dicht aan zee, hel best
dil duin,
van de kusl
duin ontstaan. Eveneens
liet
le
kunnen
de jaren aan 1415 voorafgegaan.
in
maar
er zijn,
maar
zeldzaani zijn,
niel
geheel anderen aard in
ken er geen hehalve dien van Rijnsburg, die van
ik
is.
Maar wat zou men
Het
anders kunnen verwachten
evenwel niet
is
samengesteld
Scbeveningen,
te
onze
Dan
blijft
God,
hij bidt tot
—
Hulin weerlegd
als illustratie
dal hij
— en
van het gebed door een vorsl
daarmee
zijn
is
die zoo
voor Holland wenschle het iuiwelijk van
diej)
plan
tvveede
man met
zijn
inneeml.
grooten baard op
zijn
en onderdanig groel. Zijn kleeding
lijkt
niij
zijn die bet luiwelijks-
te
doeii iicbben.
Een oogenblik beb
ik
wel ook aan
den Haag gedachl, omdal de kerk op den acbleigrond een hoog koor en den toren een laag schip verloonl. Tocb ben ik lot
lussciien
i)ij
niijn eersteii
indrnk terug gckomen. Noordweslelijk van den Haag
dorp waartoe bet kerkje, dal naderbij zoo
kraciilig
legen
is
geen
de luchl
zou kunnen behooren. Alles wijst bier op de grenzen van bet Gooi,
Loosdreelil aan, een grafelijke jacblgrond,
waar nog beden aan den
gezichlseinder zieb de hooge Donitoieii van rireelii afleekeni, loen dooi- een laag seliip verijunden,
door een andere
spits
legen de
iage landcn
{*l
zeggen.
opgemaakl?
met een samenslelling een gezicht
nog
le
landschapje onder aan ditzelfde blad schijnt hel wel dal wij niel
Bij het
al'sleekt
is
de bezwaren van den heer
van een geeslelijk orde. Kan hel de magislraat
contruct beeft
legen
landschap
deze gelijdenboeken reeds de sporen van vinden.
in
Alleen zou ik nog wel wilien weten wie die
den voorgrond
uitslaat,
dil
vinden geweesl, zooals ook
le
wier begroeting van baar echtgenoot het
docbler,
enkel
Gravenhage,
de Hollandsche kusl loch bedoeld voor den Graaf van Holland
Daarbij wordl bier aangediiid
niel die
's
eeuwsche landscbaps- en stadsgeziclitenschilders dal vaak bebben
17''
gedaan en wij er ook
waar
loochenen dal misschien ook
te
als hel werkelijk
dan
is
?
deelen die nooil bijeen zijn
nil
Friesland aan
in
Holland weinig voorkonien. Er
in
overoude tijden een veel belangrijker plaats geweest
al heel veel
iiontiijkiieid
verklaren door een sterk ainenien
Hel kerkje heefl een roniaansch lorenlje zooals die
dorpskerken
zijn, i)lijki)aar
de
is
juisl
iji^l.
zoo
gedekt
liciile
('). iiet
le
'rc'nciiwoordif^p
vin(kii,
.Sl:i:il
\ll
al
is
p.
Kii.
eii
het vrijstaande koor
waar nog
kerkje van \Vesli)roek,
luelillagen van
De zandwegen, de
v\\
den
(ianii)igen
giep|)eis, alles
te
De oiidc
juisl zoo, alleen
meer nabij,donker
beniel die
de eikenboomen
veel
spils
is
boven de
zelts zijn
daar
veranderd, vooral door
in 172:i v;ni
den
loi
de
en t^ciKimcii.
SI. .ruli:iniis
vanil
.l.'siis
over, iln
In (1h Iptlcr: SI. .luliiiiuis (lie zi.jn
Oiuleraan
:
St.
.luliamis
wien
((..li.i(l<-nl)()ck ^.^n Tviii.in
:
PI
lu'l
di-
hnnl ook
miiUMs dood
S. M:irlli:ii.
sIch'UI.
hert vooispell dal
XXX
dcr iiilsav van
lii.i
l>.
zi.jii
"in l,.,s/Mlv,-niu.or.l.'
Di imiu
VAX WILL KM
VAX HLYEHEN
VI
DK VKHKONDlC.lNli AAN DE UKRDHRS. (GelijiU-nlinek
zaiiderijeii
aan
van den
le wij/eii.
MX cler uilgavi- van
PI
van
I'rins
P()itui*al in
Oiigeveei' zal die
wo()rdii>e Loosdieclitsche Ijoseh.
Ic
de
zoeken
17''
Georges H. de
om
cciiw,
de juiste plaats
ten Zuiden van
zijn
I,oo).
liel
Ue Heeienweg van Xaaiden op Utrecht
leyensehijnt
over Bussiiu), lan^s Hilversuni oorspronkelijk niel op den Tolakkersteeg
aangeloopen
le
maar langs Westbroek,
zijn
waai'
tlians
geen weg nieer
is.
Die Heerenweg, zooals die omslreeks 1415 was, heliben wij hier waarschijnlijk
voor ons. De seliilder diiidde dns op
dil l)lad
Holland door
zijn beide grenzen,
de zee en Utreclit aan.
Een Aveg en
op
PI.
ileel
van
laiidsehap met de zelt'de boonien en grej)pels en zand-
dit
Doni wordt berhaald
L'lreclilseben
XXX
van
Tiirijn,
gebouw, dal aan een al)dij
van Oosll)roek
al)dij
niel
was
dus, wel
waar van een
is
iaat
zijn.
mede
vriendelijk
inij
de berlenjacbt van St Julianius
in
maar zonder Wesll)roek en met een
le
veel i)elangrijker
denken, op den aeliteigrond. Het kan de
Die
lag,
zooals de beer M' S. Midler Fzn zoo
deelen, nog voorbij de Bildt. Hier bebben wij
latei'e
band, een klaarblijkelijke samenslelling van
niel bijeen l)elioorende deelen.
In Plaal
XIX van Milaan, oiuleraan, waar de
111;
(r,elij(leiilK>ck
v;m Mila;
Dooi'
1 \:mi
I'l.
(iei)ooile
VAX (.nmsTL'S
\\
ilir iiiliiave
in
aan de berders
den .iohdaan.
van C.eoiges H. de
I.oo).
109
DE PLAATSEUJKE GESTELDHEIl) verkondigd wordt, hebben lietzelfde geval le
mel
verschuilt, heeft wel
NET
IX
wij, zoonls dc
doen. Hcl
zijii
aan den Haag
zijn
ici'ds
Ihiliii
ook een hoog koor nut een
zeer geiiegen
zoii ik
Ik-it
oiuiu
rkli.-,
iiiet
pliKilsjc, d;il zich liier haU'iitliki- liet diiiiilje
verboiiden, niaar verhoiidingen en voniieii
Hier
(iElIJlJEMiOEK
door een
loieii
aiidcrs
dan
(leid<en, al
te
laiig scliip
in liet feiste gcval. Itlijl'l
naliunlijk
Bellileliem bedoeld.
JONAS DOOU DEN VISCH UlTGEWOHI'EN. (Gi'lijdenboek van Milaan: l)eneflcndecl van PI. XVIII dir uiljjavo van (ieorges H.
Zoo gaal
ook
liel
tus.sclien iage
Waar
zijn
brein van
knnslenaar
den lijkt
voorschijn
le
zoo en maakl thans, voor al
vvie
was
Nederlanden, een eenw vroeger bad
gekomen
gebonvven
zieli
lieel
niet in
riiim
SI I'aiuras, is.
De
de kens jnist
waainaasi
Karel V,
die beleekenis
de sleutel der
nog lange
komt door
niet.
zijn ligging en
de
Kigenlijk zie ik alleen Knkluiizen, dat
niet.
zoo nioel lage
keik
algeteekend niet in
liebben.
spreikl,
(•tiller llians
lijkl
De wel
Iiooge
op
de
de legenwoordigen vorm later
den anderen kerktoren konit wel met de
overeen. Die kerk bezit
no
Maar de
Maai- welkc ? Vlissin-
stille zee.
bet, volgens
liet
bebalve de spits natiinrliik, die
plaats van
nit liet
aannierking.
is
van de Noordzijde
vierkanle loren,
kasleellioek.
XVllI
PI.
des morgens met de Zeeland naderl
Vere, toen de voornaamste liaven van Zeeland,
Zoo
Ihiiis,
naar de natniir gevolgd, hel ecble beeld van een Noord-
een dergelijken indrnk. Maar
zijn
die sli-eek
den voorgionii rolsen met een spiksplinlernienw
o|)
nederlandselie zeeslad, met zeesebejjen in de ligt
in
zai.
de visch Jonas op de kusi van Palestina nitwerpi (Milaan
achtergrond
gen
zien wij een slille livier
I)
dat een oiidlieidknndige,
iigl,
misschien eenmaal herkennen
onderaan)
oiuleraaii en PI.
begioeide beemden, eer de Maa.s dan de Hijn, die veel breeder
vvaaraan een kasteel
is.
XX
PI.
Loo).
Waar de Jordaan
de aiuleie voorslellingeii.
inel
wordi (Milaan
ge.schilderd
i)i;
gecii loren
en
ik
Si
(lomarnskerk
geloof niel dat
zij
er in
VAS WILLEM 1H3-17
ceil
geliaci
saiiiengevoegd
lot
zoiider daariiaii ovcial
Nict aiulcrs
Ook
iKct't.
liier
ti-
iiidiuk der WLMki'lijklieid
doii
^eelt
heanlwoordeii. hot
scliijiil
waaischijnlijk Ijijzondeio Irekkrii
diis
die
sclieppiiii*
ceii
VAX nEYKRKS
17
gelegcii
nu'l
dc rivieistad.
Moal)
(')
('riirijii,
AFSCHEID VAN NL'OMl VAN HAAU SCHOONUOCHTER (?) beneilcndeel van PI. XXIX der uilgave van P. DiniciEi).
(Oelij(k'nl)Oi'k \:\n Tuiijn;
XXIX
PI.
dc Iioutcn wiiulniolcMljes op de wallcn
oiulcraaii). Hlijkcn.s
slad nil de iage landeii
eeii
liebben.
Ook op de
stoiiden
nog
ziilke
aaii
iiieuwe omwalliiig van
kleiiie
nioleiis,
eerst
Amslerdain
hel
Jiidaslais tegen
de
in
17''
ceuw
door de groole baksteen-
later
gevaarlen die wij gekeiul bel)l)en, vervangen. Het
den achtergroiid van de
is
de zee, die geeii Ijeken en waleiniolcns
opnieikeiijk dat ook op
is
den avondhemel de weslersehe vier
nioienwieken ai'sleken, niel bet acbttal dat voor de oosteische niolens zoo
kennieikend
is,
reis in bel eiiul
en ten niinste in van Reewyeks bontsneden
der x\
'
l)ij
Breidenbracb's
eenw reeds gevonden wordl.
Het sladje bgt aan een l)reed water, waarlangs een weg, die met een brug over de gracbl toeganggeett lot
tot
de poorl. Ken booge dijk zooals
een jnist zoo gelegen poort voert,
bet niet.
is
Tronwens
Dordreebis loren ooit znlk een golbisebe spits geliad wel nicer Hoihindsciie riviersteden 1).
v., al lijkt
de zware loren
is
in
Dordrecbt
lieel't (').
Er
zijn
ook
waar men aan kan denken, Scboonboven
niels, iiiaar
dc benvelen, die bier op den aebtergrond
Hel
l)ij
ik vveet niel of
waar men de molens vindt plegen Ic
zien zijn,
Ic
onlbrcken.
de gesebildcrde landscbappcn van de van Eycken niet anders.
Dat van den kanselier HoHn, waar voor de sneeuwtoppen van bet boogge-
een slad zicb nilstrekt, door een rivier als dc Hijn, als Luik door
l)crglc
de Maas doorsneden, en verl)onden dooi- een brug als die van Avignon, waar zieb
bij
iiel
water Utrecbls iJonitoren
veilielt,
zal
men
Ic
vergeel's
op de
huidkaarl zoeken.
(')
MaUliijs
Diiaihij kai!
liiilc'ii,
Dordrechl.
de spils vcrloren
[).
92,
dc-oll
iiiff
(l;il
in
14.")7
die-
loroii
is
;irj>cl)r;iii(l.
zijn j^eyaiiii.
Ill
PLAATSEUJKK
I)E
Het
zelfs
ziil
i)ij
(iliSTELDIIEII) IN
eenvoudigste laiulscliapjes, met
hun eikenboonipjes en Dal wij
is
wcrken, door
:
tic
van Eyeken gescliilderd,
(Gelijclenboek v:in Tiirijn; benedentleel van PI. XII dcr uilgavc van
wat Marc Anionic
onulat er niets oveii)leet' als
beschreef
licggen en wegen,
liuii
heuvelljes, wel niels anders zijn fieweesl.
(liergelijkc
STADSGEZICHT.
HET (iETUDEXJlOEK
Miciiicl
niet bezillen
l>.
(*)
Durrieu).
le
Padua
ecu lanilscluipjc op doek, cen voct groot, vvaar vissclicrs een
otter vangen.
Znike werkcn nioeten ook dc voorbeelden zijn geweest van Albert van
Ouwater's landscbapjes met pelgrinis waarvan van Mander weet
Ouwater de onderrand van Tnrijn
tenzij
die wij nil deze getijdcnbocken leeren
ook het
op pcrkanicnt
portrctje,
tlians bij Jhr. H. Tiexeiia
Wasscnaar, (tegcnover
XXXIV
PI.
kennen
in
gescliilderd,
van 1430 of
Holland blcel Icven,
van
de Mattos, afgebccid
biz. 82),
te vertelleu,
heeft gekend. Dat de
Lijsbclii
slijl
ons
van Dnvcnvoorde,
Obrcen, hcl Geslacht van
bij
later.
leert
Het
is bij
lange na niet goed
genocg voor Jan van Eyck, niaar het herinncrt aan de vronwenfigurcn van hcl (ictijdcnboek, zooals Jacoba nicl haar Deiv invloed van die
mccii ik wel rijtje
tot in
Venetic terug
van dc National Gallery
te
te
rcizigei- (iods bcvciiiging
vindcn. (iianibellini,
Londcn,
laar doodcii, nil ecu zeli'dc bosch
dc
omgeving (Turijn
PI.
XXXVII).
ecnvondigelandschappcn, zoo naluurlijk aangekeken,
komen
laat
als
in zijn
de roovers die
waarin
zij
St.
mooi
schilde-
Pctrus marte-
zich verschuilen, vvaar
tegcn hen inrocpt (Tnrijn PI. XXXIX).
Zclis bij zckcr niet Nederlandschc lan(lschai)pen, als dc breede rivier waaraan cen onmuinrde stad met levcndige schccpvaart aan de kaden, Iniizen, met ct'ii Dnilsciicn vorm van lioiilcn gcvcis, I'li cen grool rotskaslcel dat er
bovcniiil zell
en
van
ceil
\'l
riisi (Tiiiijn PI.
SI.
XX\),
lloliandsch vaartnig
Crowe
hccll
het scluc|)jc,
waarin
St. .liiliaiuis
Jesus
.Maiiha ovcrvaaii, ecu slocp met ecu sprietzcil, gcheel het aanzien
1111(1
CiivMlfiisfllc,
(^).
Ccscli.
MluicdvrUindisrhi- Mtilerei
p. 4'i1,
(Aiidiiymus
MoicJii). (';
Welke
liospitiilor
112
ill
weike slad voort;eslelil wDrdcii, huil midden. Allecn Mauiolyciis pLniK hem
rivier en
hel
bij
gcsehicdenis v:iii St. Juliniui.s de Ciiriii een celliscli voik
DOOUKNMl.S. ,(;,.|ii(lrnlin,.k vnii
Milaan
;
middciulfi-l vmm
I'l.
XXI
iliT uitfiave v:in (li-oiges
H. UE Loo).
VAS WILLEM Ook
avoiuilK'iiicl
(Ir
Holliiiuisch
clnii
Ml'JiiIVi-ouw
Dr. A. Z.
(lie
v;in
XV)
stiiind
eii
Van dor Looy van der Leemv
cr
PETIUS DOOR liHODE BINNENGELATEN. ((ielijdeiiboc-k v.in MilMaii; beiu-di-tuU-.'l
daar te
dt-
wolkcii van
navolging
docn
te
t-en
op
St. Petc'isl)urg,
van
PI.
XXVIII der
iiitgave
hei)l)en,
dan ontgaal hot ons
oveiwellt deze liemel
al
iiict
luiiider
zooals
op
leieclit
wijst.
Haiuielingen XIl,
12-13).
van Georges H. ue Loo).
St.
Denys,
tlians
dat wij hier
niet
eeii
is
w;imieer,
hlad nil do "landes chroniqnes de
gelijken,
BEYEREN
VI VIA'
Jiulaskiis (Tuiijii PI.
Schcvciiiiigscht'
liet
\;iii ('..
(Il-ii
met
met vulkanische
zee
eilanden als de Lipaiische, of niissihien jnist daarom.
Anders
staat het
met de stadsgezichtjes. (Tniijn
XXVIII onderaan). Er
PI.
valt
niets
at'
te
PI.
XI en XII en Milaan
dingen op de
opmerking van Mevr. Dr Johanna Goekoop-de Jongh
(')
juistlieid
dat
maken van voorloopers van den Dell'Lsclien Vermeer. Toch veigist zij zicli vvaar zij ook het eerste werk aan
zij
het lijdvak van
Willeni VI toeschrijf't en aan een ontstaan in Holland denkt, zooals
der
Looy van der Leeiiw
lerecht lieeft opgemerkt, al
geslelde font vervallen, doordat
Er stad of
is
in deze stadsgezichtjes
dorp
er in, die tot
wijst.
PI.
in
te
is
veel aan een zell'de
.liiffr.
van
de tegenover-
hand
loeschrijft.
dat noodzakelijk op een Hollandsche
onze znidelijke bnren,
hij
niet
zelf in
Integendeel, die groote dnhhele dour, met de losse denr
winkelluiisje in de siraat,
XXVIII),
ook
niets
een hinnenplaats toegang geeft
veelvnldig voor iiet
zij
is zij
van de
den indriik
('I'urijn
als die
l)ij
PI.
XII),
komt even
ons zeldzaam
waar Pelrus door Rhode gezien
is
en
\vordt (Milaan
van haksteen gebouwd, maar van l)rokken bergstecn, dik
de kalk gelegd, zooals
men
dat vindl in
landen waar de kalkrotsen het
volgens de Bolliindisten zondei- groiul, (Acta Snnctorum II, p. 974i. Wei verklnart /.ich hoe SI. Martha in hetzelfde schuilje vaart. Volgeiis de Legenda Aurea vcrwarde men toch wcl ecus dezeii heiligeii met een van de vele andercn van dien naam (erzijiier36 volgens de UoUandisten, (Acta Sanctorum I, p. 571), waarvan 7 in Januari) en wel met St. Julianas, den bis.schop van Cenonia of juistci- van de Cenomani, in (iallia transiiadana. Deze nn wcicl wel voor Lazarus den hioeder van Maria en Martha •ehouden. Kan, daar volgcns andi'icn Lazarus bisscho|) van Marseille is gcweest, Van Eyck sonis die slad en de (Kr.iin)
Hhone hcdocld hohben' l')
//(/
lU /.on het
HolUiitdschc latiihcluij)
in
niel diiiven zcgfien.
ontsUian en wording.
113
DE PLAATSELllKE (iESTELDHEII) bindmiddel gocdkoop PI. XI)
zeker
van
iiiel
Het
is
Hollaiulsch
Ook de
iiiaken.
kleiiie kcitjes,
HET GETI.fDEXliOEK
IS
drem|)el v:in de
sliiclilpliuils (Tiirijn
de zclfde waainiec de slraat jteplaveid
is,
ziet er
iiit.
de geest van
moii;eliik natuiiilijk dat
werk, die zoo Hollandsch
dit
toch op de van Eycken teriig gaat, zoo goed
lijkl,
als in
de
landschappen, zooals wij gezien
latere
de
liel)ijen;
uitvoeiing
Hencgouvven
te zijn
schijnt
van
later
men
hier de
geweest. Zou
in
tijd
hand
van Margarctha van Eyck soms niogen vermoeden?
met de doodenmis (Milaan
Niet alzoo de keik
XXI). Het
PI.
niet aangeet't
is
jammer
om
dat Georges H. de
Loo
(*)
welke redenen de heeren Cloqnet
en Soutenay die kerk als een Bonrgondische herkend
Bedoeld
iiebben.
wen
een kerk in dat land en daar de Graaf,
(-),
velen van zijn geslacht, is,
die van die stad.
Maar
Opmerkenswaardig
het
duidelijk als
is
is
is
geteekend, wat weer op wijst.
In Holland zijn zoover ik
bont,
maar
weet de kappen van
Utrecht en in bet Oversticht
te
heeft.
elk geval dat dit ge-
in
de Noordelijke Nederlanden (Gemeentelijk Mii
daaroni niet gezegd
gebouw gestaan
met baksteen tnsschen de berg-
sleenen ribl)en geklnisd
Maria-beeUljc.
als
Valeneiennes begraven
te
dat daar werkelijk znlk een
bouw
wapen van den
blijkens het
i.s
van het voorste gewelf, dat van Henegou-
slnilsteen
komen
gemetselde gewelven voor, ook boven koor en middenscbip. Ik word getrotTen
door de gelijkenis met den Utrechlschen Doni, ervan. In bet scbip, toen nog niet
gebonwd,
al is het
ook zonder capiteelen omboog. Gewelfbonw en triforium
rijk geribd,
verwant. De traceeringen van de koorvensters gelijk
aan die van den kooromgang
verschil
om
niet
is
koor been getrokken
.hiist in dit
.Ian,
in
te
of l)eter
o|)zicht wijkt
dil
zijn
geheel ontbreekt, de zijschepen
zijn.
blad ook alvan de scbilderij
te
Berlijn aan
nog aan Ilnbrecbt toegescbreven, waar de Maagd met bet Kind
een kerk staat, waarvan bet koor, dns nog meer
gelijkend, wel een
met een
zijn
gebeel, of bijna gebeel,
Utrecht. Het meest in bet oogloopend
omgang
dat in bet bandsebrilt die
het
zeker geen afbeelding
niet in bet koor, stegen de pijlers,
kooromgang
lager scbip verliDiidcn
beel't is.
en ook, zooals het
De maagd,
(')
Biz. :m.
(')
Diirrieii, Hvvtir Aichroloiiiqiic 11)10,
II
p.
2.'i7.
in
oj)
te
het Utreehtscbe
Utrecht toen was,
baar (rekken zeer gelijkend
lIlMiltKCiri' Ol- .lAX
i)K
11.
(K:lisri
MAA(ii) Mi/r
VAN iii;'i
l'V(.l<
:
kini)i;ki:n in ki;n ki:uk.
l-ri.'aii.h Mns.'uni, licrli.jnl.
VAX WILLEM op die
in het Gentsclie altaarsliik, di;iagl liier ten
daarin op het Utrechtsche Manal)eeld,
verband
niee in
J.
DE WIJDING
en
kleine beeldjes en
Deslree
nog maar bekend
(Cielijdenboek van Milann: benedendeel van PI.
vornien
VAX BEYEHHN
nog grooter kroon en
dat de heer
gel)raclil heelt. Dit is alleen
VI
XXI der
UV.R
er
gelijkt
reeds
nit I'trechlsclie
DOODENGROEVE.
uitgave van Georges H. he Loo).
dnnkt dat ook van Eyck
niij
(')
dit
werk
vrij
gevolgd heeft met weglating alleen van den shiier.
Ook de nierkwaardige waar de Maagd op,
maar met
hetzelfde gezichtje, te
voor St Dominions
pijen
schilderij
nit
de Willebroidskerk
te
Utrecht
(')
en zwarl en niet heelemaal zulk een groote kroon
in brocaat
midden van een rij monniken in witte lijkt er een eeuw later nog aan te
veiscl)ijnt,
herinneren.
Die herhaalde verwijzing naar Utrecht, bier en in het altaarsluk van Gent,
waar de Domtoren
staat, zijn die niet
het
in
midden van de kerken der Christenheid
bevreemdend voor een knnstenaar
of kunsfenaars
nit
de
omgeving van den HoUandschen Graat, van wien men zon kunnen vragen of hij
met
lieden
zijn
daar ooit geweest was? Het verhengt mij, onder de
karige gegevens omtrent het niinste
een berichtje
tunc temporis
te
doen en laten van Willem
vinden dat ik hier overschrijf
Alleen
valde
est
kan allicht een knnstenaar geweest
Tronwens engere betiekkingen schilderij te dit
alles
Berlijn
ook
zij,
kan
zelfs
al
blijit
en
onzekers. het springt in het
(')
ft
La
ken, ten
Vieitje Miiaciiltiixi-
ista
(de gevangenisneming van Arkel)
».
de Graaf natunrlijk niet
is
YI, die ik
ciDux igitur Wilhelmus
na de begrafenis van den Hertog van Brabant) in
(1415
iucunda mensa sedens in Traiecto, audiens gavisus
:
te
Utrecht gaan eten en in zijn gevolg
zijn. tot
Utrecht zijn zeker niet uitgesloten.
De
voor die stad bestemd zijn geweest. Maar hoe er bijna overal nit
oog dat Holland met
den aard der zaak veel zijn
de l-'oii-Xolrc-Daiuc, coiiipte-iendu du
omgeving,
zijn deel
C.oiigri's d'Aiclieoloffic
d'Hisloire. Diiiaiit 1903. (*)
Franz
Diiltierg, Fritliholliinder II. Tal.
XV
Aarlst)issc-lioppelijk
Museum
te Utrecht).
DE PLAATSEI.IIKE (iESTEEDHEII) komt
eischeii
in
die
iiieikw;iarciif»e
kunst,i<escliiecieiiis, niel slcciils in
IN
11
ET (iETUDESJiOEK
kuiist()iil\vikkc'iiii<<
\v;i;ii'
dc
iiiciiwere
het Noortien, nioe hefJint. J, Six.
l)c afbeeldiiij^eii nil
licl
(u'lijdciiboi'k vnii Tiirijn
/.ijii
Diilleeiul
;i;in (ie
uitf^avc
« l,cs
Heures (ie Tiiriii » met Icksl van (ii'aal' Paul Dm rieu, in 1902 als luildeblijli aaiigebodeii aan I.eo|)()ld Deiisle dooi- dc Societi's de rHcolc des Cluirlcs ravuies in de uil}
Trc's belles
:
Hi;i).
116
J
"^
"^nt*
MILLET EN
F.
J.
ISRAELS
J.
Millet slaal
i<
voor
oiis als
de oorspronkelijkste
beeUieiuie kunsteiiaar, vvelke tieze eeiiw ons
IT
eeii
is
Millet
feit,
lieeft
.lozEF Israels.
getooini. »
dat de verhoiuling liissclien Israels en
nog nooit grondig onderzoclit
is
en niettcmin
zien we, in de waardescliatting der groote nieesters
van Holland, lelkens het woord terugkeeren.dat Israels een tweeden Millet heeft genoemd. En voor zoover
daarmee
zijn
kunstenaarsrang en
Haagsche School, die eert
hem
die naani;
doch
hij
zijn
plaats in de
aanvoert, wordt aangeduid,
tegelijkertijd hrengt dit het
gevaar niee, dat zijn
eigenaardigheid en zelfstandigheid niiskend konden worden en zijn kunst in
En
de schaduw van een andere kunst gesleld.
dit
is
inderdaad het geval
geweest. Het oordeel der kunstgeschiedenis heeft zonder nadere overweging
van Israels geloofd en zonder meer aanvaard, en zoo
in die afhankelijkheid
het juiste inzicht in het
wezen van
werk verduisterd en verward.
zijn
Tot hen, die met deze verwijzing naar Millet enkel de hoogste idling aan
hnn hewondering vvenschten hrief
aan
zijn
le geveii,
hij
zijn
gewaarwordingen
van de Tiuee kameruden, herder met bond, een meesterwerk van de verzanieling van den heer
woorden
uit
La Moit
el
met den
:
«
le
Ik
W.
Elkins
Philadelphia, in als
om
\erder gcvoel
ik in
bij
"t
zien
Israels in
de volgende
pendant van
men
te gelijk
mijiie verbeelding een
onweer-
bucheron van Millet; geen ander schilderij dat
staanhaar strevcn
dat schilderij van Israels en dat andere van Millet, tot
hrengen en elkaar
doen completeeren. Mij dnnkt wat er aan dezen el le bucheron van Millet er dichi
elkaar
te
Israels
mankecrl mocht wezen dat La Marl
hij
te
zou dat schilderij van Israels willen zien
Israels zien kan.
— In een
hehoorde Vincent van Gogh.
hroeder Theodoor, drnkl
le
moest hangen, het een aan het eene eind, het ander aan het andere eind in die zaal dan die twee
van een lange, smalle zaal. met geen ander schilderij en
zij
alleen
innerlijke
».
Dit stond
in
geenerlei betrekking
tot
cenige Icchnische of
verwantschap lusschen deze beide stukken, doch was enkel een
ontboezeminij van d^iw ontioeiden knnslcnaai-
zeif.
Van
ecnigciici (nulcrlinge
117
MILLET L\
J. F.
J.
LSHAELS
afhankelijklieid der beide schildeiijen kan lioegenaamd geeii
Toch ontmoelte men nicer in
opnieuw, de uildrukkiiig
spiake
zijii.
Israels-Millet
c
nam op
goed gLMiieende, docli oppervlakkige sludifs en
tailooze
in
sedert, lelkens
»
steeds
oog vallende wijze het gebrek aan oorspronkelijklieid van den
't
groolen Hollander aan,
lot
eindelijk in
zij
liel
geniale
werk Die Entwicke-
modernen KudsI van een loonaangevend Duitsch krilikus « Der Millelsche Gedanke gelangte zijn eindvoiin ontving in deze wooiden nach Holland, und Israels taufte den Fnnd mil brauner Sauce nnd gab ilnn liingsqeschichle der
:
die leichtere Zuganglicbkeil.
»
Daaruit ontstond voor den kunstvorscber den plicbt
haren
bij
ten
te
lei
gesleepte, nageprate en verkeerd begrepenc,
wederleggen en
de eerste plaats de
in
lusscben de kunst van Israels en Millet na
om
voorrecbt zelf fe
le
boven
bet er, niel de
belrekkingen
uiterlijke
gaan en we achten bet een
onze bewijsvoering op een uitspraak van den grijzen nieesler
kunnen gronden. Het belangrijke van een alien
om
door gescbiedknndige
twijfel;
breeder opgevat
bet
leidt
onderzoek
dergelijk
tot
de vraag
:
staat
den Haag of
Barbizon? Heeft Israels, onafbankelijk van Millet, in de eenvoudige, boerscbe, dicbt bij
de naluur staande menscben, een zijner kunst waardige
bij
den,
slot'
onldekt
'?
Wat
boersch bloed gesproten Millet, natuurlijk was, scbijnt boogst
nil
zonderling in den zoon van den kleinbandelaar
nit
Groningen. Docb boven-
dien bad zijn kunslontwikkeling van jongsal' zicb tracbten
kader der kunstscbildering die
te
voegen
in bet
volgens de dwaling zijner tijdgenooten,
bij,
voor de boogere kunstsoort bield en waarin bonding, kosluuni, tooneelmatige scbikking,
alles
de lioofdrol speelde.
wat
niet juist
voor
bem
de boerenvoorstellingen
der oude Hollanders, die enkel bet koniisebe, grove, uitgelatene
oplreden
zijn
bij
t
arbeid kende, een sirnikelblok zijn le
voiid bij,
weliswaar zonder
was
in
en Israels was
\\H
al
nieei-
dan derlig jaar. Nadat
korl le voren door een vriend (.lolian
ceil
iinidscbilder
allerbekooilijksl
bevonden. bij
maar niettemin gebeel
loedoen,
zijn
Isiaels i^ing
zijn
die menscbelijke, bijna verbeven
tot
bij
En
tocb
zell'slandig, rijk.
—
Het
van een, niet
bem
een berslellingsoord aan; Isiaels lierinnerde zicb dal
verblijl' in
Dusseldoi psclie slreek
den boer,
oiibcdeiikelijke ziekle liersleld was, raadde zijn broeder, een arts,
een tijdelijk
bem
bij
den ernst van
dil,nog nooil door Hollandscbe meesterband beroeide
in 1(S.m
j^elicel
om
bij
geraken, die de rijpbeid zijner kunst beelt gckenmerkt?
opvalling
den weg
docb nininier
bier en dans,
spel,
beteekende,
in zijn latere vissclierstooneelen niels
En moesten
en
ei-
kaslciimaker in
11.
rijk
been,
Kilter,
aan
Scbwarize) verleld was, dal de
Zandvoorl was geweesl en die
onontgonnen sclioonbeid bad weken lang in een kliin kamerlje
leedere,
woonde
IcckIc er
(1.
in
(li(|)
er
oiilroi'id
de i^iooU'
ikiIiuii
cii
iiaar
JOZICI' ISHAKI.S:
DH VIIOUW
(MiiscniM riojiiiiins, HoUcjiliini).
lil.I
T Vi;NS'rKU.
.1.
K. Mll.i.l.r
(Museum
.
\ l.SS(.lll.l;s\
Mpsflag,
(ieii
Ha:ig).
lUll
W
.\A.N
I
S11;AM).
./.
slatige mciischeii koniien.
stillc.
voorlaan "t
dien
in
zoii
mt'L'i-
Zoo was
laten varen.
van Dr. Jan Veth, geldt er
bezit
hij
iiiet
schetsboeU
doek
t
Zoo was de
lieei'l
nit die
in
later in
hij
't
Quivre van een
gebraehl.
zonder
beslissing gevallen,
want aan
Millel,
Israels was,
volgens zijn eigcn besliste verklaring, in dat jaar van Le Grejjeiir
W.
hij
dagen, tlians
een onwederlegbaar bewijs voor, dat
reeds alios doorlcet'd had, wat
lijd
halve eeiiw op
als
ISRAELS
J.
de slof gekomen, die
aaii
liij
Zijii
MILLET EX
F.
den beer
bij
New-York, en de Uerger ramenant son Iroupeau. nog geen werk boegenaamd van den nieester bekend. Weliswaar had iiij tnsschen Rockefeller,
1845-1847
en
zelfs
te
Parijs in de school van Picot en die
een l)ezoek
kend; was,
bij
bij
(ianne
te
van Delaroche gestudeeid
Baibizon gebraciit en boeienhulten getee-
een koit oponthond (1853) in de hoofdstad weer daaiheen en
naar Fontainebleau gegaan, waar
geen van beide keeren had
Ook wendde
zich niet
hij
hij
hij besliste o])
binnenhuizen schetste, docb
ditniaal
indrukken met zich meegedragen.
eens af van de
die hij
slot',
nog
tot
toe
beheerscht had, naar bet nienwe geliied, dat daar zoo gebeel tegenovergesteld lag
— de
overgang zon nieer organisch dan plotseling gescbieden.
Nevens bet pathetische van bet goschiedenisstnk, was reeds een sentimenteele gegaan en werd nn vooralsnog de brng
Moeizaam
verwiert' hij zich
vertronwd
siijekt
te
den moed oni zich met
maken, waarvan
hij
nog
aan
dit,
lot
de natnnr;
pak mee, niaar toch de Zee hij in
uit bet
bleel,
— had ervaren
museum Cluny
wat
hij tot
zijn
bracht
bij
hij tot
bet Palais des Beaiix-Aiis
Frankrijk
hiertoe
om
hiertoe van den akker der visschers
Nog
op de wereldtentoonstelling I in
ingezonden. Zijn Errslc Liefde, waarmee
in
hij
te
een echt, grof boeren-
en van zijn menschen enkel schels.
stuk uit de Nederlandsche historic Willein
't
land vreemde
niet wist dat bet in
had gezegevierd en slechts scluichtere pogingen waagde
komen
lang
lijd
bet boereiischiiderij.
tot
in
—
1855 had
een
te Parijs,
den Raad der Landvoogden
185(i
op de tentoonstelling
te
Rotterdam verscheen, was wel bet eerste visscherssluk van den kunstenaar, docb de opvatting er van bewoog zich nog duideiijk richting.
Op nog
nicer in
hetzelfde jaar te
"t
oog vallende wijze werd
Amsterdam tentoongestelde en
dit
in
de sentimenteele
bewezen door
sedert
bet, in
beroemd geworden,
Museum
Amsterdam),
Langs het Kerkhof (tegenwooviWg
in
hoezeer de kunstenaar nog had
kampen en hoe de elementen van vroegere
te
bet Stedelijk
en nieuw gewonnen knnslaanscbonwing nog malerieelc eerste
aanleg was aan
"I
om
le
overwichl streden
l
berustle op de zeldzamo vermonging van eon krachtige bonding (in don
van lijk
't
de
:
visscherslevcn ontleend, de working
historischo) en de gevoelige tegenstelling tnsschen kindorlijk on
gevoel (verwant aan de sentimenteele richting). Eerst in 1858
Rotterdam met dr Wicg. twee kindoron die aan
t
strand
lei
stijl
mannehij
te
een leogo wieg
11!)
,/.
MILLET EN
/'.
l)ekeerd had
:
Allccn op dc
(Museuiii Mcsilny, den
voor
Zoo
al
vv van
<<eUiigenis
iiilspot'leii,
volkoiiieii
JOZEF ISRAELS
ISRAELS
J.
Hnn^
dal
al
liij
zich van de dwalinj^en
dc nioeitevolle mensclicn van
liij
't
zijiis
wegs
strand, eens
Wi
.
een veld vol
geeft de
en
lielliiklieid
en
alle
yioolsche aandoeninocn
liatl
gevonden.
geschiedUundige volgoide zijner werken de volkonien oveieen-
slemniiiig tiisschen de organiselie en zelfstandige onlwikkeling van zijn knnst,
met de onaanlaslbare
In ieder
geval
uiteilijke gei)eiirlenissen aan.
blijlt
vi'ihonding Israels
lot
eiiKleliJk in
1(S()7
I
Jaai'
de llollandselie
het
belangrijk oni
de kunst
te
welen,
van Millet kwani
in
Icerde kennen. Hij nioest er voor
lerdoonslellingen,
die jnist
in
dien
lijd
IVansehe slukkt'n waren, hraeliten cr geene van Millet,
lande
in
den ban! Nog
van Holland, den
in
1.S61
was
/)n;/r/;/r'/;
Millet
kunst van Isiaels, die toen
reeds
grondkaraktei-
iiieer eeliler
120
liij
in
was
"I
genoenidl in
bet
bad aangenonien, dat ze
rijpbeid vastboiiden zon,
weike persoonlijke toen
staan,
te
rijk
liij
die
liij
iiaai' i'arijs,
want
genoeg aan
selieen
liier
te
toonaangevende kiinsltijdschrin N'ooi-
de ontwikkeling van de
Hiiinenluiis, Zeesluk en I'oitiet hcl in
de daaropvolgende jaren
die ontnioeling niet
dcr
van groot belang. Des
voor de veibondiii'i van den kunslenaar /iH
tol
te
dicn (iioolciu
,/.
in wii'ii
liij
Don
op iths din
wogwij/ci'
hooi^t'ii
zeven-en-t;iclitigj;iiige, die
ken, boden
zoo ver
I'li
MILLET EX
F.
wi'oifeiioot
,/.
erkonnen
iiioesl.
in het verledeii inoclit tenii>blil<-
vooreorst slechls overscluiduwde lierinMen'n«eii
zicli
ISRAELS
J. F.
MILLET
niwi.
:
Toen
iU
Hagar en Ismael.
'Museum Mesdag, den Haag
Iiierover
op ecu
niidtlai>
met
liciii /.i\[
te
sprcUen,
l)leer hct
geiiiRhteii opriep en traciitle te
het atelier, terwijl
liij
handen wareii
stage, zennwaclitige l)e\veging,
in
vluchtend verleden, te
vertellen
:
«
zijii
om
het tot zichtbare
maal de kunst van Millet zag en wel
me aaii
dat
vormen
Het was op de tentoonstelling
nog zoo goed herinneren.
in
te
als
te
een
lijdliing stil in
oidenen.
F.ni<el
hieiden ze vast
't
de
ont-
dwingen. Toen begon
Parijs, dat ik
.
hij
voor de eerste
een aanzienlijk aantal doekeii. Ik kaii
In de zaal hingen aeht van zijn schilderijen
een wand, vier dicht aan de plint en vier er boven, aan den nuuir daar
tegenover hingen er van Roussean en Jerome, niaar Millet was loch de grootste. Niettegenstaande dat
grooter toetoop;
diep getroHen.
om
Wei
Millet
hadden
die twee
bekommerde men
stootte
me
de kleiir
at".
zieh
anderen echter een veel
maar weinig. Maar
ik
was
Ze was gesmeerd en drabbig maar
ik verbaasde me over dien kerel, die met zulke middelen zulk een buitengewone gedachte overtuigend vermocht weer te geven en ik vind ook nu nog vele reprodncties zijner stukken van meer elTect dan het geschilderde origineel. De voordeelen blijven behonden en de zwakke zijden springen minder in 't
oog.
Maar
ik
bewonderde
in
de hoogste mate de echtlieid van zijn liguren.
MILLET EX
J. F.
J.
LSHAELS de groote, liooge
die zoo vol leveii zijn,
en
natiiiir
vond de
ik
Sedeii dien
lijd zijn
in
om
liel
Ismuel
r Homme
Vieille
IH'il,
hewonderiiig.
aangaande
zijn ineening
plaals van den, lenis, die
zijn
Millel
in
t
toen
hij
kort nil
De
tijd
om
driikken, werd daarvan in
te
een gewielitige heken-
iik.
noemde
meester,
lonip
oog door kleuren|)raelit
liet
de kunst van Millet. schilder van
ons, dat
;
dat
geleerden
en
verliaasd
en
;
als
kunst van de anlieken bad afgezien.
scboone ver buiten bem
te
omkeer dezer denkbeelden, geen voorbeeld
is
men Millet een grove men dezen dichterlijken, dat men en onliescliaat'd aehtte
ver achter
ligt
ongeloovig de sehonders opliaalde
is
Hcigur
de gelegeniieid kwani
in
door de herinnering verdot'len indi
nienschen
stijlvolleii
en er
:
van even gioole heleekenis was voor Millel als voor henizelf.
verblindend, niaar eenvondig en doordaclil
leelijke
leeren
mi repos. Mel de groolere
Viijireron
le
En
Niet schilleiend, niaar edit naluurlijk, niel
«
le
den Haag, de zorg-
tour a Barbizon, Eenime de Pecheiir, Nature nioiie,
Les Meules en
ic'tme,
el
hekendheid wies
in
krijlteekeningen en schelsen
vuldig uilgekozen olieverfscliilderijen, el
— Zoliaddeii Israels
genie van Baii)izon nader
schoone Mesdag-Museum
liel
en opvaltiiig der
iiitdrukkiii<>. »
hijna veertio jai-en voorbijf>ef
dikwijls in de gelegenheid gesleld
kennen, vooral ook
aHiisclioii\viiif>
zoo groot gelrokkeii en vol
lijiieii
elk
geval,
dat bet
werk van
Millel
zijn
bij
eigenlijk
zoeken was. Verwonderlijk inderdaad
die bel
in
sommigen beweerden, en dat in
is
de
bebben leweeggebraebt,
de knnstgescbiedenis van znlk een ^•olkomen
triomf over de verguizing van bet oogenblik, van znlk een begrepen zijn na zooveel mi.svalting.
De weg intnsscben, ziiivere standpunl
na
te
die
deze uilersl eigenaaiciige kiinsteiiaar
voerde, waar
bij
zieii
is
tot
bet
moeilijk
gaan.
llartstoeblelijk geloovig
aan de alieen zaiigmakende kraebl, die er nitgaat
van eigen aan.scbouwing der naUuir, was een
eindelijk op verlieil,
sludeei-end
Als ieder
bij
tevens een ijverig
ondeizoeker naar de middeien
gewoon
om
zieb
leerling sleet bij o]) li'ekensebolen en
nil
le
weikman, spreken.
akademies
zijne
jongelingsjaren. Het droge en systematisebe atelier van Paul Delaroebe werd
een
tijd
lang door
bem
l)ezocbt. In de
Louvre werden de groole Italiaansebe
meeslers naai- bunne gebeimen gevraagd en
boven
Ik'grij|)t
op wei'ken, er
is
.Mieiiail
Angelo vereerde
bij
ailes.
men wel i\vn alsland door Millel algeie^d, van znlke sludien tot men Jiici- van bem zal bewondt'ren. N'oeil men iiit'l boeveel
als
omgezel
in
bel
boold van den knnslenaai', die, bi'ginnende met de
zuiverste Iradilien, eindii^l mel de nucsl
\rijt'
en
zell
gevonden
nilini;i'n
van
F.
./.
zijn geest,
zoo
zell's
dat nioii
ook, in zijn werlv ziclilbaar
daarop van geen iiivlood geheimzinnigen gespreid
is
op
shiior
schilderswereld
lieeit
ISRAELS
en dat de bewondering van eenig groot meester
geweesl. Laat ons ecliter niet stiistaan oni dt'n te
over ieder
die
lichten,
maar ons veihengen
ligt,
J.
bevveren, dat geene scliool, welke
te
»(eiiei<»d is is
MILLET EN
de belangiijke
in
hebben het hem
vervuld. Wij
gewoon menschelijke op den troon verheven
is,
kunslenaarstalent
rol,
die Millet in de
danken, dat het
te
die het toekomt. Dat niet
de geschiedenissen van koningen en veroveraars, van heiligen en
alleen
dienen
beroemde niannen, de voorstellingen verheven knnstenaar
mag
inspireeren
te
zijn,
waarop zich een
maar dat aan den
;
arbeider, die het
land beploegt, en aan de moeder, die haar zuigeling drenkt, evenveel studie besteed worden en evenveel sehoonheid
mag
aan wat ook
in
mag toegewezen worden,
de ons omgevende schepping. Daarbij heeft
tioneele van behandeling en uitvoering grooten
hij
als
het conven-
afbreiik gedaan
heeft
hij
;
door den knnstenaar geschikt wordt bevonden voor hem de ware is, en dat men geene rekening drnkken. zich nil te om behoeft te honden met wat anderen voor noodzakelijk hebben geproelameerd. bewezen, dat elke
nianiei', die
als een gelnkkig denkbeeld beschonwen, dat het van ons genootschap deze tentoonstelling opent op denzelt'dcn dag
Wij mogen het daaroni l)eslnur
dat er een standbeeld voor onzen held wordt opgericht.
Van groot nnt en beleekenis kan
dit
standbeeld
zijn. Bij het zien
daarvan
zal men bedenken hoe wisselvallig het oordeel, hoe veranderlijk de beschouwingen over knnst en kunstenaars zijn. Hier staat men voor het beeld van
een man, die iets
in
t
begin van zijn loopbaan, en nog lang daarna, voor geheel hij werkelijk was, en die, na at'keuring en
anders gehonden werd dan
verwerping en na zoo vele verwarde en voor ons
staat
deze eenw
denkt voor
als
onjiiiste oordeelvellingen, eindelijk
de oorspronkelijkste knnstenaar
heeft aan
te
in
beeldende knnst, die
wijzen. Menig knnstbeoordeelaar, die bet pnbliek
te lichten, zal bij bet zien
van
dit
het gevaarlijke van zijn bedrijf. Hij zal het
standbeeld wel
iets
moeten erkennen, dat
gevoelen van bij
sommige
hem niet begrepen, zelfs verafschnwde knnslwerken de schnld wel eens hem en niet in het kunstwerk te vindeii is. Maar ook zal dit standbeeld
door bij
een bemoedigend gevoel wekken in het hart van stievende kunstenaars want het zal hull toeroepen dat niets den man kan ten onder brengen, die werkelijk ;
iets
vertellen heeft en die
te
vervnlt zoolang de zon
(') ill
Deze
lekst
Fulcliii Studio,
hem
met volharding en overtuiging
beschijnt.
zijn
dagtaak
(')
komt voor als inleidiiig tot den catalogus van ecu Millct-Teiitooiislelliii« den Haag (Sept.-Oclob. 1892.. Hij word overgeiionien onder i\cn lite!
Kin Wort fiber Millet von Jo/.ef Israels An. V, biz. 188-1901. «
»
..
versclienen in
A'(/;i.s/
iind Kiiiisllcr
Jaargang
II,
123
J. F.
MILLET EN
./.
ISRAELS
Ma;ir ook, algczicn van de/c licweiin^, loonl
van
Israels, in tt'C'liniscli
Millet,
welke
zicii
door
oiiariiaiikclijk vrijc
licl
en innerlijk opzirlil hclrekkinoen mei
licI
wciU
wirk van
gelijke slol, gelijkc oj)vatlins^ on ^elijkc hedoclingcn.
.inZEF ISIiAEI.S rUhlik. (KiKPmloiii van ilcn Iloi-rM. van Haiulw :
.
.In, Haay,.
van zelf rcgelen, want heide sleiiulcn vooral daarin met elkaar overeen,
als (hit
le
ijl>
ze tef<enover een ovcrleveiino slonden,
hieken.
Want
den arheid, de
iioe
zin
waarmec
deze overlevering ook nioelit
voor
ze in den giond
zijn,
boerenleven, was nininicr
liet
de gioole te
weergegeven. Ook de geweldige Pieler Brengliel had van geslallen cnkcl iels grandioos-grotesks geniaakt.
ouden Ploeger, op Holbein's Doodendans lezen «
A
»
til
')
»
V.u
van
124
iiel
In
sucui'
ton
(le
f^af^iicras In
apres travail void la moll
hadden
eiiist
voren door zijn
van liaar
zwaarlijvige
Onder aan een hiad met een we 't volgende :
vis;i}>c
|)auvre vie
ol loiif^ iisai>e ([iii
tc eoiivic.
waar de I'ranselinian Louis de Nain,
»
niel zijn eenvoiidige o|)valling
hoeienleven (liocrriinuKilliJd en 'LcriKiLrrr lutn 7 Veld
l.oiivre)
een
J. F.
E\
MIfJ.HT
J. F.
MILLET
J.
ISRAELS
Schapenhoedster.
:
(Verzanieling van den Hccr M. van Bandwijk. den Haag).
loeinvolle iiitzoiulcrino ukuiUIc en in Isaak van Ostacic en
gelijkgezinde iiiaUkers gevonden
David Teniers,
liad,
zoo zegevierde
in
(lerrit
Rleeker
de slukkcn van
Brouwer en Adriaan van Ostade, het type van den schoon ol' dronken en vetgemeslen kinkel (zie hier-
opgelnigden, fraai aangekleeden
over nader in
diende de hoer
wien
liij
als
liet
liisloiiscli
sleelils
tot
oveizicht
hij
Muther
:
Millet).
Allijd echter
vervroolijking des l)escliaafden beschomvers, aan
een soort hcest, met vermakelijke giiniassen en vreemde gebaren
125
J. F.
MILLET EX
ISRAELS
J.
vertoond word. Vooral
van het Rijksimisc'iim voeleii neer^edrukl.
van
(ill
door
IsiiU'ls iiiocsl /.irli
En
dc/.c tiadilir in diMi ovci
Aiiislerdani vn lut Maurilsliiiis in
le
loch
i>ar liij, nicl
dan
aiiders
Millet, allien
wanneer men voor
nog,
Millet's of Israels" sehilderijen,
of aan van Ostade denkt, schijnen deze ernstioe zaaiers
onbekwaam om waar
hunner voorouders ook
slechts voor een oogenblik
statigheid en waardigheid
men
over bun
luinner verschijning
te
kunnen aannemen. De
kleinhandelaar
Groningen. Greville
te
een zeer ver-
lot
twee rassen,
was een boerenzoon,
Millet
;
een karakler-
lot
onalgebroken beheerschl.
zijn
elkaar bijna geheel tcgenoverge-
uit
Het l)loed van
naturen ontsproot!
kunstenaars
jiiist
zeden
arbeid en gebed, zal ook
hij
Natuurlijk moest deze gelijksoortige eerste ojjvatting
scbeiden uitdrukking komen, omdat ze slelde
iiilgelalen
van nilspanning liggen en drukken. Ze zijn
voUe zedelijkheid gekomen, die bun geheele
vieenid.
aan Teiuers
en vissclieis
ook en hoe dan ook, de raw
thui
niocizanie
'I
hem
leven weder en de ruslpozcn liunnei- vroolijklieid hleven
En meer
\loed
Uaag, l)izoiider
dt-ii
Israels'
vloeide
beide
in
vader een boeken lezende
een dorp aan de kusl, waar veld en
is
zee en liemel spreken een hart doordringende
laal.
handelsplaats van bet Noordoosten van Holland
;
(iioningen
is
Jean's eerste
de grootste
wegen liepen
langs den akker, die van Jozef tnsschen een korenpakhuis en een kantoortje,
waar
zijn
vader geld zat
te
En
tellen.
wijding van de natunr ontvingen-,
is
bun kmistenaars-
dat ten laatste beide
slechts in schijn gelijk. Millets boeren-
bloed keerde daarmee loch enkel, na de Parijsche dwaahvegen betreden, naar den geboortegrond terug en
hij
zoodoende
wei'd
le
hebben
sleciits
de
schilder van zijn eigen stand. Israels onlving op zijn dertigsle jaar de naluur als
een plotselinge, nooit
le
voren gekende openbaring.
Hieraan beantwoordde ook een volkomen elkaar tegenoverslaand gehalte
hunner werken, hoewel de aanleiding er toe verwees eens,
waarin
socialist, lot
zich veronlwaardigd verweerde dat
hij
bet scliiideren van zijn boerenstukken zou
zei Israels,
met hoeveel
gewezen en
ik
beel'l
dompige,
«
—
«
schijnl
Dal
de uitdrukking, daar
dichter
120
niet
lol ze
le
is
met
«
Ik
gebeuren
hem
«
alles,
ik
ceninaal zoover,
geschilderd,
hij Millet is
komi
dat I'li
gij
sterksten toon te
(\vu
anders dan
ik,
aanhlik van het
arl)ei(l
mensthen iuniger meilccr
nadcren. En ben
heei't
ook enkel een
ik
(\vu
hij
menschen
bijna
Ik weel wel »
van zich
Millet" anlwoordde
«Maar
enkel hnn
hecit
» zei Israels
inneilijk mijii
hij
gevoel uwei-
in dit
heel waai'
het
—
»
geschilderd, die
ilolle i)()erenliven hoi',
echtei", nieesler,
leggen.
i)leef'.
door medelijden
hij
gehrachl.
met hem, aangezien
schildersdrang
uit
de droet'heid ook
zijn
scheri^te Millet znlke aansclu ijvingen
n\v daarin een
gevoel
ondeiweip behandel "
beiden dezelfde
hij
een gespiek met Israels, naar een brief van Millet aan een
in
er
i\;\\]
naai' is
voor mij
misschien streef
om
mijn geheele
slreven slochls op dc cchlo,
t
meer waarom
ivezichl
me
;
;ulenieiule
ISRAELS
J.
Inin gevoel
iiildriikkiiii^ vtin
heb eens een vrouw geschilderd, een wccneiide vrouw.
gcrichl. Ik niel
Icvoii
MILLET EX
/•'.
./.
haar
ik zie
De tianen
ik ze schilderdc).
nog zoo heel
lui
diiidelijk
voor
me
wat
is
van het gevoel koml
voor
ik
nie aan.
't
alles »
weet
— maar Jierinner — zichlbaar voor ik
meer otik ook de tranen werkelijk geschilderd heb anderen, maar de vrouw heefl geweeiid, ze was geheel niet
verzonken. Kn dal
(Ik
liepen haar zoo inaar over
haar smart
in
hereiken wil, op de echte uitdrukking
Hel verschillende tusschen de innerlijke
bedoelingen van heide knnslenaars kon niet treffender worden aangediiid.
De episehe
psycholoog
lederc werking en iedere
stemming gaat
haar onderworpen deel, doet zien. het uitgangspunt
»
als
een
in
de natuur zijn
De
mensch.
dt^n
van de aarde bij
daarentegen
Bij Israels
en onder-
nil
ingelijfd,
aan
de menschen
bepalen de werking van het geheel, waaraan ze bun
zij
een veel ruimer omvattenden zin,
menschelijke. grooter en
Millet
bij
ons
en bun stemming mededeelcn.
wijzc van zijn
Natuur
en
hij
de aarde.
alles in
daarentegen, enkel
Israels
werpl de menschen aan zich die
«
vond
Millet die de grootc poezie zocht,
aangelegde
lyrisch
Daarom
zijn
zwaarder, die
ook de menschen Israels
bij
Millet
bij
heeft
hel begrip
het natuurlijke het
Millet
ettelijke
duimen
daarentegen inniger van opvatting en
De kunst van den een
dichter bij ons staand.
Bij
bij Israels is
scbiet slechls
omhoog onder
een vrijen, wijden hemel, die van den ander speeltzich meest in een besloten
De
al-natuur van Millet staat tegenover
rnimte
af.
Israels,
de groole gcnade van
van den ander.
En
werking, bier de
En
zijn blik,
fijn
bewogen gemoed
aangrijpende indruk.
daarbij voegt zicli nog lets anders.
die van Israels
menscbelijk genie van
ginds de machtige, ver reikende
daarnit spruit voort,
stille
t
tegenover het
dukien en rusten. Daarom
is
De menschen van Millet werken, Millet ook meer een schilder van
de beweging, Israels van de uitdrukking en het gevoel. AI hel gewichtige van
de werking, koml
bij Millet uit
de
lijn
en de antiek,
bij Israels nit
de psysio-
nomiscbe uitdrukking vooral van boold en handen voort. Maar daarom was Millet
ook
in staat
voelige kolorist, zijner
om
kleur en toonwaarden prijs
die Israels
was, juisl door
werken op de allervolmaaktste wijze
Ireedt bier gebeel
dit
geven, terwijl de fijnge-
uitdriikt.
zelf,
stemming
terzijde.
dat de voor alles mannclijke kunst van Millet
rcchl tegenover bet teedere, bijna vrouwelijke
gemoed der vrouw
rijke
De mecster der vormen
den meester der zielvoUe barmoniecn
Daaruit volgl van
hel
te
middel de
heeft hij een
werk van
Israels staat.
Aan
leeder zorgvuldige studie gewijd als
nauwlijks een tweede voor of na hem, en nergens heeft zich de rijkdom van zijn innerlijk
nildrukkingsvermogen welsj)reken(ler dan bier geopenbaard.
J. F.
MILLET ES
Zijn
Xisscheisviunw inxir 7 Dcnslcr vu
strand,
./.
ISRAELS
wel heido
zijii
j^i'liJU
verwaclilin^.
Maar hoezeer
aangedaan
Aan
!
vurvulcl
ziJn
l)i'i(lc'
op
icii
de machtige lijnenbeweging driikken alies
Syl)ilk'
dan aan het diepe gemoed. Ginds de daad
;
vail
het
hoogtepunt van imn
zijn aile
niel
le
ontkennen, dat
hehben
siijl
ziclithaar.
is
En
de
\\\\
minder aan
Israels
lie!
oog lol
niettegenstaande deze
knnstenaars hier het
l)eide
bereikl.
wordt tevens nog weisprekender dan met wooiden hewezen
Dit alles
(stedelijk
liolseerl
de zware vornien en
zennwen gespanneii en hereid
den Aiujelus van Millet en het MiddiHjUurtje
gelijke
Alles
hernsting en dadeloos niijmeren.
liier
tegensteiling,
in
nil.
gelijU, ;
nieer in de ziel verborgen en onlluill zich veel
ligl alles
't
van zorfivolle
wijzc dooi- dat jievoel
VL'iscliillcMulc
grootsche vrouw van de zee de woede der elemenlen
Frchcuv aan
tie
j^ovocl
aiif>sli<<
Sixlynsche
Michelangelo's
Fcniinc
Millrl's
iiu't
in het
Boerciihuis te Uelden
nuisenm, Dordrecht), waarin heide schilders elkaar met volkomen
bedoelingen onlmoeten.
de harde,
Uit
zwaar doorvorende aarde,
door het gerief van bun moeizamen arbeid oniringd, groeien de beide landlieden,
man
en vronw, omiioog tegen den avondheniel,
waaruil de eerste
schemering daalt; monunientale vormen, met hoekige gebaren, die kloeke verloiking van Vincent van Gogh, nog
treden (teekening in de verzameling Hidde Nijland, Dordrecht).
indrukwekkender schijntme menscbenliguren
zijn slechls
bet
in
de
den voorgrond
sterker op
Maar nog
gebed der hen omringende aarde. De beide
een aanpassing aan haar. Door geen bepaald
dogma begrensd of ingegeven, ademt het in de rustige Irekken, en veld, hemel en aarde nemen er deel aan en het wordt een groot koor van zwijgen.
—
In
de boerenkanier
slaapstede voor
vereenigd.
De
te
mensch en
Delden, zwaar van dnister, vverk-, woon-, en dier
te
gelijk, heeft zich
mysteriens verdiepte
achtergrond,
om
gezin
'I
de
den disch
roodachlig grauwe
kleuren van den vast aangestampten bodem, bet opllakkerende licht in de
open vunrpot, de zonneschijn op de wieg, bereiden de
ming voor
bet gebed. Het
is
alles
nicest
verheven stem-
zoo innig nienscbelijk, onderling aaneen
verbonden en op overlevering gesteund
:
in
den
dot"
omglansden schedel en
de krampende handen van den boer, die zich naar den aardezegen richten, in
de prachlige bezonnen vroiiwenlignnr, aan
wijdend. Geopende zielen bouden
—
De
man en
kind
haar zorgen
hnn onboorbare samenspraak met God.
diepste tegensteiling tnsschen beide knnstenaars, hel Al en bet Gezin,
bad wel bezwaarlijk een ineer indrukwekkcnde nildrukking knnncn vinden
Max
128
Eisi.kh.
I
KUNSTBERICHTEN (VAN ONZE EIGEN CO RRESPO N D ENTEN) DD UIT
AMSTERDAM
GD
dael,
iKNTOOXSTKLLlXG VAN SCHILDERIJEN FRRDERIK MUL-
OUDI-: BIJ
LER&C"', DOELENSTRAAT 16-18 is
dael,
/C^-Hoe weldadig
eeii
eiikel
Landschap
van een Jacob van Riiysopbeuiend werkt dc bcscliou-
hoe
van Salomon van Ruysmet Van Goyen-achtige schoonheid
RiliierUiiidschap (21)
van verbeelding en dichterlijkheid, maar steviger en forscher van bouw. De goudglans werkt heerlijk niee.
Merkwaardig
is
een /eer groot Landschap
van Francois Knibbergen, den weinig bekende, die ook tot vergelijking met Jan Van Goyen noodt. Vermoedelijk gaat nienige (8)
Knibbergen voor een Van Goyen door. Dit
eeuwschc
groote doek heeft edele qualiteiten, zooals
schilderkunst, na die eener tenloonstelling
breedheid van behandeling en zuiverheid van landschapslemming, doch het is wat al
wing van eenige slalen van
l/i-'
van niodernen als van St. Lucas of Piclura! Een frissche bries van gezonde levenskunsl waait do parfunis weg achler de coulissen of interieurs, waar niodernen de perverse schoonlieid zoeken van Fleurs du Mai. Talentvolle nieuweren blijken brekei>eenen naast den gigant van ruslige krachl Jacob
van Ruysdael of grove signeurs naast den Adriaan van in fijnen humor stralenden Oslade.
van de Velde, een voor Haarlem vooral topographisch merkwaardige Gerrit Berckheyde, een vermakelijke Cornells Dusart, een,
Ik wijs bij
voorbeeld op Ruysdael's land-
schap Le Terlre (17), (die tot de coUecties van Lady Page Turner en Maurice Kann behoord lieeft) van 1649, een verheven Boschyeziclit, glanzend van voordrachi, edel van vorm en lijn, harmoniscii van lichtverdeeling, vol van stemming, t Zonlicht over
den heuvel slrijkend beglanst de-boomen over een beekje in donkere schaduw. In die boschschaduwen, in de boomen en kruincn en in de wolken drooml eene hoogmenschelijke stemming, eene dichterlijke weemoed daar waarl nog de ontroering rond van den edelen en somberen Men:
iioniet.
Buitengewoon trof mij ook de stocrc en wcidsihc stemming van hct
pracht
eenvoudig en daardoor arm en leeg. Wij kunnen hier niet uitvoerig zijn en wijzen nog slechts op een lijne Adriaan van Ostade, een groote degelijk doorwerkte Ludolf Bakhuyzen, een meesterlijke Willem
de
vergelijking
met
zijn
tijdgenoot
Brouwer opdringende, Josse van Craesbeek, een bijzonder goede Jan Wynants enz. De Aert van der Neer's zijn helaas niet van onverdachte schoonheid. Een Willem Kalf
is
naar Belgio verhnisd.
DE LARENSCHE KUNSTHANDEL ± TENTOONSTELLING VAN M. KRAMER EN VAN HET BINNENHUIS DOOR VERSCHILLENDE LARENSCHE SCHILDERS /i^^ M. Kramer is een gevoelige naluur, die het vak der schilderkunst, als handwerk, nog geenszins meeslerlijk verstaat, maar die toch in gelukkigc oogenblikken een sfeminig landschapje vcrmag uit te bcelden. Dit
vvcl
bepaalt ook zijn voorkeur voor grijze dagen,
129
-
KUNSTBERICHTEN - UlT AMSTERDAM avonden en winters. Zon
werk
en nauvvclijiis
niet,
men
ziel
Maiirraaiithij intussclien niel bijvoorbeeld
Dag
Grijze
in
mig op
waar de kleur
(7),
fijn-stem-
dal bijzondere schoone aan, dat
ligt,
bereikt wordt door eclile kunstenaars?
alleeii
zooveel bewijzen van onmacht toonen, en ver blijven beneden de slralende hoogle der schoonlieid, die hij beoogt, wij Hij
mag nog
niogen niet vcrgelen dat
—
onbewust
wellicht
doel
zijn
liij
hoog
stell
landschapsstemming. Daarbij zijn de gebruikt, zoo eenvoudig liij
lijke
niiddelen, die
zoo
eerlijk te
kaii
waaideercn.
Het (13),
men ook
werk, dal
hij
pogen
en gaat zijn
genaamd
dat echter een in alien deele afgewerkt
geheel
is,
haar best
door schilderdeugden een kerkvan Boshoom vvaardig. Hosl)oom zell' kon een boerendeel schilderen als een kerk. Het
het licht, dat
beteekent. Datzellde licht schilderl
Ook
landschapsstemming.
het
oni
Zijn typische Brieveiujaardcr
—
wellicht
nu diens fuiiclie reeds overgegaan in handen van een Directeur der Poslerijen — is een door en dooi' degelijk werk, een plaats is
een oiizer niiisea meer dan waard.
in
is
liier
verder werk van Deutman,
Kever, Laguna,
Pieteis,
Snoeck, Van de
Tonge en Zon. D. B.
en eene
gevoeligheid, fijnheid
:
liij
zijn Klompcitnidkers.
toont Kramer's eigenschappen op
poetische
5'.*
^^ ^^- ^.•S 'S^i ^9t ^9t ^9i ^9i cg,»5 ^ft
ontstaan in ecu
nann UIT BRUSSEL dddd
Kramer geeft een enkele keer een Bijuien-
X DEN ELAN A*- Ken
Laren
op
Gezichl
is
(30)
gelukkig moment. huis
doch
;
Wie
hij is
is zijn
stortvloed van landschap-
zooais
is,
Neuhnys.
pen en welke landschap-
Broodsnijdeii, voorbeel-
Geen enkel echt afEen gewerkt schilderij
Albert
toegeven,
zal
Voorbeeldig
banaal Salon en een ware
daarin niet op dreef
daar 'Ihuis' voelt
zicli
iedereen
pen
dig van kleur, van stemming, van zielsbegrip.
De moeder
kinderen aan
tafel
alledaagsche fiiep
!
oneindige reeks opzetten
zittende, vertoonen een
en schetsen en dan welk een kwijning, welk
daad legde de schilder met
psychologisch inzicht een geheel leven,
welks geschiedenis mcTi begrijpt.
Wat wordt de toch knappe van
schilderij
een afmatting
ligt er in al
!
gunstige uilzondering
uiterlijk.
De van buiten
oorspronkelijk,
komende handigheid van
penseelvoering
't
Yiiiir
oppeivlakkig en
S.
nioge waardeering verdienen,
geen arnioede van schildei- Icere in
ziel
zij
bedekt
en geest. De knappe
levensdiepten
te pijlen.
Ook aan Suze Hobertson doet de nabijheid van Neuhnys kwaad. Haar glans en rijklieid van kleur niige
is
liclit
|)sycliologie,
betcekenisloos naast het slcm-
van
Neuhuys.
Zij
heef't
wel
— niaarwal stompzinnig vrou-
wezen komt in bijna al haar werken grove gestalle ons voor oogcn.
welijk
De
drie schilderijen geven
verscheidenlieid
die
het
aanbiedcn. De vergelijking
130
Idijk
van de
IJiMnenhuis kan is
leerrijk.
dat vruchteloos
Geen schijn of schaduw van eenige echte, ware krachtsinspanning, geen enkele oprecht gemeende aandoening, geen ontroering hoegenaamd. Er was een enkele gewroet
Garf daarnaast
Yruuiulje bij
!
slaande, de twee
tafel
bij
dagelijksche haiideling, doch in die eene
in
is
hier en overal de triumph der schoonheid
Kr
WinleisUidie
schildeiijtje
degelijk, te weinig
gewaardeerd, schilder, een schilder van echt ras. Wat is De Deel niel een heerlijk werk,
—
dichter-
:
Tony Oflermans. Ken
in zijn
liclil.
HIT HRUSSEL
maar
:
Bytebier, een weinig
in ieder geval eerlijk
tijd van snobisme en bluf leeds een zeer ernstige aanbeveling is. Dan was er Chotiau, die Rozeii en een mooie Vioiiweiitors had geexposeerd, Gastemans, wiens Haveiiiinpressies een zekere mate van temperament verraden en die ons in ieder geval een schilderstuk, een iverk liet zien. Huys, wiens talent de dupe van 't door hem aangewende i)rocede is gcworden, Thiebaud en Onkelinx, die er met tamelijk goeie teekeningen zijn gewcest. Van der Velde, wiens Oiidje, een intiem pas-
landschapschilder, hetgeen in dezen
tel,
eenige kwaliteiten vertoondc.
Als
beeidhouwers waren er de
Bricliy en
KrXSrnKRlCHTEN Gallic.
over ecu /.ekerc i)evnllii;liei(l en kriicht, de
He ccrslc
gespier
,
bcscliikt
tweede bezit veel verworvcii hocdanif^hedeii, doch slcchls een gerinj^c mate van
—
[IT BlirSSEL
«
>«^J5
nietleniin
hij
den
in
van
yC*.
»
'•'^5
««^ ^'^
Al cxposeei de
konikomnierlijd, zicli
lieeft
doen spreken door
een geheel van veel eeilijk weik, waaronder enkele superieiire inzcndingeii warcn.
zelf's
DEN HAAG
^
UIT DEN HAAG
ig9i
^9.
n a a
^RULCHHl STUDIO ± TEN-
««^ ^'S >«'S ««^^
DOE STIL VOOHT
deze kiin^
Uri
S* C^•^ 'S»i ^9i ^Pi ^P, ^9i ^fs D c r
oorsptonkelijklieid.
f^^^'^
—
Marten Melsen was er met een groole kens
\W TOON STEELING '
-EDEN
yc^
DER
De tweede
der leden is nn aan woord. In Februari .^MSS^fXXiMll hadden we de eerste gelad.en kon liet werk daar OOP rninier hangen, eii zoodoende betertot zijn recht komen. liell'l
EBEmS^LII
bet
eindelijk vrij heefl geniaakt van zijn neiging
Waar een builenlander als Liiszlo hier weinig ex|)oseert, spieekt het van zelf dai zijne bijdragen het meest opvallen. Aan de
om
en
andcren
een paai' niooie
geraakt,
van
als
krachtige
imnier,
en v^'eelderige
stukken, waarondei- enkele waarin
te
woelcn
zich
in het syslematiscli tr-iviale
do iiaiikatuur. Hij had o. poldeistukjes
hij
a.
tenloongesteld,
soort en in het
Vlaamsche
die
tj'pe
in
luin
bijna het
waren wat de picares en picoreurs van Murillo voor Spanje zijn geweest. Jacob Smils was er zijnerzijds met een paar heel aantrekkclijke boerenfiguren uil de Kenipen en ditmaal scheeii men onze landbewoners eens onder een gunstiger licht te hebben bezien dan gewoonlijk geval is! Want aangezien onze schilders beweren dat ze, zelfde
t
hij
middel van
lijn
en kleur, de hoofdtrek-
ken weergeven onzer landelijke bevolking, hebben deze maar al te vaak reclit om l
zich
maar
te
beklagen dat
zij
geen
Inidiitlorc,
tradilore zijn
Noeinen we, behalve Sniilsen Melsen, dan nog Emiel Baes, met zijn zeer verscheiden en zeer welgekozen inzending; de landschappen van Gorns, de Kinderen met den Krniwagen van De la Haj'e, de Kerk le Dendermonde van Willems en een Portret van
kracht gemeten, maar van dezen buitenlan
kunnen we
G. E.
dil
nog
niet
evenals vroeger frappeert
waarmee
tuosileit
hij zijn
zoo zeggen.
hij
door de
Nu vir-
portretten voor-
draagt. Breed van allure, breed geschilderd niissen deze bijdragen loch de diepte, de scherpe ps3'chologische kijk.die bun waarde
blijvende
doet
zijn.
Het zelfportret voor lets kouds, door de
Florence beslemd heeft atelierbelicliting,
iels
zwarts, dat het ge-
spookachtig doet uitkonien legen den
ziclit
achtergrond,
waarin
de
oogen extatisch
De behandeling van de jas, met groote slierlen de vouwen aangevend, is handig, decoratief, maar niet gedistingeerd. scliilleren
Het ])ortretje van
zijn
zoon
is
aangenamei',
heeft in de achtergrond de weidscheid van
een park voelbaar gemaakt. Als instantane heeft het qualiteiten van levendigheid
en
vlolheid.
van goede hoedanigheden is zeker de gemakkelijkheid waarmee hij werkt. Deze is hier een weinig in den knel gekomen door een vermoeiend Willy Sluiter legl het in G. hierbij af.
M'' V.
Portenaar.
zijn we zoo zoetjes aan gewcnd we kennen bun werk, hebben hunne
terugkomen op
Een van
[lorlrel
lie!
zijn
niet dadelijk
overwonncn
problemen.
Louwerse en Sclirender van de Coolwijk bun werk mist leven. Bij Alb.
zijn te stijf,
Roelofs
doet
zich
het
tegenovergcstelde
voor het babyinterieur is vol beweeg, maar de vormkracht is niet groot genoeg om al dit leven voldoende te schragen. Willeni ;
131
KUNSTBERICHTEN Maris Jbzn
lieeft
—
UIT
een grool dock
Voleiulaiiische kiiidereii
DEN HA AG — f<ezoii
lampions een {^egeven, dal hoe iiiel
builengewoon inoeilijk goed ook geobserveerd le wcinig innei'lijkheid bezit, oni het meer dan een reclaincplaat le doen schijiien. Hel best is zeker op
III
ROME
dc looden iuclilcn. dan
ccn blakcnilc
als
zomerzon blauwende scbaduwcn ondcr bet dak en op den giond doel spelen en daardoor de aandacbt van al bet armocdige door scbiltering en glans van kleurenpracbt af
te
leiden vermag.
deze Iciitoonslelling Scliregel. Hel groote
(1.
(iliATAMA.
I).
doek acliler dc l)oerderij Kranenbm ;/ is lol over de geheele oppeivlakle volgelioudeii, bet gelieele scliilderij vcraiilwoord lost. Misscliieii zijn
waardoor heel
is
stokkerig aaiidoen.
ze
o|)ge-
eii
in
waar
zulk een diniensie
werd geboudcn. Octoheriiachl van Ooslcrzee is gevoeld, maar kon kleiner, de noodzakelijkheid van dit groote formaat is niet aangeloond. Wiggers is te stiak in Land in Noorden te wcinig rijk
locli
vloeiend van |)enseelstreek, Scliaap
le
rauw,
van klenr.
te grot'
Onder de
ROME
D D D D
Als ge-
bet een belangrijke piestalie,
een eenvoudig gegeven tocb sinipel en
UIT
D D
D
de slaiiimen vval doiiker,
^l &^rGl lr
^ks^^l
IllVVwjIr iMs^^fiMy
•>kti:nto()nstelling
TE ROME /L.^ De
voor-
waarden waaronder o'^
Holland
^"
Bel-
aan de
^^l^y'^jl'^^^ Wereld tentoonstelling voor Schoone Kunsten te Rome bcbbcn dcclgenomen, zijn gebeel verscbillend.
Waar
bet ecrslgenoemde land een
apart paviljoen ter herberging zijner natio-
stillevens een
fijn
vogellje van
nale vverken ingericbt bad, stelde bet tweede
de Rouville, een groot, geniakkelijk gcscbil-
zicb
derd bloemstuk van
in
v.
d.
Maarel,
nialte
niaar gedislingecrde bloemen van A. G. de
met een balf dozijn zaien tevreden,
de internalionale afdeeling van een der
bijgebouvven voor
En tocb bebbeii
Ilalie.
Wandscbeer en Olde-
de Noordelijke gewesten de palm wegge-
Wijk met een gevoelig geol)scrvccr(l Lam en Jeltscnia niel een Mocder en Icind de aandaclil
dragen en was bet bun kunst, die in den geest van t\Q\\ bezoeker de duurzaamsle
viagcn.
Ijelgie
Jong, werk van Mej.
well, terwiji bij de beeldliouwers, van
berinneringen nagelalcn vcel
geld
Want waar
beel't.
om
bad
uitgegeven
een
met ccn cigen arcbilecluur — een arcbilecluur van een
a|)arl paviljoen
op M.
KHAMI:R
dczen elser liandel
een
reeks
scbildei'ijen
bjjeeiige-
Laren vervaardigde. Het gezicbten op dil pitoresqne dorp,
bradil, die zijn alien
zijn
KLEYKAMP
/C*. Van door de Larensehe Kiuist-
bij
liij
in
zooals bet zijnc riel-bedekte daken boven
dc lage niuren aan de kronkclcndc zand-
wegen
grocpeei't bij dc groole bciden, waai-
cciizaani een berder zijn
scbapen weidi, dc kudde zoo klein, te midden dezer immense uilgestreklbeden. Met kleinc vegen, met wcinig
aarzelend soms,
nooit breed en wcct Kramer te vertellcn van :d dc knnsbcid die er spreekt nil de scbamcle batten met dc aardigc venstcrs, dc verl',
alios oMivallend,
scbullcndc blindcn, en de omporkendc gcn,
bij
snccuw
giijs
lia-
weder, waar bun
zicligbcid nog mislroosligcr
bun conlouren, nog sobcrdcr, markanlcr nilUorncii Icgon
i:)2
Ic
riclilen,
sclirccuwciidc banalilcil
—
bet,
is
bij
de
keuze der werken, die de zaIen moeslen vullen,
met
vveinig ecleclisme le
gaan, terwiji de lokalen
zelf
werk
ge-
zoo slecht
waren ingeiicbl en zoo nauw, dat luen met neus op de lijslcn lag en met den rug Icgcn de bceldbouwwerken slootte.
deji
Holland daarenlegcn bad
zijn
ingericbl mel dc blijkbare zorg
ardecling
om
een zoo gelionw mogclijkc ars|)iegcling van zijn bcdcndaagscbc scbool le geven en van de cvolulic zijner kuusl, gediirende dc Iwcede lieiri
der negcntiende eeuw
;
aangezien er
modcrnen een lerugblikkcndc scclie ingericbl was, waar de macbligc scbcppingcn dei- groole dooden Jan Hosboom, Jozcl' IsraOls, Jacob en Willem Maris, In dc nabunrschap liingen van minder macliligc, niaar (hiaroni nici minder waai'naasl dc al'deeling der
:
KUNS'IBERICHIEN dige vertcgcnwoordigcrs van
tijd,
liiiii
:ils
Hendiik Wcisscnbrucli en George Poggenbeek. In de Bclgische afdeeling nicrkte men van Chiisloll'el
dit alles
Bisschop,
Jnii
niels; zelfs vernioclit
men
er zicli
geven van bel belang onzer beeldbouwkunst. Niet enkel bad men geen denkbeeld
te
er geen lelrospectieve afdeeling ingericbt,
maar men bad
aan onze, onlangs ge-
zelfs
slorven meeslers, den loegang lot de zaien ontzegd, aan lien, die met bun tbans nog
levende kunstbroeders, die wel aan de lenloonstelling te Rome deelnamen, beel onze kuiislevolulie luuiden lag
klaarblijkelijk
meegemaakt. Daaiin
een anomalie en deze
onverklaarbare uitsluiting beeft vooral een groot nadeel berokkend
aan onze beeldbouwkunst, aangezien deindruk,(iie deze op den vreemdeling gemaakt beeft, geenszins diep is gewcesi, want boe wil men juist oordeelen over een Belgiscbe exposltie van beeldbouwwerkeii, waarvan waren uitgesloten
:
Constaulin Meunier, Juliaan Dillens,
Heniy Boucquet, Henri Namur, Karel Van der Stappen onder de dooden en onder de levenden Willem Cbarlier, Desenfans, Hipi)olyte Le Roj', Rutot, Paul du Bois, Kemmericb, August Puttemans en Jozef Baudrengbien. En niettemin was dit zoo op onze [eiiloonslelling in de Eeuwige Slad Jef
Lanibeaux,
:
!
Hel isevenwel een geluk geweest dat men
UIT
ROME
Paardenyroep bad ingezonden. niels van Jean Gaspar. die de sludie van bet dierengelaat zoo ver beeft gespierde
Jammer genoeg gedreven.
Onder de scbiders waren de gapingen niel al waren de beroenidste namen in den calalogus te vinden, de werken, die ze vertegenwoordigden. waren niet allijd van overwegend belang. Xietzoo groot. Evenwel,
dit. zullen de onderdanen van Koning Victor-Emmanuel, de opvatting en bel gevocl voor bet landscbap in bet Walenland, tamelijk wel kuunen gissen, in de weergaven er van door August Donnay, Evariste Carpentier, de Gouve de Nuncques, Pieter Paulus, bel ecblpaar Wytsnian en van bet Vlaamscbe landscbap in de gemeenlijk boogeren bonier gekleurde verlolkingen van
tegenstaande
Albrecbl Baerlsoen, Frans Courtens, Victor Gilsoul,
.\rmand Apol, Ricbard Baseleer, Geo Omer {^oppens, Paul
Bernier, Maurits Blieck.
Matbieu, Jan Taelemans, Isidoor Opsomer,
Enimaimel Vierin, Edniond Verstraeten, Ferdinand Willaerl, Henri Binai-d, Frans Hens, Valerius de Saedeleer, enz. De krilikus zal er zich vervolgens reken-
scbap van kunneu geven, boezeer de klassieke aanblik van bet landscbap
slralen-
o|)
de wijze is gelransfornieerd, dank aan de aanvaarding der luminislen-tecbniek, in de werken van Emiel (;iaus en A. J. Heymans. De geiukkige invloed van bet luminisme,
drie bevalbge, uilerst ver-
aan een uilerst gezond temperament aangepasl, wordl in
werken van Victor Rousseau, een
figuurscbilders en schilders van binuenbui-
den bezoekers ten minste
Men vond fijnde
—
ei-
o. a.
lets vei-goed beeft.
James Ensor, August
slank figuurtje Omi;ii(/e van Pieter Braecke,
zen bewezen
en onder de allerjongsten beeldengroepen
Albert Crabay, Marcel Jefferys, Camille
van Matbieu Desmare, Eduard de Valeriola,
bert,
Marnix d'Havelooze, Jacques Maiiii, Jules Van Biesbroeck, Pbilippe Wolfers en Eniiel Vloors.
Een
serie nilslekende busies, enkele
ziel ontledend, andere uitsluitend beoogend stiji, waren ondcrteekend met de namen van Tbomas Vinc^'otle, Cbarles Samuel, Jules Lagae, Jean Herain, Godfried Devreese, den
de
graaf de Lalaing. Alfred Courtens, Eugene
Bremaecker, Leander Grandmoulin, George Minne en Rik Woulers. Het belangrijk korps onzer beeldiiouwers van dieren de
scbecn daarentegen gebeel vergeten
te zijn,
met uitzondcring van Josue Dnjjon, die een
:
OlelTe,
Lam-
George Morren, Louis Tbeveiiel. En naasl deze scbilteren andere kunstenaarsvan ben die getrouw zijn gebleven namen aan de tradities van bun ras, die minder om een impressioniste scbilderwijze dan om een goed koloriet zijn bekommerd, waar-
—
aan ze diepgaande psycbologiscbe kwalilciteu paren we noemen o. a. de namen van Eugeen Laermaiis, Karel Hermans, Karel Mertens, Eugeen Smits, Emiel Thysebaerl, :
;
Leon Frederic, George van Zevenbergben, Firmin Baes. Naar geringsle werk dier bumoristiscbe of emstige bescbouwers van bet landelijk
Iimiel Vloors en t
133
KUNSTBERICHTEN leven, als
(l:i:ii-
zijii
:
—
VIT
ROME
Smits, Marlon
.lacol)
Emiel Welvaerl, Tonj' van Os of van de begcesterde zanders der moderne vrouw als Henri Thomas, Georges LeniMelseii,
:
nien,
Jan (lonweloos,
Alfred Haslien, liebben
Leon de Smet en
we
echler tevergeefs
we
Daarentegen vonden
dadclijk
in liel
oog dat men
in
hnn land nog
vol angstigen ecrbied leeft voor de traditic. Dit
is
waarschijnlijk de reden geweesl, dat
hnn retrospectieve afdeeling niets was tc vinden van Jongkind of Vincent Van Gogh. Dat waren de omversmijlers, de opei-
in
te
standelingen, de niannen, verrukt over een
de ijrachlige en indrukwekkende binnenziclilen van Alfred Delaunois, Alfred
subtiele stillevens van Alice Roiiner, Berllia
nienwe estheliek, die er naar streef'den om met een slag, den aanblik van bun kunst te veranderen Want Holland, land van sleur, is er geenszins op gesteld oni den vreemdeling werken en brokstukken van werken le
Georgette Meunier, Jenny Montigny en nederige, burgerlijke of we-
eenwen
gezochl.
Rome
wel
:
Verhaeren,
Pielcr
Jacob
Ernest, Alexander Struys,
Hene
Dierckx,
—
krachtige of
Arl, Paul Horn,
reldsche
lypcn.
in
hnn eigen huiselijken
Herman Cour-
kring van Jan Stobbaerls, tens, Jef
Lecmpoels, Herman
Ricliir,
Philip
Swyncop, Maurils Wagemans. De grootsche decorative Belgische schildering, heel mo-
!
toonen, die zich geheel van de regeling der los
hebben gemaakt
eeii
wen
'.'
Geenszins
storven generatie,
zoo geheel
ten beocfend
wezig
in
betreft, een genre door vele uilstekende krach-
porlrelkunsl
Icn on/.eiil
geslee])t,
op poene van geheel en voor goed
verdwijnen. De beste meesters der ge-
te
al behoorden ze ook nog bun eigen ras, hebben zich toch gedwongen gezien haar enkele conces-
sies te
tot
doen. Dat ontneenit echter niets aan
middelmatige
pingen van mannen als Anton Manve, Johannes Bosboom en de Marissen. De schilderwijze in Holland bleef realist, met een, een weinig Pnriteinsch realisme, en lie knnslenaars wagen zich inderdaad
eiikele,
tamelijk
diepgaande psychologische en fysionomiafleggend voor groote opmerkingsgave, dankten we echter aan deze groep van portrcttislcn, de eencn reeds scdert lang beroemd, de anderen eerst sedert onlangs onze aandaclit vragend, die sclie studie, getuigenis
Hoese tot Gustaaf van de Woeslyne, gaande langs Van Strydonck, Gouweloos en Lncien Wolles. Evenwel, na lang zoekcn, want was slecht geplaatsi, vond ik een portret, vol leven en bewegende gedachten van den landschapschilder l->m. Vierin, van de hand van zijn vriend Ei-ans Van Holder. Ue doorslag van de dcelneming van Holzich uilstrekt van Jean de la
maar zelden aan sujekten van
land aan do lisposizmne di lUtimi
is,
zooals
veel gelukkiger geweest
dan
van Belgie. Zoo(h-a men de aldeeling onzer Noordelijke bnrcn betiad, vie! Iiet
uiterlijk ver-
toon, zelden slechls vertolken ze looneelen
van nederigheid en ellende en de sociale tendenz van de kunst, die zoo sterk op den
voorgrond treedl
bij andere volken, is in Holland bijna nul. Met uitzondering van den
onlangs gestorven Israels, die slechts
tot
bevestiging van den regel gediend heeft.
De
I
i:{4
beweging, die
eindelijk de meest conservatieven niee heeft
de waarde der van leven Irillende schep-
de Lalaing en door andere, betere, van Jet Leempoels en HendriU Luylen. Geen eiikele
die
is
wordt, deze was slechls aan-
beeldtenissen van Emiel Wauters en Jacques
ik reeds zci,
Doch deze evolutie
bare kracht der moderne
gaskens.
Wat de
!
met een nilerste voorzichtigheid geschieil en was enkel te danken aan de onweerslaan-
dern van opvalting en oorsprong, was vertegenwoordigd door tamelijk middelmatige stukken van Giambei-lani, Fabry en Delville. Maar er was niets van Montald, Merlens, Omer Dieiickx, Emiel Bergmans of Lan-
(Int
!
Wil dit zeggen dat de Hollandsche scliilderkunsl zich niet ontwikkeld heeft, sedert
Hollandsche
bedeesd en t
feit,
dit
schilders
blijkt
zijn
nog eens
te
diis
te
meer
nit
dat ze zoo huiverig zijn oni zich aan
wagen. Men vond geen enkel naakt de Eeuwige stad, in hot hart van dat Italic, waar de kunst zoo vaak liet schooii ontsluierd vrouwenlijf vergoddelijkle. De Hollanders wenden zich tot den schijn, veeleer dan tot de wczenlijkheid van leven, linn kunst is biigevolg meer dan 't 'I
naakt
te
van hen
in
KUySlBERICHTES aiulere
ceiii}>e
Iniiselijkc
van hel dagclijkscli
(licen
kuiisl,
tie
trage-
leveii,
(ic
hoog-
onlroereiule natuuilooiieelen hebben op
maar weinig
vat.
Slechls
licii
uilzoiuiering
bij
liouden eiikcleii luiiiner, als bv. Ftaiiki'oit,
M. Scliuld, Gorter en Dake, zich met hel l)alhetische bezig. (lenieeiilijk geven de ove-
met
rigen,
eeii
waarheidsgelroiiwheid, die
met poezie, de vreedzame gebeuiteiiisseii weer van liel \'ieedzaiiie leveii, in een decor waarvan ze gaariie de aangenanie elenieiiten vertooiieii, waarin zekcr omlrokken
is
Eiikelen hiiniier doeii dat met een
moor
UIT
die zich aan de studie van het laat
hebben gewijd,
ROME
is
H.
menschenge-
Haverman een
J.
der weinigen, die over een onbetwistbaar doordringende opmerkingsgave beschikt. Hij geelt, in zeer sober gehouden beeldtenissen, de lichamelijke en zedelijke gelijke-
modellen
nis zijner
weer, beide
iji
zijn
De nieesle kunstbroeders in dil genre hebben wellicht meer sentiment, doch minder zielkiindige opmerkingsgave. Hiermee bedoelen we schilderijen en zijn tcekeningen.
vooral
luin wel-zijn zich afspiegeleii kan.
—
een veel geringeraantal! Onder deschilders,
A. Buisman, Martin
:
Monnikendam
en .Mevr. van Duyl-Schwarlze. Vermelden
we dan nog
mindere mate van zwaarwicliliglieid. als H. Kever, B. J. Hlonnneis en Alb. XeuVan der Waay, H. .M. Krabbe en liuys. aiideren, met meer lenigbeid, meer temperament en meei' sappigheid. Mevr. BisschopHobertson, zoo macbtig in De Schuiir, van
gewowiens Kopje van een Jong meisje zulk een wazige bekoring straalt. Er leeft in Holland echter een kleine kunslenaarsgroep, staande onder den in-
der Maarel vol relief in zijn
wier sireven
ot'
J. S.
—
nioemeiwer-
ne
:
als lets geheel builen het
Matthys Maiis,
vloed van
Fransche impressionisme,
het is
t
uit
om
zich een eigcn visie te
enkele
scheppcn door bet paren van de solide kwaliteiten van hun ras, aan de handige aanwending van het luminisme. Aan de pogin-
kiacbtige stilleveiis van de hand van Roe-
gen van deze jongeren-groep, waarloe Isaac
koopsler, Albert Roelofs zoo veelzijdig en
veelklenrig in zijn akwarel iiHuil
lofs
van Bcd'y.
Hel Midducj-
:
Xoemen we dan nog
Junior, Heicbcr, de Boer, Broedelet en
Israels,
W.
C. C.
Bleeckman,
Willy Sluiter bchooren,
Fles.
Wat de Hollanders echler
\
omal hebben
zal
J.
Akkeringa en
de HoUandsche
kunst wellicht eenmaal haar algeheele om-
schildeiing
wenteling en bernieuwing danken... Doch
zeeeu en verder van
enkel de twee eersten dier schilders hebben
hunne stadsgezichten. Het water boeit evender ouderen, waarvan Mesdag er een is, en van de jongeren als
vermochl om de gestiengheid der jury te overwinnen en devergunning te ontvangen
Leconte, N. Bastert en van Mastenbroeck,
Ihenveld, frisch, frank en vrij in vvaterverf
was in zijn Maas bij RolDe scbikleracbtige schoonheid der HoUandsche voorsteden, heeft vooral Breilner, Ed. Karsen en W. Witsen geinspireerd.
geschilderd en Bleeckmain een reine harmo-
bewaard,
de
is
traditie
luinner rivieren en
der
zeer de aandacht
die zoo stralend lerdiiin.
Ongelukkig schitlerden de beide laatsten door hun afwezigbeid. Van den eerste vatte zijn
Winter
te
Amslerdam, heel
zijn
spon-
tane en vrije wijze van zien en wijze van schilderen
samen en
uit
een volstrekt en
uitsluitend landschaps-oogpunt bezien, noe-
men we dan verder nog Fl.
in
de eerste plaats
:
Arntzenius, G. Dankmeyer, G. Bergsma
W. van Soest, wiens H7n/e/' eenigszins op Baertsocn's schoon besneeuwdc kaden en L.
geleek.
Holland, dat in de xvii'-' eeuw zooveel schoone porlrettisten bezat, telt er heden
om
nie
in te
zenden. Isaac Israels een hyacin-
van tonen
:
La
loletla di
Sanla Culerina
a Pariyi.
Zoeken we dan ten slolte nog naar een van de onbegrijpelijke afwezigbeid van J. Bauer, den tooverachtigdichterlijken minnaar van oude architecturen en van den zeeschildcr Storm van nog met 's Gravezande en vermelden we een woord, de afdceling van de beelden. Bijna heel 't sncces hiervan kwam toe aan de kleine bronsjes van C. J. van der Hoef, een zeer ontroerd realist, die zich door de eigenaardigste manifestalies van het groote stadsleven aangetrokken voelt, die hij weergeeft bij middel van heel kleine beeldjes, die echter soms bijna wijdsch van verklaring
135
KUNSTBEIilCHTEN - UIT HOME uitdrukkingzijii
van
(ie
straat,
doeniiers,
met
:
volksche
kleine venters liun
-
menschen
lyi)en,
en
met heel
met een soms vroolijk en grappig, soms droevig gevoel, zooals past bij zijii zeer nederige personages in al veel waarlieid weer,
hun oorspronkelijke
plasticiteit.
Onder
zijn
ongekunsteld kunsllge stukjes, zoo geestig opgenierkt en vastgeiiouden, zoo nerveus
van modele, zoo van leven lieel
trillend in luin
vaste vormen... iioem ik vooral
:
I)e
Jonge Fhiitspeler, Fniilverkoopsler en Harmonicaspelev. Van der Hoef is een der weiiiige, echte moderne beeldliouvvers die Holland bezit onder de Clown,
Olid
C^ft cg,ft
nerin«-
straatkleeding en luin
scliikierachlig lawaai. Hij geeft die
STERFGEVALLEN
Vrouwlje,
;
weliswaar velen talent, doch ze beseliikken over een veel minder sclierpe opmerkingsgave en hebben niet zoo'n juisten kijk op de hen omringende niaatschappij we kunnen echter niisschien een uitzondering niaken voor T. Visser en Gerard C. Vrint. Doch het werk van Toon
overigeii liebben er
;
Dupuis, R. M. van Dantzig en Mevrouw Schreve-Yzerman, hoe heel oprecht ook in de uitvoering, is over 't algenieen zoo overacademiscli dat, bij wijze van tegenstelling, des te meer op den voorgrond treedt dat vrije, levendige van die zoo heel natuurlijk geboetseerde flguurtjes van Van der Hoef. Hij alleen is op den rechten weg om ile Hollandsche beeldhouwkunst wellicht nog eens lot een heerlijke toekonist te helpen voeren.
STERFGEVALLEN
D
.lOZEF ISRAELS, In
Aug. 1911
12
-\-
midden van den zomer loen het als bij menschen heugenis was voorgekomen, is de grijze meester het
niet
heengegaan. Het scheen dat die brandende hitte de laatste levenskrachten geheel en al
want zonder bepaalde ziekle is aan van ons gegaan.
uitputte,
zoo
hij
zachtjens
Maar de huisde,
geest
hij is
die
de laatste
in
noesten
ijverigen,
dezeii
nietige lichaam
dit
in
achtergeblevei; in die talrijke
meesterwerken, welke jaar
vijftig
werker
tot
den grootmeester dei' Hollandsche School hebben gemaakt. Ging voor een maand of acht de zon onder
het overlijden van
bij
Willem Maris, de schemering is nu ook verdwenen. Want meer nog, iiilenser nog dan de schilder van de armoede, van de zwervers langs de wegen, van het sobere zwoegen der armen van gecsl, zoo eenvoudig, zoo oud Testamentarisch soms door dezen dichter van het peiiseel vertolkt, was hij de gever van de schemering, als de zon onder is gegaan, en de avond beidl. In dat half licht, in dat grauwe, vormelooze, mysterievolle
licht,
zag
zijne figuren
hij
hot
binnenshuis, gaande langs de velden
liefsl,
En nooit
of starende naar de zee.
is
er een
schilder geweest die zoo door de natiuir was
begaafd met lalenten
even
aan vaste vorm,
als
weer
trellelijk
zijn
reclit,
slordige schilder- en
kwamen
duiden, dan deze klaar
meer
dezen meester, oni geven. Zijn gemis
te
hier tot hun voile waar het meer ging een vorm aan te
teekentiant
uit te
beelden, waar
worden gegeven. wegwcrkcn tot alleen de
het essentieele nicest
Hier kon illusie
hij
alles
van het leven ovcrbleel. G.
(')
Men
/.ie liet
e::^^|^ro
136
u
(')
warm was
zoo
dit
S.WDEU PlKKRON.
^9t %9i c^»i 2^^ ^^9i ^9!, '^9i %P> ^9i
1).
Gh,\t.\ma.
Kxlianuiniiier van Fehriiaii
I'JOJ.
i^C<^^i
mwi tmMwsmjmm^imsm EMILE CLAUS voor
Cijricl Rinjsxe.
I
Whenever men are noble they love
bright colour,
nnd wherever they can live healthily, bright colour is given them in sky, sea, flowers, and living creatures. John Ruskin.
j^^K^mi^2^^2f^ l(4HM^
'^
'^
^^'"
*^'^S
oiUwankt
met
in
welken
ik niet vergeet
!...
De morgen
is
een blauw gesmoor, slierend over de Leie
trage, ijle reepen,
hangend over de teergroene en
i)lauwe weiden, doezelend oni de smartelijk slramme,
knokkelige leden der wilgen. De Leie
kalm en
ligt
daaronder
viak, en dof nog, in een zelfde grijs gegroezel
van water en damp. Een drietal populieren heffen iuin smalie koppen boven
den mist. Onder mijn venster,
in
den
tuin, ligt het
gras nattig en wak, en wat verder op staan in een perk geschaard tallooze escholzia's in de hoopvolle verwaciiting van de streeling der zon, gereed
om
him nog gesloten gondgele kelkjes als zoovele stralende juweeien open te voiiwen. Over den weeken wegel waggelen drie mat-blanke eendjes achter elkaar,
schuddend den dauw van bun veeren, diiiken weg
zwaarden van
liet
oeverliscb, en vervagen in den mist,
tnssciien de fijne
zwemmend met
zoele,
parmantige bewegingen. Een zwartgroene, platte boot maakt een mas.sale viek vol beimelijke donkerle.
Eindelijk gaat de zon voor goed den berbaalden en altijd zekeren strijd
aan legen bet malvc gesmoor. In tlitsende, breede bnndels spietsen hare
koperroode en bleekgele stralen over den nog onklaren hcmel, en weldra schuiit bet viammend dubbelbeeld van haar rood hoofd boven gindsche boomen en over de vlakke Leie. Wordt nn langzamerband alles vol van t
spelterende kleuren en klanken. In de tragisch roode, gebeimzinnige donkerle
van den ontzaglijken benk acbter bet huis, boor ik de niorgenvogels, een paar klare lonen eerst, als aarzelend
en vragend inzettend, dan spoedig
(iaarop een blij gekwelter en
een
Omk
KiNST. Dcel XX,
Novctnbcr
I'.Ml.
getjilp,
rap gekwinkeleer van frissche,
137
EMJLE CLA is levensvreiigdigr kcolljes. Eeii dciii khipl open
zwaren
op
sl:i|)
Clans slaal
in
tuin, zijn
zijn
voorover geliogen, hall'
mond onder de
de
is
men
van
ziel
en
»,
te^en mel lioilende,
vrij s|)el
als in
de opene naUuir. Uoor
met
rijke
zijn
pauw
|)hitle,
langs den
;
;
wilte schijven van het meelkriiid
tbnkelend
zijn
voorljij
glijdl
weelde van bloemeii en groen
met den
lijf,
tiillenden,
de gnlle zon. Een vruuw, gondbloiul als een zomersehe
in
de
is
Zonnesehijn
me
i^elaande
sniekkcnd de
langs den eenen kani de Leie in iiaar wisselende
het de lain
aan den gevel draait een
«
kliid
kop met de hel
lacliend oog en bieede o|)en liand.
tusschen de gele klimrozen en de
slependen staart
neslallc ic-lwal
midden van
een trage sehnil met slappe zeilen
;
zonnestraai,
te
liii-eiid
de zon een even
lieet't
de breede vensters ziet
anderen kant
lioor een
ik
leveiuliyo
l)leekrosse snor, zinnelijk
dikke,
gmel met
iiij
In zijn hnis
schoonheid
I)l'ii('(I(^'m,
l)e\vc-fo|);iie
zeiui\vacliti<^
van de inorgeniuciil. Zijn stem
l)ure naltiglicid
korte stooten,
mafiLTc,
laiii
tlioge,
sniallc,
/.ijn
toegeknepcn grijs-blauwc oo<>en
"claal,
I'lijciis
deii weg...
tlit
waarvan
den snggeslieven naam kreeg van
hnis, dat
de
nuiren
geteekende
en
gescliilderde
tie
getuigenissen dragen van zoovele vriendschappen, Thaiilow, Roll. Le Sidaner,
Georges Biiysse, Dnhem,
Saiiter,
Morien, Anna de Weerl.... en
zelfs
Camille
Lemonnier.
Maar daarbuiten
is
de natuur
als
een eenwige verzoeking. Ginder aan
den andeien kanl van den sleenweg sirekt het land zich
gonden sehoven en mijten, mel
oogst van
teere, tintelende lieht
werpen lum van
zijig
nit
met
zijn I'ijpen
asehblanwc weiden,
in
hel
sidderende poi)uIieien en kortgesluikte knotwilgen
violelle scliadiiwen ovei- het
blonde akkerland en de meerschen
smaiagd, met de wille en pmperen koeien.
En we wegzweven en
;
zijn
gaan... in
De
luelil
een klaien
is
anemonen en groezelen
in
nog en
naltig
dioom van
viede.
frisch.
De
Men
voell zieh
bijen gonzen
beweegbaar goudbrons
om
om
langzaam
de j)hloxen
den ingang der
korven. Daar onder de kaslanjeboomen, geelgroen en lichtpaars, met hiin getijgeivlekte
slammen van
lijn
mos en
bank. Ki|)pen kial)l)elen er pikkend
om
zilveiig zonlicht,
been, den staart
in
slaat
de blauwe
de hiehl. Tegen
den rooden mel zon bedresten miiur, onder de kreiipele appelaais grazen twee schapen, iuin vaehl ivoorgeel en waterig groen van plekken en beweegi)ari' sthauwen van
"I
tool.
1-ji
vlak
1)1
j
weer,
vrede, krinkell de Leie tussehen hare oeveis van lisch. lot
aan de
shiis
in
vrij
licht
den oneindigen
De boot brengt ons
van Deurle. Aslene, hel dor|)je van Clans,
ligl daai'
aehter de
boomen, en giuds verder de toren van Alsnee.
We nunen
slap))en
weer
hi't
klaleren in de teller
land
in.
ICen
kii'ine
hoeve
woidende morgenzon. De
laat
haar schehvitle
deni' slaal o|)en en laal
EMILE CLAUS in
purperen wecrscliijn
Binnen
luiis lioel
lu't
is
onder
is
binnen.
l)eelje licht
eeii
de zeulc, en dc boerin
liloiule vlashollen
lii'f^en
gebogen, niel rap
veiister bezig,
"t
van j^roonc scliadnw, Insschen de giasgioen
op
liodrijf.
i>e!
ninren.
weer
i-^ii
geuren in
De dag
teiuj<...
tier gele
den rooden
zoetjes.
steil't
om
rozen, weeiderig iani<end
i)euk.
Zwahiwen
De
Inin
de
deiir.
vol van de zwoele
Ken vogel
zingt nog
schelteien over den steenweg, waar een Irage
kar sehokt aeliler den trami)elenden paardeslap. in de als in
is
de zon neer,
I.eie ziidd
een nieer van l)ioed.
Aeiiter de tafel
waar de wijn en de vruehlen met
klinkl de stem van Cdaiis. Hij vertell
luin
ianwe aronien spreiden,
vliigge gel)aren, los, niel
wondere
niimiek en oolijke woorden.
Kn
donkert...
iiel
De
weegt over
slilte
alles...
II Siiremenl, I'art
Ziedaar
dezen
iiefelijke
vccii.
land,
dit
te
noemen, te
Maar ook, hoeveei
om
te !
studietjes,
is
zonder
strijd
uit
den
deelen over de verbazend breede
uit
benaderen
bij
moed, doorzettings-
hij
laat
i)evvaarl ze
moeilijk zoeken en zij
wien
krijgen de enkele zeldzame kleine
te
tijd
lijn
!
moedige opofTering. En
dat Clans het ellendige onderwijs
door de
zij
knnnen oor-
znllen
evolntie
van
zorgvuldig die kleine dingen, en
den hoek met een bijna angstvallige zorg
op bet Kiel
elke uiting wint aan
de toekomst waren er niet
integendeel een slrijd geweest, van
welke dagteekenen
!
wagen
komen tot de ontplooiing en de beheersching van zulk een Welk een gnlden les ook is dit leven, voor zoovelen die
was even onder de oogen
Oh
bij
noeste werkkracht,
in zicii zelf en in
van de toenmalige Antwerpsche Akademie genoot,
gevolgd.
zal het
telkens vernieuwt en verjongt ?
neerstig betracbten, van eerlijk vvillen en het gegeven
is
een knnstenaar als dezen,
herhalen, steeds
te
zicli
taaie wil,
dat de natunr zicb
Zijn leven
lie
geven van een ontzaglijk grooten arbeid, welke,
vermogen en zeldzaam geloof meesterschap
om
als zij volstaat
verslappen en zich
te
kracht en bezonkenheid en
meenen
demon
met deze velden en weiden, met deze booinen, met deze
dag aan dag de motieven
noodig
Ic
vvereld waarin een der grootste knnstenaars van
menschen en dieren, met deze schoone Leie vooral. En wie deze wereld klein
verre van
et
(k'STAVE Geffroy.
lui.
de eeiiwige begeeslering zoekt voor zijn dnrenden arbeid. Hij
tijd
een met
lie
honuiie a
col
habile en
:
Antwerpen, met een manneken
zijn hij
talent
haalt ze
een landschapje, een laantje o|)
het voorplan, een slraatje
139
EMILE'' GLAUS
m$v -"-^^^^^^sJK^ij
KMII.K CI.AUS: Hct Veer
te
Afsne
(Museum, Dresden).
Vim
lu'l
oiide
Aiilworpcii,
stroopaclilige, soiidxTtscliildcTs (lion
van dion
Hooilijd,
.syni|)lionieen
lijd,
panr aiuleiLMi
widUo wij Ifiugviiideii
110,14,
l)ij
ijcscliildrrd
van
liclil
donkcr, bruin, zwail. Kijk nu even naar
en leven, vvondeien van
toe,
al.s
ik
n
l)idden
f-evoi'l
en
hoe,
in
niai^,
in
die
dr iiuTsk- landsclia|)-
of naar dcze Popiilicrcn, of naar dil zonnij^e
Maar, kijk 00k
110
vn vvu
liiil,
dil schilderij,
(icshirn Hiiis,
Uleiir.... al
linnne
povere
<
a
EMILE CLA IS sfluimellicid. in al liiiniie sliimeleiidc onliandiglieid, deze ()iu)oi>elijkt' dinplots eeii
_i*elje.s
liij
versmadcii helani* kiiigen voor hen die de zcldzaani
Ic
iiitl
knnslenaar willen doorgrondcn
natuiir van dezun
hegaai'de
toen leeds niel uen naii'vc
i
Want
zic line
vol et'ihied en onl/.a^ voor liaie j*eheimzinnige grootheid, vvelUe
onl)e\viist
nog
!
komen voor den dag
vertoonen eene oniu,st\veld<ende handiglicid,
vooral,
met reznltaten, welke
niet
die
zijn
hij,
kon vernioeden. En hier heikennen Hoe vele jongeien, heden ten dage
len deele
sleehls
l)ijna,
den echlen, eerlijken knnslenaar
wij
1
en niet eene leedere hand naar de natnur
zicl
van nitzondeiingsknnstenaars,
niaar
Want hoe
lang
inimers diuiit het vooiaieer de natunr den knnstenaai' toelaat in hare
inti-
iielaas al te dikwijls
hand
zij geet't
en met eeri)ied het
De
te
zeggen
opreehtheid
Zij
de laatste jaren
«
zeir. Hij
De
l)linde
zijn
wanneer
meent
artist,
zijn
tot
geweten hem dwingt antlere
arlistiek
liel
vasle doel zijnei' helraeh-
hem
af te leiden.
werkl niet voor het pnhliek, maar voor zieh-
hij,
gaat steeds verder, en het pnhliek
Wij zien
door-
loonen ons den knnstenaar, wars van alien gemakkelijken
waarvan geen verlokking, hoe machtig ook, hem vermag
tingen,
—
alleen die zijn oog en
onderging, zijn het hewijs \an zijn
toe,
gaan, alleen \oor oogen hoiidend
te
hij
er in hare geheinienissen te
kenteiingen welke het talent van (Ihuis,
logische
hijval, alles oiJofFerend
wegen op
den beginne. Maar
maken.
hot'
in
kwakzalvers.
zich alleen aan diegenen welke haai' zondei' knnstgiepcn
vei'seliillende
zoo
in
zij
met elken dag, gekdvt
oet'ent
gi'onden, en
om
ci()oitia|)te vroegtijdige
Gestadig vluchi
niiteit ?
zijn
van
moel hem volgen. » Akademie
vooieerst na de moeilijke jaren der
taslen. Alles vat hij
anekdotisehe stnkjes
aan
als
den smaak en den geest van den
in
in
den
het genre, het landschap, het portret. Het
:
land-
tijd,
sehapjes in den Irani der oleograjjhien van een Lamoriniere, en hel genre
waarin
hij
zich een speeialiteit
kinderportretten N'eriat
hem
in
niaakte, een verleidend sucees oogstte, nl.
karnavalkostunm. Later
trekt het
naar Spanje en Marokko, van waar
hij
voorheeld van Karel
in
78-79,
vizies
niee-
hrengt van de haihaarsehe piacht der Moorseh-Afrikaansche landen.
Maar de N'laming zijne Leiestreek,
dan
die in
daar waar
hem
hij
is,
lokt
werkelijk
toe veroverde en vestigt zich te
hem onweerstaanhaar
tluiis
lerng naar al
het tot
hij o.a. zijn
hekend
hoorde. Hij verlaat
Waereghem, waar
lluncmu'vechl (1882) scliildert, een grool doek, dat nog, als eerste mijipaal
op den evohitieweg zijner knnst,
in zijn
midden van de anekdotisehe sehildering schilders van dien iinndeling,
om
op de hanken
tijd, te
doen
om
;
atelier iiangt.
het
is
hel geval,
hem nog
om
Hij zit
een
s(
luinr, kijken
te
het inleressante van de
het narratieve karakler van zijn onderwerp. in
hier nog
steeds als de meeste
Samengedrnmd
hoeren en doipsnotahelen
toe.
nut op
EMILE
CI.A
I
'S
K.MII.K Cr.AUS: Oo^sl. iVei/. van dcii llfciOul
luiiuiL'
geliileii
f^cveclil (ler ill
'I
level!
de verscliilk'iulc iiildiiikkiiimMi vnn
twee
roepen. Maar olschoon
liij
zieli
iioi*
de eiscluMi van den licerscliendeii smaak, loch zicli >^i.i"
looiide als de jjjewetensvolle 'i'lxl
''II
ook
op
praclilii* ^L'scliildcrde kiiin|)liiiiieii
als
kimslenaar,
niol
liet
licel'l
is liel
als
do passie, welki" vooiplan,
losi^cworslcld
zckcr dal
de
l)ij
ailisi
liij
van
liicr
zijn
lu'l
hen van
reeds
las en
de opnierker en de poeel, die, aliioewel hi'selnkkend
EMILE CEAUS over zeer
liL'l
iniddelen, er
l)t'|)c'rUtL'
en dicliterlijke
(rootsclilieid
alk'd;iai>scli
Hel Nverk nildrnkking
geploeler
zijn
werU
lioog
zekere
le verliefTen
boven
midilelnuiligen.
doi"
die laze ecliler. waarin hij zijn dicliterlijke gave tot liooge
nit
i)raclil,
wel degelijk Dc Vlasiincders (1877,
is
werpen). Daar reeds is
steeds in slaagde door eeii
loch
sensiliilileil
Muzeum
van Ant-
een keerpnnt nabij. Het anekdotisclie
zijn evolutie
is
te maken voor de poetische behandeDe knnstenaar is niel nieer de plezierige ver-
hijna geheel weggevallen, oni plaats
ling
van een
leller,
slnic
iandleven.
de interessante verhaler van
dit of dat gevalletje, niaar
wel de streng
objeklieve beschonwer, die de schoone werkelijkheid, niet met vooropgezelte
vermooid, vervalscht en opgedirkl, niaar
nieening, verchaaid en
aangrijpende soberheid, zonder conventie,
met
met
weten
alle dicliterlijke grootsclilieid iieeft
nit le
in al liaar
eerlijkheid, niaar
alle
ook
drukken. Hij gaal reeds
nieer tot in hel hart der dingen, bepaalt zich niet iiitsluitend
l)ij
de opper-
viakkige weergave der natnralislen, niaai" de essentie van het geziene, de
kern
schoonheid wordl ilaareniioven reeds ondvleed met de
lier
sierlijke
gevoeligheid van een teerzinderende kunstenaarsziel. In alle
1S83-\S8
werken van die periode, welke zich
wendde
ongeveer,
Cilans
zich,
tnsschen de jaren
uilslrekt
onder den
invloed
der Fransche
natnralisten en vooial van Bastien Lepage, nieer en nicer naai' de nalunr, zich daarbij toeleggend
lum klenr en
iuiii
op de weergave der dingen
werkelijkheid met
in linn
gezien door het prisma zijner eigen sensibihteit.
liclit,
Hel Scliip vaaii uoorhij (1883), De Vldsooyst (1885), Dc undc Tuiniuan Hel Pic-Nic (1887), De Wicders (1887),
De Terugkeer van
enkele van de voornaamste doeken
nit
totalen
ommekecr moest
dien
tijd,
welke eene periode van
voorafgaan, maar waarin, hier minder, daar weer
meer, reeds meikhaar was eene vasle neiging
tot,
een ernslig zoeken naar de
nildrnkking van de tallooze lichtschakeeringen waarin de dingen zich natiuir voordoen, bij
morgen, niiddag en avond. Die neiging had er
wel van den beginne af ingezeten, groeiend temperament, en zich le
openbaren
in al
(188(1),
hel \V(Ml888), ziedaar
zij
was
zij
latent
bij
in
hem, eigen aan
in
de
Clans zijn
wachtle slechts op het gepaste oogenblik oni
hare kracht, oni
hem werken
te
doen scheppen van
blijvende waarde en beteekenisvolle oorspronkelijkheid.
Van 1889
min
at'
— en
of nicer korte
dit
gednrende diie jaar ongeveer
tnsschenpoozen
om
te
Parijs. Tijdens
— den
verbkel Clans met \\'inter
wcrd
hij
met deLcnte weer spoedig terng te keereii naar Astene, waar hij zich sinds 1882 gevestigd had. Deze kortstondige nitwijkingen moeslen evenwel op zijn knnsl een beslissenden invloed uitoefenen. De strijd
zijne Leie
ontronw,
ecliter
van hel impressionism was
in
Frankrijk nog niel ten voile iiilgestreden, en
de neo-impressionisten hadden
hem met bun nienwste
theoricn opnienw
143
EMILE GLAUS aanf>eb()iiden.
De
j^rooto v()oif>;mj^ers, Maiu'l, (lliuidr Moiicl, Roiioii',
Sislcy, (lamille Pissaro, wareii er
EMILE GLAUS: Na
voile in
Allied
i<elul
ilen OoRst.
dafi;ende <»lorie,
Iiiiiiiie
zegevieren,
iiof^ iiiel U'li
toen
lum jonge,
reeds
Paul
kraclilige kuiisl
Sigiiac
hij
|)iil)liek
liet
Georges Seurat,
en
te
nienwe ontsleltenis hrachten, met lum zoogezegde stippelmetliode, of en
l)eter
met de verdeelingsleclmiek, de optisclw mengeling van lonen en weike de groole Engene Delaeroix reeds dnidelijk voorvoeld had,
jiiisler
linlen,
loen
liij
liel lieht «
doen
omstreeks 1886,
uilriep
:
L'cnnriui dr
«
loiilc pcinturi'
de groolsl mogelijke kraelil
hij le
Ic
I'sl
zelten
»,
gris!
«
Hnn
Iraehtten
zij
doel te
:
«
aan
berciken
:
door middel van een palel uilslnilend samengesleld met znivere klenren
weIke die van hel zonnespeelriim henaderden, door een opiisehe mengeling,
door een verdeelde nick
»
lalen,
;
toels,
hel rezullaat dat
meenden
le
liarer
Ml
men moge
rechl of
le
hereiken, was
lichlkrachf, kleur en
wclke,
door een melhodisehe en welensehaiipelijke techzij,
hel
harmonie dan ook
:
».
«
le
Zoo
len minsle
niel allijd
prodnklen, dan loch zeker een
onreeht, dil znllen wij in
maximum
een
eens
nit'l le
van
lol
dan
"I
werd de nienwe
zijn ovei'
midden
loe l)ekonien
Iheorie,
de eslhelisehe waarde
onlkennen invlocd op de
latere
i:milk cla us kiinsl licelt uiti<e()freii(l.
met die van
le ziiiiu'ii
i^i
Ibi
imilccid door
weeiUlaiik moest hel)l)en. Evenals
Guiliaumin en Cezanne
tot
nog meer de woede en den
alle
Hun
tecimiek
met
der
miildeien, zonder
traeiiten
le
iiel
Rood
X.
(^),
meer gemengde en onweten-
omdat
impressionislen,
Iheoric
oordeelen
te
groote
het
was de kunstenaars voigens
niet bij maclite
hun werk, niaar wel voigens lum
().
op der onwetenden, dan de pure,
laelihist
eigenlijke
ongeoefend oog
zijn
liaar
van de veideeling der
tiieoiie
oker- en aardkleuren gezuiverde, niaar
scliappelijke pul)liek
de jaren
in
den spot der nienigte en de
toe, nioesten zij
tonen, voigens de \vetensciia])pelijke regels van den Ameiikaan
van
i.
oiimiddeliijke voorgangers, van Jong-
luiii
der overlieden verduren.
niiskenning
liitste
wieiis studies,
(*) zelf,
eene omwenteliiig te\veegl)rachlen, welke geheel Eiiropa door
'86 lot '88,
kind
Si^iuic
I'aiil
Sisiey, Seiirat, l^issaio, e. a. toen, d.
men
:
hekeldc de
Wat
rezultaat ijelioorlijk vast te stellen.
ook van weze, en welk oordeel men ook vellen moge over
liet
er
werk der
impressionislen en neo-impressionisten, het ging deze nieuwe richting zooals elke andere, zooals Gustave Geffroy het schreef
raison socidlc
par
le siicci's,
cs[
fonuenl
Glaus, die of bewust,
colcr, rl loiis
zoc'lit
ik het
naar iniddelen
noodzakelijkerwijze
tot
hooger lot
zei
—
v
Les prodiiclctirs dont
lacite.
nit
la
celte prodiiclion cunscicree
conlre
['nit
de demain.
»
geboren aanleg instinktmatig
verbeelding der lichteffekten, moest
zicli
deze theorien voelen aangetrokken. Het was dan ook
een zijner verblijven
in 1885, tijdens
on
line associdtion, avoiiee
— zooals
:
ceux qui invent de
te
Parijs. dal hij zich aansloot bij de
neo-impressionisten.
Maar ook hij
in dit
gebaar toonde
hij
zich de gewetensvolie kunstenaar die
was! Een periode van angstig zoeken, van hopen en twijfelen
moest nu voor hals over
kop
hem in de
aanbreken. Voorziehtig
voorkwam
ter
nieuwe
leer datgene te
nieuwe procede van het zoogenoemde
hij tot
hij
tegelijk,
zich niet
halen, wat
hem
het
l^est
verwezenlijking van zijn ideaal. Door middel van het v
pointillisme
van den grooten Claude Monet voor oogen, ging wat
was, stortte
jonge revolutie, maar trachtte integendeel, op nauwgezet
eclectische wijze, nit de
geschikt
als hij
»,
en met het voorbeeld
hij gedeeltelijk
verloochenen
dan toe aanbeden had, de uitbeelding van het plattelandsleven
een verdichterlijking van typen en uitzichten, en ging
hij
kunst welke de veropenbaring zou zijn van zijn droom,
en vaag nog
in
in
voor zich zien de
tot
dan toe onzeker
iiem levend. Zijn kunst zou in die jaren een beslissende
krizis ondergaan...
— D'Kugene Delacroix au Nco-IiupressioiiniMiu'. Nouvelle edition. (') Paul Sif^iiac. Henri Floury, Paris 1911 (gesclircven in 1899). art et a icur appliciilioii (^) O. N. Rood. — Tlicoric sciciitifique dcs couicurs el ;i
rindustrie. Paris, 1881.
1
EMILE CLAl'S
E.MILE Cl.AUS.
C.laus
iiitgedrnkt
Aiuiiil Jiuii,.
leerde in dien «
:
lii-flu'l)l)ers eii
hleel
Vans
min
»
De
vhicliteii.
men
di'
loiitering
Ook
alio lieil zieii
om nieuwe wegen
was een afzonderlijk
Id
— van
liet
llotlal.,.
waarheid konnen van lietgeen Zola had foiile
admire
was men
kiinst
niel
compris que nous
dii
etes
onderoaaii, deed de
liet
gewoon
«
het oog te oefenen,
grij/.e
sciiool
De
l)e\veging
van Les
XX
was
hanen, en de kentering die CJaiis onderging,
verseliijnsei in deze algenieene keeling der inzielilen
einde van
'8.j
wi'llve lot
iiij
in
die
elke nieuwe poging echler
zieli
jai'en
het i)egin van '00
slaag doorgevoerden, koppig volgehonden stiijd,
146
en r(nson indirecle
et
de slroopaclitige okers- en biUunen, of in de
in
te
tonjoiirs
psl
die hij zijn
liier
was een leeken des (ijds. De enkele seiiaarse weiken
ceerde,
IJ.
ddiilanl plus
rlrs
of meei- eonvenlioneele
noodig
zij
lijd
L'admiralion de
genie individuel. plus ordiuaire.
Ucci
iVci/.. \iui dcji
steeds
—
van gisting piodugetnigden van een
waarvan de eindnilslag
(iiiidclijkcr
;
bij
deed voorzien. Als de
allervooiiKiiimsle
Kocirn
v;iii
die
(Ioi'Ul'M
Xa den Arhrid
(1<S,S8),
iiofiii
(l.S.SD),
liozckc
\k
Wind
Zon
en
I,
(18(SS) eii
De
het
lielili)rol)lenia
Z.
(.i/iilil
i.ji
DuiiiU- ,Mfi,.
M. cien Knning
den beginne
Beetennofjst (1890). Allen zijn van
Als zoodanig
van
'rcnujUccr dev
l)e Proeessie Ao/n/
MILL (.LALS.
iVeiz.
schillerende ijroerneniingen, waar vooiloopi"
(1.S87),
(hS'.KI),
af,
ik-r
als
Relgen).
zoovele
meer naar de oplossing van
werd gelraehl. dan naar de uildruUking van gevoelens.
client
men
/e
heschonwen en
le
zijn
ze
ook hnilen mate
interessant.
Als een tweede
mijlpnal
voortrefrelijke
werk
den weg zijner
t)p
liangt
evoliitie,
doek De
Met
hesluit de meester deze ovcrgangsperiode, en
gaat
kolossale
het
met zekeiheid den weg op die
leidt
naar de voile ontwikkeling van
kiinnen. lets episch vertoont dit levensgroote stnk, een pathetisch uit ijle
Novemberkoude, waar
opgraven. Met
meester
te
dit
werk ging
wonkii, en me!
mensehen en dingen bijzet,
weer
zwoegend
levcn der landwerkers,
liel
tegen
lieelenooijsl.
van Clans" werkluiis,
niiuen
in
nit
zij
hij
het
hard labeur
in
in
tie till liij
zijn
vizioen
de tintelenile.
de liarde aarde de roodhlanwe heeten
de zegepraal lieht.
ook
te
ilie
gemoet, begon
hij
het liiht
bizondere atmosleer weike
de nalunr omringt, en weIke bnn die cigen stemming
welke van oogenblik
tot
oogenblik,
al
naar gelang de wisseling van
en Inchl, van nilzioht doet veranderen.
Van
bet impressionism, en
meer bepaaldelijk van
liel
neo-impressionism
EMU.E met
CLMS
aan"t'l)rachk', i
EMIL1-: CLAL'S: Juninioi gen.
om le
zijii
hind.sc'li;ii)|)e'n
doen opk'vcn, ze
met en
k'
I'li
(Ve
cii
luni
zou weidia verloonen
van een
in
sehaduwen vooi' al
viiii>i<e
hem
liaar
rck'ndc
loclst'ii. IkkI
op
vcclkk'nrii>c', lu-l
liij
ulkaiir
midik-l <>ekref^en
van tlen Hecr de (iraux).
fii^uiL'ii
doopen
de wet'lde van het
al
zell's
\v;ii
v:m
incni^fliiii;
zijii UI('iii()iilli,'(linm, /.ijii ()|)tisflu'
in
in
l)a(i
van zon en kiclU, ze
ium
oniiini*!,
lien
lielit ihil
slreell,
volk' piacht van een WL'rkelijke
tk'
ecn
voi'iiien
zon
onikleeden
U'
en onitrekken
en doordiingt, en doorseliittert. De natuur
geen gelieimen
meer
liel)l)en
\von
en
waarvan
hem
aan
zieh hij,
middel
(k)oi'
en zekere teehniek, de snelle wisseling van vlnchtige
ell'ekten
en vooibij llilsende imjjre.ssies, in zijn werk zou vaslleggen en vershuren.
Ill II
y a
seliiii
inoi (Unix OU'iiii'iils (hiiis
lelemciil reel vickicl
(|iii
coiiliciil
|);is
(Hii t'sl
t'sl till
1
hi
iKiliiro, el
liomiiR'
Tduli'
U'liipi'iMiiKMil
iiiie
loilc
csl line
W'ie
148
denken zon
(!lans
na zijn zoi'kpioiv fii nul
nielhode zoo maar inlegraal
aaniiani en
liikiaak
in
hel zijn
:
iiuli-
(|iii
no
loilc iiiorti'.
I^Mii.i:
deze
(inivre
rOU'inciil
Zoi.A.
poinliilisme, lalef
weik
>^«hTr»W WffiiY^'""?iT1i ^ KMll.l-
CLAIS:
Museum van
DALW
PiotMe).
^Scplt-mb.
EMILH CLAUS aanwoiiddc, Riiskiii, «
zoii zicli vcT^issiii. Hij
srlicpt
l)oh;ii;fn
"
ware Uunslonaar, die
(II'
seiiillereii,
deien
maar
zich
niet
Maar opdat men zegge de
kiinst, hij
Clans wist
in
de
iiiel
virliioos,
Wat
:
maakt
vrijlieid
opdal
niet
;
men
roepe
de Natiuir en
om
vermoedde minstens,
dal
om
Wat
:
het groote
men een
formulen geboren wordt en dat
sliel
men
algemeen en op de
zijne
in
wist
hij
;
der
overwegend (hit
de
kunst nooit de
in
nieuwe lechniek
op de
kunst
hilei"e
i)izonder een iieilzamen invloed
"t
de
».
gevaai-
te
al
niiddflcn tot het clod verhett'en mocht. Hij besel'te dat de
t
in
hij lieliendig!
is
maakt geen knnst
Hij
!
slechts een voorl)ijgaand versehijnsel zou zijn, dat eehter in
is
te
bewon-
de Sclioonheid...
belang zou gaan heclilen aan de techniek, aan den niet uit
Hij zelt'
»
van het succes, maar
sclioon, de Natiiur
is :ij
Kiinst
of
wel,
de
in
uit
impressionistische leerstelsels hierin bestond, dat
schoonheid
volgcns
die,
slcde vnn in dc Natunr...
en werUluigen i<ebruikt, niet oni
zijn zin-
verplieliling tier l)ew()nderini;
om
iinmcis
zcll',
oni de sehitlerende selioonlieid der Natuiir te doen
driikt
hij
:
is
zich
in
zou
uitoefenen, door het lirengen van een vizuele opvoeding, en van eene ver-
scherping van den zin
waarneming der kieuren. Op l)e\vonderens\vaardige
lot
wijze heeft hij partij weten
trekken
te
de middelen welke
uit
hem hood
zij
vertolken van zijn gevoelens tegenover de Irillingen van de lievigste
lot iiet
en tevens van de teederste lichtfenomenen.
Het liewijs dat van nu
sleeiils
at"
hij
de moeiiijkheden der teehniek
le
l)etrouwen
lemperament, zou
dichterlijk
tentoonstellingen,waarvan de
one-man show)) van 1891
was. Het was eene veropenbaring
rament dat ning,
zijn
!
Er toonde zich een
werken van bucolische schoonheid
in
uilzong,
l)egeeslering
heilige
zijn
heel spoedig leveren door eene reeks
a!
iiij
«
l)oven was en zich
le
had op de subheme ingevingen van
zijn
te
Brussel de eersle
tVisch en
i)lij
tempe-
verleederde aandoe-
tegenover de
leslijnen
van
zon,
l)oomen, water en luchl.
En van nu zijne
Drcef
Zoniiiiic
Eeiidcii
ill
Muzeum ook
at voigl zijn evolulie een rechle en zeker stijgende i)aan. Al
werken van
vele
dm
]Vinlei:on (1890), Hcrfst
die i)eriode
(\H\)\
Muzeuni
Mnnicii (1891
Muzeum
le
(lotiienbuig), Hii Veer
In 1895 verlaat hij
Op den
lijke oogsl /J//7.-
(
tier
le
le
(\^'i)0),
Gent),
AJ'suce (1892
189")),
»,
zij
zijn alien als zoovele
natunr.
andeiinaal vooi- korten
en aderslag zijns levens
Zceland; een :
Hiilpe
Dresden), al deze werken, welke hel begin waien zijuei- glorie, en anderen nog, zooals de zeer mooie doeken Xoncinhcnuoigcii (1891),
Ouerslroomiiuj (1893), Fchniari (1891), Dciiiic (1891),
van
La
Muzeum
te
ontroerende bladzijden van hel jjoenia
zijn herl
le
Biussel), Usnogcls (1891
te
tijd
zijn
Leie,
van lichlende doeken en pastels
DaKen
te
u
.lordane van
en laal zich veileiden door het zoniiige
Veere (189')), Krmi
le
is
er hel rezullaal
Veere
(189()),
Leenlje
149
EMILE CLAl'S Maiw
(1896), Kaalje en Janiicke (1897), enz. l)elvoren
met onweerslaanbare kracht.
Zonnige Gevd (1894),
Huh
in
er de zon haar
spol
van
grillif^
dc
Zon
liclil
zijn
(1895j,
land
liem oiuk'ilussflicii
blijlt
scliiltk'it zijn
HiJ
Schadnw
//; ilc
«
zonnedocken
1897)
(
»
:
Hij laal
e. a.
en klare scliaduweii verloonen, tiiilolend
en druppelend door het kanhverk der l)oonitakkcn, glansend en blociend oni niuren en daken, vlanimend en stralend in in het
liet
groen der blinden en deuren,
rood der Itrikken, tichels en pannen, zich darlel verliisligend
gulden Zand van den warnien stofweg, waar blonde kindertjes
in
bet
blauwe,
in
paarse en roode jiirkjes spelen in de spclterende lichtwceldc van het feestelijk middaguiir.
Maar een te
Brussel)
schilderij, voltooid in 1899, nl.
was het
voor een schilder,
gewetensvol
die,
rechlslreeks naar de natuur,
De Overlochl der Koeien (Miizeum
van nog grootere trionifen. Een reuzentaak
eersle sein
«
als
Clans,
en plein-air
».
anders werkte dan
nooil
Elken dag nicest het korte
oogenblik worden waargenomen waarop de kudde bonte,
logi>e
koebeesten,
snuivend, bet water van de rivier met luin schonkige rompen in beroering brachten, en druipend van nal en zonliehl, onder het klinkend «ariouw» der
koewachters en onder het kletsen der djakken, weer den
steilen
oever
opklauterden. Het werd een meestersluk van kracht en epische grootschheid,
waarin zijn knnnen een boogtepunt bereikte. Breed en weidsch aangelegd dit rijk-schitlerende
is
doek tevens van een intense klenrenweelde en van een
harmonische bewegingslijn. Ditzelfde jaar voltooil hiJ zijn Zonnedacj
(Musee du Luxembourg, te Sliiis,
Parijs),
Schoonniaak
(Muzeum in
Vldiunsche Familie, al werken waaiin
te
Gent), Zonneschijn
Zeeland, Geslolen Huis, Kaai hij
telkens een stap dichter
de schoone l)ezonkenbeid nadert.
De jaren volgen zich op, alien met even rijken oogsl, produkt der onvermoeide werkkracbt van een volkomen evenwichtig kunstenaar, gestadig en uitsinilend levend voor de hoogsie uitheelding van zijn subliemen
Uond
die jaren
ook begint Clans een reeks portrelten, waar
gelegenbeid vindt zijn passie hot
te
hij
droom
opnieuw
vieren voor kleur en licbt, en zich
toonen langs eene andere zijde van
zijn
raseigen, zinnelijk
en
te
gevoelig
tevens, Nederlandscb schilderstem|)eramenl. In 1900 vollooit hij het portrel
van Mevroiiw Clans, aan
tal'el
van een l)innenkamei',
de sierlijk-l)ekoorlijke bonding van een bevallige
achleloosbeid.
in
Het portrel
liehlpaarse kleed
gezelen in het zacbt groen gelemperde licbt
van
Mevrouw Anna de Weerl
(1891)
geiukte proeve van een origineele, smaakvolle schiUking, waarin
meen voor
bet
eersi
—
Diezclldc mcliiodc paste
150
met
het
op een achlergrond van spicj^elend water, was een wel-
bet hij loc
porlrel
op
liel
als
plein-air-sehildering
hij
—
ik
behandeldc.
porlict van McjnIIVr .lenny Monligny,
EMILE CLAUS zittend in gedislingeertle, peinzeiulL- hoiidinj* in de weelde van een zoniertuin,
en op
dit
van Camille Lenionnier, vvaar
hij
den forschen, kloeken man,
EMILE CI.AUS
den breedgeschouderden, stoeren, stuggen kerel plantte bolisch dekor van een korenveld,
den
rijk-
in
:
De groole Wolk.
een
l)ijna
syni-
zich reiden onder
waar de gulden schoven
en teerkieuiigen Auguslusheniel. toe,
was Clans
vooial de dichter van het Ylaanisch landelijk epos. Zijn hooger
genoemde
In veel van zijn rijper werk, van 189G ongeveer lot
Ovevtochi der Kocien, zijn .Va a /cr (1904), zijn Hooitijd zijn A/j/7e;j (1900) niaar vooial zijn Vlasoogst (1904
latere
Oogst en Veld na den Oogst,
van grootsche fresken
nit het
{I'dO
nu
I),
zijn
Muzeum
Zaa/cr (1896),
te Brnssel),
zijn
namen de monumentale soberheid aan
Vlaamsche boerenbedrijf, welke door epische
breedheid en dramatisch geweld, de synthetische prozaschilderingen van een Cyriel Buysse, een Stijn Streuvels of een Camille Lenionnier illustreerden.
Maar eenzijdig zou is
zijn talent zijn,
moest het zich daarbij bepalen. Clans
ook de fijngestemde vertolker van de teederste, de
droefste,
de meesl
woeste, of de meest kalme niomenten in het eeuwig wisselend vertoon der
151
EMILE CLAUS De iiuiiigcielijkc slaag-droeve weemoed der
liisclilicid
sei/.oeiieii.
windjaehten voorlgesliiwde
kille
clci-
vroo^c Loiiliinoij^cns, dc
Irciirij^e,
hY'hniai i-daj>eii, dv zoinpij^u natlicid en de oiider \volki»evaailen, de zilveien hiijiieid
f^iijze
van een scluichtei-scluiivend April-zoiineken, wisselen op zijiie doeken al' met liet daverend <<eweld der lieet i^el)lakei-de, kopeien zonnelanfaren, niel
den sappigen, opulenten rijkdom der gelalenheid
kalni
dei-
met de
lale zonieiljoonigaaids,
elegisclie
wegslervende, paarseli-gulden Hcrl'sten, met de star
dianianlen sehillerprachl der kristallen sneeuw- en vriesdagen.
tinlelende,
Clans zijn weik volgt den kringloop der seizoencn.
de Lente regen-
Is
achtig en droet', zijn scliildeiijen van dit jaar zuUen vooial impressies zijn
van
gfijze,
blijde
woikijesmeurde
zonneheiol'len,
lieniels en dinilerige
men
morgenslonden.
Steeds
in
vinden
lierinnering
aandoenlijke
zal
van
liclilende
stenimingen der nalnnr. Hij werkt alleen een strijd tegen
als
doek
zijn
traelit
vast
leggen.
le
Is
worden weggehorgen,
tot,
hij
moment
zijn
voile
zich weer in
in
oogenhlik, waarvan
liet
men
hem
een leere,
als
en friselijniehende
liet
den
open kicht, en elk liij
van
de
sehilderij
is
de vluehlige schoonlieid op
oogenhlik voorhij, dan
van
terugkeei'
het
helzelf'de
Zoo
heerlijkheid zal voordoen.
werk
het
zal
seizoen,
meesler steeds eene reeks sehilderijen op het getonw, en jacht naar schoonlieid
inlegendeei vol
is zij
;
doeken naderliand
weik de Ironwe weerspiegeling
zijn
is
dagen
zijn
heeft de
de eeuwige
laat
rust nocli dunr.
Maar men meene loch vooral
niet, dat het
Clans alleen
doen
te
om
is
de viznele werkelijkheid welke zijn fijn-geoefend oog elk oogenhlik van den
dag op zeer hizondere scherpe wijze
komt
treilen
!
Zijn
zon
kiinst
in dit
geval niet dien indrnk van zaeht-juhelend genot geven, weike jnisl het cipieele deel (Ic
is
liel
van de bekoring die er
is
iiildrukkint/
ixiii
hij
ieder ander xoordoet
fijnhesnaaid gemoed, vvaar
zij
—
als het
terug vinden, en welke hij
machle
is
mee
liel
te tiillen
is
De waarop
het,
met
dit ;
viznele aandoening zij
zieli
hij
te
—
iiem nieer in
zijn
ware een heerlijk samenstel van
tril-
zijn
gevoelens van ziiiver esthelisclie
welke wij telkens al
in lui
van den knnstenaar. Dit
dil is het in
'I
werk van
Amslerdam,
(Llaus
diegenen wier gemoed
hizonder
is
het geval hij
hij iMiiile
hekijke zijn laalste werken. De tenloonslelling van Mei
]>arenschen Kunslhandel
jirin-
den lucrstcr
intii
een zinderenden vvcerklank
doet lielhehhen door
werkelijk gevoelige arlisten
Men
slericte
lieet't
lingen teweeghrengi, in wezenlijkheid
aandoening. Die aandoening
alle
opgaat. Elk nwrk
ecu zeer siiprriciiic ciuolir.
weze dan ook door de ongewone
dan
nit
tooiide er het
mooie
<.<
Clans. II.
in
den
ensemble
»
Hoe voelt men in die doeken, in zijn Monjciislond nan de Leic, in dien Avond met zijn hroos-hlauwe, elyzeiselu' stemming, in dien vlammeiuien van.
Kiishtiiji'
152
in
de Ainiiidzon,
in die I'optdirrrii
in
Si-plrndxT, in die
W/'/f/c/i,
in
EMILE CLAVS Mnrcjenstand
(iicii
men
voelt
hoi'
luoiiicii,
in Juni, in daf hecrlijke stuk overal, dicn
wazigen Oklohrr-
hier ovcinl dicii zeU'den Uloppeiidcn harleslag in
liarmonif niet don oomvigoii lyUiimis
dc-r
NaUiiir
!
IV Failcs boiilioiiime
!
KuG. Delacroix.
Over
werd zooveel
laatsten tijd
over Emile Glaus. Uilmuntende uiteenzetlingen van
als
danken
talent
schildcrs van den
weiniiije Vlaaiiisclie
geschreven
bevoegden onzer
wij de mecst
nieester nioest dus niet nieer
worden geniaakt.
naani, selioon nog niet sinds langen
tijd,
In
zijn
en de roem van den
kritici,
Noord-Nederland
heeft zijn
een zekeren klank gekregen, en zijn
werk werd er met sympathie en verblijdende vvaardeering ontvangen. Of ik derhalve lets nieuws heb kunnen zeggen aan de kunstminnende gemeente, weet
ik niet
maak
ik
;
er geen
aanspiaak op het
van Glaus
talent
te
hebben
ontdekt.
Maar, - daargelalen nog dat
vooral voor doel had uiting
dit artiekel
tc
geven aan een grondig, oprecht gevoel van persoonlijke geestdriftige bewon-
—
dering
meonde
toch
ik
het
het bizonder transcendante
immers hoe broos en
noodig nog eens de aandacht
wisselvallig
soms de
trekken op
— we
glorie van een kunstenaar
door meestal onverklaarbare redenen gevaar loopt
zij
te
omdat
figuur van dezen schilder,
in
—
omdat naar mijne meening geen me dan per slot van rekening
(of vergiste ik mij
speciale verdienste van Glaus niet geheel voldoende naar schat, en
men
vooral niet algemeen schijnt
de beteekenis van zijn optreden
is
beiden een niet
te
gera-
!)
—
de zeer
waarde wordt ge-
willen apprecieeren, hoe grool
te
geweest ten opzichte van de algenieene
evolutie der Vlaanische landschapskunst, en strijd
te
zoo schromelijk, het-
verheugen zou
ten zeerste
wijl
de stuwing van
zooveel verschillende strekkingen en temperanienten in het gedrang ken,
weten is,
ook hoe zeer
onderschatten, kostbare
les
zijn
werk en
zijn
waren voor de komende
kunstenaarsgeslachten.
Ten opzichte dan vooreerst van de ontwikkeling van te
men
lande, diene
niet
te
het landschap hier
vergeten, in welken poel van oker- en stroop-
achtige zwartheid de schilders hier ten tijde van de jaren
ploeteren waren e.
en
a.
reeds
hoc
men
;
den
hoc
overgang
eindelijk,
impressionism, (dat het
glorieuzc
brachten
naar
een
nicer
ondcr den heilzamen invlocd
zelf nicts
voorbeeld
landschap schonk
aan het
'8()-'85
nadcrhand Hcvmans, Grabccls, Rosseels, Verheydcn,
der
anders was dan
lichtrijke
van
hcl
kunsl.
Franschc
de diickte vooilzctling van
Engelschen Turner en Gonslable), aan
die doorschijnendheid, dit
intense
Icvcn,
die
het
wondcrc
153
EMILE CLAUS van almosfeer
juistheid
licht,
cmi
"TOole paysagisten van dczon
was
oni, in
in
n
Zomieschijn
liclil
ruime mate
in hel inlerieur, dil
aposlel, voor de
seliiideikinisl in
is
Wat andcre
Men
is
de kinistcnaar
le
tijdgenooten, als b.
zijn
James Ensor,
noemcn, deden \oor do verovering van
liel
den eersten aanhlik
hij
niel
zoo duidclijk hlijken,
hel loeh, dat zijn verfrisschende invloed zieh op heel de
NHaanderen, is
— en,
wie weet, ook nog wel elders?
zieh, nieei'
van de Nalunr, welke voor verscheidenheid van
—
heefl
de wereld gaan heschouwen met nieiiwe, verjongde
dieper nog gaan doordringen in de is
v.
deed Glaus met de zekeilieid en hel geloof van een
wellicht
doen gevoelen. Men
her
allc
hij
wedergehoorle van hel landschap.
moge dan
niaar heel zeker
oogen.
IcriigviiidcMi
dragon, zal wel voor alle eeuwigheid
te
hij
maar dien eenen groole
ilel
nii
in de Lente.
>j
groole verdlenste hlijven. oni
die
landcn. Dal (^laus wid de allcicrisle
ons land, aan dien plolsen onimeUeer, die noodzakeiijke ^czond
EMlLE CLAUS:
making,
zooals wij
lijd in alle
ziel
van wezens en dingen
;
nog dan vroeger, een kosmiseli deel gaan voelen zijn
i'rissche
verscheipt en verslerkl gezielil een eindelooze
uilziehlen deed verseliijnen, en welke in zijn
gemoed een werehl van ongekende, goddelijke gewaarwordingen
deed onlslaan. Vail
(III
alles IiccH
andere, sehoon
154
iels
Clans hel allcreersle voorheeid i^egeven. Maar een
minder alnemeenc lieleekenis
hehln'ii wlj
aan
zijn
werk
EMILE
CI,
MS:
OCTORERMOROI-.N.
m
EMILE CLAUS tf
Zooals
lu'i-lik'ii.
iillf
Uuiisli'iiaars
ni'ooli'
verdiciislelijkc loiTlingcii, talrijkL'
nog
schijnt
hereikl liad, inslcdc van
wc'gen
gaan.
le
zijn
Zij
le
liarlilon. al
di'
liij.
van
hriu'vciis
helgcen
zecr
aanlal
fclitt-r
liij
zijn
sinds lang
volgens cigen IcmperanunI lum cigcn
vroeg handige jongeren,
te
zijn
gt-luul. F,n liim
hen hchljcn
lierbeginnen
Zij
l)(.gi'c|Hii.
UvvW
en naapcrs
VcIlmi
vi'iincL'idert'n.
zuIIlmi
If
vooi lucid nici
siil)lii-Mn
L'i)i
wiei'
algekeken
beliendiglieid niet sleiinl een eeilijk, eerl)iedig en diepgaaiid gevoei legenover
dc Xaluur. dei-
Zij zijn in
werkelijklieid de onlkenning van hel innerlijk
kunsl van Clans. Uil alles wal
loophaan
is
wezen
deed, nil zijn geheele kunstenaais-
liij
hel nochtans zoo dnidelijk
al'
leiden, dal heel zijn geheini
le
slechls daaiin heslond, le schilderen volgens de siipeiienre vcrvoering die hij
onderging legenover de NaUinr, Corol
:
ixdeiirs,
sur sa
1.1
S'osseoir
el,
se
an hun
volgens hel voorschrifl van den giooten ('Uiblir
louchant lour a lour
qu'on a
loile ce
ol,
I'lidroil,
In deze lijden
la el la.
scs
grandes
Id Ictc cl la place,
liijnvs,
clicrcher ses
de sou ccfur, uuiire
»
ook dal zoovelen voor de Xaliuir konien
le
slaan. onikleed
hun vooropgezelle piiiieie|)en. zou deze wal sehilders moelen woiikn doonlaehl en
met de belachelijke glorie van eenvoiulige slelregel door heel als geloofsvvet
aangenonien.
Hel zal de glorie van Clans voor
met
alle sehilders
bevroed.
pendcn
De reden waarom zal
sensibilileil,
alle
van werkelijk geniaal
woiden
zijn
genolen
welke dan
loeli,
en
op
eeuwen hebhen uilgemaakt, talent,
de waarheid ervan
kunst steeds door nieegevoeld, slot
is,
alle
met
zal
dal
hij,
hebhen
waarachtig begrij-
een woord,
zijn
van rekening, de waarde maakt van
elken grooten kunsieiiaar.
Arv Delen.
135
EEN ONBEKENDE Joan VAN NOORDT IN HET MUSEUM VAN BRUSSEL iKwiJLS sUuin
we vcrbaasd over de
laiidsche schilders uit de
luigaan van
liel
de tweede helft der
En
was zoowel
veelzijdigheid der Hol-
eeuw. Zoo under nieer
werk van den Anisterdanisehen xvii^^^
Van Nooidt door Dr. 1892, biz. 210). Hij
xvii'"
bij
het
nieeslci" uil
eeuw Joan van Noohdt. (ZieJoan
C. Hofstede de
Oud-Holland
Groot,
etser, ]ioiiret-, genie- als landschapschilder.
dat zijne kunst niet tot de minste behoort,
i)lijkt
werk sonis voor
dat zijn
dat van Govert Flinck ward gehouden. (Siizaium met de beide boeven, in de verzameling Speck Sternburg, te Liitschena) of wel aan Gehisranut van den
Eeckhout (drie liguren in een landsehap, colleelie Paul Maniz, te zelfs aan Meindert Hobbema (een landschap in de veiling Merlo,
Parijs) en te
Keulen)
deed denken.
Een door Bode aan hem toegeschreven genrestuk op een
(Vroulijk (jvzelschap
op de tentoonstelling van Oud-Nederlandsche kunst
terras)
in
Mei
naam van Jan Baptist Weenix (cat. n" 320). Wel merkwaardig is het dat ook een genrestuk in het museum te Brussel, Dame a sa toilette (cat. n" GKi), dat ik meen te mogen toeschrijven aan Joan van Noordt als Jan Baptist Weenix door dat museum is aangekocht. 1890
te
slond
Berlijn,
op
Doch zooals de catalogus, opmerkt het
sciniirt, terecht
:
bewijst dat
we
daar
hij
1()(50
sens
Ei.iNciA
in
hier nooit een
kan
die
het
aan
Pieter
jaartal 1670, dat
Elinoa
schilderij
toe-
voorkomt,
werk van Weenix voor ons kunnen hebben,
overleed. Overeenkomst met ik
Janssens
op het
hier evenmin,
noch
in
iiet
werk van Pieter Jans-
leekoiiing
nocli
in
koloriet,
we echter dit schilderij niel een ander werk van van hetzelfde museum, de 'iamboer (cat. n" 099), dan vail de groote
vinden. Vergelijken
NooRnT
in
overeenkomst tusschen beide stukken duidelijk op. Zoo de punlige teekening, vooral van de spitse vingers, bet naar
t
l)onle lullende
rende koloriet, met de donkere schaduwpartijen, vooral
aan Maes herinnein
het vleesch, en
de onrustige plooien der kosluums. Nog overtuigender zijn
Noordt geteekendc en 1072 gedateerde
schilderij
in
het
het
Jan van
Uijksmuseum
te
.lOAN
VAN NOOIiDT
:
(Kon, MiisiM. Ilnissclj.
VliOlW
lU.I
HAMS
lOIl.E'l-.
EES ()\HEKEM)E JO.W VAS SOORDT
HET ML'SECM
IS
JOAN VAN NOORDT
:
V.\y
BRESSEL
Mytliologische voorslelliiig.
(Veiz. Prins Serge KoiidachefT, St. Petersburg).
Amsterdiini, voorslcllcLnie
S(ij)i(),
dc hniid ixin Allticius Icnunjcvcnd
lmi
ec-n
mytliologische vooistelling vroeger in de ver/ameling van Piins Scigc KoiidaclietV te St.
PelcTsi)uig
dat van de
vronw
Nog twee zijn mij
('),
o}) liel
waar het
typiis dt-r
geiieel helzelidt.'
gelijksoorlige schildeiijen als dat van het Briisselsche
bekend. Het eene, ook Vne dame a sa
schreven aan Joost van Geel, (Etudes sur daise,
vrouwen
flamande
et
neerlandaise
les autres collections
puhliques
de collectie van Semenov
is
als
Hrusseisclie stiik.
te
quon et
St.
les
loilelte
privees de
St.
Petersburg.
la
collection
Semenov
et
Pelensbourg), bevindt zieh in
De
waarvoor de bezitter zoo welwillend was een
ecoles hoUan-
peintres des
trouve dans
museum
voorstcllende, loege-
hieibij
fotografie
gaande at'beelding, at" te
staan,
maakt
een beschrijving overbodig. (•) De directeur van liet Museum Boymans tc Hotlerdaiu, ilc hecr was zoo vriendelijk mij op dil scliilderij opnierkzaam te inaiicn.
1-".
Scliiiii(ll-I)c}
157
EI^:N
ONliRKEXDEJOAN VAN XOORDT
JOAN VAN NOOliDT: Vrouw (Verz. Scmcno\-,
Het andere lerwijl zij
voororond in
slell
SI.
l)ij
is
uen
MlSKl'M V.\N lUWSSKl.
liaar toikt.
dame voor
een liondje. Dit hij
IlE'l
Petersburg).
een l)oodschap geefl aan
een veiling
IN
le
een rood jak, zillende aan een
sciiilderij
Christie's (19
den kunslhandelaar Davis,
in
luiar
meid, die
kwani
als
naa.sl liaar slaat.
Jacoh Ociitervelt voor
Mei 1911) en werd toen aangekocht door
Londen. J.
158
tafcl
Op den
0. Kronig.
KUNSTBERICHTEN (VAN ONZE EIGEN CO RRESPO N D E NTEN)
ODD UIT DEN HAAG
r
n n
schaden. En er onlslond een cchten Israels,
een
OLr.ANDSCIIH TKKKF.NMAATSCIIAPPIJ yO». l)c :!(i'
Icnloonslellin}^ dc/.cr
Mnnlscliappij
was er een
van rouw. was
waar voor
cr
lu'l laalst
cen, diie
barer ledeii exposccrden, waaroiulcr
de
voorzilter
Israels.
Willein
van het leven der armen, zeer
illusie
cnihryonair gcgeven.
Van de Icvenden kwani Neuluiys
waar de geniale vorm van een Israels in het
Maris en Ofl'crmaiis, de twee andereii, wer-
veel grootcrc Binnenhuis,
door een groep van werken vei'tegcnDe teekeningen van Willeni \voordii
loslating der
deii
maclit geven, niaar locli zijn niees-
vail zijn
lerscliap
over de walerverf geiioeg/.aani
aandniden,
al
liadden er magistraler stalen
kunnen tegenwoordig kunnen zijn. Van Otrermans heugde liet ons niet eon van
zijn
i)etere
teekeningen bijeengezieii
collectie
van de knappc, den vorm exact aangevende. In den Spoorwagen uit vroeger lijd, wal brninig, wat hard niisschien, tot de latere zoo atniospbeervolle inlerieurs, waar klonipennialiers of lininierlui in kleine plallelandsche werkplaatsen legen cen liclilend raam over liun work gebogen slaan. Nog viel op een bijzonder vast geleekendc te
liebben,
nu'isjesligunr bij een
op vecl groen en
liclit,
open deur, nilziende heel zuiver van ('aire,
en ver opgcvoeni van kleur, een der aller-
werken van dezen kunstenaar. Israels had cr van zijn laatstc werken, tocn de gcest nog wel wcrkle, maar dc vastheid de hand verliel. Zij bchooren pic-
bcsle
,Iozet'
Icitshalvc niet der kiitick. Het groolste
was
een binnenhuis, krachtiger, nog vol almosphccr,
waar
alle
detail
weggcwcrkl wcrd
oni dc groote lijnen der coni|)ositie niet te
het op-
voor den dag. Het porlrcl van cenc boeriii liad fijne qualiteitcn van atniospherische werking, van argclooshcid meer dan van diepte. Ook het clair-obscur was tcer en onbewnst op het gevoel af aangebraclit.Complcetcrdeed dit werk aan dan het nicrkelijkst
raam
tot
een fiasco werd, van niet nitge-
Wat composilic
cii arrangement bonding van bet schninkind te slijf, dcdcn dc kopjjcn te
driikte stof.
betrof leek de liggenile
veel appart.
Veth zond
portrelten,
geteekend
met
kleine zetjes, die zeer procede-achtig werkten,
waardoor de vastheid schade
leed,
en
cen verlangen ontstond naar vroegere wcrkwijze, positiever dan nu, zooals in de bceltenis
was
van Kloos. Briet, zeer gedislingeerd, Noord-Biabantsch binnenhuisje, en zniverder van loon dan in zijn
in zijn
fijner
Munnelje
bij hel
vunr, dat
wat
gelig aandeet.
Veel nieuws leverde deze tcntoonstclling niet op, misschien de schcls van
nitgezonderd, een echlpaar
te
Ilaverman
midden van
een kamerarrangemenl, als |)ortretconipositie, dat door zijn ongemeenheid verlangen
opwekte naar dc rigens
:
prettigc,
Hoytema van
delinitievere arbcid. Ove-
levendige krabbels van
polders, met cnkele lijnen de
ruimtc suggcreerend; een uitcrst subtiele aquarel llel dejeuner van Isaac Israels; frisschc, coiicreete bijdragcn van Koster, en cen Stillevcn van rozcn door Willy Martens te rocmen om hel ver opvoeren der watcr-
159
-
KUNSTBERICHTEN verfbij
(ie
stofuildriikkin}^
UIT
DEN HAAG
van zoo'n oudc
-
HIT LEIDEN
waaiaan de
scbildei' zijn liarl beeCt
verpand.
blaiiwe geiiiberpol. Minder goed dan Mar-
Vail dc groole zuiverjieid le prijzen; gevaar
tens slaagde Baslert in zijn slilleven, voor
sclinill
hem
een ongewoon sujel;
liet
word
to
oud-
bakken, te zwarlig en miste totaal dc liaicheur van zijii builengezichlen. (i. D. GliATAMA.
voor den scbibler
in bel to
i)ereidcn van zijn gereeht. Met I
pubiiek wil een poppelje
(b)cli 's scliilders
tc
weerstaan. Er
van
rccht
is
in
't
is
slereolyp l>eken(l
:
landschap,
het, dit verlangen
een mooi werk: geval
is
verweerde huizen en
oude boomen
daarvoor, waarin zooveel sentiment werd
DDDD UIT LEIDEN DDDD
bereikt, dal bet vrouwtje,
vooraan bewe-
gend, ghidaf albreuk doet aan de stemming IIP.IS
VAN
DF.R
WINDT
^y
Van oiizen stadgeiKidl van der Windl woidt in den kunslbandel ('..
Sala
cen
lenloonslelling
licluuHk'n.
weUii, slelling
van
den
nn
scliilder, die lien jaar
Ilel is, bij
ons
cerste tenloon-
rnini
dertig jarigen
gelcden
al
haast, even
goed werk gaf als Ihans. Een groole Ijedeesdheid, de i)escheiden-
van den overgevoelige, het werken voor den kunslbandel wellicbl ook, kunnen van zijn lielrekkelijke onbekendheid de
heid
oorzaken soorl
zijn.
vvaarin
Gebjk C.
zijn
wczen,
is
van der Windt
de kunstzieii
nil.
iiesclieiden buitenhoelqes, slilie erijes, dag-
iooncrsliutjes,
100
ziedaar
de
onderwerpen,
van verslcrving doorlict ijrok luiizen en geboomte opgewekt. De loongevoehge schilder van der Winch is een knap etser; diepe, gloedvoUe parlijen (loci
zijn
liij
ellektvol en kraclitig verrijzen
lljnwerk openbaarl
zicii zijn
;
in
nitnemend
Ecu zelfportrel, ter tentoonaanwezig wijst aan wal deze jonge man aan bekwaamheid in zijn mars heeft. Waren de factoren van 'n lang leven en energie tot den arbeid verzekerd, we gelooven dat van der Windt een figuur van beIcekenlalenl.
stelling
teekenis ondcr de slemmingsartiesten zou
worden. Chris van der Windl
reeds eenige jarcn
lid
is
van
1877.
Ilij is
van de HoUandsche
Teekenniaat sella ppij. Alu. de Haas.
TENTOONSTELLING VAN OUDE KUNST TE MECHELEN ()
K(.
HELEN heeil op
den drang gevoeld die onze
zijn beurt
Glide steden, de een na de ander, noopt oni
spraken op kunstvaardigheid tcrecht fiere herdenking
van
l)evolking in den loop der
te
al
hun aandoen gelden een
—
wat de kunde eener
eeuwen aan den rijkdom en
de schoonheid van het Vaderland bijdroegen. Dit zijn
ondeinemingen, die men
niet te veel
aanmoedigen kan
en dank waaraan een aantal werken, die in vergeten hoekjes buiten
»,
in moeilijk tocgankelijke
een of andere
kloosterniuur, in
geheimzinnig duistere
verzamelingen verstopt
«
op den
zilten, achter
den
de schaduvv der cathcdralen, of in een
sacrislie, ter
kcnnis gebracht werden van bet publiek
en van de beminnaars onzer nationale kunst.
Weliswaar mag men
niet
verwachton dat er op deze wijze veel nieuwe
meesterwerken zullen ontdekt woiden
!
Daarvoor
zijn
deze
zeldzaam
al te
—
Maar de geschiedenis der kunst vraagt ook niet enkel naar meesterwerken, evenmin als de staatsgeschiedenis uitsluilend uit glanzende gebeuitenissen bestaat. En aangezien ze uitzonderlijk zijn, en de snnffelaars
te
talrijk.
vertoonen meesterwerken en beslissende evenementen, zich slechts tusschenpozen,
terwijl
liel
traagvlietende
en
gebeurlenislooze
lange
bij
leven
van
En noch de aandacht van den geschiedkundige onwaard Men
elken dag, door de middelmatige werken wordt vertegenwoordigd. deze, noch gene, zijn
!
zou integcndeel kiinnen volhouden dat
bij
aan deze een bizondere aandacht
is. En voor zoover hot de kunstgeschiedenis betreft, zou men mogen beweren dal, aangezien mannen van genie bijna altijd
verschnldigd bijv.
niet
iijd geleefd bebben, de meesters van den Iweeden en derden rang, eigenlijk veel meerdan ium groote voorgangers, de denkbeelden
buiten en boven hun
en neigingen vertegenwoordigen van hun eeuw
?
van Oiide Meclielschc Ambaclitskunsl, van Godsdicnstige kunst (*) « Tenlooiistellinj< der Proviiicie Antwerpcn en van plaatselijkc Folklores, (Auf^ustus lot October 1911); Ken bespreking der Tenlooncatalogus <<edrukl bij H. Dierickx-Heke Zoon Ic Mechelen. Red. slellingen, dit jaar te Charleroi en te Doornik geliouden, volgt eerlang.
—
Onze Kunst, Deel XX,
December
1911.
161
TENTOONSTHLLIXG VAN OUDE KlXSl IE ME(.IIEEE\
1)E
In dil opzichl uit dil
oogpuiit
op heel
is
Zfli's
zijii
de
aaii
dt'
oncindi^ klciiuMi
"
Eolklorc vooiijclioiidfii
schiklerac'lilij>e wijze
was
voor
iiigciicht,
»
iiict
vtisriKuk'n. V.w
le
al'duelinL;,
die k- Mi-ciielen
kmislvoiscluT jfcens-
(k>ii
Reliekwiekastje met luiken. (Ongenocinde eigeiianr). Tentoonslelliiif;
ziiis
de
zicli
we maar
al
ecu soort van lielang
van liet
aan
te
iiiel
zeer geneigd,
te
iiecliten,
en
D()oiiiol
van l)ewnst
i)k'ciiligen
|)leelitstaligliei(i
iieidhallige
78.
l)elaiigiijUe.
iiiinsi
meesteii er zijn
Mechelen, N-
geest
zijn
om
we nog
als
zaken van geschiedenis en kunst
indien ze niel (k'n,
verhevene...
aUijd zijn, sclioon de
van oude, kiassieke vooroordeelen,
naderen, of
le
i)eieikl hel)l)i'n.
iiet
—
We
in
onze oogen noodigen graad,
in
verlangen nog
En evenwel
ligt
aitijd
liet
glansrijke,
de geschiedenis ook een
weinig in de massa des volks, die er in het dnister en als onbewnst, wisselvallighcden van ondeigaan heell, die
tei wiji
knnsl ook een weinig
voorwerpen van heseheiden waarde en naieve
nederigen der aarde waren vervaardigd,
hun persoon, oni aan hnn vronu'n vei-niaak
—
gekleed,
oj)
de een of
zin
k'l-
k'
in
ieder geval oni er geen
niakelij,
die
versiering van hiin
voldoen, aan hiin
olhuii zin voor verheekiing... Kk'ine i)eeidjes
al
de
iuiisl in
voor de
woning of
i)eli()eile
aan
in zijck' of llnweel
pieeieuse wijze aaneengeliecid en als cx-voir aan hel oiiler van
aruk-i-e
wonik'rdadige
Maagd gesehonken,
nietalen
hangers
in
Th:STO()NSTIi:LU\G VAX
/;/:'
/ilvt'i-
oli^oud
mot
I'll
OUDE KINST
'IE
MECHELEN
lainolijk kiiulei'achtige lierde-symbolen versieril
(Iiuirdc scapiiliercn, lozeiikransen
;
gclx)!-
van kralcn, op gediildige wijze gesiitdcn
Ur.AliAN'ISC.ll .\il.i,Slll;
\\
LELW.
AlliUMsUik ^mi si yuirimis en Paiiluskerk, l.oenhout) Tontoonstelling Mecheleii. N" 89.
iSt. Pielei-
door den eon in lioiit
ol
anderen
l)ei-()eps-vir(iioos,
/x'fWcAc/Ks of gravnron,
gesnedcn
en verluclit niel liellig-spiekende klenren, kleino l)oekskes, met
sommaire
of kinderaclilige
werksman en de hoer
konden
ze
Icnni oils Hcfic Jcsii-Cluisli lioineiiren of
verder nog
ilinstraties
of
lezen,
De
vcrrijkt,
met groole,
de
zooals
vette letters gedrnkt
schooiic Historic
iHtii
Julius Cesar
liejinaert de Vos ofle hel oordeel der diereii
:
..
zeei-
hand-
kleine
Hrl
:
der
eii
Al die
zaken en nog veie andere, van een oneindige versclieidenheid. die op de lentoonstelling
waren
digd en voor ons als
vinden, waren door kleinen voor kleinen vcrvaar-
le t
waie de lezing
in volksclie taal,
— de overzetting in
de
sappij^-eenvoudige volksspiaak, van den smaak, de kleedwijze, de gewoonten
— dat
waarop
liet
volk
luni verscliijning in
t
meest was
zwang was.
l)edaclil
en zooafs
't
op
't
lij(Lsti|)
van
DE TENTOONSTELLING VAN OUDE KUNST TE MECUELEX Men zou verder nog relieken-kapelletjes nil de
een allusie zonder conclusus), waarvan
xvi*^
twijt'el,
men
die Eolklore
l)ij
te
kunnen vococn,
die
liccl tiiiiciise
eeuw, die bcslnlcn honrkcs, genocnid weidcn,
naar de Litanie van de Hcilige Maagd (Hoilns
Mechelen,
oc-n liunlal s|)t(iiiuiis liijccii i^clirnclil
%ilt
;^
Tooneelen
uit hel
leven van
St.
Antonius. Tni)ijtv
(St Catliarinakeik, Hoogstiaeten). Tenloonstelliiig Mechelen, N" 210.
had. Deze heel eigenaardige voorwerpen waren gewoonlijk in den
een drielnik saamgevoegd en op de hiiken waren dan door
obscuur schildertje, de Begiftiger
—
iieschcrmiieiligen voorgesleld.
iiim
t
ol'
ander
monniken en nonnen, gemeeniijk met Het middenpaneel
.stelde
een hofken
voor, gevnld
met dichte reien fantastische l)loemen, bloemen van
bloemen van
zilver en
— met
relieken,
waren
vorm van
een
lirokaat,
goud, waartusschen symetrisch medaijons gevoegd
met beeldekes, bont geverfd, van de HeiUge Maagd,
—
van santen en santinnen, of engelen of de heiUge drie koningen en eindelijk
met banderollen en gebeden
in
't
Latijn en Vlaamsch.
van kloostervroomheid, een beetje kinderachtig, roept
l)ij
deze producten
al
beetje
ons de gedachle op aan de kieskuische gedaantc van
Begijnlje, die
't
is
't
barbaarsch,
een of ander
boogstwaarschijnlijk zelf bedachl en ten deele nitgevoerd
had voor de kapel Het
En
een
in
haar klooster.
heel een deel van hel verleen, onzer onde, Vlaanisciie steden, dat
hiei-
voor ons werd opgeroepen, in die werken van geloof en gediild en met
hen
niee,
dnizenden van kleine,
zondei'd, als in
een
schadnw
slille
hei)i)en
levens, geleefd
—
die van
—
al
kleine mensehjes, die in alle materialen en in alle
aan het vrooni geloof van dien
tijd.
vormen
van
nil(hiikking geelt
Meclielen, dat nog zooveel lieve lioekjes,
vol zwijgende, zoele lieiiiuuTingen be waarl, beefi eeilijds
KH
de wereld afge-
die kleine kiinsi
al
die lakken van
'7.
-;
TESIOOSSTlil.LISa VAX OL'DE KL'SST TE
l)E
mkciul
luiisvlijl
kleiiiL'
en
rood
l)iniK'n
borduuisrls
all)asl-l)eeldsiiij(leiii. <(oel
tii
lia;ir
inureu
in i;()iul(inuid
nil
zieii
MKCHELES
ocIlmilmi
en zijdc, werkt'ii
;
hout en
in l)rons
en
\\1
IW:
l^oper.
kant, gondleder; ;d die
kleine industrie. die in 't
werd
woonvertrek
iiilgevoerd,door kleine welliclit
die
liivden,
zonder dat ze zelf
van waren
zich
ei'
l)e\vnsl,
volkonien kiinslenaars
waren, welke tal
aan-
eeii
vennkkelijke wei-
ken hebben nagelalen, die onze wijzeie, docb
met veel minder eigen vernnll begaat'den vergeefs
lijd,
na
tracbl
le
volgen.
De
tentoonstelling
wasoverigensingericbl
met bet doel
om
ze-
kere takken \an deze
kiinstambacblen te
weer
doen berleven, wat
naar
't
scbijnt
met
ta-
melijk veel mocilijkhe-
den gaat gepaard, aanAN
gezien de economiscbe
nil
r\Vi:i;l'Si.ll
Mll.sll
l;.
II
Builenluiken der Legendc van SI. Anna. (Lleve Viouwenkeili, Maria-tei-Heide' TentoonstclliiiR Mechclon, N' 10.
en levensvoorwaarden gebeel anders zijn
geworden, en de moderne wcrk-methoden de eigen vinding bij den werkman vrijwel liebben gedooil. Zeker, men zon niet kunnen beweren dat al deze hout- en beeldsnijders, deze kopersmeden enz., onat'gebroken oorsi)ronkelijk Ze maakten een mini gebrnik van beslaande werk hebben voortgebracht.
—
vormen, van
te
voren klaar gemaakte modellen, die
bewaard en van vader
oj)
en hetzell'de model, op voorschritl. ^hiar bet
zoon overgingen. helzelt'dc
Zij
in
de werkplaals werdeii
herhaalden onopliondelijk een
tooneel, volgens
een
bijna onveranderd
was geen vermoeiende eentoniglieid. Al zou men
ook honderdmaal de Iradilionecle voorstellmg van de
biJna
(irajJcggiiuj ziJn legen-
165
DE rH\T()()SSlEUJ\(; VAX ori)E Arxsv te meciiei.es rtekoiiK'ii
(le
:
waiikeleiulL'
(Ihiislus
Miini^d
dooc
door
Iwi'c
^li jsm;ii(1s
op ecu
lijkwa ^diiii^fii,
de
oikIcisIl'UikI,
.Ioli;miK's
Majidak'iui
Ilcilii^c
iiaii (If l)loc'(li^e VV
.-ij^^'.^yflj^Bl^J^^^^^pi A^
\-
( )
n e l' r ge
f Ic n
kuield, die, lioe oiihc'lieiidi^
v;m
we'ilv
't
dun
wc-rl'iman
ook
sfliijiie,
hoe
vreeiiid zijn pei'soiiiuii^cs
ook
met
liuii le
zijii,
^[Qole
hoof'dc'ii
en iiitgeniergel-
de
met
lijveii,
iiiiii
liiiksche
eii
geba-
lioekige
ren,met luinge-
waarop
ziehlen,
smart
tie
is
l)ijiia
een grimas
lot
vertrokken en
die,
iiiettegeii-
staande
al
die
onvolkomenheden
en
al
no-
nietlemin
pen stil 1
le
HUAISANTSCII MiCKsriii, xvi(SI,
Aiitvi-kcik.
i;i;r\v
:
n.-
hel
niel
is
zicli
in
slaal
aciille...
staan en
met deelname i)eschoinven,
omdat, hoe onvolkonien
een werkliiigelijke arbtid, onidal
en loewijding beweikt
te
er bij
opsin
'I'diijirrloc);.
Teiiloonslclljng McilirliM. N" IS
zij,
om
die
ons
gebreken,
is,
met heel
Va\
'1
slugge iioid, niel
'i
'I
ook
liel'de
gewclensxojie laient, wanrloe de makei'
eindeiijk,
omdat,
bij
I
veivaardigen
van die
we soms beselioiiwen mel een zekeren spot, loch altijd de handeling van een nienselielijken wii merkbaar is, de eigen inspanning van den nederigen iiandweikman. die voor ziine hme werkbank gezeten.
ligunrljes, die
166
TF.MOOSSTELLISi; VAX OLDE KISST IK MKCHELES
1)1-:
zoo school! CM
werk
arhciddr
j^oed
veieeiizelvindc,
d;il liol
;ils
liij
koii
cii
zic-lizcll'
zoozecr
iiifl
zijn
oiilroercnd on eerbiedwokkend wcrd.
Vervolociis, iiansl
van
wcrken
dczi'
wc
waarloc
soorl,
ons vecleer door gc-
door dc
dan
voel
kiinstvaardiglieid aangetrok-
voelen
ken, hoeveel niees-
terwerk
vol
rijkc
verheeldingjVan ver-
vinding
en
vindingrijkheid
un
iijnde
van juiste en geestige observalie!
On-
dcrhel Brabanlscliu
Ant w e r J) s c h e
of
da
houtsnij\Yerk.
I
we op do Icnloonve-reenigd
slelliiig
—
voiiden
hoeveol
allerliefsle kleine giiiirljes,
beeld
statucljcs
LMikele
los
staande bcelden bij
fi-
nilgu-
legen een al-
laarslnk, ol'
los
uil;
—
elken slap vond
men
er de bewijzen
voor
de
bare
onuilpnl-
levenskracht BHABANTSCH MKKSTEIi,
van die kunsl, die
(SI.
Tol
gegrond
II.
:
Maagd.
verjaagt de Sdiailioraais nil den Teiiipel.
geheel op de werkelijkbeid
XVI' liliUW
Afscheid van O. L. Hcer cu de
Aima-Ucrk.
'I'ongciloo).
Tentoonstelliiii; Mcclielen. N'
is.
18.
onzen grooten
spijl, (ill
kunnen we
niet
van Sl-Quiriinis
Loenbouli,
waarvan
verder in bizonderbeden treden. Hel voista oni liel le noenien, (N' 89, St. Pielers en i'anls kerk le
eelilei-,
zooals de iieer Henri Rousseau
opgemerkl, de eenbeid dooi- laleie berslellingen
is
lerecbl beell
veri)rokcn,
doch
dal,
DE TENrOONSrFJJJNC, VAN OIJDE KVNST TE MECHELEN zooals
't
voerde
figuiirljcs
Dc
sloiul,
(laar
locli
allijd
iio^
ecu overvloed van kaiaklcivol
iiitge-
vciioonde.
houlsiiijkiinst,
vaiiaf liaar ooisproiii* lol
—
liaar vei\al,
lot aaii liol
liRAIiANTSCHE MEESTEHS XVI- EEIW De niensch onder dc hedeeling van de Wet en ondei- de bedeeling van de Genade. (De Heer Konigs, Mechelcn). Tcntoonslelline Mechelcn, N- 27. :
optredeii van
die
meesters,
die zooveel
zooveel minder gevoel, zooals
waren mede
te
o. a.
meer wetenschap bezalen, niaar
Lucas Faidherbe en
zijn
leerlingen,
Mechelen ruim vertegenvvoordigd. De overige afdeelingen
waren eveneens zeer wel gevuld, doch zouden een grondiger onderzoek eischen dan die
zoolang
opwoog
we te
tegen
De
hier in staat zijn te gevcn.
Mechelen met succes dat
is
afdeeling metaalbewerkkunst,
beoefend,
van Dinant, was er bizonder
klokken, kleine schclletjes en groole
vijzels,
een succes, dat rijk
l)eilen
grafplaten
:
lusters,
met geciseieerde beclden, grootere werken
gedreveii gecl kojjer, als de
:
door van den Ghein,
A. Fine, Steyiaert enz.,niel godsdienstige tafereelen versierd labers,
bijna
vertegenvvoordigd
in
candc-
gegoten of
doopvonlen van Breda en Zutfen (reproducties
aigeslaan door hel nuiscuni van den Cinquantenaire), de laalsten ondertee-
kend
Einiiuiclislcn In
kelk
van Mechelen en die lets l)izonder gemouvemenmet de Jiggende leeuwen op het basement, de liguren der (;/(;•
dooi- (lielis van l^ynde
teerds liebl)en,
en den Doaj) (Juisli,
waarmec
ze versierd zijn.
de al'dceling godsdienstige goudsmeedkunsi, merklen
nil
het Aartsbisschoppelijk paleis; (Nr
(it'knusitjde.n
Chrisliis,
(h)naliice (iherlriicU'
dc Maacjd lucl
lU'ckers, enz.
—
2<S(I)
het
Wat
op
Kind,
(k-
liet
we
vooral op de
voetsluk waarvan
i)enevens
al'deeiing
de
deii
geknielde
Mecheiselie
kanlen
VAX OUDE KUWST TE MECIIELEX
1)E TE\TO().\Sri:iJ.I\(j l)otrrri,
a fond
meiklni we vooial
(laaioiuier
doopjurkt'ii
teekening
1072,
(X''
nriiji'
lie
de
o])
tic
L'ii»t'iiaaiilij>e
Ikhi' Veiiiu'iilcn,
collcclie palionoii
Mechelen) allaar-roketten,
Alio hewoiuloicnswaardiii;, zoowel wat de iiilvocring, als de
eii/..
In de zaal van de minialuren,
betrel't.
Missaal van Margarelha van Oostonrijk
(N""
bewonderde
ik
vooral het
081, Archiefvan Milaan), nit de
hofkapel van deze vorstin en haar in 1511 aangeboden door Keizer Maximiliaan, door Picter de
miniatnren vooizien.
la
Rne overgebracbl en door
— Verder een Opslanding van
Pieter Alamire
met
Christus, doch, voor het
lijdvak, tamelijk archaiiek.
Tegelijk met een zeer volledige verzameling kerkornamenten,
we vooial opnieikten de prachtige Herenthals
249) en van de
(^N'
eersten uit de
eenw
xvi'^
met tooneelen
veelklenrige zijde,
Caroluskerk
St.
goudlaken, met
in
nit
merkte men voider nog op een nit
zijde en wol,
de
St.
te
uit
het
(Nf* 239-240).
met
:
;
Elisdbeth
i>an
is
Honyarije
en
.S7.
bmnen
we dan
ten
in de boordsels
iw muij
aan
van deze
—
Deze slukken hebben
veel
bewogen composities,
(lultre.
De
Anioiuiis
den
Heremiei,
een renaissance-omlijsting
slolle
iiiervan in de eerste plaals,
en
lot bij
ile
schilderwerken
wijze van algemeene
dat er te Mechelen geen opzienbarende stukken waren als
stoffen,
at',
wikkelen bun
doch de teeke-
tamelijk incorrect en primitief.
Indien
om
Deze
zijn gade,
en die alle betrekking hebben op de Legendcii van de H.
verschillende episoden, ning,
en de
nit
ludlc plus, verklaart de echtgenoot en
echter alle veel geleden en zijn steik verklenrd. die ze omlijsten,
stoffen
de deviesen dcr echtelingen in
den vorm van beloften van tronw, die men overal
dit
(N' 266), de
Leven van de Heilige Maagd,
Hoogstraten
zijn waarschijnlijk
geweven schilderijen herhaald vindt de vrouw beantwoorill
Antwerpen
door graaf Antonie de Lalaing en
in 1540
de kerk geschonken. Het
te
gond geboi'dnurde
serie belangiijke Brnsselsche tapijtwerken,
Catharinakeik
werden
in
de Passie versierd; de tweede
xviF eenw, in witte zijde, met tooneelen
afkomstig
waaronder
versierselen nit de Begijnhofskerk van
motief
te
komen, zullen we opmerking zeggen te
vinden, geschikt
dienen voor de ontdekking van den een of anderen ano-
nymus. Het waren voor het groote meereniieel stukken van lokale meesters, We i)einvloed door de Brnsselsche school en die van Antwerpen.
—
vermelden onder de besten
:
de Legcndc van Si-Anna
Vrouw, Maria-ter-Heyde, lusschen 1513 en 1515
(N'
16) in
de Lieve-
de abdij van Tongerloo
in
uitgevoerd door een zekeren Joannes, een triptiek tamelijk grof van factuur,
doch van een aixiij
warm
van 4\)ngerloo
koloriet.
(N'^ 17-18),
Verder paneelen van een episoden
kingsvolle Afsclieid van Jczns en de H.
de nil. Agalha en Apollonia
(N''
nit
triptiek
de passie, vooral
Maagd. Dan
30, St-Pieterskerk,
iiet
uit
de
nitdruk-
het Martelaarschap
van
Turnhout) nicer krachtig
169
DE TENTOONSTELLING VAN OUDE KUNST TE MECHELEN dan schoon van l)ehandeling en heel onaangcnaam van koloriet. De heer De mcnsch Konigs te Mechelen had een lieel eigenaardig stuk ingezonden :
p. BRl'EGEL DE JoNGE (volgons l\ IJIU (Eerw. Heer Cotteleer, Antwerpeii). Tentoonstelling Mechelen, N" 23.
I, I.
I.I,
di n
Oude)
:
Kruisiging.
onder de bedeeling van de Wet en de Mensch onder de bedeeling nan de Genade, een soorl van synoptische voorstelling van de geschiedenis van den
mensch, vanaf de zondeval
men
hel Hcht heefl
uit het
tot
aan de verlossing; een geschiedenis, waarop
doen vailen door symetrische tegenstelling van episodcn
Oude en Nieuwe Testament
ten gevoige
heeft gehad,
:
de Val van
Adam
en Eva, die
den dood
tegenovergesleld aan den Chrislus, die door zijn
0|)slanding den dood overwon
— de
koperen slang, tegenover hel mystiekc
lam, enz. enz.
Op
lic'l
middenpaneel, onder den zinnebeeldigen boom, waarvan de
lakken aan den eenen de Mensch tusschen
Dooper, die iiem wijzen. Talrijke uilersl
i)eide
carlels
bekwaam
den Eerw. Heer
kanl
.lesaja
dor en aan den anderen gioen
den weg des en
heils,
l)anderollen
staat
den gekiuisigden Heiland aan-
geven uitleg aan het snjekt, dal
en met vaste hand uilgevoerd
C^otleleer le
zijn,
den Profeet en den vooilooper Johannes den
Antwerpen, was
er,
is.
Uit de verzameling
behalve een
Maagd met
van hel
Kind, van een praehlig koloriet (N' 75), toegeschreven aan Giovanni Ik-Uini, (loch
meer
waaiscliijnlijk van een vroegeren niecsler
— weliichl
van .lacopo.
DE TEXTOOSSTELLISCr VAX OVDE KUXST TE MECHELEX een Kniisigiinj v;m is,
tlen oiuien Pieter
Breughel,
eeii
van de hand van den jongeren Pieter, doch
derenswaardige copie,
zoowel
Verder
altaarsluk (N' bijv.
3,
blijft
nog
er
't
een eopie
een Iiewon-
de gedrongen en geheel sponlane teelscning,
het voile en fijne koloriet, de illnsie van
als in
weergeeft.
\veli;e in
copie, zoo
in ieder geval
ter
veimelding over,
nit
'I
oorspronkelijke
de
xn'^'
eeuw, een
Mgr de Clerck van Mechelen), waarvan enkele der
liiiken,
een Bezoek van Elizabeth aan de H. Maagd. geinspireerd zijn op een
werk van Van der Weyden, en een lang paneel, voorstellend een gedeelte van de Legende der Maagd, volgens het apocrief Evangelic van Jacobns den mindere de twaalf eerste tooneelen, dat van de mededingers naar de hand :
van Maria en van haar huwelijk met Jozef, loonen zekere analogieen compositie met een sink
Lieve-Vrouw
te
uit
in
Antwerpen bevindt en het stuk
uit het
Prado-museum,
door den heer von Tschudi aan den meester van Flemalle toegeschreven Het Mechelsche paneel (N^
de
de school van van der Weyden. dat zich in de
2,
uit
de St-Catharina kerk
onder de anonyme meesters op de tentoonstelling verscheen later onder de nieuwe benaming van
te :
te
dat is.
Hoogstraten), dat
Brugge heeft gefigureerd,
school van Bobert
Campin
(den meester van Flemalle), waarvan de schijnbare juistheid, wellicht meer
onderhevig aan tegenwerpingen zou kunnen zijn dan de vroegere
attributie.
Arnold Goffin.
171
TWEE NIEUW AAN HET LIGHT GEKOMEN PORTRETTEN VAN FRANS HALS ^Sp^^^^^^S^ K
V £)^^^9|^fi\|
I
'cJ
NI
AlV'ofcijT
portretlL'ii waarviiii afbeeldingeii
eigendom van den
IMl
Zeecrabbe
te
hierbijgaan zijn het
M. van Gelder op het kasteel
licer
Ukkel, die ze kort geleden van den Graaf
van Limburg Stiruni verwierf. Deze had ze wederom uit
de familie de Thiennes, die met de familie van Hals
verwant zou
De
zijn gevveest.
dc overlevering, personen
poiiretten zouden, volgens
uit
de naaste omgeving van
den schilder voorstellen. Het
mij niet gelukt onder de personen,
is
een echtpaar in 1601
uit het
bier in
aanmerking konien,
man
in 1600,
de vrouw
geboren werd. Toch kan de overlevering wel op waarheid berusten,
want het
zijn
personen
den zelfden eenvoudigen burgerstand, waartoe
uit
ook Hals behoorde, die hier kleedij
liie
jaar 1637 te vinden, waarvan de
die de
mode
Beide dragen de eenvoudigste
afgeiieeld.
zijn
toen opleverde.
Geen kanten
versiersels aan mutsje,
kraag of manchetten, geen gebloenide zijde of thnveel, geen geborduurd keurslijf of
handschoencn, geen enkel gouden sieraad,
draagt de vrouw zijn
ware
op
zijn
zoodal de linker arm waarin
zijn eigen ik wijst. Zijn bet wellicht
iiun afkeer .luist
toets
en
van wereldschen
dooitocii
schakeeringen
zorgviddig bet
))eschouwer gevestigd
is
is
de man, die
bij
de bandschoenen boudl
als
met de rechter vol zelfbewustzijn
Mennonicten, die zoo met voorbedacht spreiden?
door den
kleedij, die
— costumes —
wedergegcveu
zwart der oj)
bij
tooi ten toon
iuin leiivoudige
in
geen trouwring
linker en onder zijn rechter schouder
een hangband rust, terwijl
in
zelfs
baar zwarte kleeren en even eenvoudig
zwaren omslagmantel over
heeft geshigen, I
bij
de vleescbparlijiii
;
let
bijv.
scliildtT
mel
l)iee(leu
op den rijkdoin van
wordl de aandaehl van den
op het gezonde blozende gelaat
van moedei- de vrouw en op de door de lucht gebruinde trekken van bareu echlvriend.
Heide zieu ous mel huii sympathieke oogeu vlak
Wij
den indruk van den gloriedag van bun leven, den dag, waarop
172
ki'ijgen
in
bet gelaat.
TWEE NfEUW AA\ RET LICHT GEKOMEN PORTRETTEN VAN FR. HALS zij,
de eeiivoudige burgerluidjos, voor luiniien toen reeds wijd en
den stadgenool tnuicn,
En
die Uiiuleren
om
zijd
beroem-
zich voor liiinne kiiidereii te laleii vereeuwigen.
zuUen wel met
Irots ziilke portretteii
van znlk een ouderen-
paar in eere gehouden liebhen en aan hunne kinderen en kindskinderen
hebben nagelaten. Deze omstandigbeid verklaart wellicht
bet
feit,
portretlen steeds overgeerfd en nooit in den bandel geraakt zijn en
volslagen
onbekend konden
Wat de verhouding aangaat, zoo heeft de
dat deze
lot
diisver
blijven.
dezer portretten
vrouw
tot
de andere werken van Frans Hals
wellicht de meeste overeenkomst
met
bet twee
jaar vroeger gescbilderde portret van Feyna van Steenkiste in bet Rijks-
museum, terwijl de man levendig berinnert aan enkele fignren op bet Amsterdamscbe schutterstuk van Frans Hals, dat in betzelfde jaar 1637 is gescbilderd.
Corn. Hofstede de Groot.
173
EEN PORTRET VAN JUDITH LEYSTER i;di-:ht
Dr.
.hilirhiich
('..
Holstede de Grool
in
zijii
aiiiUel in
het
dor Koniglich Preussischen Kuiislsanimlimgen
(Band XIV), weer dc aandatiil op deze lang vergeten schilderes
komen
vesligde,
er
meer van
steeds
iiog
haar werken aan het daglicht.
Zoo nieen van der Vinne N° 279) een werk van
(Cat.
ik in het portretje
in
te
monogram
Parijs
zooals
V.
in het
l)reede,
voorhooid,
werk en een niansportretje, van
dit
I'orsehe, in
de
neusrug, als het aan Hals herinnerend
overeenkomst
Haarlem.
te
iierkennen, door de groote
te
voorzien, in de verzameling van wijlen den heer Ad. Schloss
Zoowel de
(').
1).
van Vincent Laurens
Gemeente-Museum
Leyster
.Indilh
overeenkomst die er bestaat tnsschen haar
het
hier en daar vet
koloriet,
in deze beide schiiderijljes,
zijn
opgelegde toets,
lippen
en op den
van een
ojjvallende
langs de
haren,
weike op het eerste gezichl aan
een slappe Hals doen denken.
Weliswaar vermeld, dat inschrit't
is
staat
er
op de achterzijde van het Haarlemsch ])aneehje
dit portretje
door van der Vinne
Vincent van der Vinne toegesclireven Archief »
te
zelf geschilderd
is,
doch
dit
wel een eeuw jonger dan de schilderij, daar op een ook aan
Haarlem, door
dezelt'de
\ver]<je,
hand met
lumgende op het Genieente
witte verf gezet
over-grootvader Laurens van der Vinne gescliildcrd
)-<.
is «
door mijn
Een tevens op het
Archief berustend portretje, van een gelijkluidend inschrift voorzien als dat in het
Museum, verraadt een geheel andere en minder begaafde hand dan de
hierbij af'gebeelde schilderij. .T.
<3::^m&^^^ ('J
Affjebcc'ld in ISiuckiiKiiiii's
c
I'(nli;iit;iiissU'lhiiif^ iin II;ki^», 1!)()3.
O. Kronig.
.ILDlTll l.hVsrKli. I'Oinr.l'.T (Genu-ente-Musinilii, Hnailcni).
van
V1N(.I.NT I.M KI-NS
van
1)K» VlNNIi.
JOH. men
oEN
eeiis
tlnidelijk
& hij
:
elkaar
ervan
valt
te
te
zijn
moet, antwoordde
bouden en
te
vergeniakkeHjken
met recbt
te
bij
kort
en
dient de vellen van hel boek ordelijk
bescbutten en bet gebruik
Dat bet gemakkelijk
«.
eenvoudige omsebrijving
tleze
krijgen wij
aan Cohden Sanderson vroeg wat een
boekband
goede
hij
SMITS
B.
in
vervulHng
betwijfelen. Altbans boe
te
is
brengen
weinigboeken
zien die goed gel)onden zijn, dat wil zeggen die goed open-
te
bggen en gemaki<eHjk omslaan. Hoe gering
is
elkaar
nog
bbjven.
of
in
pracbtband
kort, waarbij
»
«
stevig bij
bijzonder
bet
In
schiefen bierin de als (I
boeken
bet aantal van de
die na eenig gebruik
gebonden
uitgegeven
«
te
boekblok en ombulsel,
door een Hnnen strooken nietzelden slecbts
door bet
bonden. Het
scluitl^lad zijn ver-
de bekende uitge-
is
versband zonder welke baast geen Engelscb boek verscbijnt draagt daar meer
een voorloopige
om
niaar
;
of vergukl
l)escliutting,
aan de kop
om
i)czitter
zij
karakler van
dan ook bet boekblok
regel alleen
de
liet
het slof
waar-
in
den
is
besneden
te
weren en
nog steeds een meer
bbjvende en waardiger band er
om
been kan laten maken. De meestcrbinder Sanderson
oniscbreef een
dergelijkc i)and, zonder
praktiscbe eiscben '
enkel
noodige
te
boven de
Mel bet gaan. "
nemen we
Zekien
JOH.
n.
SMlTS
:
Hoi-klmn
(Veisieiingsamengesteldinelt'enslcinpel).
175
AMBACHTS- EN MJVERHEIDSKUNST
cm
genoegen, de band
hccrlijk voornanie
een
ook veimooid. Wij leven cenmaal
niet
geesleuiling weiisclil
gaanie van brood
iiu-n
alleeii.
Bij bet versieieii
van den
))ockband kunnen veel
locli-
nieken toogcpasl worden,
al
naar bet gebruikte nialeriaal. I'eikanient en leder zijn de
voorkenr gebezigde nia-
l)ij
teiialen
;
bbnddruk, band-
veigiilding
en ledermozaik
de geeigendste sier-tecbnieken, welke af/ionderHjk in
met
coniljiiuitie
kimnen
worden
en
elkaar
toegepast.
In
de zeventiende eenvv doet
ill
uns land de goudsteni-
pel-druk
Magiuis
dt'u iiivloed
met
intrede
zijn
Hendricksz.
der
in
onder
Frankrijk
iiibeemsebe mode. Dit land i)eiinudt
tot
optreden
koit voor
bet
Engelscbe
der
knnslboekbinders de leiding
.1011.
IS.
SMITS: BiKklxind
in
bet
en
zelt's
praolitige
nn nog
is
kunstvak
;
de Fransehe
teebniek onovertrofl'en. Tot
1191)2;.
die suprenialie legde de boekenlielliei)i)er
(irolier
in
de
16''
eeuw den grondslag.
Al bereikteii onze landgenooten niel dien boogen trap, toeb zijn er in en
na bet midden der zeventiende
beide zonen
goede en een
dei'
eeuw
bij
ons door Magnus Hendricksz., diens
Hendrik en Albertus Magnus en ook door Bruno Spanceerder
Iraai
versierde i)anden gemaakl,
Elseviers ot van
aanneming leverden
ook
om
de mooie drukken van
Biaeu. Dat deze binders ook groote partijen
l)lijkt o.
ni.
uit
een door Mr. de Roever
in
bij
Oiid-Holland
1<S91 medegedeeld accoord door de binders Magnus en Spanceerder in 1643 aangegaan met de drukkers-uitgevers (lei)rs. Benveniste voor bet binden van XnOO exemplaren van een liel)reeuwscb gebedenl)oek, bet meerendeel «
gepapt en met roodbessen (-|)apien beplakl
weken niel
le
«
en 100 met sloten, binnen zes
leveren. OngelwijCeld bestond leeds vroeger de uitgeversband,
zeblen hell
men de
want
gezocble traaie diukken van .\ldns Mannlins, den
JOH.
B.
SMITS:
BOEKBAND
JOll.B.SMlTSi
BAND
IN
(1902).
ROOD MAHOKKO
(1904-1905).
MBA CM TS- EX
.4
vroci<
zcslieiule-oi'iiwsohen drukUer
Xietlemin
aaii.
gemaakl van
mos
men
lioelt
l)inden dan
lu'l
verscluMien
ini.
XIJ \
KRHEIDSK I 'A\S T
op gelijke wijze gebonden, ook door kleiner boekenbezit, meer werk
locii
Ic
Venetit-,
Folianten, kwarlijnen, oktavos en duodeci-
poiUamenten of lederen banden, met
in
fraai door ecbte (louwen bedekkentie) ribben verdeelde rug, de perkamenlen met naar buiten doorgesloken naairiempjes, liet plat met goud- of blinddruk versierd, de
snede gespikkeld.
bewerkte
Kostbaarder
exemplaren
werden
door
de
schrijvers of uitgevers ten geschenke gegeven aan aanzienlijke personen.
Zoo
draagt Xic. Heinsius aan Lodewijk
Daniel Elsevier
de banden
sclirijft
:
XIV
zijn Virgilius op,
in
voor desen,
sal
"
Maroquin de levant
Maroquin de levants moeten
X. Heinsius X.
»,
de andere
Uitgezonderd
pronkslukken, kleeding
gemaakt
't
«
a
pelits fers
vergult worden, dat hier L).
Elsevier aan
als
moeslen
algemeen, minder werk
van
de
bandversiering.
leebniek verdienen
bijzondere
of,
>i
(Brieven van
de achttiendc
in
belangstelling.
Xieuwe boeken versehenen naaid
».
de Zondagscbe
bij
werd
Teekening en geen
lioorn (i)erkament) als
leeren i)anden
tie
belioorende,
eeuw over
in
().")).
kerkboeken, die wel tevens
dienst doen,
zijn uitgever
goede sorgbe dragben dat wel sullen ingebonden worden, die
een binder seer wel doei, Magnus genaemt
om
waarom
Hier nevens de proef van de Dedicatie, voor
«
goede sorgbe dragen, die voor den Koninck ende den Dauphijn
sal
dienen wel
in «
bem
en
dit
gold
inge-
reeds
als
weelde, gekartonneerd, beplakl met genoegelijk
die «
cbilsen
Wat
gepatironeeide
».
tie
negenlienile
eeuw
voortgebracbl, weten wij niaar goed.
Ook
in
tiit
beeft al le
kunslbantlwerk
moest bet eehle plaats maken voor scbijnkunst.
De met
bijval begroelle
ingebruikneming van
bel biniiers-
linnen calicot, een Engelstbc vinding, tussfben de vecrliger en
vijl-
tiger jaren en tie daartloor mogelijk
aeworden fabritkmatige prodnklie
joh.
b.
sMris; uofkimiui
(Vl.,sicl•iI.nsamel.Bo^l.l<^
mrt
('!">i-i902).
...,.
Nu-mpei).
177
A MBA CH TS-
E^
NI.J
van boekl)audeii, liiinen
immer
\
'KlUIKIDSK I NS T
heeft tlezc
aclileiiiitgaii<»
mede veroorzaakl. Ware
dit
lui
als linncn, als wccfscl ^el)iiiil
Maar
ijedaaM
daariiu'dc
iiifu
Iraclille
diiurdeix' leder
lict
Ic imileerc'ii, eii Ijcdiiikte dit
do
oiidcT
pers
nu-l
<>r()ote
van onsamenhan-
sleinpels
i^cndecn stijilooze leekening.
Men
kent ze,
niisleidende
voor de salontalel
biiiger-
wankeie eenpootige
liet
tal'eltje
»,
ecn niuizentrapje
iijk dill' als
op
smaak-
die
prachtwerken
«
opgeslapeld,
van
i)eziller
om den
al dit f'raais, als
een
welgesteld
man
te
ker
inhoud
en
helezen
doen doorgaan, wel-
iiitgevoerd.
even slecht Die
liefst
banden met scbuin over plat
gaande
letters,
titel
is
roode het
uit grillige
en los in de hoeken
geplaatste boeketjes of vogel-
van realistiscbe teeke-
tjes ,IOH. B.
SMITS
:
Boekl);ind
(1902i.
ning.
om
zijn nltra
wederom
perspectievisch
gestempeid. Meen uitgever
•schen
gehikkige
leelijklu'id
is
(?)
bezit
.la
zelfs
ben
ik, in
het,
van een stempel-band waarop
een band met rng en een kant
der snede
is
dat daarin een obscure uitgaaf van een achterbnurt-
niet,
gevat;
bet
is
niet
minder dan een catalogus van eene
lenloonstelling door de Ccvvle de la Libiairic
te
Parijs in 18N().
In bet begin zei ik leeds, dat de Eiigelscbe nitgeveisband, als voorloojiige
bcdoeid, mils van goed, niel een andere stof imileerend liniien vervaardigd
en overeenkomstig
«
vlicgende banden
den sebijn gcven voor de eeiiwigbeid indien
bij
afgeljracbl
overigens zijn
iels
stille
afkeurenswaardig is, maar genoemde kailonnages, welke gcmaakt li' zijn. De kooper wordt,
spaarzaam versierd,
liei'st
wel de door vaklieden
voor boeken gevoelt, door de stempel-baiulen er van
vrienden
waardig
in
binden. Deze opdracbleii onlgaan dus den wijs
gebraeiil
door
sli'elile
niinder\vaar
178
niet
»
(\r
voorbeelden, lielde
xoor
zijn
leder of biiidei', ic'elijkt'
vak
die
perkameni
te
biiiieiidien,
duilst'be
vei'loor,
zoo
doen
van de
stempels en bij
die
onder
AMBACHTS- EX XIJVKHHEIDSKUXST den
der economische oiustandii^hedcii,
ilriiU
l)e in hel
;il
king kwijt
nicl
was geraakt.
praklischc Kngeland onlstane kiinstnijvcrlieidsbeweging brengt
ook voor do hindkiinst eene
verziiiveiing,
door het optreden van Cobden
Santk'ison, vriend van den groo-
Monis.
len voorganger William Hij
piacbldrnkken
de
wist
dei-
Keiinscotl-pers biinner waardig
binden,
met bloem- en bhulmolieljes
opbomv
geordeiule
bandverguldiiig jiei'ken
in
naast eikaar
en voeide
geplaatst,
eigen
le
lijk verguid, (sonis le rijk)
zoo de
bij
de baar
l)innen
Dat
teriig.
znlks
samengingmet een scberpenadrnk op de praktisebe bestemming van den band, ons land
voor de band.
ligt
zijn
is
In
werk een enkele
maal tentoongesteld, vergis ikmij niet in
1897 door de vereeniging
uKunsl toegepast op boekbandeiD) in 1(S96 opgericbt.
Door
bet inricb-
ten van tentoonstellingen van bet
werk barer Smits,
J.
leden
Job. B.
als
A. Loeber Jr.,
JOH.
Yvvema en
B.
SMnS Op ;
perUainent gelxiliUle
luliul (1904;.
anderen, en door bet niigeven van een maandblad Dr Bockbaiul beeft kunst bier
te
De
lande.
zij
bijgedragen
tot
de berleving der bind-
belangslelling van de zijde van bet publiek en ook
van bet gros der vaklieden was ecbter zeer gering. gronde. Het volijverige bestiuir kan
men
Zij
ging daaroni spoedig
te
hierover geen verwijl maken. Ecbte
men mogcn
boekenliefbebbers, verzamelaars van mooie boeken, zijn bier weinig,
koopt
bij
ons liever scbilderijen, dat
is
zekerder geldbelegging. Niet
te gedenken dat door bet vaak jniste woord van Jan KallV in die goede onde Kroniek van P. L. Tak de beter willende binders ondersleinui er.
we verzuimen geleid
werden
bij
Imnne bestrevingen.
De Haarlemscbe binder Leiden en Rotterdam
in 1896
Job. H. Smils Het op die tentoonstellingen
werk zien dat van een
en den bandwerker eer aandeed. veel boofdbrekens, wat af.
Reeds dadelijk
omstreeks
1892
bij
blijkl
zijn
ziiiver streven
te
getuigde
Ironwens bezorgde de tecbniek beni nooit
ook probeerl, tecbniscb gaat bem alles gemakkelijk dit toen bij nog in zijn vaders werkplaats bezig,
eersle
bandvergidde
boekbanden
maakte.
lamelijk
A MBA CH rSgetroiiwe
EN
M.J VERHKIDSK I
copic'ii iiaar a
noodige stenipols fijnc fi<,'iuirzaai<
le
Giolieis
koopen
Daar
».
zoclil
A'S 7
de slenipelvormeii
lioin
de uiiddclen
iiit
een
a
c'-en
dc
()nll)ial<eii oiii
con aiidcre weg, en zaagdc
liij
iiu'l ec-n
liij
twee inillimek'r dikke gcelk()])cien
De
plaal.
voimcii
iiitgezaagde
werdeii op een aiidcr
gesoldecrd
|)laalje hij
riclite
dal
alle
op
in
stempelljes
en
eeii
t'li
zoo
liel
/elide
't
staafje konilen
opge-
schioefd worden.
Mel die stenipels van lenaissance-molieven lieeft hij ecliter
.TOH. B.
SMITS
:
Bruin lederen boekband
niel veel
banden
Ije-
werkt,
sti-even
der
ricliting in. Hij
nam
slnnrde
luigelschen
(ISSIG).
hem andere
liet
spoedig een
al
Haarlem jong
deel aan het toenLcilijil in
l)oltend
leven op knnstgehied, dat nog andere kunstenaars die zieh verdienstelijk
hehhen gemaakt voor de boekversierings en
Nienwenkamp Door le
illiisliatie
Veldheer en
het zien van
Thorn Prikker's
eersle halikproeven
kwam
hij er loe
gaan balikken op ]ierkanienl De daarvoor benoodigde tjanlings niaakle
zeir, naai"
warm was
niodellen in het Koloniaal
vloeii)aar
hel
bij
kouden weg. pende
in
Mnsenm
verwerklen was on) de niel
maken der overigens goed
vaders werkplaats en zon
le te
\erven gedeelten af
ge.slaagde
pi'oelje.s,
dekken,
aan eene zijde
iiilloo-
een spilse punt, doch zoo dat er een kleine opening bleet. Xa nog
s(!ieilak-\ernis.
Hij
kwam
hel
hij
onldekking dal schellak zich
l)eler
dan bijenwas onder hel verven de eenige jaren later
menl van lug en hoeken snedeii
le
hindeilijk in zijn
dus op een andere i)alik-manier, langs den
hij
te
iiebben dal
op hel perkament werd hel buisje gevnld met een
geei'l
hij
Haarlem. Doch de walm, den
Hij vervaardigde daarloe glazen l)uisjes,
de punten zoo gcslepen en hijgesmollen
i.s
hel
(in
proeliiemen
niel
meer kraslen
de vooi'
hem
van dikke loonenck'
Een pioeve van znlk balikwerk
oiilslane porlereiiille, waarbij hel pt'rka-
brnine zi't'ndeder
l)ordj)apiei' zijn
oinamenl \an
tol
zij
oplo.ssing
met bet perkameni verbindl en minder
al'springl. I'.IO I)
ovci- hel
riempjes dooi' he!
Ijevestiyd. Al
180
als
heeft voortgebracht.
i.s
gepiaki en de
iiilge-
gesloken en aan de hiiinenzijdc
de/.e norlel'enille niel Inl hel hesle le rekeiu'n
AMILACHTS- ES MJVERHEIDSKUXST van wat Smils
i^emaakt, toch
lieell
niakelij, in het Ijijzondcr
Op de
do wijze waarop het aansluit
hem
geniaakt,
JOH.
principieel Sniits
constructie.
van
is
Deze
is
bij
de
de vaslhechling, goed veranlwoord opgeiost.
i)anden door
eeislr
is
i)lijkt
B. S-Nni'S
wal gesloken. Voor
eigenlijk slechts middel,
.
hoc doorlieid, zniver
HooAi van lan
legt
alles
mag geen
iiij
tijdschiifl.
Houlsnede.
nadrnk op de
Immers
doel worden.
de constructie van ons lichaam, gevornid dooi- beenderen en spieien, treedt ook niet voor den (hig. Evenmin is het noodig dat een hoekband, zoodanig is
gevormd
versierd ofgemaakt, dat het begrip van het onisiaan der platten,
door de kneep tusschen rug en pkUlen, moet worden geaccentueerd, fol een stelsel van scharnieren dat voor een dcnr voldoende zou zijn. Dit begrip heeft
langen
tijd
gegolden voor de richtige versiering van den l)and, niet liet opgevolgd. Wij hebbcn de
steeds tot voordeel van zijn schoonlieid weid
ongemotiveerde, toen door de hopekKis slechte kunstl)egrij)pen er tegenover gesteide noodzakelijk te slrakke piincipes, uit de zuigeHugcntijd der nioderne kunstnijverheid vaarwel gezegd. Of er daarl)ij niet een enkele mede niet geheel ontkennend beanlwoord is gegaan die beter lieliouden ware, kan
worden. Smits verlangt en verlangen,
al
heeft
bezorgd. Zoo schreef
ook niet, van zijn oude hiding lerug te meermalen een prijzenswaardigo vermelding
l)ehoel't
die lieni
o. a. J. KCalfl) in
hier afgebeelde bandje in l)ruin
de Kruniek van 28 Febr.
niarokkoleder van
ling der Vereeniging Kiinsl toe
Amsterdam:
«
Er waren
tlians
189(i,
Buckbanden
18'.)7
in iiet Sledelijk
inderdaad binders, die
over bet
op een tentoonstel-
zelf
wal
Museum
te
zeggen
van een Haarlemsch vverkman een l)rninieeren l)and, in groevin waarvan de versiering l)estond uit een ornament, gevormd door de bij den rug Diclit ingenaaid. is l)oek lut Icuiwen waarop
hadden. Zoo zag
ik
opgesioten witte
wa"en
die
door en over ph.t gehaald en verder op- en neer-gestoken eenvonzekerzuiver gedachi; bet begrip l)inden kan wel niet
door bet
het bord. Dit
is
181
AMBACHTS- EN MJVERIIKIDSKIWSIdiger en loqischer
wordcn
Dc
uitjiednikl.
de l)edoelini* was cr en was gocd, wat
is. »
(lit
l)aii(ljL'
Jul
maar
Ik'I
iiuinr
Iiuk-rdaad voi'dioiil al
was
vastlioiideii
aan
waaidfL'iiii^,
oin
't
zuiver geaclile principo, waarvo()rl)ij is
l)ij
kiii<»
van hcl
gezien de verzwak-
del'
door dv
ledci'
prikle galeii van
BOEKBINDERS^
ii>f
doorsteken
iiel
luiaitouwen.
Op
veleilei tecliiiiekeii legt hij
zich [oe, geiiiakkelijk overwint hij
B^ENBURG mioz^iM)]
de daarbij vooikoniende moeilijk-
STR'
DERIENERi
heden, ja
hij schijnt het pretlig te
vindeii ze
le
zich
van
DEN
101
vccl
lierl
UOEBER SMFFS
—
lijiuii voiid ik iiicl iiiooi
al
hij
Zoo
hem
legt hij
restende
gewoon boek-
taak als
zijii
i)iiider
scheppeii.
viije urcii,
ill
vader, toe op het
zijn
gi'aveeren van stenipels naar eigen
ontwerp. Een werk dat vaste liand en veel overleg vereischt, en dat
hem
de noodige geoefendheid ver-
JOH.
B.
SMITS:
litel
voor een recl.ime-boekje
(1898).
om
reeds aanstonds
hem
eeiiige goetle lioutsneden le
doen
schafte
maken, waartoe door eene tenloonstelhng van deigelijke zwart en wit
De Boekband
Laiiweriks. Het hoofdje voor
gearrangeerd en als
pittig
naaibank, lijmpot, kwasten, enz.,
onder die eerstehngen, geestig
is
te
tot
versiering omgezet; door de grillige
kort in do voldoening der aan een degelijk
kopje gestelde eischen. Rustiger, en daarom
l)eter zijn
een reclame-boekje van 1898 voor Loeber en
diploma van de Vcreeniging
De
geanangeerd. Wat
de eerste pagiuas
een paar jaren
was reeds door Walenkamp of Lanweriks nog opvalt
hoiitsneden-makende artisien le
uit
en het l)ekwaamheids-
is
het nict onizcilen der
het overhcei'schen der zwarle
n.l.
dan loch nog geh'i^enheid
Sniits,
vercdcling van het Ambuchl,
hontsneileii
zijne
technische moeilijkheid, vlak, zooals
lot
tekst hiervan bij
gehrachl werd
door de Bazel en
gesnedeii zijn daarop de hoekbindersgereedschappen
lettervoi'men schiet het echter
later gesneden.
hij
kiinst
dit
wcl plegen
over oni het wegsteken \an
lijn
op het witle
doen. Kv
te lii't
l)lijrt
nader
wit,
le
beloniien.
Door gcnoemdc lenloonslclling lenisclKip van
/>r //orA7)a;u/
kwam
Ic
.Vnislcrdani en
Sniils
in
door
zijn
aainaking met
nu'de-iedae-
dvi\
I
.cidselu'n
AMBACHTS- ES SIJVERHEIDSKUXST l)in(l(,'r
,1.
ill
A. Loel)c'r.lf., incde con (k-r eersten die vooilie
i)laals
tiaclilte
steilen.
te
Een
verweipeii mule,
liet te
kennisiiiakin<> die
door heider
^ VEREENICING-TOTVEREDELINGVANHETAMBACHT DE-UITVOERENDERAAD.GEZIENHET RAPPORT- DERTECHNISCHE I COMMI55IEENDERHAARTERZIJDESTAANDECOMMISSIEVANDES;
KUNDIGENVOORHETAFNEMENDERPROEVENVAN BEKWAAMHEID, VERKLAART,DATBIJ HET- AFLECGENDER- PROEVEN VOORDEN I CRAADVAN MEESTERinhetMEUBELMAKENceblekeihis,
yf^ DAT ^v}?^
ceborente den la BEWUZEN HEEFT GEGEVEN VAN BEKWAAMHEID •
r,3
IN
•
EN HEM DERHALVEDITBEWIJ5- VAN- BEKWAAMHEID ALS •
i^i^i^s^imis^SL^SMSssm
is-
DE-TECHNISCHE'COMMISSIE
uitgereikt tTasiajg-LaKiausa^sa DE- UITVOERENDE- KAAD- 33 ^«ajB»^
JOII, B.
gelijk gericht streven
:]
en dezellde
te
bekampen
naiiwere aansluiting voerde. Levendig kan
SMITS Diploma :
in houlsneik-.
iiindeipalen alias tot een
ik het jjegrijpen, (zelf
voerde mij
die erkemiing tot mijn tegenwoordigen werkkring), dat Smils zicli legen zijn conlVater iiitte, dat het eigenlijk toch niaar half werk was wal zij deden, mooie
handeii
maken
oni leelijk gedrukte boeken. Dit deed Loeber voorslaan geza-
met eigon letter, pajjier, enz., kortom dan, wiens w, waarvoor Smils Voorwaar siiijden. zou letter was, de gevorderd graveerkennis niiddelerwijl om kimslwerker zuiverheidzoekeiiden den voor voorstel aanlokkelijk een te menlijk eene drukkerij op
op de wijze der
te richleii,
Engelsche
«
private press
niet op in le gaan. In het najaar van lcSi)7 is Smils dan ook bezig met het snijden der letters en het vervaardigen der malrijzeii. Jammer genoeg mislukte de poging, doordat Loeber niet de voor aanschaliing van persen en andere
werktuigen benoodigde contanten kon
i)ijeen l)rengen. Zijne
verwachtingen
over de vaderlandsche boekenvrienden waren te hoog geweest. Kr bleef toen voor Smils, de werkloos gewordene, niet anders over dan op Loeber's voor-
183
HX
A MBA CH TSstel
NiJ VERHEIDSK UNS T
geziiincnlijk (IIlmis
:
iiiina Lot'l)rr
vcidtT
/,;i;il<
aanUondi^int* luinner
'IVr
Iv (irijvcii, in
ti'
^nan en
(his oiilslond
de
en Sniils. «
werUplaals voor
liandwt'ik
VLMZ()ri
ver-
»
JOH. B. SMITS: JuwceU-nkolTiiiji- bekloed mel groen niarokUo-lecler en roodUoperen omslag.
s|)ifidden
zij
een aardig door Smits
lanimelige omslag, wel
liet
clmi
gesneden
in lionl
idee
gaf
l)oeiije
dat iiilgezonderd
hnnner bedoelingen.
Kunst- en
gebruiksbindwerk, stroomkleni- (een verbelerde marmer-lechniek), versieen houtsneden, oorkonden en nog veei meer
ringen op zijde, metaalwerk
deelen
zij
mede
te
vervaardigen. Hat
i)eide firnianlen te wijien dat
einde In icdei-
18!)'J
en het ietwat
dan ook niet
zien, vvelk
werk van omstreeks versieren met die
ontworpcn met gedegen
toeli
de eenzijdiglieid der
met groen niarokkcgevormde rood-koper l)esh>g, dat weer eens te kranig handwerker Smits is. Ware iiij eeliter niet meer, liij
het jnweelen kotlertje, l)ekleed
wcrk zou hier geen l)espreking vinden.
gaar
niel
floreerde en mitsdien Smils
giiilig
amhaehl doordrongen. Want zooals
te
is
zaak
sanienwerken met veilies moest opgeven.
zijn
Leiden maakte
meer doet zijn
liiin
het
wel
sinaak,
liij
ook
een band vveel
1900,
simpeie
zeli's
in
het
Bij
liem
lieell
in liet vroeger,
te
de kunst nil
liet
overlrolTen
verdeelen in vlakken en
koper gesneden motierjes, zoo
oog op limine veelzijdige hrnikbaarlieid, dat gehiigl van een
vrij
van
lijn lu't
riistig
bizarre
en
compositielalent
te
jnist al
onlvvikkelden,
zoekende en moeilijke, werkzame
omgaaiide. lien paar ariiccldingen van met een slemi)el veikregeil samenstelligen iielooll ecu aaiilal
goede bandeii. Hoe praehlig
een oorkoiide den ileer Seholleii, eonservator van Teylers
184
is
niet die
Museum
kokcr te
om
Haarlem
JOH.
li.
SMITS: OOIUiONDENKOKKH IN (iUOliN MAROKKOI.KDKlt.
AMBACHIS- EX M.IVEliHElDSKUSST l)ij
ill
zijn Jiihilt'um aaiigebodeii, (lie
baiuleii
De rijke
steinpc'lljc
na
ati)eeidiiigeii dci'
geveii
voorname
gissen.
is
niet beieikt
slechts een pover beeld dezer kwaliteiten.
De
verdeeld.
zijii
lijn
l)linddruk in
in het klenrige liet
bandje nu in het bezit van het Kunstgeweibe te
rijkheid
en
zorgzaani
goud gestempelde
voorname schakeering der
eeii
aaiieenoeplaatste vuliingen
waardoor koker en dop
werking
welk
stempeltje
marokkoleder en de
zwijns of kalfsleder als oni het
Museum
te
Zurich, zijn slechts
Eveneens de peitekle technische afwerking, waardoor deze banden
niet te korl
zouden schieten aan de
in
den aanhef vermelde omschrijving van
den Engelschen boekbinder-meester. {Wordt L'oorlgezel). Heemstede, Oct. 1911.
S.
H. DE Roos.
185
KUNSTBERICHTEN ONZE EIGEN CO RRESPO N D E NTEN) eigenUjk goedhartig en gemoean UIT AMSTERDAM gu (VAN
caturist'
JOHAN BRAAKENSIFKg;TENT0ONSTEL. LING IN HET STEDELIJK MUSEUM ^ NOVEMBEK
1911
.lolian
Braakensiek
van
—
ler
gclegeiiheid van zijn 25-ja-
juhileum als teekenaar aan De Anisterdammer,
rig
weekblad voor Nederland mini overzicht over het belangrijke levenswerk van den gevierden caricaturist, en meteen over een kwart-eeuw geeft een
wereldgeschiedenis.
Weinigen is het geguiid heel de wereld voor zijn rechterstoel te dagen, en zoodoende een binnenlandsche beroemdheid en een
bekendheid te zijn. Wie verschenen al niet voor hem Kuyper en Schaepman, De Savornin Lohnian en Troelstra, Borgesius en Heemskerk, en van buiten de grenzen zoowel Lid (keizer Wilhelm) als L'Oiicle de I'Eiirope (koning Eduardj, en zoowel Nicolas, aiige de la Pai.v, empereiir dii knoul, als Popold II, roi des Deltjes el des Belles. En zoo nam hij een plants in naast Leandre en Steiiden, Willcltc en Sem en andere wereldiiamen. Met welke kunstmiddelen bereiktc Braabuitenlandsche
!
—
kensiek zijne plaalsV Zijn teckcnwijze
is
schoolsch en min of mecr 'gewoon'. Hij verrast zelden door iels bijzonders in zijn zijn leekenstil't maakt gecii builengcwone trckken en van ongemecne vondslcn is niets geblcken. Evenwcl bereiktc liij langs den gewonen weg eene aanzicnlijkc hoogte.
lijnen
;
Hij is oprechi, ccnvoudig en flegclijk, gemoedelijk en cdcl. Hij is voor een 'cari-
186
om
en
kunstenaar niet minder hij de gemoe-
bereikt zelfs, zoodra
delijkheid wist
te
vercdelen
tot
wat wij den
echten 'humor' niogen noemen, E cere-tentooiistelling
—
te
delijk. Hij is er als
hoogs. De caricaturist nisch
',
is
zeer
lets
van nature
iro-
'
het tegendeel van pathetisch. Tegen
vormen, vooral het voorgewend,in de politick zoo misbruikl, pathos, richt hij bij voorkeur zijn leekenstifl, om doodelijk te trefl'en. Hij kan zich dan zelfs een St George verbeelden, den draak met zijn lans doodend. Trof ook Braakensiek niet Kitchener (18 Aug '01) en Chamberlain (2 Nov. '02) doodelijk in 't hart? Toch is hij te gemoedelijk voor de echte caricatuur, voor de ironie, met haar scherpe het pathos in alle
en bijtendespot. Sarcastisch
was hij wellicht
nooit. Hij kent het coniische eigenlijk beter
dan de ironie, en vermag het tragische te — en te doordenken. (Vgl. b. v. Paul Kriiger over den Bijbel gebogen De Heer heeft gegeven, de Heer heelt genomen...). Door het comische en tragische lieen weet hij dan te stijgen tot den hoogen humor. Dat is immers het teekenen met een lach door de tranen been, bewust van het hoogere, « Ridendo dicere verum, quid vctat » (Horatius'. Lachende de waarheid te zeggen, wie verbiedt zulks? Zoo weet hij zich te verhefl'en in warcn 'humor', die doorvoelen,
:
aan de wijsheid toe
is.
Geen wonder dat ook Prof. Bolland in het Braakensiek-numnier van de Gruene den teekenaar hulde bracht, om(hU hij het volk
mede o|)voeddo, "
denken
»
dcwijl
hij
het
vcci tc
gaf.
Bclialvc als verhichtcr van
kan men Braakensiek
volksboekcn
verder nog waar-
fieereii
als
vaardig
KUNSTBERICHTEN — na bet Classicisme,
Aiulerc laleiilen zijn gekomen,
—
hij
echler
AMSTERDAM
III
porlretteekenaar.
noemen
wij
liever
romantiek en wat na bet 19e eeuwsche Fransche classicisme (of academisme) weer ;
ga nog
iiiet
heen.
Ook
talentvollen teekeiiaar
^
mijiie liiilde aan
den
realisme (of naturalisme) heet,
!
MOOERNE SCHILDERIJEN EN TEEKENINGEN J FREDERIK MULLER ± DoeLiiNSTUAAT, 16-18
/C.^
t
de Engelschen het kort te voren waren, en gelijk de 17'' eeuwsche Hollanders en Vlamingen, waarvan zij uit-
Ecii giootc collectic
—
flinke
greep
nil
de nanien. Een overzicht
over een groot lijdperk en werelddeel. Belangrijk
is
Th. De Bock's schilderij,
een stemmig rivierlandschap, harmonisch
van bouw, Van Bosboom een paar kerkinterieurs, loonvol en loch uitvoerig van teekening. Enkele voortreffelijke stalen van Poggenbeek's landschapjes. Van de buitenlanders zijn er o.m. opnierkelijke werken van Michel en Mancini. Belangvvekkend is zulk een groot overzicht, door de gelegenheid tot vergelijken. Wat een kris kras van richtingen Uit de verwarring klaart zich echter met nioeite een aesthetisch bevredigend oordeel. Kunst is eigenlijk le intiem voor zulk eene uitstalling. Zelfs een museum heeft voor nuj altijd nog lets van eene uitdragerij, — zoovecl te !
meer een
expositie als deze.
^^'^^^'^^^^^^^^^ DE XIEUWSTE STROOMING IN DE SCHILDERKUNST ± LARENSCHE KUNSTHANDEL TE AMS1<:RDAM ± Heerenghacht, ^95
-y Met de
nieuwste strooming vvordt de Romantiek' bedoeld. Jaren geleden heb ik in De Kroiiiek in den breede uilgevvei
in
haar ebben en vlocden zijn. reahsnie in de Renaissance
Wat
gingen, het waren, zoowel
Rembrandt en Van der Neer als de latere Italianizeerende. En Jacob Maris en vooral Jozef Israels,
Blommers,
He Bock, Bosbooni, Ferrari, Filliard, Gorier, De Goya, J. en I. Israels, Jongkind, Mancini, Jacob en Willem Maris, Michel, Millet, Orselli, Poggenbeek, Toorop, Wauters, ziehier een
'
beet,
wij
zijn romantici, zooals
19-eeuwsche Nederlandsche en uilheemsche scliilderijen. Apol, J.v.d. Sande Bakhuyzen, Barbaglia, Bastert,
noemen
nogmaals romantiek. Zoo denken wij aan haar langs een glooiende lijn van Delacroix tot Millet. De Barbigonners in bijzonder
5«^ ^•^ ^^ ««^ ^^ ^"^^ 5#^5«^ ;•%
eveneens romantisch? nu echter de vloed der Romantiek
zijn zij niet Is
'
'
weer slijgende? Wij hopen het. Er zijn teekenen. Meer er zijn werken. Toch valt het voorhands nog niet mee. Theod. Goedvriend is er met uitnumtend werk, stemmige landschappen en gelieim :
zinnige paddesloelen
Rob. Graafland heeft er feestkleurige vrouwengestalten en zonnige tafereelen
;
;
Gerard de Boer fijn gespikvan feerieke figuren
kel en kleurig getintel
bosschen
in '
manier'
Er
burgten.
doch
gevoelige,
De Boer
en
Graafland
bij.
laat
is
de
le
is
lijn
te
veel
heeft een fijne verbeeldiiig,
herhaalt zich
veel en
te
veel
een zuiver kleur-
is
los,
doch
niet natuurlijk
Goedvriend is een zeer knap schilder, doch wiens visie te veel in oude genoeg, en
schilderijen vast
En waar
is
ligl.
het breede gebaar der
Roman-
tiek? Als van Israels' Saul en Rembrandt's
Banningh Cocq'.' Zal Dirk Schiifer dat gebaar toonen Zijn Opweg naar Golgotha, het met den Vigeliusprijs bekroonde schilderij, is een belofte. Meer niet. Er is lets Rembrandtieks in, wal van Israels en Bauer, te wcinig Schiifer. Bij verdieping en meerdere behcerschingder techniek ide uitvoerigheid heeft hij ceri is daarvoor een criterium '?
—
!i
groole toekomst.
Miranda's
werk
is
gekunsteld
en
van
weinig beteckenis Mension's Ilcrodcs zelfs oniusthetisch, Schaap's Ihiimic ;een naakl;
figuur in een lealisch Lentc-Iandschap) uitcrV. d. Wall Perno kent romantiek haar ook slechls aan den builonkanl, en Westernian knoeil meer met vcrf dan dat lijke
hij
;
schiidcrt.
187
KUNSTBERICHTEN W.
Bautz en
v. d.
—
Berg
UlT
zijii
AMSTERDAM
schilders van
Jacob Ritsema weet
lets
stemmigs
te be-
om
reiken in een morgenschemeringen vermag
waarlijk sesthetisch welbehagcn op te kun-
tevens in krachliger en bieedcr werk zuivere kleur en zelfs zonlicht te ontwikkelen.
ras, al zitten ze
nog
te
veel in de trues
nen wekken.
Andre Broedelet's kinderen gezien, reeel en toch idyllisch
aardig
zijii ;
ze doen
niij
denken aan Murillo's kinderen. Hetty Broehaar delet lieet't een fijn en edel palet bloemstukken zijn bijzonder mooi van klenr met de Romantiek lieeft zij en vorni ;
;
doordringen elkaar niet en de visie is niet diep. Zijn kleurgevoel is onzuiver en zijn teekening laat
te
noemden
woordigd ken hier. daden
Meerdere romantici ontbreWij wachten nog op andere
zijn.
—
VAN BEEK /0»-
Mej.
Van der Willigen
vooruitgaat. Zoo kleur-
haar bloemstukken
wekkend. De belangwekkendheid het kunstzinnig gevoel te zijn
:
blijkt
voor
aantrekke-
of afstootend, de twee bestanddeelen,
mengeling kunnen voorkozoo duidelijk als op deze tentoonstelling van moderne kiinsl. Moet het moderne ', gelijk het woord, uit den vreemde komen ? Waar het nieuwste op kunstgebied het oorspronkelijkste wil zijn is het vreemd dal het zoo van buitenaf schijnt te komen. Kenschetsend is het die
in allerlei
nien.
Nergens
blijkt die
als
Mevr.
Hetty
is zij
'
;
mist de edele schilderdeugden en het
diclitcrlijke
landschapsgevoel van den ver-
heerlijker van ons waterrijk land. In enkele
kleinere studies,
woord toch
is
vreemd'
'
het
om
in alle beteekenissen.
het
'
eigenaardige
'
te
En
doen.
soonlijke, in zijne verzakelijking naar bui-
evenwel nog geenszins. Zij om de spontaanheid van haar opzet en de zwier van hare penseelvoering, terwijl haar kleurgevoel, bij alle vlotheid van werken, toch vrij zuiver blijft. Hetmangelt haar nog aan nauwgezette studie '. Vormschoon is even onontbeerlijk als kleurschoon, welke laatste weer niet alleen schittering, weelde en overdaad is. Bern, van Beck is een ijverig penseclvoerder maar geen groot artiest. Hij werkt onder invloed van Gabriel en anderen in het land waar o«k deze vaak vertoefden doch
meer onder den indruk
van de natuur ontstaan, is hij gelukkiger. S. J. van Beek heeft een (ijner en edeler palet. Hij weet in zijne studies het landschap aeslhclischer voor te dragen.
188
MODERNE KflNSTKRING ^ STEDELIJK MUSEUM /C». Al het 'nieuwe' is belang-
Weliswaar kan zich het eigene, het per-
zeer te waardeeren
hij
in zich.
is
heugelijkte kunnen opmerkendat haar
Broedelet
hem aan vormschoonheid
ontbreekt. Een schilder heeft een teekenaar
werk en vorm-volmaakt
heeft reeds dikwijls geexposeerd en het
is
nog zelden zuivere
is
'
STEDELIJK MDSEUM t. TKNTOONSTELLING VAN MEJ. C. M. VAN DER WILLIGEN, JACOB RITSEMA, BERN. VAN BEEK EN
in
bedekt niet wat
lijk
wenschen over.
niet alien, die hier vertegen-
!
S. J.
weekheid
zijii
—
evenwel niets van doen. Des te meer De Moor. Docli lioe bedacht en beschaafd zijn werk ook is, vorm en idee
Wij
Doch
gevoeligheid en een enkele breede opzet
wezen dat vreemd voordoen. Het persoonlijke draagt soms eene vreemde mom. — Doch trekt zelfs de koning soms niet het bedelaarskleed aan... om niet herkend te worden ? Loopt hier soms de geheele kunst in travesti? — Hoe 't ook zij, het is niet alleen Neder-
ten, het gevoel dat zich uit, het
verschijnsel wordt, zich dikwijls
landsche gaslvrijheid, die hier aan buitenlanders de besle plaatsen gunt. Het 'vreemzij hier het voorbeeld, — waarin wij ons hebben te spiegelen... en le herkeimen. Is Cezanne de banierdrager van het nieuwe Hij heeft in zijn kleur- en vormschikking ten minsle nieesterschap over kleur en
de
'
.'
vorni. Hij
is zelfs
ecu kleurverleederde, een
dichlerlijke natuur, een bij wijlen blijmoe-
De
dig rasecht schilder.
en
vorm
loste hij
in
tlicorie
van kleur
de practijk van het
— Doch zijne ware de Iheorie er
teekenen en schilderen op. volgelingcn Helen als
weer en
nil
be/inkeii;
vormlliforic
nil
zij
't
giugeii van die klcur-
en
zoo
onlslond
het
—
KUXSTBERICJIIES
f77
bijna welenschappelijk liiviseereii iler kleu-
ren en ontlcdcii liet
z.
g.
"
vorinen. Zoo onlstond
in
nois.
Was
zijn
LIT AN'UVERPEN
kunst hier, door zijn trouwe
vierkanten
medewerkiiig aan de jaarlijksche salons van Kiinsl van Heden, wel verre van onbekend
elkaar sclmiven van klcu-
gebleven, toch mochten wij tot nu toe niet
(ier
cubisme
opbouwen en
AMSTEIWAM -
»,
het
in
ren en vormen. Cezanne had
lets losgelalen
ce[i
zoo aanzienlijk geheel bewonderen als
van de afleiding nit bol, kubus eii cj'linder. En zoo zijn er velcn begonnen met de
hier nu vverd bijeengebracht.
Iheorie.
deze tentoonstelling bizonder mochten ver-
Wij noenien als nierkwaardigsle verlegenwoordigers van het nieuwe Braque, :
Heibin, Picasso. Schelfiiout.
Wat
ne mill of meer onbewust was,
bij,
—
tenzij
klenrgewaarwordingen ren.
Wat zon
de tot
ons voor
't
grootste
Cezan-
jongen meester bracht, en ons aldus
een bondig maar zeer juist denkbeeld
caleidoscopische
de kunst behoo:
cubus en cylinder niet nog veel meer kunnen ontwikkelen Wat een onbegrensde mogelijkheden Wij vermelden nog Redon, Levy, Puy en Verboeven. Wij noemen Mondriaan. Wij denken aan Vincent van Goch, dat gebroken !
!
genie.
Wij noemen ten slotte Jan Toorop, die te midden van zooveel bizar's met degelijke leekeningen uitkomt. Zijn aposlel-koppen
voor het Laatste Avondmaal zijn belangwekkend, niet door het ongewone, maar door het buitengewone. Hij zet het oude voort op nieuwe wegeii. Zijn theorie lost zich hier schoon op in de practijk van het teekenen.
Impressionisme vereenige zich met
ex-
!
D. B. ««^' ^"^ ««^ 5»^ «•$ ^"^^ '•^ ^^ «*^
DD UIT
zij
werk van dezen nog zeer
hen en
cirkel,
^
dat
nl.
gedeelte nieuw
bij
zich uit Cezanne's drie c's
pressionnisme
heugen, was
is bij
anderen meer of min bewust geworden. Er is veel intellectualiteit, weinig aesthetisch gevoel
Een andere reden waarom wij ons oni
ANTWERPEN
an
toeliet te
vormen van de rijpende ontwikkeling welke zijn talent in
de laatste jaren schijnt
te
heb-
ben ondergaan. Dieper en voller is zijn kunst geworden, ruimer zijn inzicht, scherper zijn oog, vaardiger nog blijkl allereerst nil
zijn
hand. Dit
de twee heerlijke kerk-
interieurs Psalmen zingende Benediklijners
en de Kapellen der St-Pieterskerk
te
Letwen,
het eerste als een wonder, fantastisch vi-
zioen van diep-gouden
licht,
rijke
somp-
tueuze kleuren en statig, hieratisch bewegen
van priesters, in een kerk sober en grootsch, impozanl van vorm,kleur en lijn; het tweede als een poema van stilte en ingetogenheid, diep-ernslige vroomheid en tevens van prachtlievende kleurenweelde en strcnge
vormenbreedheid. Kleinere schetsen ook, in denzelfden Irani
— als
de zeer mooie reeks Nachlyelijdcn
in
Leiwen — zijn vol van die bizonder innige stemming, van niysterieuze, wonderlijk levende stilte. Landde Sl-Pielerskerk
te
scliappen waren
er,
impressies van de zon-
nige rijpheid van een
zomernamiddag,
stil,
dock Zuineiiaiidschap, Sepleinber, en dit stemmige DorpsaiHieltis. Bizonder ei: zeer hoogstaand groolsch en
kalm, als
dit
lichtend
ik verder de superbe krijltcekekeningen BenediklijiwrDespcrs en Ik'iiedik-
werk achl
ONINKLIJK KUNSTVERBONl) ± TENTOONSTELLINC; VAN W1-;H-
li)ll /C.«*. l-AMie
lijiwrwis.
KEN VAN ALFRED -N. DELAUNOIS t VAN 28
Alfred Delaunois is een onzer nicest gevvetensvoUe kunstenaars, een der diepsle eii een der gevoellgste tevens. Zijn kunst is or
OKTOBKK TOT 9 NOVEMliliH
een van superieure,
geUikkige gedachle bezielde
voorzeker het bcsluur van het Antwerpsche Kiinslverbond, toen het besloot lentooiislellingen van dit seizoen
stille
overpeiiizing, uit-
met de vele middelen welke zijn zeer onlwikkelde lechiiische knapheid liem f^edrukt
tie
reeks
bieden kan. Zijn tentoonstelling was hier
te
laten
AntwerpoM ecu gebeurlenis.
oi)enen door een schilder als Alfred Delaii-
te
.\HV DKI.liN.
189
-
KUNSTBEIUCHTEX
«^ 5^
DEN HA AG
HIT
««^^ ^^' ^'^ ««^ ^'S ««^'
«•'$
is
(leze
Villi
n n D
gericht
KLFYKAMP
BIJ
yc^. Er
woi'dt het oils iiiogelijk een belere iiidiuk le
nan UIT DEN HAAG /(T^V^^kVl SON
!«^ 5«^
werk
het
in
scliilderes,
dat
(|iiakleur reeds liaar lioog-
lepunl bereikt hecft, een strevennaar niodele,vvaar-
door
koppcii veel plaslischer
liaai-
worden dan vroeger,
te
j^even
kleurexpressic
toeii
haar voornaamste doel was. Eenniaal daariii zij verder zich te verdiepeii
geslaagd gaal
doorde
leekeiiingeii het relief sterkeruit te
drukkeii, door als
ware
liet
dit laatste in
de
vette verf te boetseeren,zonder nochlans liet
karakter van schilderwerk aan
Dik
de
in
verf,
weet
te
fasten.
vioeiend, met lenige
zij
penseelstreek, in het porlret van eenc
boerin het karakter kraclitig
uit
te
oude doen
konien, waardoor de nioniimenlaalheid,
in
kleur reeds bestaande nog verhoogd wordt
door zuiverder, juister ouderbouw. Haar meeste latere werk heeft dit kraclilige zoo :
de
Spinsters,
en
kraiiig
forsch
gebeeld-
liouwd, zoo het porlrelje Greta waariii het al bijzonder voortrertelijk werd
niodele
gegeven. Haar stillevens zijn evenals vroeger, misschien nog wel breeder en synthetischer, rieiir
waarvan het
heerlijke Atelier
eene plaats verwierf
in
iiite-
het Stedelijk
Museum.
Uit de onaanzienlijkste gegevens, de eenvoudigste voorwerpen op een stilleven of een interieur weet zij een diepte uit
van kleur
le
halen, een
zware toon, die
in
hare werken een toover verwekt, welke de arbeid van dezc schilderes zoo'n bijzonder al
cachet geeft, een cachet dat nooil naar alTectalie neigt, maar ernstig en degelijk, een visie van de dingen verraadt, die eigen
en bezonkener
die|)cr
is
dan het meeste
werk van de iinpressionnistische school voorlUwani.
waariiil
zij
illVA)
VAN HOYTHMA
A-^
HIJ
deze tenloonstelling
SCHULLER
van bagage eens uilgepakt. Van de kleinsle krabbel lot de zeei- uilgewerktc Condor toe. Daardoor ()|)
Hoytema
100
zijn
geheele
heell
artislicke
bekomen van
zijn slrevcii.
l)il
is
sonis
op het acheve, op het in delails ontleden van een vogel, zooals in bovengenoenide Condor dan ook wel het duidewijzen valt. Deze gioote studie op den achterkant van het schilderdoek met verf geteekend, geeft den woeslijnkoning zittende weer met neerhangende vleugels, waarvan ieder veer en pen zijn aangegeven. Overal details, waardoor de groolheid iiiel gestoord wordl, maar die door hun zelfde wijze van teekening, machiiiaal bijna, lets lijksl aaii te
eentonigs, lets gelijkmatigs als van een procede aan deze anatomisch zoo knappe prestatie geven. Daar konit bij dat de bruingrijze stof van het doek ook iiiet meewerkt om de teekening frisscher te doen schijnen.
Deze manier van teekeiien heeft Huytema vele specimen hier gevolgd, somwijlen met waterverf verluchtigd, als in Lijstermoord. in
Daartegeiiover staan die werken, waar hij met eenige slierten van het peiiseel den vorm van een flamingo of papegaai naar voren brengt, zoo luchtig, zoo vol leven en beweging, met zooveel bekoring, dal daaiin toch voor ons van Hoytema zich van zijn beste zijde doct kennen. Ze zijn vervaardigd, na veel sludie, geheel oiider den impuls van het oogenblik, toen de schilder getrott'en door een of andere typische stand, de vogel op papier bracht, met al het toevallige wat een moment soms brengt, daardoor meer leven gevend, dan in de bovengenoemde doeken en teekeningen,
welke hoe ernslig ook bedoeld, deze eigenschap lielaas misseii. G.
1).
GltArAMA
BOEKEX '•^ '•^ 5«^ ««^
BOEKEN
*^ 5«^ ^"^ !«S 5#^; ;«'a ?«w
TIJDSCHRIFTEN
&
JUSTUS VAX GENT
Van Wassen-
(.loos
/C-^
Hovi:)
Ceule-.
iieer, heeft onlaiigs in les
Arts anciens de Flandre, eeii
zcer uilgebreide slu-
die aaii dezeii kiiiisleiiaar,
en tijdgeiuiot is,
v;iii
Vlaamschen
dieeen vriend
Hugo van der Goesgeweest
gewijd.
dacht op een
Ihans in het bezit van Boston en dat volgens cartons van Justus van Gent geweven moet zijn.
benoodigdc giondstofTen voor dit weik, waien bereids in 1910 in de Bulletins de rAcademie Flamande verschenen. Deze nieuwe verhandeliiig bevat echtereen gioot aantal nieuwe gegevens en de sclirijver beeft van de gelegeiilieid gebruik gemaakt om zekere, vroegerdoor lieni geuite iiizicbten, le wijzigen.
De heer de Ceuleneer
heeft Urbino gczien.
de
Hij hecfl de geschiedenis en
ten er
cm
van besludeerd en
monumeu-
zoo
te
zeggen
dezelfde hiclit als deze voorlooper van
liet
ingeademd. Hij heeft zijn i)est tot in de minste onderdeelen door le dringen van het Avondmaal, dat het hoofdwcrk is geweest van dezen VlaaniItalianisnie
om
gedaaii
sclien meester; docli hij lieeft
overige werkcn
gezien,
tevens zijn
tegenwoordig
die
over Parijs, Londen en Berlijn verspreid zijn.
Er
is
hier sprake van die eigenaardige
en van die sj-nibolieke voorstellingen, welke liertog
Studio
Federigo de Montefeltro voor
liad
besteld.
heer de Ceuleneer ill
tot
Wei
altijd
ingeiiclit als is,
slaagde
hij
zijn
de er
met groote bekvvaamlieid, alles wal hiertoe over bovengenoemden kunsle-
oni
naar verscheen, ken.
En
in
zijn
tot
een geheel
begeerte
om
te
verwer-
zoo vollcdig
mogelijk te zijn, aanvaardde hij de medewerking van den heer Morton Bernath, die enkele notas over Justus van Gent in een arclieologisch tijdsclirilt had doen ver-
lapijt,
le
was overigens de bevestiging van een veronderstelling door mij zelve de eersle maal geuil op het Congres van KunstgeDit
sciiiedkundigen,
gehouden gen
dat in
1909 te
Munchen
en die ik sederl in niijn lezinBrussel en te Gent verder heb ont-
te
is
—
En tevens had
ik
de aandacht
gevestigd op een eigenaardige ontleening door Justus gedaan aan de figuur van den
Erasmus van Dierck Bouts,
Heiligen die
om
op het Urbinosche Auondmaal over
te
brengen.
De overeenkomslige gedeelten, door den heer Bernath onldekl, bczitten echter geen groote kracht van overluiging, maar ik was o. a. getrofl'en
door liel wel gegrondde van verband met de Aaubidding
zijn atlributie, in
der Koiunyen
schouw
te
Trevi. Eveiials
hij,
be-
een werk van Justus van Gent en aarzel dan ook niet om lieze Maagd uil het
ik dit als
Museum
le
Cassel (Duitschland) die
detrempe geschilderd is en die door enkelen aan van der Goes werd toe geschreven, met dezen meester in verband le brengen. Zooals ik trouwens reeds zelf had opgemerkl, behoort het stuk terug gegeven a la
worden aan Justus van Gent. Het laatste woord over dezen kunstenaar, echter nog niet gezegd, doch de studie
te
porlretten, naar de natuur of geidealiseerd
(ie
Museum
wikkeld.
De
TUDSCHRIFIEN
ons (hiarin den uilslag van zijn eigen onderzoekingen aan. Hij vestigde vooral de aanhet
Heer Adiiaan de
i:
S:
De Amerikaansche schrijver hood
schijnen.
is
van den heer de Ceuleneer en het onderzoek van Morton Bernath, werpen een overliclil over dezen, tevoi-cu nauwlijks bekcnden meester en wal mij zelf belrel't, hoop ik eerlang verschillende mijner opmerkingen in het liciit le geven, die mij door de beschouwing van zijn wcrken wcr-
vloedig
ileit
geinspireerd.
Zonder
Iwijfel zal ik daarloe,
nog lelkens
hier en daar nieuwe slof ontdekken. -'9<"fl'!"'-
Jos. DliSTIUiE.
191
INHOUD VAN DEEL XX (TIENDE JAARGANG —
TWEEDE HALFJAAR
1911) Bi.z.
Bai'tier (Pierre)
Naar
:
aaiileiding van een aaii Scorel toej^esclireven
80
schilderij
Bosch
(Jac.
van den)
Onze Aml)aehls- en Xijverheidsknnst (vervolg en
:
14
slot)
Bredius (Dr. A.)
Brom
(Jan)
Een vroege Woiuvermans
:
Hel koorhek
:
Brunt (Aty): Delen (Ary)
in
in liet
Musenm
de nienwe Katbedraal
te
Binssel
Haarlem
te
Ant. Derkzen van Angcren
GoFFiN (Arnold)
F. Millet en
J.
Ivarel
:
Dc
(J.
E.)
Kronig
(J.
O.)
1-41
:
Oude Twee nienw aan het
Kuiist
van Frans Hals
91 in het
Mnsenm
van Brnssel
Een Lafond (Panl) Roos (S. H. de)
156
portret van Jnditli Leyster
174
Het altaarstnk van Santibaiiez-Zar/.agnda
:
Six (Prof. Jbr. Dr.
...
J.)
:
De
plaatselijke gesteldbeid in
Getijdenboek
hel
van Willeni van Beyeren
VoGEESANG
(Prof. Dr.
W.
)
:
77 175
Job. B. Smits
:
161
172
Een onbekende Joan van Noordt
:
Mechelen
te
gekomen por-
licht
over Deensch porcelein
lets
:
117
Israels
teutoonstelling van
tretten
Jasper
137 J.
van der Stappen
HoFSTEDE de Groot (Corn.)
62
82
Eniile Clans
:
EiSLER (Prof. Dr. Max):
53
105
55
Inipressionisnie
KUNSTBERICHTEN L'rr .\msi i;ni(AM
:
l-^cre-lciilooiislelliiiji I^rot. 1'.
citia;
—
Dupoiil,
.\iii
I'l
.\ini-
Ueeliiliouwwerlien, schilderijen en elscn
door Tlierese van Hall,
J. C.
Hul.slioir
Pol -Vincent van
Sliclitini^
Reinbrandlhuis
Poorteiuiar en
.\.
(l.
Gogh
—
(.1.
D.
15.)
09
(1>. H.)
'.'S
(1). H.)
n'.t
Piclura-tfiiloonstcl-
lin^
Tenlooiislelling van oudc stiiildi'rijcn
bij
FrcdcriU
—
& (> Tentoonstcllin{< van M. Kramer en van hel Binncnhuis door verschillende Larensclie
Miiller
schildcrs
192
UiT Amsterdam
:
JoIkhi l?i;iiikensicl<, Iciilooiislelliii'^ in
Museum — Modcnie
Stcdelijk
liel
schildeiijeii eu leekcningeu
iiieuwsle slroomiiig in de scliilderkunst
l)e
Museum:
delijk
vnn del en
S.
.1.
Teutoonstelliiig
— Moderne
—
Sle-
Mej. C. M.
v;iii
Willigeii, J;icob Rilsema, Bern,
van Beek
—
van Heek
Kunslkring, Slcdelijk
^'"^eum UiT Antwekpen
:
,1)
Valerius de Sadeleer lijk
Kunslvei-bond
gen
— Koiiinklijke
—
—
Albert Craliay
Maalschappij
aanmocdiging
tot
y Deien)
31
(Ary Deleni
189
(Alb. de Haas)
99
;Ai
Kunslveibond
:
TeMloonslelling
van
werken van Alfred-N. Delaunois Van Ingen
:
UiT Brussel
Jan
:
Gouweloos—
—
de Libre Esllielique
In
— Thysebaerl — — Alexander Marcelte
Melsen en Haustraete Baseleer
.
.
Maarten
Richard
.
Georges Rckhoud)
33
y\
yj
Het Lentesalon
UiT Delft
:
UiT DoMBUiu;
den Elan
St
Lucas
—
Doe
«
slil
voort
>>
:
Dirk Nijland Het gerestaureerde zcvende glas
:
UlT DEN H.\AG
Mev. E. Adriani-Hovy en
:
,Ioh.
in
—
— Panoi-ama
Mesdag
—
Langeveld
(Alb.
de Haas)
38
(Alb. de Haas)
101
— Atelier
du
J.
Cliallel
tenloonstelling
—
—
.1
(iogli
van Wisselingli
—
&.Vfi:
Tlieopbilc
Studio
M. Kraniei-
:
Bock
l)c
((i.
Tenloonstelling
der
leden
.
lloUandscbe TeekenmaalscbappiJ
Suze Bisschop-Bobcrtson
—
.
.
Tlieo van
.
102
Holland en Belgie, op de .lozeC
Isi
acls
—
iG. D.
Gralama)
131
(lialam.i)
159
I),
Hoylenia
Chris \»n der W'indl
:
D. Giatama!
—
(G.
Gralama!
190
de Haas)
K-O
(Sander Pierron)
132
Gralama)
13()
(G.
STEHFGEVALt.EN
73
1).
Xcgendc tenloonstelling
van kunstwerkeii
Uit Rome:
Gralama)
Ten(G,
Tenloonstelling van wciken van Odilon Hedon
Pulcliri
;
35
Tenloonstelling F. G. L. Oldcwelt
en Vincent van
UlT Lhiden
Gralama)
Degouve
loonstelling van A. Miianda
Victor Bautre
—
iG. D.
\V.
de Nuncques en van paslels van Klopoll'
1').
72 101
Haagsclie Kunslkring: Leden-
Tenloonstelling van scbildcrijen van
—
Haas)
de Haas)
Maurils Niekcrk
Indisclie aquarellen van Fred.
P'rans
130
Gosscbalk
Golieii
—
100
(G. E.)
de St Janskerk
— Leon L'Hermitte en Jaap Dooyewaard ten Kate
(G. E.)
(Alb.
lAlb. de
Tenloonstellingszaal Walchereu
UiT Dordrecht UiT GouDA
In
(q_
Independenten
VIIIu Salon der
,86
Driejaarlijksclic lenloon-
:
s'elling
UiT Aknhem
,
Tenloonstelling van teekenin-
:
van Sclioone Kuiislen
Koninklijk
,5
[vonink-
1).
(All),
lenloiiiislelling le
Rome (G. D.
193
BOEKEN NiEUWENKAMP (W. Stheuvels Overzichl
(Slijn)
O.
J.)
& TIJ D
Zweiflocliten op
:
(dc R.)
liiili
Vos
lU'iiKicrl l)c
:
SCH RI FTEN (15.
liidscliiil'lcii
viiii
.'iO
39
(F. H.)
40
(C. G.)
74
(
76
(Jos. Destreei
191
PLATEN N.-B.
I)l-
ci.lfi'is
iiu't
'
gcvon do
fienierUI
lilaclzijclen
;i;in
Ickciuivit
dcwclkc de platen
IniilCTi
tekst nuK'Icn
tusschfilgcvocgd woi-den.
Tckslpersieiiut/ in haul (jcsiicilrn doar IaI. Pcllens.
OinsUuj in haul (/csnedcn dour
Bosch
Brom
(J;ic. v:in dcii)
(J;ui)
Bro.vn'ER
Dijssclhof. 21
KoorlicU
(If Siiit i5:ivo-keil< U-
ill
H:i;iilcm
....
63 -64-65-00-67
Ruslbiiiik
:
Bruegi:l DE joxdic Cr.ALis (Emile)
Vi'.
Ihil
:
:
(J;ui)
(i.
(P.)
:
Ki
19
170
uisif^iii<<
De beelenoogst
:
Hel veer
*138
te Afsiiee
De overtochi
140
*140
Oogsl
14'2
De vlasoogst
*142
den oogst en zon
*I44
Nil
144
Wind
Avond
(Juni)
Geziclil
146
op Deurle (Mei)
147
Jiinimorgeii
148
*148
(September)
l);uivv
De gioote wolk De wilgen (I
Zomiescliijn
»
151
*152 in
de Lcnie
154
*154
Oclobermorgen Derkzen van .^ngeren (Ant.) Doodskoppen
*82
:
Geetst zeKportret
83
,84
Ontbijttafel
*84
Etshok Dr. .Ian Ziircbei' op
86
zijii
Oiide vroiiw
87
/oiinebliienu'ii
88 *88
lliiisic
Kyck (Hubicclil Greco (l-:i): Hals (Fiaiis)
oIMmii van)
Vei
:
De
Maagd met
II.
liet
kiiidekeii in een kerk
*172
**172
Vroiiwenporlrel
IsHOVEN
(J.
L. van)
Israels (Jozef)
:
:
Kajuil
Twee
18
*116
Iwimei adcii
De vroiiw
liij
I
*1 18
vciisler
All.cn op de weield
Middaguiir Uilblik
194
*I14
57
rij/.eiiis
Maiisporlrel
:
....
in
eene lioeve
120 le
Deldcii
*122 124
JiiNSiiX (1).):
Socihinschc IkhhI
91
Gc'kriiist r;is
92
Spi'leiid Ualje
93
F;iinilief>eliik
93
Koiiijnljes
94
De loercnde poenin
96
l)e
Leystek iJiidith) LiEPMAN Snoek Millet (J. F.'
ekster
Fortiel
:
97
v:iii
Vincent Liuircns
v;in
dor Viiinc
28
Rccl;iniel)iljel
:
La niort
:
et Ic
biicheron
Visscliersvrouw aan
't
**11()
**118
slrand
Hagar en Ismael
121
**122
De angelus MoiiiENSEN
iC.)
:
NiJHOFF
(C. \V.)
NooRDT
(Joan van)
ScoHEL (Jan vani Sllys
(C^orn.
:
(?)
:
van der)
Scluipenlioedsler
125
Darlele visschen
95
Mcubels Vroiuv bij haar loilet Mythologiscbe voorslelling Vrouw bij haar toilet De locping van Petrus David verslaat Goliath
:
:
20 *15()
157
158
*80 **80 15-1()
Anienblcnienlcn
17
Biilfot
Smits
(Joli. B.|
:
Hoekbnndcn Hoofd van een
175-176-*176-177178-179-180 181
tijdschii!!
voor een reclanie-boekje Diploma Titel
Fi;ls
:
Burcau-kast
eii
23-24
celkanier
"-^9
Bullel
Stappex (Karel van der)
'•^•^
*'^^
Ooikondcnkoker
&
182
'^^
Juweclcnkotrerlje
S.MHS
*174
Borslbecld van een bisschop Talelsliik in liel sladliuis te Brnsscl
3
:
J
*^
David Chrislus
»
Do meiisch die gaat Moedersehap
^
Plaal in laag veiheven werk
8
'
Toewijding Het geziii
'*
" "'-
Moeder.schap De stedenl)ouwers
"' "''*
Slreveii naar hoogei-
*<•
Het onderwijs van dc kunst Emile Verhacien «
Mon
oncle
le
jurisconsulle
^"'
i>
Studie voor het Moiuinieiit van den .Vibeid
*'^
Ompdraillcs
49
Anlwcrpc I.iiik
^^ 4/-48
51) .
.
TlNTouKTTO:
De doop van
T.iEKiu)EiT.):
.Sloeleii
Clirislns
(U)
Velasquez:
ZwiEBS
(L.)
50
L:iii(i.sclKi|)
WouwERMANS (Philips) :
:
LniiilsclKii) mt'l fi'<Mrcii K^'*^''
'^'"<''
*'ii
^5-2G
I'liil'iiil
'^"
27
lluiskiiiiicr
Ongenoemde of Onbekkndi; mkestkhs
:
liloeineiipluklteiK) meisjt'
VIddiiische mecsler XV'^
5!)
(ii'hi'clilliouwd nllaai sink
t'ciui'
.
.
Willem VI van Beycrcn, Giaaf van Molland en van Henef^ouvven, aan do Holiandsclie l<us;l, hidi lol God SI.
Julianus vaail Jesus
*7S
*IOG *108
iivci
De verkondiginf" aan de iifidi'is I)e doop van Clirisliis in den Jordaaii
109
Jonas door den viscii uilf^eworpen At'schcid van N'uonii van luiar sclioondocliler
110
109
HI
('')
112
Sladsge/.iclit
*H2
Doodcnniis Petrus door Rhode hinnenj^elatcn
113
Maria-beeldje
De
11-J
....
vvijdin^ der lioodengioeve
Heliekwiekastje met luikcn lirabaiitsch ineesler, XVI^einii': Allaarsluk
Tooneelen
uit het
115
162
van
St
Quirinus
leven van St Anlonius, tajiijlwerk
Aiiliuerpsch meesler, XVI'' cetiw
De Icgende van
:
Si
.
.
.
Anna
....
163 164
*164
Anna Ecce Homo De opslanding. Hcer en de H. Maagd. —
165
Schacheraars uit den tempel onder de bedeeling van de wet en under de bedeeling van de genade De niartelie van de HH. Aniiuerpscli meesler, XVI^ eeuw
167
/(/.
I5uilenluiken dei- legendc van St
Ijralxinlsch nteester, /(/.
X VI'
Afscheid van
ectiw ().
:
L.
—
ClirisUis verjaagl de
/(/
De
166
nienscli
HiS
:
Agatha en Apollonia
Gkdiuki doou J.-E.
BUSCIIMANN
IE Antweri'ex.
196
Q
*168
|31I1WI>1\^
«!/-»
N
Onze kunst
5
07 deel 20
PLEASE
CARDS OR
DO NOT REMOVE
SLIPS
UNIVERSITY
FROM
THIS
OF TORONTO
POCKET
LIBRARY
