Financiële Studievereniging Groningen
Magazine
Patenten, pillen en poen Jaargang 20 - Mei 2010
4
© 2010 KPMG N.V., alle rechten voorbehouden.
a u d i t J ta x J a dv i s o r y
w w w.g a a a n . n U
Volg Bas of één van onze andere bloggers op gaaan.nu
Michiel Dijkstra
Hoofdredacteur 2009-2010
Voorwoord Bestsellers en blamages In deze uitgave van het Risk Magazine
als hoestsiroop voor kinderen. Een andere
Dit gebeurde allemaal rond het begin van
verkennen we de farmaceutische industrie
farmaceut, Merck, ging de concurrentie met
de 20e eeuw. Inmiddels zijn we een eeuw
– een zeer dynamische bedrijfstak. Niet
Bayer aan door cocaïne aan te bieden voor
verder en ziet het farmaceutische landschap
alleen door het ontwikkelingsproces, waarbij
de behandeling van morfineverslaving. Geen
er heel anders uit. Één van de meest saillante
zeer hoge kosten moeten worden gemaakt,
farmaceut, maar wel in hetzelfde straatje:
veranderingen (om de eeuw even kort
met een zeer grote kans dat het medicijn
Harrods in Londen verkocht tijdens de
samen te vatten) is het feit dat medicijnen
onrendabel, ineffectief of zelfs onveilig is.
Eerste Wereldoorlog geschenkdozen met
nu, voordat ze op de markt komen, zeer
Niettemin is er bij ieder medicijn ook de
morfine en cocaïne (inclusief injectiespuit!)
uitgebreid moeten worden getest: heeft
kans dat het een bestseller wordt – en een
om te sturen naar soldaten aan het front. Om
het nare bij-effecten, complicaties, is
bestseller is in de farmaceutische industrie
de scherpe randjes eraf te halen, zullen we
het verslavend, kan het gebruikt worden
ook echt best selling: het bestverkochte
maar zeggen.
in combinatie met andere medicijnen, et cetera. Het risico van blamages als
medicijn in 2006, Lipitor, leverde haar fabrikant Pfizer in dat jaar alleen al meer
Het is natuurlijk buitengewoon unfair om
heroïne wordt hiermee verminderd, maar
dan veertien miljard dollar op.
juist deze feiten aan te voeren in een stuk
niet geheel uitgesloten. Nog steeds is het
over de farmaceutische industrie. Het
niet ongebruikelijk dat medicijnen van
En dat is niet alleen omdat de vraag naar
voorgaande vond plaats in een historische
de markt worden gehaald vanwege zeer
haar producten zo groot is, maar ook omdat
periode die “The Great Binge” wordt
zware bij-effecten, wat continu risico voor
de farmaceutische industrie er erg goed in is
genoemd, een periode waarin door het grote
de farmaceutische industrie met zich
om haar producten aan de man te brengen.
publiek en masse drugs als heroïne, cocaïne
meebrengt.
In combinatie met de aard van hun product
en amfetamine werden genuttigd. Men
heeft dit in het verleden echter wel tot
dacht dat deze niet meer verslavend waren
Tel het een en het ander op, en je hebt een
curieuze resultaten geleid. Een voorbeeld:
dan alcohol of tabak. Vin Mariani – wijn
industrie waar grote risico’s spelen, die je
heroïne is eigenlijk een merknaam,
met cocaïne – was een populaire drank en
zowel rijk kunnen maken of die je heel veel
eigendom van de firma Bayer. Ver voordat
ontving zelfs een celebrity endorsement
geld kunnen kosten. Obama’s hervorming
het een beruchte drug werd, werd het
van Paus Leo XIII, in de Larousse
van de gezondheidszorg en de toenemende
door Bayer aangeprezen als een compleet
Gastronomique stond een recept voor
vergrijzing bieden kansen. Is het een
niet-verslavend alternatief voor morfine én
cocaïnepudding en ga zo maar door.
investering waard? Ik wens u veel leesplezier.
Colofon
Uitgever: Risk, Financiële Studievereniging Groningen Hoofdredactie: Michiel Dijkstra
6 Mediq: Kansen en uitdagingen voor een zorgbedrijf
Redactie: Chris Maas Jelle Tjerkstra Ton Bruijnis Laurens Marie
“Tegelijkertijd blijft ook in Nederland de betaalbaarheid van de zorg een punt van aandacht.”
Eindredactie: José de Bruin Joline Stavasius Layout: Marleen de Goeij Redactieadres: Financiële Studievereniging Risk Interim gebouw 004 Landleven 5 9747 AD Groningen Vormgeving: LS Ontwerpers BNO Cover: Dorien Schuil, Congres Dagorganisatie 2010 Fotografie: Henk Veenstra Druk: Zalsman Groningen Oplage: 1.200 exemplaren Abonnementen Het Risk Magazine verschijnt vijf keer per jaar. De abonnementsprijs bedraagt 12 euro per jaar. Voor abonnementen kunt u contact opnemen met Jurjen IJska (050 363 7306). Advertenties Voor informatie over adverteren in het Risk magazine kunt u contact opnemen met Jurjen IJska (050 363 7306). Rectificaties: Het covermodel van het vorige magazine was Maikel Munsterhuis. Aan het artikel “Risico Management” in diezelfde uitgave, werkte tevens Harold de Vries mee.
Risk is gelieerd aan de Economische en Bedrijfskundige Faculteitsvereniging
4
12 Interview met Joop Bouma: De prijs van gezondheid “Op het moment is de farmaceutische industrie een van de meest profijtelijke ter wereld.”
18
De apotheek: De verbinding tussen farmaceut en patiënt “30 tot 40 % van de patiënten krijgt een middel waar ze niks
Inhoud
aan hebben” 6
Interview: Hans Janssen
12
Interview: Joop Bouma
18
De apotheek: De verbinding tussen farmaceut en patiënt
23
Column: Alwin Tulner
Verenigingsnieuws
30
Voorverslag Investment Day Column van Jeroen Vetter
26
Intro International Financial Program
28
Intro Accountancy Tour
30
Intro Investment Day
34
Naverslag Banking Tour
40
Naverslag Congres
48
Foto’s
50
Introductie Bestuur
53
Afgestudeerden
54
Agenda
5
Mediq:
Kansen en uitdagingen voor een zorgbedrijf Tekst: Ton Bruijnis
“Tegelijkertijd blijft ook in Nederland de betaalbaarheid van de zorg een punt van aandacht.”
6
Grotere farmaceutische ondernemingen zijn over het algemeen redelijk bekend: bij het horen van namen als GlaxoSmithKline, AstraZeneca, Pfizer of het Nederlandse biotechnologisch bedrijf Crucell rinkelt meestal wel een belletje. Maar tussen ontwikkeling en productie aan de ene zijde en de consument aan de andere zijde zit een ander belangrijk aspect: distributie.
Mediq NV is een internationaal
Marktwerking
De gezondheidszorg wordt gezien als een
leverancier van geneesmiddelen, medische
10 maart werd bekendgemaakt dat Mediq de
sector waar concurrentie niet optimaal is.
hulpmiddelen en bijbehorende zorg.
Deense onderneming Opco heeft ingelijfd.
Toch wenst Mediq marktwerking. Dhr.
Mogelijk minder bekend, maar toch al
Mede gebaseerd op een artikel uit Trouw
Janssen reageert: ‘Mediq staat open voor
sinds het eind van de negentiende eeuw een
van februari lijkt Mediq sterk in te zetten op
marktwerking en ja, dat is mogelijk. We
groeiende Nederlandse onderneming, tot
groei. Janssen: ‘Schaalvoordelen door groei
zijn met ongeveer 230 Mediq apotheken de
voorkort bekend onder de naam Onderlinge
zijn zeker belangrijk. Neem bijvoorbeeld
grootste speler in Nederland en dat geeft
Pharmaceutische Groothandel (OPG).
Opco. Opco is gespecialiseerd in het leveren
ons natuurlijk ook een gunstige positie. De
van medische hulpmiddelen aan huisartsen
overheid heeft met de verhoging van de
Mediq levert op drie manieren: direct
en specialisten in Denemarken.’ Dit levert
receptregelvergoeding (red: de vergoeding
aan huis, zo nodig met verpleegkundige
Mediq meerdere voordelen op. ‘Mediq
per medicijn) in november 2009 ook een
begeleiding (Mediq Direct), via ziekenhuizen
integreert Opco in haar huidige business.
mogelijkheid gegeven te onderhandelen
en verpleeghuizen (Mediq Institutioneel)
We groeien en profiteren tegelijkertijd
met zorgverzekeraars voor een additionele
of via Mediq Apotheken. Mediq heeft bijna
van schaalvoordelen in ieder land,
vergoeding.’
8000 werknemers verspreid over Nederland,
bijvoorbeeld omdat we wereldwijd inkopen.
Janssen voegt toe: ‘Marktwerking
de Verenigde Staten, Polen, Duitsland,
Schaalvoordelen worden steeds belangrijker.
geeft partijen de mogelijkheid zich te
Denemarken, Noorwegen, Hongarije,
De markt groeit weliswaar door vergrijzing
onderscheiden in de markt. Zo doet Mediq
Zwitserland en België. Risk Magazine
en toename van chronisch zieken, maar aan
samen met Agis een Astma / COPD-project
interviewde de Chief Financial Officer van
de andere kant hebben we te maken met
in Amsterdam. Patiënten kunnen gratis een
Mediq, dhr. Hans Janssen.
prijsdruk om de zorg betaalbaar te houden.’
Astma / COPD-check krijgen, om te kijken
of de behandeling optimaal is. Anderzijds is de check bedoeld om Astma / COPD vast te stellen bij mensen die niet weten dat ze het hebben. Uiteraard gaat dit in samenspraak met de arts. Hiervoor krijgt Mediq een vergoeding van Agis.’
Voor de nieuwe receptregelvergoeding spraken apothekers over een mogelijk faillissement, omdat apothekers soms geld toe moesten leggen op bepaalde geneesmiddelen. Uiteraard reageert Mediq positief op de verhoging van de receptregelvergoeding die het ministerie heeft doorgevoerd. ‘Mediq vindt het terecht dat de NZa de receptregelvergoeding heeft verhoogd.’ Het preferentiebeleid stuit bij apothekers op weerstand. Apothekers (waaronder die van Mediq) krijgen dan een vergoeding voor alleen de goedkoopste variant van een medicijn. Dit beperkte volgens hen de keuze en kwaliteit van de zorg.
“Wij verwachten dat de zorgplannen van Obama een licht positief effect hebben op Mediq”
Janssen legt uit: ‘Eerdere onderzoeken hebben reeds aangetoond dat de financiële consequenties van het preferentiebeleid
verzekeraars en apotheken over additionele
een verzekeringsmaatschappij te zijn
veel groter zijn dan voorheen voorzien. Een
zorgdiensten.’
dan om een internationale speler in het leveren van geneesmiddelen en medische
verhoging van de receptregelvergoeding was noodzakelijk om de toegang tot zorg
Op de vraag of ondanks de regelmatige
hulpmiddelen te zijn. Mediq begrijpt wel dat
en geneesmiddelen in Nederland, die tot
onderhandelingen verzekeraars niet
zorgverzekeraars kosten moeten besparen
de meest efficiënte van Europa behoort, te
gezien worden als concurrenten,
en zich steeds meer moeten onderscheiden
handhaven. Daarnaast geeft de NZa meer
licht Janssen toe: ‘Het vereist andere
in de markt om herkenbaar te zijn voor de
ruimte voor onderhandelingen tussen
specialiteiten en bekwaamheden om
consument.’
8
Drs. J.G. (Hans) Janssen Chief Financial Officer
Hans Janssen (1967) is benoemd tot CFO van Mediq N.V. op 2 april 2008. Hij studeerde in 1990 af als bedrijfseconoom aan de Katholieke Universiteit Brabant. Tevens is Janssen registercontroller.
Tot zijn overstap naar Mediq werkte hij bij Unilever in tal van functies in het financiële en logistieke werkveld. Hij bekleedde diverse functies op het gebied van financiën, logistiek en fusies en overnames in Nederland, het Verenigd Koninkrijk,
“Het is niet noodzakelijk eenvoudiger partijen over te nemen. Het is wel zo dat de prijzen realistischer zijn geworden. Mediq kijkt actief naar mogelijke acquisities, maar de prijs moet goed zijn”
Singapore, Maleisië en Duitsland. Janssen is getrouwd en heeft drie kinderen.
aanbieder te kiezen. Wat we wel zien is dat
dat de overheid eisen stelt op het gebied van
Apotheker en consument
patiënten steeds meer vragen stellen en dat
kwaliteit, betaalbaarheid en toegankelijkheid.
Momenteel zijn zestien van de ongeveer 230
is natuurlijk prima.’
Patiënten, aanbieders en verzekeraars
Mediq apotheken franchise ondernemingen,
hebben relatief veel vrijheid om de inhoud
maar volgens Janssen wil Mediq deze
Nederland vergeleken met het
van de zorg verder in te vullen. Dit geeft
verhouding vergroten: ‘Het klopt dat de
buitenland
ruimte voor vraagsturing, ondernemerschap
meeste Mediq Apotheken in eigen beheer
Het Nederlandse zorgsysteem, met haar
en innovatie. Tegelijkertijd blijft ook in
zijn, maar we staan juist heel open voor
verplichte basisverzekering, wordt vrij
Nederland de betaalbaarheid van de zorg een
de franchiseformule en willen dit graag
positief besproken door Hans Janssen: ‘Het
punt van aandacht.’
uitbreiden.’
goede aan het Nederlandse stelsel is, dat iedereen is verzekerd. Iedereen heeft recht
Het vrij goed uitpakken van ‘ons’ systeem
Over de mogelijkheid van de consument/
op dezelfde basisvoorzieningen. Daar kunnen
geniet daarom ook interesse uit het
patiënt om zelf geneesmiddelen te kiezen
andere landen van leren. Aan de andere kant
buitenland, zo vertelt Janssen: ‘Landen
is Janssen duidelijk: ‘Het is aan de huisarts
is er weinig bewustzijn bij de consument over
hebben relatief veel vrijheid om hun
een werkzame stof voor te schrijven. Mediq
kosten in de zorg en het belang van efficiëntie
systeem van gezondheidszorg naar eigen
werkt nauw samen met huisartsen om te
in de medische sector om kosten te besparen.
inzicht in te richten. Die systemen zijn vaak
zorgen dat de klant het beste geneesmiddel
In ons land kennen we in vergelijking met
ook historisch gegroeid. Het Nederlandse
krijgt. De apotheker overlegt met klanten
andere landen nauwelijks eigen betalingen.’
systeem van gezondheidszorg met een
over de werking van geneesmiddelen. Mocht
Daarnaast lijkt er een behoorlijke balans
verplichte basisverzekering is nu vijf jaar
een bepaald merk beter aanslaan, dan kan de
tussen private onderneming, eisen van
van kracht. Veel andere landen kijken met
huisarts uit medische noodzaak dit middel
de overheid en ondernemerschap. ‘Het
belangstelling naar de ontwikkeling van
voorschrijven. Huisartsen en apothekers
Nederlandse systeem van gezondheidszorg
dit systeem. De combinatie van ruimte
zijn experts, waarop patiënten kunnen
kent private aanbieders, die onder publieke
voor ondernemerschap onder publieke
vertrouwen. Het is niet aan patiënten een
randvoorwaarden zorg leveren. Dat betekent
waarborgen proberen andere landen te
vertalen naar hun eigen systeem.’
Als zijn plannen doorgaan zal dit enerzijds
overgenomen, een Nederlandse detacheerder
een toename betekenen van het aantal
van verpleegkundig personeel en in maart
De goedkeuring van het Amerikaanse Huis
verzekerden. Anderzijds zal er prijsdruk
2010 Opco, een leverancier van medische
van Afgevaardigden voor President Obama’s
ontstaan om de zorg betaalbaar te houden.’
hulpmiddelen aan huisartsen en specialisten
plannen om het zorgstelsel te hervormen
en Denemarken. Mediq heeft een sterke
betekent dat alle Amerikanen in 2014
Financieel
verzekerd moeten zijn. Janssen ziet zowel
De recente financiële crisis biedt Mediq
voordelen als nadelen voor Mediq door
ruimte om zich heen te kijken, op zoek naar
Juist de actieve houding van Mediq
invoering van deze wet: ‘Mediq is momenteel
overnamekandidaten. Dat het echter niet
in overnames vertaalt zich ook in de
de vierde speler in de Verenigde Staten in
per se om zwakke prooien gaat, licht Janssen
boekhouding. Mede door de IFRS
het leveren van medische hulpmiddelen
toe: ‘Het is niet noodzakelijk eenvoudiger
regelgeving ontstaat er verschil tussen
bij patiënten thuis. Dan moet je denken
partijen over te nemen. Het is wel zo dat de
de boekhoudingen van Mediq en andere
aan medische hulpmiddelen op het gebied
prijzen realistischer zijn geworden. Mediq
groothandels. ‘Het verschil ligt er met
van diabetes, stoma, wondverzorging,
kijkt actief naar mogelijke acquisities, maar
name in dat Mediq – we spreken niet voor
incontinentie en klinische voeding. Wij
de prijs moet goed zijn. Zo heeft Mediq
concurrenten – relatief veel overnames
verwachten dat de zorgplannen van Obama
in 2009 geen enkele partij overgenomen.
doet, waar je te maken hebt met goodwill,
een licht positief effect hebben op Mediq.
In januari 2010 heeft Mediq Medisource
wat natuurlijk effect heeft op de financiële
10
balans voor mogelijke acquisities.’
en accounting aspecten.’ Zoals wellicht bekend dient onder IFRS betaalde goodwill geactiveerd te worden.
Mediq NV mag dan genoteerd staan op de Euronext in Amsterdam (Midcap), toch ziet Janssen een aantal aspecten van de Sarbanes Oxley wetgeving (SOx) die Mediq meeneemt. ‘We zijn dus niet SOx-plichtig, maar we vinden zeker dat SOx goede elementen in zich heeft. In het control framework dat we bouwen nemen we daarom ook bepaalde SOX elementen over.’
Hans Janssen zegt het volgende wanneer de wensen van de aandeelhouders van Mediq aan bod komen: ‘Mediq focust op de directe en institutionele activiteiten en wil organisch groeien, maar ook door middel van acquisities: Mediq profiteert hier van schaalvoordelen. Daarnaast werkt Mediq Apotheek aan het versterken van het merk en werken we aan innovatieve diensten. Kort samengevat is Mediq een internationale onderneming met een gezond rendement.’
Farmaceutische bedrijven maken producten die mensen beter maken. Zonder hun onderzoek, hun innovaties en producten zou de wereld er anders – zeker minder aangenaam – uitzien. Maar is het effect van deze bedrijven op de maatschappij wel zo helend?
Interview Joop Bouma: De prijs van gezondheid Tekst: Michiel Dijkstra
Zo nu en dan komen misstanden aan het
daarnaast schrijf ik over de alcoholindustrie.
te krijgen. Hierbij wordt voortdurend de
licht, die in Nederland echter niet veel
Bij de marketing van die bedrijfstakken
grens opgezocht en geregeld overschreden.
aandacht krijgen. De positie van farmaceuten
gelden allerlei door de overheid opgelegde
En ondanks het feit dat de laatste jaren
in Nederland is vrij onomstreden. Grote
beperkingen, waardoor je grote parallellen
daar behoorlijk op wordt gelet en ook over
uitzondering hierop is het dagblad
ziet tussen de marketingmethoden die door
wordt geschreven, gaat de industrie daar
Trouw, waarin onderzoeksjournalist Joop
die bedrijven worden gebruikt. Het zijn in
gewoon mee door, vooral omdat ze maar
Bouma met regelmaat stukken over de
beginsel omstreden bedrijfstakken – ook
een heel beperkte periode heeft waarin ze
farmaceutische industrie publiceert. Hij
de farmaceutische industrie, hoewel je de
de hoge kosten voor het ontwikkelen van die
is zeer kritisch over de manier waarop
eindproducten natuurlijk moeilijk met elkaar
geneesmiddelen kan terugverdienen.’
farmaceuten proberen hun producten aan
kunt vergelijken.’ Het opzoeken van de grenzen gebeurt op
de man brengen. Zijn interesse voor de praktijken van deze bedrijven heeft reeds
De marketingmethoden worden dus voor
allerlei manieren. Natuurlijk zijn er de
geresulteerd in het boek “Slikken – hoe ziek
een belangrijk deel bepaald door restricties
artsenbezoekers, die bij artsen langsgaan
is de farmaceutische industrie” en in een
van de overheid. ‘Die bedrijven hebben
en de voordelen van de geneesmiddelen
reputatie in de bedrijfstak: de uitdrukking
natuurlijk maar beperkte middelen om hun
van hun werkgever aanprijzen. Daarnaast
“Joop Bouma-proof” schijnt al gevallen te
producten onder de aandacht te brengen van
worden artsen betaald voor het bezoeken
zijn in interne besprekingen in de industrie.
de klant – en dat is in dit geval de dokter.
van congressen en nascholing. Er worden
Waar komt zijn belangstelling voor deze
Geneesmiddelenreclame aan de consument
artikelen geschreven waar de namen van
bedrijfstak vandaan? ‘Het is begonnen met
is verboden in Nederland. De farmaceutische
artsen boven staan, maar die zijn geschreven
de marketing van tabaksartikelen, jaren
industrie is heel erg gericht om via de dokter
door marketingmensen van farmaceutische
geleden’, vertelt hij. ‘Later is daar ook nog
of anderszins – via websites is een heel goed
bedrijven. Die bedrijven sponsoren medisch
de farmaceutische industrie bijgekomen en
voorbeeld – hun middelen voorgeschreven
wetenschappelijk onderzoek en betalen
12
klinische trials, waar ze dan zelf natuurlijk
en wij hebben een nieuw medicijn, wil je in
Als ze vervolgens nascholingen en cursussen
goed uit de bus komen. Veel farmaceutische
het advisory board komen van dit medicijn?
aan andere artsen geven, zullen ze positief
bedrijven hebben wetenschappers op de
Artsen zijn zeer gevleid als ze hiervoor
over medicijnen van dat bedrijf zijn, zonder
loonlijst staan – zonder dat bekend wordt
gevraagd worden. Daarnaast is het natuurlijk
dat bekend is dat ze een financiële relatie
gemaakt dat die wetenschappers door de
ook heel aantrekkelijk voor ze, omdat er bij
met dat bedrijf hebben. Overigens komt
farmaceutische bedrijven betaald worden.
het bedrijf veel kennis over nieuwe middelen
daar nu wel verandering in: vaker dan in het
De heer Bouma vertelt: ‘Hier zie je een heel
en behandelmethoden aanwezig is. Vaak
verleden is het nu gewoon bekend als artsen
interessante parallel met de tabaksindustrie,
worden hiervoor de meest vooraanstaande
een relatie met een bedrijf hebben – ook
waar artsen gewoon worden gekocht. Dit gaat
artsen, zogenaamde opinieleiders, gevraagd.
omdat er in het verleden een strafzaak over
overigens niet zo direct: de farmaceutische
Omdat deze artsen betaald worden voor hun
is geweest. Tel je alles bij elkaar op, dan
bedrijven vragen aan een arts: luister eens, jij
deelname aan het advisory board, krijgen ze
wordt er door de farmaceutische industrie
hebt veel kennis over een bepaald onderwerp
een zekere loyaliteit tegenover het bedrijf.
in Nederland jaarlijks één miljard euro aan
“De farmaceutische industrie is heel erg gericht om via de dokter of anderszins hun middelen voorgeschreven te krijgen. Hierbij wordt voortdurend de grens opgezocht en geregeld overschreden.”
marketing uitgegeven, zo heb ik voor mijn boek berekend.’
Dit is natuurlijk wel erg het grijze gebied opzoeken, maar gaan deze bedrijven ook echt de grens over van wat strafrechtelijk – of moreel – toelaatbaar is? ‘Ja’, antwoordt de heer Bouma. ‘In een rapport wat net is uitgekomen over de marketing van het
Foto: Werry Crone, Trouw
baarmoederhalskankervaccin (van Sanofi
Innovatie is een sleutelbegrip in de
Sclerose, Alzheimer of Parkinson, maar daar
Pasteur MSD) was gewoon sprake van
farmaceutische industrie. Omdat patenten na
komen voorlopig nog geen geneesmiddelen
overtreding van de Geneesmiddelenwet. De
enige tijd verstrijken, moeten farmaceutische
voor op de markt. De industrie heeft dus
overheid gaat hier weliswaar laks mee om,
bedrijven voortdurend op zoek naar
een groot probleem. De patenten op dure,
maar het gaat wel om strafbare feiten. Het
nieuwe producten. Echter, ‘Qua innovatie
goed verkopende geneesmiddelen lopen af
gaat om zulke grote belangen dat bedrijven
blijft de bedrijfstak behoorlijk achter. Het
en er zitten op het moment niet veel nieuwe
het risico voor lief nemen. Mede omdat
laaghangend fruit is geplukt,’ aldus Joop
middelen in de pijplijn.’
er weinig toezicht vanuit de overheid en
Bouma. ‘De middelen waaraan veel geld is
beperkte media-aandacht is, behalve van
te verdienen zijn wel uitgevonden. Nu gaat
Voor sommige kwalen is het heel moeilijk
Trouw dan, zoeken bedrijven de grens op.
het om de moeilijke ziektes, zoals Multiple
om geneesmiddelen te creëren. Voor
Een recent voorbeeld: aan Pfizer is een paar maanden geleden nog de hoogste strafrechtelijke boete in de geschiedenis van de Verenigde Staten opgelegd, vanwege het op allerlei manieren overtreden van de wet: het omkopen van dokters, het vervalsen van gegevens, et cetera.’
14
“De patenten op dure, goed verkopende geneesmiddelen lopen af en er zitten op het moment niet veel nieuwe middelen in de pijplijn.”
“Op het moment is de farmaceutische industrie een van de meest profijtelijke ter wereld.” andere is de markt niet groot genoeg om er
zoals Alzheimer. Maar farmaceuten zijn
bijwerkingen zich pas na enkele jaren
rendabel medicijnen voor te ontwikkelen:
vaak beursgenoteerde bedrijven, dus die
kunnen openbaren. Als voorbeeld geeft Joop
de zogenaamde weesziekten. Wat de laatste
aandeelhouders zeggen: bedenk maar een
Bouma Vioxx, een middel voor rheumatoïde
jaren wel een grote vlucht heeft genomen,
nieuwe me-too. Het korte termijn denken
artritis: ’Dit medicijn werd in 2004 plotseling
is de ontwikkeling en marketing van
heeft wat dat betreft geleid tot een situatie
door Merck van de markt gehaald. Het werd
medicijnen voor kwalen waar al medicijnen
die wel enigszins zorgelijk is.’
daarvoor op grote schaal geslikt, omdat het
voor verkrijgbaar zijn, de zogenaamde “me-
zwaar gemarket was en er werd ook flink
too” medicijnen. Joop Bouma vertelt: ‘Als
Als een farmaceutisch bedrijf een nieuw
druk op gezet opdat het maar aan zoveel
je een goed middel hebt, wat werkt, en wat
geneesmiddel heeft uitgevonden, vraagt ze
mogelijk mensen werd voorgeschreven.
uniek is, dan hoef je niet veel marketing te
ogenblikkelijk een patent aan om mogelijke
Tevens werd het middel veelvuldig off-label
doen: dat verkoopt zichzelf. Het nadeel van
concurrenten voor te zijn. Deze patenten
(voor klachten waar het medicijn niet voor
die me-too’s is dat je ontzettend veel moet
hebben een looptijd van twintig jaar.
bedoeld is) voorgeschreven: mensen met
investeren om juist dat unique selling point
Echter, vanwege de grote risico’s die aan
een tennisarm kregen het ook. Het middel
van dat me-too middeltje onder de aandacht
farmaceutische producten kleven, moet het
bleek echter hart- en herseninfarcten te
van de artsen te brengen: “Ja, er zijn nog
medicijn eerst uitgebreid worden getest op
veroorzaken. Agressieve marketing brengt
acht andere bloeddrukverlagers, maar die
bijwerkingen en dergelijke. Vervolgens moet
het risico met zich mee dat een middel
van ons werkt 24 uur per dag”. Dat gaat
met alle vergaarde informatie – en dat zijn
heel snel op heel grote schaal aan een
dan gepaard met gratis nascholingen en
inmiddels pallets vol – toestemming worden
brede groep, vaak buiten de geregistreerde
cursussen en de arts die de nascholing geeft,
gevraagd aan de regulerende autoriteit.
indicaties om, wordt voorgeschreven,
staat weer op de loonlijst van de farmaceut.
Van de 100 nieuwe medicijnen halen er
waardoor als het mis gaat, ook een groot
99 niet eens de fase van registratie, omdat
aantal mensen getroffen wordt. Nu is
De keuze voor de ontwikkeling en marketing
ze niet werken, niet veilig zijn of gewoon
het wel zo dat die bedrijven weten dat ze
van me-too medicijnen in plaats van
commercieel niet interessant zijn. Als het
grote risico’s nemen. Merck heeft nu grote
medicijnen voor kwalen waar nog geen
wel lukt, is er inmiddels in totaal wel tien
juridische problemen, omdat er allerlei
oplossing voor is, is ingegeven vanuit
jaar verstreken, waardoor het farmaceutisch
claims lopen. Nadat het product van de
financieel perspectief. Me-too medicijnen
bedrijf ontzettend weinig tijd heeft om de
markt was gehaald werd heel snel duidelijk
zijn veel eenvoudiger te ontwikkelen en
ontwikkelkosten terug te verdienen. Dat
dat ze bij Merck intern al op de hoogte waren
het blijkt dat farmaceuten er zeer effectief
is ook een van de belangrijkste redenen
van de risico’s van het product. Zo opereert
in zijn om ze te marketen. Joop Bouma:
waarom de marketing zo uitgebreid en
die bedrijfstak.’
‘Ontwikkeling van medicijnen kost
intensief is. Echter, dit heeft ook grote
vreselijk veel geld. Vooral voor kwalen
risico’s tot gevolg, aangezien zeldzame
Een ander interessant voorbeeld van hoe
en ook hoe succesvol de farmaceutische
wilden een roze Viagra uitbrengen, maar
Als laatste vroeg ik Joop Bouma of hij zou
industrie te werk gaat is dat, dankzij haar
dat is niet gelukt. Het werkingsmechanisme
adviseren om in farmaceutische bedrijven
inspanningen, bepaalde psychiatrische
van Viagra werkt niet bij vrouwen – die
te beleggen. Immers, met zo’n geslepen
aandoeningen, die misschien niet eens
gedachte is ook volstrekt naïef - maar
marketingbeleid moeten de winsten enorm
echt aandoeningen zijn, een naam
ondertussen is het de industrie wel gelukt
zijn. ‘Op het moment is de farmaceutische
hebben gekregen en in het DSM IV (het
om het begrip Hypoactive Sexual Desire
industrie een van de meest profijtelijke ter
standaardwerk voor diagnosticering en
Disorder (HSDD) bij vrouwen in het DSM IV
wereld’, is het antwoord. ‘Hoe dat in de
behandeling van psychiatrische klachten)
op te laten nemen. Zodoende kan Boehringer
toekomst zal zijn, weet ik niet, omdat de
zijn opgenomen. ‘Eén van die aandoeningen
Ingelheim, een concurrent van Pfizer, nu
pijplijn van nieuwe producten immers leeg
is verminderde seksuele lust bij vrouwen’,
haar eigen middel Flibanserin tegen die
raakt. Of het een goede belegging zou zijn,
vertelt de heer Bouma. ‘Ze willen een
kwaal op de markt brengen. Wat je nu ziet
daar matig ik me geen oordeel over aan; ik
Viagrapil voor vrouwen. Jaren geleden,
gebeuren, is dat het idee verspreid wordt
heb geen verstand van beleggen. Maar als
toen Viagra net op de markt was gekomen,
– in vrouwenbladen bijvoorbeeld - dat het
ik naar mezelf kijk: als ik een heleboel geld
is deze gedachte al ontstaan: zoiets moeten
echt een probleem is om de toekomstige
zou hebben, dan zou ik het niet investeren
we ook voor vrouwen hebben. Pfizer, de
doelgroep maar zo groot mogelijk te maken.
in farmaceutische bedrijven op grond van
producent van Viagra, was begonnen
Zonder het probleem te willen bagatelliseren,
ethische bezwaren. Ik zou ook niet investeren
met het organiseren van bijeenkomsten
kun je je natuurlijk wel afvragen of dit
in de wapenhandel. Maar dat komt vooral
voor psychiaters - consensusconferenties
wel echt een psychiatrische aandoening
omdat ik iets meer dan gemiddeld weet van
- voor het verzinnen van een naam voor
is, waarvoor medicijnen geslikt moeten
de farmaceutische bedrijfstak; ik weet hoe er
verminderde seksuele lust bij vrouwen. Ze
worden.’
wordt gedacht en wordt gewerkt.’
16
Gezonde balans tussen werk en vrije tijd
We zijn de grootste zelfstandige accountants- en adviesorganisatie in Nederland en groeien nog steeds. Met ongeveer 1.600 medewerkers bedienen we vanuit 47 kantoren 44.000 cliënten. Wil jij een actieve bijdrage leveren aan die stijgende lijn? We bieden je graag alle kansen om je eigen koers te bepalen. En dat zeggen we niet zomaar. We streven naar innovatie, creativiteit en kennisontwikkeling. Eigenschappen als lef, gedrevenheid en puurheid kunnen we daarbij goed gebruiken. Overigens zorgen we niet alleen voor volop mogelijkheden om je ambities waar te maken, maar ook voor een gezonde balans tussen werken en vrije tijd.
www.werkenbijacconavm.nl Ruimte voor onder nemen !
Het leeuwendeel van de kosten aan farmaceutische hulp wordt verleend via de openbare apotheken. In 2009 kwamen de totale kosten voor hulp via deze weg uit op totaal € 4.805 miljoen. Veel minder kosten zijn gemoeid met de farmaceutische hulp bij ziekenhuisapotheken, maar deze vormen evenwel een zeer belangrijke spil in het netwerk van de farmaceutische hulp. Dr. Jos Kosterink, hoofd van de ziekenhuisapotheek van het Universitair Medisch Centrum Groningen, geeft een kijkje in de keuken van de ziekenhuisapotheek.
Invloed farmaceutische sector De apotheek – zowel de openbare als de ziekenhuisapotheek – is erg belangrijk als schakel tussen de fabrikant en de patiënt. De patiënt kan er naast het medicijn ook veel informatie krijgen over het medicijn en het gebruik daarvan. Farmaceuten proberen in groeiende mate de apotheek buiten spel te zetten door in zee te gaan met zogenaamde unieke leveranciers: de medicijnen worden direct bij de patiënt geleverd, waarbij de apotheker buiten spel wordt gezet. Kosterink: ‘Ik denk dat dit een slechte ontwikkeling is, omdat je dan een enorme versnippering krijgt van de geneesmiddelenvoorziening. Deze marktontwikkeling kan ten koste gaan van de kwaliteit van farmaceutische hulp. De apotheek is vooral erg belangrijk voor de informatievoorziening. Farmaceutische zorg is meer dan alleen het leveren van een
18
De apotheek: De verbinding tussen farmaceut en patiënt Tekst: Jelle Tjerkstra
geneesmiddel.’
steeds moeilijker om grote blockbusters
de testomgeving. Iemand heeft bijvoorbeeld
Naast deze marktontwikkeling probeert
te ontwikkelen voor veelvoorkomende
niet alleen problemen met zijn cholesterol,
de farmaceutische industrie invloed uit
ziektes in het Westen. Daarnaast lopen
maar ook met hoge bloeddruk, suikerziekte
te oefenen op twee manieren: via het
de oude patenten af. Andere fabrikanten
en mogelijk andere aandoeningen. Dit kan er
voorschrijven van medicijnen, wat wordt
kunnen sterk vergelijkbare medicijnen
in sommige situaties voor zorgen dat 30 tot
gedaan door de dokters en via het inkoop/
produceren en er ontstaat een markt met
40 % van de patiënten een middel krijgt waar
verkoop en distributiekanaal, die door de
grote concurrentie. De marges op deze
ze niks aan hebben. Dit lijkt een ongunstige
apotheek wordt verzorgd. Joop Bouma laat
zogenaamde generieke middelen is erg laag.
ontwikkeling voor de farmaceut, want de
zich kritisch uit in het interview op pagina
Kosterink: ‘De ontwikkeling van één nieuw
markt wordt opgesplitst in kleinere delen
12 over deze relatie. Kosterink is een stuk
geneesmiddel kost nu ongeveer één miljard
terwijl de ontwikkeling duurder wordt. Aan
genuanceerder: ‘Je moet weerstand bieden
dollar. De strategie van de farmaceuten moet
de andere kant kan de farmaceut slimmer
tegen de farmaceutische industrie. De professionals moeten zich niet laten leiden door de belangen van de industrie, maar door de inhoud.’
“30 tot 40% van de patiënten krijgt een middel waar ze niks aan hebben”
Onderzoek en ontwikkeling
in mijn ogen nu veranderen. Middel X blijkt
onderzoek doen. Dus alleen bij patiënten,
Deze ontwikkelingen worden vooral
goed voor de ene patiënt, maar lang niet voor
bij wie men op voorhand een beter inzicht
getriggerd door de aard en de staat van
de hele de populatie met die aandoening. De
heeft over hoe ze gaan reageren, de studies
de farmaceutische sector. Het wordt
dagelijkse praktijk is veel weerbarstiger dan
uitvoeren. Op die manier is het mogelijk met
kleinere aantallen sneller een uitspraak te
dergelijke onderzoeken proberen slechts
doen over het klinisch effect’.
om het geneesmiddel onder de aandacht te brengen van de arts.
heeft het medicijn eigenlijk geen kans.”
Oplopende kosten De kosten voor medicijnen stijgen ieder
Onderzoek naar geneesmiddelen start vaak met basaal onderzoek in de academie.
Goedkeuring en vergoeding
jaar met zo’n vijf à tien procent. Er worden
Daarna wordt er geprobeerd een vertaalslag
Er worden strenge eisen gesteld aan de
verschillende maatregelen genomen
te maken naar de kliniek. Dat is echt het
geneesmiddelen die kunnen worden
om te proberen de kosten in de hand te
terrein van de ziekenhuisapotheek, waar
voorgeschreven. In Nederland beslist
houden. Allereerst worden vergelijkbare
ook veel onderzoek wordt uitbesteed door
het College ter Geneesmiddelbeoordeling
medicijnen in clusters verdeeld waarbij er
farmaceuten. Kosterink: ‘Aan het meedoen
daarover, maar het wordt steeds meer
een maximumvergoeding wordt gehanteerd.
met een onderzoek van een farmaceut is op
centraal in Europa geregeld. Als het
‘Als het medicijn geclusterd wordt met
zich niks op tegen. Voordat hier überhaupt
geneesmiddel geregistreerd is, dan zit deze
andere geneesmiddelen, wordt er in feite
onderzoek gedaan kan worden, gaat het
nog niet in het vergoedingssysteem voor
gezegd: de middelen zijn gelijkwaardig. Er
voorstel langs een onafhankelijke commissie:
geneesmiddelen.
wordt dan eigenlijk al een maximumprijs op
de Medisch Ethische Toetscommissie van
Er wordt door de farmaceut aan het College
gelegd.’ Niet alle medicijnen komen echter in
het ziekenhuis’. Er wordt gewaakt voor
voor Zorgverzekeringen een verzoek
clusters terecht: ‘Er wordt dan gekeken wat
zogenaamde seeding trials, onderzoeken die
ingediend om in aanmerking te komen voor
voor impact dat nieuwe medicijn heeft op de
worden aangedragen door een farmaceut
het geneesmiddelenvergoedingssysteem. De
totale markt en er kan op bepaalde punten
die een vraagstelling bedenkt om daarmee
Commissie Farmaceutische Hulp brengt dan
“gediscrimineerd” worden. Dit nieuwe
het geneesmiddel in de pen van de arts
een advies uit aan de Minister. Uiteindelijk
medicijn krijgt een soort monopoliepositie;
probeert te krijgen. Er zit nauwelijks nog
besluit de Minister wat er vergoed moet
er ligt geen echte grens van wat een medicijn
een wetenschappelijke vraag achter. Dit gaat
worden en wat niet. Deze laatste stappen zijn
mag kosten”.
om geneesmiddelen die al uitgetest zijn en
cruciaal: “Als je niet door deze fase komt,
Voor hele dure geneesmiddelen (die meer dan circa 0,5% van het totale
“Een farmaceut moet scheiden: onderzoek en handel.”
geneesmiddelenbudget van het ziekenhuis beslaan) is er met name in de ziekenhuizen een speciale regeling, waar een aparte vergoeding voor is. Er zijn in Nederland nog geen harde afspraken welke grens
20
“De ontwikkeling van één nieuw geneesmiddel kost nu ongeveer één miljard dollar.” nog acceptabel is voor bijvoorbeeld een
waarmee de farmaceuten veel winst maken.
jullie ook geen korting meer op de andere
gewonnen levensjaar. Andere landen
De kortingen die aan ziekenhuizen gegeven
middelen die wij jullie verstrekken. In een
gebruiken hier wel standaarden voor:
worden zijn in sommige gevallen extreem te
andere situatie stapten we over van een
‘Nu wordt er vaak € 30.000 tot € 50.000
noemen. ‘Sommige producenten bieden de
merkmiddel naar een generiek middel. We
gehanteerd voor een zogenaamde QALY.’
producten ons zelfs gratis aan. Een bepaalde
deden ook een onderzoek met de fabrikant
Deze afkorting staat voor Quality Adjusted
cholesterolverlager kan ik bijvoorbeeld
van dat merkmiddel. Zij dreigden daarop
Lifeyear Gained, en is een maat waarin de
bijna gratis krijgen.’ Op dergelijke
met het stoppen van het onderzoek. Dat
kosten van de medische behandeling in
aanbiedingen van gratis medicijnen gaat
weerhoudt ons niet van de gemaakte keuze
verband worden gebracht met het aantal
de ziekenhuisapotheek echter niet in. Over
en zonodig doen we zaken met andere
levensjaren, vermenigvuldigd met een
de grote kortingen zegt Kosterink: ‘Je kunt
farmaceuten in het kader van onderzoek..
correctiefactor voor de kwaliteit van die
je afvragen of je dat zou moeten doen. Ik
Dat soort krachten zijn er gewoon en daar
levensjaren. In Engeland en Australië
vind dat het wel kan. Mijn eerste afweging
gaan wij, als ziekenhuisapothekers, integer
hebben ze hier meer strikte normen voor;
is kwaliteit, daarna komen de kosten. Bij
mee om’.
daar worden dure medicijnen die niet aan de
meerdere gelijkwaardige middelen wordt er
QALY normen voldoen eenvoudigweg niet
gewoon gekozen voor de goedkoopste. Waar
vergoed.
we op termijn met de keuzes van middelen naar toe willen en op enkele plaatsen in
Dr. Jos Kosterink is sinds oktober 2001
Inkoop bij fabrikanten en
Nederland, onder andere in Groningen, al
hoofd van de ziekenhuisapotheek van
groothandel
mee werken, is de integrale benadering van
het UMCG. In 2005 promoveerde hij op het
Ziekenhuisapotheken kunnen ontzettend
kwaliteit en doelmatigheid. Dat wil zeggen:
proefschrift getiteld: ‘Strategies for specific
veel korting halen bij het inkopen van
welk middel verdient in kwalitatieve zin de
drug targeting to tumor cells; Radiolabelled
geneesmiddelen. Dr. Kosterink geeft hiervoor
voorkeur en is, in het ziekenhuis en in de
monoclonal antibodies from clone to clinic.’
twee redenen: ‘Ten eerste omdat we goed
thuissituatie, het goedkoopst.’ Daarbij wordt
kunnen onderhandelen. We weten veel van
gekeken naar het totale kostenplaatje van
de kwaliteit van de geneesmiddelen, ook ten
geneesmiddelen in de thuissituatie en in het
opzichte van andere middelen in de markt.
ziekenhuis.
Ik besef ook heel goed, dat een deel van de
De farmaceuten en groothandels zijn erg
korting komt van het feit dat de patiënten die
scherp in het in de markt zetten van de
het gebruik hier starten, daarmee doorgaan
geneesmiddelen bij de apothekers, om zo
in de thuissituatie. Slechts een paar dagen
te zorgen dat juist hun producten worden
per jaar is een patiënt in het ziekenhuis;
voorgeschreven. ‘We stopten met een
thuis slikt de de patiënt het medicijn elke
merkmiddel van een farmaceut waar we veel
dag’. In de thuissituatie haalt de patiënt
korting op kregen, omdat deze in de eerste
de medicijnen bij de openbare apotheek,
lijn – dus voor het thuisgebruik - te duur
waar een veel hogere prijs wordt gerekend,
was. De fabrikant zei daarop: dan krijgen
We view ambition as a quality to be cherished. Because we see it as a force that fuels initiatives. The best form of ambition combines the will to be independent with the willingness to take on responsibility. That’s what we call the ambition to excel. If you think you, too, have that kind of ambition, we would like to hear from you. For our Analyst Program, NIBC is looking for university graduates who share our ambition to excel. Personal and professional development are the key-elements of the Program: in-company training in co-operation with the Amsterdam Institute of Finance; working side-by-side with professionals at all levels and in every financial discipline as part of learning on the job. We employ top talent from diverse university backgrounds, ranging from economics and business administration, to law and technology. If you have just graduated, with above-average grades, and think you belong to that exceptional class of top talent, apply today. Joining NIBC’s Analyst Program might be the most important career decision you ever make! Want to know more? Surf to www.careeratnibc.com.
Interested? Please contact us: NIBC Human Resources, Frouke Röben, [email protected]. For further information see www.careeratnibc.com. NIBC is a Dutch bank that offers integrated solutions to mid-market clients in the Benelux and Germany. We believe ambition, teamwork, and professionalism are important assets in everything we do. THE HAGUE
•
LONDON
•
BRUSSELS
•
FRANKFURT
•
NEW YORK
•
SINGAPORE
•
WWW.NIBC.COM
Alwin Tulner
Voorzitter Risk Bestuur 2010-2011
Column onderzoeken zijn geweest naar de effecten
bestaat uit unieke karaktereigenschappen,
van bijvoorbeeld Ritalin op de lange
en juist dat kan worden aangetast.
termijn. Er zijn experts die stellen dat
Een groep wetenschappers stelt dat
Op zoek naar een onderwerp, dat farmacie
bij dermate hoog gebruik de hersenen,
het veranderen van één geestelijke
relateert aan de student, kwam ik al snel
die nog in ontwikkeling zijn, het risico
functie indirect ook de werking van de
uit op een stuk uit de Universiteitskrant
lopen op verslaving en zelfs permanente
overige functies beïnvloedt. Oftewel,
van afgelopen jaar. Het artikel behandelde
beschadiging.
het experimenteren met de geest kan
het geneesmiddel Ritalin, een middel dat
Zelf vind ik het een zorgwekkende
resulteren in een beter geheugen en
gebruikt wordt voor de behandeling van
ontwikkeling, temeer daar de druk op de
een verscherpte focus en attentie bij,
ADHD. Het stuk kaart aan dat Ritalin een
student de komende jaren zal toenemen.
bijvoorbeeld, tentamens. Echter, het
prima leerdrug is en om deze reden erg in
Door onder andere de invoering van
middel tast ook ons vermogen aan om
trek is bij de student. Het middel verbetert
het Bindend Studieadvies (BSA) zal het
onze aandacht te verleggen en om het
namelijk de concentratie, wat ervoor zorgt
gebruik van ‘smart’ drugs aanlokkelijker
nieuwe en het vreemde te interpreteren.
dat de prestaties omhoog gaan.
worden. Daarnaast zal de schijnbaar
Kortom, cognitieve versterkers zoals
Een belangrijk aandachtspunt hier is,
gemakkelijke manier van verkrijgen geen
Ritalin kunnen de mogelijkheid geven
dat in het desbetreffende stuk de focus
barrière vormen voor de mensen die
beter te presenteren, maar zullen ook
werd verlegd van geneesmiddel naar
gebruik willen maken van deze middelen.
bijdragen aan een afname met betrekking
een prestatiebevorderend middel. Denk
Tegenwoordig kun je de meeste pillen
tot het gevoel van individualiteit en opinie.
bijvoorbeeld aan de kreten als pepmiddel
gewoon via de online apotheek bestellen.
Om mijn eerste column af te sluiten wil
en amfetamine. Naast Ritalin is ook het
De enige moeite die vandaag de dag nog
ik graag nog even de aandacht leggen
geneesmiddel Modafinil in trek. Bedoeld
wordt vereist, is het googlen op de naam
op de wisseling van de wacht binnen het
als een geneesmiddel tegen narcolepsie
van het middel zelf.
Risk Bestuur. Samen met Laurens, Huub,
biedt het middel ook een goedkope
Het meest prangende omtrent deze
Jurjen en Chris zal ik mij dit jaar volledig
oplossing voor een hogere concentratie.
kwestie vind ik echter het punt dat
inzetten om er wederom een uiterst
Zorgelijk is, dat iedereen lovend is over
gebruik van deze middelen de mens kan
gezellig en succesvol jaar van te maken.
de voordelen omtrent het gebruik van
veranderen. Het ‘mens zijn’ is namelijk
Ik heb er veel vertrouwen in dat dat zal
deze middelen, maar dat er nog geen
gebaseerd op een persoonlijkheid, die
lukken; ook zonder Ritalin.
‘Smart’drugs
Sr. Portfoliomanager Fixed Income
Business Analist
Communicatieadviseur Medewerker Accounting & Reporting
Accountmanager
Controller
Medewerker Settlements
Sr. Portfoliomanager Aandelen
Sales Manager
Datamanager
Dit is je kans om bovenaan te beginnen. Delta Lloyd Asset Management, één van de meest succesvolle vermogenbeheerders van Nederland, is op zoek naar high potentials. Talent dat écht hogerop wil. Binnen onze compacte organisatie vind je de dynamiek van het internationale vermogensbeheer. En alle kansen om snel te groeien. Dus met meer rendement voor jezelf. Dat geldt voor financiële specialisten, maar ook voor ambitieuze ICT-ers of marketeers. Ben je net afgestudeerd of ben je juist toe aan een volgende stap in je carrière? Ga voor al onze actuele vacatures naar www.bovenaanbeginnen.nl
Verenigingsnieuws
Rijkman Groenink spreekt op het Risk Congres 2010 Risk Magazine 04 – 10
Verenigingsnieuws
25
Intro
Accountancy Tour Den Haag Deelnemende bedrijven
Het is weer bijna zover, van 16 tot en
Big Four gepland: KPMG, Ernst &
Naast het contact met alle bedrijven
met 19 mei wordt de zevende Risk
Young, PriceWaterhouseCoopers en
is de Tour voor de studenten
Accountancy Tour georganiseerd. Dit
Deloitte! Ook zullen we dit jaar een
natuurlijk ook een mooie gelegenheid
jaar zullen we naar Den Haag, de
bezoek brengen aan een middelgroot
om elkaar en Risk beter te leren
hoofdstad van Zuid-Holland, afreizen.
accountantskantoor: Mazars. Verder
kennen. Om dit mogelijk te maken is
Tijdens deze dagen zullen we
willen we dit jaar ook de nadruk leggen
voorafgaand aan de Tour tevens een
aan de hand van lezingen, cases
op Controlling. De informatie hierover
deelnemersbijeenkomst gepland.
en workshops kennismaken met
zal in de loop van tijd op de website
Dus wil je een indruk krijgen van de
verschillende accountancy kantoren
worden gepubliceerd, dus houd www.
spannende accountantswereld, aarzel
en hun medewerkers. Daarnaast
riskaccountancytour.nl goed in de
dan niet en schrijf je in op
is er bij elk kantoor een informeel
gaten.
www.riskaccountancytour.nl. Het aantal
gedeelte ingepland, zoals een lunch
Verder zullen we tijdens de Tour
beschikbare plaatsen is beperkt, dus
of diner. Hier kun je al je vragen over
verblijven in het Ibis Hotel, dat
wees er snel bij!
accountancy en controlling stellen aan
midden in het centrum van Den Haag
medewerkers van het kantoor. Deze
ligt. Voor diegenen, die nog nooit in
Tour is daarom zeer geschikt om een
Den Haag zijn geweest, is deelname
Maandag: PriceWaterhouseCoopers en
beeld te krijgen van alle aspecten van
aan de Risk Accountancy Tour een
Mazars
accountancy.
mooie mogelijkheid om Den Haag te
Dinsdag: KPMG en Deloitte
In het programma staan reeds de
ontdekken.
Woensdag: Ernst & Young
26
Verenigingsnieuws
Programma (onder voorbehoud):
Risk Magazine 04 – 10
Wat doe je? als je alles wilt meemaken aan het begin van je carrière Het Achmea Management Traineeship Veel doen, veel zien en vooral heel veel meemaken in
kun je de ene periode aan de slag bij Interpolis en de
AV É R O A C H M E A
korte tijd. Waarbij je ongetwijfeld wel eens voor
volgende bij Centraal Beheer Achmea. Een van de
CENTRA AL BEHEER ACHMEA
verrassingen zult komen te staan. Dat kenmerkt het
vier opdrachten vervul je in het buitenland. Zo
FBTO
Achmea Management Traineeship. Je kunt je breed
ontwikkel je een brede blik en ontdek je wat je echt
INTERPOLIS
oriënteren en opdrachten doen op het gebied van
leuk vindt en waar je goed in bent. Intussen leer je veel
Z I LV E R E N K R U I S A C H M E A
bijvoorbeeld bedrijfskunde, marketing en HR. Maar
mensen kennen, krijg je intensieve begeleiding en de
je kunt er ook voor kiezen de focus te leggen op
gelegenheid om trainingen en cursussen te volgen.
Finance door alleen financiële opdrachten te kiezen. Dit is een mooi startpunt voor een succesvolle carrière
Meer weten?
binnen de financiële kolom bij de grootste verzekeraar
Kijk op onze website www.werkenbijachmea.nl wat
van Nederland. In de twee jaar dat het traineeship
het Achmea Management Traineeship allemaal voor
duurt, krijg je vier opdrachten van zes maanden. Zo
jou in petto heeft.
Ontzorgen is een werkwoord
Voorverslag
Het is al weer bijna een jaar geleden dat
Mexico één van de landen is waar sprake is
operationele aspecten.
wij als commissie zijn begonnen met de
van een grote economische groei. Daarnaast
voorbereidingen van Risk IFP 2010. De
is dit land nog nooit een bestemming geweest
Dit alleen al wekte onze nieuwsgierigheid,
eerste avond dat wij elkaar zagen wisten
van Risk IFP en het leek ons tijd om hier
maar natuurlijk hebben wij ook gekeken naar
wij gelijk dat dit een mooi jaar zou worden
eens verandering in te brengen. Behalve
de mogelijkheden voor een mooie doorreis
met een heel gezellige commissie. Het klikte
dat wij Mexico kennen van de tequila en
en de voordelen voor de deelnemers.
meteen goed tussen iedereen en misschien
de tortilla is er zo veel meer dat dit land zo
Mexico is een groot land; het landschap is
zegt het ook wel iets over de gezelligheid,
interessant maakt. De Mexicaanse economie
een contrast van bergen, woestijnen, open
dat wij ons beleidsweekend zelfs in het
heeft de afgelopen jaren veel veranderingen
vlaktes, tropische wouden en geweldige
buitenland hadden gepland. Zo vlogen wij 11
ondergaan: het heeft zich meer opengesteld
zandstranden en de Mexicanen zijn gastvrije,
juli voor een aantal dagen naar Bratislava.
voor buitenlandse investeerders en is
vriendelijke, hoffelijke en zorgzame mensen.
Het kostte bijna niks, maar toen merkten
een vrijemarkteconomie geworden. De
Verder zijn het openbaar vervoer en het
wij ook al vrij snel op dat er ook niet zo veel
belangrijkste sectoren in de Mexicaanse
leven vrij goedkoop, dus dit alles leek ons een
was. Desalniettemin hebben we ons prima
economie zijn de dienstverlenende sector,
topbestemming voor Risk IFP 2010.
vermaakt.
de industrie, de commercie, de landbouw, de mijnbouw, de elektriciteitsproductie
Na een mooi feest met onze
Voordat wij in Bratislava zaten hadden
en de financiële sector. Ook heeft het
landenbekendmaking en een paar heerlijke
wij er echter al een hele periode op zitten.
maatschappelijk verantwoord ondernemen
dagen in Bratislava, werd het voor ons
Zo hebben wij weken gebrainstormd over
in Mexico een sterke groei ondergaan. Zo
tijd om aan de slag te gaan en ons beleid
het land van bestemming en hebben wij
worden de internationale standaarden al
in werking te stellen. Vanaf de zomer zijn
toch maar vast ons beleidsplan geschreven
sterk ondersteund door multinationals,
Steven en Sanne hard aan de slag gegaan
voordat wij op ‘beleidsweekend’ gingen. De
maar zijn de lokale standaarden nog
om de onderzoeken binnen te halen. Dit
keuze voor een land werd Mexico. Dit omdat
onderhevig aan allerlei prioriteitskwesties en
jaar zullen wij twee onderzoeken uitvoeren
28
Verenigingsnieuws
Risk Magazine 04 – 10
International Financial Progam
voor de Rabobank Foundation en één bij
de Mexicaanse Cultuur en Politiek.
16 april zullen wij nog een mooi afscheidsfeest geven in het Golden Fust
SOMO, een not-for-profit onderzoeksen adviesbureau. Voor de Rabobank
De onderzoeken zijn ook in volle gang.
en daarna zullen we 23 april eindelijk
Foundation zal er onderzoek worden
Alle groepen zijn druk bezig met onder
vertrekken naar Mexico. Ik hoop dat het voor
gedaan naar de financiering van kleine
andere het inlezen in de literatuur en
iedereen een geweldige tijd wordt waarin we
producenten in de koffie-, cacao-, mango-
het volplannen van de twee weken van
veel zullen leren, mooie dingen zullen zien en
en bananensector en in samenwerking met
het onderzoek in Mexico Stad. Er zijn
het super gezellig met elkaar zullen hebben!
SOMO zal er onderzoek worden gedaan naar
inmiddels bedrijfsbezoeken gebracht aan
het MVO beleid in de elektronicasector op
de Rabobank Foundation en SOMO waarbij
het gebied van arbeidsomstandigheden.
er leerzame middagen werden gevuld omtrent de onderwerpen en waarop er
Inmiddels zijn wij alweer bijna een jaar
vragen konden worden gesteld, zodat we de
verder en zullen wij over enkele weken
onderzoeken naar wens van de bedrijven
vertrekken naar Mexico Stad. De afgelopen
konden vormgeven. De onderzoeksgroepen
maanden heeft zich een leuke groep
zullen dit jaar worden begeleid door twee
deelnemers bij ons aangesloten en samen
medewerkers van de Rijksuniversititeit
hebben we al mooie momenten beleefd.
Groningen. Dit jaar zullen Aljar Meesters
Zo hebben we in de afgelopen weken elke
en Ana Moreno Monroy ons begeleiden.
maandag gezellige borrels gehad in Café
Omdat de één werkzaam is bij de vakgroep
van Diepen, hebben Gijsje en Janine super
Finance en de ander bij de vakgroep
leuke en leerzame Spaanse lessen gegeven en
International Economics and Business,
hebben we een gastcollege gehad van de heer
zullen zij een toegevoegde waarde vormen op
Pansters, Hoogleraar Latijns Amerika , over
wetenschappelijk en professioneel niveau.
Risk Magazine 04 – 10
Namens de IFP commissie,
Louisa Hallewas
Verenigingsnieuws
29
Voorverslag
presterende buitenlandse beleggingsfondsen
Tegenwoordig is immers vrijwel elk
werden toegankelijk gemaakt voor een
financieel instrument tegen lage kosten voor
breed publiek. In 2003 werd Fundcoach
iedereen bereikbaar. Dat klopt, en juist dat
overgenomen door SNS Bank. Onder de
baart mij grote zorgen. Door de opkomst van
naam SNS Fundcoach groeide het bedrijf
internet in de afgelopen tien jaar, en daarmee
uit tot het grootste onafhankelijke platform
de razendsnelle informatievoorziening, is de
voor beleggingsfondsen in Nederland en tot
illusie gewekt dat iedereen zelf kan beleggen
zijn vertrek eind 2009 was Jeroen Vetter
en goede rendementen kan behalen.
als statutair directeur direct betrokken
Sommige aanbieders adverteren er zelfs mee.
bij de selectie van fondsmanagers. Begin
Triest, want wetenschappelijk onderzoek
Op 4 juni 2010 zal de Risk Investment
2010 is hij samen met een aantal collega´s
toont juist aan dat zelfstandige beleggers
Day plaatsvinden. De Risk Investment
CapitalGuards begonnen, waar de expertise
stelselmatig geld verliezen, en niet zo’n
Day is een congres voor studenten met een
op het gebied van fund manager research
klein beetje ook. Goed beleggen is een vak.
interesse in de financiële wereld, waar dit
wordt voortgezet. Voor zijn werk is Jeroen
Hobby’s kosten geld. That shows.
jaar Mutual Funds (beleggingsfondsen)
Vetter in contact gekomen met de beste
centraal zullen staan. De dag zal worden
fondsmanagers ter wereld. In onderstaand
Dit fenomeen doet zich ook voor in de
geleid door Jeroen Vetter, een expert
stuk legt hij uit waarop hij zijn keuze voor
medische zorg. Tegenwoordig kan iedereen
op het gebied van beleggingsfondsen en
een fondsmanager baseert en wat het belang
op internet bij wijze van spreken zelf
fondsmanagerselectie. In 2001 startte hij
is van een juiste keuze.
uitvinden wat hem of haar mankeert.
samen met Jan Welkzijn Fundcoach, het
Althans, zo lijkt het. Onlangs hoorde ik van
eerste online beleggingsfondsenplatform
Onlangs kreeg ik de vraag waarom ik zo’n
een huisarts dat steeds meer mensen hem
van Nederland, met als doel het doorbreken
sterke voorkeur heb voor fondsmanagers.
bellen en zelf al hebben vastgesteld wat
van de monopoliepositie van de banken
Waarom niet gewoon lekker zelf beleggen
ze mankeren om vervolgens hun huisarts
op het gebied van fondsdistributie. Goed
in allerlei financiële instrumenten?
te sommeren welke medicatie ze dienen
30
Verenigingsnieuws
Risk Magazine 04 – 10
Investment Day te krijgen. Onvoorstelbaar. Medische
aandelen of obligaties ik moet kopen. Die
fondsen bekijken en vergelijken. Ook al
zorg is een vak. Het is een specialisatie,
keuzes laat ik bewust over aan verschillende
zeggen prestaties uit het verleden helemaal
een wetenschap waar mensen jarenlang
fondsmanagers. Dat zijn dé experts binnen
niets over de toekomst, het vormt voor
voor studeren. We leven in een ‘instant-
hun vakgebied.
de meeste mensen nog steeds het enige argument om het fonds te kopen. Wees nou
maatschappij’. We willen alles ‘nu’ en in ‘kant-en-klaar’-oplossingen met alle risico’s
Het selecteren en beoordelen van
eerlijk, u koopt toch ook het liefst een fonds
van dien. Vakmanschap en toewijding lijken
fondsmanagers is inmiddels mijn vak
dat al jaren goed presteert? Het blijkt dat
naar de achtergrond te verdwijnen.
geworden. Ik doe dat niet alleen, maar
fondsen die jarenlang goed presteren het
samen met een aantal collega’s. Naar
meeste geld aantrekken. Onderzoeken tonen
Beleggen is ook een vak. Een specialisatie.
onze overtuiging is het onmogelijk dat
aan dat fondsen met de hoogste rating vaak
Dat blijkt wel, want zelfs onder deze
mensen over alles en de hele wereld een
de verliezers zijn van de jaren daarna.
‘specialisten’ zijn de verschillen in behaalde
mening kunnen hebben. Het is zelfs
resultaten zéér groot. Het is dus zaak de
volstrekt ongeloofwaardig. Een dokter die
Om te kunnen beoordelen hoe het succes
krenten uit de pap te vissen. En dat vereist
tegelijkertijd de beste cardioloog, de beste
van een fonds tot stand is gekomen en of het
kennis.
neuroloog, de beste radioloog en de beste
op dezelfde wijze kan worden voortgezet, is
dermatoloog blijkt te zijn, bestaat niet. Toch
een uitvoerige fundamentele analyse nodig.
Voorkeur fondsmanagers
pretenderen veel vermogensbeheerders en
Een fondsmanager analyseren en begrijpen
Mijn voorkeur voor fondsmanagers stamt
banken wel op alle vlakken de beste te zijn.
is daarbij essentieel. Hij moet immers de
uit het einde van de vorige eeuw. Persoonlijk
Wij selecteren liever de beste experts. Ieder
goede prestaties continueren. Enerzijds
was ik toen een actieve belegger die zelf aan
in hun eigen vak. Na tien jaar weten we
betreft die analyse een kwantitatieve
het knutselen was. Mijn beeld veranderde
inmiddels waar we ze moeten vinden en hoe
analyse, de cijferbrij om inzicht te krijgen
toen ik op een seminar was in London waar
we ze moeten beoordelen.
in de resultaten. Dat is eventueel nog wel zelf te doen als u veel ervaring heeft met
mijn ogen werden geopend. Ik maakte kennis met een aantal zéér succesvolle
Fondsen selecteren is
datavergelijking. Veel belangrijker is de
fondsmanagers die gespecialiseerd waren
vakmanschap
kwalitatieve analyse, want veel aspecten zijn
in niches in financiële markten. No way dat
Het vinden van een goede fondsmanager
niet in cijfertjes uit te drukken. Hierbij kijken
ik qua kennis ook maar enigszins bij hen
lijkt heel eenvoudig. Daar heeft u toch geen
we niet alleen in welke mate de resultaten
in de buurt kwam. Ook niet qua ervaring
experts voor nodig? Op het eerste gezicht
van het fonds reproduceerbaar zijn, maar
of qua resultaten. Sindsdien heb ik mij
lijkt dat inderdaad zo. De prestaties van
willen we vooral de strategie doorgronden.
voorgenomen alleen nog maar te zoeken
een fonds zijn te vergelijken via openbaar
naar gespecialiseerde fondsmanagers
toegankelijke bronnen zoals Morningstar.
Door onze jarenlange ervaring op het gebied
en niet meer zelf te gaan tobben welke
Daar kunt u zelf de prestaties van duizenden
van analyse van fondsmanagers zijn wij in
Risk Magazine 04 – 10
Verenigingsnieuws
31
staat te beoordelen of het fonds ook voor de
hun strategieën uit te voeren of worden
de manager doorlopend te monitoren en te
toekomst nog interessant is. En zo ja, welke
ze beperkt door strikte regels? In welke
beoordelen. Past het fonds nog steeds binnen
marktomstandigheden zijn dan het meest
levensfase verkeren ze? Staan ze aan het
de portefeuille? Zijn er inmiddels wellicht
gunstig voor het fonds? Zijn de prestaties
begin van hun carrière en zijn ze super
veel betere fondsen? Moet de weging worden
van de fondsmanager het gevolg van
ambitieus om alleen maar zo veel mogelijk
aangepast? Wat zijn de ontwikkelingen
bijzonder gunstige marktomstandigheden
geld te verdienen of juist al zéér ervaren
binnen het bedrijf waartoe het fonds
geweest, was het een gevolg van een
en gesetteld? Erg bepalend, want dit geeft
behoort? Is dat nog steeds hetzelfde als op
uitgekiende beleggingsfilosofie, waren het
een goede indicatie over de honkvastheid
het moment dat besloten werd in het fonds
de uitzonderlijke kwaliteiten van één van de
van een manager. Zit hun eigen geld ook
deel te nemen? Dit vereist weer heel andere
medewerkers uit het team – een fonds wordt
in het fonds? Hoe dragen ze hun kennis
disciplines en ook deze zijn niet te vinden
zelden door slechts één persoon beheerd – of
over? Allemaal vragen waar wij antwoord op
op internet. Wat zijn de vooraf vastgestelde
was het wellicht simpelweg geluk?
willen hebben. Die antwoorden zijn alleen
criteria om een fonds weer te verkopen?
te verkrijgen door persoonlijke contacten De menselijke factor
met deze fondsmanagers. Het liefst buiten
Ik betaal graag voor expertise in plaats van
Beslissingen binnen een fonds worden altijd
hun vertrouwde omgeving, want veel
zelf te knutselen. Veel mensen vergeten dat
door mensen genomen. Ook als er gebruik
fondsmanagers zijn getraind in het geven
verliezen die gemaakt worden ook kosten
wordt gemaakt van een programma dat
van de ‘juiste antwoorden’. Wij spreken ze
zijn: de kosten van hobbyisme. Ook als die
volledig automatisch transacties genereert,
liever in een informele setting buiten kantoor
zijn veroorzaakt door hobbyisten die zichzelf
want ook dit programma is gemaakt en
zodat we de persoon achter de fondsmanager
‘vermogensbeheerder’ noemen. U verdient
wordt verbeterd door mensen. Daarom speelt
echt leren kennen. Die informatie is niet op
beter.
de menselijke factor bij ons de hoofdrol en
internet te vinden. Jeroen Vetter
spreken wij ook van een fondsmanager om de menselijke factor te benadrukken. De
Pas het begin
term ´beleggingsfonds´ is voor ons puur de
Na een uitvoerige due dilligence van
Wil jij de beste fondsmanagers van
(juridische) verpakking waarmee wij toegang
een fondsmanager en de beslissing deel
Nederland, Corné van Zeijl en Mark
krijgen tot de intelligentie en know-how van
te nemen, begint pas het echte werk.
Glazener, aan het werk zien, dan ben je 4
een fondsmanager.
Immers, het fonds wordt onderdeel van een
juni van harte welkom op de Risk Investment
portefeuille. Het samenstellen en beheren
Day. Daarnaast krijg je op deze dag door
Dus niet alleen de strategie van het fonds is
van een portefeuille vereist weer andere
middel van workshops de kans om kennis
belangrijk, maar vooral ook de persoonlijke
kennis en know-how.
te maken met verschillende bedrijven. De
drijfveren van de fondsmanager. What
Welk belang moet het fonds in de
workshops zullen worden verzorgd door
makes them tick? Wat motiveert hun om
portefeuille hebben? Hoe verhoudt het
Delta Lloyd, Morningstar, Optiver en IMC.
elke dag uit bed te stappen en een pot met
fonds zich tot andere fondsen in de
Deze mooie dag zal worden afgesloten met
geld te beheren? Hoe worden ze beloond?
portefeuille? Is er overlap? Ontstaan er
muziek en een borrel. Voor meer informatie
Parallel met de belangen van de beleggers
wellicht concentratierisico’s? Daarbij is het
kun je kijken op
of juist niet? Krijgen ze de vrijheid om
zaak om, als er in een fonds wordt belegd,
www.riskinvestmentday.nl.
32
Verenigingsnieuws
Risk Magazine 04 – 10
Sprekers Risk Investment Day 2010 Corné van Zeijl Fondsmanager SNS Aandelenfonds
Hendrik Meesman Directeur Meesman Index Investments
Mark Glazener Fondsmanager Robeco Fonds
Risk Magazine 04 – 10
Verenigingsnieuws
33
Verslag
Duff & Phelps
speelde hier dan ook op in. Eerst werden
stellen, en die werd goed benut. Voor wie
Maandagochtend tien over 8, niet bepaald
we ingedeeld in groepen, die respectievelijk
nog steeds vragen had, was er ook tijdens
een tijdstip waarop je normaal een groep van
verkoper en koper waren van een bedrijf.
een goed verzorgde lunch nog volop tijd
26 uitgeslapen studenten tegenkomt. Toch
Vervolgens kregen we een DCF-model,
en ruimte om deze te stellen aan een ruim
gebeurt het tijdens de Risk Banking Tour.
waarin we enkele gegevens naar eer en
aantal enthousiaste werknemers van Duff en
Dankzij een bescheiden openingsborrel op
geweten konden aanpassen, zodat deze onze
Phelps. Toen het tijd was om verder te gaan,
zondagavond is de groep fit en klaar voor
verwachtingen reflecteerden. Ten slotte
vonden we bij de garderobe allemaal een
een week vol bezoeken aan verschillende
rolde hier een mooie waarde uit waartegen
tas met informatie en gadgets van Duff en
financiële instellingen.
het bedrijf kon worden verkocht, dan wel
Phelps. Al met al was het dus
De week werd afgetrapt met een bezoek
gekocht.
een goede start van de Risk Banking Tour!
aan Duff & Phelps. Na een voorspoedig
Door de tijdsdruk en verschillende
ritje met de metro werden we ontvangen
opvattingen liepen de prijzen die groepen
ABN Amro
in de welbekende Rembrandttoren. De
vonden sterk uiteen van ongeveer 3 euro per
Op maandagmiddag werd een bezoek
introductie werd verzorgd door de heer Henk
aandeel tot 18 euro per aandeel. De vraag
aan ABN Amro gebracht. Na een korte
Oosterhout, Managing Director van het
bleef of hier de ‘premium’ al in was verwerkt
rondleiding langs de tradingvloer van ABN
Amsterdamse Duff & Phelps kantoor. Een
of niet. Desalniettemin bleek iedereen een
Amro werden we naar een vergaderzaal
enthousiast verhaal van een ervaren rot in
goede onderbouwing te hebben van de door
geleid, waar door twee recruiters een
het vak over de business en het bedrijf.
hun groep gevonden waarde. Er kan dus
presentatie over het bedrijf, de stand van
Duff en Phelps is een onafhankelijk
worden geconcludeerd dat we nog even
zaken en de carrièremogelijkheden werd
financieel advies bedrijf dat actief is in de
mogen oefenen met valuation modellen,
gegegeven. Hierna werd de case ingeleid,
velden van valuation, investment banking
maar dat er in ieder geval aan enthousiasme
die zich onderscheidde door veruit de minst
en transaction advice en dispute consulting.
geen gebrek is.
financiële van de hele week te zijn. Dat
De case die ons gevraagd werd op te lossen,
Na de case was er nog ruimte om vragen te
betekende echter niet dat de case minder
34
Verenigingsnieuws
Risk Magazine 04 – 10
Banking Tour 2010
uitdagend was. De case werd ingeleid door
Zuid. Er waren vier mensen van ING bij
in wat de Rabobank allemaal doet en
Jaspar Roos, Chief Inspiration Officer bij
aanwezig, waarvan twee trainees en twee
wat elke afdeling anders maakt. Volgens
de Dialogues Incubator van ABN Amro, een
recruiters. Aan het begin van de avond legde
velen een stuk interessanter dan een
bedrijfsonderdeel dat zich enkel en alleen
de hoofdrecruiter kort uit wat de bedoeling
standaardpresentatie van een uur, zoals bij
richt op innovatie van het bankbedrijf. De
van de avond was: het was een informele
veel andere bedrijven. Na het speeddaten
opdracht klonk eenvoudig: verzin een nieuwe
manier om ING als bedrijf te leren kennen.
werd er een case opgezet. In deze case moest
product-markt combinatie voor ABN Amro
We zaten allemaal aan één lange tafel
aan de hand van een aantal multiples een
en werk deze uit. Verschillende groepen
en genoten van een heerlijke driegangen
zeer bescheiden waarderingsmodel gemaakt
kwamen met verschillende ideeën: één groep
maaltijd. De recruiters en trainees zaten
worden in Excel. Vervolgens werden er
verzon een systeem voor gemeenschappelijke
tussen ons in en wisselden tussen de gangen
zes bedrijven op verschillende manieren
rekeningen, waarbij bijvoorbeeld vrouwen
door van plaats. Op die manier kregen we de
geveild, hetgeen iedereen tot dan toe nog in
niet in schoenwinkels konden pinnen. Een
gelegenheid ieder van hen tijdens het eten
de veronderstelling liet goed bezig te zijn. De
andere kwam met een bank die uitsluitend
vragen te stellen over ING en te informeren
slotfase van de case werd gevormd door een
investeerde in bedrijven die maatschappelijk
naar wat de mogelijkheden waren.
variant van het zogenaamde koehandelspel. Wie aan het einde van het spelletje
onverantwoord ondernemen. De middag werd afgesloten met een borrel in een café in
Rabo Securities
koehandel het meeste geld had, en dus het
het ABN Amro gebouw.
Op de dinsdagochtend werd een bezoek
hoogste rendement had behaald voor zijn
gebracht aan Rabo Securities. Na koffie en
investeerders, was de winnaar van de case.
ING
een voorstelrondje om wakker te worden,
Prachtig om te zien hoe de rendementen
Na de twee bedrijfsbezoeken werd de eerste
werd ons verteld dat we gingen speeddaten
fluctueerden tussen de –50 en + 150 procent;
dag afgesloten met een businessdiner met
met verschillende afdelingen binnen de
niet gek voor anderhalf uur “deal-making”.
ING. Het diner vond plaats in de wijnkelder
Rabobank. De bedoeling van deze dates
Na de case was het tijd voor een vorstelijke
van restaurant de Veranda in Amsterdam
was om ons een beter inzicht te krijgen
lunch waar zich wederom veel werknemers
Risk Magazine 04 – 10
Verenigingsnieuws
35
meldden om ons alles te vertellen over
merchant bank met activiteiten op het gebied
de financiële mogelijkheden. Het eerste
starten bij de Rabobank. Na het slotwoord
van vermogensbeheer, effectenbemiddeling
uur stond in het teken van voorbereiding.
kreeg iedereen als afsluiter de dvd van Wall
en corporate finance. Hierna liet hij het
Valuations werden gemaakt en geschikte
Street mee naar huis. Met de dvd en een
woord aan Bart Serto, die ons vertelde
partners werden uitvoerig besproken.
goede indruk van Rabobank in de zak werd
hoe hij bij Kempen is terechtgekomen en
Daarna begon de onderhandelingsperiode.
er afscheid genomen om verder te gaan naar
dat hij op dit moment op de corporate
De groepen waren over verschillende
het tweede bedrijf van de dag: Kempen &
finance afdeling werkt. Bart heeft zelf ook in
kamers verdeeld en door middel van een
Co. Al met al een interessante en vooral ook
Groningen gestudeerd, wat de sfeer direct
telefoon kon je elkaar contacteren om op
originele ochtend, waarin de Rabobank alle
informeler maakte. Ook vertelde hij wat de
deze manier een eventuele overname te
lof verdient voor de inzet die ze toonden
mogelijkheden zijn om bij Kempen stage
bespreken. Dit leidde vanzelfsprekend tot
om er een leuke en nuttige ochtend van te
te lopen al dan niet te werken. Hierna nam
heen en weer lopen tussen de kamers en een
maken.
hij ons mee naar de handelsvloer, zodat
enkel telefoontje. Uiteindelijk was het niet
wij ook hier een kijkje konden nemen. Een
voor elke groep haalbaar om een geschikte
Kempen & Co
trader werd geroepen, zodat hij kon vertellen
partner te vinden, wat leidde tot een lichte
Op een heerlijk regenachtige dinsdagmiddag
wat er zich in zijn keuken afspeelt. Een erg
vorm van stress. Uiteindelijk moesten de
vertrokken wij, de Banking Touristen, naar
interessant verhaal en ook vragen vanuit de
overnameplannen gepresenteerd worden
het prachtige kantoor van Kempen & Co. In
groep werden niet geschuwd. Vervolgens
aan de Board of Directors van de bedrijven,
de lobby werden we opgehaald door Marten
nam Bart ons weer mee naar boven, waar de
die bij de gelegenheid vervuld werd door een
Fransen, die ons vervolgens naar de liften
koffie en thee hadden plaatsgemaakt voor
drietal mannen werkzaam bij Kempen & Co.
leidde. 17 verdiepingen later waren we waar
frisdrank en snoepgoed; de case zou spoedig
Hoewel de meeste groepen een bevredigend
we zijn moesten; een mooie gang gevuld met
van start gaan. Na een korte uitleg van de
resultaat hadden behaald tijdens de
kunst uit de koloniale tijd. Alvorens wij naar
case werden we in vijf groepen verdeeld. De
onderhandelingen, liet de presentatie te
een enorme vergaderzaal werden verwezen,
groepjes werden omgedoopt tot de directies
wensen over. Bij de meeste groepen was het
was er de mogelijkheid om thee en/of koffie
van verschillende Baggerbedrijven. De case
financiële plaatje niet voldoende uitgewerkt.
te consumeren, waar uiteraard gretig gebruik
ging over de baggerwereld, die momenteel
Begrijpelijk aangezien iedereen veel moeite
van werd gemaakt. De vergaderzaal zag er
in een moeilijke periode zit en de beste
en energie in de onderhandelingen had
goed uit, maar werd overschaduwd door het
manier om te overleven is door middel
gestolen. Desalniettemin een geslaagde case.
mooie uitzicht over de stad Amsterdam. De
van schaalvergroting. Als directeur van
Om dit perfect georganiseerd bedrijfsbezoek
geschiedenis van Kempen & Co werd kort
het baggerbedrijf had je twee opties: een
in stijl af te sluiten, werden we getrakteerd
samengevat door Managing Director Paul
geschikte partij vinden om over te nemen,
op een heerlijk buffet onder het genot
Gerla. Hij vertelde ons ook waar Kempen
of zelf overgenomen worden. De groepen
van een drankje. Hier was uiteraard
zich voornamelijk mee bezighoudt. Kort
moesten rekening houden met zowel de
de mogelijkheid om met verschillende
samengevat: Kempen is een Nederlandse
strategische doeleinden van het bedrijf als
werknemers van Kempen te praten. Deze
36
Verenigingsnieuws
Risk Magazine 04 – 10
middag heeft al met al een goed beeld
werd de winnende groep aangewezen. De
werd ingedeeld als de verkopende partij van
opgeleverd van Kempen en Co. De cultuur,
winnaars, die tijdens goedverzorgde lunch
een brouwerij en de overige drie groepen
structuur, mogelijkheden en algemene
werden bekendgemaakt, gingen uiteindelijk
waren de potentiële kopers. De verkopende
informatie zijn allemaal aan de orde
met eeuwige roem en een leuke prijs naar
partij maakte er een sport van om in de
gekomen en er kan worden geconcludeerd
huis. Ook was er tijdens de lunch nog
eerste ronde de biedingen van de biedende
dat het een geslaagde middag was.
voldoende gelegenheid om uitgebreid te
partijen zo hard mogelijk weg te honen, wat
praten met verschillende werknemers. Al
tot gevolg had dat er hard gespeeld werd. De
Citigroup
met al kunnen de deelnemers terugkijken op
drie ‘kopers’, van elkaar afgezonderd, waren
Op woensdagochtend vertrokken we
een leuke ochtend!
regelmatig op de gang te vinden om elkaars strategie te ontrafelen of zelfs de ‘board
rond acht uur richting het Nederlandse hoofdkantoor van Citibank, dat in het WTC
MeesPierson
room’ af te luisteren. Uiteindelijk werd het
Gebouw op Schiphol is gevestigd. Daar
Na een interessante ochtend op Schiphol bij
bedrijf verkocht aan de meest slagvaardige
werden we ontvangen met koffie en thee,
Citi keerden we terug naar het centrum en
groep, tegen een goed bod middels een
waarna inhoudelijke presentaties over het
wel naar het Rokin, om precies te zijn. Nu
inventieve financieringsconstructie (vendor
bedrijf volgden.
is daar nog het hoofdkantoor gevestigd van
loan). Uiteraard was het belangrijkste
Allereerst gaf dhr. Boom, de country
Fortis Bank Nederland waar MeesPierson
onderdeel de borrel, die plaatsvond in Bar
manager van Citi Nederland, een presentatie
onderdeel van is. De middag begon met
Italia, de hippe stamkroeg van MeesPierson
over Global Banking en vervolgens ging
een presentatie over de afdeling Corporate
aan het Rokin. We kregen uitgebreid de
dhr. Vos in op het relatiemanagement
Finance and Capital Markets (CFCM): wat
mogelijkheid om onder het genot van een
van Citi. Tot slot gaf mevr. Zeguers-
zij doen, wie zij zijn en waarin zij verschillen
hapje en een drankje met de medewerkers
Boswinkel uitleg over de werkzaamheden en
van hun concurrenten. Daarbij werd ook
van Mees Pierson - die in grote getalen
carrièremogelijkheden binnen Citi.
ingegaan op de aanstaande fusie van Fortis
op kwamen dagen - te praten over hun
met ABN Amro waarbij MeesPierson onder
dagelijkse werkzaamheden.
Na deze presentaties was er een korte uitleg
de branding van ABN Amro verder zal gaan
van de case en werden de deelnemers over
en zal verhuizen naar het hoofdkantoor aan
Woensdagavond
vier groepen verdeeld. Elke groep ging
de Zuidas. Aangezien het vergelijkbare deel
Na alle drukte en nieuw verworven
werken aan een financieringsvoorstel van
bij ABN Amro verkocht is aan RBS, krijgt
indrukken van de eerste paar dagen,
een fictief bedrijf: op basis van financiële
het huidige MeesPierson de leiding over de
waren wij op woensdagavond wel toe aan
gegevens moest worden onderzocht of Citi de
zakelijke activiteiten, maar de cultuur zal
een beetje ontspanning. Met een vrije
investeringen in een Oost-Europees land zou
vergelijkbaar zijn met die van ABN Amro.
donderdagochtend op het programma gaf dit ons vooraf al voldoende mogelijkheden!
moeten financieren. De uitkomsten werden voor de gehele groep gepresenteerd en op
Na de presentatie kwam de case in de vorm
Na snel wat pizza’s naar binnen te hebben
basis van de presentatie en de argumenten
van een controlled auction, waarbij één groep
gewerkt in het gezelschap van medewerkers
Risk Magazine 04 – 10
Verenigingsnieuws
37
van MeesPierson, namen wij de tram
uur ’s middags hoefden te zijn, hadden we
elk verkeerd antwoord of overgeslagen som
richting het Leidseplein. Daar konden
alle tijd om uit te slapen en bij te komen van
was een strafpunt. De winnaar van de test
wij genieten van een hilarische show van
de vorige avond. Net als Kempen & Co en
was Huub met 51 punten.
‘Boom Chicago’, een improvisatie comedy
ABN Amro is ook Optiver gevestigd op de
Na de test kwam de bedrijfspresentatie. In
door vier Amerikanen en vergelijkbaar
Zuidas; we moesten dus rond kwart over 2
tegenstelling tot de andere bedrijven die we
met de lama’s (maar dan in het Engels),
vertrekken vanaf het hotel om met de metro
tijdens de week hadden bezocht, is Optiver
waarin veel Amerikaanse en Nederlandse
naar Station Zuid te gaan.
geen bank, maar een ‘market-maker’ op de
clichés werden behandeld. Voor de echte
Wat bij aankomst meteen opviel, was dat
Amsterdam Stock Excange. Dit houdt in dat
Risk Leden is dit geen onbekende act,
de sfeer bij Optiver veel informeler was dan
ze continu bied- en laatprijzen voor opties
aangezien zij enkele jaren geleden ook een
bij de andere bedrijven. Waar we de hele
afgeeft en daarmee een markt creëert. Een
show hebben opgevoerd tijdens het Risk
week tot dan toe op bezoek waren geweest
baan als trader bij Optiver houdt in dat je
Congres. Eenmaal binnen werden de tafels
bij bedrijven waar iedereen keurig in pak
elke dag rond 8 uur begint met overleg met je
gevuld met pitchers bier, karaffen wijn,
liep (in een week van maandag tot en met
collega’s. Om 9 uur, als de beurs open gaat,
patat, borrelnoten en chips. Zo konden wij
donderdag maak je casual Friday nou
begin je met handelen en daar ga je mee door
twee uur lekker genieten van de voorstelling,
eenmaal niet mee), was bij Optiver de sfeer
tot 18 uur. Dan sluit de beurs en is het tijd
veilig achterin de zaal waardoor wij niet
een stuk informeler en liepen wij er veruit
om naar huis te gaan. Tussendoor kun je op
snel door de acteurs bij de show betrokken
het netst bij. Dit komt mede doordat Optiver
de rustige momenten even wat te eten en
zouden worden. Na twee uur lachen was
geen klanten heeft. Het personeel hoeft
te drinken halen. Na deze uitleg volgde een
het tijd om de stad in te gaan, want de
het bedrijf dus ook niet te representeren
kijkje in de dealingroom. De dealingroom
lol was zeker nog niet afgelopen. Met de
tegenover klanten en kan in de kleding lopen
is een ruimte waarin heel veel mannen
vrije donderdagochtend in het verschiet
waar zij zich prettig bij voelt. Bijna iedereen
achter nog meer computerschermen zitten
konden wij lekker genieten van het
loopt daardoor gewoon in een spijkerbroek
te handelen. Onderweg naar de dealingroom
Amsterdamse nachtleven en de volgende
en een trui.
kwamen we langs een lichtwand, die
dag lekker uitslapen voordat we het laatste
Het programma bij Optiver begon niet met
lichtwand aangeeft hoeveel er wordt
bedrijf op de planning, Optiver, zouden
een presentatie over het bedrijf, maar met
gehandeld. Als de wand volledig blauw is ligt
bezoeken. Na te hebben meegezongen
een rekentest. Deze test was van dezelfde
de handel stil en hoe roder hij wordt, hoe
met een aantal Nederlandse hitjes in een
soort als de test die je krijgt als je bij Optiver
drukker het is. Na de rondleiding was het tijd
kleine Amsterdamse kroeg werd de avond
gaat solliciteren om trader te worden (een
voor een korte ‘market making game’.
afgesloten met een drankje en een pasje in
baan die met een startsalaris van €59.000
De middag werd afgesloten met een borrel.
de Bubbels, welbekend onder Groningers.
+ bonus trouwens erg goed betaalt). Het
Na afloop van deze borrel was iedereen vrij
Al met al was het een erg gezellige en mooie
idee van de test was simpel: los in acht
om te gaan. Voor de meesten betekende dit
avond!
minuten zo veel mogelijk sommetjes op.
dat de spullen opgehaald moesten worden bij
Deze sommetjes waren over het algemeen
het hotel en dat het tijd was om naar huis te
Optiver
niet echt moeilijk, maar de combinatie van
gaan. Het was een zeer mooie, maar toch ook
Als afsluiter van de Banking Tour stond er
de tijdsdruk, vermoeidheid en de afwezigheid
vermoeiende week geweest.
voor de donderdagmiddag een bezoek aan
van rekenmachines maakte de test toch wel
Optiver gepland. Doordat we er pas om 3
lastig. Elk goed antwoord was een punt en
38
Verenigingsnieuws
Risk Magazine 04 – 10
Testimonial Naam: Daniel Huizenga
kijk op de organisatie, leert om de beste
Junior Auditor bij Corporate Audit Services.
Bedrijf: TNT
beslissingen te nemen. Ik heb gekozen om te
Naast mijn functie ben ik begonnen met
gaan werken in het financiële werkveld. En
het Young Executive Programme (YEP),
Na het afronden van mijn Master
binnen dit werkveld zijn zo veel verschillende
het eerste opleidingsprogramma binnen
International Financial Management in
functies, daar had ik als student nog
Management Development. Dit programma
maart 2009 ben ik op 1 juli, samen met vier
helemaal geen kijk op.
is gericht op de ontwikkeling van je
andere starters, begonnen als Financieel
managementcompetenties. Samen met een
Trainee. Tijdens mijn studententijd had
Het Traineeship van TNT sprak mij in het
trainer en twintig andere YEP’ers ga ik aan
ik op verschillende activiteiten al kennis
bijzonder aan, omdat ik in zeven maanden
de slag met de diverse modules binnen dit
gemaakt met TNT. De stap die mij ertoe
de kans kreeg om de hele organisatie te leren
opleidingsprogramma.
heeft gezet te solliciteren, was een gesprek
kennen. In de praktijk betekende dit dat ik
met een recruiter en een starter van TNT
in de eerste vier maanden gemiddeld een
In mijn maanden als ‘werkende’, heb ik
tijdens de Make a Move Carrièredagen. Ik
dag in de week een organisatieonderdeel
ontdekt dat TNT een heel diverse organisatie
ben toen erg enthousiast geworden over
van TNT bezocht. Naast de verschillende
is met vele mogelijkheden voor starters.
het Financieel Traineeship en de diverse
bedrijfsbezoeken besteedde ik het grootste
Je kunt binnen TNT veel eigen initiatief
carrièremogelijkheden binnen TNT.
gedeelte van de tijd aan het opdoen van
nemen om een succesvolle carrière te
kennis over de financiële afdelingen binnen
bewerkstelligen. Daarnaast vind ik het
Gedurende mijn studie heb ik goed
TNT. Daarnaast heb ik twee opdrachten
prettig dat er een open cultuur heerst waar
nagedacht over het type organisatie waarbij
van elk drieënhalve maand in het financiële
collega’s je graag helpen om opdrachten goed
ik in de toekomst graag zou willen werken.
werkveld gedaan. Tijdens mijn eerste
af te ronden. Deze informele sfeer vind je ook
Ik had al snel bepaald dat mijn voorkeur uit
opdracht in Groningen, heb ik meegewerkt
terug in Young TNT. Dit is een internationale
ging naar een multinational. De mogelijkheid
in het budgetteringsproces. In mijn tweede
vereniging binnen TNT voor werknemers
om eventueel naar het buitenland te gaan
opdracht, op het hoofdkantoor van TNT
met maximaal vijf jaar ervaring. Young TNT
en de brede carrièremogelijkheden binnen
Post in Den Haag, participeerde ik in twee
organiseert onder andere borrels, seminars
een multinational spreken mij erg aan. Ik
projecten waarbij de implementatie van een
en een gala. Een mooie manier om je netwerk
heb voor een Traineeship gekozen, omdat ik
management informatiesysteem centraal
binnen TNT te vergroten.
graag verschillende organisatieonderdelen
stond.
wilde leren kennen in een korte periode.
Na het afronden van het Financieel
Ik ben van mening dat je, door een brede
Traineeship ben ik gestart in de functie van
Risk Magazine 04 – 10
Verenigingsnieuws
39
Verslag
Sprekers
niet het einde. Dhr. Van Beekum legde ook
ondertussen een gebied inrijdt dat verwoest
René van Beekum
uit hoe het Risk Management systeem bij
is door een aardbeving.
De eerste lezing van de dag werd gegegeven
DSM is opgebouwd, waarbij als startpunt
Eén van de lessen die geleerd is tijdens de
door dhr. Van Beekum RA, Senior
het COSO – Enterprise Risk Management
afgelopen crisis, is dat risco’s in bepaalde
Manager Corporate Risk Management bij
Framework is gebruikt. De lezing werd
producten pas na vele jaren aan het licht
de Koninklijke DSM. Zijn lezing had als
afgesloten met nog enige vragen van het
komen; vooral in tijden van stress is dat het
titel ‘Risk Management in Practice’ met
publiek en van dr. De Waard.
geval. Bij de Alt-A securities had ING hier
als ondertitel “What did we learn from the
het meeste last van. Alt-A securities bestaan
crisis?”.
Harold Naus
uit hypotheken, die niet in aanmerking
Dhr. Van Beekum RA ging aan de hand
De tweede lezing werd verzorgd door dhr.
komen voor een A-rating.
van praktijkvoorbeelden bij de Koninklijke
Naus, Director Corporate Market Risk
Het laatste gedeelte van de lezing bestond
DSM van de afgelopen tweeëneenhalf jaar
Management bij ING.Zijn lezing was gericht
uit het nieuwe Risk Appetite Framework van
uitleggen hoe Risk Management binnen
op Risk Management binnen banken.
ING. De drie kernboodschappen die hij het
bedrijven wordt geïmplementeerd. Eén van
Dhr. Naus legde eerst uit hoe ING als bank
publiek heeft meegegeven zijn:
de voorbeelden die hij gebruikte, was dat er
omgaat met Risk Management en hierbij
1. ING’s risk governance and organisation is
verschillende risico’s zijn met elk een eigen
werd ingegaan op hoe Risk Management is
robust
benadering; zo heeft DSM als chemiebedrijf
opgenomen in de organisatiestructuur, met
2. An outlier position is always risky
een zero injury tolerance als het op veiligheid
aan het hoofd Koos Timmermans, de Chief
3. Risk Management heavily depends on
aankomt.
Risk Officer.
accounting rules
Daarnaast ging hij ook in op de fouten die
Daarna werd ingegaan op de crisis. Dhr.
zijn gemaakt in aanloop naar de crisis. Zo
Naus maakte de vergelijking met rijden in
Rijkman Groenink
kwam hij met de stelling dat compliance
een auto, waarbij je in de achteruitkijkspiegel
De derde spreker van de dag was Mr.
het startpunt van Risk Management is en
alleen maar mooi weer ziet en zelf
Groenink, die werd geïnterviewd door dr. De
40
Verenigingsnieuws
Risk Magazine 04 – 10
Congres Risk Management
Waard. Groenink begon zijn verhaal met de
Aan het einde werden er ook nog de nodige
van dr. Ruding was dat er meer toezicht moet
mededeling dat hij het niet kon appreciëren
vragen gesteld vanuit het publiek. Hier
komen, omdat we anders het risico lopen om
dat in het vorige Risk Magazine ABN Amro
gaf Groenink aan dat de oplossing voor de
nogmaals in een financiële crisis te belanden.
en DSB in één zin met elkaar werden
crisis niet ligt in kleine banken, omdat wij in
Aan het einde was er nog tijd voor vragen,
genoemd.
Nederland ook grote banken nodig hebben
waarbij de huidige situatie in Griekenland
Daarnaast was hij het ook niet eens met de
om het bedrijfsleven te ondersteunen en dat
ook nog kort werd besproken. Dr. Ruding
bewering van Wouter Bos, die stelde dat
hetzelfde geldt voor het buitenland.
vindt dat Griekenland naar de IMF moeten gaan om uit de problemen te komen.
ABN Amro al in de vernieling was gejaagd toen de overheid het kocht. Na dit gezegd te
Onno Ruding
hebben, kon het interview van start. Tijdens
De vierde lezing werd verzorgd door dr.
Lex Geerdes
dit interview kwam Risk Management
Onno Ruding, met als titel “From National
Na de workshops was het podium in de
naar voren binnen de financiële sector,
to European Supervisory Policy”. Dr. Ruding
grote zaal voor Lex Geerdes, voorzitter
waarbij onder andere werd ingegaan op de
begon met de volgende opmerking over de
van Aon Nederland en CEO van Aon
maatschappelijke functie van een bank en
balans van banken:’On the right side of the
Risk Services. Aon International is een
de bonussen voor bankiers. Mr. Groenink
balancesheet nothing is right and on the left
verzekeringsmakelaar die zich bezighoudt
vindt dat de bonussen voor bankiers moeten
side of the balancesheet nothing is left’
met risicomanagement. De heer Geerdes
worden beperkt vanwege de moral hazard die
Daarna werd ingegaan op het feit dat er
benadrukte dat Aon zelf niet verzekert, maar
er onstaat. Ook de crisis kwam naar voren.
geen Europees toezicht hoeft te komen op
partijen bij elkaar brengt die een verzekering
Mr. Groenink is namelijk van mening dat
nationale banken zoals een DSB Bank, maar
wensen en aanbieden. Hij gaf hiervan
de crisis nog niet helemaal voorbij is, omdat
dat er wel Europees toezicht moet komen op
vele voorbeelden, zoals het verzekeren
banken onderling afhankelijk zijn geworden.
banken en verzekeraars die internationaal
van de bergingsoperatie van de Russische
Dus wanneer er nu een bank omvalt, zal
actief zijn.
onderzeeër Koersk en herstelwerkzaamheden
dezelfde situatie zich voordoen als in 2008.
De uiteindelijke conclusie van het verhaal
van een in twee delen gespleten olietanker,
Risk Magazine 04 – 10
Verenigingsnieuws
41
die wel bleef drijven, maar waar volgens de
speciaal verstrekte Aon petten. Daarna
de workshop aanwezig waren. Conclusie: het
heer Geerdes nog wel degelijk onderhoud
legde Mark Braam uit hoe Aon Risk Services
was een interactieve workshop, die een goed
aan nodig was. Lex Geerdes vatte alles wat je
risico’s identificeerde, prioriteiten toekende
beeld gaf van de mogelijkheden binnen Ernst
volgens hem over verzekeren hoefde te weten
en hoe de organisatie te werk ging bij het
& Young.
op drie Powerpointslides samen, waarna
adviseren over risico’s. Tot slot zoomden
hij zich richtte op het advieswerk dat Aon
we in op de specifieke problemen waar het
Workshop: Gasunie
doet op het gebied van risicomanagement.
gefictionaliseerde Groningse bedrijf mee te
In het eerste uur van de workshop kregen de
Een tot de verbeelding sprekend aspect
maken zou kunnen hebben, zoals het risico
deelnemers meer informatie over uitstaande
hiervan is de political risk map, waar Aon
van een sterfgeval op bedrijfsgrond en het
projecten van de Gasunie. Er werd verteld
per land aangeeft hoe groot de risico’s
risico van een werknemer die levenslang
dat bij de Gasunie veiligheid voorop staat en
zijn. Lex Geerdes sloot zijn enerverende
invalide raakt.
dat daarom risicomanagement een centrale rol bij het bedrijf speelt. Dit komt terug
en humoristische presentatie af met een spoedcursus student risk management,
Workshop: Ernst & Young
in de gehele strategie van het bedrijf. Een
waarbij hij studenten tips gaf om de risico’s
De workshop van Ernst & Young begon met
mooi voorbeeld is dat het bij de Gasunie niet
waar zij mee te maken hebben zo goed
een korte introductie van de mogelijkheden
wordt getolereerd dat werknemers bellen
mogelijk te managen.
binnen Ernst & Young voor studenten.
tijdens het autorijden. In het tweede deel
Hierbij werden naast de mogelijkheden
van de workshop mochten de deelnemers
voor Accountancy studenten ook andere
zelf aan de slag. Iedereen ontving een aantal
mogelijkheden besproken voor bijvoorbeeld
krantenknipsels over uitstaande projecten
Masterclass: Aon Risk Services
Finance studenten. Aansluitend werd er in
van de Gasunie. Van deze projecten mocht
De masterclass van Aon Risk Services
teamverband een anderhalf uur durende
elke groep een project selecteren. Voor
draaide om Enterprise Risk Management.
case gemaakt, waarbij werd gekeken naar
dit project moest worden bekeken wat de
Deze werd gegeven door de zeer energieke
de bedreigingen voor een fictief bedrijf
belangrijkste risico`s waren, wat de Gasunie
Mark Braam, die aan de hand van een
vanuit accountancy perspectief. Voor deze
kon doen om deze risico`s te voorkomen
gefictionaliseerde versie van een Noord-
bedreigingen werden vervolgens oplossingen
of af te dekken en hoe de risico`s konden
Nederlands bedrijf de fijnere punten van
gezocht, die daarna werden gepresenteerd.
worden gemanaged. In een presentatie
het omgaan met risico’s in organisaties
De case werd besloten met het bespreken
konden de groepen laten zien wat zij
uitlegde. De masterclass begon met enkele
van een fusie voor het fictieve bedrijf waarbij
belangrijke risico`s vonden en hierbij werden
stellingen over risico en risicomanagement,
de belangrijkste posten voor een waardering
zeer creatieve uitwerkingen aangedragen. De
zoals: “Het is onmogelijk om alle risico’s
werden vastgesteld. Als afsluiting was er
winnaars gingen op het eind naar huis met
te beheersen”. Het aanwezige publiek kon
nog de mogelijkheid om op informele wijze
een zeer mooie cadeauset van de Gasunie.
hierop reageren door middel van het ‘petje
in contact te komen met één van de zes
op, petje af’ principe, met behulp van daartoe
medewerkers van Ernst & Young die tijdens
Workshops
42
Verenigingsnieuws
Risk Magazine 04 – 10
Mijlpaal voor trainees Ben jij een ambitieuze WO-er die op zoek is naar een eerste
Solliciteren?
uitdaging of tweede carrièrestap? Dan hebben wij een
Mail dan o.v.v. vacature Trainee naar [email protected],
speciaal programma voor jou. Als trainee bij ons bedrijf ga je
t.a.v. Geke Geerts. De gesprekken en assessments vinden
gelijk aan de slag met jouw pas verworven kennis en
plaats eind mei/begin juni.
expertise. En werk je de komende twee jaar intensief aan jouw eigen ontwikkeling bij ons bedrijf. Dat doe je niet
Over ons bedrijf
alleen, je wordt daarin persoonlijk begeleid door een coach
Gasunie is een Europees infrastructuurbedrijf, dat een
die speciaal aan jou wordt toegewezen.
belangrijke rol speelt in de dynamische wereld van de
We verwachten van onze trainees een grote inzet en
energie. We opereren in een wereld die continu in beweging
veelzijdig talent, zodat je op termijn wellicht kunt
is. Ons high tech netwerk, dat bestaat uit 15.000 kilometer
doorstromen naar onze topklas, waarin we de managers van
leidingen en stations in Nederland en Noord-Duitsland,
de toekomst opleiden.
behoort tot de top van Europa. We breiden dat netwerk steeds verder uit met hoogwaardige projecten, zoals een 235
Traineeprogramma
kilometer lange zeeleiding naar Engeland en ondergrondse
In september start ons internationale traineeprogramma
zoutcavernes waarin gasopslag mogelijk is. En niet te
weer, dat plaats biedt aan zes ambitieuze WO-ers. Het
vergeten de eerste opslagterminal voor vloeibaar aardgas
programma duurt twee jaar waarin je in meerdere projecten
(LNG) in Nederland. Daarmee dragen we bij aan de ambitie
een belangrijke rol krijgt. Je wordt onderdeel van een
van de Nederlandse overheid om de gasrotonde van
projectteam, maar we verwachten dat je hierin zelfstandig
Noordwest-Europa te realiseren.
kunt functioneren en goed kunt omgaan met de grote
We hebben vestigingen in Nederland, Noord-Duitsland en
verantwoordelijkheid en vrijheid die je krijgt. Je krijgt
Rusland.
individuele begeleiding door een persoonlijke coach. Daarnaast volg je een ontwikkeltraject dat bestaat uit
Werken bij Gasunie is jezelf verder ontwikkelen binnen een
verschillende opleidingen en trainingen, waarmee je jouw
uitdagend en innovatief bedrijf. Wil je weten welke mijlpaal
kennis en vaardigheden op diverse gebieden verder kunt
er voor jou in het verschiet ligt? Kijk dan op
ontwikkelen. We bieden uitstekende arbeidsvoorwaarden,
werkenbijgasunie.nl voor meer informatie over ons bedrijf.
waarbij je zelf op basis van je persoonlijke groei invloed hebt
Voor informatie over het traineeship kun je contact opnemen
op je salarisontwikkeling.
met Berlinda Aukema, telnr. (050) 5211086.
Wie zoeken we? Je hebt een WO-studie in bijvoorbeeld Economie, Bedrijfskunde, Rechten, Techniek of Econometrie afgerond met uitmuntende resultaten en aantoonbare best performance. Internationale ervaring is gewenst. Je bent ambitieus, proactief en creatief en komt zowel in teamverband als zelfstandig tot goede resultaten. Je hebt uitstekende communicatieve vaardigheden in Nederlands en Engels.
gaat verder in gastransport
www.werkenbijgasunie.nl Mijlpaal in je carrière
Workshop: All Options
fictieve valuation case, die een goede indruk
de Belastingdienst moet uitoefenen en hoe
Tijdens de workshop van All Options kregen
gaf van waar de werknemers van het bedrijf
men probleemgevallen probeert te isoleren
de studenten een presentatie van twee
aan werken.
binnen de totale groep belastingplichtigen.
traders van All Options. Zij legden uit wat
Gedurende de case berekende elke groep
Ten slotte was er ruimte voor een vraag en
hun dagelijkse werkzaamheden zijn en welke
bijvoorbeeld de netto contante waarde
antwoord sessie met de heren. Hierin werden
kennis en skills je nodig hebt om een trader
van twee investeringsvoorstellen, om zo
ook controversiële onderwerpen, zoals de
bij All Options te kunnen worden. Daarna
te onderzoeken welk project financieel
aankoop van gegevens van zwartspaarders,
werd ingegaan op de mogelijkheden die er
gezien het meeste zou opleveren. Na flink
niet geschuwd.
zijn om na je studie bij All Options aan de
rekenwerk wist elke groep uiteindelijk tot
slag te gaan. Na de presentatie kregen de
een uitkomst te komen, die vervolgens voor
Workshop NUON
deelnemers een korte uitleg over de trading
de groep werd gepresenteerd. Uiteindelijk
De workshop van NUON stond in het teken
game die de deelnemers gingen doen:
werd de beste presentatie beloond met een
van de toekomst, namelijk de auto die rijdt
er werd met een dobbelsteen gegooid en
leuke prijs, maar ook de andere groepen
op elektriciteit. Als een van de grootste
tussendoor werd er gehandeld op een bid-ask
werden niet vergeten en kregen een attentie
energieleveranciers van Europa volgt NUON
spread die het aantal punten voorstelde dat,
mee.
deze ontwikkelingen op de voet en draagt hier natuurlijk zelf ook een steentje aan bij.
met een totaal van vijf worpen, werd gegooid. Nadat het spel in het begin wat moeizaam
Workshop: Belastingdienst
Na een introductie over NUON als bedrijf
op gang kwam, werd er keihard gehandeld
De Belastingdienst verwelkomde de
en de startersmogelijkheden die NUON
en flink winst gemaakt. Uiteindelijk was
deelnemers met twee man sterk. Twee
biedt begon de case. De case ging niet
het een zeer geslaagde workshop, waar
ervaren heren, Hans Rozenboom en Hans
over de elektrische auto zelf, maar in
de deelnemers zich uitstekend hebben
Kerstens, hebben hun gehele carrière binnen
het kader van het Risk Congres was de
vermaakt.
de Belastingdienst gewerkt. Allereerst
case in een financieel “risk management”
was er een korte introductie, waarbij de
tintje. De studenten moesten namelijk
Workshop: Zanders
studenten werd gevraagd wat als eerste
het betalingsysteem voor het tanken van
Voordat de deelnemers begonnen met
bij hen opkwam bij het denken aan de
de elektrische auto onder de loep nemen.
de financiële case, werd eerst het bedrijf
Belastingdienst. Men bleek veelal in clichés
NUON had zelfs een van de toekomstige
zelf geïntroduceerd. Zo werd duidelijk dat
te vervallen, die vervolgens door de beide
tank palen meegenomen, die inmiddels
Zanders klanten adviseert op het gebied van
heren werden ontkracht. Vervolgens werd
in Amsterdam staat en in de toekomst
treasury en corporate finance. Na een uitleg
in een filmpje aangetoond hoe dynamisch
in heel Nederland te vinden zal zijn. Het
te hebben gekregen over de werkzaamheden
de Belastingdienst is en hoe zij actief
betalingssysteem moest natuurlijk veilig,
en mogelijkheden binnen Zanders, werden
bezig is om het doen van aangiftes voor
betrouwbaar en gebruiksvriendelijk zijn.
de deelnemers over verschillende groepen
ondernemers te vergemakkelijken. In het
Na de diverse presentaties werden deze
verdeeld. Elke groep ging bezig met een
tweede uur werd ingegaan op de controle die
geëvalueerd en kregen de winnaars en ook
44
Verenigingsnieuws
Risk Magazine 04 – 10
de andere studenten een leuke “elektrische”
diverse risico’s te benoemen zoals system
gadget mee naar huis.
failure, service interruptions, fraude of uitval
Discussiepanel
Kortom, door de case hebben de studenten
van bijvoorbeeld een telefoonmast. Door
Het discussiepanel werd gevormd door Jim
op een uitdagende manier NUON leren
continue controle van diverse processen,
Emmanuels, Ruurd Verdam, Lex Geerdes
kennen en daarnaast (hopelijk) bijgedragen
zorgt zij ervoor dat mensen correct ‘gebilld’
en René van Beekum. Onder andere het
aan het verbeteren van de toekomstige
worden.
verband tussen risicomanagement en de credit crunch werd besproken. Volgens
betalingsystemen! KPMG
de heer Emmanuels is risico nu eenmaal
KPN
Na een korte introductie over KPMG werd
onderdeel van het ondernemen: zonder risico
Voor de workshop van KPN waren vijf
de aftrap gegeven aan het inhoudelijke deel
geen ondernemen. De heer Verdam voerde
medewerkers naar het Risk Congres
van de workshop. Het onderwerp van de
aan dat het verhandelen van een product
gekomen om studenten alles te vertellen
workshop was natuurlijk, hoe kan het ook
als hypotheken altijd problemen met zich
over risicomanagement bij dit Nederlandse
anders, risicomanagement. Door middel
meebrengt: de partij die de beslissing neemt
bedrijf. KPN heeft als groot bedrijf ook grote
van een interactieve presentatie werden
om een hypotheek te verstrekken, doet dit
risico’s waar zij aan wordt blootgesteld:
de studenten betrokken bij een aantal
op basis van het risico dat ze hiermee loopt.
strategische risico’s, operationele risico’s,
voorbeelden van risico in het dagelijks leven.
Als ze dit risico vervolgens weer verkoopt
financiële risico’s en regelgeving/compliance
Het werd snel duidelijk dat iedereen op
ontstaan er problemen. Een ander issue dat
risico’s. Na de uitgebreide presentatie heeft
zijn eigen manier aan risicomanagement
aan de orde werd gesteld is het toezicht: zou
KPN ons laten zien dat risicomanagement
doet. Naarmate de presentatie vorderde
het toezicht meer bevoegdheden moeten
aan de orde van de dag is en heeft ons weten
kregen de studenten een duidelijk beeld
krijgen? Het panel was het er over eens dat
te overtuigen van waardige kennis van zaken
van het werkveld van KPMG op het gebied
er altijd sprake is van een wisselwerking
met betrekking tot risicomanagement.
van risicomanagement. Hierin kwamen een
tussen toezicht en bedrijven, waarbij
Na een uitgebreide inleiding over KPN
aantal praktijkvoorbeelden ter sprake op het
bedrijven telkens weer proberen de mazen
en haar strategie, inclusief benoemingen
gebied van fraude en hoe deze gevallen zijn
in de wetgeving te vinden, terwijl het
van punten waar risicomanagement
ontdekt en verder zijn afgelopen. Het was
toezicht deze telkens probeert te dichten. In
van toepassing is, werden kregen we
interactieve, leerzame en bovenal gezellige
de aanloop naar de kredietcrisis was deze
praktijkvoorbeelden van de normale
kennismaking met KPMG.
balans duidelijk teveel naar de bedrijven
bedrijfsvoering rondom risocomanagement
toegeslagen.
voorgelegd. Zo vertelde een van de medewerksters dat zij verantwoordelijk is voor de complete ‘chain’ van telefoneren; zij zorgt ervoor dat mensen betalen voor de minuten die zij bellen. In deze chain zijn Risk Magazine 04 – 10
Verenigingsnieuws
45
Sponsoren Risk Congres 2010 Gold
Silver
Bronze
Associate
46
Verenigingsnieuws
Risk Magazine 04 – 10
Testimonial Ik werkte bij ING Investment Management
Wat zijn je toekomstperspectieven?
Naam: Edwin Slaghekke (35)
en werd door een oud-collega, werkzaam bij
Ik ben een echte specialist. Het blijft een
Bedrijf: Delta Lloyd Asset
Delta Lloyd, gewezen op een vacature in het
kick om een ondergewaardeerd aandeel op
Management
aandelenteam daar.
te speuren en deze uiteindelijk meer waard te zien worden. Daarbij is het natuurlijk de
Waarom Beleggingen?
Wat is je functie bij Delta Lloyd?
uitdaging om een goed langjarig trackrecord
Op het VWO vond ik de vakken economie
Ik ben Senior Portfoliomanager aandelen in
neer te zetten.
I en II zeer interessant. De keuze om
het ‘Value Team’.
economie te gaan studeren was voor mij dan ook logisch. Het is eerste jaar economie
Wat voor werkzaamheden voer je uit?
in Groningen vond ik eigenlijk niets. Te
Ik run samen met een collega 2
saai en abstract. Gelukkig zette ik door en
aandelenportefeuilles met Europese
ontwikkelde mijn passie voor de financiële
dividendaandelen. Als value beleggers leggen
markten. Vooral het vak ’Behavioral Finance’
we een grote nadruk op de waardering van de
sprak me aan. Deze discipline legt verband
bedrijven waar we in beleggen.
tussen psychologie, economie en het
We zoeken dus aandelen die meer waard
gedrag van beleggers. Het gedrag waardoor
zijn dan hun beurkoers doet vermoeden.
aandelen onder- of overgewaardeerd worden.
Een belangrijk onderdeel van het werk is bedrijven bezoeken en spreken met het
Actief geweest bij Risk?
management.
Ja, in de beleggingscommissie. Naast een beleggingsgame hebben wij de allereerste
Waarin onderscheid Delta Lloyd zich
Beleggingstour georganiseerd, waarbij we in
van andere beleggers?
drie dagen diverse beleggers in Nederland
We hanteren een lange beleggingshorizon.
bezochten. Voorheen waren in beleggingen
Dit is een luxe die veel andere beleggers zich
geïnteresseerde studenten aangewezen op
niet permitteren. Ook hebben we compacte
een meer generalistische financiële tour.
teams waardoor je veel verantwoordelijkheid krijgt. Verder zijn de lijnen kort zodat je bij
Hoe ben je bij Delta Lloyd beland? Risk Magazine 04 – 10
veel zaken betrokken wordt. Verenigingsnieuws
47
Foto’s Beleggersavond 5
Banking Tour
Congres
8 februari 2010
14-18 februari 2010
4 maart 2010
48
Verenigingsnieuws
Risk Magazine 04 – 10
Risk Magazine 04 – 10
Actieve Leden Bedankdiner
Algemene Ledenvergadering
15 maart 2010
22 maart 2010
Verenigingsnieuws
49
Bestuur 10-11
Alwin Tulner (Voorzitter)
Laurens Marie (Secretaris)
Huub Thoben (Penningmeester)
Ik ben Alwin Tulner, ik ben 23 jaar en ik
Mijn naam is Laurens Marie, ik ben 21 jaar
Mijn naam is Huub Thoben, ik ben 22 jaar
studeer de Master Finance aan de RUG.
oud en na het afronden van mijn Bachelor
oud en het komende jaar zal ik de functie
Eerder volgde ik de Bachelor International
International Business and Management,
van penningmeester vervullen binnen
Economics and Business. Vorig jaar heb
ben ik aan het begin van dit collegejaar
het Risk Bestuur 2010-2011. Naast mijn
ik voor mijn bachelor een jaar in Spanje
begonnen met de Master International
bestuursfunctie organiseer ik dit jaar ook nog
gewoond, wat een ontzettend leerzaam jaar
Financial Management. Voordat ik aan
de Risk Investment Day die op 4 juni wordt
was. Dit inspireerde mij om bij terugkomst
het bestuursjaar begon, was ik al actief
gehouden. Verder ben ik ook nog bezig met
actief betrokken te raken bij Risk, om
betrokken bij Risk. Zo maakte ik eerst
mijn master Finance. Naast al mijn taken
mij zo ook op andere vlakken te kunnen
deel uit van de Risk Multinational Cycle
doe ik in mijn vrije tijd graag aan voetbal en
ontwikkelen. Inmiddels kan ik zeggen dat
commissie en ben ik later ook voor het Risk
fitness.
ik nog geen moment spijt heb gehad van
Magazine gaan schrijven.
Dit jaar zal ik vanuit het bestuur de
deze keuze, daar ik de afgelopen maanden al
Als secretaris ben ik binnen het Risk
commissies van de Risk Investment Day
onzettend heb genoten.
Bestuur onder andere verantwoordelijk
2011, de Risk Beleggersavonden en het
Als voorzitter ben ik verantwoordelijk voor
voor de ledenadministratie en de officiële
International Financial Program begeleiden.
het algemeen beleid, de coordinatie en de
correspondentie. Naast deze taken zal ik de
sturing van de vereniging. Ook zal ik dit jaar
Risk Multinational Cycle commissie, de Risk
het congres begeleiden.
Investment Day 2010 commissie en het Risk Magazine begeleiden.
50
Verenigingsnieuws
Risk Magazine 04 – 10
Jurjen IJska (Coördinator
Chris Maas (Intern Coördinator/
Bedrijfscontacten)
Vicevoorzitter)
Mijn naam is Jurjen IJska en ik ben 22 jaar
Mijn naam is Chris Maas en ik zit in het
oud. Ik ben opgegroeid in Friesland en naast
derde jaar van Bedrijfskunde. Na mijn
mijn bestuurstaken ben ik op het Zernike
bestuursjaar wil ik mijn bachelor afronden,
ook nog bezig met mijn Master Finance.
om vervolgens met de Master Finance
Daarnaast vul ik mijn tijd graag in met
te beginnen. Ook heb ik hiervoor reeds
hardlopen, roeien en windsurfen.
twee jaar International Economics and
Binnen Risk heb ik het afgelopen jaar zitting
Business gestudeerd. Naast mijn studie
gehad in de Congres commissie, waar ik, net
ben ik altijd bezig geweest met commissies;
zoals nu binnen het Risk Bestuur, de functie
in het begin bij de MARUG en vervolgens
van bedrijfscontacten vervulde. Komend
bij het Magazine van Risk. Binnen het
jaar zal ik naast deze functie ook nog de de
Bestuur bekleed ik de functie van Intern
Risk Accountancy Tour en het Risk Congres
Coördinator en in die hoedanigheid ben
begeleiden.
ik verantwoordelijk voor onder andere de werving. Daarnaast verzorg ik ook de algemene PR van de vereniging en begeleid ik de Banking Tour en de Accountancy Week.
Risk Magazine 04 – 10
Verenigingsnieuws
51
Je derde week bij Financiën...
...rond jij je eerste grote audit af. Als auditor bij het ministerie van Financiën werk je aan omvangrijke projecten, waarmee veel geld gemoeid is. Het speelveld als auditor bij de Rijksoverheid is heel divers. Onze samenleving wordt immers geregeld geconfronteerd met grote (politieke) vraagstukken. Een grote verantwoordelijkheid die je ook als starter al mag dragen. Bij Financiën tel je meteen mee.
Werken bij het Rijk. Als je verder denkt www.werkenbijhetrijk.nl
Financiën zoekt startende bedrijfseconomen Ben je op zoek naar een baan waarin je direct veel verantwoordelijkheid krijgt en waarbij meteen kunt beginnen aan je post Master RA? Ben je bereid te investeren in jezelf en wil je de eerste twee jaar van je carrière bij meerdere ministeries werken? Ben je na 1 september 2008 én voor 1 september 2010 afgestudeerd als bedrijfseconoom? Dan is het Audit Traineeship precies iets voor jou! Kijk voor meer informatie over het Audit Traineeship op www.rad.nl.
Ministerie van Financiën
Afgestudeerden
Risk Magazine 04 – 10
Margriet v/d Wal
MSc Econometrics, Operations Research
& Actuarial Studies: Spec. Actuarial
Studies
Yvonne Hofman
MSc Accountancy & Controlling
J. Cornelis
MSc International Economics &
Business
Michelle Pinkster
MSc BA Organizational &
Management Control
Cynthia Deinum
MSc Accountancy & Controlling
Pieter v/d Hoek
MSc Econometrics, Operations Research
& Actuarial Studies: Spec. Actuarial
Studies
Roderick Kasteel
MSc BA Finance
Keimpe Pols
MSc BA Marketing
Wildrik Lode
MSc Accountancy & Controlling
Anjli Vatvani
MSc BA Finance
Marco Bouma
MSc BA Organizational &
Management Control
Edzard Kalff
MSc BA Finance
Merlijn Kooiman
MSc BA Finance
Niels Lummen
MSc BA Finance
Inge Hesselink
MSc BA Finance
Jos Meijer
MSc BA Finance
Jens Baarveld
MSc BA Finance
Verenigingsnieuws
53
Agenda Mei 2010 10
Actieve Leden Bekendmaking
16-19
Accountancy Tour
27
Eén Dag Accountant en Controller
Juni 2010
54
Verenigingsnieuws
4
Investment Day
11
Actieve Ledendag
14
Eindfeest
18
Inhousedag Accenture
Risk Magazine 04 – 10
Mazars is ontstaan uit een fusie tussen Mazars en Paardekooper&Hoffman
ℜ ς ϓ ℘ ΞΒ⇓ ∗ ∨
⎥ ⎦ W.w e ∼ kΨn bij m Ε z a rs .⇔ ← .
Ga verder met Mazars.
of heb jij* een beter idee om alle facetten van de financiële wereld te ontdekken? Financial Traineeship www.werkenbijpwc.nl Assurance • Tax • Advisory
*connectedthinking © 2010 PricewaterhouseCoopers B.V. Alle rechten voorbehouden.
