Financiële Studievereniging Groningen
Magazine
Risk Management Jaargang 20 - Februari 2010
3
Michiel Dijkstra Hoofdredacteur 2009-2010
Voorwoord Ons mooie landschap behouden en toch de woningnood oplossen. Dat is één van de belangrijke maatschappelijke vraagstukken waar je aan kunt werken bij het Rijk. Het Rijk is de verzamelnaam van alle ministeries, diensten en onderdelen, verspreid over het hele land, waar we werken aan uiteenlopende thema’s. Van natuurbeheer tot fileproblematiek, van Europa tot militaire missies in het
buitenland, van
voedselveiligheid tot energievoorziening. Zaken die ons allemaal raken. Dat maakt werken bij het Rijk zo bijzonder. Spreekt dat je aan? Op onze website vind je meer informatie over werken bij het Rijk en alle actuele vacatures.
woord rhizikon, wat ‘wortel of steen,
muisarm of trombose. Vergelijk dit eens met
afkomstig uit de vaste grond’ betekent. Het is
de bemanning van de VOC Schepen . Van de
doorgegroeid tot een term in de oud-Griekse
4.721 schepen, die met 973.000 opvarenden
scheepvaart, waar het een metafoor was
uit Amsterdam vertrokken, kwamen er 3.354
voor ‘moeilijk te ontwijken op zee’. Via het
terug, die 366.900 opvarenden met zich mee
De essentie van ondernemen is risico nemen:
Latijnse resicum werd het overgenomen in
terug brachten. Overigens is het verschil in
om winst te maken zul je je nek moeten
de Spaanse en Italiaanse talen, als riesgo en
opvarenden niet geheel te wijten aan sterfte,
uitsteken. Het kost vandaag de dag evenveel
risico. Ten tijde van de ontdekkingsreizen
sommige bemanningsleden kozen ervoor
moeite om 1.000 aandelen te verkopen als
werd het woord gebruikt voor zeilen door
zich overzee te vestigen.
om 100.000 aandelen te verkopen.Voor
onbekende wateren. Vanuit de tot de
bedrijven in de financiële sector is het zo
verbeelding sprekende wereld van klassieke
Investeren was in die tijd dus veel sterker
wel erg gemakkelijk om heel veel winst te
tot 16e eeuwse scheepvaart is het woord
geassocieerd met een onzekere uitkomst,
maken, dan wel spectaculair failliet te gaan -
uiteindelijk verworden tot een abstractie
zeker omdat de VOC in haar beginjaren haar
zoals we de afgelopen jaren hebben kunnen
voor gevaar, onzekerheid en onbekendheid.
aandeelhouders beloonde met dividend in de
De VOC en de betekenis van risico
constateren.
vorm van kruiden in plaats van geld. Voor 16e eeuwse schippers had het begrip
Het woord risico heeft een erg interessante
echter een veel heftiger lading dan voor de
Zijn wij tegenwoordig nu zoveel beter in het
carrière achter de rug. Vandaag de dag is
hedendaagse bankier. Misschien heeft het te
beheersen van risico’s dan men ten tijde van
het een abstract begrip dat met name in het
maken met de tijd en plaats waarin we leven.
de VOC was? Dat is nu net het probleem met
bedrijfsleven wordt gebruikt als ‘kans op
De gevaren voor hedendaagse bankiers zijn
risico: dat weten we niet zeker.
verlies’ of ‘onzekerheid van de uitkomst’.
vrij beperkt; het is zeker geen beroep waarin
Het is echter begonnen als het oud-Griekse
je veel risico loopt, wellicht afgezien van een
Colofon
24
Risico Management “Ondernemen is het aanvaarden Uitgever: Risk, Financiële Studievereniging Groningen Hoofdredactie: Michiel Dijkstra
van onzekerheden.”
6
6 Risicobeheer op hoog niveau
Redactie: Arjan Schoolderman Chris Maas Jelle Tjerkstra Ton Bruijnis Laurens Marie
“Indirect wordt ook de top van de NASA
Redactieadres: Financiële Studievereniging Risk Interim gebouw 004 Landleven 5 9747 AD Groningen
Layout: Ruud Oude Avenhuis Vormgeving: LS Ontwerpers BNO
Artikel: Risicobeheer op hoog niveau
10
Interview: Hans Hoogervorst
18
Artikel: Rating Agencies
24
Artikel: Risico Management
28
Artikel: Koffie of kippen: De theorie en praktijk van financieel risico
34
Beleggerscolumn: De strategie
34
Column: Joline Stavasius
verantwoordelijk gehouden voor de ramp.”
Eindredactie: José de Bruin Mariël Verhagen
28
Koffie of kippen Verenigingsnieuws
“De theorie en praktijk van
Fotografie: Foto Bouchier Druk: Zalsman Groningen
Inhoud
financieel risico”
Oplage: 1.200 exemplaren
12 Interview met Hans Hoogervorst
Abonnementen Het Risk Magazine verschijnt vijf keer per jaar. De abonnementsprijs bedraagt 12 euro per jaar. Voor abonnementen kunt u contact opnemen met Henk Panman (050 363 7306).
“Op zich lopen wij met de wetgeving
40
Verslag Accountancy Week
44
Foto’s
48
Intro National Investment Competition
51
Risk Congres 2010
65
Afgestudeerden
66
Agenda
redelijk voorop in de wereld.”
Advertenties Voor informatie over adverteren in het Risk magazine kunt u contact opnemen met Henk Panman (050 363 7306).
18
34
Beleggerscolumn “Iedere belegger heeft winst
Rating Agencies “Op dit moment zijn de ratings van de Rating
Risk is gelieerd aan de Economische en Bedrijfskundige Faculteitsvereniging
4
maken als hoofddoel, maar dat is logisch.”
Agencies nog subjectief en hebben de overheden hier geen controle op.” 5
De National Aeronautics and Space Administration, beter bekend als de NASA, is een door de Amerikaanse overheid gesteunde ruimtevaartorganisatie. Risk management is juist binnen deze organisatie van essentieel belang, omdat het niet, of verkeerd inschatten van risico’s fatale gevolgen kan hebben, zoals in 2003 helaas is gebleken.
Risicobeheer op hoog niveau Tekst: Laurens Marie
6
“Indirect echter wordt ook de top van de Bij het horen van risk management denken veel mensen logischerwijs
NASA in verschillende rapporten verant-
aan de acties, die bedrijven ondernemen om hun risico’s, die
woordelijk gehouden voor de ramp.”
een invloed op het bedrijfsresultaat hebben, beheersbaar te maken. Echter, bij risicobeheer komt
Accident Investigation Board (CAIB) dat
meer kijken dan het reduceren
De Columbia ramp
niet alle risico’s, die de schade aan de
van financiële risico’s, zoals het
Op 1 februari 2003 verongelukten
hitteschilden met zich meebracht, aan
afdekken van beleggingen door
de zeven bemanningsleden van het
een grondige analyse waren onderworpen
middel van put-opties of het
ruimteveer Columbia, dat op het punt
en dat ze daarom totaal verkeerd waren
sluiten van een forward-contract;
stond te landen. De directe oorzaak van het
ingeschat. Hoewel de schade bekend was bij
bij sommige organisaties zou een
neerstorten van de space shuttle was een
de NASA en technici nadrukkelijk hadden
afdeling Risk Management dan
stuk isolatiemateriaal, dat al 82 seconden
gemeld dat de astronauten een inspectie
overbodig lijken. Daarom gaat
na de lancering van een brandstoftank
moesten uitvoeren, classificeerden enkele
dit artikel in op het risicobeheer
afbrak en zich in de linkervleugel boorde,
hooggeplaatste managers van de NASA het
van een zeer bekende organisatie,
wat de hitteschilden van het ruimteveer
als een ‘acceptabel risico’, dat geen gevolgen
waaraan de meeste mensen niet
beschadigde. Echter, indirect wordt ook de
zou moeten hebben voor de veiligheid van
gelijk zullen denken wanneer risk
top van de NASA in verschillende rapporten
de vlucht. Toch werden vereiste risico-
management ter sprake komt: de
verantwoordelijk gehouden voor de ramp.
analyses uitgevoerd, maar deze waren niet
NASA.
Zo blijkt uit rapporten van de Columbia
of nauwelijks in overeenstemming met de
risicobeheer in voorgaande jaren is, dat
dienen te worden. De eerste stap is het
Dat verklaart Continuous Risk Management:
het zich nu meer gaat richten op de gehele
identificeren van risicofactoren, die zowel
het is een continu proces, dat pas stopt bij
organisatie, in plaats van op individuele
direct als indirect een invloed kunnen
het beëindigen van het project.
projecten. Voorheen werden de veiligheids-
hebben op de uitkomst van een project.
en financiële risico’s namelijk per project
Vervolgens worden deze risico’s volledig
Risico’s en managers
geanalyseerd, terwijl er nu breder en continu
geanalyseerd, waardoor duidelijk moet
Het CAIB-rapport heeft niet alleen
voorschriften. Het enige risicomodel dat
onderzoeken publiceerde de organisatie in
wat te verklaren valt uit het feit dat de NASA,
naar het verminderen van deze risico’s
worden hoe groot de kans is dat een dergelijk
aangetoond dat de procedures en analyses
wel de ernst van de schade aantoonde, was
december 2008 het beleid met betrekking
door middel van het gepubliceerde beleid
wordt gekeken. De NASA wil dit realiseren
risico daadwerkelijk plaatsvindt, wat voor
niet optimaal werkten, maar ook dat het
een algoritmisch programma genaamd
tot risk management voor de komende vijf
meer controle over risico’s met betrekking
door twee elkaar aanvullende processen
invloed het risico kan hebben en wat de
management cruciale fouten heeft gemaakt.
Crater, maar de zorgwekkende resultaten
jaar. Dit document, dat intern bekend staat
tot de veiligheid, kosten en planningen
te introduceren: Risk-Informed Decision
gevolgen kunnen zijn. De derde stap binnen
Daarom gaat het tweede gedeelte van het
leken veel te negatief en Crater werd daarom
als NPR (Nasa Procedural Requirements)
wil verkrijgen. De veiligheidsrisico’s staan
Making (RIDM) en Continuous Risk
het proces is het opstellen van plannen en
vijftig bladzijden tellende beleidsplan in op
door enkele betrokken technici als een
8000.4A, is gericht op het risicobeheer van
natuurlijk voorop, maar die gaan dan niet
Management (CRM). Deze twee procedures
draaiboeken, die in werking moeten treden
de plichten en verantwoordelijkheden van
‘conservatief’ programma betiteld, dat de
de totale organisatie. Risico is volgens dit
alleen om de de veiligheid van het eigen
zijn van belang voor elk project binnen de
zodra een risico zich voordoet. De vierde
managers met betrekking tot risicobeheer.
neiging had te overdrijven. Verrassend is het
rapport de mogelijkheid van tegenvallende
personeel. Ook de veiligheid van het publiek,
ruimtevaartorganisatie, omdat ze alle risico’s
stap heeft betrekking op het volgen van
dan ook niet, dat het CAIB-rapport, naast
resultaten ten aanzien van de expliciet
dat bij lanceringen komt kijken, de veiligheid
zeer duidelijk in kaart brengen. Binnen het
bepaalde variabelen, die de prestaties van
aangegeven wie er precies verantwoordelijk
het aantonen van wat er fout is gegaan, ook
vastgelegde en geformuleerde prestatie-
van het milieu en de veiligheid van het
RIDM-proces worden de mogelijke risico’s
het project meten, aantonen en vergelijken
zijn voor het uitvoeren van het beleid. Zo
suggesties geeft hoe de NASA dergelijke
eisen, die in de toekomst zouden kunnen
materiaal wil de NASA kunnen garanderen.
en onzekerheden van verschillende projecten
met de verwachte prestaties. Tot slot vindt er
wordt er bijvoorbeeld voor elk project een
rampen voortaan kan voorkomen. Veel van
voorkomen. Dit is een zeer rekbare definitie,
geanalyseerd en op basis van de uitkomsten
controle plaats. Gedurende deze laatste stap
zogenaamde projectmanager aangesteld,
deze suggesties hebben betrekking op het
wordt beslist welk project uiteindelijk
worden de gevolgde ‘prestatie-variabelen’
die verantwoordelijk is voor het specifieke
risicobeheer van de organisatie.
wordt uitgevoerd. Vervolgens worden de
uitvoerig geëvalueerd en wordt op basis van
project, terwijl de Chief Mission, Safety
binnen het RIDM-proces gevonden risico’s
deze analyses gekeken of de draaiboeken uit
and Assurance ervoor zorgt dat NPR
en onzekerheden van het specifieke project
stap drie wel zo effectief zijn. Indien dat niet
8000.4A binnen de gehele organisatie wordt
binnen het CRM-proces dusdanig beheerd,
het geval is, worden deze aangepast totdat
uitgevoerd.
dat het project het verwachte succes zou
men ervan overtuigd is dat ze effectief zijn.
moeten opleveren.
Dit is officieel de laatste stap, maar de kans
van de ‘Risk managers’ omschreven. Vooral
is zeer groot dat gedurende het CRM-proces
de taken van de CRM-risicomanagers
verschillende stappen, die gedurende het
nieuwe risico’s opduiken, die vervolgens ook
worden toegelicht, omdat het continue
proces uitvoerig binnen de gehele organisatie
weer geïdentificeerd, geanalyseerd, gepland,
proces een zeer belangrijke rol speelt binnen
gedocumenteerd en gecommuniceerd
gevolgd en gecontroleerd dienen te worden.
de organisatie. Met name de derde stap,
Het essentiële verschil met
“Het essentiële verschil met risicobeRisicobeheer bij de NASA Na de ramp is de ruimtevaartorganisatie
heer in voorgaande jaren is, dat het
inderdaad hard gaan werken aan het verbeteren van haar risicobeheer. In de
zich nu meer gaat richten op de gehele
loop der jaren zijn verschillende artikelen en rapporten uitgebracht over hoe risk
organisatie, in plaats van op individuele
management zich binnen de NASA ontwikkelt. Als resultaat van al deze
8
projecten.”
Dit CRM-proces bestaat uit
Allereerst wordt duidelijk
Daarnaast wordt een aantal taken
de ‘planfase’, wordt uitgebreid behandeld,
moeilijk in te schatten is. Als er veel nog
ongelukken met space shuttles nooit
omdat beslissen over het plannen van
niet duidelijk is, kan een risicobeheerder
helemaal kan uitsluiten. Wel dient er gezegd
acties, wanneer er een risico optreedt, een
dus besluiten om de beslissing uit te stellen,
te worden dat de NASA er alles aan lijkt te
cruciale factor binnen het risicobeheer is.
totdat alles opgehelderd is. Ten slotte,
doen om de risico’s, zowel op het gebied
Binnen dit proces kan de manager kiezen
wanneer de vijf genoemde opties niet kunnen
van de veiligheid als op financieel gebied,
uit zes verschillende stappen, hoewel de
worden gerealiseerd, is het de taak van de
te beperken. Door middel van nieuwe,
uiteindelijke keuze schriftelijk moet worden
betreffende manager om het risico door te
geïntegreerde processen, een beleidsplan,
toegelicht.
Ten eerste is het mogelijk om het
risico te accepteren, omdat de betreffende
“Het moge duidelijk zijn dat de NASA,
manager het niet als ernstig beschouwt. De tweede optie is het reduceren van het risico
ondanks haar verbeterde risicobeheer,
door middel van specifieke acties, die worden gedocumenteerd in een draaiboek. De
ongelukken met space shuttles nooit he-
volgende mogelijkheid is het sluiten van een risico, wat betekent dat de manager het niet
lemaal kan uitsluiten. ”
langer als reëel opvat. Omdat het beheer van
We consider teamwork as the cornerstone of our business approach. Teamwork allows us to capture opportunities for the group as a whole. And in doing so to move beyond our individual boundaries. If you see yourself as an ambitious team player we would like to hear from you. For our Analyst Program, NIBC is looking for university graduates who share our enthusiasm for teamwork. Personal and professional development are the key-elements of the Program: in-company training in co-operation with the Amsterdam Institute of Finance; working side-by-side with professionals at all levels and in every financial discipline as part of learning on the job. We employ top talent from diverse university backgrounds, ranging from economics and business administration, to law and technology. If you have just graduated with aboveaverage grades and think you belong to that exceptional class of top talent, apply today. Joining NIBC’s Analyst Program might be the most important career decision you ever make! Want to know more? Surf to www.careeratnibc.com.
een risico zeer prijzig is, wordt het, wanneer het niet langer van belang is, dan ook
schuiven naar zijn superieuren, die dan de
talloze andere publicaties en zelfs congressen
gesloten. De vierde optie is het nauwkeurig
knoop moeten doorhakken.
probeert de NASA de onzekerheden in ieder
observeren van een risico: er wordt dan
geval altijd een stap voor te zijn.
geen actie ondernomen. Vervolgens kan de
Een ‘riskante’ onderneming?
manager ook kiezen voor het onderzoeken
Het moge duidelijk zijn dat de NASA,
van een risico, dat op dat moment nog
ondanks haar verbeterde risicobeheer,
10
Interested? Please contact us: NIBC Human Resources, Frouke Röben, [email protected]. For further information see www.careeratnibc.com. NIBC is a Dutch bank that offers integrated solutions to mid-market clients in the Benelux and Germany. We believe ambition, teamwork, and professionalism are important assets in everything we do. 7+(+$*8(f/21'21f%5866(/6f)5$1.)857f1(:<25.f6,1*$325(f:::1,%&&20
Interview met Hans Hoogervorst
De Autoriteit Financiële Markten (AFM) heeft de laatste tijd veel publiciteit gekregen, maar bij het grote publiek heerst nog altijd veel onduidelijkheid over de noodzaak van een gedragstoezichthouder. Hans Hoogervorst
Bestuursvoorzitter van de
(53), voormalig staatssecretaris en minister,
Autoriteit Financiële Markten
vanuit zijn rol als bestuursvoorzitter van de
probeert een en ander te verduidelijken
Autoriteit Financiële Markten.
Tekst: Laurens Marie en Jelle Tjerkstra
Na geschiedenis te hebben gestudeerd
tot 2007, toen hij werd benaderd voor
splitst de twee vormen van toezicht en
fictieve situatie te schetsen waarin een single
in Amsterdam, ging dhr. Hoogervorst
zijn huidige positie. Tegenwoordig is hij,
dat is uniek in Europa. De ene vorm van
regulator wordt geconfronteerd met een
zich tijdens zijn studie Internationale
als voorzitter, verantwoordelijk voor het
toezicht, het prudentieel toezicht, wordt
bank die tegelijkertijd te kampen heeft met
Betrekkingen aan de gerenommeerde
dagelijkse reilen en zeilen van de AFM, leidt
verricht door De Nederlandsche Bank,
te geringe reserves en een probleem met haar
Amerikaanse Johns Hopkins University
hij de interne besluitvorming en bepaalt
die als taak heeft te letten op de financiële
klanten, met wie een regeling getroffen zou
toeleggen op economie. Na vervolgens
hij het beleid en de strategie. Daarnaast
gezondheid van banken, verzekeraars en
moeten worden. ‘Als je verantwoordelijk
bij een lokale bank in Washington D.C. te
onderhoudt hij op mondiaal niveau intensief
pensioeninstellingen. De andere vorm,
bent voor het al of niet omvallen van een
hebben gewerkt, besloot hij in de tweede
contact met andere toezichthouders; voor het
het gedragstoezicht, wordt verzorgd door
bank en je moet ook toezien op een regeling,
helft van de jaren ’80 van de vorige
publiek echter is hij vooral het gezicht van de
de Autoriteit Financiële Markten. Deze
dan heb je als toezichthouder toch al snel de
eeuw terug te keren naar Nederland.
gedragstoezichthouder.
let meer op de kwaliteit van de financiële
neiging om je meer te richten op de redding
dienstverlening, met betrekking tot zowel de
van een bank. Immers, na het betalen van
Hier raakte hij betrokken bij de politiek,
12
waar hij snel carrière maakte; eerst als
Prudentieel Toezicht en
belegger als de consument.
de claims kan die bank omvallen en dan zijn
beleidsmedewerker van de VVD, maar
Gedragstoezicht
we nog verder van huis.’
later al snel als speech writer en algemeen
Door de negatieve ontwikkelingen van de
enig Europees land een Twin Peaks-model
adviseur van partijcoryfee Frits Bolkestein.
laatste tijd hebben veel mensen het idee
te hanteren, is er om een logische reden
nu snel in de richting van de DSB Bank en
Vervolgens was hij achtereenvolgens Tweede
dat DNB en de AFM slechts ‘één kluwen
voor deze splitsing gekozen. Toezicht
hoewel dhr. Hoogervorst daar niet te veel
Kamerlid, staatssecretaris van Sociale
van toezichthouders’ vertegenwoordigen.
houden is namelijk een moeilijke taak
over kan zeggen benadrukt hij, dat er in
Zaken en Werkgelegenheid en Minister van
Dit, zo legt dhr. Hoogervorst uit, is
en een toezichthouder moet daarom een
het geval van het DSB-debacle sprake was
Financiën, voordat hij in 2003 minister van
absoluut niet het geval. Integendeel, het
zeer duidelijke focus hebben, om niet met
van een gedragstoezichtprobleem én een
Volksgezondheid, Welzijn en Sport werd.
in Nederland gehanteerde Twin Peaks-
conflicterende belangen te maken te krijgen.
prudentieel toezichtprobleem. Toch vindt hij
Deze functie vervulde dhr. Hoogervorst
model, dat van Australië is overgenomen,
Dhr. Hoogervorst illustreert dit door een
dat de samenwerking tussen DNB en de AFM
Hoewel het vreemd lijkt om als
Logischerwijs gaat het gesprek
goed en open is geweest en dat dit drama
gekocht, dan zal je dat geen tweede keer
financiële producten op een correcte wijze
niet per definitie het resultaat is geweest
gebeuren.’ Daarnaast is een financieel
worden verkocht. Daarom pleit hij voor meer
van een slechte samenwerking tussen deze
product, zoals een hypotheek moeilijk te
invloed op de ontwikkeling van financiële
twee instanties. Een mogelijke verbetering
doorgronden: het is een bijzonder weinig
producten, zodat ook de voorkant eens belicht kan worden. Zo kan duidelijk worden of de ontwikkeling van een product op een
“Op zich lopen wij met de wetgeving
gezonde manier tot stand komt: worden er tijdens het proces de juiste vragen gesteld en
redelijk voorop in de wereld.”
wordt het product voor de juiste doelgroep ontwikkeld? Financiële instellingen worden dan geacht hun ontwikkelingsproces in kaart
van de samenwerking sluit hij niet uit, maar
transparante markt.
hij beschouwt dhr. Nout Wellink en zichzelf
te brengen en moeten verzekeren dat er ook rekening wordt gehouden met de risico’s.
absoluut niet als twee kapiteins, die op één
Regulatie
schip aan het roer staan. Dhr. Hoogervorst
Het is daarom ook niet opmerkelijk dat deze
AFM de macht om torenhoge boetes uit
benadrukt dit door te stellen dat er altijd, op
markt zwaar gereguleerd is. Zo heeft de AFM
te delen aan bedrijven die zich niet aan de
alle niveaus, intensief contact is tussen DNB
instrumenten ontwikkeld als de financiële
wetgeving houden. Echter, het belangrijkste
en de AFM en dat hij de Bank altijd goed in
bijsluiter, die de markt onder controle
effect van dergelijke boetes is toch de
de gaten kan houden. Hij wijst daarbij naar
zouden moeten brengen. Desgevraagd vindt
reputatieschade. Veel andere Europese
het DNB-kantoor, dat vanuit zijn kantoor
dhr. Hoogervorst niet dat het toezicht in
landen pakken dergelijke overtredingen
goed te zien is.
Nederland nog veel strenger moet: ‘Op zich
niet allemaal even hard aan; toch ziet
lopen wij met de wetgeving redelijk voorop
dhr. Hoogervorst niet de noodzaak in van
niet suggereert, is de AFM er vooral voor de
in de wereld. Ik heb weinig buitenlandse
een uniforme Europese regulatie, omdat
bescherming van consumenten en beleggers.
collega’s die zo actief zijn op het gebied van
een dergelijke regulatie weinig met het
Dat een dergelijke autoriteit voor het publiek
de financiële dienstverlening, omdat zij
systeemrisico, dat zich over verschillende
enigszins opmerkelijk is, bevreemdt dhr.
puur beurstoezichthouders zijn.’ Wel stelt
landen kan uitbreiden, te maken heeft. Wel
Hoogervorst geenszins. ‘Er is toch ook geen
dhr. Hoogervorst dat de AFM voornamelijk
vindt dhr. Hoogervorst dat het raadzaam zou
autoriteit voor de automarkt of een instituut
aan de achterkant van het proces actief is,
zijn als elk land een gedragstoezichthouder
dat toeziet op de verkoop van Personal
wat inhoudt dat er wordt gekeken of de
zou hebben. ‘Als er in Amerika op tijd een
Ondanks het feit dat de naam het
Naast de marktregulatie heeft de
Computers?’ Toch is er om twee redenen een autoriteit die toezicht houdt op financiële instrumenten, die aan de consument worden
“Als er in Amerika op tijd een AFM was
verstrekt. Ten eerste wijst dhr. Hoogervorst op de geringe ervaring die de consument
opgericht, waren die excessen op de
heeft met financiële instrumenten. ‘Zo sluit je hooguit drie keer in je leven een hypotheek
hypotheekmarkt niet zo uit de hand
af, terwijl je er wel jaren aan vast zit. Heb je echter een keer een wrak van een auto
14
gelopen.”
Mazars is ontstaan uit een fusie tussen Mazars en Paardekooper&Hoffman
AFM was opgericht, waren die excessen
dat een belegger je vervolgens door middel
de toezichthouders weer flink opgeschud
op de hypotheekmarkt niet zo uit de hand
van aansprakelijkheidsprocedures gaat
en het moge duidelijk zijn dat er zaken
gelopen.’
uitkleden.’
moeten veranderen. Immers, ‘als er uit
deze crisis geen lessen worden getrokken,
Meer toezicht, maar minder
Dat gevaar is zeker aanwezig,
temeer daar Nederland één van de zeer
dan verandert het nooit’. Dhr. Hoogervorst
weinige landen ter wereld is waar de
pleit uiteraard voor strenger toezicht, maar
Onlangs werd er gepleit voor minder
aansprakelijkheid niet ernstig is beperkt.
toezicht alleen kan het niet oplossen. Een
aansprakelijkheid van toezichthouders,
Vooral vanuit Amerika worden veel
belangrijke toezichthouder moet er namelijk
terwijl deze zelfde toezichthouder
internationale claims gestart en dan wordt
niet voor terugdeinzen om een oordeel te
tegelijkertijd meer invloed wil kunnen
automatisch gezocht naar het laagste putje;
vellen over het systeem als geheel, want dat
uitoefenen. Hoewel dhr. Hoogervorst
dat is de AFM. Tot nu toe zijn er slechts
is in het verleden te weinig gedaan. Dhr.
bevestigt dat het enigszins paradoxaal lijkt,
enkele claims succesvol geweest, maar die
Hoogervorst is ervan overtuigd dat de AFM
is dat zeker niet het geval. Hij legt uit dat de
gingen om relatief kleine zaken. Toch toont
zich niet alleen op het gedragstoezicht, maar
wetgeving waarin de AFM opereert niet altijd
dit de kwetsbaarheid van de AFM aan en om
ook op de systeemrisico’s moet richten.
aansprakelijkheid?
Als gevolg van de crisis verwacht hij dan ook dat er over twintig jaar bepaalde
“Als er uit deze crisis geen lessen worden
veranderingen zullen zijn doorgevoerd. Zo denkt hij dat het toezicht globaler, maar
getrokken, dan verandert het nooit.”
bovenal Europeser zal worden, hoewel
ª «W. ¨e kUn bij mDz ars. x
de nationale toezichthouders niet zullen verdwijnen. Voor de nabije toekomst hoopt even duidelijk is, terwijl het publiek wel een
te garanderen dat een toezichthouder streng
hij, door goed toezicht uit te oefenen, dat de
daadkrachtig optreden verwacht. ‘Soms doet
optreedt, zou de aansprakelijkheid moeten
markt een betere financiële dienstverlening
zich een situatie voor waarop de wetgeving
worden beperkt.
in Nederland zal weten te realiseren.
niet is toegesneden, maar die je niet kunt accepteren. Dan is het toch belangrijk dat je
De toekomst van de AFM
dat kunt doen, zonder bang te hoeven zijn
De economische crisis heeft het debat over
16
Ga verder met Mazars.
Nu het hoogtepunt van de crisis is gepasseerd kijkt men terug hoe dit heeft kunnen gebeuren. De afgelopen jaren heeft men met International
op geld verdienen. Een moraal die we ook hebben gezien bij de banken en de bonussen
Financial Reporting Standards (IFRS) en Sox proberen te voorkomen dat er
van de bestuurders.
onduidelijke cijfers op de balans kwamen te staan. Tevens hebben banken
Beperkingen bij de ratings In het programma ‘Power Lunch’ van CNBC
over het algemeen betere risicobeheersing dan andere bedrijven. Dat mocht
wordt in oktober 2009 het Congreslid Paul E. Kanjorski van het Huis van Afgevaardigden
echter niet baten.
van de Verenigde Staten geïnterviewd. Hij is voorzitter van het subcomité
Rating Agencies
Kapitaalmarkten en heeft in oktober een wetsvoorstel ingediend dat de regelgeving over rating agencies moet hervormen. Tekst: Chris Maas en Arjan Schoolderman
Het huidige systeem van rating agencies stuit op bezwaren. Één van de grootste bezwaren tegen de huidige gang van zaken en waar het meeste om te doen is, is dat
Nu de crisis enigszins is overgewaaid,
toekennen. De Rabobank heeft bijvoorbeeld
wordt er gekeken naar hoe deze crisis is
een triple A-rating. De rating geeft een
ontstaan en wie de schuldige is. Bij deze
oordeel over het risico dat een bedrijf loopt
heksenjacht zijn nu ook de rating agencies
producten een hoge rating gegeven.
Poor’s zijn onderzocht. Vanaf 2002 tot 2006
Tevens ontdekte de SEC dat de rating
bedrijven zelf de rekening moeten betalen
is duidelijk een grote stijging te zien in het
agencies niet alle informatie vastlegden en
als zij een rating willen van een rating
In werkelijkheid bleken de Amerikaanse
aantal aanvragen van het raten van complexe
tevens sommige informatie niet openbaar
agency . Dit is natuurlijk een opmerkelijke
wanneer die in een product of een ander
huiseigenaren niet in staat om aan hun
producten, zoals de mortgage backed
maakten. Ook kwam er een mentaliteit
situatie. Kanjorski vergelijkt de procedure
aan de beurt. Dankzij de rating die de
bedrijf investeert. Hoe lager de rating, des te
betaalverplichting te doen. Door uitzettingen
securities. Volgens het SEC-onderzoek
naar voren die wijst op het uitvoeren van
met iemand die na een rechtszaak, die
rating agencies (RA) hebben gegeven zijn
hoger de vergoeding die men verlangt.
steeg het aanbod van huizen waardoor de
werden steeds meer medewerkers bij deze
ratings op producten, die eigenlijk geen
hij zelf gewonnen heeft, voorstelt om de
markt instortte. Banken werden vervolgens
producten ingezet. Niet alle agencies konden
rating verdienden, omdat de inhoud zo
salariskosten van de rechter te betalen. Een
er producten verkocht die veel risicovoller zijn dan de rating zou doen vermoeden.
Waar ging het mis?
geconfronteerd met hoge afschrijvingen op
goed omgaan met de grote toename van
slecht was opgesteld. Er werden e-mails
andere mogelijkheid is om de gebruiker
Echter, is deze heksenjacht naar Standard
In 2008 begon de crisis met de ineenstorting
hun hypotheekportefeuilles.
producten. Hierdoor nam de kans op fouten
gevonden waarin medewerkers elkaar
voor de informatie te laten betalen. Dit
& Poor’s, Moody’s en Fitch Ratings wel
van de huizenmarkt in de Verenigde
toe, zeker toen minder gespecialiseerde
mailden dat sommige producten slecht
voorstel stuit ook weer op tegenstand. Er
terecht?
Staten. Toen bleek dat talloze mensen met
Is de crisis nu te wijten aan de makers van
werknemers zeer complexe producten
waren opgebouwd. In deze e-mails werd ook
zou dan veel te weinig geld binnenkomen
onvoldoende financiële middelen (weinig
deze ingewikkelde producten of zijn de rating
moesten voorzien van een rating. Dit leidde
gesteld dat zij de producten hoe dan ook
bij de rating agencies om goed en gedegen
Wat zijn de rating agencies?
salaris en geen kapitaal) toch grote leningen
agencies ook fout geweest? Hoe hebben de
tot een hogere foutmarge.
zouden raten. Er bleek bij de rating agencies
onderzoek te verrichten naar de bedrijven en
De bekendste rating agencies zijn Moody’s,
(hypotheken) konden krijgen. Door deze
rating agencies de ratings van mortgage
een moraal te heersen, die vooral gericht was
haar beleggingsproducten. Daar komt nog
Fitch en Standard & Poor’s. Rating agencies
subprime hypotheken te verkopen als
backed securities gegeven en welke fouten
zijn commerciële bedrijven, die erop gericht
mortgage backed securities en daarna te
zijn er gemaakt door de rating agencies?
zijn zoveel mogelijk winst te maken. De
bundelen werden de hypotheken in steeds
ratings die zij geven hebben onder andere
meer stukjes geknipt. Deze nieuwe obligaties
Beperkingen bij de rating
betrekking op de koersontwikkelingen van
moesten worden gewaardeerd door de rating
agencies
bedrijven. Maar het belangrijkste wat zij
agencies en daar ging het fout. Doordat de
Ook de Securities en Exchange Committee
doen, is het geven van beoordelingen voor
mortgage backed securities in zoveel stukken
(SEC) heeft de onrust gezien bij het publiek
het kredietratingsysteem, waarbij de rating
waren geknipt en slechte hypotheken
en heeft een onderzoek uitgevoerd bij alle
agencies zowel het bedrijf als leningen
samengevoegd werden met betere
rating agencies, waarbij vooral de grote
en obligaties van het bedrijf een rating
hypotheken, hebben de rating agencies de
rating agencies Moody’s en Standard &
18
bij dat beleggingsinformatie die eenmaal is
“Vanaf 2002 tot 2006 is duidelijk
verstrekt aan de belegger gemakkelijk valt te kopiëren en door te geven aan andere
een grote stijging te zien in het aantal
beleggers. Daardoor zouden de inkomsten voor de rating agencies nog verder zakken .
aanvragen van het raten van complexe Beleggers vertrouwen op informatie
producten, zoals de mortgage-backed
van rating agencies, die betaald is door de onderneming waarover de
securities.”
beleggingsinformatie gaat. Na de schandalen
bij Enron en Worldcom en, niet veel later, de
Wat is de oplossing?
Het belangrijkste is dan ook dat er controle
subjectiviteit van de ratings en verbetert
de foutmarge van een verkeerde rating
kredietcrisis is er een stortvloed van kritiek
Het feit dat rating agencies hun oordeel
moet komen op het handelen van de rating
de functie van ratings als middel van
in het risicomanagement systeem wordt
over de rating agencies heengekomen.
niet hebben bijgesteld, door bijvoorbeeld
agencies, wat nu ontbreekt en wettelijk ook
risicomanagement.
meegenomen.
Men zou verwachten dat de rating agencies
obligaties van Lehman Brothers te
niet mogelijk is. Dit kan door alle Rating
Wanneer er niets verandert in de wereld van
binnen de kortste keren onder vuur genomen
herwaarderen van A naar B of lager toen de
Agencies te laten registreren en hier een
de rating agencies kan de overheid ook als
Een ander probleem is de aansprakelijkheid.
zouden worden met gerechtelijke procedures
economische situatie verslechterde, heeft
gedragsverordening of wetgeving voor op te
laatste redmiddel besluiten om de ratings
Rating agencies publiceren ratings, maar
en miljoenenclaims. De waarheid blijkt
als gevolg gehad dat beleggers en financiers
stellen. Op dit moment zijn de ratings van de
niet meer toe te staan als middel om risico’s
er kunnen grote onvolkomenheden in de
echter anders te zijn. Rating agencies
massaal hebben gefaald in het managen van
Rating Agencies nog subjectief en hebben de
in te schatten. Zo kunnen ratings niet meer
rating zitten waardoor de rating onjuist is,
hoeven zich geen zorgen te maken, omdat
het risico van hun beleggingsportefeuille. Als
overheden hier geen controle op.
gebruikt worden voor risicomanagement en
zoals tijdens de kredietcrisis het geval was.
ze civielrechtelijk niet aangepakt kunnen
risicomanagementtool hebben ratings dus
daarmee een deel van de waarde van ratings
In dit geval is de rating agency juridisch niet
worden. Ook als er een rating wordt
gefaald. Overal ter wereld kwamen banken
Rating agencies worden betaald door de
vervalt. Of dit echter is een goed plan is,
aansprakelijk.
gegeven die niet klopt, waardoor een partij
er achter, dat de leningenportefeuille die
bedrijven waarvoor ze een rating afgeven.
valt te betwijfelen. Veel beleggers spreiden
Een gemakkelijke oplossing voor de huidige
vermogensschade lijdt, kan deze partij
zij in hun bezit hadden veel minder waard
Hierdoor ontstaat belangenverstrengeling.
hun risico op basis van deze ratings. Bij het
problemen waar de rating agencies mee te
geen juridische stappen ondernemen. Dit
was, omdat de ratings op de leningen en
Een goed alternatief zou zijn om de positie
verdwijnen van deze ratings zouden alleen
kampen is er niet. Alleen een fundamentele
leidt tot een enigszins kromme situatie. De
dan vooral de structured products zoals
van rating agencies gelijk te stellen aan die
institutionele beleggers nog genoeg kennis
aanpak, waarin de positie van de rating
rating agencies kunnen iedere wanprestatie
de mortgage-backed securities te hoog
van accountants. Accountants zijn bekwame
hebben om risico’s goed in te schatten.
agencies wordt gereguleerd of zelfs
(volgens de Nederlandse wet) onder tafel
waren geschat. Hierdoor is de A-obligatie
mensen die gecertificeerd zijn voor het geven
vegen.
opeens een C-obligatie met de daarbij
van een onafhankelijk oordeel. Hierop wordt
Conclusie
moet bestaan uit het oprichten van een
behorende afwaardering. Risicomanagement
ook controle uitgeoefend door de publieke
Het is duidelijk dat de crisis mede
publieke rating agency. Deze zou betaald
Rating agencies zijn zo verweven met de
van banken werd nog verder bemoeilijkt
sector. Als de positie van rating agencies ook
veroorzaakt is door de ratings van de rating
kunnen worden uit publiek geld en kan
financiële markten dat de ratings van vitaal
doordat risico’s, die zij verzekerd hadden,
in de wet verankerd wordt, is controle door
agencies. Het bleek dat er binnen de grote
worden gecontroleerd door de overheid,
Leone, M., 2006, Bush Signs Rating Agency
belang zijn geworden voor het overeind
ook weinig meer waard waren. Dit kwam
de Autoriteit Financiële Markten (AFM)
rating agencies van alles mis is en daarmee
zodat de kwaliteit van de ratings zal
Reform Act, www.cfo.com
blijven van de economie. Stel dat de
doordat de verzekeraars waar die risico’s
mogelijk.
ook met de gepubliceerde ratings.
verbeteren.
rating van AIG, de grootste verzekeraar
verzekerd waren ook op de rand van
ter wereld, wel werd verlaagd. Dit zou een
de afgrond stonden. Als gevolg hiervan
Een andere optie is dat ratings alleen nog
Er bestaan een aantal fundamentele
Referenties
tijden van crisis (en voor en na), Koninklijke
economische ramp hebben betekend: naar
was het ontwijken van deze risico’s via
maar afgegeven kunnen worden door
problemen bij de rating agencies. De
Beetsma, R., Maak beoordeling van
NIVRA Amsterdam
alle waarschijnlijkheid was de verzekeraar
verzekeringen waardeloos geworden. Denk
een publieke rating agency. Cruciaal is
onafhankelijkheid is niet gewaarborgd
kredietwaardigheid een publieke taak, Me
omgevallen. De verlaging van de rating zou
hierbij aan bijvoorbeeld AIG, die deze
dan wel dat deze publieke rating agency
doordat ondernemingen zelf betalen
Judice, jaargang 1, 24 oktober 2008
enerzijds de rente op obligaties van AIG
producten verzekerde en nu alleen dankzij
geen winstoogmerk heeft. Dit neemt alle
voor hun rating. De verwevenheid met de
doen stijgen, anderzijds treden clausules in
de Amerikaanse overheid nog steeds bestaat.
onderzekerheid over de onafhankelijkheid
financiële markten en de onderliggende
CNCB Power Lunch 30 september 2009,
in the Commission Staff’s Examinations of
schuldcontracten in werking. AIG zou in één
Ook de gevolgen die ratings of een eventuele
weg. De rating agency kan dan worden
economische stabiliteit brengt de rating
(http://www.youtube.com/watch?v=LqnPKy
Select Credit Rating Agencies
keer veel geld moeten terugbetalen aan haar
verlaging van de rating hebben op de
betaald uit de belastinginkomsten van de
agencies in een moeilijke positie.
lpEmE&feature=related)
crediteuren. Dit had er toe kunnen leiden dat
stabiliteit van de economie is onverantwoord
overheid. De inkomsten kunnen worden
de wereldeconomie zou omvallen .
hoog.
gegenereerd door financiële instellingen een
Het aantal complexe producten waarvoor
Coskun, D,. “Toezicht op Credit Rating
belasting op te leggen. Tevens kan de AFM
een rating moest worden opgesteld
Agencies”, Ondernemingsrecht, nr. 17 2008,
deze publieke rating agency controleren. De
nam jaar na jaar toe en daarmee ook de
18 december 2008
overheid kan wet- en regelgeving in deze
foutmarge. De SEC concludeerde ook dat
sector implementeren. De publieke rating
de rating agencies het werk niet aankonden.
Goldstein, M,. “What did rating
agency lijkt dan ook de beste oplossing is
Daarmee zijn ratings kwetsbaar geworden
agencies know about AIG?” september
voor de lange termijn. Zo worden beleggers
voor fouten en zijn deze niet meer te
2009, (http://blogs.reuters.com/
en financiers beter beschermd tegen de
gebruiken voor risicomanagement, tenzij
commentaries/2009/09/21/what-did-
“Op dit moment zijn de ratings van de Rating Agencies nog subjectief en hebben de overheden hier geen controle op.” 20
genationaliseerd, kan werken. Deze aanpak
rating-agencies-know-about-aig/)
Paape et al, 2009, Risicomanagement in
Securities and Exchange Commission (SEC), 2008, Summary Report of Issues Identified
PricewaterhouseCoopers Je ideeën zijn belangrijker dan je studierichting Wat je gestudeerd hebt zegt veel, maar lang niet alles. Bij PricewaterhouseCoopers vinden we je ideeën en je inbreng uiteindelijk belangrijker dan je specialisatie. Bij PwC werken professionals samen vanuit drie invalshoeken: Assurance, Advisory en Tax & Human Resource Services. Wil je daarop excelleren, dan moet je zorgen dat je mensen in huis hebt die breed georiënteerd zijn. Dus ook als je bij wijze van spreken biologie hebt gestudeerd, vind je bij PwC een stimulerende werkomgeving waarin je mening zeer welkom is. Als je weet welke kant je op wilt Je ambitie is duidelijk: je wilt een carrière in de financiële dienstverlening. Je studie sluit daar naadloos op aan en je bent alleen nog op zoek naar de beste plek om je carrière te starten. Bij PricewaterhouseCoopers vind je een werkomgeving waarin je écht de ruimte krijgt. Je mening wordt gehoord en je initiatieven worden gestimuleerd. Als je weet wat je wilt, hebben we de juiste plek voor je. En wil je switchen tussen sectoren, dan kan dat natuurlijk ook. Dus als je start op de afdeling die beursgenoteerde ondernemingen adviseert, kun je later altijd nog overstappen naar de groep die bijvoorbeeld werkt voor de overheid. Een vliegende én flexibele start voor je carrière dus, met alle mogelijkheden om je te blijven ontwikkelen in de richting die je het beste ligt. Op www.werkenbijpwc.nl lees je er alles over.
Als je wilt ontdekken waar je kracht écht ligt Heb je een meer algemene financieel-economische studie gedaan, dan hebben we je kennis, je visie en je ideeën er graag bij. En eenmaal binnen kun je nog alle kanten op. Al werkend ontdek je waar je kracht ligt. En intussen groei je en leg je een solide basis voor je carrière in de financiële dienstverlening. In de sector die je het beste ligt, want we werken voor grote en kleine bedrijven, voor nationale en internationale ondernemingen, voor goede doelen en voor overheden. Bij PricewaterhouseCoopers ontwikkel je je dus in de richting waarbij je je thuis voelt, en sneller dan je ooit voor mogelijk had gehouden. Voer op www.werkenbijpwc.nl je studierichting in en je ziet direct welke kanten je op kunt.
Als je zin hebt in een onverwachte wending Misschien heb je een studie gedaan die helemaal niet vanzelfsprekend leidt tot een carrière in de zakelijke dienstverlening. Maar ook dan is de kans groot dat PricewaterhouseCoopers je een boeiende professionele toekomst kan bieden. Want zoals gezegd houden we ons bezig met vraagstukken op financieel, economisch en maatschappelijk vlak. En eigenlijk werken we altijd op het snijvlak van die drie.
Als organisatie moeten we onderwerpen dus vanuit alle invalshoeken kunnen benaderen. En daar hebben we ook jouw ervaring en ideeën bij nodig. Aan de hand van je studierichting krijg je op www.werkenbijpwc.nl een overzicht van je kansen.
Als je onze passie maar deelt Bij PricewaterhouseCoopers werken we met passie en een gezonde dosis lef. We zeggen waar het op staat en zijn open, eerlijk en integer. We nemen geen blad voor de mond, zullen nooit ja zeggen als het nee moet zijn, maar zeker ook geen nee als ja kan. We zijn ondernemend, nieuwsgierig en informeel. In onze voortdurende uitwisseling van ideeën en inzichten gaat het niet om de vraag wie de afzender van een gedachte is, maar om de kwaliteit ervan. We zijn in staat verbanden te zien en verbindingen te leggen waar wij en onze klanten letterlijk en figuurlijk beter van worden. We werken samen aan het beste resultaat en inspireren elkaar. We helpen jou om verder te leren. Vanaf de eerste dag krijg je een coach die je begeleidt en ondersteunt in je dagelijkse werk, maar ook bij het uitstippelen van je carrière. Lijkt het werken in een open en gedreven kennisorganisatie je wel wat? Kijk dan op www.werkenbijpwc.nl
Risicomanagement Tekst: Drs. Albert Smeenge
vanzelfsprekend ook een rol van betekenis.
Onder risicomanagement verstaan wij het
“Ondernemen is het aanvaarden van
Ondernemingen van een bepaalde omvang zullen te maken hebben met stringente eisen
op verantwoorde wijze omgaan met risico’s.
onzekerheden.”
van corporate governance, terwijl dit voor kleinere niet van kracht is.
Hoewel dit vakgebied het laatste decennium vanwege vele (boekhoud)schandalen sterk in de belangstelling is komen te staan, is de oorsprong ervan veel ouder dan menigeen vermoedt.
Wij kiezen als beginpunt 1921 , het jaar
automobielen) een grote kans op mislukking
Er is een bepaalde hiërarchie denkbaar in
waarin het opzienbarende boek van F.H.
(failure), niet in het minst door het ADHD-
de risico’s die de onderneming wenst te
Knight uitkwam onder de veelzeggende
achtige ondernemersgedrag van de big boss
beheersen . Wil men alle risico’s afdekken,
titel “Risk, uncertainty and profit”. In deze
van het bedrijf Spyker, de heer Victor Muller.
dan is er sprake van interne beheersing of
publicatie wordt een verband gelegd tussen
De tijd zal leren, of ik het gelijk aan mijn
control. Hierover worden in het COSO-
de mate van verwachte winstgevendheid en
zijde heb.
rapport behartenswaardige opmerkingen gemaakt, maar het voert te ver om daar in
het aan de investering klevende risico. Dit is niet zo vreemd als we in het
Is de ondernemingsleiding er eenmaal
het kader van dit artikel nader op in te gaan.
achterhoofd houden wat de definitie
van doordrongen, dat risicomanagement
Omdat het aloude spreekwoord “Pecunia
van ondernemen is: Ondernemen is het
noodzakelijk is dan rijst vervolgens de
non olet” nog steeds voor velen een grote
aanvaarden van onzekerheden.” of in de
vraag op welke wijze hieraan invulling
waarde vertegenwoordigt zal het geen
gedachtengang van J.A. Schumpeter: Ëin
wordt gegeven en welke risico-elementen
verbazing wekken dat bij veel bedrijven,
Unternehmer ist ein Durchsetzer neuer
men het eerst in beschouwing neemt.
die risicomanagement hoog in het vaandel
Kombinationen.
Hierbij speelt de omvang van de organisatie
hebben staan, de beheersing van financiële
Het hangt van de attitude van de besluitvormer af, of hij of zij kiest voor risicovoorkeur (risk preference) of risico-
“Wil men alle risico’s afdekken, dan
afkeer (risk avoidance). In mijn beleving zit in de zeer recente overname van het Zweedse
is er sprake van interne beheersing of
concern Saab (automobielen en vliegtuigen) door het Nederlandse bedrijf Spijker (luxe
24
Control.”
risico’s een prominente plaats inneemt.
voor doctoraalstudenten Economie en
*de kans op het plaatsvinden van een
Maar het is ook duidelijk dat de beheersing
Bedrijfskunde in samenwerking met een
bepaalde gebeurtenis, en
van operationele risico’s (hebben we het
gastdocent, de heer Horbeek, die binnen de
*de onzekerheid omtrent de omvang van de
proces goed in de vingers?) tevens een
Coöperatieve Centrale Rabobank te Utrecht
uitkomst bij het optreden van deze
belangrijke plaats inneemt.
de finale verantwoordelijkheid droeg voor
Daarnaast spelen strategische risico’s ook
het vakgebied Risicomanagement.
gebeurtenis
In het kader van de beslissingsproblematiek
een belangrijke rol. Dit is niet verwonderlijk, omdat naar algemene opvattingen de
Ten aanzien van het onder 2. hierboven
van organisaties zou een micro-economische
strategiebepaling een periode bestrijkt tussen
genoemde punt stelt Bronsema dat men
benadering voldoende en doelmatig
de drie en vijf jaren, volgens sommigen zelfs
bij het risicomanagement na de Tweede
kunnen zijn voor de bestudering van het
tot tien jaren. Naar mijn opvatting wordt
Wereldoorlog volgens twee benaderingen te
financiële allocatieproces op de markt: een
het in het laatste geval toch wel behoorlijk
werk ging:
dergelijke benadering kan relaties genereren
koffiedik kijken (Alfred Marshall, Principles
1. De micro-economische benadering,
die voorspellingen mogelijk maken van
of Economics, “In the long run we are all
waarbij men zich hoofdzakelijk richt op een
de effecten van beslissingen binnen de
dead”).
methode om vanuit een verwachte waarde
organisatie op de uitkomsten van het
van het resultaat en de afwijking hieromtrent
marktproces.
Bovendien dienen we te beseffen, dat met de
te komen tot een verwacht nut (denk hierbij
bepaling van de strategie een aantal zaken
onder andere aan de Moderne Portefeuille-
Voor een analyse van het allocatieproces
die van levensbelang voor de organisatie zijn,
theorie bij beleggingen).
binnen de organisatie is echter de
aan de orde worden gesteld zoals:
2. De gedragswetenschappelijke benadering,
gedragstheoretische benadering geschikter.
1. waarmee houdt de organisatie zich bezig,
waarbij men tracht onzekerheid te vermijden
Deze benadering legt in tegenstelling tot
m.a.w. welke producten of diensten wil zij
en de onzekere omgeving onder controle te
op welke (deel)markten gaan afzetten?
krijgen.
2. welke vermogensbehoefte heeft zij en
hulp van andere wetenschappen ingeroepen.
in beschouwing nemend komt Bronsema tot
over het ondernemingsgedrag, academisch
de volgende definitie van risicomanagement:
proefschrift, 1966
In plaats van onbeperkt rationeel worden
Risicomanagement is de interactieve en
H.J.J. Bronsema, Beslissingsondersteunende
de rationele benadering meer nadruk op
de besluitvormers als beperkt rationeel
iteratieve functie in het managementproces
modellen ten behoeve van financiële
een valide afbeelding van de wijzen van
beschouwd (“bounded rationality”).
die tot doel heeft de onzekerheden, die
planning en beleggingsmanagement,
besluitvorming van mensen en organisaties.
Hierdoor wordt de holistische visie op de
de doelstellingen van een organisatie
academisch proefschrift, 1988
hoe wordt in deze behoefte voorzien, m.a.w.
Aan het begrip risico dient men twee
Bij de verklaring van de uitkomst van het
organisatie waarbinnen alle beslissingen
in positieve of negatieve zin kunnen
L. Paape, D.M. Swagerman, M. Prinsenberg.
welke combinatie tussen eigen en vreemd
aspecten te onderkennen:
decisieproces, de beslissing, wordt ook de
afgestemd worden op de belangen van
beïnvloeden, op bedrijfseconomische
J. Scheffe, J. Star en M. Brecher,
vermogen acht zij wenselijk?
de aandeelhouders, losgelaten. In plaats
wijze zo volledig en systematisch mogelijk
Risicomanagement in tijden van crisis (en
3. in verband hiermee is ook van belang voor
hiervan komt dan de “stakeholder view of the
integraal te beheersen.
voor en na), november 2009
welke rechtsvorm wordt gekozen.
“Een micro-economische benadering
firm”,waarbij we in navolging van Russell A. Ackoff de volgende groepen stakeholders
Het is wellicht interessant dat de emeritus-
zou voldoende en doelmatig kunnen zijn
hoogleraar in de Faculteit Bedrijfskunde, Prof. Dr. H.J.J. Bronsema zich gedurende
voor de bestudering van het financiële
een periode van tenminste 15 jaar zeer intensief in het vakgebied Risicomanagement heeft verdiept. Hij verzorgde dit vak
26
Bronnen
(belanghebbenden) onderscheiden: medewerkers, leveranciers, afnemers,
J.P. McGuire, Theories of Business Behavior,
verschaffers van eigen en vreemd vermogen,
1964
de overheid en schuldeisers.
J.L. Bouma, Ondernemingsdoel en Winst
allocatieproces op de markt.”
–een confrontatie van enkele theorieën Het geheel van factoren die van invloed zijn
Koffie of kippen De theorie en praktijk van financieel risico Twee van de meest invloedrijke theorieën in de financiële economie zijn de Modern
Het enfant terrible van de financiële wereld is
Portfolio Theory van Harry Markowitz en de optieformule van Fischer Black en Myron
een uit Libanon afkomstige filosoof, schrijver en
Scholes. Voor beiden zijn Nobelprijzen uitgereikt. De eerste is een wiskundig
ex-trader. Zijn naam is Nassim Taleb. De meeste
argument voor diversificatie – als je met zo min mogelijk risico een zo hoog mogelijk
financiële professionals hebben veel vertrouwen
rendement wilt halen, kun je beter meer aandelen hebben dan minder. De Black-
in hun eigen oordeel en kennis. Taleb niet. Hij is
Scholes formule geeft je de prijs van het recht, maar niet de plicht, om op een bepaald
zeer sceptisch over wat hij weet over aandelen en
moment in de toekomst een aandeel te kopen of te verkopen – een optie. Beide theorieën
zijn voorspellingen over aandelen.
zijn wonderen van wiskundige consistentie: intern volkomen kloppend, met argumenten die aan alle kanten sluiten. Om dit resultaat
Tekst: Michiel Dijkstra
te bereiken doen de heren wetenschappers Dat niet alleen, hij is ook zeer sceptisch
de invloed van de financiële wetenschap.
over wat beursanalisten, professoren in
28
– ongeacht of deze nu perfect kloppen of
een aantal aannames en dat is waar het
niet. Deze zeer directe wisselwerking tussen
venijn in schuilt.
finance en bankiers (denken te) weten
De wetenschap streeft ernaar de
theorie en praktijk maakt de wereld van
over aandelen. In zijn boeken komen deze
werkelijkheid weer te geven en te begrijpen.
de aandelen nu juist zo interessant. De
Zo nemen beide theorieën aan dat de
mensen er niet goed van af. Beursanalisten
Binnen dit verband bezet financiële economie
theorieën geven de beleggers grip op de
mogelijke bewegingen van aandelen
zijn hofnarren, die minder dienen ter lering
de unieke positie dat het niet alleen in staat
praktijk, al kun je je afvragen of deze grip wel
weergegeven kunnen worden door een
dan ter vermaak. Bankiers zijn filistijnen en
is de werkelijkheid weer te geven en te
zo solide is.
normale verdeling. Aandelen volgen dus wat
poseurs zonder enige intellectuele interesse.
begrijpen, maar ook dat het in staat is deze te
Voor professoren geldt hetzelfde, meer
beïnvloeden. Het beeld dat beleggers van de
geïnteresseerd in hun modellen en aannames
beleggersomgeving hebben wordt namelijk
dan in wat er werkelijk in de financiële
sterk bepaald door de theorieën die erover
wereld gebeurt. Allemaal erg vermakelijk,
bestaan. Dat is natuurlijk volkomen logisch,
maar is het terecht? Over beursanalisten en
maar bedenk dat een theorie de werkelijkheid
bankiers wordt veel gesproken, maar het is
nooit volledig kan weergeven. Beleggers
eigenlijk veel interessanter om te kijken naar
zijn gaan handelen op basis van theorieën
men in de natuurkunde een browniaanse
“Theorieën geven de beleggers grip op de praktijk, al kun je je afvragen of deze grip wel zo solide is.”
beweging noemt. Moleculen in bijvoorbeeld
uitoefenprijs uitkomt, is immers heel klein:
gebeurt, kun je als handelaar het verlies niet
een kop koffie bewegen ‘browniaans’: ze
aandelen maken geen grote sprongen. Toch
meer bijbenen.
bewegen allemaal onafhankelijk een klein
werden ook in de jaren tachtig deze opties
beetje heen en weer, sommige iets meer,
hoger gewaardeerd dan je zou verwachten op
Nu is het in de praktijk natuurlijk een
sommige iets minder, maar ze maken geen
basis van browniaanse beweging. Dit werd in
heel gedoe om telkens wanneer de beurs
extreme sprongen, zodat ze per saldo elkaars
die tijd gewijd aan het “loterij-effect”.
daalt, een stuk van je portfolio te verkopen.
bewegingen opheffen. Dat is ook de reden
Gelukkig kan het ook volledig worden
dat een kop koffie stil blijft staan als je hem
geautomatiseerd met wat men program trading noemt. Portfolio insurance was in de jaren tachtig heel erg populair. Op elke
“Het gedrag van beleggers laat zich dus
handelsdag draaiden op de achtergrond programma’s mee die klaar stonden om
niet zozeer vergelijken met dat van kippen in een kippenhok.” neerzet.
Daarnaast gingen financiële professionals
bij een daling stukken van de portfolio’s
veel te goedkoop hadden aangeboden (dus
beleggers niet onafhankelijk van elkaar:
neemt aan dat aandelenbewegingen normaal
van cliënten te verkopen. De scherpe
zonder loterij-effect), konden niet meer
ze letten op elkaars acties en dit vindt zijn
verdeeld zijn. 67% van alle bewegingen valt
observeerder zal opmerken dat bij iedere
aan hun verplichtingen voldoen en gingen
weerslag in de koers van een aandeel: dat is
binnen een standaarddeviatie rondom het
daling meer op de markt aangeboden wordt,
failliet. Mark Rubinstein (van de portfolio
immers slechts waard hoeveel alle beleggers
gemiddelde: de kans dat een gebeurtenis die
wat de prijs verder doet dalen.
insurance) belandde in een zware depressie
tezamen het waard vinden. Ten tweede zijn
verder dan vier standaarddeviaties van het
en dacht dat zijn uitvinding het einde van
beleggers in tegenstelling tot moleculen
gemiddelde af ligt plaats vindt, is binnen een
aan de slag om geld te verdienen met de Zijn beleggers op een markt net als
nieuw vergaarde wijsheid. Een van de meest
Met deze omstandigheden kon je natuurlijk
de aandelenbeurzen en van Amerika zou
wel degelijk in staat om gekke sprongen te
normale verdeling praktisch nul. Een andere
moleculen in een kop koffie? De aanname
ingenieuze – of, zo je wilt, desastreuze
wachten op de dag waarop de prijzen
betekenen. Hij vreesde dat de Russen de
maken: je kunt bijvoorbeeld van de ene op
interpretatie is dat aandelenbewegingen
van browniaans bewegende aandelen zijn in
- uitvindingen uit die tijd was portfolio
net iets te hard dalen, wat een lawine
zwakte van de VS zouden aangrijpen en
de andere dag besluiten om al je aandelen te
verdeeld zijn volgens een Levy-alpha
de jaren tachtig een eigen leven gaan leiden.
insurance, uitgevonden door Hayne Leland
aan door program trading gegenereerde
zouden binnenvallen.
verkopen. Het gedrag van beleggers laat zich
verdeling. Hiervan weten we dat 80 tot 99
De meeste beleggers hielden grote sprongen
en Mark Rubinstein. Dit financiële product
verkooporders teweeg brengt, waardoor
dus niet zozeer vergelijken met moleculen
procent binnen een standaarddeviatie van
in aandelenwaarde praktisch niet voor
geeft de koper de verzekering dat de waarde
de prijzen nog veel harder dalen, wat weer
Alle theoretische aannames en Russische
in een kop koffie als wel met kippen in een
het gemiddelde valt. Hoe groot is de kans
mogelijk. Bijvoorbeeld: van een put optie
van zijn portfolio niet onder een bepaalde
een lawine teweeg brengt, et cetera. En
invasies ten spijt, lijkt het er dus op dat
kippenhok: als er voer op een plek wordt
dat er zich bewegingen voordoen die vele
waarvan de waarde van het bijbehorende
grens komt. Dit gebeurt in de praktijk met
die dag die kwam, op 19 oktober 1987. Op
aandelen niet browniaans bewegen – dus
gestrooid, storten ze zich er allemaal op
standaarddeviaties van het gemiddelde
aandeel ver boven de uitoefenprijs ligt (out
een replicatiestrategie: telkens wanneer
een enkele dag daalden de beurskoersen,
niet onafhankelijk van elkaar en wel grote
en als de kippenboer het hok binnenkomt,
afliggen? Dat is onbekend. Kritisch
of the money zoals men dat dan noemt),
de waarde van het portfolio daalt, wordt
zonder dat daar echt aanleiding voor was,
sprongen kunnen maken. Geen moleculen
stuiven ze allemaal in verschillende
onderscheid tussen de twee bovengenoemde
mag je op basis van browniaanse beweging
een klein stukje van dat portfolio verkocht.
meer dan twintig procent. Het bestaan
in een kop koffie, zoals Markowitz, Black
richtingen uiteen.
verdelingen is dat de eerste bepaald wordt
verwachten dat het bijna niets waard is.
Dit werkt –mits de beurskoers geen grote
van de beurzen stond op het spel. Grote
en Scholes aannamen. Dit wordt ook door
De kans dat het aandeel nog onder de
sprongen maakt. Als dat namelijk wel
aantallen market makers, die hun put opties
de praktijk bevestigd. Ten eerste handelen
30
door de middelmaat en dus in alle opzichten Als we even technisch gaan doen: theorie
beheersbaar is. Denk aan een dobbelsteen,
Een nachtje doorhalen waar je wijzer van wordt. die kan met gelijke kans op één, twee, drie,
aanname van normale verdeling, en zijn
de markt op 19 oktober instortte verdiende
vier, vijf of zes vallen, en niet opeens op,
dus van weinig waarde in de praktijk,
hij zoveel dat hij de rest van zijn leven
zeg, tweeduizend. De tweede verdeling
waar de Levy-alpha verdeling heerst.
niet meer hoefde te werken – of, zoals hij
wordt bepaald door de extreme gevallen.
Risicomanagement op basis van deze
het zelf noemt, f*ck you money. Tijdens
Bijvoorbeeld het totale aantal verkochte
theorieën is dus niet alleen ineffectief, maar
de kredietcrisis betaalde zijn wantrouwen
boeken wordt gedomineerd door een paar
kan ook zelfs gevaarlijk zijn, omdat deze het
zich ook uit: Universa Investments, het hedgefund wat hij adviseert, haalde in oktober 2008 een winst van meer dan 100%.
“Risicomanagement op basis van deze
Kennelijk loont het om eens flink te twijfelen aan wat je verteld wordt – zeker aan datgene
theorieën is dus niet alleen ineffectief,
wat je door professoren in finance verteld wordt.
maar kan ook zelfs gevaarlijk zijn.” bestsellers. Met aandelen is het precies
risico op extreme gebeurtenissen stelselmatig
hetzelfde. Kijk naar de winst op de S&P 500
onderschatten. Nassim Taleb wist dit. In
over de afgelopen 50 jaar. De tien meest
zijn carrière als trader in de jaren tachtig
winstgevende dagen hebben voor 63 procent
wantrouwde hij de theorieën van Black,
van deze winst gezorgd.
Scholes en Markowitz. Hij wantrouwde zo sterk dat hij flink veel investeerde in out of
De financiële theorieën die we op de
the money put opties, waarvan die theorieën
universiteit leren zijn gebaseerd op de
zeiden dat ze te hoog geprijsd waren. Toen
32
Business Course ‘The 24 hours of TNT’ Een nachtje doorhalen is jou vast wel toevertrouwd. Vooral als er iets te vieren valt. Maar het zou leuk zijn als je er ook nog wijzer van wordt. Dat kan tijdens ‘The 24 hours of TNT’, een 24-uurs business course als onderdeel van een driedaags programma dat start op 31 maart. Ideaal om in korte tijd kennis te maken met een dynamische en complexe logistieke organisatie en te sparren over de ongekende mogelijkheden die TNT biedt. Je kunt deelnemen aan de business course als je een hbo- of wo-student bent, in de laatste fase van je studie zit én de pittige selectie doorstaat. Een mooie uitdaging voor jou? Meld je dan vóór 7 maart aan op www.werkenbijtnt.nl.
“Iedere belegger heeft winst maken als hoofddoel, maar dat is logisch.”
Niels Hillerström
Beleggerscolumn De strategie Iedere belegger heeft winst maken als
In de week van 13 augustus 2007 daalden de
hoofddoel, maar dat is logisch. Het wordt al
aandelenkoersen fors. Nu weten wij dat de
specifieker wanneer men als doel heeft de
kredietcrisis een crisis was die tegelijkertijd
te houden? Eén ding is zeker: De volgende
benchmark te verslaan. Dit houdt in dat het
op meerdere deelmarkten optrad en dat
crisis is al weer in de maak.
rendement van bijvoorbeeld de AEX-Index
deze elkaar versterkten. De reddingsboeien
(benchmark) vergeleken wordt met het
zijn naar aanleiding hiervan uitgegooid en
Timing door middel van Technische
zelfgemaakte rendement. Wanneer dit eigen
er zijn honderden miljarden staatssteun
Analyse
rendement hoger is dan die van de AEX heeft
verleend. Het ergste lijkt achter de rug en de
Timing is misschien wel de moeilijkste
aantrekkelijk bij een beurs die zijwaarts
van een stijgende beweging tot dat het
technische analyse te weten de stijgende,
men de benchmark verslagen.
paniek is in ieder geval voorbij. Inmiddels
discipline van het beleggen. En juist hiermee
beweegt,. zeker in combinatie met een hoge
tegendeel bewezen is. De bandbreedte van
dalende en de zijwaartse.
komen er weer positieve geluiden naar
vallen hele mooie rendementen te halen. Uit
volatiliteit(beweeglijkheid). Voor een bedrag
deze middellange termijn stijgende trend is
Die benchmark is in mijn ogen niet zo
buiten over het herstel van de economie.
de grafiek hierboven kan men zien dat het
van ongeveer €30,- per maand beschik je
310-315 punten aan de onderkant en 370 aan
Al met al is mijn huidige strategie er
interessant. Het is namelijk gebleken dat
Het moeilijke aan deze situatie is hoe wij
grootste gedeelte van de daling verkomen
al over een aardig compleet progamma
de bovenkant. Voor de korte termijn gebruik
een waarin ik zeer goed uitkijk voor een
men het beste een beleggingsproduct kan
hierin de staatsteun en de lage rentes van de
had kunnen worden door te letten op de
waarmee je eigen modellen en een strategie
ik zelf het boek van C. Brown. In deze korte
verzwakking van het technische plaatje. ‘Sell
kopen die de index volgt en de kunst is dan
centrale banken moeten zien. Natuurlijk is
lange termijn steunlijn. Wanneer een koers
kan ontwikkelen. Wanneer dit teveel van
termijn stijgende trend komen echter wel
the Rally’ is dus het beste. Dit voornamelijk
om op het juiste moment uit te stappen. Het
het de oplossing om de economie uit het slop
onder deze steunlijn moeten de alarmbellen
het goede is, kun je altijd columns lezen van
wat haarscheurtjes voor. Twee voorbeelden
omdat het macro-economisch nog wel een
blijkt namelijk dat het verschil in rendement
te helpen. Maar zijn we dan met zijn allen
bij elke belegger gaan rinkelen. Uit de grafiek
bekende technisch analisten zoals Edward
hiervan zijn dat de vorige weerstand op 338
tijdje goed kan gaan maar dat het herstel van
wordt gemaakt in de jaren dat de beurs
alweer vergeten dat de langdurige lage rente
blijkt ook dat waar eerst de lijn als steun
Loef of Bas Heijink om ‘feeling’ te krijgen
niet als steun heeft gefungeerd en de dat
de beurzen zo sterk is geweest dat een kleine
fors omlaag gaat en niet door de index te
de oorzaak was van de internetbubbel in het
fungeerde, deze later een te zware weerstand
met de timing van de markt.
de RSI nog steeds niet overbought (OB) is
correctie zeker niet mag worden uitgesloten.
verslaan in tijden dat de beurs omhoog gaat.
jaar 2000? Hierbij moeten we nog de enorm
werd (zie rode pijl). Kortom een feest der
geraakt. Vooral die laatste is een voorwaarde
Na een mogelijke correctie zijn er weer
Wat mij betreft zijn de hierboven genoemde
opgelopen staatschulden meenemen en de
technische herkenning.
Wat betreft de huidige technische situatie
om een verdere stijging van de AEX te
kansen bij de individuele aandelen.
factoren de belangrijkste om deze omslagen
niet onbelangrijke overheidsbezuinigingen
kunnen we concluderen dat wij nog steeds
verwachten naar 348. Een verzwakking van
in de markt op tijd te zien aankomen. Het is
die voor de deur staan. De vraag is: Hoe lang
Voor de meer kortere termijnbelegger is
in een opwaartse trend zitten. Een van de
de stijgende trend hoeft overigens niet te
misschien een weinig spannende methode
kan en misschien wel belangrijker hoe lang
het ‘timen’ van kleinere schommelingen
meeste belangrijke gezegdes is ‘The trend is
betekenen dat er een dalende trend zit aan
maar het voordeel is dat hij weinig tijd kost.
is het verantwoord om deze lage rente aan
de uitdaging. Deze strategie is vooral
your friend’ dus kan men nog steeds uitgaan
te komen. Er zijn immers drie trends in de
34
Joline Stavasius
Sr. Portfoliomanager Fixed Income
Business Analist
Voorzitter Risk Bestuur 2009-2010
Communicatieadviseur
Column
Medewerker Accounting & Reporting
Accountmanager
Controller
Medewerker Settlements
Sr. Portfoliomanager Aandelen
Sales Manager
Datamanager
Dit is je kans om bovenaan te beginnen. Delta Lloyd Asset Management, één van de meest succesvolle vermogenbeheerders van Nederland, is op zoek naar high potentials. Talent dat écht hogerop wil. Binnen onze compacte organisatie vind je de dynamiek van het internationale vermogensbeheer. En alle kansen om snel te groeien. Dus met meer rendement voor jezelf. Dat geldt voor financiële specialisten, maar ook voor ambitieuze ICT-ers of marketeers. Ben je net afgestudeerd of ben je juist toe aan een volgende stap in je carrière? Ga voor al onze actuele vacatures naar www.bovenaanbeginnen.nl
“I’d rather stand on the edge of a cliff
nemen hoe bedrijven omgaan met risico’s,
Gert-Jan, Lars, Huub, Frank, Jeroen, Cees,
And hang my toes over a bit,
heeft het Risk Congres 2010 dit jaar
Wouter, Menno, Job, Mark, Randy, Gijs,
And then jump when they dare me,
als actueel thema ‘Risk Management, a
Harold, Jip, Anouk, José, Mariël, Ruud, Ton,
Even if it scares me and I get hurt.
balancing act’.
Chris, Laurens, Thijs V., Maarten, Maurijn,
I’d rather build my wings on the way
Michel, Jan-Ruben, Yanouska, Jelle, Maresa,
down,
Tijdens deze dag zal risicomanagement
Fleur, Remco, Noor, Floris, Thijs R., Ralph,
Do my best not to fall to the ground
van diverse kanten worden belicht door
Andy, Emiel, Arjan S., Rinze, Marc, Martin,
and then laugh at my mistakes
verschillende sprekers. De Risk Congres
Elsbeth, Sue, Pleuni en Tietsje : jullie zijn
‘cause they’re only lessons I’ll learn”
Commissie is erin geslaagd om onder andere
toppers, bedankt!
(Paul Brandt – Risk)
Onno Ruding (oud-minister van Financiën) en Rijkman Groenink (oud-CEO ABN Amro
Een van mijn beste keuzes afgelopen jaar,
Elke keuze heeft een risico, soms klein soms
Bank) binnen te halen(!). Daarnaast zijn
is de keuze geweest om te solliciteren voor
groot, maar deze twee zijn onmiskenbaar
er diverse workshops waar je zelf alvast de
het Risk Bestuur. Mijn termijn was niet
verbonden met elkaar. Zoals Paul Brandt
proef op de som kan nemen en kan werken
compleet geweest als ik niet kon rekenen
zingt, neemt hij liever een risico om niets te
aan je eigen risicomanagment. Ik nodig jullie
op mijn bestuursgenoten Henk, Marleen,
missen zelfs als hij zichzelf hierbij benadeeld.
van harte uit om ook aanwezig te zijn op
Michiel en Niels. Het zal afkicken worden
Als dat zo is, dan kan hij in ieder geval leren
deze dag, dus meld je snel aan voor het Risk
als we elkaar niet elke dag zien op Risk en ik
van zijn fouten en ik denk dat dit een zeer
Congres!.
zal de dagelijkse gezelligheid missen. Ik heb
mooie gedachte is, mocht het een keer niet lopen zoals je had gewild.
dit jaar een fantastisch jaar beleefd met deze Daar dit mijn laatste column is als voorzitter
Risk Tijgers en ik hoop dat onze opvolgers
van de vereniging, wil ik nog twee kleine
er net zo’n mooi jaar van gaan maken als wij
In het dagelijks leven krijgt iedereen te
dingen kwijt. Eveline, Christof, Leonie,
hebben gedaan. Jongens, veel succes met
maken met risico’s, maar ook organisaties
Maurits, Maikel, Arjan B., Tom, Joost,
deze mooie bestuurskeuze en geniet van alles
worden blootgesteld aan risico’s. Om
Jurjen, Emiel, Ann, Sydney, Joram, Maurits,
wat op jullie pad komt!
studenten een kijkje in de keuken te laten
Dorien, Elti, Olivier, Sanne, Steven, Louisa,
Verenigingsnieuws
Het Risk Kandidaatsbestuur 2010-2011 heeft er zin in! v.l.n.r.: Laurens, Jurjen, Alwin, Huub, Chris Risk Magazine 03 – 10
Verenigingsnieuws
39
Accountancy Week Amsterdam Verslag
Deelnemende bedrijven
In november vertrok een groep studenten naar Amsterdam om een reeks accountancy kantoren te bezoeken. Naast de “Big Four” zijn ook BDO en de Rijksauditdienst
Maandagochtend
betrokken was en veel uitleg gaf. Zelfs tijdens
een schilderij waarvan de (im-)materiële
Dinsdagochtend
Deloitte
de lunch kwam hij nog even langs.
waarde moest worden bepaald. Dit leidde
BDO
bezocht. Hier leest u een verslag van deze week.
tot een aantal mooie discussies tijdens de Deze dag waren we vroeg uit de veren en
Maandagmiddag
gingen we met de tram richting het kantoor
Ernst & Young
van Deloitte. Na een inleiding door Anton,
40
Verenigingsnieuws
presentatieronde.
Na de eerste nacht kwamen we dinsdagochtend aan bij BDO. We begonnen
Na het harde werken was het tijd voor een
met een interactief voorstelrondje waarbij
een Amerikaanse partner die perfect
Het tweede bedrijf dat we gingen bezoeken
drankje en wat bitterballen. Ook kregen wij
je in tweetallen de ander moest voorstellen.
Nederlands sprak, kregen we een case
op de maandag was Ernst & Young.
nog een rondleiding door het mooie (nieuwe)
De dag stond helemaal in het teken van een
voorgeschoteld over TomTom. We moesten
Met de metro gingen we naar de Zuidas
gebouw en konden we vanuit de bovenste
klant van BDO: Ajax. De jaarrekening van
een opvallende post uit de jaarrekening
waar we het nieuwe kantoor van Ernst
etage de files bekijken. Toen we met de snelle
Ajax werd doorgeplozen en een hele waslijst
halen en de risico’s omtrent deze post in
& Young al van verre zagen. We werden
lift weer beneden waren stond er een aantal
aan vragen moest worden beantwoord. Bij
kaart brengen. Tussendoor kregen we
verwelkomd door Jennie Wolthuis en na
taxi’s klaar die ons naar een bierproeverij
een vraag wonnen de die hard FC Twente
een rondleiding door het gebouw. De
een bakje koffie gingen we naar een mooie
brachten. Hier werden vier verschillende
fans Arjan Bomkamp en Tom Davina twee
verschillende groepen presenteerden daarna
collegezaal, inclusief krijtstreepstoelen. We
Hollandse bieren geproefd en werd de basis
kaarten voor Ajax. De Tukkers mogen in
hun uitwerking van de case en de winnaars
kregen een korte introductie en ook een
gelegd voor de verdere avond. We besloten
het voorjaar naar de wedstrijd van Ajax- FC
gingen ervandoor met een laptoptas.
scriptant vertelde iets over zijn ervaringen
de avond in een gezellig Amsterdams eetcafé
Groningen en mochten poseren met Ajax-
Daarna werd er nog even goed geluncht in
bij Ernst & Young. Vervolgens werd de
waar lekker gegeten en gebabbeld kon
sjaals.
een naburig eetcafé en toen was het alweer
casus geïntroduceerd en gingen we hard
worden samen met een aantal collega’s en
BDO verkrijgt deze kaarten via de sponsoring
tijd om ons naar de volgende activiteit te
aan de slag. De casus ging over het verschil
scriptanten van Ernst & Young. Al met al een
van Ajax. Het feit dat BDO zowel sponsor
begeven. Wat wij ons van deze dag nog zullen
tussen de Nederlandse Richtlijnen voor de
goede en gezellige afsluiting van de eerste
als accountant van deze club is, zou
herinneren zijn toch de interessante case
Jaarrekening en de internationale IFRS.
dag.
volgens enkele deelnemers de schijn van
en het feit dat de Amerikaanse partner zeer
Dit werd toegepast op een museum met
Risk Magazine 03 – 10
Risk Magazine 03 – 10
belangenverstrengeling opwekken, waarna Verenigingsnieuws
41
hier nog een interessante discussie over
Aldaar aangekomen werden we verwelkomd
gebouw van het ministerie van Financiën,
Woensdagmiddag
pubquiz. Hier konden we, onder het genot
ontstond. Volledigheidshalve moet wel
door een dik uur durende rondleiding door
bleek pas één jaar te bestaan. De dienst
KPMG
van een hapje en een drankje, de laatste
vermeld worden dat de sponsoring wordt
het park die eindigde in het planetarium,
is ontstaan bij de hervorming van de
verzorgd door een andere tak van BDO.
waar we een grafische weergave van het
overheid tot een concern met bijbehorende
Het laatste programma-onderdeel van de
het alweer tijd om te gaan dineren. Tijdens
heelal voorgeschoteld kregen. Na al deze
concernauditor. De RAD verzorgt dan ook de
Accountancy Week was het bezoek aan
het diner was er volop gelegenheid om aan
Hierna hebben Rosa en Evelien nog een
ontspanning was het tijd voor een case over
internal audit bij vele ministeries, maar niet
KPMG in het hoofdkantoor in Amstelveen.
de aanwezige recruiters en accountants
korte workshop zakelijk flirten gegeven,
Artis die werd afgesloten met presentaties op
bij alle.
Tegen deze tijd was de fitheid van de groep
vragen te stellen over het werk en natuurlijk
waarbij we leerden op welke manier je je
het koepelscherm in het planetarium – een
Bij aankomst werd de RAD uitgebreid
door de lange avonden en korte nachten
over KPMG. Na het diner kon de liefhebber
moet kleden en hoe Hyves nu wordt gebruikt
speciale ervaring. De dag werd afgesloten
gepresenteerd en al gauw bleek dat ze
enigszins minder dan aan het begin van de
nog met KPMG de stad in gaan om wat
door recruiters. De ochtend werd uiteindelijk
met een fijn diner in een restaurant
interessant en divers werk verrichten,
week. Het feit dat we die ochtend om 7.20
te drinken. Van dit aanbod maakten wij
afgesloten met een lunch, waarna er buiten
tegenover het park, waar we de mogelijkheid
veelal met een politieke dimensie. Ook
uur moesten verzamelen om af te reizen
natuurlijk graag gebruik. De sfeer zat er goed
nog volop gevoetbald werd met de gewonnen
kregen op een informele manier alles over
werd er gepraat over de vooroordelen
naar de Rijksauditdienst in Den Haag,
in en de aanwezige KPMG’ers bleven lang
Ajax-voetballen.
PwC te weten te komen. Al met al een
over het werken bij de overheid, wat toch
droeg hier ook aan bij. Bij aankomst stortte
van de partij. Kortom, een zeer geslaagde
uitstekende middag, waar PwC zich volgens
verfrissend was. Daarna volgde een case
iedereen zich dan ook volop op de koffie
kennismaking met KPMG.
Dinsdagmiddag
ons uitstekend geprofileerd heeft door
over de invoering van de OV-chipkaart,
en versnaperingen die al klaar stonden. De
PriceWaterhouseCoopers
als kantoor een uitstapje in te plannen.
met aansluitend een presentatie van de
strak georganiseerde case met het flitsende
Hierdoor was het informeel en kreeg je
persvoorlichter van minister Eurlings; de
thema “pole position” zorgde dat men de
Dinsdagmiddag zijn we bij PwC Amsterdam
veel mogelijkheden om vragen te stellen en
minister zelf was helaas verhinderd. Hierbij
vermoeidheid vergat en met volle aandacht
geweest. BDO was zo aardig om ons met een
indrukken op te doen. Kortom, een succes!
werd met name de politieke dimensie van
aan de slag ging. In teamverband moest
het werk van de RAD belicht. Ook ontstond
men opdrachten binnen de gestelde tijd
bus voor de deur van PwC af te zetten, op
punten winnen. Na de quiz en borrel was
een ideale locatie in Zuidwest Amsterdam.
Woensdagochtend
er een discussie over geld bij de overheid: de
afronden en zoveel mogelijk punten halen.
Het is een statig en luxe gebouw met een
Rijksauditdienst
persvoorlichter stelde dat geld gratis is in de
De verschillende opdrachten werden door
politiek, voor velen van ons een wonderlijke
middel van filmpjes, met onder andere Tim
grote ontvangsthal, waar na enige tijd wachten recruiter Nynke ons kwam ophalen.
De Rijksauditdienst (RAD) was van
openbaring. Het geheel werd afgesloten met
Coronel, ingeleid. Bij de eerste opdracht
We werden welkom geheten door enkele
tevoren onderwerp van veel discussie en
een lichte lunch en een presentatie over de
moesten we een raceteam opzetten. Hierbij
meegebrachte accountants en Risk-veteraan
grappen. Natuurlijk ga je niet werken bij
mogelijkheden van werken bij het Rijk. Al
moest een teamnaam en een visie bedacht
Attie Wang. Na een inleidend praatje door
een overheidsinstelling, heb je de nodige
met al bleek de RAD een zeer interessante
worden en moest de begroting worden
Nynke kwam een partner vertellen over een
vooroordelen en moesten we ook nog eens
werkgever, hoewel veel accountants er
opgesteld. Bij opdracht twee moesten we
van zijn favoriete klanten: Artis. Logisch
zeer vroeg naar Den Haag, vertrekkend
toch voor kiezen om te starten bij een
de boeken van een fictieve racestal/ fabriek
vervolg daarop was dat we 10 minuten later
om 7.20, na twee inspannende dagen
accountantskantoor.
in duiken. Voor de laatste opdracht werden
in de bus zaten naar zijn favoriete klant.
Amsterdam. De RAD, die gevestigd is in het
42
Verenigingsnieuws
we meegenomen naar de bar voor een ware Risk Magazine 03 – 10
Risk Magazine 03 – 10
Verenigingsnieuws
43
Foto’s HALV
Traders Trophy
Beleggersavond 3
Beleggersavond 4 &
19 oktober 2009
12 november 2009
15 december 2009
Voorzittersbekendmaking 11 januari 2010
44
Verenigingsnieuws
Risk Magazine 03 – 10
Risk Magazine 03 – 10
Verenigingsnieuws
45
Foto’s Lustrum Actieve Leden Activiteit
46
Verenigingsnieuws
Lustrum Feest
Alumni Activiteit
Risk Magazine 03 – 10
Risk Magazine 03 – 10
Verenigingsnieuws
47
Intro
Risk
National Investment Competition
Word actief in 2010!
Are you good or are you just
beleggers gaan door naar de finaleronde
Ook in 2010 biedt Risk weer allerlei
lucky?
waar een trip naar New York inclusief €2500
mogelijkheden om je naast én met je
voor de winnaar als hoofdprijs klaarstaat!
studie te ontplooiien. Solliciteer voor het Risk Congres 2011 en probeer grote
Welk rendement behaal jij met de 100.000
De eerste ronde is gestart op 8 februari. Heb
namen naar Groningen te halen. Óf voor
euro die jij gaat beleggen? Tijdens de
je je nog niet ingeschreven? Geen probleem!
de Risk Magazine redactie, waarin je grote
National Investment Competition moet
Aangezien de competitie zes weken duurt,
namen kunt gaan interviewen. Andere
je zoveel mogelijk rendement weten te
kun je je nog inschrijven gedurende drie
mogelijkheden zijn de Risk Accountancy
behalen door het aankopen en verkopen
weken nadat de wedstrijd is gestart. De
Week en de Risk Multinational Cycle.
van aandelen en opties. Je kunt er ook voor
finaleronde duurt wederom zes weken en zal
Beide commissies organiseren inhouse
kiezen om je geld liquide te houden, zodat je
in de week van 5 april aanvangen.
weken, bij Accountancy kantoren en grote
in moeilijker tijden je rente vangt. Met deze
multinationals. Risk biedt dé mogelijkheid
online competitie ben jij de investeerder en
Veel succes met handelen en wie weet wordt
om je verder te ontwikkelen en om de eerste
maak jij je eigen keuzes. Via de IEX website
jij die winnaar die naar huis gaat met de
stap naar een succesvolle carrière te zetten.
kun je jouw resultaten direct bekijken en zien
hoofdprijs: een reis naar New York voor twee
Ga naar www.verenigingrisk.nl voor
wat anderen doen.
personen met €2500 zakgeld!
meer informatie.
De wedstrijd is verdeeld in twee rondes van zes weken. De beste beleggers worden elke week beloond met mooie prijzen. De beste
48
Verenigingsnieuws
Risk Magazine 03 – 10
Risk Magazine 03 – 10
Verenigingsnieuws
49
Risk Congres 2010 Je derde week bij Financiën...
...rond jij je eerste grote audit af. Als auditor bij het ministerie van Financiën werk je aan omvangrijke projecten, waarmee veel geld gemoeid is. Het speelveld als auditor bij de Rijksoverheid is heel divers. Onze samenleving wordt immers geregeld geconfronteerd met grote (politieke) vraagstukken. Een grote verantwoordelijkheid die je ook als starter al mag dragen. Bij Financiën tel je meteen mee.
Financiën zoekt startende bedrijfseconomen Ben je op zoek naar een baan waarin je direct veel verantwoordelijkheid krijgt en waarbij meteen kunt beginnen aan je post Master RA? Ben je bereid te investeren in jezelf en wil je de eerste twee jaar van je carrière bij meerdere ministeries werken? Ben je na 1 september 2008 én voor 1 september 2010 afgestudeerd als bedrijfseconoom? Dan is het Audit Traineeship precies iets voor jou! Kijk voor meer informatie over het Audit Traineeship op www.rad.nl.
Risk Management - A Balancing Act -
Werken bij het Rijk. Als je verder denkt www.werkenbijhetrijk.nl
Risk Magazine 03 – 10
Verenigingsnieuws
51
Risk Management
Dagprogramma
- A Balancing Act – Risk Management is een zeer actueel
gevoerde beleid en de gehanteerde modellen
De rol van toezichthouding
onderwerp. De afgelopen tien jaar heeft Risk
niet? Gaan banken na de kredietcrisis
Banken staan onder toezicht van De
Management zich ontwikkeld van een vaak
anders om met risk management? Kan een
Nederlandsche Bank. Binnen bedrijven
over het hoofd geziene back-office discipline
goed risicomanagementbeleid een crisis
houdt de Raad van Commissarissen toezicht
tot een zeer belangrijk bedrijfsonderdeel
als deze voorkomen? Rijkman Groenink
op het gevoerde (risk management) beleid.
bij het verzekeren van de toekomst van
(voormalig CEO ABN Amro) en Harold Naus
Hoe zit dit systeem van toezicht in elkaar?
organisaties. Gebeurtenissen als 9/11,
(General Manager of Corporate Market Risk
Is de toezichthouder tekort geschoten? Hoe
Enron, de beurscrashes, het faillissement
Management ING) zullen hierover hun visie
zou het toezicht beter kunnen? Onno Ruding
van Lehman Brothers en de crises bij ABN
geven.
(Voorzitter CEPS, voormalig vice-voorzitter Citibank, voormalig Minister van Financiën)
Amro en de DSB Bank hebben het belang van risk management onderstreept. Risk
Risk management binnen
zal zijn visie op de rol van toezichthouding
management is nog nooit zo belangrijk
Bedrijven
geven. Hij zal de globalisering van het
geweest. Hoe hebben deze gebeurtenissen
Niet alleen binnen banken wordt er
toezicht aan de orde stellen.
kunnen plaatsvinden? Wat is er mis gegaan?
aandacht besteed aan Risk management.
Zijn er te veel risico’s genomen? Was hier
Ook binnen andere bedrijven staat Risk
Verzekeren en buitengewone
sprake van slecht risk management? Hoe kan
management tegenwoordig hoog op
risico’s
dit in de toekomst worden voorkomen? Op
het programma. Steeds meer bedrijven
Een manier voor ondernemingen
deze en andere vragen proberen we tijdens
zien het belang van goed beleid met
om zich tegen risico’s in te dekken is
het Risk Congres 2010 antwoord te vinden.
betrekking tot risk management in. Vaak
verzekeren. Maar welke afwegingen maken
Hierbij zullen de volgende subthema’s aan de
ligt de verantwoordelijkheid hiervoor bij de
ondernemingen eigenlijk wanneer ze zich
orde komen.
controller of een risk manager. De laatste
verzekeren? Wat voor opties zijn er? Hoe
jaren wordt het steeds normaler dat er
verzekeren verzekeraars zich? En hoe om
Risk management binnen banken
in de Raad van Bestuur ook één persoon
te gaan met politieke risico’s en dreigingen
Risk management binnen banken is een
specifiek belast is met risk management.
van terreuraanslagen? Hoe schat je daar de
onderwerp wat al jaren op de agenda
Hoe ziet risk management binnen bedrijven
risico’s van in en hoe hiermee om te gaan?
staat. Banken werken met uitgebreide,
er eigenlijk uit? En wat is de toegevoegde
Lex Geerdes (CEO Aon) zal de rol van (her-)
geavanceerde risicomodellen. Het Merton-
waarde van een Chief Risk Officer? René Van
verzekeren belichten en eveneens uitweiden
Perold model, Froot-Stein model en het
Beekum (Senior Manager Corporate Risk
over Politiek en Terreur Risk Management.
Stulz model zijn hier enkele voorbeelden
Management) zal uitgebreid uitweiden over
van. Hoe heeft het dan toch zo mis kunnen
risk management binnen DSM en zijn rol
gaan in de bankenwereld? Voldeden het
hierin.
52
Verenigingsnieuws
Risk Magazine 03 – 10
4 maart 2010
09.00
Ontvangst
09.30
Welkom door Joost Lok (voorzitter Risk Congres Commissie)
09.40
Opening door Dick de Waard (Dagvoorzitter)
09.50
Lezing René van Beekum
10.30
Lezing Harold Naus
11.10
Pauze
11.30
Interview Rijkman Groenink
12.10
Lezing Onno Ruding
12.50
Lunch
13.45
Workshops (Masterclass)
15.45
Pauze
16.00
Lezing Lex Geerdes
16.40
Discussiepanel
17.30
Afsluiting
18.00
Borrel
19.00
Diner (Academiegebouw) – Optreden Diederik Smit (Winnaar Studenten Cabaret Groningen)
Risk Magazine 03 – 10
Verenigingsnieuws
53
Biografie Dagvoorzitter en sprekers Dagvoorzitter
Prof. Dr. D.A. (Dick) de Waard RA MA is partner van Ernst & Young Accountants LLP
Dr. Onno Ruding -
H. Onno Ruding (Nederland, 1939) heeft gewerkt bij het Ministerie van Financien
Prof. Dr. Dick de Waard RA MA
in Nederland. Hij is werkzaam bij Ernst & Young Climate Change and Sustainability
Voormalig Minister van
(1965-1970) en de Amsterdam-Rotterdam Bank (AMRO Bank) (1971-1976), waar hij
- Partner Ernst & Young
Services. Hij is verantwoordelijk voor het totale palet aan dienstverlening door
Financiën
tussen 1981-1982 lid was van de raad van bestuur. Daar tussenin was hij Executive
Ernst & Young in Nederland op het gebied van de vraagstukken die samenhangen
Director bij het IMF te Washington D.C. Van 1982 tot 1989 was hij minister van
met klimaatverandering en duurzaamheid in Nederland en Centraal Europa.
financiën namens het CDA en daarna was hij twee jaar voorzitter van het NCW. Vanaf
Deze dienstverlening betreft de advisering op het gebied van strategie, beleid,
1992 tot 2003 was de heer Ruding vicevoorzitter van Citicorp./Citibank in New York.
monitoring en verslaggeving. Dick is daarbij verantwoordelijk voor de controle van
In 2002 werd hij voorzitter van het bestuur van de Centre for European Policy Studies
duurzaamheidsverslagen van diverse nationale en multinationale ondernemingen.
(CEPS), de grootste onafhankelijke denktank van Europa, die in Brussel is gevestigd.
Onderdelen van deze activiteiten zijn tevens de verificatie van CO2 en NOx
Daarnaast is hij commissaris bij Corning Inc. en de RTL Groep, voorzitter van de
emissieverslagen en de advisering op het gebied van Climate Change en REACH.
Bank Nederlandse Gemeenten en het bestuur van het Nationaal Museum Paleis Het Loo en lid van de International Advisory Board van de Citigroup, de Trilaterale
Daarnaast is Dick werkzaam als universitair hoofddocent aan de faculteit Economie
Commissie en de Pauselijke Raad voor Gerechtigdheid en Vrede. Hij was tevens lid
en Bedrijfskunde van de Rijksuniversiteit Groningen, waar hij voorzitter is
van de “Larosière Groep”, die in februari 2009 haar advies over
van de sectie Auditing binnen de vakgroep Accountancy. Onlangs heeft hij met
supervisie en regulatie van banken aanbood aan de EU.
succes zijn proefschrift verdedigd met de titel ‘Toezicht op Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen’, waarin hij de uitkomsten van zijn onderzoek naar de verantwoordelijkheid van de raad van commissarissen van beursgenoteerde ondernemingen ten aanzien van maatschappelijk verantwoord ondernemen heeft uitgewerkt.
Drs. Lex Geerdes - CEO
Lex Geerdes (geboren te Groningen in 1961) werkt sinds 1986 bij Aon (voorheen
Ir. Harold Naus - Algemeen
Harold Naus (1969) is Algemeen Manager Corporate Market Risk Management bij de
Aon Risk Services
Hudig-Langeveldt). Hij is voorzitter van Aon Nederland en CEO van Aon Risk
Manager Corporate Market
ING Groep. In deze functie is hij verantwoordelijk voor marktrisicomanagement van
Services, een onderdeel van Aon Nederland dat bedrijven adviseert over hun
Risk Management ING
alle bankactiviteiten van ING. Marktrisicomanagement omvat trading risico, Asset
risicomanagement. Lex is lid van het Aon Risk Services Global Executive Committee.
& Liabilities Management en marktrisico in retailportfolio’s zoals hypotheken en
Binnen Aon is hij ook verantwoordelijk voor België, Luxemburg, Denemarken,
spaargelden.
Finland, Noorwegen, Zweden en de Nederlandse Antillen. Van 2004 tot 2006 was Harold hoofd van het wereldwijde Trading Risk Management Lex Geerdes heeft van 1993 tot 1997 als Managing Director voor Aon Parijs gewerkt.
bij ING. Hij was verantwoordelijk voor het Trading Risk in financiële en
In deze periode was hij tevens bestuurslid van Aon Frankrijk. Daarnaast heeft hij drie
aandelenmarkten.
jaar voor Hudig-Langeveldt Atlanta USA gewerkt, waar hij Nederlandse bedrijven in de VS en Canada adviseerde.
Hiervoor was hij verantwoordelijk voor marktrisicomanagement bij ING Corporate & Investment Banking. Hij is zijn carrière bij ING begonnen als hoofd wisselkoers- en
Na zijn studie economie aan de Erasmus Universiteit (1979-1985) heeft Lex
derivatenrisicomanagement.
verscheidene opleidingen in de verzekeringen doorlopen. Hij is register makelaar in assurantiën (RMiA). Hij heeft tevens deelgenomen aan het International Executive
Voordat hij begon bij ING werkte Harold bij de Bank Nederlandse Gemeenten in Den
Programme aan INSEAD Business School te Fontainebleau.
Haag als beleidsadviseur en hoofd kwantitatieve beleidsondersteuning. Harold is afgestudeerd in technische natuurkunde aan de universiteit Eindhoven. Daarnaast heeft hij twee jaar bedrijfseconomie gestudeerd in Tilburg.
54
Verenigingsnieuws
Risk Magazine 03 – 10
Risk Magazine 03 – 10
Verenigingsnieuws
55
Biografie
Biografie
Sprekers
Discussieforum
René van Beekum RA - Senior
René van Beekum is werkzaam bij Royal DSM NV. René heeft binnen DSM diverse
Prof. Dr. Jim Emanuels -
Jim studeerde bedrijfseconomie en accountancy aan de RuG en promoveerde in
Manager Corporate Risk
functies vervuld op het vlak van internal control, bedrijfsprocessen, systemen en risk
Partner Stantson
1995 op een onderzoek naar de wijze waarop accountants beslissingen nemen in
Management
management. Sinds januari 2007 is hij Senior Manager Corporate Risk Management,
conflictsituaties. Hij is sinds 2003 hoogleraar bestuurlijke informatieverzorging aan
een functie die direct verantwoording aflegt aan de CFO.
de RuG. Hij publiceert regelmatig op zijn vakgebied en wordt gevraagd als spreker en gastdocent voor groepen professionals, onder andere in MBA programma’s.
Hij heeft een leidende rol vervuld in het design en de implementatie van het Risk
Jim Emanuels is medeoprichter van de Tacstone groep (2006) een groep die
Management Systeem bij DSM. De ruggengraat van dit risicomanagementsysteem
zich richt op ondernemend adviseren. Onderdeel van deze groep is Stantson, een
bestaat uit Corporate Requirements en Standard Business Processes met een sterke
adviesorganisatie gespecialiseerd in risk- en procesmanagement. Jim is partner bij
focus op het identificeren van gemeenschappelijke risico’s en gemeenschappelijke
Stantson en gespecialiseerd in vraagstukken op het gebied van strategie, interne
controlesystemen. René van Beekum is verbonden aan de Universiteit van Maastricht
beheersing en risicomanagement. Hij was daarvoor 20 jaar actief in de accountancy
als docent risk management en internal control en is nog steeds actief betrokken bij
en consultancy. In 1986 startte hij bij Dijker en Doornbos, dat later opging in Coopers
trainingsprogramma’s en seminars van het Nivra. Tot slot is hij commissaris bij een
& Lybrand. In 1996 verruilde hij Coopers & Lybrand voor KPMG, waar hij vanaf
Nederlandse wooncoöperatie.
1997 tot en met 2005 als partner leiding gaf aan diverse strategische en financiële adviesgroepen van KPMG Consulting en rechtsopvolgers. Tot zijn klanten behoren beursgenoteerde organisaties, middelgrote organisaties en non-profitorganisaties.
Mr. Rijkman Groenink
Rijkman Groenink startte in 1974 als trainee bij Amro Bank. Bij deze bank heeft hij
Drs. Robbert Klaasman -
Robbert Klaasman (1959) heeft gewerkt bij Credit Lyonnais Bank Nederland BV;
- Voormalig CEO ABN
een aantal posities in Retail, Commercial en Corporate Banking vervuld voordat hij
CEO Friesland bank
Bank Mees & Hope NV/ Meespierson NV, Amsterdam (1991-1995); ING Bank NV,
Amro
zitting nam in de raad van bestuur in 1988.
Amsterdam (1995-2004) en Fortis Bank (Nederland) NV, Rotterdam (2004-2009).
Na de fusie tussen ABN en Amro Bank in 1990 werd hij benoemd tot de raad van
Tot 2005 was hij Senior Bankier Corporate & Investment Banking bij de Fortis Bank.
bestuur van ABN Amro, waarvan hij in 2000 voorzitter werd. Met de overname van
Van 2008 tot 2009 was hij Algemeen Directeur Corporate Clients en vicevoorzitter
ABN Amro door een consortium van RBS, Fortis en Banco Santander realiseerde hij
van het Fortis Global Corporate & Public Banking Management Team. In deze
buitengewone winst voor de aandeelhouders van ABN Amro. Hierna verliet hij de
functie was hij verantwoordelijk voor het vertegenwoordigen van Global Corporate
bank.
& Public Banking en het ontwerp en implementatie van de strategie ten aanzien van wereldwijde activiteiten in het gebied van financiële dienstverlening aan grote
Sindsdien is hij als partner betrokken bij Atlas NV, een investeringsvehikel van Marcel
zakencliënten.
van Poecke. Ze investeren in fossiele brandstoffen (energiehandel, LNG-opslag, olie en gas) en duurzame energie (windturbines, duurzame bosbouw, zonnecellen).
Robbert Klaasman nam in januari 2009 zitting in de raad van bestuur van
Huidige functies en adviesrollen van de heer Groenink omvatten onder andere:
de Friesland Bank, waar hij sinds april voorzitter van is. Naast CEO is hij ook
commissaris bij SHV Holding NV en Struik Food Group, voorzitter van de vereniging
verantwooordelijk voor de clustermarkt.
van prioriteitsaandelen van Aalberts Industries en partner van Frontiers Capital. Rijkman Groenink is in 2005 tot Europees Bankier van het Jaar benoemd. Sinds 2006 is hij officier in de Orde van Oranje-Nassau.
56
Verenigingsnieuws
Risk Magazine 03 – 10
Risk Magazine 03 – 10
Verenigingsnieuws
57
Workshops
Sponsoren
De volgende bedrijven zullen een workshop verzorgen tijdens het Risk Congres 2010: All Options
KPMG
Belastingdienst
Nuon
Gold
Silver Delta Lloyd
KPN
Gasunie
Zanders
Ernst & Young
Business Lunch
Bronze
De volgende bedrijven bieden een businesslunch aan tijdens het Risk Congres 2010: Achmea
KPMG
Delta Lloyd Associate Ernst & Young
58
Verenigingsnieuws
Risk Magazine 03 – 10
Risk Magazine 03 – 10
Verenigingsnieuws
59
What do you see?
A rock climber?
Testimonial
We see focus, confidence, teamwork and eagerness. Exactly what successful traders at All Options need. Take the next step.
What do you see?
A skateboarder?
www.alloptions.nl
My name is Jop Houwen (24) and I
Why All Options?
when the markets close I feel like I just started
work at All Options in Amsterdam.
My first contact with All Options was in
my day. Time really passes quickly. Besides
I started here last November, after
2008, when I participated in the Trader’s
trading on the screen we also trade against
I graduated in August. I studied
Trophy, organized by All Options at the
each other; we are continuously making bets
at the University of Groningen.
faculty of Economics in Groningen. The
on everything.
After obtaining the propedeuse
Trader’s Trophy is competition in a virtual
Econometrics I studied Accountancy
dealing room. I placed second, after which I
What is your position?
& Controlling. In my last year I
went to the final at Beursplein 5.
I currently hold the position of trainee trader.
achieved the master degree in
In one of the courses of my master program
In these first six months I initially studied
Finance, specialization Risk &
we studied Hull’s Options, Futures and other
option theory, but in the first month we
Portfolio Management.
Derivatives. This drew my attention towards
already started trading too. I now trade options
In my last year in Groningen I joined
market makers. All Options is a market
on the AEX index. Hopefully in May I will
the Risk Investment Team. With 25
leader on the European equity derivatives
become a junior trader and start trading larger
students we had as a goal to master
market and has offices in Hong Kong, China,
volumes and in other markets as well. After
the skills of investing while aiming
Switzerland and Curacao. The culture at All
that I can keep improving myself and gain
for a nice return on the investments
Options is informal but very competitive.
responsibilities. However, at All Options you
made.
This attracted me in All Options; the fact that
gain responsibilities very fast. From the first
you are among people who all want to win
day of trading you make your own decisions
keeps me focused as well.
with respect to trading. Of course, there is
Every day I walk into the dealing room
a senior who keeps track of your trades and
curious about how the markets will open and
helps you out.
We see an All Options Junior Trader leaving the office after a successful day. He has the freedom to make his own decisions. Risk Magazine 03 – 10
Verenigingsnieuws
61
Testimonial Naam: JP (Jan-Pieter) de Jong (23)
waarom heb je ervoor gekozen?
waar je dan aan kunt denken zijn het
Bedrijf: BDO Audit & Assurance
BDO kende ik al van de diverse activiteiten
controleren of de organisatie intern alles
waar ze aanwezig waren. Als een van de
correct heeft geregeld door onder meer het
Actief geweest bij Risk?
weinige kantoren boden zij de mogelijkheid
bijwonen van een inventarisatie en kijken of
Nee, wel heb ik ‘actief’ deelgenomen aan
om al tijdens je studie in dienst te komen als
de administratie goed wordt gevoerd.
verschillende activiteiten waaronder de
werkstudent en zo al meteen van de praktijk
Accountancy Tour naar het oosten des lands
te proeven; uiteraard was het ook een
Waarin onderscheidt BDO zich van
enkele jaren terug, het jaarlijkse congres en
welkome aanvulling op de niet al te royale
andere accountantskantoren?
uiteraard de diverse borrels en feestjes.
studiefinanciering en om niet meer met het
BDO valt als accountantskantoor precies
Wel ben ik al vanaf het begin van mijn
OV te hoeven reizen. Het mooie is dat er
tussen de Big Four en de middelgrote
studie elders actief geweest, eerst bij
qua werkzaamheden nagenoeg geen verschil
kantoren in (“the best of both werelds”). Dit
BIG (de voorloper van EBF) en heb
werd gemaakt en iedereen je meteen voor
maakt het werk en het klantenpakket meer
ik diverse commissies gedaan bij Pro
‘vol’ aanziet als werkstudent. Aangezien het
gevarieerd. Zo zit je met z’n tweeën een week
Memorie. Daarnaast heb ik een tijd in het
werk en de collega’s mij goed zijn bevallen,
bij een nationale kledingketen om vervolgens
bestuur gezeten van de lokale lacrosse
ben ik na het afronden van mijn studie
zes weken met een veel groter team bij een
sportvereniging.
gebleven.
internationale klant op het gebied van privéonderwijs aan de slag te gaan.
Waarom Accountancy?
Wat is je functie bij BDO?
Op de middelbare school bevielen vakken als
Ik werk als assistent accountant binnen de
Wat zijn je toekomstperspectieven?
Economie en Management & Organisatie al
controlepraktijk. Ik ben begonnen bij BDO
Ik heb een voorliefde voor de wat meer
en de keus om iets richting het bedrijfsleven
als werkstudent.
spannende en beladen zaken (daar waar het echt misgaat). Binnen accountancy
te doen was al snel gemaakt. Na eerst een jaar bedrijfskunde gedaan te hebben bleek al
Wat voor werkzaamheden voer je uit?
wil ik me dan ook graag op termijn gaan
snel dat dat voor mij te breed was en ik een
Als assistent accountant binnen de
specialiseren als forensisch accountant en
meer specialistische opleiding wilde volgen.
controlepraktijk houd je je bezig met de
me bezighouden met fraude in de financiële
Accountancy sloot daar zeker bij aan; je ziet
controle van de jaarrekening. Afhankelijk
wereld. De specialistische kennis en
een groot scala aan verschillende bedrijven
van de grootte van de klant zijn de teams
bijzondere omgangsvormen met verdachten
waar je vanuit je eigen expertise je werk
waarin je werkt ook groter of kleiner. Bij
die daarvoor vereist zijn trekken me erg
verricht. Voldoende variatie in ieder geval!.
een kleinere klant doe je meer verschillende
aan. Binnen BDO is hiervoor recentelijk een
werkzaamheden, aangezien je een groter deel
eigen afdeling voor in leven geroepen dus die
van het bedrijf ziet. Controlewerkzaamheden
mogelijkheid ligt er zeker!
Hoe ben je bij BDO gekomen? En Risk Magazine 03 – 10
Verenigingsnieuws
63
Risk Congres 2010: Risk Management
Afgestudeerden
4 maart Martiniplaza Schrijf je in vóór 26 februari!
www.riskconference.nl
Pieter Bultena
Msc. Econometrics, Operations Research
& Actuarial Studies
Björn Wijbenga
Msc. Econometrics, Operations Research
& Actuarial Studies
Jop Houwen
Msc. BA Finance
Bas Pilon
Msc. BA Change Management
Tomek Piesla
Msc. Economics
Sander Roling
Msc. BA Finance
Haj Berns
Msc. BA Marketing
Anne Sinkeler
Msc. BA Marketing
Jorrit Spijksma
Msc. BA Organizational &
Management Control
Juul Kloosterman
Msc. BA Organizational &
Management Control
Joost Tanis
Msc. BA Finance
Kenny van Teijen
Msc. BA Organizational &
Management Control
Tom Mekenkamp
Msc. Accountancy and Controlling
Stefan Baarda
Msc. Accountancy and Controlling
Jolanda Hidding
MSc BA Organization and
Management Control
Laurens Willemsen MSc Accountancy and Controlling
Risk Magazine 03 – 10
Andr Jelenic
MSc BA Finance
Quinty van Eick
MSc BA Finance
Joyce Gardner
MSc International Business and
Management
Rolf Jansma
MSc BA Operations and Supply Chains
Kai van Harten
MSc BA Finance
Jeroen Meesterberends
MSc BA Finance
Verenigingsnieuws
65
Stapje voor stapje Agenda
of maak je de sprong?
Maart 2010 1
Voorronde Multinational Battle
4
Congres: Risk Management
9
Finale Multinational Battle
15
Actieve Leden Bedankdiner
22
Algemene Ledenvergadering
April 2010 23
Vertrek International Financial Program
Zeker aan het begin van je loopbaan moet je jezelf vooral afvragen wat je uiteindelijk wilt bereiken. Het International Associate Programme is in ieder geval een uitstekende start. En de huidige ontwikkelingen bij Fortis Bank Nederland bieden misschien wel meer kansen dan ooit. Als financiële dienstverlener zijn wij voortdurend in beweging. Daarom zoeken we gedreven masters met lef en originaliteit. Het International Associate Programme is een traineeship van 15 maanden en volledig toegesneden op jouw wensen. Je kiest zelf de (internationale) projecten waarbinnen je veel invloed kan uitoefenen. Zo leiden we jou op tot allround manager of specialist. 66
Verenigingsnieuws
Risk Magazine 03 – 10
Wil je meer informatie over het International Associate Programme, kijk dan op www.fortis.nl/career.
Waar ga jij je scriptie schrijven?
A U D I T TA X A DV I S O R Y
© 2010 KPMG Staffing & Facility Services B.V., een Nederlandse besloten vennootschap, is een dochtermaatschappij van KPMG Europe LLP en lid van het KPMG-netwerk van zelfstandige ondernemingen die verbonden zijn aan KPMG International Cooperative (‘KPMG International’), een Zwitserse entiteit. Alle rechten voorbehouden. Gedrukt in Nederland. KPMG en het KPMG-logo zijn geregistreerde merken van KPMG International Cooperative (“KPMG International”), een Zwitserse entiteit.
W W W.G A A A N . N U
