Gebiedsontwikkeling Britannia

2014 Gebiedsontwikkeling Britannia

Tim Haarlem, Myrthe Baijens en Djimmer Schra Van Hall Larenstein 15-2-2014

V OORWOORD Het noorden en oosten van de provincie Groningen is een krimpgebied en kent hoge werkloosheidscijfers en op sommige plaatsen ook veel criminaliteit. Het is een deel van Nederland dat relatief hard is geraakt door de economische crisis. Wat moet er gebeuren om het negatieve tij te keren? Duurzame ontwikkeling is een trend die hier een belangrijke rol in kan spelen. Wij hebben gekeken hoe. Dit rapport is geschreven in het kader van de module ‘Adviesbureau voor duurzame oplossingen’ van de opleiding milieukunde aan Hogeschool Van Hall Larenstein te Leeuwarden. In deze module wordt een advies gegeven aan een opdrachtgever hoe een vraagstuk duurzaam aangepakt kan worden. Onze opdrachtgever is burgerinitiatief ECO Oostermoer, dat de opdracht heeft gekregen van Hempflax. Hempflax is een duurzaam bedrijf dat hennep verwerkt tot diverse producten zoals textiel, isolatiemateriaal en strooisel voor in stallen. Alle producten die Hempflax maakt, zijn duurzame alternatieven voor vergelijkbare producten. De hennep wordt afgenomen van boeren in de regio, die daardoor een extra of alternatieve inkomstenbron hebben. Het is gevestigd in Oude Pekela in Oost-Groningen. Voor de totstandkoming van dit rapport willen wij Jan Hospers van ECO Oostermoer bedanken voor de benodigde informatie en voor de rondleiding op het terrein. Sietze Bottema, ons begeleidend docent, willen we graag bedanken voor al zijn hulp en begeleiding tijdens het maken van de opdracht. Rosalie Rooze van Kenniswerkplaats Veenkoloniën willen we graag bedanken voor het verstrekken van de opdracht aan ons en het in contact brengen met de juiste personen.

I NLEIDING Hempflax heeft het oude fabrieksterrein Brittannia in eigendom waar vroeger een fabriek draaide. Nu levert het terrein Hempflax niks op. Er staat een aantal vervallen fabriekspanden en een grote, in goede staat verkerende loods op het 4,5 hectare grote terrein. Verder is het terrein totaal verwilderd. Het terrein ligt in een krimpgebied met hoge werkloosheidscijfers en veel criminaliteit. Hempflax wil het terrein een duurzame, winstgevende en werkgelegenheid creërende bestemming geven. Eén mogelijkheid daarvoor is zonne-energie te gaan opwekken om daarmee in de stroombehoefte van Hempflax te voorzien. Indien haalbaar, kan daarbij ook gebruik gemaakt worden van energieopslag. Daarnaast zijn er nog vele andere opties om het terrein in te vullen. De doelstelling van dit rapport is om de eerste en een andere optie verder uit te werken. Als eerste zal de optie zonne-energie uitgewerkt worden, waarbij onderzocht wordt hoeveel panelen er nodig zijn, wat de kosten zijn en in welke wettelijke constructie het als beste geregeld zou kunnen worden. Daarna wordt een verkenning gedaan van de mogelijkheden van energieopslag. Als laatste zullen vele andere opties voor het terrein bedacht worden. Die de opdrachtgever het meest geschikt lijkt, wordt verder uitgewerkt. In hoofdstuk 1 wordt uitgerekend hoeveel zonnepanelen er nodig zijn om in de stroombehoefte van Hempflax te voorzien, wat dat kost en hoeveel oppervlakte daarvoor nodig is. Daarna komen in hoofdstuk 2 mogelijke constructies aan bod waarmee de investering rendabel gemaakt zou kunnen worden. In hoofdstuk 3 wordt een overzicht gegeven van mogelijk toepasbare vormen van energieopslag. In hoofdstuk 5 worden de verschillende andere opties voor invulling van het terrein beschreven. In het laatste hoofdstuk wordt één daarvan uitgewerkt.

I NHOUD

1.

Zonne-energie ....................................................................................................... 9

Aantal zonnepanelen .......................................................................................................................................... 9 Benodigd oppervlak .......................................................................................................................................... 10 De kosten .......................................................................................................................................................... 10 2.

Subsidiemogelijkheden ‘duurzame energie’ ....................................................... 13

Energie Investeringaftrek ................................................................................................................................. 13 Stimulering Duurzame Energie ......................................................................................................................... 15 Postcoderoos .................................................................................................................................................... 16 Combineren van constructies ........................................................................................................................... 17 3.

Externe partijen .................................................................................................. 18

Netbeheerder ................................................................................................................................................... 18 NLD energie ...................................................................................................................................................... 18 4.

Energieopslag ...................................................................................................... 19

Toepasbare energie opslagtechnieken, Britannia ............................................................................................ 20 Vliegwiel ........................................................................................................................................................... 21 Accu’s ................................................................................................................................................................ 22 Smart Grid aansluiting ...................................................................................................................................... 22 Pompinstallatie / Stuwdam .............................................................................................................................. 23 De Groene Rekenkamer .................................................................................................................................... 24 Toepasbaarheid Britannia ................................................................................................................................. 24 5.

Brainstorm .......................................................................................................... 25

Resultaten Brainstorm ...................................................................................................................................... 25 Omschrijvingen ................................................................................................................................................. 26 Teelt .............................................................................................................................................................. 26 Energie .......................................................................................................................................................... 28 Overig ............................................................................................................................................................ 29 Maatschappelijk ............................................................................................................................................ 31 6. Afvalstromen .......................................................................................................... 32 E-waste ............................................................................................................................................................. 32 Waar naar toe ................................................................................................................................................... 32 Richtlijnen ..................................................................................................................................................... 33 Onderzoek: Nederlandse instanties van e-waste ......................................................................................... 35

Waarom e-waste dumpen? ........................................................................................................................... 35 Techreturns ................................................................................................................................................... 36 Conclusie ....................................................................................................................................................... 37 6.

Repaircentrum .................................................................................................... 38

Realisatie........................................................................................................................................................... 38 Benodigde kennis .......................................................................................................................................... 38 Impuls voor Oude Pekela .............................................................................................................................. 39 Voorbeeld initiatieven ................................................................................................................................... 39 Financiering ...................................................................................................................................................... 40 7.

Literatuurlijst ...................................................................................................... 41

Zonnepanelen ................................................................................................................................................... 41 Subsidie ............................................................................................................................................................. 41 Netbeheerder ................................................................................................................................................... 42 NLD energie ...................................................................................................................................................... 42 Energieopslag.................................................................................................................................................... 42 Brainstorm ........................................................................................................................................................ 43 Afval .................................................................................................................................................................. 43 Repair centrum ................................................................................................................................................. 43 Bijlagen ....................................................................................................................... 44 1.

Berekeningen zonnepanelen Britannia ...................................................................... 44

2.

Contact gegevens ....................................................................................................... 48

3.

Voorbeeld Handleiding van IFIXIT .............................................................................. 49 Xbox 360........................................................................................................................................................ 49 Dyson DC14 ................................................................................................................................................... 50

1. Z ONNE - ENERGIE In dit hoofdstuk wordt uitgerekend hoeveel zonnepanelen er nodig zijn om in de stroombehoefte te voorzien van Hempflax. Hierbij wordt ingegaan op het benodigde aantal zonnepanelen, oppervlak en de kosten. De berekeningen zijn gebaseerd op een aantal aannames en geven indicaties, geen harde cijfers. Om harde cijfers te krijgen, zou een offerte aangevraagd moeten worden. Wanneer er een aanname wordt gedaan, wordt dat gezegd. In dit hoofdstuk wordt gerekend met zonnepanelen van hoge kwaliteit waarvan het 2 piekvermogen en oppervlak bekend is, te weten 270 wattpiek (Wp) en 1,64 m . Deze panelen zijn van het Chinese bedrijf CNPV Power en wordt door de site www.zonnepanelen.net aangemerkt als beste panelen die in Nederland te verkrijgen zijn.

A ANTAL

ZONNEPANELEN

Vanuit de vraag van Hempflax komt naar voren dat Hempflax een stroomvraag heeft van 1,5 miljoen kWh op jaarbasis. Hoeveel van de genoemde zonnepanelen zijn ervoor nodig om in die stroombehoefte te voorzien? Om deze vraag te beantwoorden,heb je de volgende gegevens nodig: het vermogen in kWp per paneel en het aantal uren vol zon per jaar. Door die getallen met elkaar te vermenigvuldigen, weet je hoeveel kWh een paneel per jaar levert. Het benodigde aantal zonnepanelen om 1,5 mln. kWh per jaar te produceren, krijg je door 1,5 mln. te delen door het aantal kWh dat een zonnepaneel levert. Uit deze berekening komt een getal van 6204 zonnepanelen. Hier volgt de berekening: Er worden zonnepanelen gebruikt van het Chinese bedrijf CNPV power met een piekvermogen van 270 watt, of 0,27 kWp. Aangenomen wordt dat dit in de praktijk ongeveer 10% lager uitvalt, dus wordt het 0,243 kWp. Om naar kWh over te gaan, vermenigvuldig je met het aantal uren vol zon, dus het aantal uren dat op piekvermogen stroom geleverd wordt. Dit aantal uren kan op de zonnekaart van www.hetkanwel.nl afgelezen worden: 995 uur per jaar. Dus per paneel wordt 0,243x995 = 241,8 kWh op jaarbasis opgewekt. Het aantal panelen dat nodig is, is 1,5 miljoen/241,8 = 6204.

9

B ENODIGD

F IGUUR 1 I NVLOED HELLINGSHOEK OP BREEDTE

OPPERVLAK

Het benodigde oppervlak kan worden uitgerekend door het aantal benodigde panelen te vermenigvuldigen met het grondoppervlak dat zij in beslag nemen. Het oppervlak van de panelen hangt af van de hellingshoek waaronder ze staan. In figuur 1 is duidelijk te zien dat wanneer de hellingshoek groter wordt, de breedte afneemt. Dat komt doordat er dan minder schaduw valt op het zonnepaneel dat achter het zonnepaneel valt. Doordat de breedte afneemt, neemt ook het oppervlakte af. Het gaat hier over de oppervlakte grond dat nodig is, niet van het paneel zelf. Hier wordt gerekend met een hellingshoek van 30 graden, omdat dat de optimale hoek is. Middels de site www.zonnepaneel-info.nl is berekend dat het oppervlak per paneel 2 inclusief afstand tot het volgende paneel 4,82m is. Een andere website komt uit op 2 4,09m . Voor de berekening van het totale oppervlak wordt uitgegaan van het hoogste getal. Er wordt dus aangenomen dat het totale oppervlak om in de 2 stroombehoefte te voorzien, 6204x4,82 = 29903 m of 2,99 ha is.

DE

KOSTEN

Logischerwijs zou je de kosten kunnen berekenen door de prijs per paneel te vermenigvuldigen met het aantal benodigde panelen en de installatiekosten daarbij op te tellen. In dit geval gaat dat alleen niet. Hiervoor zijn twee redenen: er is geen prijs per paneel bekend en door grootschalig in te kopen kan de prijs per paneel omlaag. De installatiekosten zijn ook onbekend, temeer doordat het hier om een grootschalige installatie gaat. Om een kostenindicatie te geven, is gekeken naar drie zonneparken in Nederland waarvan de kosten bekend zijn. De kosten zijn inclusief installatie en dateren allen uit 2013. De totale kosten zijn hier per paneel berekend. Daarna zijn die kosten vermenigvuldigd met het aantal benodigde panelen voor Britannia. Daaronder wordt op basis van die cijfers een schatting van de kosten van het zonnepark op Britannia gegeven. Daarna worden de kosten per jaar berekend. Om de exacte prijs te kunnen bepalen, zou een offerte aangevraagd moeten worden. Zonnepark Gelderland Zonnepark in Gelderland bestaande uit 10 000 panelen. Kosten voor realisatie bedragen in totaal €4,4 mln. Omgerekend naar prijs per paneel komt neer op €440,-. Investering kosten voor zonnepark Britannia met 6200 panelen komt de prijs in totaal op €2,7,- mln. (www.energieoverheid.nl november 2013)

Zonnepark Azewijn Zonnepark Azewijn bestaande uit 36 000 panelen. Kosten voor realisatie bedragen € 6 mln. Omgerekend naar prijs per paneel komt neer op €167,-. Investering kosten voor zonnepark Britannia met 6200 panelen komt de prijs in totaal op € 1mln. (www.cobouw.nl november 2013)

10

Zonnepark Ouddorp Zonnepark Ouddorp bestaande uit 2900 panelen. Kosten voor realisatie bedragen €2,3 mln. Omgerekend naar prijs per paneel komt neer op €793,-. Investering kosten voor zonnepark Britannia met 6200 panelen komt de prijs in totaal op € 4,9 mln.(www.zonneparkouddorp.nl november 2013) Dit zijn bestaande zonneparken in Nederland, Ameland en Texel inmiddels ook bezig om een zonnepark te realiseren. Duidelijk is, dat hoe meer panelen een park telt, hoe lager de kosten per paneel incl. alle extra kosten zijn. Op basis van deze drie parken, wordt aangenomen dat een park van 6200 panelen een investering van omstreeks de €3,0 mln. vergt. De jaarlijkse kosten bestaan uit de afschrijving-, rente- en onderhoudskosten. De afschrijvingskosten zijn €100.000, de rentekosten €45.000,- bij een rente van 3%, de onderhoudskosten €15.000,-. In totaal zijn de kosten per jaar €160.000,-. Hier volgt de berekening: Over de afschrijving wordt deze aanname gedaan: de panelen zijn volledig afgeschreven na 30 jaar. De kosten voor afschrijving zijn de investering gedeeld door de levensduur, dus 3 mln./ 30, is dus per jaar €100.000. Voor de rentekosten wordt een percentage van 3% gerekend. Dat is het percentage dat anders bij een spaarrekening op een bank verkregen zou kunnen worden. De gemiddelde rentekosten per jaar zijn dan (3 mln. / 2)x0,03 = €45.000,- per jaar. Voor onderhoud kan ongeveer met 0,5% van de investering per jaar gerekend worden. Dat is €15.000,-. In totaal zijn de kosten per jaar €160.000,-. Prijs per kWh De prijs per kWh wordt berekend per jaar. Hiervoor worden de kosten gedeeld door het aantal opgewekte kWh. Zonnepanelen krijgen in de loop der tijd een lager rendement. Aangenomen wordt dat na 25 jaar de panelen 20% minder opleveren. In de eerste 25 jaar is de prijs per kWh dan 160.000/1,5 mln. = €0,10667. In de laatste vijf jaar is dat 160.000/(1,5 mln. x 0,8) = €0,1333. Er wordt aangenomen dat de stroomprijs die Hempflax betaalt, ongeveer €0,1105 is. Die prijs is opgebouwd uit de kosten voor de opwekking van de (waarschijnlijk grijze) stroom van ongeveer €0,05, de netkosten van €0,03 en de regulerende energiebelasting (REB) van €0,0113. Daarover wordt 21% BTW betaald waarmee de stroomprijs per kWh uitkomt op €0,1105.

11

Terugverdientijd De terugverdientijd is de tijd die nodig is om door de investering net zo veel te besparen als de investering. De zonnepanelen zorgen ervoor dat er geen stroomrekening meer betaald hoeft te worden. Per jaar levert dat een besparing op van 1,5 mln. keer €0,1105 = €165.709,50. De terugverdientijd is dan 3 mln. / 165.709,50 = 18,1 jaar. Winst De winst in dit geval is het verschil in prijs tussen de stroom die van een energiebedrijf werd gekocht en de kostprijs van de zelf opgewekte stroom. De winst per jaar is de besparing in kosten per kWh keer het aantal kWh. De besparing van de zonnestroom op de kosten per kWh zijn €0,1105 - €0,1067 = €0,0038. In de eerste 25 jaar is dat per jaar 1,5 mln. keer 0,0038 = €5.709,50. Voor de laatste vijf jaar is dat 1,5 mln. x 0,8 x 0,0038 = €4.567,60. In totaal is de winst dus 25x5709,50 + 5x4567,6 = €165.575,50. In het komende hoofdstuk wordt gekeken naar constructies om het winstgevender te maken.

12

2. S UBSIDIEMOGELIJKHEDEN ‘ DUURZAME ENERGIE ’ In dit hoofdstuk wordt er zoveel mogelijk duidelijkheid geschept over wat verschillende mogelijkheden zijn voor het verkrijgen van een financieel voordeel. Doordat een zonnepark nog niet rendabel is, heeft de overheid een deze handreikingen opgesteld om het toch wat aantrekkelijker te maken.

E NERGIE I NVESTERINGAFTREK Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (2014) omschrijft de Energie Investeringsaftrek als volgt:

Via de Energie Investeringsaftrek (EIA) kunnen bedrijven fiscaal voordelig investeren in energiezuinige technieken en duurzame energie. U kunt 41,5 % van de investeringskosten aftrekken van de fiscale winst, bovenop uw gebruikelijke afschrijving. Daardoor betaalt u minder inkomstenbelasting of vennootschapsbelasting. Gemiddeld levert de EIA u 10 % belastingvoordeel op. Het budget wat beschikbaar is voor 2014 bedraagt 111 miljoen euro. Voor het aanvragen van de regeling kunt u terecht bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland. Deze voert de EIA uit in opdracht van het ministerie van Economische Zaken. Berekening Voor de berekening worden enkele aannames gemaakt: de investeringskosten bedragen € 3 mln. en de jaarlijkse winst van Hempflax bedraagt €500.000. Over de winst van €500.000 moet vennootschapsbelasting betaald worden. Sinds één januari 2011 geldt in Nederland dat voor de eerste €200.000 een tarief van 20% geldt en voor het deel boven de €200.000 een tarief van 25%. (www.wikipedia.org januari 2014) Vennootschapsbelasting zonder EIA voor Hempflax bedraagt jaarlijks;

13

Het fiscale voordeel met EIA bedraagt.

Dit bedrag mag verspreid over meerdere jaren afgetrokken worden van de winst. Voor jaar één en twee bedraagt de vennootschapsbelasting €0,00 omdat de winst van €500.000 wordt afgetrokken. Voor jaar drie blijft er €500.000 - €245.000 = €255.000 winst over waar vennootschapsbelasting voor betaald moet worden. Vennootschapsbelasting met EIA voor derde jaar:

Het voordeel wat wordt behaald met de EIA regeling bedraagt:

Met de EIA regeling gaat de terugverdientijd van 18 jaar naar 16,3 jaar:

Berekening winst De afschrijvingskosten voor de panelen zullen met de EIA lager uitvallen. De afschrijvingskosten zullen dan jaarlijks 2.708.750/30 = €90.291,67 bedragen. De onderhoudskosten zullen gelijk blijven, namelijk €15.000,- per jaar, zoals aangegeven in het vorige hoofdstuk. De rentekosten zullen wel dalen. In het vorige hoofdstuk waren die kosten 3 mln. /2 x 3% = €45.000,-. Hier worden die 2.708.750/2 x 3% = €40.631,25. De totale jaarlijkse kosten komen uit op €146.285,42. Met deze kosten wordt de prijs per kWh berekend: 146.285,42/1,5 mln. = €0,0975. De stroomprijs die Hempflax nu betaalt, is €0,1105. De besparing per kWh is dan 0,1105-0,0975 = €0,0129. De jaarlijkse winst is het aantal kWh vermenigvuldigd met de besparing per kWh. In de eerste 25 jaar is dit 1,5 mln. x 0,0129 = €19.424,08. In de laatste vijf jaar, wanneer de panelen 20% minder opleveren, is dat 0,8x1,5 mln. x 0,0129 = €15.539,27. De winst over 30 jaar is 25x19.424,08 + 5x15.539,27 = €563.298,42.

14

S TIMULERING D UURZAME E NERGIE De Stimulering Duurzame Energie, oftewel SDE+, is een subsidieregeling waarbij de meerkosten voor het produceren van duurzame energie t.o.v. conventionele energie worden vergoed. De subsidie per kWh wordt berekend op basis van een basisbedrag en correctiebedrag per kWh. Het basisbedrag is het bedrag per kWh dat de stroom uit een bepaalde vorm van duurzame energie kost. Het correctiebedrag is de gemiddelde elektriciteitsprijs voor alle soorten stroom en wordt ieder jaar voor het voorgaande jaar vastgesteld. De subsidie per kWh is het basisbedrag min het correctiebedrag. Voor 2013 was dit in fase 1 €0,07 - €0,055 dus €0,015 per kWh. (www.zoek.officiëlebekendmakingen.nl november 2013) Het basisbedrag en de basiselektriciteitsprijs, die gelden op het moment van aanvraag van de subsidie, gelden gedurende de gehele periode waarover subsidie wordt verstrekt. De subsidieperiode is 15 jaar. (www.agentschapnl.nl november 2013) Berekening winst subsidie 1 De prijs per kWh voor zonnestroom is €0,1067 . Min de subsidie van €0,015 wordt dat €0,0917. De kosten die Hempflax betaald voor haar elektriciteitbedragen€0,1105 per kWh. Kosten besparing per kWh:

Deze kosten compensatie geldt voor een periode van 15 jaar, waarna deze verloopt. De terugverdientijd wordt hiermee niet beïnvloed als je het op een economisch juiste manier uitrekent, omdat je bij de terugverdientijd rekent met wat je door de zonnepanelen op de stroomrekening bespaart, namelijk 100%. De terugverdientijd blijft dus gelijk, maar de winst neemt wel toe omdat de kosten lager worden. Gedurende de eerste 15 jaar wordt per kWh €0,0188 bespaard. Dat is een bedrag van 0,0188x1,5 mln. = €28.200,- per jaar en €423.000,- over 15 jaar. De tien jaar daarop wordt per kWh 0,1105-0,1067 = €0,0038 bespaard, oftewel €5.709,50 per jaar en €57.095,- over die tien jaar. De laatste vijf jaar leveren de panelen in totaal 5x0,8x1,5 mln. x 0,0038= €22.800,op. De winst over 30 jaar is alles bij elkaar opgeteld €503.075,50.

1

Voor de volledige berekening, zie Excel 15

P OSTCODEROOS Een mogelijk interessante constructie is gebruik te maken van de postcoderoos regeling. Deze regeling is per 1 januari 2014 van kracht gegaan en heeft als doel om lokale duurzame energieopwekking te stimuleren. Met deze regeling kunnen leden van coöperaties en Verenigingen van Eigenaren in aanmerking komen voor een belastingkorting van 7,5 cent/kWh op de Regulerende Energiebelasting (inclusief BTW gaat het om 9 cent) op hun gezamenlijke opgewekte hernieuwbare energie. Deze regeling geldt voor een duur van tien jaar, waarna deze verloopt. Deze regeling geldt voor particuliere kleinverbruikers die samen eigenaar zijn van een productie-installatie en die in een zogenaamde postcoderoos rondom de productie-installatie wonen. Dit betreft alle leden die in het centrale postcodegebied wonen waar de productie-installatie staat, plus de direct hieraan grenzende postcodes. Particuliere kleinverbruikers investeren via een coöperatie of VvE in een duurzame elektriciteitsinstallatie. De coöperatie of VvE verkoopt de duurzaam opgewekte stroom aan een energieleverancier naar keuze. Om vervolgens de belastingkorting daadwerkelijk door te kunnen voeren, heeft de energieleverancier gegevens nodig over het aan dit lid toegerekende aandeel opgewekte stroom uit de productieinstallatie. De coöperatie is verantwoordelijk voor die toerekening en geeft dat aan de energieleveranciers door via een ledenverklaring. Op basis van deze gegevens verrekent de energieleverancier het belastingvoordeel met de belastingdienst. Het belastingvoordeel wordt dus alleen toegekend aan particulieren die een aandeel bezitten in de installatie. Als coöperatie of VvE is het toegestaan om de installatie met vreemd geld te investeren. Voorwaarde hieraan is dat de installatie wel in volledig eigendom blijft van de coöperatie of VvE. Om de postcoderoosregeling toe te passen, moet het zonnepark via een VvE of coöperatie gerealiseerd worden. Deze regeling zou Hempflax dus niet zelf kunnen toepassen. Hempflax zou de grond kunnen verhuren aan een VvE of coöperatie, bijvoorbeeld ECO Oostermoer, die dan het zonnepark realiseert.

Berekening Bij de volgende berekening worden gegevens gebruikt uit hoofdstuk ‘De Kosten’. Jaarlijkse opbrengst pv-paneel Investeringskosten per paneel Verzekering/onderhoud Energie prijs particulier Belastingvoordeel particulier Inkomsten verkoop energie

240 kWh €480 €10 per jaar €0,23 per kWh €0,09 per kWh €0,05 per kWh

Verdiensten voor particulier per paneel met een looptijd van 10 jaar

16

Verdiensten Coöperatie of VvE per paneel met een looptijd van 30 jaar

Het is nog niet duidelijk wat er na 10 jaar postcoderoos allemaal mogelijk is. Indien het is toegestaan kan er een nieuwe coöperatie of VvE opgericht worden die de panelen en leden overneemt en zo opnieuw 10 jaar gebruik gemaakt kan worden van de regeling. Een andere mogelijkheid is om als coöperatie of VvE de panelen over te nemen van haar leden die vervolgens nog 20 jaar energie produceren. Conclusie Het is financieel aantrekkelijk voor zowel coöperaties, VvE en particulieren om middels de postcoderegeling te investeren in zonnepanelen. Kant tekening hierbij is wel dat er geen rekening gehouden is met de fluctuaties in stroom prijs over de jaren heen. Een ander nadeel is dat de regeling voor 10 jaar gegarandeerd wordt, wat hierna gebeurt is onzeker. Conclusie

C OMBINEREN

VAN CONSTR UCTIES

Mogelijk is het interessant voor om bij de realisatie van het zonnepark deze onder te verdelen onder meerdere coöperaties. Zo kan een deel door ECO Oostermoer zelf gefinancierd worden en deels kunnen de investeringen van particulieren gebruikt worden. Zo kunnen zowel particulieren als bedrijven mee participeren in duurzame energieopwekking. Middels deze constructie kunnen de pachtkosten voor het terrein verdeeld worden. Mogelijke subsidies kunnen aangesproken worden bij de gemeente of provincie. Kostendaling is mogelijk te realiseren door gezamenlijke inkoop en bouw van de installatie. Door de komst van het SER Energieakkoord op 6 september 2013 is er het één en ander veranderd op het gebied van wet- en regelgeving. Het Energieakkoord heeft ertoe geleid dat de hierboven besproken constructie wordt gerealiseerd door de energie coöperatie Ameland Energie Coöperatie (AEC). Waar het voorheen mogelijk was dat zowel particuliere als zakelijke leden lid waren, wordt dit nu door de nieuwe postcoderoos regeling uit het Energieakkoord bemoeilijkt. Om particuliere leden toch de mogelijkheid te bieden om gebruik te kunnen maken van de postcoderoos regeling, heeft AEC besloten om haar particuliere en zakelijke leden van elkaar te scheiden. Deze zullen uiteindelijk onder verschillende coöperaties gaan vallen.

17

3. E XTERNE PARTIJEN N ETBEHEERDER

F IGUUR 2 O VERZICHT

Een netbeheerder is een nutsbedrijf dat een transportnetwerk beheert voor energie, zoals gas, elektriciteit en warmte. Deze distribueert de energie via haar transportnetwerk van producent naar consument. In Nederland zijn de transportnetwerken opgedeeld in verschillende lagen: het landelijke en regionale net. In Nederland is TenneT de beheerder van het landelijke hoogspannings- elektriciteitsnetwerk en N.V. Nederlandse Gasunie de beheerder van het landelijke gastransport netwerk. Het beheer van de regionale netbeheerders is opgedeeld in specifieke gebieden en wordt uitgevoerd door een zogenaamde Regionale Netbeheerders (RNB), hetzelfde geldt voor de gasnetten. In figuur 2 wordt een overzicht gegeven van de Regionale Netbeheerders. Voor Oude Pekela is Enexis B.V. de RNB. Om elektriciteit terug te kunnen leveren aan het net, zal er contact opgenomen moeten worden met de netbeheerder Enexis. Deze zal kijken of het huidige net berekend is op de productie-installatie en deze indien nodig aanpassen. Hiervoor mag de netbeheerder kosten in rekening brengen. Indien een coöperatie het dak of de grond van een ander gebruikt voor haar installatie, is een nieuwe aansluiting verplicht. Of dit het geval is bij Britannia is onbekend. Momenteel wordt er door een netbeheerder maar één aansluiting per WOZ-object toegestaan. Afhankelijk van de locatie van de installatie kan eventueel een tweede WOZ-object worden gecreëerd door middel van kadastrale splitsing of vestigen van een opstalrecht.

REGIONALE NETAANBIEDERS

NLD

ENERGIE

De Noordelijk Lokaal Duurzaam Energie is de coöperatieve energieleverancier voor de provincies Friesland, Groningen en Drenthe. Momenteel is NLD Energie nog in opbouwende fase en in afwachting van de leveringsvergunning door Autoriteit Consument & Markt (ACM). De uiterste datum waarop een beslissing kan vallen, is 8 April 2014. Wanneer de vergunning verleend is, kan NLD Energie beginnen te leveren aan haar leden. NLD Energie is een samenwerkingsverband van Ùs Koöperaasje, Drentse Kei en Groninger Energie Koepel en wordt gesteund door de provincies Friesland, Groningen en Drenthe. NLD Energie heeft geen aandeelhouders en opereert zonder winstoogmerk. NLD Energie keert de verworven inkomsten uit aan de lokale energie coöperaties die onder de provinciale coöperaties hangen, zodat meer financiële middelen beschikbaar komen voor herinvestering in lokale duurzame energieopwekking. De NLD koopt van provinciale energiecoöperaties duurzame stroom en zo duurzaam mogelijk gas. Om de volledige vraag aan energie te kunnen dekken, heeft de NLD leveringscontracten afgesloten met Trianel Duitsland en Gasterra. Provinciale energiecoöperaties die leden bij de NLD aanbrengen, krijgen hiervoor een jaarlijkse vergoeding per lid van €70,-. Deze vergoeding kan door de coöperaties gebruikt worden voor lokale projecten. Om leden te kunnen aanbrengen bij de NLD, zal de coöperatie lid moeten worden van de NLD. De lidmaatschapskosten hiervoor bedragen ongeveer € 250,- op jaarbasis.

18

4. E NERGIEOPSLAG Dit hoofdstuk is als informatief onderdeel toegevoegd omdat er vraag naar was vanuit de opdrachtgever. Energieopslag is een essentieel onderdeel van de energietransitie. Het investeringsklimaat is nog niet geschikt hiervoor. Het nut van energieopslag is dat het de piekbelasting van de energievraag en aanbod op kan vangen. Wanneer er een overschot van energie is, kan dit opgevangen worden door opslag. Als er een piek is aanvraag, kan de opslagcapaciteit ervoor zorgen dat dit wordt opgevangen. Dit zorgt voor een stabieler energienet. We zijn met de voorkennis aan dit onderdeel gestart met de afgelopen onderdelen als wetenschap. Toch zit er nog een aantal kansen in dit onderdeel; deze kunnen mogelijk in de nabije toekomst worden benut. Het aanbod van de verschillende technieken op het gebied van energieopslag is zeer divers. Hiervan zijn drie categorieën: mechanisch, chemisch en thermisch, deze worden eerst toegelicht. Mechanisch Mechanisch duidt op beweging. Een simpel voorbeeld is fietsen. De kracht van je benen wordt overgezet naar je trappers die het vervolgens overbrengen op je wiel waardoor je vooruit gaat. Bij mechanische energieopslag wordt gebruik gemaakt van generatoren, vandaar de term mechanisch. Chemisch Chemische energieopslag houdt in dat er door middel van chemische processen energie wordt vast gehouden. We kennen de batterij, maar hoe werkt deze nou? Om dit even kort toe te lichten: het gaat hier om een aantal cellen met een negatieve en een positieve plaat. Door de energie die er wordt ingestopt wordt de inhoud zuurder en vinden er meer chemische processen plaats. Zodra de energie er wordt uitgehaald neemt dit weer af (de batterij in een notendop). Vanuit het principe van een batterij zijn er accu’s ontwikkeld met een grotere capaciteit. Biodiesel is ook een vorm van chemische energieopslag. Dit komt doordat zonneenergie wordt opgeslagen door middel van chemische processen, nadat een moleculestructuur wordt veranderd in die van diesel. Dit is vaak vanuit plantaardige basis. Thermisch Thermisch gaat over warmte. Bijvoorbeeld thee zetten, door het water te verwarmen gaat de temperatuur omhoog. Eigenlijk stop je steeds meer energie in het water waardoor het warm wordt. Later kan die warmte-energie weer omgezet worden in elektrische energie. Bij thermische energieopslag sla je dus de overtollige energie op in de vorm van warmte. Als er energie nodig is, wordt er water omgezet in waterdamp door de druk te verlagen. Het water verricht werk door een groter volume aan te nemen. Hiermee kan er een generator worden aangedreven. Thermische opslag kan ook betekenen dat er juist warmte wordt weggehaald. Een voorbeeld hiervan is het koelen van lucht nadat de waterdamp en de CO 2 eruit is gehaald. De lucht wordt vloeibaar en kan dan opgeslagen worden. Wanneer er energie nodig is, laat men de vloeibare lucht terugvloeien in een tank waar het niet meer gekoeld wordt. Hierdoor gaat het van vloeibaar weer naar gasvorm, met een groot volume. Hiermee kan weer een generator worden aangedreven die stroom opwekt. Deze techniek heet cryogene energieopslag. Door de warmte te gebruiken die bij het koelen vrijkomt, gaat de efficiëntie omhoog.

19

Hieronder staat een aantal verschillende opslagtechnieken, de technieken die toegelicht zijn worden verder niet in het hoofdstuk behandeld. Ook is er een tabel met criteria, speciaal voor toepassing op Britannia. Mechanisch  Vliegwiel (deze wordt toegelicht in de volgende paragraaf)  Gecomprimeerde lucht  Torische spoel Dit is opslag doormiddel van supergeleiding. Hiermee kan een spoel worden gebouwd. Een testfaciliteit van 20 MW staat in Japan.  Verval of te wel pompcentrale, hierbij wordt water omhoog gepompt en wanneer er vraag is naar energie laat men het water naar beneden stromen door een generator. Chemisch  Accu’s o Gel, Lithium, loodaccu, natriumzwavel enzovoorts  Biobrandstof  Power to Gas (elektrische energie die wordt omgezet door elektrolyse in 20% waterstof en 80% aardgas)  Waterstof Deze vorm is zeer bekend, door middel van elektrolyse wordt er water gescheiden in zuurstof en waterstof gas. Waterstof kan verbrand worden en dit levert veel energie op, waarmee elektrische energie kan worden opgewekt. Thermisch  Gesmolten zout Dit wordt veel toegepast bij grote zonnecentrales: spiegels worden dan gericht op een zoutkolom in een toren. Het zout kan soms wel 800 graden heet worden. Deze energie kan onder de grond of in de toren zelf worden opgeslagen.  Cryogene energieopslag Deze techniek is als voorbeeld beschreven bij thermische opslag. In deze techniek is in 2013 het meest geïnvesteerd. De techniek heeft een goed toekomst perspectief.

T OEPASBARE

ENERGIE OP S LAGTECHNIEKEN ,

B RITANNIA

In dit deel worden enkele energieopslag mogelijkheden uitgelicht, die een redelijk tot goede potentie hebben. Veel nieuwe opslagtechnieken zijn vaak erg duur of zijn nog in een experimentele fase. Ook kunnen de onderhoudskosten erg hoog zijn. De omvang en schaal van de techniek zijn belangrijk; veel technieken zijn alleen te gebruiken op grote schaal, zoals: gecomprimeerde lucht, Power to Gas en gesmolten zout. Deze zijn wel meegenomen in Figuur 3 Tabel opslagmethoden hieronder. Door de opslagtechnieken aan een aantal criteria te testen, is er een aantal uitgekomen dat de meeste potentie heeft. Om te oordelen welke techniek het beste toepasbaar is op Britannia, zijn de volgende criteria opgesteld: kleine schaal, ver ontwikkeld, lage kosten, weinig onderhoud en gebruiksvriendelijk.

20

Dit schema is speciaal voor het gebied Britannia, als bijvoorbeeld de schaal te groot is voor deze locatie krijgt deze een (-).

F IGUUR 3 T ABEL OPSLAGMETHODEN

Uit figuur 3 blijkt dat drie opslagmogelijkheden de meeste kansen hebben: het vliegwiel, de pompcentrale en de accu. Om deze reden komen ze straks verder aanbod, om een betere indruk te geven wat deze technieken inhouden. Als voorbeeld nemen we nogmaals de schaal. Het vliegwiel kan een kleine hoeveelheid energie opslaan, hierdoor is hij goed toepasbaar op Britania. Accu’s kunnen ook naar de schaal worden aangepast, hetzelfde geldt voor cryogene energieopslag waarbij het op de kWh kan worden aangepast.

V LIEGWIEL Het vliegwiel is relatief eenvoudig. Het principe hiervan is dat een elektromotor gekoppeld is aan een draaiend wiel in een vacuüm. Hoe minder weerstand, hoe hoger het rendement en hoe langer je de energie kunt opslaan. Bij een overschot aan energie drijft de elektromotor het vliegwiel aan waardoor de energie van elektromotor overgebracht wordt naar het vliegwiel. Bij onvoldoende energie kan de energie in het vliegwiel weer overgebracht worden naar de elektromotor die dan als generator fungeert. Hierdoor komt de energie weer vrij in de vorm van elektriciteit die weer gebruikt kan worden. Deze techniek is relatief eenvoudig en kan zelf gemaakt worden als je een goede vacuüm weet te creëren. Je kunt ook meerdere vliegwielen parallel geschakeld laten werken waardoor je meer energie kunt opslaan. Vliegwielen worden al veel gebruikt in de auto-industrie om remenergie in op te slaan, met deze energie kan de auto weer opstarten zonder brandstof te hoeven gebruiken. In Figuur 4 Werking vliegwiel staat een plaatje van een dergelijk vliegwiel. F IGUUR 4 W ERKING VLIEGWIEL

Speciaal ontwikkeld vliegwiel voor zonneparken De energieopslag in een conventioneel vliegwiel heeft maar een opslagduur van ongeveer twee uur, waarbij er tussen de 20 en de 50 procent van de energie verloren gaat. Bij nieuwe types, zoals het vliegwiel met magnetische lagers die te zien is in Figuur 5 Vliegwiel, gaat maar 3% van de energie verloren. Het vliegwiel is dus een mogelijkheid als de energie maar op een korte termijn wordt gebruikt.

F IGUUR 5 V LIEGWIEL

21

A CCU ’ S Accu’s bestaan al heel lang. Deze zijn eerst ontwikkeld voor de auto, later werden ze doorontwikkeld voor toepassing in mobieltjes. De techniek hiervan ontwikkelt zich in een snel tempo, voor particulieren zijn er al systemen op de markt te verkrijgen voor energieopslag. Figuur 6 Lithium-Ion accu die hiernaast is afgebeeld, is een accu voor particulieren met een vermogen van 8 kWh. Deze accu zou toegepast kunnen worden voor het gebruiken van zonnepanelen.

F IGUUR 6 L ITHIUM -I ON ACCU

Een nieuwe ontwikkeling die veel potentie biedt voor energieopslag is een herbruikbare zeezoutaccu. De zeezoutaccu is duurzaam en goedkoop in productie. Deze kan conventionele accu´s al beconcurreren, maar wordt nog niet op marktschaal geproduceerd. Door een vernuftig gebruik van een zeezoutmix kan een accu ter grote van een conventionele accu worden geproduceerd met dezelfde capaciteit. De techniek moet nog verder worden ontwikkeld, verwacht wordt dat deze binnen enkele jaren op de markt zal verschijnen. De ontwikkelaar doet dit in samenwerking met de TU Delft. Een andere techniek die ook veel potentie bied is de Vanadium-redox-accu. Verwacht wordt dat deze vloeistofaccu de prijs per kWh naar beneden zal brengen. Toch moet deze techniek nog verder ontwikkeld worden.

S MART G RID

AANSLUITING

Het smart grid principe stond niet in de tabel omdat het geen opslag medium is maar een methode waarbij de vraag en aanbod van elektriciteit optimaal op elkaar worden afstemt. Het is het een veelbelovende optie die de transitie naar een duurzame energievoorziening kan versnellen.

F IGUUR 7 S MART G RID SCHEMA

Ons elektriciteitsnetwerk is volop in beweging. Enerzijds is er een toename van decentrale opwekking door zonnepanelen en windmolens en daarmee een slecht voorspelbaar aanbod van elektriciteit. Anderzijds veranderen de behoeften van gebruikers door de komst van nieuwe technologieën, zoals de elektrische auto. Bovendien worden afnemers steeds vaker zelf producent. Het net moet in plaats van één- dus ook tweerichtingsverkeer aankunnen. Al deze ontwikkelingen maken het netwerkbeheer steeds ingewikkelder. Smart grids kunnen uitkomst bieden. (Bron: TU Delft) Door apparatuur af te stemmen op het aanbod aan energie is het mogelijk om pieken in het energie aanbod beter op vangen. Zo zal een wasmachine pas in werking treden wanneer zonnepanelen voldoende energie leveren of wanneer elders een overschot aan energie beschikbaar is. Het belang van energieopslag wordt hierdoor minder, doordat apparaten automatisch aangaan als er voldoende energie beschikbaar is. Overtollige elektriciteit die dan nog overblijft, kan worden opgeslagen in opslagfaciliteiten. Het bedrijf Victron Energy is momenteel bezig met het ontwikkelen van software die dit allemaal mogelijk moet gaan maken.

22

P OMPINSTALLATIE / S TUWDAM Stuwdammen zijn dammen die water tegenhouden. Veel van deze dammen zijn te vinden in bergachtige gebieden en worden voornamelijk gebouwd voor energie opwekking. Door het grote verval in hoogte wat hierdoor ontstaat kan een waterturbine worden aangedreven die een elektrische generator aandrijft.

F IGUUR 8 S TUWMEER

Een stuwmeer kan gezien worden als een enorme batterij waar energie in opgeslagen kan worden. Wanneer er een overschot aan energie is kan deze gebruikt worden om het stuwmeer vol met water te pompen. Wanneer er vraag is naar energie kan dit proces omgedraaid worden en zal het water de generator aandrijven om elektriciteit te produceren.

23

D E G ROENE R EKENKAMER Het is niet mogelijk om voor de specifieke situatie een kostenoverzicht te geven. Daarom is er gekozen om naar cijfers te kijken van eerdere projecten. De Groene Rekenkamer heeft een aantal kostenberekeningen gemaakt per kWh voor verschillende energieopslagmethoden. Redox-accumulator “Het is goed opschaalbaar en heeft een rendement van 75-90%. Ze zijn een groot aantal malen te laden en te ontladen. De operationele kosten zijn echter hoog, zo’n €0,25/kWh. Een Vanadium Redox batterij van 1,5 MWh kost volgens MacKay ) $480.000 . Het cyclus rendement is 70-75%.” http://www.groenerekenkamer.nl/buffers/

F IGUUR 9

Pompcentrale De bouw van een 8 GWh installatie waarmee gerekend wordt, komt uit op 1,8 miljard euro en heeft een operationele kWh prijs van €0,06. Dit lijkt weinig, maar dit gaat gepaard met hoge investeringskosten. Tot nog toe is dit wel één van de goedkopere opties. Als men dit op kleine schaal zou willen doen op Britannia, dan zou er nog maar weinig ruimte over blijven. Wel zouden er drijvende zonnepanelen kunnen worden geïnstalleerd. Nog een mogelijkheid is om een watertoren te bouwen. Cryogene opslag Om een voorbeeld te geven van een opkomende techniek is er gekozen voor cryogene opslag. In deze techniek is het afgelopen jaar veel geld gestoken, waaronder door Bill Gates. De prijs per kWh is nu nog 600 euro, maar er wordt verwacht dat dit de komende jaren snel zal dalen. Ook kan de techniek efficiënter worden gemaakt door de restwarmte die vrijkomt bij het koelen te gebruiken.

T OEPASBAARHEID B RITANNIA De toepasbaarheid van elke beschreven techniek is voldoende om toegepast te worden op Britannia. Dit is niet het geval als het om de kosten gaat. Aangezien duurzame energie en energieopslag grote investeringen zijn en energieopslag nog zo duur is, is energieopslag nog geen haalbare investering. Ook is er nog geen subsidie beschikbaar voor energieopslag. Als er vanuit wordt gegaan dat er een verbruik van één dag opgeslagen moeten worden, is dit: 1,5 miljoen kWh / 365 dagen = 4100 kWh. Dit geeft ongeveer de schaal aan. De aankoop van een installatie zal dan ook hierop aan moeten worden gepast. Aanbevelingen Bij een pompcentrale zou een oude watertoren gebruikt kunnen worden en is een microgenerator nodig. Ook moet er een aparte haalbaarheidsanalyse worden gedaan voordat er overgegaan wordt tot installatie. Bij de keuze voor een combinatie van vliegwielen en accu’s is de aanbeveling om het in combinatie te doen met een smart grid. Vliegwielen slaan maar enkele uren effectief energie op. Door de combinatie met een smart grid kan hier optimaal gebruik van worden gemaakt en kan piekstroom worden opgevangen. De combinatie van een smart grid en accu’s is de beste optie. Het nadeel is dat deze technieken nog vergenoeg zijn ontwikkeld. Ook hiervoor geldt dat er een aparte haalbaarheidsanalyse voor moet worden gedaan voordat er wordt over gegaan tot de aanschaf of constructie hiervan. Dit is belangrijk voor de kosten en baten voor deze specifieke locatie.

24

DEEL 2 PROJECT 5. B RAINSTORM Vanuit de opdrachtgever ontstond de vraag naar een mogelijke duurzame invulling voor het voormalige fabrieksterrein Britannia te Oude Pekela. Het zou mooi zijn als er werkgelegenheid kan worden gecreëerd en als het ook winstgevend zou zijn. Om hier invulling aan te geven, is er door de projectgroep een brainstormsessie georganiseerd om zoveel mogelijk ideeën te genereren. De brainstormsessie nam ongeveer twee uur in beslag. De ideeën zijn vervolgens in vier categorieën ingedeeld. Hier is een lijst uit voortgekomen welke hieronder wordt weergegeven. We zullen kort beschrijven wat er met elk idee wordt bedoeld om zo een beter beeld te krijgen van de mogelijkheden.

R ESULTATEN B RAINSTORM De resultaten van de brainstorm geven een diversiteit aan ideeën die mogelijk zijn voor Britannia. De verworven resultaten zijn weergegeven in het hieronder opgestelde overzicht. Om het overzichtelijker te maken zijn de ideeën gecategoriseerd in teelt, energie, maatschappij en overig.

Teelt         

Eendenkroos / algen Natuurproducten / biologisch Paddenstoelen Aquacultuur Vertical farming Proeftuin volkstuin Superfoods Medicinale planten Bijenhotel

Overig        

Recycle / repair centrum Duurzaam bouwen Regiomuseum Papierproductie (hennep) 3d Printer Kinderboerderij 2.0 Innovatie centrum Universeel centrum

Energie • Zonnecellen • Warmtepomp • Aardwarmte • Vergister • Energie leerschool

Maatschappij • Sociale werkplaats • Educatie • Leer / werkplaats • Jongeren / ouderen

25

O MSCHRIJVINGEN Hier volgt een korte beschrijving in welke richting gedacht kan worden bij het ontwikkelen per categorie op het fabrieksterrein.

T E E LT Doordat de locatie Britannia beschikt over gebouwen en open grond is het mogelijk om verschillende gewassen en teelt technieken toe te passen. De werkgelegenheid die hiermee wordt gecreëerd kan ingevuld worden door een verscheidenheid aan mensen met verschillende achtergronden. Hierbij kan gedacht worden aan hoog en laag opgeleiden of een sociale werkplaats. De resultaten bij teelt laten duidelijk zien dat er in de ideeën een overeenkomst zit in de schaal waarop deze toegepast wordt. Het zijn processen die allemaal op kleine schaal uitgevoerd kunnen worden, wat uitstekend is toe te passen op het terrein Britannia.

Eendenkroos / Algen Eendenkroos is een vorm van in Nederland teelbare aquatische biomassa die eenvoudig te telen is. De teelt is eenvoudiger dan andere aquatische biomassa zoals algen. Eendenkroos bevat aanzienlijke hoeveelheden eiwit (gemiddeld 35% van de droge stof) dat qua samenstelling sterk lijkt op soja eiwit. Mede om deze reden wordt eendenkroos in diverse landen in Zuidoost Azië en Afrika geteeld als bron van eiwit voor (pluim-) vee- en visvoeder, en ook voor menselijke voeding. Een andere toepassing waarvoor eendenkroos gebruikt wordt, is voor het reinigen van afvalwater. Eendenkroos is nog wel een nieuwe vorm van eiwitten, maar de vraag naar eiwitten stijgt snel door de groeiende wereldbevolking en middenklasse. Daardoor kan het zeker in de toekomst een belangrijke rol gaan spelen. (bron:http://edepot.wur.nl/163070) Algenkweek kan naast de kweek van eendenkroos een interessant product zijn om te combineren. Grondstoffen die voornamelijk uit algen worden gewonnen, zijn eiwitten, vetten en mineralen. Die kunnen toegepast worden in voedingsproducten en biobrandstoffen. Om deze reden is er wereldwijd veel aandacht voor. Biologische landbouw Biologische producten zijn producten die zijn geteeld zonder kunstmest of chemische bestrijdingsmiddelen. Hier is een groeiende vraag naar en het kan winstgevend en interessant zijn om dit lokaal af te zetten op de markt of een winkel als Ekoplaza. Veel biologische producten vallen onder superfoods, waar later verder op in wordt gegaan. De biologische landbouw zou zo ingericht kunnen worden dat de nutriënten in een gesloten kringloop zitten. Groenafval zou ter plaatse gecomposteerd kunnen worden en als natuurlijke mest kunnen worden gebruikt. Water dat op de gebouwen valt, zou verzameld kunnen worden voor perioden van droogte in de zomer. Indien er kassen worden ingezet, zouden deze van warmtepompen voorzien kunnen worden die in de zomer het teveel aan warmte ondergronds opslaan en die in de winter weer afgeven.

26

Paddenstoelen Naast champignons zijn er veel meer eetbare paddenstoelen. Deze zijn eenvoudig te kweken op bijvoorbeeld koffiedik, houtsnippers of oud papier (houtvezel). De Shiitake paddenstoel is een goed voorbeeld van een hele gezonde makkelijk te kweken paddenstoel die ook een goede vleesvervanger is door het hoge gehalte aan eiwit en vitamine B. De paddenstoel moet in een verwarmde ruimte worden opgekweekt (+-25 graden) en vervolgens in een koudere ruimte tot groei komen (15 graden), waarna het na enkele weken geoogst kan worden. Meer informatie en een bedrijfsvoorbeeld van shiitake teelt is te vinden op http://ekoshii-take.com/NL/. Voor de productie van paddenstoelen zou de loods aangepast moeten worden zodat er verschillende afgesloten ruimten zijn waar temperatuur en vochtigheid e.d. gecontroleerd kunnen worden. Aquacultuur In aquacultuur bestaat een onderscheid in extensieve en intensieve teelt. Met als grootste verschil dat bij de intensieve teelt bijgevoerd moet worden in afgesloten systemen, terwijl bij extensieve teelt een zelfregulerend ecosysteem voor voedselvoorziening zorgt. Voorbeelden van vis en ongewervelde waterdieren die op deze manier gekweekt worden zijn: Goudbrasem, Karper, Meerval, Paling, Regenboogforel, Steur, Tarbot, Japanse Oester, Oester en Kreeft. Kweek in een aquacultuur kan zowel binnen als buiten. De loods kan dus ingericht worden met meerdere kweekbasin en daarnaast zou er extra ruimte gebouwd kunnen worden of ook buiten gekweekt kunnen worden. Vertical farming Er is een manier ontwikkeld om verticaal gewassen te verbouwen dat vertical farming wordt genoemd. Dit wordt gezien als een uitkomst voor de voedselcrisis, omdat het efficiënt omgaat met ruimte. Met LED-verlichting, klimaatregelsystemen en nieuwe teelttechnieken, zoals telen op mist, kunnen groenten en fruit ook prima groeien volgens de Hogeschool van Amsterdam. De loods op fabrieksterrein Britannia is hoog genoeg om vertical farming toe te passen. Het creëert ook werkgelegenheid voor de omgeving. Vertical farming is een technologie die nog niet veel toegepast wordt in de huidige maatschappij. Wel zijn er al meerdere systemen op de markt te vinden. Door koploper op dit gebied te worden, kan een goede positie op de markt verkregen worden. Proeftuin Een proeftuin is een stuk land waar groente of fruit wordt verbouwd waar mensen ook langs kunnen gaan om te proeven en te kopen. Daarnaast kan de opbrengst aan veiling of consumenten worden verkocht. Volkstuinen De grond van Britannia kan geschikt gemaakt worden voor volkstuinen die vervolgens verhuurd worden. Superfoods Een populaire markt van tegenwoordig is superfoods. Superfoods zijn gewassen die erg veel vitaminen en mineralen bevatten of anderzijds erg gezond zijn. Steeds meer mensen gebruiken superfoods naast hun gewone voeding. In de wereld van diëtisten en gezondheid wordt steeds vaker geadviseerd superfoods te gebruiken. Voorbeelden van populaire superfoods zijn: Hennepzaad (hennepzaad olie), Chia zaad, Tarwegras, Gerstegras, Spirulina (alg) Goji bessen, Acaï bessen, Veenbessen, Granaatappel, Gember en Knoflook. Hennepzaad is een goed voorbeeld van een natuurproduct dat gemakkelijk te kweken is. Hennepzaad is ook bekend als superfood omdat het onder andere een hoog gehalte aan omega 3, 6 en 9 vetzuren bevat, wat voor mensen erg gezond is. 27

Bijenhotel Een bijenhotel is een overwinteringsplaats voor bijen. Het gaat op dit moment erg slecht met de bij vanwege ziektes en parasieten dat samengaat met de verslechterde weerstand van de bij door het gebruik van veel pesticiden in de land -en tuinbouw. Omdat onze tuinen vaak te netjes zijn, hebben bijen moeite bij het vinden van een plaats om te overwinteren. Bijen zijn onmisbaar voor het leven op aarde en het bestuiven van de planten die wij cultiveren voor onze voeding. De bij kan dus wel een steuntje in de rug gebruiken. Wanneer er geteeld gaat worden op het terrein, is het een goed idee om ook een aantal van deze hotels voor bijen te plaatsen. Dit bevordert een gezonde verbouwing en bestuiving van de planten en een gezonde bijenpopulatie.

E N ER GI E De Nederlandse energiemarkt is de laatste jaren flink in beweging. Voor derden is het interessanter geworden om zelfstandig energie op te wekken of waar mogelijk te besparen. De motivatie die hierachter ligt, wordt vooral gedreven door milieuaspecten en financiële winsten. Mogelijk is het voor Britannia interessant om als energieproducent te fungeren. Hier kan invulling aan gegeven worden door energie te leveren in de vorm van elektriciteit, biogas en warmte. De opgewekte elektriciteit kan het net op worden gedistribueerd aan de afnemer. Voor warmte-energie kan gekeken worden naar toepassingen in een centraal verwarmingssysteem zoals stadsverwarming. In Nederland gelden voor de levering van elektrische en warmte-energie subsidies, die mogelijk belastingvoordeel of een vaste prijs bieden.

Warmtepomp Een warmtepomp kan besparing opleveren op de energierekening. De meeste huizen en bedrijfspanden worden verwarmd door een CV-ketel die draait op aardgas. Een warmtepomp systeem bestaat uit drie delen: een bron, de warmtepomp en het afgiftesysteem. De bron is vaak buitenlucht of grondwater waar de hoogste investering in zit. Warmtepompen kunnen zowel water als lucht als bron hebben, en kunnen gebruikt worden voor ruimteverwarming, tapwaterverwarming en koeling. Er kan aanspraak worden gemaakt op de subsidieregeling SDE+, Stimulering Duurzame Energie. Aardwarmte Dieper in de aardkorst is de grond warmer dan aan het oppervlak. Aardwarmte, ook wel geothermische energie genoemd, is warmte dat uit de aardbodem wordt gehaald om huizen en andere gebouwen op een duurzame manier te verwarmen. Voor een aardwarmte installatie zijn twee putten nodig: een injectieput en een productieput. In de injectieput wordt water gepompt wat vervolgens verwarmd omhoog komt uit de productieput. Het warme water wordt naar een aardwarmtecentrale gepompt waar warmtewisselaars staan die de warmte overdragen naar een warmtenet, dat via andere pompen weer aangesloten is op huizen en gebouwen.

28

Vergister Een vergister is een biogasinstallatie, waar biomassa wordt vergist tot biogas. Het is eigenlijk een grote tank of silo waar biomassa zoals mest en groenafval wordt toegevoegd waarna van nature voorkomende bacteriën deze biomassa omzetten naar biogas. Op veel plaatsen in Nederland wordt door de landbouw op deze manier al biogas geproduceerd. Vergisten vindt over het algemeen plaats onder atmosferische druk en bij een temperatuur van 350C. Het biogas wat ontstaat, kan voor meerdere doeleinden worden gebruikt. Het kan dienen als brandstof in motoren voor de productie van elektriciteit en warmte of kan worden opgewerkt tot aardgas kwaliteit of tot vloeibaar aardgas (LNG). Ook voor biogas kan subsidie aangevraagd worden via de SDE+. Energie leerschool Een energieleerschool is een idee wat gezien wordt als mogelijkheid om bij duurzame energie activiteiten ook educatie te betrekken. Wanneer er op het terrein veel met duurzaam opgewekte energie gewerkt wordt, kunnen scholen hier praktijkervaring opdoen. Daarnaast is er een mogelijkheid om een 'school' op te richten waar iedereen kan leren over schone energie, energiebesparing en hoe zij zelf energie kunnen opwekken. Hier zouden cursussen en lezingen voor gegeven kunnen worden, waar mensen worden opgeleid tot installateur van zonnepanelen of warmtepompen etc. Het is een idee wat in combinatie met de andere energie ideeën een mooie optie is.

O V ER I G Overige ideeën is een diversiteit aan ideeën van bijvoorbeeld een innovatie centrum tot een kinderboerderij 2.0. De ideeën lopen te ver uit een om hier concreet invulling aan te geven.

Recycle / repair centrum We leven in een wegwerpmaatschappij, waarbij mensen als iets stuk is, het al gauw weggooien en een nieuw product kopen. Dit is allesbehalve duurzaam en vaak kunnen deze producten eenvoudig zelf gerepareerd worden. Mensen hebben hier echter niet altijd de benodigde kennis of gereedschappen meer voor. Hierdoor zijn er in het land steeds meer repaircafés te vinden. Een recycle en repair café/centrum is een ruimte waar mensen met verstand van zaken en gereedschap samen met de klant een defect item kunnen repareren. Hier is de praktische kennis en vaardigheid aanwezig om van alles te repareren. Ook kan het een plek zijn waar items naar toegebracht kunnen worden die niet meer te repareren zijn. Deze kunnen dan gerecycled worden en nog iets opleveren. Een recycle/repair centrum kan ook dienen als sociale werkplaats. Duurzaam bouwen Duurzaam bouwen is een vorm van bouwen waar duurzaamheid op alle vlakken van een gebouw en diens omgeving centraal staat. Het leefklimaat is optimaal zodat mensen er fijn kunnen wonen of werken. Het gebouw produceert haar eigen warmte en elektriciteit uit bijvoorbeeld warmtepompen, zonnecollectoren en –panelen. Het is gemaakt van uitsluitend duurzame materialen die hergebruikt dan wel gerecycled kunnen worden en volledig CO2 neutraal of zelfs positief geproduceerd zijn. Het gebouw heeft een positieve invloed op haar omgeving; het zou een groen dak kunnen hebben waar ook zonnepanelen op staan. Het groene dak werkt isolerend doordat het ’s winters de warmte beter vasthoudt, maar ook ’s zomers de warmte buiten houdt. Ook houdt het dak water vast en is het goed voor de natuur en haalt het vervuiling uit de lucht. De gevels kunnen gebruikt worden voor verticalfarming.

29

Ook kunnen de gevels optimaal gebruikt worden door middel van de 4D techniek van Cablean: de gevels bestaan dan uit modulen in prismavorm. De drie zijden van de prisma hebben allen een andere functie en kunnen afhankelijk van welke functie gewenst is, naar buiten gedraaid worden. Als de zon schijnt kunnen zonnepanelen gebruikt worden, als er veel luchtvervuiling is planten, als het hard regent bakken die water opvangen en op andere momenten reclame. Regiomuseum Een regiomuseum is een museum dat ingevuld wordt met regionale kunst, cultuur en geschiedenis. Hiervoor is vaak een subsidie beschikbaar vanuit de provincie, of dit een lucratief idee is zal nader onderzocht worden. Papierproductie uit hennep Het is op dit moment moeilijk om aan henneppapier te komen. Henneppapier heeft veel voordelen ten opzichte van papier gemaakt van houtpulp. Papier van hennep gaat langer mee, is vaker te recyclen, is sterker, heeft minder chemicaliën nodig om te bleken, en de hennepplant kan meerdere keren per jaar worden geoogst. Hennep heeft geen pesticiden of kunstmest nodig om te groeien en groeit bijna overal. Het fabrieksterrein Britannia is van het bedrijf Hempflax dat al connecties heeft in de hennepindustrie, en al plaatsen heeft waar het hennep verbouwd wordt. Met de komst van een papierfabriek zou Hempflax kunnen uitbreiden en één van de weinige spelers kunnen worden in de hennep papierproductie. Henneppapier is duurzamer en natuurvriendelijker dan FSC papier waar alsnog bomen voor worden gebruikt die minstens 30 jaar nodig hebben om te groeien. 3D Printer Een opkomende innovatieve uitvinding is de 3D printer. Hier is op dit moment veel aandacht voor. Een 3D printer is een apparaat dat op basis van digitale bouwtekeningen driedimensionale objecten kan printen. Deze printers zijn inmiddels op de markt voor consumenten, waardoor de burger zijn eigen producten kan ontwerpen en maken. De 3D printer zou in bijvoorbeeld het innovatiecentrum een plaats kunnen krijgen waarbij cursussen worden georganiseerd waar mensen van bijvoorbeeld bioplastic eigen bedachte producten kunnen printen. Ook zou een grotere 3D printer aangeschaft kunnen worden om grotere innovatieve producten te printen. Er zijn 3D printer bouwpakketten op de markt waarbij consumenten hun eigen 3D printer zelf kunnen bouwen voor ongeveer 500 euro. Daarnaast zijn er al 3D printers op de markt speciaal voor massaproductie. Deze kosten rond de 100.000 euro. Kinderboerderij 2.0 Kinderboerderij 2.0 is een idee wat ook gecombineerd kan worden met andere activiteiten. Het idee is dat er voor kinderen een leerzame en leuke omgeving wordt gecreëerd waar zij niet alleen naar dieren kunnen kijken maar dat kinderen hier nog veel meer kunnen leren. Het gaat dus ook samen met het idee educatie, waar het de bedoeling is dat kinderen meer leren over het milieu, duurzaamheid, de natuur en voeding. Bijvoorbeeld zouden kinderen kunnen leren over duurzame landbouw waarbij ook zelf geoogst kan worden en waarbij kinderen leren waar hun voedsel vandaan komt en hoe het groeit. Of er wordt geleerd hoe je spullen hergebruikt en recyclet. Hoeveel lampen kunnen draaien op zonnepanelen etc. Innovatiecentrum Het terrein kan ingevuld worden door een innovatiecentrum te realiseren. Het idee hierbij is, een centrum te creëren waar duurzaamheid en innovatie op allerlei gebieden praktische invulling krijgt en het terrein dient als ruimte om met duurzame innovatie te experimenteren. Hier wordt veel aandacht besteed aan het ontwikkelen en educatie op het gebied van innovatieve duurzame oplossingen voor vraagstukken 30

in de praktijk. Hier kunnen scholen en organisaties op dit gebied zich aansluiten en samenwerken om tot goede ideeën te komen die vervolgens verder ontwikkeld worden. Dit innovatiecentrum kan bijvoorbeeld gericht zijn op het verder ontwikkelen van duurzame burgerinitiatieven op het gebied van voedselvoorziening of energie, maar ook op gebied van duurzaam bouwen of lokale kringlopen bij het recyclen van afval. Universeel centrum Wat met dit idee bedoeld wordt is een ruimte creëren waar alle benodigdheden aanwezig zijn om bijvoorbeeld congressen, voorlichtingen, workshops, educatie, cursussen en andere activiteiten gehouden kunnen worden, waarvoor de ruimte verhuurd kan worden. Dit idee kan ook gecombineerd worden met andere activiteiten. Een ruimte met brede mogelijkheden.

M AAT S C HA P P E LI JK Bij deze ideeën draait het om maatschappelijk belang. Om projecten beter bij de maatschappij te laten aansluiten, is het van belang dat deze door een breed publiek worden gedragen. Het doel is om een maatschappelijke functie aan het oude fabriekspand te geven. De door tussentijdse peilingen over welk onderwerp die de meeste interesse wekte na de brainstorm. Het repair centrum wordt dan ook verder uitgewerkt, in hoofdstuk 7. Hoofdstuk 6 geeft de aanleiding waarom wij het repair centrum verder gaan uitwerken. Sociale werkplaats Een sociale werkplaats kan gericht zijn op bijvoorbeeld gehandicapten of mensen met een uitkering. Voor een sociale werkplaats zijn vaak subsidies beschikbaar. De sociale werkplaats kan ook een winstgevende organisatie zijn, er kan bijvoorbeeld gedacht worden aan de combinatie van teelt (productie) en een sociale werkplaats waar mensen met een beperking de werkzaamheden uitvoeren. Educatie Wanneer er bijvoorbeeld teelt of duurzaamheidscentrum opgezet wordt, kan er van deze praktijksituatie gebruik gemaakt worden om hier educatie aan te koppelen. Land- en tuinbouwscholen zouden bijvoorbeeld op Britannia praktijkervaring kunnen opdoen bij het telen van gewassen of zouden met vertical farming in aanraking komen. Werken & leren en jong & oud Welke invulling Britannia ook krijgt, het zou maatschappelijk gunstig zijn als werken en leren gecombineerd worden en als de verschillende generaties bij elkaar gebracht worden. Met werken en leren wordt bedoeld dat studenten hun opgedane kennis en vaardigheden deze direct in de praktijk kunnen brengen. Het belang van het bij elkaar brengen van alle generaties, is dat deze van elkaar kunnen leren en dat de sociale cohesie toeneemt. Ze kunnen bijvoorbeeld samen aan maatschappelijke vraagstukken werken. Door samen te werken, worden vraagstukken vanuit verschillende invalshoeken bekeken en kunnen jongeren van de ervaringen van ouderen leren en kunnen de ouderen leren van de nieuwe denkwijzen van jongeren.

31

6. A FVALSTROMEN Naar aanleiding van de resultaten van de brainstormsessie is met de opdrachtgever besloten het repair centrum verder uit te werken en hier de componenten educatie en het samenbrengen van jongeren en ouderen bij te betrekken. Om de levensvatbaarheid van dit idee te kwantificeren, is onderzoek gedaan. Hiervoor is gekeken naar afvalstromen van e-waste in Nederland. Waar gaat het heen en welke mogelijkheden biedt dit voor Britannia. Dit sluit ook goed aan bij de hoofdvraag een duurzame bestemming te vinden voor de oude fabriek.

E- WASTE E-waste is elektronisch afval, van lamp tot mobieltje of tv’s. In deze apparaten zitten vaak zeldzame metalen verwerkt, die goed gerecycled kunnen worden. Milieutechnisch gezien is het nog beter om e-waste te hergebruiken. Jaarlijks wordt er onnodig veel elektronica weggegooid. Voor Nederland is dit al 400.000 ton aan e-waste per jaar. Vaak kunnen deze apparaten nog gerepareerd worden en een tweede leven krijgen. Tweedehands is tegenwoordig helemaal geaccepteerd, door marktplaats.nl en door de kringloop winkels. Dit betekent dat er dus ook een markt is. Hierover zal meer worden toegelicht in dit hoofdstuk. De kans die dit biedt voor Britannia, is dat er veel apparaten nog bruikbaar zijn of te repareren. In dit hoofdstuk wordt een beeld en motivatie gegeven voor een repair centrum. Om die reden wordt er verdieping gegeven aan de afvalstroom in Nederland zoals we die nu kennen.

W AAR

NAAR TOE

In Nederland en in de wereld wordt veel elektronisch afval geproduceerd, waarvan het meeste wordt gerecycled. Toch ontglipt er nog steeds e-waste binnen onze maatschappij, dit wordt dan vaak verscheept naar Afrikaanse landen waar het gedumpt wordt. Vanuit Europa bedraagt dit jaarlijks al ongeveer 1,3 miljoen ton aan e-waste. Dit afval bevat veel schadelijke stoffen die slecht zijn voor mens en milieu. Wat er vervolgens gebeurt met het afval, is dat mensen vaak tussen dit afval leven en zoeken naar kostbare materialen die geld opleveren. Die mensen worden vaak ziek, doordat ze blootgesteld worden aan gevaarlijke stoffen die vrijkomen wanneer het afval door hen zelf verbrand wordt om kostbare metalen terug te winnen. Het gevolg is dat het aantal geboren kinderen met afwijkingen en erfelijke ziektes stijgen. Maar niet alleen op de stortplaatsen zelf vormt e-waste een probleem. Door regenval wordt er veel vervuiling meegenomen de rivieren in waar het langs de rivier veel schade aanricht. Vaak wordt dit door veel mensen als drinkwater gebruikt. (Vidal, 2013)

32

R I C HT LI JN EN Binnen de Europese Unie en Nederland zijn er richtlijnen die als doel hebben om de e-waste problematiek aan te pakken. Deze richtlijnen lijken haar vruchten af te werpen maar blijken in sommige gevallen niet toereikend te zijn. E-waste mag wettelijk gezien niet verscheept worden en het toch gebeurt het. Dit gebeurt onder het mom van ‘tweedehands elektronica’, ‘schenking’ (aan een bedrijf) of een ‘donatie voor het land’. Veel Ghanezen dachten dat wij goede bedoelingen hadden. In de documentaire (Frontline, 2010) wordt Mike Anane, een Ghanese journalist die milieubewustzijn in Ghana probeert te bewerkstelligen, geïnterviewd. In de bijlage staan meer foto’s. In Nederland zijn richtlijnen opgenomen in het besluit ‘Regeling Elektrische Apparatuur’ en ‘Besluit Elektronische Apparatuur’ (BEA en REA). Dit was de grondslag voor het collectieve systeem dat we nu in Nederland kennen, Wecycle. Dit systeem is gezamenlijk opgezet door leveranciers en importeurs van elektronische apparaten. Zij hebben gezamenlijk machines ingekocht om e-waste te recyclen en edele metalen eruit te halen. Producenten en importeurs van ICT-apparaten die deelnemen aan het ICTinzamelingssysteem voldoen aan de producentenverantwoordelijkheid. Dit wordt geregeld door ICT Milieu dat onderdeel is van Nederland ICT. Deze organisatie is nu bezig met het stimuleren en inzamelen van ICT afval, dit is dus niet bedoeld voor alle e-waste. ICT Milieu heeft ook een samengesteld bestuur van de directeur van Xerox Nederland, Dell Nederland, Interim-directeur Nederland ICT en Country Manager van Hewllet Packard. Dit bestuur is verantwoordelijk voor het inzamelen van 17.556 ton aan afgedankte ICT-apparatuur. Verwerkers (Wecycle) rapporteerden nog eens 13.545 ton aan ingezameld ICT-afval dat door andere partijen aan hen is afgegeven. De 17.556 ton wordt als volgt verwerkt, zie kader:

Het afval zal vanaf 2016 volgens het Europese besluit worden verwerkt. Dit besluit is vergelijkbaar met de Regeling voor Afgedankte Elektrische en Elektronische Apparatuur (AEEA). Dit is beschreven in de Europese WEEErichtlijn (Waste of Electric & Electronical Equipment). De Europese WEEE heeft in samenwerking met Wecycle aan het beleid gewerkt voor de WEEE en dit is aan de hand van de AEEA gedaan. Waar het op neer komt, is dat in heel Europa vaste doelstellingen komen voor het recyclen van e-waste. De doelstelling voor 2016 is dat er minimaal 45% van het e-waste gerecycled wordt. In 2019 moet dat 65% zijn. Deze percentages zijn berekend op de hoeveelheid geproduceerde elektronische producten. Waar de overige hoeveelheid heen gaat verschilt erg; een deel komt terecht in stortplaatsen of in de reguliere verbrandingsoven. Ook komt er een deel terecht in Azië en Afrika, dit is met name Ghana en India. Dit is te lezen in het volgende deel. Wat we weten van de cijfers is dat wij in 2010 ongeveer 23,7 kilo per persoon aan e-waste produceerden, waarvan naar schatting 2,7 kilo wordt geëxporteerd. Door na te gaan dat in Nederland in 2010 22.726 ton aan ewaste werd opgehaald en naar schatting van Wecycle nog eens 28.000 ton. Door dit na te rekenen kom je uit op 16,7 miljoen Nederlanders * 23,7 kilo ewaste /1000 voor tonnen = 395.790 ton aan e-waste. Door de ongeveer 50.000 ton wat is opgehaald en de 2,7*16,7 miljoen /1000= 45.000 ton waarvan we zeker zijn dat het naar het buitenland wordt geëxporteerd. Er blijft dus nog 300.000 ton over waarvan we niet goed kunnen zeggen waar het heen gaat. Ook gaat er veel afval via de Rotterdamse haven naar het buitenland. (Milieu, 2012)

33

Korte conclusie over de cijfers: er moet nog veel gebeuren voordat we in Nederland de eisen van de Europese Unie zullen halen. Wij zijn in Nederland wel de voorloper op het gebied van regelgeving.

F IGUUR 10 ICT MILIEUMONITOR

34

O N DE R ZO EK : N ED E RL AN DS E

I N ST AN T I E S V AN E - W A ST E

Om erachter te komen wat er met de ingezamelde e-waste wordt gedaan, is een aantal Nederland instanties benaderd voor informatie. De instanties die hiervoor zijn benaderd zijn; ICT-milieu, Wecycle en Omrin. Wecycle is een stichting die de inzameling, registratie en recycling van e-waste in Nederland organiseert. Er is telefonisch contact gezocht waarna gemeld werd dat we via de e-mail contact moesten zoeken. Tot op heden is er nog niet op de e-mail gereageerd. De manier om contact te maken is volgens ons via de directeur, omdat hij hier makkelijker uitspraak kan doen. De werknemers waren via de telecommunicatie erg terughoudend. ICT-milieu stuurde ons een informatiebrochure en verwezen ons door naar Wecycle. Verder hebben we gekeken naar een afvalverwerker. Dit was de Omrin, aangezien die in Friesland de meeste milieustraten heeft. Onze e-mail is op dit moment nog in behandeling en wij hopen hier nog antwoord op te krijgen. Naast het versturen van e-mails is er ook telefonisch contact met Omrin opgenomen. Van de milieustraat zelf tot aan het hoofdkantoor, helaas werden we steeds doorverwezen naar het e-mail adres [email protected]. Het telefoonnummer van de marketing en communicatie afdeling is 0582336565, hier zouden we eerst meer informatie krijgen, maar uiteindelijk moesten we toch maar een e-mail versturen. Voor dit onderzoek is er meer tijd nodig.

W A AR O M E - W A ST E

DU MP EN ?

Er zijn veel redenen waarom e-waste gedumpt wordt; gemakzucht en geld spelen hierbij een grote rol. Het kost namelijk veel geld om e-waste apart in te zamelen en te verwerken. De opbrengst van de edele metalen is niet voldoende om de kosten te dekken. Dit komt onder meer doordat er veel campagne wordt gevoerd dat e-waste apart moet worden ingeleverd. De Wecycle campagne is wel een succes te noemen omdat er nu veel meer wordt ingeleverd. Dit initiatief wordt gefinancierd vanuit de producenten en importeurs zelf. Helaas zijn niet alle importeurs hierbij aangesloten en bevat één op de drie containerschepen uit Rotterdam e-waste. Soms gaat dit naar China waar de arbeid goedkoop is waardoor het rendabel is om edele metalen eruit te halen. Maar als er veel chemicaliën in zitten zijn ze vaak voor het Afrikaanse continent bestemd. De oorzaak hiervan is dat deze producten te duur zijn om te recyclen, denk bijvoorbeeld aan koelkasten en oude televisies.

35

Om recycling rendabeler te maken is er nu in Europa het WEEE (W A S T E E L E C T R I C A L A N D E L E C T R O N I C E Q U I P M E N T ) opgericht. Dit is een kennisplatform waar bedrijven en importeurs hun ervaringen kunnen uitwisselen. Ook komt er een eigen Europees initiatief waarbij al de opgehaalde apparatuur naar één plek in Europa vervoerd wordt en daar verwerkt wordt. Recyclen is niet altijd het antwoord en we doen dit veel te snel. Het is makkelijk voor een consument om weg te gooien, maar tegenwoordig wordt er al wel meer hergebruikt. Denk aan marktplaats wat de tweedehandsmarkt weer nieuw leven in blies. Ook de kringloopwinkels zijn aardig in opkomst. Maar waar vroeger alle spullen van familie op familie gingen, willen we nu allemaal het nieuwste en het beste. Dit geldt vooral voor elektronica en er valt dan ook best een slag te maken als het gaat om hergebruiken. De ladder van Lansink die uit vijf treden bestaat, is hierbij zeer belangrijk als we goed om willen gaan met afval. Dit gaat om de preventie van afval, daarna reparatie en het hergebruiken van een product. Daarna kan iets pas gerecycled worden. Op de manier hoe het nu gaat, wordt er al heel snel gerecycled en na dit proces verdwijnt er dus veel afval richting arme landen waar het gestort wordt. De vierde trede is het product verbranden en daarvan energie terugwinnen. Dit is vaak verwaarloosbaar in vergelijking met het productieproces. Wel wordt de as vaak gebruikt voor geluidswallen enzovoort. De laatste trede is het storten van afval, soms worden technische producten in het dagelijks huisvuil aangetroffen. Dit wordt soms nog gestort ook als dit er tussen zit en dit is dan ook de meest vervuilende trede van de ladder. F IGUUR 11 L ADDER VAN L ANSINK

TECHRETURNS Bij het bedrijf Techreturns, worden telefoons ingezameld en daarna worden ze getest een meestal zijn ze te repareren. Daarna worden ze verkocht in Azië en Afrika, hier is vaak een markt voor oude westerse mobieltjes. Om te voorkomen dat ze alsnog op een grote vuilstort komen in Afrika of Azië, worden ze ook daar weer verzameld op inleverplaatsen. Hierna verschepen ze het weer naar Nederland waar het dan echt gerecycled kan worden, omdat dat de faciliteiten in de derdewereldlanden niet aanwezig zijn. Het probleem is dat volgens internationale afspraken men eigenlijk geen e-waste uit arme landen mag halen. Dit is één van de obstakels die op de langere termijn weggenomen zouden moeten worden. Het gaat goed met het bedrijf en het is een voorbeeld voor velen vanwege het tegengaan van de consumptiemaatschappij en door ervoor te zorgen dat producten langer meegaan.

36

C O N C LU SI E Hergebruiken: er wordt veel aan recyclen gedaan, maar de ladder van Lansink leert ons dat we eigenlijk eerst moeten hergebruiken. In de vorige stukken is te lezen dat er veel rond deze processen te doen is. De recycle sector gaat er vanuit dat er geen markt voor is tweedehands elektronische apparaten, maar dit is incorrect. Dit bewijzen Techreturns, marktplaats.nl en andere tweedehands websites. We kunnen er dus niet meer onderuit. De mogelijkheden liggen vooral in de 300.000 ton aan e-waste waarvan we niet weten waar dit naar toegaat. Ook kunnen burgers veel geld besparen door hun producten te laten repareren in plaats van ze weg te gooien. Ook de bestaande afval verwerkers zouden meer transparantie van hun e-waste stroom moeten geven. Toegankelijkheid zou ervoor kunnen zorgen dat je zelfs een deel zou kunnen gaan verwerken en repareren. Het repair centrum zou nog wel eens financieel aantrekkelijk kunnen zijn. Ook is het goed voor de werkgelegenheid en het milieu. Verder onderzoek naar de weg van het afval zou kunnen zorgen van een constante stroom aan e-waste dat verwerkt kan worden. Een goede distributie voor afzet zou nog opgesteld moeten worden. Hierbij kan een deel via internet verkocht worden en deels via een kringloopwinkel in de buurt en in Groningen. Hierbij kan gedacht worden aan een samenwerking. In het volgende hoofdstuk wordt er meer verteld over het repair centrum en over welke voordelen het repair centrum kan hebben.

37

6. R EPAIRCENTRUM In het vorige hoofdstuk is het e-waste probleem beschreven en is aangegeven dat er veel kansen zitten in een repair centrum. In dit hoofdstuk wordt een aanzet geven hoe, wat en waar het repair centrum gerealiseerd kan worden. Ook wordt hier gekeken hoe de omgeving daarbij betrokken kan worden. In Oude Pekela heerst een hoge werkloosheid. Mogelijk zou hier een positieve impuls aan gegeven kunnen worden doormiddel van een repair centrum. REPAIR CENTRUM Uit voorgaand hoofdstuk is naar voren gekomen dat e-waste een wereldwijd probleem is waar moeilijk grip op gekregen wordt. De ladder van Lansink liet zien dat hergebruik voor recycling gaat. Het repair centrum is een plek waar consumenten hun kapotte apparatuur kunnen laten repareren. Dit zorgt ervoor dat consumenten vrij zijn in de keuze of ze kiezen voor reparatie of tot aanschaf overgaan van een nieuw product. Voor Oude Pekela biedt het werkgelegenheid wat een impuls is voor het gebied. Door het repareren van oude apparatuur wordt ervoor gezorgd dat er minder e-waste wordt geproduceerd. Soms kunnen producten niet gemaakt worden, maar nog wel gerecycled. Ook kunnen sommige onderdelen die tijdens het recycle proces uit producten worden gehaald, weer gebruikt worden voor reparatie van andere producten. Het zou dus slim zijn ook recyclefaciliteiten te realiseren in combinatie met het repair centrum. Daardoor wordt er ook meer werkgelegenheid gecreëerd. De werkwijze van een huidige recycle centra is een fabriek waar e-waste producten worden vernietigd om de grondstoffen terug te winnen. Grondstoffen die teruggewonnen kunnen worden zijn metalen en plastic polymeren. Door de grondstoffen in Nederland te recyclen, zorgt men ervoor dat deze op een juiste en milieuvriendelijke manier gerecycled worden. Er zijn ook recyclecentra waar apparaten uit elkaar gehaald worden. Dit is alleen geschikt voor grote producten zoals televisies, monitoren, dvd recorders etc. Door een product uit elkaar te schroeven in plaats van te vernietigen zijn er nog onderdelen uit te halen, die kunnen worden hergebruikt. Ook kunnen hierdoor de plastic en metalen milieuvriendelijker gescheiden worden. Een recycle centrum leent zich ook voor een sociale werkplaats. Het oude fabriekspand biedt veel mogelijkheden. Door het op een maatschappelijke manier te ontwikkelen, ontstaan er veel kansen voor Oude Pekela.

R EALISATIE Het repair centrum zou een nieuw project kunnen worden in Oude Pekela. In deze paragraaf wordt invulling gegeven aan het repair centrum en de samenwerking met de omgeving. Hoe krijg je kennis, waar zijn voorbeelden te vinden van bestaande faciliteiten?

B E N O DI G D E

KENNIS

De aanpak en benodigde kennis die nodig is om het project succesvol te maken, zal in grote lijnen niet veel verschillen van een normale bedrijfsstructuur. Om een repair centrum op te zetten, is het belangrijk om voldoende kennis over elektronica binnen het centrum te hebben. Deze kennis kan komen van professionals die binnen het vakgebied hun vaardigheden bezitten. Mogelijk zouden reparatiehandleidingen verzameld kunnen worden, die zijn legaal op het internet te verkrijgen. Een andere mogelijkheid is om eigen handleidingen te maken die in het vervolg bruikbaar zijn binnen het repair centrum. 38

Doordat het concept wordt opgezet vanuit een organisatie die uit maatschappelijk oogpunt opereert, is het mogelijk om ervoor te zorgen dat het project breed wordt gedragen. Dit zou voordelen kunnen bieden met het binnenhalen van technische kennis. Hierbij kan gedacht worden aan studenten van technische opleidingen, reintegratie medewerkers en vrijwilligers. Met de verworven kennis binnen het centrum is het een mogelijkheid om deze middels educatie of cursussen over te brengen aan derden. Hierbij kan gedacht worden aan particulieren, studenten en re-integratie medewerkers. Mogelijk als cursus of als doel om eigen werknemers op te leiden.

I MP UL S

VOOR

O UD E P E K E L A

De gemeente Pekela heeft net als andere plattelandsgemeenten te maken met werkloosheid en leegloop. Deze twee parameters zijn nauw met elkaar verbonden. Om dit probleem te doorbreken, is het van belang dat er faciliteiten worden ontwikkeld die een positieve impuls zijn voor de gemeente. Het ontwikkelen van repair centrum biedt de gemeente verschillende mogelijkheden. Hierbij kan gedacht worden aan educatie, sociale werkplaats, reintegratie plichtigen, die hiermee werkervaring op kunnen doen. Het biedt werkgelegenheid voor een breed scala aan vak technische mensen. Door te kijken naar het maatschappelijk belang op wereldniveau zowel als op Europees, Nederlands en gemeentelijk niveau, is te zien dat er een verschuiving optreedt in milieuschappelijk belang van e-waste. Dit biedt kansen voor de gemeente Pekela om hier op in te haken, door het realiseren van een repair centrum. Om voor een extra impuls te zorgen zou de gemeente zich als duurzame repair gemeente uit kunnen roepen. En zo de eerste gemeente worden in Nederland die werkt maakt van reparatie.

V O O R B E E LD

INITIATIEVEN

Stichting Repair café Stichting Repair Café is opgericht op 2 maart 2010 en is gevestigd op meerdere plekken in het land maar heeft haar hoofdvestiging in Amsterdam. De stichting heeft als doelstellig het repareren op een moderne manier terug te brengen in de lokale samenleving, om reparatiekennis te behouden en te verspreiden, en de sociale cohesie te bevorderen door buurtgenoten met verschillende achtergronden en drijfveren met elkaar in contact te brengen in het kader van inspirerende en F IGUUR 12R EPAIR C AFÉ

laagdrempelige bijeenkomsten. De bijeenkomsten zijn gratis toegankelijk en draaien om samen te repareren. Een repair café is niet plaatsgebonden waardoor deze overal georganiseerd kan worden, van een ontmoetingscentrum tot aan bij iemand thuis. Het is voor iedereen mogelijk om in haar eigen buurt een repair café te op te zetten.

IFIXIT IFIXIT is een online platform waar uitgebreide handleidingen beschikbaar worden gesteld voor het repareren van elektronica. IFIXIT beschikt over een online winkel met een groot assortiment beschikbare artikelen ter reparatie van elektronica. IFIXIT, zoals de naam al zegt, biedt handvaten om zelfstandig elektronica te repareren. V oor een voorbeeld handleiding zie bijlage 3. F IGUUR 13 IFIXIT

39

F INANCIERING Voor de financiering van een repair- en recyclecentrum kan het interessant zijn om gebruik te maken van landelijke overheidssubsidies. Mogelijke subsidies die in aanmerking komen voor het bovenstaand beschreven scenario zijn: CIP Eco-innovation Vanuit de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland is in 2013 een regeling ingegaan genaamd CIP Eco-innovation. De belangrijkste doelstelling van het CIP Ecoinnovation programma is het ondersteunen van projecten die gericht zijn op de toepassing en marktverbreiding van nieuwe innovatieve technieken, producten en diensten of ontwikkelingen op het gebied van Eco-innovation, die al succesvol gedemonstreerd zijn. Om hiervoor in aanmerking te komen, moet een projectvoorstel ingediend worden bij Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Twee van de vijf prioriteitsgebieden van de regeling die mogelijk van toepassing zijn op het beschreven scenario, zijn ‘Materials Recycling’ en ‘Greening Businesses and Smart Purchasing’. Belangrijke aspecten voor het project waar de regeling voor dient, zijn innovatie, sterke vermindering van de milieubelasting, Europees karakter, kosteneffectief, marktpotentie en economisch haalbaar. Groenprojecten De regeling groenprojecten is een gezamenlijke regeling van de ministeries van Infrastructuur en Milieu en Financiën. De overheid geeft belastingvoordeel aan 'groene' spaarders en beleggers,daardoor is het voor een bank mogelijk om een lening aan te bieden met een laag rentetarief. Om hiervoor in aanmerking te komen, heeft de investeerder een groenverklaring nodig. Een groenverklaring kan aangevraagd worden bij de Rijksoverheid voor Ondernemend Nederland (RVO). Deze toetst vervolgens de aanvragen namens de minister van Economische Zaken. Bij goedkeuring wordt een groenverklaring toegekend aan de aanvrager. In verband met het beschreven scenario kan gedacht worden aan een zonnecollectoren- of duurzaam bouwen project waarvoor een groenverklaring voor kan worden aangevraagd. MIA/Vamil MIA staat voor Milieu Investeringsaftrek en Vamil voor Willekeurige afschrijving milieu-investeringen. MIA en Vamil zijn twee regelingen die fiscale voordelen bieden voor financiering van milieuvriendelijke technieken. Met de MIA kan 36% van de investeringskosten afgetrokken worden van de fiscale winst. Met Vamil kunt u zelf bepalen wanneer deze investeringskosten worden afgeschreven. Op de milieulijst van 2014 is te vinden waar fiscaal voordeel te behalen valt. Op deze lijst is ook recycling van afval en grondstoffen te vinden en inzameling van afval. MIA en Vamil kunnen worden aangevraagd via het e-loket van Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.

Voor duurzame ontwikkelingen zijn veel regelingen en subsidies. Als er wordt over gegaan tot realisatie van een project kan er dieper worden in gegaan of een repair centrum de gelden kan ontvangen. Ook is er verdieping nodig of verschillende regelingen gecombineerd kunnen worden. Een repair centrum biedt veel perspectief, voor de ontwikkeling van Oude Pekela. Door burgers mee te laten participeren en in de opstart fase veel te communiceren met bewoners in de regio is het mogelijk Oude Pekela te laten door ontwikkelen.

40

7. L ITERATUURLIJST Z ONNEPANELEN Onafhankelijke info zonnepanelen: http://www.zonnepanelen.net/beste-zonnepanelen/ Fabrikant zonnepanelen: http://www.cnpv-power.com/HTML/ProClass/Show/ http://www.cnpv-power.com/pdf/Catalog_En/CNPV-250M-270M.pdf Zonnekaart Nederland: http://hetkanwel.net/wp-content/uploads/2010/03/hetkanwel.nl-zonurenkaart.jpg Berekening oppervlak zonnepanelen: http://www.zonnepaneel-info.nl/minafstand.php http://www.eclecticsite.be/zonP/afstand_panelen.htm Zonneparken Nederland: http://www.energieoverheid.nl/2013/05/10/zonnepark-met-10-000-panelen-in-gelderland/ http://www.cobouw.nl/nieuws/algemeen/2011/05/04/zonnepark-in-azewijn http://www.zonneparkouddorp.nl/images/nieuws/20120904_GGO_Zonnepark_Ouddorp_ge oepend.jpg www.solargreenpoint.nl www.zonnegrond.nl www.stapindezon.nl Bron hellingshoek zonnepanelen: http://www.siderea.nl/artikelen/hellingshoek1/hellingshoek1.html

S UBSIDIE Stimulering Duurzame Energie regeling Ministeriële regeling SDE https://zoek.officielebekendmakingen.nl/stcrt-2013-30425.html Besluit SDE http://wetten.overheid.nl/BWBR0022735/geldigheidsdatum_16-12-2013#i3 Kamerbrief openstelling SDE+ 2014 http://www.agentschapnl.nl/actueel/nieuws/kamerbrief-openstelling-van-de-sde-2014 Subsidieperiode: 15 jaar http://www.agentschapnl.nl/subsidies-regelingen/berekening-stimulering-duurzameenergieproductie

Energie Investeringaftrek Info EIA: http://www.agentschapnl.nl/sites/default/files/Energie%20investeringsaftrek%20%20Energielijst%202013_1.pdfblz. 4

41

Vennootschapsbelasting: http://nl.wikipedia.org/wiki/Vennootschapsbelasting

Postcoderoos Postcoderoos regeling http://www.hieropgewekt.nl/kennis/verlaagd-tarief/de-regeling-het-kort Postcodegebieden Nederland http://kaart.geodan.nl/postcodekaart/postcode.htm Energieakkoord http://www.energieakkoordser.nl/ Pdf document ‘Samenvatting Energieakkoord voor duurzame groei 1’ http://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=7&ved=0CFUQFjAG&url= http%3A%2F%2Fwww.ser.nl%2Fnl%2Factueel%2Fpersberichten%2F20102019%2F2013%2F~%2Fmedia%2FFiles%2FInternet%2Fpersberichten%2F2013%2FSamenvatti ng-Energieakkoord-voor-duurzame%2520groei.ashx&ei=5a8DU7GvDGAywPI3YFA&usg=AFQjCNEvqQ8lfMX1nwyY6t3K1LXU5mc1Pg&sig2=4NlhB_nL2w9l7aZ9bQu1 XQ&bvm=bv.61535280,d.bGQ

N ETBEHEERDER http://nl.wikipedia.org/wiki/Netbeheerder www.enexis.nl www.acm.nl

NLD

ENERGIE

www.grunnegerpower.nl Pdf document ‘Samenwerking in NLD 3 noordelijke provincies’ www.nldenergie.org www.grek.nl www.uskooperaasje.nl

E NERGIEOPSLAG kWh prijzen http://www.groenerekenkamer.nl/buffers/ De offgrid consument http://www.solar4health.com/energieopslag.htm http://www.sun4ever.info/eigenopslag.php Informatie over energieopslag http://www.iea.org/ http://cleantechnica.com/2013/10/09/point-will-small-scale-solar-energy-storage-become-viable/ http://gigaom.com 42

http://www.theguardian.com/sustainable-business/global-cleantech-100-energy-storage

B RAINSTORM Link brochure: http://www.rvo.nl/sites/default/files/2013/12/BrochureMilieulijst%202014.pdf http://groningen.transitiontowns.nl/ http://repaircafe.nl/groningen/ http://geredgereedschap.nl/

A FVAL http://www.techreturns.nl/over-ons http://www.modernghana.com/news2/285238/1/ghana-digital-dumping-ground.html http://wetten.overheid.nl/BWBR0016990/geldigheidsdatum_28-01-2014 http://www.ictmilieumonitor.nl/ict-milieumonitor-2013/

R EPAIR

CENTRUM

www.repaircafe.nl www.ifixit.com www.rvo.nl/subsidies-regelingen/cip-eco-innovation http://www.rvo.nl/subsidies-regelingen/mia-en-vamil http://www.rvo.nl/subsidies-regelingen/regeling-groenprojecten

43

B IJLAGEN 1. B EREKENINGEN

ZON NEPAN ELEN

Aanname winst Hempflax Investeringskosten Afschrijving per jaar Rentekosten per jaar Onderhoud kosten per jaar

B RITAN NIA

Gegevens € 500.000,00 € 3.000.000,00

€

afschrijving over 30 jaar 3% van rente 15.000,00 0,5% van investering

Aantal panelen + oppervlakte m2 Piekvermogen per paneel opp per paneel uren vol zon/jr uren vol zon augustus benodigd piekvermogen benodigde kWh productie per paneel per jaar productie alle panelen: aantal panelen nodig daarvoor benodig opp

0,243 kWp 4,82 m 995 700 1.500.000 241,8 1.500.000 6204 29903 2,99 1507,54

piekvermogen alle panelen

kW kWh kWh m2 ha kWp

Huidige stroomprijs berekening Hemplax Stroomprijs Hempflax:

totaal: energierekening per jaar:

€ € € € € €

0,05 0,03 0,0113 0,0913 0,1105 165.709,50

kosten stroomopwek kosten net REB opgeteld 21% BTW

Kostprijs energie Kostprijs kWh conventioneel Kostprijs kWh panelen: besparing per kWh Jaarlijkse kosten

€ € € €

0,1105 0,1067 0,0038 160.000,00

44

45

46

47

2. C ONTACT

GEGEVENS

Contact gegevens van Mike Anane zijn; + 233 244 656632 +233 24 9232188 +233 20 1257647 Je kan hem alles vragen en is te bereiken via Linkedin en Facebook. Het komt ook voor dat er e-waste richting India gaat. De problemen daar zijn ook niet meer te over zien. Vooral omdat het land zelf nu ook e-waste produceert doordat het een opkomende economie is. Over de milieuproblemen en de gevolgen is nog veel te zeggen.

48

3. V OORBEELD H ANDLEIDING

VAN

IFIXIT

X BO X 360

49

D Y SO N DC14

50