e r u t u o c e t u a h 7 : k 5 l a p w e t o a r c g t s k e Op de lt e t r e v n e Lees
t h c a r eerk
l e d Voor
Elke dag dragen we kleren en besteden we aandacht aan ons uiterlijk. Kleding heeft in de eerste plaats een praktische functie, maar is ook een soort taal. Het is een middel om te laten zien wat jouw smaak is en bij wat voor soort mensen je je thuis voelt. Ieder jaar veranderen kleren en kapsels een klein beetje en dat noemen we ‘de mode’. Na een paar jaar is dat wat hip was plotseling ouderwets geworden. Soms is kleding veel meer dan alledaags en zelfs een vorm van kunst. Dat gaat het om ‘haute couture’. Dat is de kleding waarin ragdunne modellen over de catwalk stappen tijdens modeshows. Of waarin je filmsterren op de rode loper ziet. Daarover gaat het in het museum. Daar kun je unieke kleren, die zeker niet zomaar in de winkels hangt, van heel dichtbij bekijken. Ultramoderne haute couture, maar ook historische kostuums die tot de verbeelding spreken. Van hun favoriete kostuum maken de leerlingen op zaal een schets. Goed kijken is dan belangrijk. Wat onderscheidt deze peperdure exclusieve kleding eigenlijk van de kleren in de meeste winkels? En waarom zou dat woord ‘haute couture’ nou juist Frans zijn? Christian Dior, JeanPaul Gaultier en Chanel - allemaal Franse modeontwerpers.
g
Mus
s e l m u e
in v j i r h besc
Hoe zit dat? En hoe komt het dat veel beroemde mode ontwerpers mannen zijn? Tijdens de les doen de leerlingen aan de hand van stalen stof een stoffen- en techniekenquiz. Wie kent er het verschil tussen borduursel en kant? Tussen zijde en katoen? Tussen haken en breien? Tenslotte experimenteren ze in tweetallen met een belangrijke ontwerptechniek van couturiers: mouleren. Mouleren is het draperen en met spelden vastzetten van stof op een pop of een model. Er staan speciaal voor de leerlingen gloednieuwe levensgrote mouleerpoppen klaar en een kist vol textiel. In kleine groepjes maken ze zelf een driedimensionaal haute coutureontwerp.
Lesdoelen • De leerlingen bekijken
Kerndoelen 1 NEDERLANDS >
Praktische tips • Deze lees- en verteltekst • Deze lees- en verteltekst
en schetsen haute couture
Mondeling taalonderwijs
is bedoeld om naar eigen
is ook te downloaden vanaf
modeontwerpen van
De leerlingen leren infor
inzicht ter voorbereiding
onze site:
beroemde ontwerpers.
matie te verwerven uit
van de museumles te
www.gemeentemuseum.nl.
• De leerlingen kennen
gesproken taal. Ze leren
gebruiken. De inhoud ervan
Ook handig in het geval u in
enkele begrippen in relatie
tevens die informatie,
is een aanvulling op de
de klas beschikt over een
tot mode: o.a. haute
mondeling of schriftelijk,
inhoud van de museumles
digitaal schoolbord/smart-
couture, catwalk, draperen,
gestructureerd weer te
en valt hiermee bewust
board.
mouleren, couturier,
geven.
slechts gedeeltelijk samen.
confectie.
12 NEDERLANDS >
U kunt deze tekst bijvoor-
• De leerlingen kennen
Taalbeschouwing,
beeld voorlezen, bespreken
het verschil tussen confectie
waaronder strategieën
of als inspiratie gebruiken
en haute couture
De leerlingen verwerven
voor een andersoortige les.
• De kinderen maken
een adequate woorden-
Uiteraard zult u dit materiaal
met lappen stof zelf een
schat en strategieën voor
voor groep 5 anders kunnen
kostuumontwerp op een
het begrijpen van voor hen
gebruiken dan voor groep 7.
modepop en geven hierbij
onbekende woorden.
Ook treft u tot besluit
uitleg voor de groep.
Onder ‘woordenschat’
suggesties aan voor een of
vallen ook begrippen die
meerdere les(sen) na het
het leerlingen mogelijk
museumbezoek.
maken over taal te denken
• Het is voor de kinderen
en te spreken.
fijn om bij hun naam te
54 KUNSTZINNIGE
worden aangesproken in het
ORÏENTATIE
museum. Een naambordje
De leerlingen leren beelden,
op hun kleding werkt goed.
taal, muziek, spel en
• Het is prettig als u de
beweging te gebruiken, om
kinderen alvast zou willen
er gevoelens en ervaringen
uitleggen dat kunstvoorwer-
mee uit te drukken en om
pen in een museum niet
er mee te communiceren.
aangeraakt mogen worden.
55 KUNSTZINNIGE
• Het is mogelijk dat er
ORÏENTATIE
tijdens de les andere
De leerlingen leren op eigen
voorwerpen worden
werk en dat van anderen te
bekeken en besproken dan
reflecteren.
afgebeeld staan in deze
56 KUNSTZINNIGE
lees- en verteltekst.
ORÏENTATIE
• Het is toegestaan tijdens
De leerlingen verwerven
de museumles foto’s van uw
enige kennis over en krijgen
leerlingen te maken –
waardering voor aspecten
zónder flits/statief.
van cultureel erfgoed.
Afbeelding voorzijde: Christian Lacroix, lente/zomer 2009
e d r Voo
n e g n i leerl
Kleren Waarom dragen we eigenlijk kleding? Daar zijn een heleboel redenen voor. Op de eerste plaats dragen we kleren om ons te beschermen tegen regen, wind, kou en felle zon. In de Prehistorie werden dieren huiden gebruikt om kleding van te maken. Later was er wol (om mee te breien en te weven), maar ook katoen, zijde en linnen. Allemaal natuurvezels. Sinds de 20e eeuw worden er vaak kunststoffen toegepast, zoals acryl en polyester. Op de labels die in de halsopening of in de zijnaad zitten, kun je altijd zien waar je kleren van gemaakt zijn. Op de tweede plaats beschermen kleren je als een tweede huid, waardoor je je minder snel bezeert. Maar al zou het buiten altijd de perfecte temperatuur zijn en kon je je helemaal nergens aan bezeren, dan nog zou je vast niet in je blootje naar school wandelen. We voelen ons in de buitenwereld gewoon prettiger als we ons lichaam bedekken. Je lichaam is privé – van jou en van niemand anders.
Om over te filosoferen In sommige geloven is het gebruikelijk om je lichaam te verhullen met kleding. Zeer christelijke vrouwen dragen vaak lange rokken die hun benen bedekken. Islamitische vrouwen dragen soms een hoofddoek om hun lange haar te verbergen. En dat allemaal om ervoor te zorgen dat mannen minder op hun lichaam letten en meer aandacht hebben voor hun karakter. Wat vind jij ervan dat mannen zich niet zouden hoeven te beschermen tegen de blikken van vrouwen?
Givenchy, herfst/winter 2009
Kleding als taal Wat voor soort kleren draag je zoal? Je draagt de kleding die bij de gelegenheid past. In een badpak op een sollici tatiegesprek verschijnen, is een beetje vreemd terwijl niemand ervan opkijkt als je dat draagt wanneer je op het strand zit. Kortom je past je kleren aan aan de situatie. Op school zul je het liefst kleren dragen die lekker zitten en waarin je je goed kunt bewegen. Verder heb je als kind meestal wel: sportkleding, kleren voor naar een feestje en in ons natte klimaat natuurlijk ook regenkleding. Weet je nog meer soorten kleding die je zelf hebt? De meeste kinderen (en volwassenen trouwens ook) willen kleren aan die lijken op kleding van de anderen. Dan val je niet op en hoor je bij de groep. Toch heb je wel meer lef als je gewoon je gang gaat en je eigen smaak ontwikkelt. Kleding is dus eigenlijk ook een soort taal. Zonder iets te zeggen kan kleding veel duidelijk maken over jezelf. Ben je iemand die wil opvallen of juist niet? Ben je deftig, slordig of sportief ? Ben je een zakenvrouw, een stratenmaker of Fong-Leng, Mathilde Willink in Luipaardmantel en kunstenaar Carel Willink, 1975
een punker? Dat kun je vaak zien aan de kleren die iemand draagt - je kiest een stijl. Bijna iedereen doet mee aan de mode.
Om over te discussiëren Iemand die mooie kleren draagt, ziet er al snel leuker uit dan iemand die nooit iets anders dan z’n oude ‘kloffie’ aanheeft – tenminste dat vinden veel mensen. Met welke van de twee uitdrukkingen ben jij het eens: 1. Kleren maken de man (dat betekent: je bent pas echt iemand met de juiste kleding aan); 2. Schoonheid zit van binnen (dat betekent: je karakter maakt je tot een mooi mens en niet je uiterlijk).
Couturier (mode-ontwerper) Dick Holthaus, 1964
Mode Eigenlijk doet bijna iedereen wel mee aan de mode. Dat komt doordat er in de winkels gewoon geen kleren te koop zijn die ‘uit de mode’ zijn. De een vindt het belangrijk om de allerlaatste mode aan te hebben en koopt elk jaar weer alles gloednieuw. De ander doet liever een paar jaar langer met dezelfde kleren. Mode beperkt zich niet alleen tot kleding. Ook de schoenen en sieraden die je draagt horen erbij, maar ook de tas die je bij hebt, je kapsel en make-up. ‘Mode’ is dat alles bij elkaar. Hoe weet je eigenlijk wat het nieuwste van het nieuwste is? Dat kun je zien op televisie, maar net zo goed op straat. Natuurlijk presenteren tijdschriften ook de mode van het seizoen. Denk vooral niet dat mode alleen maar iets voor vrouwen
Confectie
is. Mannen letten even veel op hun uiterlijk en kunnen net
De meeste mensen dragen
zo goed modeontwerper of (foto-)model van beroep zijn!
‘confectie’. Dat is kleding die in heel grote series in fabrieken worden gemaakt. Meestal staan die fabrieken in Azië of Zuid-Amerika, waar de lonen laag zijn. Confectiekleding heeft vaste maten en moet alle soorten mensen maar passen. De meeste kleding is dus niet speciaal op jouw lichaam gemaakt en er zijn duizenden dezelfde stuks van. Daarom maak je wel eens mee dat de pijpen van een broek te lang zijn, maar de tailleband juist goed zit. Bij een ander kan dat juist omgekeerd zijn. Confectie wordt ontworpen door ‘modeontwerpers’. Confectiekleding kun je kopen in warenhuizen. Bij H&M of HEMA in Den Haag hangen precies dezelfde spullen als in de filialen in Amsterdam. Modeontwerpers kijken de kunst een beetje af bij de couturiers (spreek uit: koeturie-jees) van de beroemde modehuizen. Ze maken de ‘haute couture’ (spreek uit: oot koetuur) een beetje na, maar dan
Ontwerpen van Dick Holthaus, 1965
Kleren van meer dan tien jaar oud worden vanzelf een beetje raar om te zien – ouderwets. Bekijk het fotoalbum van je ouders maar eens toen die jong waren, dan kun je pas lachen. Maar vergeet niet dat jij over twintig jaar net zo hard wordt uitgelachen door jouw kinderen! Honderd jaar en langer geleden konden in Europa alleen rijke mensen meedoen aan de mode. De rest van de bevolking moest het doen met tweedehands spullen of simpele thuis gemaakte kleding. Pas toen de confectiekleding ontstond en de welvaart wat eerlijker werd verdeeld, werd mode bereikbaar voor iedereen. Er ontstonden vanaf ongeveer 1970 meerdere modestijlen om uit te kiezen.
simpeler en goedkoper.
Haute couture Wat is dan ‘haute couture’? Uit het Frans vertaald betekent
De modellen, meestal lang en dun, showen de ontwerpen
het: ‘de hoogste vorm van kleding’. Bedoeld worden
aan het publiek. Ze lopen zo elegant mogelijk op de beat
kledingstukken die zo bijzonder zijn van ontwerp en uitvoe-
van de muziek heen en weer over een lang en smal podium
ring dat het eigenlijk kunstwerken zijn. Iemand die ‘haute
– dat noem je de ‘catwalk’. Dit soort modellen heten ook
couture’ ontwerpt heet een ‘couturier’. Victor & Rolf zijn in
wel mannequins. In de zaal zitten niet alleen mogelijke
ons land beroemde ontwerpers bijvoorbeeld. Een couturier
kopers (zeer rijke), maar ook modejournalisten. Er ver
ontwerpt kleding die er beeldschoon of heel extreem
schijnen daarna foto’s en artikelen over wat ‘hip’ is in
uitziet en met veel zorg wordt gemaakt van de prachtigste
modebladen. Hier halen modeontwerpers van confectie
stoffen. Echte kunstwerkjes dus. Er komt nog veel hand-
dan weer hun inspiratie uit. Confectiekleren worden dus
werk aan te pas, bijvoorbeeld borduursels en versieringen
van haute couture afgeleid.
met fijne kraaltjes. Een haute couture kledingstuk wordt precies op maat van de koper gemaakt en er is er vaak maar één van. Je begrijpt wel dat dit bedoeld is voor mensen met veel geld. Twee keer per jaar, in de herfst en in de lente, vinden er modeshows plaats in grote steden als Parijs, Milaan en New York. Daar wordt de collectie voor het komende seizoen door modellen getoond.
Dior, lente/zomer 2009
Christian Lacroix, lente/zomer 2009
Tavi
Blogs Op het internet zijn er modeblogs. Hierin schrijven mensen zelf stukjes over mode en ze zetten er foto’s op. Misschien wel de beroemdste blog op het moment is die van Tavi. Tavi is een meisje van 13 jaar oud met veel originele ideeën over mode. Tavi begon haar modeblog toen ze nog maar net 11 jaar oud was. Nu, 2 jaar later, heeft ze meer dan 1 miljoen hits per maand. Je kunt haar de lieveling van de modewereld noemen. Ze stond op de voorkant van het tijdschrift Teen Vogue en zat eigenwijs op de voorste rij tijdens de New York Fashion week. Modejournalisten zijn jaloers op haar: op de Dior show in Parijs zat Tavi (met een enorme roze strik als hoed) ook al weer op de eerste rij, terwijl
Om over na te denken
journalisten van modebladen op de tweede rij of verder weg moesten zitten. Tavi heeft een heel eigen
Durf jij zelf kleren aan te trekken
gevoel voor stijl en koopt haar
die heel anders zijn dan die van
kleren vaak bij het Leger des Heils.
klasgenoten? Zo ja, wat is het verschil
Ze doet niet alsof ze alles weet,
tussen jouw en hun kleding? En, wat
maar schrijft op een grappige
gebeurt er als je er inderdaad anders
manier over de dingen die ze ziet,
uitziet? Zo nee, waarom doe je
denkt en droomt. Haar blog leest als
dat niet? En, zou je het eigenlijk
een dagboek en ze post iedere dag
wel willen?
foto’s van zichzelf in bijzondere outfits. Er zijn ook mensen die haar raar vinden, maar dat maakt haar niet uit. Wil je een keer Tavi’s blog bekijken (hij is wel in het Engels), kijk dan op: http://tavi-thenewgirlintown.blogspot.com
Museumles Binnenkort kom je met je klas naar het museum. Daar kun je op de tentoonstelling Voici Paris! – Haute Couture in het echt zien wat haute couture nou precies is! Je zult je ogen uitkijken. Op de modetentoonstelling is ook de trouwjurk te zien die presentatrice Sylvie van der Vaart droeg tijdens haar huwelijk met voetballer Rafael van der Vaart in 2005.
Sylvie van der Vaart in trouwjurk ontworpen door Elie Saab, 2005
Een strapless jurk met lange sleep is een creatie van modeontwerper Elie Saab die als klanten heeft: popster Beyoncé, actrice Angelina Jolie en Koningin Rania van Jordanië. Trek je iets leuks aan naar het museum? Je gaat tijdens deze museumles ook zelf in tweetallen mode ontwerpen met lappen stof. We hebben speciaal hiervoor gloednieuwe paspoppen voor jullie gekocht. Die ga je zo mooi mogelijk aankleden. Denk vooral niet dat het een ‘meisjesles’ wordt. Wist je dat de meest beroemde modeontwerpers mannen zijn, bijvoorbeeld Jean-Paul Gaultier, Mart Visser of Victor & Rolf.
t h c a r eerk
l e d Voor
Kinderboeken, een blog en een website over mode en kostuumgeschiedenis • www.cultuurwijs.nl, bij het thema ‘mode’. • http://tavi-thenewgirlintown.blogspot.com • Georgette Koning, Mode, uitg. Van Goor & zonen, 2006, ISBN 9789000037162 • Serie van uitgeverij Ars Scribendi over Mode in de 20ste eeuw, beschikbaar zijn de volgende delen:
• Mode 1900-1920, ISBN: 9054957271 (9789054957270)
• Mode 1920-1940, ISBN: 9054957212 (9789054957218)
• Mode 1940-1960, ISBN: 9054957158 (9789054957157)
• Mode 1960-1970, ISBN: 9054957093 (9789054957096)
• Mode 1970-1980, ISBN: 9054957034 (9789054957034)
• Mode 1980-2000, ISBN: 9054956976 (9789054956976
Lessuggesties voor ná de museumles • Om te ontwerpen: feestkleding Met wat voor soort japon of pak zou jij naar een bal van Prins Willem-Alexander en Prinses Máxima gaan? De leerlingen maken hiervan een tekening met kleurpotlood. Als de kinderen het moeilijk vinden een figuur ten voeten uit te tekenen, laat hen dan een ‘draad figuur’ tekenen die als kapstok kan dienen. De kinderen stellen zich een lichaam voor gemaakt van ijzerdraadjes die precies door het midden van de ledematen en de romp lopen. Deze lijnen tekenen ze – bij voorkeur niet pietepeuterig. Hier overheen kunnen vervolgens de kledingstukken getekend worden. De ontwerptekening kan worden aangevuld met stukjes stof - stalen - die aan de zijkant worden geplakt. Hiermee geeft een ontwerper aan in wat voor soort stoffen het ontwerp moet worden uitgevoerd.
• Collage: mijn stijl De kinderen knippen uit modetijdschriften de kleding die zij mooi vinden en verwerken deze tot een collage. Hierbij denken zij bewust na over compositie en kleur. Wat plak ik waar? Wat kan over elkaar heen? Wat moet groot of juist klein? Scheef of recht? Welke kleuren passen goed bij elkaar? Het moet er aantrekkelijk uitzien.
© Gemeentemuseum Den Haag, afdeling Educatie tekst: Jet van Overeem productiebegeleiding: Sophie de Weger vormgeving : Anneke van der Stelt, Rotterdam / afdeling Foto&Vorm maart 2010 Deze lees- en verteltekst is ook te downloaden vanaf onze site: www.gemeentemuseum.nl Ook handig in het geval u in de klas beschikt over een digitaal schoolbord/smartboard.
