Door werken en denken
Jaarverslag 2009
Jaarverslag 2009 1
Inhoud Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen streeft toegankelijkheid en transparantie na. De verslaglegging van onze organisatie vindt plaats in dit jaarverslag voor onze begunstigers en onze relaties. Daarnaast beschikken we over de financiële jaarrekening (waarin financiële verantwoording wordt afgelegd) en het sociaal jaarverslag. In beleidsdocumenten zijn visie, beleid en aanpak beschreven. Onze website www.mooigelderland.nl bevat een schat aan informatie over ons werk. De jaarstukken zijn te bestellen of in te zien op deze website. Vastgesteld door de Directie op 1 april 2010, goedgekeurd door de Raad van Toezicht op 26 mei 2010.
5
Door werken en denken
7
GLGK bezint Ontwikkelingen Directiewisseling Aanpassingen in de organisatie Economische recessie Ensembledenken
11
GLGK ziet Beleid Onderzoek Automatisering
15
GLGK werkt Monumenten Collectie Plannen en ontwikkelingen ILG-contract Kwaliteit van de natuur Natuur en cultuurhistorie Ontsluiten
19
GLGK ontmoet Belangenbehartiging Evenementen Kennis en ervaring delen Maatschappelijk stages Media Europese natuur Toegankelijkheid Buitenlandse ontmoetingen Hoog bezoek
23
GLGK oogst Van beheer en behoud tot restauratie Ensemble behouden Collectie Uitbreiden Flora en fauna
25
GLGK bedankt Vrijwilligers Bezoekers Begunstigers Fondsen
27
Doelen en resultaten
31
Jaarverslag Raad van Toezicht
32
Beknopte jaarcijfers
39
Bestuurlijke organisatie
41
Bedrijfsrelaties
43
Vooruit in vertrouwen
Colofon
Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen Postbus 7005 6801 HA Arnhem (026) 355 25 55 www.mooigelderland.nl Teksten: Jeanine Perryck, Ton Roozen, Marjan Visscher Beeldredactie: Karlijn van Onzenoort, Jennie Burgers Eindredactie: Omomo, Den Haag Vormgeving: Pim Smit, Amsterdam Coördinatie: Ine Sanders
Fotoverantwoording op pagina 43 2 Jaarverslag 2009
Jaarverslag 2009 3
Het verslagjaar 2009 viel samen met een periode van recessie, maar onze lopende projecten zijn gelukkig niet in gevaar gekomen. Er zijn tal van inrichtingsprojecten opgepakt en uitgevoerd, zoals de aanleg van bos bij de Regulieren en natuurontwikkeling in de Kieftskamp. De resultaten daarvan kunt u in het veld zien. Andere projecten, waarvoor in 2009 nog onvoldoende dekking was, zijn vanwege de onzekere economische en financiële omstandigheden wel naar de achtergrond geschoven. Een van de meest aansprekende resultaten waarover u in dit jaarverslag leest, was de oplevering van kasteel Waardenburg eind maart 2009. Ter gelegenheid van deze oplevering is het boek ‘Kasteel Waardenburg, weerbaar en veelzijdig’ verschenen. Drie prachtige aankopen zorgden ervoor dat we onze bezittingen konden uitbreiden. Landgoed Biljoen, de scholtenboerderij Hijink en ruim 77 hectare bos en natuur van de Breukinkheide nabij Doetinchem. Een kostbaar bezit, waarvan wij u zo veel mogelijk zullen laten genieten. Ook genieten doet u van onze productenlijn Huys de Zyp. De verkoop van onder andere chutneys en kazen, waarmee we vorig jaar zijn begonnen, levert veel positieve reacties op. Het ILG-contract met de provincie – ILG staat voor Investeringsbudget Landelijk Gebied – bevindt zich in het derde jaar van uitvoering. In hoofdlijnen ligt de uitvoering op koers. Wel lopen we achter bij de aankoop van gronden en de voorbereiding van sommige grote projecten, zoals het herstel van tuin en park van
4 Jaarverslag 2009
Foto: Dies Goorman
Door werken en denken de landgoederen Neerijnen, Waardenburg en De Oorsprong. De plannen hiervoor oogsten waardering, maar worden op onderdelen soms enigszins kritisch ontvangen. Daar zullen we bij de uiteindelijke plannen voor uitvoering rekening mee houden. Hoe het Geldersch Landschap omgaat met bosbeheer en de uitvoering van beheersjacht, werd vastgelegd in twee notities. De belangrijkste bevindingen vindt u in dit jaarverslag. Voor mijzelf was 2009 een bijzonder jaar. Ik heb kennisgemaakt met onze organisatie, de medewerkers, onze relaties, de omwonenden van ons bezittingen en andere betrokkenen. Ook heb ik terreinen en gebouwen bezocht en het geweldige werk ervaren dat onze medewerkers, vrijwilligers en seizoenskrachten verrichten waardoor we van ons mooie Gelderland kunnen genieten. De bijdrage en steun van onze begunstigers is daarbij natuurlijk onmisbaar. Ons bedrijf is een prachtige organisatie om voor te werken. De mooie bezittingen dragen bij aan de kwaliteit van onze leefomgeving in Gelderland. Met trots bied ik u dan ook ons jaarverslag aan! Peter van den Tweel, directeur
Jaarverslag 2009 5
GLGK bezint Als organisatie willen we geworteld zijn in de samenleving en onze statutaire en maatschappelijke doelstelling op een betrokken wijze inhoud geven. Bezinning op ontwikkelingen in de samenleving hoort daarbij. Deze bezinning heeft in 2009 vanzelfsprekend een impuls gekregen door de directiewisseling die ook heeft geleid
tot enkele aanpassingen in de organisatie. De economische recessie is voor Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen niet zonder gevolgen gebleven. Tegelijkertijd zijn door het ensembledenken nieuwe perspectieven geschetst en nieuwe producten ontwikkeld die onze positie hebben versterkt.
Hoe bezinnen we ons op ontwikkelingen in de samenleving? Ontwikkelingen Betrokken medewerkers in onze organisatie werken op veel fronten en met veel partijen samen om tientallen projecten op een verantwoorde wijze uit te voeren. In deze dynamische werkomgeving is tijd voor bezinning schaars. Toch is het goed om daar tijd voor te nemen. De wereld verandert. Hoe gaan we om met de gevolgen van de economische crisis en met de overheidsbezuinigingen die ook voor onze organisatie gevolgen kunnen hebben? Hoe spelen we in op de gevolgen van klimaatverandering? Hoe gaan we om met de discussie over de verdrogingbestrijding in Gelderland, waarbij de haalbaarheid en betaalbaarheid in een aantal gebieden ter discussie zijn komen te staan? Hoe gaan we om met de dit jaar door de provincie ingestelde aankoopstop, waardoor grote vertraging dreigt bij het realiseren van onze natuurdoelstellingen? Hoe gaan we om met nieuwe Nederlanders die vanuit hun culturele achtergrond op een eigen manier natuur en landschap beleven en waarderen? Maar ook: hoe gaan we om met een medewerker in wie het vertrouwen is geschaad door geconstateerde onregelmatigheden? Genoeg redenen om na een periode waarin ons ambitieniveau zeer hoog lag, nu enige terughoudendheid aan de dag te leggen. Deze terughoudendheid heeft ook doorgewerkt in de begroting die dit jaar is opgesteld voor 2010.
Directiewisseling Op 19 maart 2009 hebben wij afscheid genomen van Janine Pijl. Ruim tien jaar heeft zij op inspirerende wijze leiding gegeven aan Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen (GLGK). In deze periode is veel tot stand is 6 Jaarverslag 2009
gebracht. Veel projecten zijn uitgevoerd of opgestart en er is in die periode een belangrijke meerjarenovereenkomst met de provincie Gelderland gesloten. Als waardering voor haar verdiensten kreeg Janine Pijl van het provinciaal bestuur de gouden erepenning van de provincie Gelderland. De penning werd uitgereikt door de Commissaris van de Koningin, de heer Clemens Cornielje. Bij het afscheid in het Huis der Provincie waren er lezingen van prof. dr. Joop Schaminée, prof. dr. Bas Haring en ir. Willem de Beaufort. Zij gaven ieder op hun eigen manier een visie op het beheer van het natuurlijke en culturele erfgoed. Een deel van de visie van Bas Haring is als column opgenomen in het zomernummer van 2009 van ons tijdschrift ‘Mooi Gelderland’. Al op 1 februari 2009 werd ir. Peter van den Tweel aangesteld als de nieuwe directeur van GLGK. Eerder was hij werkzaam bij Staatsbosbeheer, enkele jaren als regiohoofd Gelderland en vervolgens als directeur Regio Zuid. Voor hij naar huis Zypendaal kwam, was hij plaatsvervangend directeur van de Dienst Landelijk gebied van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. Vanuit die functies is hij vertrouwd met het werkveld van de organisatie en kent hij Gelderland goed.
Aanpassingen in de organisatie Om de organisatie nog efficiënter en slagvaardiger te laten werken en het management verder te stroomlijnen, zijn in de loop van 2009 organisatieaanpassingen uitgewerkt die begin 2010 hun beslag krijgen. Nieuw is de stafafdeling Bedrijfsvoering die verantwoor-
delijk is voor tal van ondersteunende werkzaamheden, zoals ICT-beheer, het secretariaat, het archief, de bibliotheek en de vastgoedadministratie. Daarnaast zijn de functies van controller en programmamanager nader gedefinieerd. De organisatie had begin 2009 een omvang van 111 fte. Dat is het totaal van de vaste en de project- en flexibele formatie. Zes personen zijn uit dienst getreden. Zo hebben we afscheid genomen van Jan Teunissen, die jarenlang zijn stempel drukte op het beheer van de westelijke Veluwe en verantwoordelijk is geweest voor de uitvoering van een groot aantal projecten. Na een diensttijd van meer dan veertig jaar bij onze stichting, heeft hij gebruik gemaakt van de fpu-regeling (VUT). Er zijn vijf nieuwe medewerkers aangetrokken. Begin 2010 zullen ook de vacatures voor een Regiomanager regio Achterhoek en Oost-Veluwe en een Hoofd Bedrijfsvoering worden ingevuld. Eind 2009 bedroeg de formatie 110 fte. Een van de beste graadmeters voor de betrokkenheid van onze medewerkers en voor het werkplezier en de sfeer in de organisatie is het ziekteverzuim. In 2009 was dat 2,65% (tegen 2,79% in 2008). Dit zijn lage cijfers die ver beneden het landelijke gemiddelde liggen van 4,3%. Efficiënt en slagvaardiger werken doen we ook in de interne overlegstructuren. Maandelijks worden in het managementteam de belangrijkste tactische en operationele besluiten genomen.
Economische recessie In het afgelopen jaar hebben we ons nadrukkelijk bezig moeten houden met de gevolgen van de economische Jaarverslag 2009 7
>
Organogram met formatieverdeling per 31 december 2009 fte = fulltime equivalent (eenheid voor de omvang van een functie)
Directeur (1,0 fte)
Adjunct-directeur (1,0 fte) Directiesecretariaat (1,0 fte)
Rentmeesterij (1,0 fte)
Foto: Nicole Burgers
Visie, Advies & Kwaliteit (10,2 fte)
Foto: Eline Verwoerd
Personeel & Organisatie (1,6 fte)
Bedrijfsbureau (7,6 fte)
Communicatie (8,2 fte)
De moeraswespenorchis, een zeldzame en wettelijk beschermde orchidee, werd in 2009 aangetroffen op Staverden.
Kasteel Rosendael is een fraai voorbeeld van het ensembledenken: het streven naar eenheid van huis en tuin.
Financiën, Administratie & Informatie (4,8 fte)
8 Jaarverslag 2009
Regio Rivierengebied en Zuid-Veluwe (24,3 fte)
een goed perspectief voor een volle uitvoeringsagenda in 2010.
Ensembledenken Het ensembledenken, de eenheid van huis en tuin, heeft de afgelopen jaren geleid tot een geïntegreerd beheer van het natuurlijke en culturele erfgoed. Het ensembledenken smaakt naar meer, letterlijk. Het ensembledenken heeft tot nieuwe producten geleid. De chutneys, stoofpotten van brandrode runderen en fruitchips die onder de merknaam Huys de Zyp via onze webwinkel in de markt zijn gezet, hebben hun weg
Bouwkundige zaken (9,8 fte)
naar onze begunstigers gevonden en zijn onze invulling van de Gelderse smaak. De PR-werking van deze producten is sterk en bovendien wordt hiermee de economische basis onder ons beheer versterkt. Door in ensembles te denken komen we tot innovatieve ideeën. Het concept om heidemaaisel te verwerken tot brandstofbriketten zorgde ervoor dat een kostenpost voor het beheer is omgezet in een economisch interessant product. Er zijn nog wel een paar productieproblemen op te lossen, zoals het bereiken van de vereiste droogtegraad van heide, maar het begin is gemaakt.
Foto: Jennie Burgers
recessie. Zo hebben wij te maken met een lichte daling van het aantal begunstigers en ook van het aantal fondsen waarop wij voor bepaalde projecten een beroep kunnen doen. Een defensieve strategie van beleggen en het voorzichtige economische herstel dat eind 2009 zichtbaar werd, hebben evenwel onze balanspositie versterkt. Toch blijven we voorzichtig met de inzet van middelen en zullen we projecten waarvoor onvoldoende eigen middelen beschikbaar zijn, aanhouden. Voorbereidende werkzaamheden en planuitwerking voor inrichtingsprojecten zijn evenwel het afgelopen jaar voortvarend opgepakt en bieden
Regio Achterhoek en Oost-Veluwe (21,8 fte)
Foto: Dies Goorman
Regio Noord/West-Veluwe en Geldersche Vallei (18,0 fte)
Op 19 maart 2009 ontving Janine Pijl bij haar afscheid als directeur de gouden erepenning van de provincie Gelderland.
Onder de merknaam Huys de Zyp bieden we ‘Gelderse genoegens’ aan.
Jaarverslag 2009 9
GLGK ziet Onze schop gaat nooit zomaar de grond in. We vertalen statuten naar beleid en beleid naar beheer. Dat beleid moet zo nu en dan worden herzien. Zo is het afgelopen jaar onder andere het bosbeleid en het faunabeheer onder de loep genomen. Ook is er gekeken hoe we om moeten gaan met verdwenen monumenten of lege bouwplaatsen in ons bezit. Ook onderzoek hoort bij het maken van verantwoorde keuzes. In verschillende terreinen is eco-hydrochemisch onderzoek
uitgevoerd voor een verantwoorde inrichting, we hebben DNA-onderzoek gedaan en fokadviezen opgesteld voor onze zeldzame huisdierrassen en we zijn gestart met een nieuwe Woodstock-inventarisatie van het totale bosbezit. Om alle terrein- en inventarisatiegegevens te verwerken en op te slaan, hebben we een gedegen automatiseringssysteem nodig. Afgelopen jaar zijn we bezig geweest met vernieuwing van dit systeem.
Zeldzame keurslagen blijven door onderzoek behouden Beleid Hoewel het bosbeleid van onze stichting al weer enkele jaren geleden werd geactualiseerd, ontbrak een publieksversie over dit onderwerp. In 2009 verscheen deze publieksversie onder de titel ‘Het bosbeheer van Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen’. De tekst is geschreven door onze vorige directeur Janine Pijl. Naast traditionele zaken als natuur, landschap en recreatieve waarden, komen milieuaspecten van bos en de aanleg van bos aan de orde, waarvoor wij een ambitieuze doelstelling hebben. Het is dan ook niet toevallig dat deze publieksversie werd gepresenteerd tijdens de feestelijke bijeenkomst rond het planten van de laatste boom van een omvangrijk nieuw bos bij de Regulieren. Deze boom werd geplant door de heer W. Kooy, directeur van het Groenfonds en onze directeur Peter van den Tweel. Het Groenfonds levert een belangrijke financiële bijdrage aan bosaanlegprojecten in ruil voor de aan deze nieuwe bossen gekoppelde CO2-rechten. Met de aanleg van nieuwe bossen wordt CO2 opgeslagen en zo leveren wij een bijdrage aan het oplossen van het probleem van broeikasgassen. Bij deze gelegenheid werd ook het boek ‘De aanleg van nieuwe bossen’ gepresenteerd. Dit boek is een gezamenlijke uitgave van Stichting Probos en GLGK. Ook het beleid voor ingebruikgeving van gebouwen is herzien en herijkt. Uitgangspunt blijft dat goede afspraken worden vastgelegd om de bijzondere betekenis van onze gebouwen te behouden. Op diverse terreinen van onze stichting zijn in het verleden oude gebouwen verdwenen of gesloopt. Met het 10 Jaarverslag 2009
herstel van parken en tuinen in de afgelopen jaren is de vraag actueel geworden of we de verdwenen bouwwerken weer een plaats moeten geven. De beleidsnotitie ‘Lege bouwplaatsen’ gaat hierop in. De historische en landschappelijke waarden staan vanzelfsprekend voorop bij mogelijke overwegingen bij de keuze voor een verantwoorde inpassing. Zo ook bij onze boerenerven. Een eerste inventarisatie laat zien dat we in veel gevallen met eenvoudige middelen de karakteristieke structuur van boerenerven sterk kunnen verbeteren. Dit jaar verscheen de nota ‘Het Geldersch Landschap en het beheer van in het wild levende diersoorten’. In deze notitie faunabeheer staat dat wij een zo hoog mogelijke biodiversiteit van flora en fauna willen realiseren binnen de ruimte van wet- en regelgeving en de daaraan verbonden beheer- en beleidsplannen. In het bijzonder de door de provincie vastgestelde faunabeheerplannen. De jacht op onze terreinen doen we met gekwalificeerde eigen medewerkers en vrijwilligers.
Onderzoek Onderzoek vormt een belangrijk instrument om het beleid te vertalen naar beheer- of inrichtingsmaatregelen. Veel van onze terreinen hebben problemen met verdroging en de waterkwaliteit. De laatste jaren zijn er op een aantal terreinen diverse maatregelen genomen of voorbereid voor herstel van de (grond)watersystemen. Om over de gehele linie tot een verdere aanpak te komen van de problemen in de waterhuishouding, is een analyse gemaakt van ons totale terreinbezit. De
kansrijke delen voor herstel en ontwikkeling van (grond) watergebonden natuurtypen zijn zo in beeld gebracht en er is een meerjarenactieplan opgesteld. Gericht ecohydrochemisch onderzoek kan precies aangeven waar kansen liggen om tot hoogwaardige natuurgebieden te komen. In 2009 werd een langjarig onderzoek op en rond het landgoed Staverden afgerond. Het onderzoek leverde concrete maatregelen op voor herstel en ontwikkeling van soortenrijke beekbegeleidende vegetaties. Een van de uitkomsten was dat vernatting van het gebied terughoudend en genuanceerd moet plaatsvinden. Een soortgelijk onderzoek op de Kieftskamp leidde in 2009 tot een grootschalig inrichtingsproject voor het herstel van schrale nattegraslandtypen en de aanleg van natte loofbossen. Onderzoek werd ook gedaan door studenten van de Hogeschool Arnhem en Hogeschool van Hall Larenstein. In samenwerking met onder andere Landgoed Tongeren en Waterschap Veluwe zijn onderzoeken uitgevoerd in de omgeving van Epe en Vaassen. Het betrof veelal landschaps- en hydrologische analyses. In de tien rapporten deden de studenten creatieve voorstellen om onze terreinen in te richten en te ontwikkelen. We zullen deze voorstellen meenemen in de verdere ontwikkeling van deze terreinen. Ook zeldzame huisdieren zijn het afgelopen jaar onderwerp van onderzoek geweest. Twee studenten van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden stelden een fokadvies op voor onze Witrikken en andere kleurslagen, die in 2008 zijn aangekocht. De vererving van de verschil> Jaarverslag 2009 11
12 Jaarverslag 2009
Automatisering In 2009 hebben we grote stappen gezet in ons nieuwe automatiseringsproject GEIS (Geldersch Informatie Sy-
steem). Er is een uitgebreide inventarisatie gemaakt van de functies en werkprocessen om ervoor te zorgen dat de nieuwe automatisering hierbij aansluit. We hebben keuzes gemaakt voor de te gebruiken softwarepakketten en er is een nieuwe ICT-partner gevonden (DLA) die het lopend systeembeheer voor ons gaat uitvoeren. Ook is er een begin gemaakt met het bouwen van een webportal die bestaande software samenbrengt en eindgebruikers alle informatie biedt die ze nodig hebben. Aan de hardwarekant hebben we geïnvesteerd in nieuwe werkplekken en snellere verbindingen, zoals glasvezel op Zypendaal, een straalverbinding op Doorwerth en ADSL op de werkschuren. In het verleden gebruikte iedere terreinbeherende organisatie in Nederland een eigen indeling om terreinen
te beschrijven. Om deze beschrijvingen op één lijn te krijgen, is vorig jaar een landelijke index opgesteld. Deze NLR-index beschrijft natuurbeheertypen, landschapsbeheertypen en recreatietypen. Met de provincie Gelderland hebben we afgesproken dat wij deze landelijke index zullen toepassen. Onze eigen beheerkaarten zijn inmiddels omgezet naar de nieuwe indeling. Aan de ambitiekaarten voor onze terreinen, die onze langetermijndoelstellingen in beeld brengen, wordt nog gewerkt. Deze omvangrijke operatie wordt begin 2010 afgerond.
Foto: Maurice de Graaf
verschillen zichtbaar. Een combinatie van DNA-gegevens van Nederlandse heidekoeien en Deense fokdata maakte het mogelijk om voor alle heidekoeien een stamboom te maken en gerichte fokadviezen te gegeven. We hebben in het afgelopen jaar ook opdracht gegeven voor een nieuwe Woodstock-inventarisatie van ons bosbezit. De samenstelling en structuur, de hoeveelheid dood hout, de houtvoorraad en de bijgroei zullen in kaart worden gebracht. De gegevens komen in de loop van 2010 beschikbaar.
De vererving van de verschillende kleureigenschappen van de Witrik werd in samenwerking met de Stichting de Witrik helder in beeld gebracht.
Foto: Jan Zoer
lende kleureigenschappen werd in samenwerking met de Stichting de Witrik eindelijk helder in beeld gebracht. Het lijkt nu mogelijk om alle eigenschappen van deze zeldzame kleurslagen te behouden. Een breder opgezet vervolgonderzoek naar deze kleurslagen werd gedaan in samenwerking met onder andere Stichting Zeldzame huisdierrassen. Een studente van de opleiding Applied Animal Science van de Wageningen Universiteit (WUR) deed onderzoek naar heidekoeien in Nederland en Denemarken. Ze vond in archieven van de universiteit en bij particulieren thuis veel ‘onbekende’, oude afbeeldingen van heidevee op de Veluwe en andere delen van Nederland. Aan de hand van deze afbeeldingen bracht ze de vroegere houderij van heiderunderen in beeld en maakte ze provinciale
Foto: Paulien Keijzer
Foto: Gerard van Griensven
Feestelijke bijeenkomst rond het planten van de laatste boom van een omvangrijk nieuw bos bij de Regulieren door de heer W. Kooy, directeur van het Groenfonds en onze directeur Peter van den Tweel.
Voortuin van een boerenerf met een solitaire appelboom.
Op automatiseringsgebied is in 2009 onder andere geïnvesteerd in snellere verbindingen, zoals glasvezel op Zypendaal. Jaarverslag 2009 13
GLGK werkt Bezit beheren en behouden is ons dagelijkse werk. Het veelzijdige bezit vraagt om deskundigheid op veel terreinen. Van natuur en landschap tot kastelen en collectie. We inventariseren, onderzoeken, bestuderen en conserveren, allemaal om de kwaliteit van onze monumenten, onze collectie en onze natuurterreinen te verbeteren. Het kritisch beschouwen van het eigen bezit leidt tot plannen en ontwikkelingen. Daarnaast worden nieuwe projecten gestart. Dankzij het
ILG-contract, de bijzondere overeenkomst voor investeringen in het landelijk gebied die wij met de provincie hebben, kunnen we natuur ontwikkelen, de landschappelijke kwaliteit van onze terreinen verbeteren en nieuwe terreinen verwerven en inrichten. Op onze landgoederen profiteren natuur en cultuurhistorie van deze afspraak. Het zorgvuldig bewaren van ons bijzondere bezit en het openstellen en ontsluiten is voor ons van het grootste belang.
Onze kennis en praktijklocaties beschikbaar stellen voor derden Monumenten Voor de ongeveer tachtig rijksmonumenten is een inventarisatie gemaakt hoeveel onderhoud ze de komende vijf jaar nodig hebben. Regelmatig onderhoud voorkomt verder verval en grote restauraties. Vanuit het Besluit Rijkssubsidiering Instandhouding Monumenten (BRIM) ontvangen we voor onderhoud een bijdrage. Soms is restauratie nodig. De restauratie van boerderij Den Hagen op Staverden is voor een deel in eigen beheer uitgevoerd. Ook het poortgebouw en de parkmuren van kasteel Scherpenzeel zijn in 2009 gerestaureerd. Op huis Verwolde in Laren is de kelderverdieping gerestaureerd. Bezoekers krijgen nu een betere indruk hoe vroeger in de kelders werd gewerkt. In huis Verwolde is ook de conservering van het behangsel van de bijzondere Chinese Kamer in uitvoering. Van een bijdrage van de provincie Gelderland hebben we ook de toegang, de parkeerplaats en de wandelpaden in de tuin en het park van Verwolde kunnen opknappen. De restauratiewerkzaamheden aan het huis Schouwenburg in Elburg zijn in volle gang. De deskundigheid van onze organisatie wordt ook ingehuurd. Voor de Stichting Stevenskerk doen wij het bouwkundig onderhoud van de Stevenskerk in Nijmegen. Voor het bezit van de Stichting Oude Gelderse Kerken worden eveneens de onderhoudswerkzaamheden en restauraties voorbereid en begeleid. De restauratie van het orgel in de kerk in Etten loopt en het werk aan de H.-Antoniusvan-Paduakerk in het buurtschap Kranenburg bij Vorden wordt voorbereid. 14 Jaarverslag 2009
Met enkele Gelderse monumentenorganisaties, bedrijven, opleidingen en de provincie onderzoeken we of er behoefte is aan een opleidingsinstituut voor het restauratieambacht, een Gelders Restauratie Centrum. Onze organisatie zou een rol kunnen spelen bij het beschikbaar stellen van kennis en praktijklocaties.
Collectie Onze stichting bezit ongeveer 22.000 voorwerpen die behoren bij de landgoederen en kastelen of daarover informatie geven. De voorwerpen worden zo veel mogelijk in de oorspronkelijke context getoond. Een omvangrijke hertaxatie van de gehele collectie is voltooid. Alle voorwerpen zijn gecontroleerd, ook die zich in ons nieuwe depot bevinden. De depotruimte die wij van de gemeente huurden, werd vorig jaar plotseling opgeëist, waardoor wij genoodzaakt waren naar nieuwe depotruimte uit te kijken. Gedurende een periode van drie jaar worden bijna negenhonderd schilderijen uit onze collectie en uit de collectie van de Brantsen van de Zyp Stichting geconserveerd om verder verval tegen te gaan. Bij deze werkzaamheden moet duidelijk worden welke schilderijen aan restauratie toe zijn. Vanwege de verwerving van Biljoen zijn als eerste de portretten van bewoners van Biljoen - uit de collectie Van Spaen - ter hand genomen.
Plannen en ontwikkelingen Na de restauratie van kasteel Waardenburg kwam er een herstelplan voor het landgoed Waardenburg en
Neerijnen. Dit herstelplan is onderdeel van de ILGovereenkomst met de provincie. Het centrale deel van het landgoed heeft een parkachtig karakter met bos, boomgaarden en weilanden. Huis Neerijnen ligt aan de oostzijde, omringd door een gracht en een park. Voor een herstelplan was een grondige inventarisatie van alle aspecten van het landgoed nodig. Voor het ontwerp van het plan werd bureau SB4 uit Wageningen ingeschakeld. In juni 2009 presenteerde het bureau een voorlopig plan dat uitmondde in een definitieve versie. Uitvoering van het definitieve plan is afhankelijk van de beschikbare middelen. In 2006 heeft de gemeente Renkum landgoed De Oorsprong in erfpacht aan onze stichting overgedragen onder voorwaarde dat het landgoed wordt hersteld. Het landgoed is onderdeel van de landgoederenzone langs de westelijke Veluwezoom. Het heeft een bijzondere waterhuishouding, vijvers en beken en ook een oud, zonverwarmd zwembad. Dat geeft het terrein een bijzonder karakter, maar zorgt ook voor erosie van de veelbewandelde paden. Het herstelplan van ontwerpbureau Bleeker en Nauta ligt klaar. In 2008 is de Stichting Vrienden van Kastelen opgericht. In deze stichting is het landgoed Gnadenthal bij Kleef (Duitsland) ondergebracht. Er is in 2009 een eerste inventarisatie (quickscan) gemaakt van huis, tuin en park van het landgoed.
ILG-contract In 2008 sloten wij een zevenjarig ILG-contract (InvesteJaarverslag 2009 15
>
ringsbudget Landelijk Gebied) met de provincie Gelderland. Daarin zijn afspraken gemaakt over het beheer, de inrichting en aankoop van terreinen en dertig integrale projecten. Ook zijn daarin de financiering en onze eigen bijdrage vastgelegd. Het contract biedt ons de mogelijkheid de kwaliteit van het landelijk gebied te verbeteren. We kijken dan naar natuur, landschap, recreatie, landbouw en water. Van de zeshonderd hectare die door de provincie verworven moet worden, is eind 2009 tweehonderd hectare aan ons doorgeleverd. Van de duizend hectare die we willen inrichten, is ruim honderd hectare afgerond en tweehonderd hectare in uitvoering gebracht. Voor nog een driehonderd hectare worden plannen voorbereid. Er zijn echter ontwikkelingen die de uitvoering van het contract kunnen belemmeren. Zo heeft de 16 Jaarverslag 2009
Schilderijen uit onze collectie en uit de collectie van de Brantsen van de Zyp Stichting worden geconserveerd om verder verval tegen te gaan.
provincie een aankoopstop afgekondigd en stagneren de regelingen die de aanpak van verdroging moeten stimuleren.
zijn de paden hersteld. Aan plannen voor de omgeving van de Kabouterboom wordt nog gewerkt.
Kwaliteit van de natuur
Op terreinen met hoge natuurwaarden en hoge cultuurhistorische waarden worden integrale projecten uitgevoerd. Zo is op de Cannenburch gewerkt aan een nieuwe integrale presentatie van het huis, de tuin en het park. Er werden niet alleen herstelwerkzaamheden uitgevoerd aan beken, vijvers en paden, maar ook bomen geplant en duizenden bloembollen gepoot. Dankzij de strenge vorst (ijs!) konden drie nieuwe bruggen eenvoudig worden geplaatst. Met de laatste fase van het project is intussen een begin gemaakt. Dat is het herstel van de bouwhuizen, de voorgevel van het kasteel en de
Door verdroging verdwijnen bijzondere vegetatiegebieden. Natuurherstelprojecten moeten de verdroging tegengaan. In de omgeving van de Kieftskamp in Vorden zijn landbouwgronden opnieuw ingericht om ruimte te geven aan de Hissinkbeek. Op het Walfort in Aalten is een poel gegraven in de vorm van een eendenkooi, die er rond 1900 waarschijnlijk heeft gelegen. In het Kastanjedal in de Heerlijkheid Beek bij BeekUbbergen is de waterloop van de beek gerestaureerd en
Natuur en cultuurhistorie
Foto: Jennie Burgers
Foto: Gerrit Pleijter
Foto: Jennie Burgers
Foto: Koos Dansen
In huis Verwolde is de conservering van het behangsel van de bijzondere Chinese Kamer in uitvoering.
In het Kastanjedal in de Heerlijkheid Beek bij Beek-Ubbergen is de waterloop van de beek gerestaureerd.
publiekspresentatie in het westelijk bouwhuis. Hier zal een bezoekerscentrum worden ingericht waar bezoekers informatie krijgen over de bijzondere natuur- en cultuurhistorische waarden op het landgoed. We hebben Ontwerpbureau Tinker uit Utrecht gevraagd hiervoor een ontwerp te maken. In het kader van het ILG-contract is de omgeving van kasteel Ammersoyen aangepakt, waaronder de gracht en de paden. Het koetshuis is voor publieksgebruik aangepast en er is een plan ontwikkeld om bezoekersstromen beter te leiden. Voor mindervaliden zijn paden aangelegd op Mariëndaal bij Oosterbeek. Binnen de overeenkomst met de provincie valt ook de uitbreiding van heidekoeien op de Wekeromse heide en schapen op de Loenermark. Op de landgoederen Brakel en Neerij-
Gedekte tafel met zilveren bestek op kasteel Cannenburch.
nen zijn hoogstamboomgaarden gerestaureerd en vernieuwd.
Ontsluiten Een bijzonder project is ‘Stappen in de Toekomst’ tussen Batenburg, Horssen en Bergharen. Omringd door enkele grotere natuurgebieden, zoals de eendenkooi van Batenburg, de Laagveldse Plas en de rivierduinen van Bergharen, liggen hier enkele kleine bos- en natuurgebieden. In overleg met bewoners en bedrijven werkt onze stichting aan verbindingen tussen de terreinen, waardoor het landschap en de natuur meer armslag krijgen en de ecologische hoofdstructuur wordt versterkt. Tegelijkertijd werken we aan een grotere toegankelijkheid. In dit gebied van Maas en Waal ont-
sluiten we het Land van Heerlijkheden met een nieuw bezoekerscentrum in de Vlaamse Schuur in Leur. In dit bezoekerscentrum zullen streekproducten, informatie en routes verkrijgbaar zijn. Deze routes leiden naar het gebied rond het kasteel in Hernen, de Ruïne van Batenburg en de kerk van Leur die eigendom is van de Stichting Oude Gelderse Kerken. Voor deze kerk en zeven opengestelde kastelen van GLGK is een educatief programma voor basisscholen ontwikkeld.
Jaarverslag 2009 17
GLGK ontmoet Onze organisatie zet zich enthousiast in voor het Gelderse natuurlijke en culturele erfgoed. Dat doen we onder meer via belangenbehartiging en de evenementen die we organiseren. Onze kennis en ervaring delen we graag met anderen. Nieuw dit jaar waren de maatschappelijke stages voor middelbare scholieren. Ook via de media dragen wij onze doelstellingen uit. Speciale aandacht kreeg onze zo bijzondere
Europese natuur in het televisieprogramma Buitengewoon. De toegankelijkheid van onze terreinen staat hoog in het vaandel zodat bezoekers kunnen genieten van de prachtige Gelderse natuur die wij met veel zorg beheren. Soms zijn onze activiteiten grensoverschrijdend, blijkt uit buitenlandse ontmoetingen.
Oog in oog met historische bewoners
Evenementen Onze terreinen, huizen en kastelen lenen zich uitstekend voor evenementen en activiteiten. Ook dit jaar was er veel te beleven. Op kasteel Doorwerth vierde het Nederlands Jachtmuseum zijn zevende lustrum. Ter gelegenheid van dit jubileum, organiseerden we met het Nederlands Jachtmuseum en Museum Veluwezoom het jubileumprogramma ‘Natuurlijk Wild’. Een expositie bracht de geschiedenis van de vogelvangst in Nederland in beeld. In het kasteel kwamen bezoekers oog in oog te staan met historische bewoners die vertelden over lang vervlogen tijden. De Week van de Geschiedenis, dat als thema ‘Oorlog en Vrede’ had, inspireerde ons om in huis Verwolde aandacht te besteden aan de Tweede Wereldoorlog. In een lezing en tentoonstelling kwamen bezoekers iets te weten over verzetshelden die een relatie hadden met Verwolde. Speciale aandacht was er ook voor het Haags Sanatorium dat gedurende de oorlogsjaren in huis Verwolde was gevestigd. De vereniging Keep Them Rolling, dat als doel heeft voertuigen uit de Tweede Wereldoorlog ‘rijdend’ te houden, zorgde ervoor dat huis Verwolde een dag lang het decor vormde van historische militaire voertuigen. Op 18 maart werd voor de 53e keer de Nationale Boomfeestdag gevierd. Zo’n 280 enthousiaste kinderen van verschillende basisscholen hebben in onze terreinen Vossenbroek bij Epe en de Regulieren bij Culemborg een groot aantal bomen geplant. In 2009 viel ook het besluit om de entreeprijzen van onze opengestelde kastelen en huizen en de wandelingen en excursies per 1 januari 2010 te verhogen. Deze waren sinds 2004 niet meer verhoogd.
18 Jaarverslag 2009
Kennis en ervaring delen Kennis en ervaring delen we graag. Zo bracht een delegatie van het Tsjechische Nationaal Park ‘Podyji en Thayadal’ een bezoek aan onze Veluwse terreinen. De bezoekers maakten kennis met onze manier van bosbeheer en heidebeheer. Grote belangstelling hadden de Tsjechen voor de begrazing met heideschapen en heidekoeien en de productie van heidebriketten. Economische krachten dwingen de Europese boeren om mee te gaan in de wereldmarktproductie. Het gevolg is een grootschalig verlies van locale identiteit en biodiversiteit. Wij vinden samenwerking tussen agrariërs en natuurbeschermers essentieel om de oude landbouwlandschappen met de daaraan gekoppelde ecologische en cultuurhistorische waarden in stand te kunnen houden. Samen met het Rural European Platform, waarin diverse Europese en Nederlandse organisaties samenwerken, hebben we in april een workshop georganiseerd in Belfast. Het thema was ‘Samenwerking tussen agrariërs en natuurbescherming in Europa’. Er werden veel hoopgevende en inspirerende initiatieven gepresenteerd.
Jaarverslag 2009 19
Maatschappelijk stages
Behoud en herstel van de biodiversiteit is een belangrijke doelstelling van onze stichting. Dat bereiken we via een gericht beheer en inrichting en aankoop van terreinen. Daarmee dragen we ook bij aan de realisatie van de ecologische hoofdstructuur. Dit is een landelijk netwerk van natuurterreinen dat het duurzaam voortbestaan van soorten moet waarborgen. Onze organisatie liet zich kritisch uit toen terreinen, zoals het Kastanjedal bij Beek en Riverstone bij Rheden, uit de ecologische hoofdstructuur werden gehaald. Samen met Staatsbosbeheer droegen wij alternatieve locaties aan voor het geplande bungalowpark op het Ennerveld, een locatie op de Veluwe waar de natuur kwetsbaar is. Onze stem klinkt ook door in de gebiedsprocessen die door de provincie en de waterschappen zijn gestart om de verdroging in natuurgebieden te bestrijden. Verdroging is een complex probleem. Wij streven naar een aanpak die rekening houdt met de bestaande natuur, bodemkwaliteitsaspecten en andere aanwezige waarden. Verdroging kreeg ruim aandacht toen leden van de Commissie Landelijk Gebied op ons verzoek een bezoek brachten aan onze terreinen Kallenbroek en Klein Bylaer bij Barneveld.
Maatschappelijke stages zullen vanaf 2011 een verplicht onderdeel vormen in het voortgezet onderwijs. Samen met het IVN, Landschapsbeheer Nederland, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer zijn we met financiële steun van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit een proefproject gestart met maatschappelijke stages in het groen. Binnen onze organisatie draaiden drie proefstages op landgoed Bonenburg, op een biologische boerderij in Lunteren en in de terreinen van Beek-Ubbergen. Scholieren dachten mee over methoden voor behoud en pr en werden betrokken bij de uitvoering van het dagelijks beheer. De proefprojecten waren een succes en krijgen een vervolg.
Europese natuur
Ter afsluiting van het staatsbezoek van de president van Chili, Michelle Bachelet, werd koninklijk geluncht op kasteel Doorwerth. Hierbij waren, naast koningin Beatrix en prinses Máxima, ook de Commissaris van de Koningin, de heer Cornielje en andere hooggeplaatste gasten aanwezig.
Buitenlandse ontmoetingen
Foto: Nicole Burgers
Media
20 Jaarverslag 2009
Door de vele activiteiten die wij ontplooien, is onze organisatie vaak in het nieuws. In 2009 telden wij bijna tweeduizend persvermeldingen. Daarmee lukt het ons een groot publiek te bereiken. Vermeldenswaardig is de deelname aan het televisieprogramma BuitenGewoon van Omroep Gelderland. Dit jaar stond het programma in het teken van Natura 2000, de Europees beschermde natuurgebieden. Drie uitzendingen werden gewijd aan onze terreinen: Teeselinkven, De Dellen en Waardenburg/Neerijnen. Onze medewerkers namen de kijkers mee op stap en vertelden over de bijzondere flora en fauna en de cultuurhistorische waarden van de terreinen. Dat het programma een succes was, blijkt wel uit de 410.000 kijkers die alleen al naar de eerste aflevering over het Teeselinkven hebben gekeken. Na de uitzendingen konden geïnteresseerden deelnemen aan speciale BuitenGewoon-excursies.
GLGK is ook over de landsgrenzen actief. We hebben een vertegenwoordiger in het bestuur van de International Trust Organisation (INTO), een samenwerkingsverband van national trusts uit de hele wereld. Doel is op instellingsniveau samen te werken en kennis uit te wisselen ter bescherming van de natuur en cultuurhistorisch erfgoed wereldwijd. Een tastbaar resultaat is de financiële steun voor het werk van de Indonesian Heritage Trust na de aardbeving op West-Sumatra. Een van onze medewerkers nam deel aan een door de INTO georganiseerd congres over het effect van klimaatverandering op de bezittingen en het werk van de national trust-organisaties. Dit congres resulteerde in het opstellen van de ‘Dublin Declaration’, een verklaring die tijdens de klimaattop in Kopenhagen is gepresenteerd. Een delegatie Russen van de TISBI-universiteit uit Tatarstan bezocht de Cannenburch en Staverden. Zij nam kennis van hoe wij het maatschappelijk draagvlak voor cultureel erfgoed vergroten en hoe economische functies bijdragen aan het behoud van erfgoed op de lange termijn. Het bezoek vond plaats in het kader van een Matra-project van de Universiteit van Wageningen. Matra-projecten zijn door het Ministerie van Buitenlandse Zaken gefinancierde uitwisselingsprogramma’s met landen in Midden- en Oost-Europa. Doel van dit project was bewustwording te creëren en aandacht te vragen voor de bescherming van cultureel, historisch en natuurlijk erfgoed als onderdeel van de sociale transformatie in Tartarstan. In juli mocht een van onze medewerkers in Tartarstan optreden als gastdocent.
Voor het behoud van natuurlijk, landschappelijk en cultureel erfgoed, is een groot maatschappelijk en bestuurlijk draagvlak nodig. Via deelname aan commissies, stuurgroepen en bestuurlijk overleg, zorgen wij dat ons erfgoed een plaats houdt in de belangenafweging. Er is veel gedaan voor de Natura 2000-gebieden. Voor de Veluwe, de Rijntakken en het Teeselinkven en het Wooldse Veen in de Achterhoek heeft de provincie conceptbeheerplannen opgesteld. Hoewel de bescherming van bijzondere leefgebieden en soorten in deze plannen vooropstaat, vinden wij het belangrijk dat er in onze terreinen activiteiten kunnen blijven plaatsvinden. Bezoekers moeten kunnen blijven genieten van onze natuur. In 2009 werden in de Natura 2000-gebieden drie bijzondere soorten aangetroffen: de kamsalamander (Teeselinkven), het vliegend hert (Veluwe) en de bever (Rievierengebied). In veel van onze terreinen, in het bijzonder de Natura 2000-gebieden, vormt ammoniakdepositie – neerslag van ammoniak in de bodem – een groot probleem. In overlegstructuren zoeken wij samen met landbouw, gemeenten, provincie en andere organisaties naar realistische oplossingen voor deze problematiek. Op de Veluwe streven wij onder andere via het Hubertusberaad naar grote doorgaande open terreinen, waardoor heiden, graslanden en stuifzanden weer met elkaar worden verbonden. Dit voorstel is in het beheerplan Natura 2000 overgenomen en nader uitgewerkt.
Foto: Eline Verwoerd
Belangenbehartiging
Toegankelijkheid In 2009 zijn wij een samenwerking aangegaan met openbaarvervoerbedrijf Synthus. Dit resulteerde in gezamenlijke acties. Zo is op landgoed Vorden een sms-wandeling uitgezet, waarbij bezoekers via sms een audiofragment horen wat er in het landschap te zien is. Ook is er een fietsarrangement ontwikkeld vanaf station Winterswijk en zijn twee Synthusbussen voorzien van de naam van onze stichting. Via de website van Synthus kunnen belangstellenden informatie over fietstochten en georganiseerde wandelingen door onze terreinen vinden. Om de bereikbaarheid van onze terreinen te verbeteren, hebben wij als onderdeel van het parkeerproject P-Veluwe parkeerplaatsen gerealiseerd bij Warnsborn en het Wekeromse Zand. De locaties bieden naast parkeergelegenheid ook informatie over fiets- en wandelroutes. Het project P-Veluwe is onderdeel van het programma voor Veluwetransferia van de provincie Gelderland. Dit programma heeft als doel recreatie en toerisme op de Veluwe te bevorderen, maar de groei van het recreatieve autoverkeer in kwetsbare gebieden tegen te gaan. Door op geschikte locaties parkeervoorzieningen te realiseren, wordt de recreatiedruk gereguleerd en kunnen bezoekers meer genieten van al het moois dat onze natuurterreinen te bieden hebben.
Jaarverslag 2009 21
GLGK oogst Het doel van onze organisatie is allereerst het in goede staat houden van ons bezit. Het accent in onze werkzaamheden ligt op beheer en behoud, maar soms is restauratie onvermijdelijk. Een kroon op ons werk was het verwerven van Biljoen, waardoor een historisch ensemble behouden kan blijven. De kwaliteit van natuur
en landschap verbetert door het uitbreiden van de leefruimte van flora en fauna. Onze oogst is de waardering van onze achterban en van bezoekers van onze kastelen en terreinen. Voor onze natuurbeheerders is aanwezigheid van bijzondere dieren en plantensoorten de kroon op het werk.
De zeldzame grote weerschijnvlinder laat zich weer zien in de oostelijke Achterhoek Van beheer en behoud tot restauratie Bescheiden en grote projecten werden afgerond. Op de Dellen kon de gevelsteen uit de verdwenen Martha’s Hoeve dankzij de Heerder Historische Vereniging worden teruggeplaatst op het Erf van Buys Ballot. Martha’s Hoeve was het zomerverblijf van meteoroloog Buys Ballot. Het Zondagschooltje in Aalten is na conservering een bed & breakfastadres geworden. De omvangrijke restauratie van kasteel Waardenburg kon in maart worden afgesloten. Op de open dagen in juni was er veel belangstelling. Het project kreeg ook veel aandacht uit de wereld van de monumentenzorg vanwege de gedetailleerde aanpak en uitvoering. De geschiedenis en restauratie van het kasteel zijn beschreven in ‘Kasteel Waardenburg, weerbaar en veelzijdig’, dat in samenwerking met Waanders Uitgevers verscheen. De windmolen op het landgoed Waardenburg en Neerijnen werd door de gemeente Neerijnen tegen een symbolisch bedrag in erfpacht gegeven. Als industrieel monument met een bijzondere geschiedenis, ook vanwege de dijkverzwaring, vormt deze molen een belangrijk onderdeel van het landgoed. Een jonger industrieel monument, het voormalige elektriciteitsgebouw Het Stroomhuis in Neerijnen, is ook aan onze stichting overgedragen.
Ensemble behouden De laatste eigenaar van Biljoen stemde in met de verkoop van het landgoed onder voorwaarde dat het tot 2016 als eenheid bij elkaar blijft, het huis particulier bewoond blijft en dat de toekomstige eigenaar een deugdelijk instandhoudingsplan kan overleggen. Ons plan en ons bod, dat we dankzij ondersteuning van de provincie konden doen, werden met instemming ontvangen. Op 15 januari kon 22 Jaarverslag 2009
onze directeur symbolisch de sleutel in ontvangst nemen. Het landgoed van 162 hectare omvat het kasteel met koetshuis op het voorterrein, een historisch park, een rentmeesterswoning, drie boerderijen en op de landerijen een kwekerij en volkstuinen. De verwerving van het landgoed Biljoen vroeg de aandacht van onze gehele organisatie. Er werd een inventarisatie gemaakt van huis, tuin, park en de landerijen die worden beheerd door de daarop gevestigde agrarische bedrijven. Biljoen grenst aan Velp en de betrokkenheid van de inwoners bij het landgoed bleek groot bij de tijdelijke openstelling. Dankzij de hulp van onze vrijwilligers hebben we in de zomer 5.500 bezoekers ontvangen. In juni vond er de begunstigersexcursie plaats.
Collectie Incidenteel konden vroegere objecten uit Biljoen worden terugverworven: kronen, kandelaars en vuurbokken. Het interieur van de stuczaal kan in de oorspronkelijke staat worden teruggebracht door de aankoop van de speciaal voor de zaal vervaardigde meubels, textiel en kaarsenkroon. Speurwerk zorgde dat ook linnengoed met het wapen van de familie Lüps terugkwam op Biljoen. De geschiedenis van de bewoners van de Cannenburch kan verder worden geïllustreerd met de aankoop van een kruik van aardewerk met de in reliëf uitgevoerde naam en wapenmedaillon van Elbert van Isendoorn, heer van de Cannenburch van 1634 tot 1680.
Uitbreiden Verwerving van terreinen betekent het vergroten van het leefgebied van flora en fauna, zeker als we die op een verantwoorde wijze kunnen inrichten. Het aantal hectare
in bezit en beheer nam eind 2009 toe tot 11.747 hectare (tegenover 11.300 hectare eind 2008). Een bijzondere verwerving was het prachtig gevarieerde en omvangrijke bos Breukinkheide bij Doetinchem, dat aan ons landgoed Hagen grenst. Ook kon terreinuitbreiding van ongeveer vijf hectare bij Klein Bylaer worden verworven. Bij het Wisselse Veen en de Smallertse Beek werd circa tien hectare verworven, die wordt ingericht als natuur. Dat geldt ook voor de uitbreiding van het Wekeromse Zand met ongeveer 2,5 hectare. Het scholtengoed Hijink in Winterswijk kwam in ons bezit dankzij de wens van de laatste eigenaar. Hijink vormde vroeger een geheel met Aarnink en De Haar, die al tot ons eigendom behoorden. Nu is er een aaneensluitend terrein ontstaan van meer dan 120 hectare met nieuwe mogelijkheden om het biotoop van akkervogels zoals de ortolaan te verbeteren.
Flora en fauna De grutto broedde weer in de Hoenwaard, in het Wilbrinkbos werd het ondergedoken moerasscherm gesignaleerd en in het Pollense Veen de parnassia. In de oostelijke Achterhoek liet de voor Gelderland zeldzame grote weerschijnvlinder zich zien. De moeraswolfsklauw en de moerashertshooi werden op Verwolde aangetroffen. Op de Wittebrink kwamen nieuwe soorten voor, zoals de welriekende nachtorchis en het vetblad. Dergelijk nieuws komt meestal niet in de pers. Maar over media-aandacht mogen we niet klagen. Meer dan het jaar ervoor werd er in de media aandacht besteed aan het werk van GLGK. Zo ook door de Museum Inspectie van Gelders Erfgoed, die de Cannenburch en huis Verwolde bezochten. Museum Inspectie Junior kende huis Verwolde een oorkonde met drie sterren toe! Jaarverslag 2009 23
GLGK bedankt Onze organisatie weet zich gesteund door een groot aantal vrijwilligers. Op veel plekken helpen zij mee met het verwezenlijken van onze doelstellingen. Zij zijn de ambassadeurs van onze stichting en zorgen er ook voor dat veel bezoekers kunnen genieten van onze kastelen, huizen en terreinen. Ook de steun van onze
begunstigers is hard nodig om het cultureel en natuurlijk erfgoed in Gelderland te behouden. Dankzij legaten en bijdragen van fondsen lukte het ook dit jaar weer projecten uit te voeren en bijzondere terreinen te verwerven.
De onschatbare waarde van schenkingen en nalatenschappen Vrijwilligers Onze vrijwilligers zijn goud waard! Zonder hen kunnen wij onze doelstellingen niet realiseren. Gelukkig konden we ook in 2009 weer rekenen op heel veel steun. In totaal hielpen 458 vaste vrijwilligers mee met het organiseren van evenementen, zoals (thema)wandelingen, voorstellingen, high-teas, verhalenmiddagen, lampionnenoptochten, tentoonstellingen en lezingen. Diverse groepen werkten ook dit jaar weer mee aan de bestrijding van de Amerikaanse vogelkers in onze terreinen. Deze struik werd in de jaren twintig van de vorige eeuw geïntroduceerd als vulhout in bossen, maar bleek al snel uit te groeien tot een plaag. Op de Heerlijkheid Hernen lukte het een nieuwe vrijwilligersgroep samen te stellen voor het project ‘Van Luchtkasteel tot Dassenburcht’. Dit is een educatief programma voor het basisonderwijs waarin het verleden en vooral ook het hedendaagse leven op het landgoed aan bod komen. Onze vrijwilligers coördineren de schoolbezoeken, ontvangen de groepen en verzorgen de instructie voor de kinderen. Het winkeltje in huis Verwolde vierde zijn tienjarig bestaan. Dat jubileum was zonder het trouwe werk van de vrijwilligers nooit gehaald. Aantal vrijwilligers *voor opschoning bestand
2009 2008 2007 494 482 565*
Bezoekers Op onze huizen en kastelen ontvingen wij in 2009 meer dan 140.000 mensen, ruim 10.000 meer dan in 2008. Daarnaast trokken het park van kasteel Rosendael en 24 Jaarverslag 2009
het tijdelijk opengestelde Biljoen 18.005 bezoekers. Vooral het Open Monumentenweekend in september trok veel belangstellenden. Het thema was ‘Op de kaart’ en er was speciale aandacht voor ontwerptekeningen, gravures, plattegronden, ansichtkaarten en manuscripten van de opengestelde monumenten. Ook tijdens de gratis Museumdag in oktober was de belangstelling overweldigend. Wij telden ruim 4.500 bezoekers. In alle zeven huizen hebben we het maximale aantal mensen toegelaten en moesten we helaas velen teleurstellen, simpelweg omdat het vol zat. De gebouwen met hun nauwe gangetjes en vele trappen zijn niet berekend op grote aantallen bezoekers. Bovendien staat er in sommige huizen een waardevolle en kwetsbare collectie meubels en porselein. De zorg voor uw veiligheid en voor die van de collectie stond ook die dag voorop. Op de Loenermark werd voor de zevende keer de Lammetjesdag georganiseerd. Dit echte familie-evenement trok naar schatting 7.500 bezoekers. Kinderen konden naar hartenlust hutten bouwen, ponyritjes maken en dartelende lammetjes aaien. Voor de volwassenen waren er marktkraampjes met verschillende aan schapen gerelateerde producten. Populair bleken de bronstexcursies op de Loenermark en Staverden. Deze excursies, die onze opzichters en boswachters exclusief organiseren voor begunstigers, werden vrijwel direct volgeboekt. Ook de fietstochten, wandeltochten en excursies onder leiding van twee educatieve boswachters voorzagen in leuke en leerzame uitjes. In totaal meldden zich hiervoor 3.435 deelnemers aan.
Aantal bezoekers van huizen en kastelen
2009
2008
2007
140.931
129.549 171.656
Begunstigers Het aantal begunstigers is in 2009 helaas teruggelopen van 41.486 naar 38.017. Hierbij speelt de recessie een rol, naast een veranderend donateursprofiel en de recente opschoning van ons donateursbestand. Wij vinden dit een zorgelijke ontwikkeling en hebben een nieuw plan gemaakt voor behoud en werving van begunstigers. We zijn gestart met een verdere professionalisering van de begunstigersadministratie. In 2010 zal de uitvoering van het wervingsplan verder gestalte krijgen. Tijdens de jaarlijkse begunstigersvergadering reikten wij voor de negentiende keer de Mooi Gelderland-prijs uit. Dit maal aan de Stichting tot Behoud van de Veluwse Sprengen en Beken. Deze prijs is bedoeld voor een persoon of een groep van personen die zich verdienstelijk maakt voor de natuurbescherming of het cultuurbehoud in Gelderland. De activiteiten van de Stichting tot Behoud van de Veluwse Sprengen en Beken richten zich op het behoud en de verbetering van de natuurhistorische, cultuurhistorische, ecologische, landschappelijke en recreatieve waarden van de Veluwse sprengen, beken en vennen en hun directe omgeving. In het voorjaar van 2009 lukte het ons het bijzondere scholtengoed Hijink te verwerven. Op het scholtengoed willen we de biodiversiteit vergroten door de akkers extensief te gaan beheren, houtwallen aan te leggen en de groei van kruidachtige vegetaties te bevorderen. In het lentenummer van ons tijdschrift ‘Mooi Gelderland’ Jaarverslag 2009 25
Doelen in 2009: l uitgevoerd n loopt s (nog) niet uitgevoerd
Foto: Koos Dansen
Foto: Maurice de Graaf
Voornemen en resultaat Beleid n Opstellen beleidsnotities heidebeheer en akker- en graslandbeheer n Ontwikkeling fokbeleid zeldzame huisdieren l Opstellen publieksversie bosbeleid l Opstellen notitie lege bouwplaatsen
In het voorjaar van 2009 konden we het bijzondere scholtengoed Hijink in Winterswijk verwerven.
Een groep textielvrijwilligsters komt eens in de twee weken bij elkaar op kasteel Cannenburch om te zorgen voor de omvangrijke textielcollectie van het kasteel.
vroegen wij uw gift die de terugkeer van de ortolaan mogelijk moet maken. De ortolaan is een akkervogel die vroeger voorkwam in dit gebied. Wij ontvingen maar liefst € 20.000! Hiermee kan in 2010 een start worden gemaakt met werkzaamheden in het veld. Zo blijkt maar weer dat schenkingen en erfenissen van onschatbare waarde zijn en zelfs noodzakelijk om onze ambities te kunnen waarmaken. Zeker in een tijd waar het economisch minder gaat. Onze dank gaat dan ook nadrukkelijk uit naar iedereen die ons financieel heeft gesteund.
€ 1.041.667, € 830.000 en € 123.000, waarvoor we hen zeer erkentelijk zijn. Het VSBfonds droeg bij aan de projecten ‘Stappen in de Toekomst’ en ‘Cannenburch Compleet’, het Prins Bernhard Cultuurfonds o.a. aan de verwerving van Biljoen. Daarnaast namen we andere bijdragen met veel dank in ontvangst, onder andere van: • Ars Donandi namens het A.Th. Vogler Fonds, een bedrag van € 4.813 voor de aankoop van Breukinkheide • Bredius Stichting, een bedrag van € 4.000 voor een nader te specificeren project • Dinamo Fonds, een bedrag van € 6.000 voor natuurherstel Lindese Laak en Haller Laak • Ehze Fonds, een bedrag van € 9.895 voor het onderhoud van huis en park de Ehze • Gewin Storm de Grave Fonds, een bedrag van € 20.000 voor aankoop van gronden • H.W. van Bruggen Drabbe Fonds, een bedrag van € 20.000 voor Wijenburg • Stichting Dr. Hendrik Muller Vaderlandsch Fonds, een
Aantal begunstigers *voor opschoning bestand
2009 2008 2007 38.017 41.486 42.464*
Fondsen Van drie grote fondsen, te weten de Nationale Postcode Loterij, het VSBfonds en het Prins Bernhard Cultuurfonds, ontvingen we in 2009 respectievelijk 26 Jaarverslag 2009
• • • • • • • •
bedrag van € 5.000 voor boek over Waardenburg Stichting Fonds A.H. Martens van Sevenhoven, een bedrag van € 2.500 voor boek over Waardenburg Stichting Spieringfonds, een bedrag van € 83.420 voor aankoop van gronden Stichting Stimuleringsfonds voor Architectuur, een bedrag van € 11.002 voor het project ‘Cultuurhistorie als inspiratiebron’ Stichting Van Ewijck van Oostbroek de Bilt Fonds, een bedrag van € 13.096 voor een nader te specificeren project Stichting Van Tarel Bruins Fonds, een bedrag van € 16.237 voor aankoop van gronden Stichting VDU Care, een bedrag van € 10.000 voor het steunfonds en nader te specificeren project Woningstichting ‘De Vijf Gemeenten’, een bedrag van € 45.000 voor projecten Bommelerwaard of directe omgeving Diverse giften en lijfrenteschenkingen, al dan niet met label: € 146.956
Communicatie n Positionering GLGK n Vergroting zichtbaarheid GLGK l Realisatie boek restauratie Waardenburg l Plan werving en behoud begunstigers n Uitvoering acties werving en behoud begunstigers en nieuwe vormen van draagvlak l Communicatieplan ILG opstellen ism met provincie Gelderland Terreinen n Opstarten Woodstock-inventarisatie bosbezit l Herstele beekloop en wandelpaden Heerlijkheid Beek l Bosuitbreiding met 100 hectare in oa Regulieren, Kortebroek en Tongerense Veen n Opstarten natuurgerichte boerderijen l Renovatie parkeerplaatsen Verwolde, Wekeromse Zand en Warnsborn n Fauna-observatieposten l Herstel boomgaarden Neerijnen en Brakel Parken, tuinen en erven n Start restauratie park Waardenburg en Neerijnen l Kennisoverdracht tav beheer moestuinen, hoogstamboomgaarden en boerenerven s Milieukeur voor onderhoud groen en verhardingen l Opstarten structureel hoveniersoverleg n Publieksgebruik en herstel tuin van klooster Hulsbergen
Toelichting Notitie over het heidebeheer nog niet gestart DNA-onderzoek van de zeldzame huisdieren is inmiddels uitgevoerd Hoe gaan we om met landgoeden en buitenplaatsen waar in het verleden bouwwerken verloren zijn gegaan
Chari-barometer 2009 wijst een toename m.b.t. bekendheid en waardering GLGK uit Eerste exemplaar aangeboden aan mevr. de Zeeuw, burgemeester van de gemeente Neerijnen Aanvang 2010 en doorloop in 2011 Op basis hiervan worden ook de projectborden gemaakt
Betreft bepaling van de houtvoorraad en bijgroei en bosstructuur van onze bossen Voor een belangrijk deel gerealiseerd in kader van ILG, onderdeel inrichting Door Alterra wordt een verkenning uitgevoerd in het gebied van de Nijmolense Beek Gedeeltelijk gerealiseerd in kader van P-Veluwe Een eerste inventarisatie van mogelijke locaties heeft plaatsgevonden Gerealiseerd in het kader van ILG, onderdeel inrichting
Er is een begin gemaakt met de planuitwerking van het parkgebied tussen de kastelen Waardenburg en Neerijnen Interne notities opgesteld en toegelicht
Kennisuitwisseling en het delen van praktische ervaringen staat hier centraal Uitvoering wellicht pas in 2011
Jaarverslag 2009 27
Doelen in 2009 (vervolg):
Foto: Nicole Burgers
Foto: Rob van ’t zelfde
l uitgevoerd n loopt s (nog) niet uitgevoerd
Op de Loenermark werd voor de zevende keer de Lammetjesdag georganiseerd.
De bronstexcursies op de Loenermark en Staverden waren dit jaar vrijwel direct volgeboekt.
Voornemen en resultaat Beleid l Onderhoud buitenzijde Scherpenzeel n Restauratie Schouwenburg s Vervangen werkschuur Wekerom n Begeleiding restauratie boerderij Hesselink tot woonzorg gemeenschap s Realisatie nieuwe schaapskooi Loenermark n Publieksvoorzieningen Ammersoyen l Verbouwing koetshuis Ammersoyen n Restauratie behangsel Chinese kamer s Aanbrengen UV-wering l Opname Verwolde en Hernen in netwerk veiligheidszorg Onderzoek en monitoring l Continuering project Leerstoel Erfgoed van monument, tuin en landschap n Opstellen monitoringplannen terreinen n Uitbouwen netwerk inventarisatie vrijwilligers n Uitwisselen van gegevens met gegevensautoriteit Collectie n Monitoring Depotcollectie n Actualiseren museale presentaties op Ammersoyen en Cannenburch l Restauratie van wederom enkele schilderijen
Toelichting Poortgebouw en parkmuren zijn gerestaureerd Wordt nu door de huidige erfpachter ter hand genomen
De schaapskooi dient ook onderdak te bieden aan onze heidekoeien Dankzij een schenking kunnen de ontwikkelde plannen worden uitgevoerd. Dankzij een toegezegde bijdrage van de provincie kan naast conservering ook de restauratie worden uitgevoerd Betreft onder andere calamiteitenplan ism brandweer
Betreft leerstoel aan de Vrije Universiteit Amsterdam
Hierover wordt ook landelijk overleg gevoerd met de gegevensautoriteit
Toestand en betekenis van de depotcollectie wordt geïnventariseerd Plannen zijn in voorbereiding In het kader van het meerjarenconserveringsprogramma
Interne organisatie en personeel
28 Jaarverslag 2009
Interne evaluatiue uitgevoerd en besproken met Raad van Advies. In 2010 definitieve afstemming en conclusies
n Vernieuwen automatiseringssysteem n Actualisering organisatiedocument
Na postionering; 2e helft 2010
Foto: Jennie Burgers
Foto: Jennie Burgers
De omvangrijke restauratie van kasteel Waardenburg werd in maart afgesloten.
l Evalueren resultaten producten Huys de Zyp
Begin juni stond landgoed Biljoen centraal in de begunstigersexcursie. Jaarverslag 2009 29
Raad van Toezicht Jaarverslag Stichting het Geldersch Landschap, Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen, Stichting Vrienden van Kastelen en Stichting Steunfonds Geldersch Landschap en Kasteelen Zoals alle jaren was ook 2009 weer een jaar waarin door onze stichtingen veel tot stand is gebracht. Dit geschiedde tegen de achtergrond van een economisch klimaat dat in toenemende mate verslechterde. Al vroeg in het jaar heeft de Raad van Toezicht samen met de directie een analyse gemaakt van de mogelijke gevolgen van de recessie voor het werk van onze organisatie. In de zomer is deze analyse herhaald en kwamen we tot de conclusie dat we rekening moeten houden met een neerwaartse bijstelling van de waarde van enige in de afgelopen jaren aangekochte objecten. Gelukkig is sindsdien de vermogenspositie van het Steunfonds door de waardestijging van aandelen en obligaties weer verstevigd. Ook ontvingen Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen substantiële bedragen uit twee nalatenschappen. De Raad van Toezicht is verheugd over het grote aantal begunstigers, particulieren en bedrijven, die naast hun jaarlijkse donatie, ter gelegenheid van bijzondere gebeurtenissen, met extra giften de werkzaamheden van onze stichtingen ondersteunen. Een vergelijkbare uiting van het grote draagvlak voor het werk van Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen onder de inwoners van onze mooie provincie, is de volstrekt belangenloze inzet van onze honderden vrijwilligers. Hier past een oprecht woord van grote dank. Naast het normale werk van een Raad van Toezicht, zoals het goedkeuren van jaarrekeningen en begrotingen, heeft de Raad van Toezicht drie belangrijke beleidsnotities goedgekeurd. Deze notities betreffen het beleid voor het beheer van in het wild levende diersoorten, de hoogte en samenstelling van het vermogen voor de komende jaren en de ingebruikgeving van aan de stichtingen toebehorende opstallen die werd aangepast aan nieuwe inzichten. Vanuit het besef dat de stichtingen belangrijke maatschappelijke doelstellingen nastreven, is in overleg met de Vermogens Beheer Commissie het beleggingsbeleid verder aangescherpt. Enerzijds de soort beleggingen – nog minder in aandelen – en anderzijds de aard van de beleggingen, in principe uitsluitend maatschappelijk aanvaardbare en duurzaam werkende ondernemingen. In 2010 zal in het bijzonder extra aandacht gegeven worden aan het werven en behouden van donateurs. Het is een uitdaging om, als gevolg van de economische crisis, het gedaalde aantal begunstigers weer boven de 40.000 te krijgen. 2009 Was ook het jaar waarin mevrouw Janine Pijl afscheid nam en de heer Peter van den
Tweel als nieuwe directeur is begonnen. Voor haar uitmuntende prestaties mocht Janine Pijl de gouden legpenning van de provincie Gelderland ontvangen uit handen van de Commissaris van de Koningin. De Raad van Toezicht dankt alle medewerkers, alle vrijwilligers, de leden van de Vermogens Beheer Commissie, de leden van de Beheer Advies Commissie en de leden van de Raad van Advies voor hun onmisbare inspanningen. Van harte onderschrijft de Raad van Toezicht het motto voor 2010: ‘Vooruit in vertrouwen’. Namens de Raad van Toezicht Huub Doek, voorzitter
Leden Raad van Toezicht • • • • • • •
drs. H.A. (Huub) Doek, wonende te Arnhem, fiscaal-econoom, lid Eerste Kamer der Staten-Generaal, oud-Gedeputeerde van de provincie Gelderland, oud-waarnemend burgemeester gemeente Groenlo/Lichtenvoorde mevrouw mr. M.T.H. (Marry) de Gaay Fortman, wonende te Putten, managing partner en advocaat met specialisatie milieurecht, (ruimtelijk) bestuursrecht, aanbestedingsrecht en vastgoedrecht bij Houthoff Buruma te Amsterdam, o.a. lid Raad van Toezicht van het Stedelijk Museum in Amsterdam H.G.J. (Henk) Kamp, wonende te Bonaire, commissaris voor Bonaire, Sint Eustatius en Saba, oud-minister van Defensie en VROM, oud-lid van de Tweede Kamer drs. E.H.J. (Edwin) Kok, wonende te Barneveld, vice-president Capgemini Consulting te Utrecht, bioloog/bedrijfskundige mevrouw dr. ir. J.H.J. (Joanneke) Kruijsen, wonende te Nijmegen, oud-Tweede-Kamerlid PvdA (woordvoerder natuur & platteland), opgeleid als industrieel ontwerper in Delft, o.a. lid Raad van Toezicht De Vlinderstichting J.L. (Koos) Kruit AC BA, wonende te Heukelum, adviseur van kleine en middelgrote bedrijven in Afrika en Oost Europa, gepensioneerd financieel directeur bij Quest International Nederland B.V., fiscalist/econoom, o.a. voorzitter Vereniging tot Behoud van het Lingelandschap drs. J.M.M. (Hans) van der Ven, wonende te Arnhem, econoom, oud-directeur Hoogovens, algemeen directeur Merweoord, lid Raad van Toezicht van het Van Gogh Museum in Amsterdam
Edelherten in het maïs 30 Jaarverslag 2009
Jaarverslag 2009 31
Verkort jaarverslag
Balans per 31 december 2009 (Alle bedragen in euro’s)
In het verkorte jaarverslag zijn de jaarcijfers gepresenteerd van de verslaggevende eenheid Stichting Het Geldersch Landschap gecombineerd, welke uit de volgende stichtingen bestaat: Stichting Het Geldersch Landschap, Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen, Stichting Steunfonds Geldersch Landschap en Kasteelen en Stichting Vrienden van Kastelen. Als houder van het keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF) is de volledige jaarrekening van de verslaggevende eenheid opgesteld overeenkomstig de herziene Richtlijn 650 Fondsenwervende Instelling. Indien u prijs stelt op de volledige jaarrekeningen van de afzonderlijke stichtingen, kunt u deze bestellen bij het secretariaat of via www.mooigelderland.nl. Op de begunstigersvergadering is gelegenheid tot het stellen van vragen of het maken van opmerkingen.
Activa 31 dec 2009 Immateriële vaste activa 189.550 Materiële vaste activa 1.567.250 Financiële vaste activa 21.000 1.777.800 Vorderingen en overlopende activa 15.194.700 Effecten 10.528.850 Liquide middelen 1.998.800 27.722.350
31 dec 2008 339.200 1.612.800 24.000 1.976.000 12.268.800 12.311.500 12.838.500 37.418.800
Accountantsverklaring De volledige jaarrekeningen zijn gecontroleerd door Deloitte Accountants B.V. De strekking van de afgegeven accountantsverklaring is als volgt: “Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van de verslaggevende eenheid Stichting Het Geldersch Landschap per 31 december 2009 en van het resultaat over 2009 in overeenstemming met de Richtlijn voor de jaarverslaggeving 650 ‘Fondsenwervende Instellingen’. Wij melden dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening.” Arnhem, 26 april 2010 Deloitte Accountants B.V. Was getekend, drs. M. Knip RA
32 Jaarverslag 2009
Totaal activa
29.500.150
39.394.800
Passiva 31 dec 2009 31 dec 2008 Reserves en fondsen Reserves Continuïteitsreserve 9.303.750 10.703.300 Bestemmingsreserves 3.789.550 2.887.600 13.093.300 13.590.900 Fondsen Bestemmingsfondsen 4.562.700 5.196.250 17.656.000 18.787.150 Voorzieningen 643.800 761.000 Langlopende schulden 276.150 379.050 Kortlopende schulden 10.924,200 19.467.600 Totaal passiva 29.500.150 39.394.800
Toelichting opvallende balansposten ten opzichte van de begroting 2009 • In het beleggingsstatuut is de beleggingsdoelstelling en het beleggingsbeleid opgenomen. Primaire doel is het waarborgen van de continuïteit van de stichtingen. Als secundaire doelstel- ling is bepaald dat het vermogen in reële termen in stand gehouden dient te worden. Het vermogen en het rendement ervan kan voor de realisatie van de doelstelling van de stich tingen worden aangewend. Het beleggingsbeleid is uitgedrukt in het risicoprofiel: het risicoprofiel ‘defensief’ geldt voor het deel van het vermogen dat langer dan vijf jaar beschikbaar is, en ‘zeer defensief’ voor het deel van het vermogen dat tussen de één en vijf jaar beschikbaar is. Mede gezien de economische ontwikkelingen is de beleggingsportefeuille tegen het licht gehouden. Dit heeft geleid tot aanpassing in de portefeuille: duurzaamheid is verder aangescherpt; het vermogen van de stichting wordt alleen belegd in ondernemingen en instellingen waarvan de activiteiten voldoen aan geformuleerde duurzaamheidscriteria; rating vastrentende waarden bedraagt minimaal AA. • De liquide middelen zijn ten opzichte van 2008 afgenomen. Eind 2008 heeft Het Geldersch Landschap een voorschot van de provincie Gelderland ontvangen ad € 8.5 miljoen ten behoeve van de verwerving van landgoed Biljoen. Op 15 januari 2009 vond de overdracht plaats. Het bestem- mingsfonds ten behoeve van ons eigen aandeel ad € 2,5 miljoen is in het boekjaar geheel onttrokken. De aankoop subsidie van de provincie Gelderland ad € 7,4 miljoen (opgenomen in de beginbalans onder de kortlopende schul- den) is met de overdracht van het landgoed gerealiseerd. • Het beleid inzake hoogte en samenstelling van het ver- mogen is in het jaar 2009 geactualiseerd voor de periode 2010-2014. Belangrijkste punten uit dit beleid: het weer- standsvermogen bestaat uit de continuïteitsreserves en bestemmingsreserves, het minimaal vrij besteedbaar weer- standsvermogen en is door het bestuur vastgesteld op minimaal € 10 miljoen (circa 1,5 keer de jaarlijkse perso- neelslasten van de organisatie) en maximaal € 25 miljoen (beheer en onderhoud kan daarmee zonder enig ander inkomen gedurende circa 2,5 jaar gegarandeerd worden). Bestemmingsfondsen blijven bestaan, voor zover deze niet kunnen worden uitgeput, conform hun instellings bepaling en anders totdat deze zijn benut voor hun bestemming. Nieuwe bestemmingsfondsen zullen op dezelfde wijze worden behandeld. Jaarverslag 2009 33
Staat van baten en lasten De opvallende zaken op een rij: Baten Baten uit eigen fondsenwerving • Het aantal begunstigers over 2009 is afgenomen tot circa 38.000 (ultimo boekjaar), veroorzaakt door opschoning van de database en opzeggingen wegens de recessie. • Baten uit erfstellingen en legaten zijn onverwacht hoog door verkrijging van een aantal erfenissen. Eén grote erfstelling heeft een specifiek doel, namelijk de instand houding van kasteel Wijenburg en is opgenomen in het bestemmingsfonds van Bruggen Drabbe Fonds. Baten uit acties van derden • Als beneficiënt deelt Het Geldersch Landschap mee in de opbrengst van de Nationale Postcode Loterij. • Onder de overige acties zijn bijdragen opgenomen van Stichting van Tarel Bruins, Stichting Spieringfonds, Gewin Storm de Grave Fonds, Fonds de Ehze en van Ewijck Fonds. Subsidies van overheden • Betreft met name het Investeringsbudget Landelijk Gebied (ILG) dat is verstrekt, onder provinciale verantwoordelijk heid, ten behoeve van subsidies voor regulier beheer, aankopen, inrichting van natuurterreinen en andere projecten. In het boekjaar is voor bijna € 10 miljoen aan ILG-aankoopsubsidie ontvangen, waaronder de verwerving van landgoed Biljoen. Baten uit beleggingen • In het boekjaar is een ongerealiseerde koerswinst geboekt van ruim € 1,1 miljoen. Het verlies van 2008 is hiermee grotendeels tenietgedaan. Baten uit bezitsbeheer • De kastelen trokken in 2009 bijna 141.000 bezoekers, een stijging van 9% ten opzichte van 2008. • In 2008 waren incidenteel hoge houtopbrengsten. De houtprijzen zijn in het boekjaar lager. Daarnaast is substantieel minder hout gekapt.
34 Jaarverslag 2009
Staat van baten en lasten over 2009
Toelichting op de Staat van baten en lasten over 2009
(Alle bedragen in euro’s) Werkelijk 2009 Begro0t 2009 Baten Baten uit eigen fondsenwerving 5.945.250 2.302.000 Baten uit acties van derden 1.757.850 1.853.650 Subsidies van overheden 17.615.050 9.190.000 Baten uit beleggingen 1.502.900 932.000 Baten bezitsbeheer 5.089.700 5.483.100 Overige baten 1.131.850 625.000 Som der baten 33.042.600 20.385.750 Baten Besteed aan de doelstelling Behoud en beheer bezittingen 31.077.100 17.817.500 Voorlichting en educatie 876.050 586.850 31.953.150 18.404.350 Werving baten Kosten eigen fondsenwerving Kosten acties derden Kosten verkrijging overheidssubsidies Kosten van beleggingen Beheer en administratie Kosten beheer en administratie Som der lasten Resultaat Resultaatbestemming Toevoeging/onttrekking aan Continuïteitsreserve Bestemmingsreserves Bestemmingsfondsen
Werkelijk 2008 3.593.000 1.680.200 9.368.650 -1.105.750 6.171.800 3.411.900 23.119.800
21.413.700 655.400 22.069.100
442.500 20.200 176.500 59.450 698.650
361.250 35.000 193.500 64.000 653.750
321.500 36.750 188.550 66.650 613.450
1.521.950 34.173.750
1.265.500 20.323.600
1.317.900 24.000.450
-1.131.150
62.150
-880.650
-1.399.550 901.950 -633.550 -1.131.150
209.000 -146.850 - 62.150
-1.923.800 161.350 881.800 -880.650
Werkelijk 2009 Begro0t 2009 Werkelijk 2008 Baten uit eigen fondsenwerving Begunstigers 914.300 1.087.000 918.800 Giften en schenkingen 321.350 470.000 851.750 Erfstellingen en legaten 4.240.700 700.000 1.502.500 Resultaat verkopen artikelen 88.750 45.000 51.300 Projectbijdragen 380.150 - 268.650 5.945.250 2.302.000 3.593.000 Baten uit acties van derden Nationale Postcode Loterij 1.041.650 1.041.650 1.041.650 Prins Bernhard Cultuurfonds 101.550 - VSB-fonds 517.100 712.000 514.600 Overige acties 97.550 100.000 123.950 1.757.850 1.853.650 1.680.200 Subsidies van overheden Europese subsidies 25.100 - 106.950 Rijkssubsidies Verwerving van natuurterreinen 70.000 - 806.750 RACM 343.300 275.000 1.001.700 Overige 8.600 - 233.700
Provinciale subsidies Budgetsubsidie Geldersche Kasteelen 960.450 940.000 915.850 ILG: instandhiuding en beheer 3.082.300 2.970.000 2.913.600 ILG: integrale projecten 1.419.950 2.755.000 1.337.300 ILG: inrichting natuur 863.200 2.250.000 371.200 ILG: aankopen 10.363.450 - 1.156.150 Afrondingsaankopen 263.650 - 148.600 Overige provinciale subsidies 107.850 - 376.150 Gemeentelijke subsidies 107.200 - 700 17.615.050 9.190.000 9.368.650 Overige baten Opbrengsten uitgifte erfpacht 840.000 500.000 2.797.650 Opbrengst verkoop melkquotum 43.750 50.000 174.450 Verwerving van natuurterreinen 57.550 - 199.800 Overige 190.550 75.000 240.000 1.131.850 625.000 3.411.900 Behoud en beheer bezittingen Aankoopkosten natuurterreinen 14.441.050 - 3.013.850 Lasten bezitsbeheer 9.385.150 8.986.000 9.729.500 Projectkosten bezitsbeheer 6.200.350 8.584.000 8.167.350 Overige kosten bezitsbeheer 1.050.550 247.500 503.000 31.077.100 17.817.500 21.413.700
Lasten • In de kostenverdeelstaat zijn alle kosten opgenomen toegespitst naar onze doelstellingen. • Belangrijke verwervingen in 2010: landgoed Biljoen (kasteel, koetshuis, voormalige rentmeesterwoning, kwekerij, drie boerderijen en 162 ha), landgoed Breukinkheide (72,5 ha) en scholtengoed Hijink (vier woonhuizen en 40 ha grond). • In 2009 zijn vele en bijzondere projecten uitgevoerd zoals projecten in het kader van ‘Stappen in de Toekomst’, vele inrichtingsprojecten, restauratie kasteel Waardenburg en Cannenburch Compleet. • Het areaal natuurterrein, bossen en landgoederen, inclusief bijbehorende kastelen en gebouwen, is in 2009 met ruim 367 hectare uitgebreid, waarvan ca. 225 hectare in het kader van ons ILG-contract. Personeel • Het gemiddeld aantal personeelsleden is gelijk gebleven: van 124,5 in 2008 naar 124,7 in 2009 (begroot 128,2). • Er is een sociaal jaarverslag 2009 opgesteld. • De leden van onze Raad van Toezicht ontvangen geen bezoldiging. De directeur geniet een bezoldiging conform salarisschaal 12 volgens de salarisschaal van eigen arbeidsvoorwaardenpakket. • Circa 500 vrijwilligers zetten zich in voor onze organisatie! • Het ziekteverzuimpercentage bedraagt in 2009 2,65% (2008: 2,76%).
Jaarverslag 2009 35
Kostenverdeelstaat 2009
Beheer en Werkelijk Begroot Werkelijk Doelstelling Werving baten administratie 2009 2009 2008 Behoud en beheer Voorlichting Eigen fondsen- Acties Subsidies Beleggingen bezittingen en educatie werving derden Aankoopkosten natuurterreinen 14.441.050 14.441.050 - 3.013.850 Uitbesteed werk 2.833.400 343.600 177.900 3.354.900 3.028.300 3.218.750 Materiaal en materieel 698.050 698.050 688.000 644.400 Personeelskosten 4.848.550 282.050 94.000 176.500 689.000 6.090.100 5.916.250 5.864.000 Vaste lasten (belasting en assurantie) 724.550 724.550 715.000 826.900 Huisvestingskosten kastelen 134.300 134.300 233.000 186.950 Overig 146.300 146.300 113.000 603.500 Lasten bezitsbeheer 9.385.150 48.150 Projectkosten bezitsbeheer 6.200.350 245.000 170.600 6.615.950 8.684.000 8.289.600 Rente en kosten bank, leningen, rek.crt 18.300 18.300 19.200 25.500 Huisvestingskosten kantoor 5.550 1.300 25.000 31.850 41.100 45.000 Bijdrage de Landschappen 20.200 30.350 50.550 55.000 91.900 Overige bijdragen externe organisaties 34.550 38.750 73.300 35.000 48.300 Kantoorkosten 183.100 2.300 351.200 536.600 549.000 575.350 Algemene kosten 22.500 1.800 41.150 387.650 453.100 246.750 267.750 Overige lasten 804.850 804.850 - 250.550 31.077.100 876.050 442.500 20.200 176.500 59.450 1.521.950 34.173.750 20.323.600 24.000.450
Kengetallen Kostenpercentage fondsenwerving Onderstaand is de verhouding van de kosten eigen fondsenwerving in relatie met de totale baten procentueel weergegeven Werkelijk Begroting Werkelijk 2009 2009 2008 Baten eigen fondsenwerving 5.945.250 2.302.000 3.593.000 Kosten eigen fondsenwerving 442.500 361.250 321.500 Kostenpercentage fondsenwerving 7,4% 15,7% 8,9% Kostenpercentage bestedingen aan de doelstelling Onderstaand is de verhouding van de totale kosten besteed aan de doelstelling in relatie met de totale baten procentueel weergegeven Bestedingen aan de doelstellingen 31.953.150 18.404.350 22.069.100 Totale baten 33.042.600 20.385.750 23.119.800 Kostenpercentage bestedingen 96,7% 90,3% 95,5% 36 Jaarverslag 2009
Jaarverslag 2009 37
Bestuurlijke organisatie
38 Jaarverslag 2009
Raad van Advies
Vermogens Beheer Commissie
De Raad van Advies kwam in 2009 twee keer bijeen om de organisatie en de Raad van Toezicht van advies te dienen over actuele onderwerpen. In oktober maakten de leden een excursie naar kasteel Biljoen. Op enkele van onze landgoederen is het oorspronkelijke hoofdgebouw verdwenen of vervangen door een nieuw huis op een andere plek. In sommige gevallen ervaren bezoekers de plaats van een verdwenen gebouw als een gapend gat. Vooral in tuinen en parken, waar zichtlijnen nu doodlopen op een verdwenen gebouw. De Raad van Advies bezocht in juli een aantal lege bouwplaatsen en discussieerde hierover op kasteel Doorwerth naar aanleiding ook van een voordracht van prof.dr. A.L.L.M. Asselbergs. De aanwezigen oordeelden dat waar GLGK waarde hecht aan het landgoedensemble, het zinvol is te bekijken op welke landgoederen het ontbreken van een huis als een lacune wordt ervaren. Of vervolgens herbouw serieus overwogen moet worden, vereist toetsing aan een scala van criteria op het gebied van natuurwaarden, cultuurhistorie, archeologie, maar ook functie en gebruik. Het economische aspect en de financiële gevolgen spelen daarbij eveneens een rol. De uniciteit van elk landgoed vraagt om zorgvuldige afwegingen. In november werd na een excursie door het gebied van Stappen in de Toekomst, tussen Batenburg, Horssen en Bergharen, op kasteel Hernen een presentatie gegeven over de productenlijn Huys de Zyp. De voortgang van dit project zal in samenhang met de positionering van GLGK verder worden uitgewerkt.
GLGK ontvangt regelmatig legaten. Om het vermogen dat hiermee is opgebouwd verantwoord te beheren, is de Vermogens Beheer Commissie ingesteld. Het vermogen en rendement worden ingezet voor de doelstellingen van de stichtingen. De Vermogens Beheer Commissie adviseert de directie en Raad van Toezicht gevraagd en ongevraagd over het ontwikkelen en wijzigen van het beleid voor het beleggingsstatuut en de uitvoering van het vermogensbeheer. De commissie bestaat uit drie leden en is zodanig samengesteld dat zoveel mogelijk disciplines, die van belang zijn voor een verantwoord beheer van het vermogen, vertegenwoordigd zijn. In 2009 heeft intensief overleg plaatsgevonden over de totstandkoming van een portefeuille met een duurzaam karakter. Dat heeft, na goedkeuring door de Raad van Toezicht, geleid tot een doorvoering van een portefeuille die voldoet aan de duurzaamheidprincipes van Global Compact, een manifest voor maatschappelijk verantwoord ondernemen van de Verenigde Naties en andere criteria. Het beleggingsprofiel zal de komende jaren zeer defensief zijn.
Beheer Advies Commissie
Directie
De Beheer Advies Commissie is voor de organisatie het wetenschappelijk klankbord en geweten. De commissie geeft gevraagd en ongevraagd adviezen over beleidsvoornemens, grote projecten en restauraties, onderzoek en over de planning en evaluatie van het beheer. Tijdens de bijeenkomsten geven de commissieleden inzicht in de voor onze organisatie meest relevante ontwikkelingen op hun vakgebied. De Beheer Advies Commissie vormt daarmee een waardevolle schakel tussen actuele wetenschappelijke kennis en de praktijk van het beheer. De commissie heeft zich het afgelopen jaar onder andere gebogen over het beleid voor ‘lege bouwplaatsen’. De commissie bracht een bezoek aan Biljoen en heeft de eerste adviezen gegeven voor het beheer. Verder heeft de commissie zich gebogen over de publieksversie van ons bosbeleid, over onze bebossingplannen in de omgeving van Winterswijk en is er geadviseerd over het inzaaien van soorten na inrichtingsmaatregelen. Ten slotte bracht de commissie een bezoek aan landgoed Twickel waar uitleg werd gegeven over de pas gerestaureerde kasteeltuin. Ook heeft de commissie daar het natuurgericht ‘boeren voor natuur’-bedrijf bezocht en kennis vergaard voor een door ons op te zetten vergelijkbaar bedrijf. De samenstelling van de commissie is gewijzigd. Mevrouw Oldenburger heeft aangegeven met haar werkzaamheden voor de commissie te willen stoppen. Tijdens de laatste vergadering van dit jaar hebben we afscheid genomen van dit zeer gewaardeerde commissielid. Verder heeft de heer Renes, gezien zijn drukke onderwijstaken, aangegeven ons meer op de achtergrond te willen adviseren. Dat resulteerde in twee vacatures aan het eind van 2009.
ir. P.A. van den Tweel, tevens bestuurslid landgoed Linschoten
Leden Raad van Advies drs. H.A. Doek, voorzitter jhr. Ir. W.H.J. de Beaufort H.T.H. van den Berg drs. G.Th. Berkhout drs. M.C.M. Bongaerts Ir. J.C. Boxem dr. M.N.B.M. Driessen M.H.M. Gremmen mw. ing. A.E.H. van Helvoirt – Looman ir. A.A.A. van der Linden dr. J.R. ter Molen drs. O.R. Mudde Prof. dr. P.H. Nienhuis Ir. G. Nijland drs. C. Nobbe ir. J.H. te Paske dr. J.G.W. Scheltinga
Leden Beheer Advies Commissie prof. dr. K.V. Sykora, voorzitter drs. G.J. Baaijens dr. K.J. Canters mw. dr. C.L. van Groningen drs. S.W. Jager prof. dr. ir. G.M.J. Mohren mw. drs. K.E. Schaffers Bodenhausen dr. A.H.F. Stortelder
Leden Vermogens Beheer Commissie H.C. Berends drs. A. Hogervorst J.A.F. van Osch Voor onze organisatiestructuur en uitgebreide informatie over de bestuurlijke structuur zie onze website: www.mooigelderland.nl Jaarverslag 2009 39
Bedrijfsrelaties Deze bedrijven steunen ons financieel en dragen bij aan draagvlak voor ons werk in het mooie Gelderland! 2009 Was in meerdere opzichten een spannend jaar. Een aantal contracten dat met bedrijfsrelaties was afgesloten in 2006, liep af in 2009. Het heeft ons goed gedaan dat de overgrote meerderheid van onze bedrijfsrelaties ons ook in economisch moeilijke tijden blijft steunen. Er kwam een aantal nieuwe relaties bij en er verdween een aantal, maar in totaal behielden we ruim negentig bedrijfsrelaties. In 2009 werd weer een aantal bijzondere bijeenkomsten georganiseerd waar volop gelegenheid was voor bedrijven om met elkaar kennis te maken, voor netwerken en voor uitwisseling. Keer op keer blijkt dat het omvangrijke bezit van onze organisatie zich uitstekend leent voor deze bijeenkomsten. Onze relaties voelen zich zeer betrokken bij ons werk. 2009 2008 2007 Kring Gelderland 24 28 30 Regiokring Achterhoek 25 26 28 Regiokring Knooppunt Arnhem-Nijmegen 13 13 13 Regiokring Veluwe 25 24 21 Regiokring Rivierengebied 8 8 6 Totaal regiokringen 71 71 68 Totaal 95 99 98
Kring Gelderland AB Oost Bedrijfsverzorging, Almen Ballast Nedam Infra Midden BV, Arnhem BAM Utiliteitsbouw bv Regio Arnhem, Arnhem Biohorma, Elburg BurgersvanderWal, Doetinchem Dekker van de Kamp B.V., Elst Dirkzwager advocaten en notarissen, Arnhem Drukkerij Gelderland, Arnhem Eelerwoude, Goor Energy Circle, Golf & Country Club Edda Huzid B.V., Voorthuizen IPC Groene ruimte, Voorthuizen KEMA, Arnhem Koninklijke Ginkel Groep, Veenendaal Koninklijke Grolsch NV, Enschede Noaber Foundation, Lunteren Nuon Holding, Amsterdam 40 Jaarverslag 2009
Nysingh advocaten-notarissen, Arnhem Oostveen Meesterschilders, Velp Rabo Vastgoedgroep, Hoevelaken Remeha b.v., Apeldoorn Rijn IJssel, Arnhem Syntus, Doetinchem Van Wijnen Holding N.V., Baarn
Regiokring Achterhoek Arbor Boomverzorging, Markelo Arfman Hekwerk bv, Holten Beelen Boekbinderij, Zutphen Bouwbedrijf Oolthuis b.v., Lichtenvoorde BV Bouwbedrijf Hoffman Beltrum-Zutphen, Beltrum Fa. Pelgrom Landbouwmechanisatie, Hummelo Harmsen, Vakschilders, Hengelo Hoveniersbedrijf Luijendijk, Warnsveld Kamphuis Hoogwerkers b.v., Zutphen Kasteelfeesten, Voorthuizen Kremer Groep BV, ’s-Heerenberg Landgoed Ehzerwold, Almen Leidekkersbedrijf Koenders BV, Neede Mense Groenvoorziening BV, Borculo Nemaho Houtproducten B.V., Doetinchem Pape Rietdekkers en Zn B.V., Doetinchem Rozenkwekerij De Wilde, Zutphen Slotboom Steenhouwers BV, Winterswijk Smederij Oldenhave, Vorden SmitsRinsma, Zutphen Viverion, Lochem Van der Poel Consult b.v., Markelo Vrielink Joppe B.V., Joppe Westerik Design in Licht, Zutphen Woningcorporatie De Woonplaats, Enschede
Regiokring Knooppunt Arnhem-Nijmegen Bronnen Bomen, Heilig Landstichting D & M Architecten Adviseurs, Arnhem De Kempenaer Advocaten, Arnhem Dieben & Meyer Communicatie, Arnhem Entrée BV, Velp Hagen Schildersbedrijf, Velp Loodgieters- en Leidekkersbedrijf Van Wely, Groessen
Makelaarshuys Kuyk van Oldeniel, Arnhem Ned Tax B.V., Nijmegen Sigma Coatings BV, Arnhem STARO Natuur en Buitengebied, Gemert Stein Installatiebedrijf / Dakbedekking bv., Arnhem Taken Landschapsplanning bv, Arnhem
Regiokring Veluwe Hans Achterberg Vastgoed B.V., Lunteren T. Gundelach Vastgoed B.V., Zwartebroek Aannemersbedrijf Dijkhof Bouwbedrijf BV, Klarenbeek ABL Boomverzorging v.o.f., Ede Boeve en Hop, Uddel Boks Electra, Eerbeek Bolletje B.V., Almelo BV Architektenburo Slager B.N.A., Ermelo Guldie Schilders, Barneveld Hartkamp Installatietechniek BV, Barneveld Hekkers & van ’t Spijker Antiekrestauratie, Wilp Installatiebedrijf P.H. de Jong, Apeldoorn KBB, Barneveld LMB W. van den Brink, Harskamp Meiling Meesterschilders, Putten Mulder Installatie Techniek BV, Deventer Permar WS Groen & Schoon, Ede ProComm Partners b.v., Barneveld R.M. Veldhuis en Zn, Klarenbeek Schildersbedrijf Gabriël, Eerbeek Schildersbedrijf F. Van Triest b.v., Vaassen Vaarkamp, Ede Veluwenkamp Groen B.V., Hattem W. Herms & Zn. bv, Epe Wolfswinkel Groentechniek, Hoenderloo
Regiokring Rivierengebied Aannemingsbedrijf Nico de Bont B.V., Vught De Bonth van Hulten Bouwonderneming B.V, Vlijmen De Jong en Zn. B.V., Beesd Gebr. van Doorn Geldermalsen B.V., Geldermalsen Jacobus van de Star Tuinen, Gameren RPS BCC, Leerdam Loonbedrijf Jos Steeg, Hernen Van Vliet Kastanjehout, Langbroek Jaarverslag 2009 41
Het thema voor ons Jaarplan 2010 is ‘Vooruit in vertrouwen’. Vertrouwen is nodig in een tijd van onzekerheden, waarin Rijk en provincies hun posities herijken, financiële middelen teruglopen en veel niet meer hetzelfde blijkt te zijn. De doelstellingen van de stichtingen, het beheer, de instandhouding en het ontwikkelen van ons natuurlijke en cultuurhistorische erfgoed, zijn onverkort van kracht. In deze tijd zijn ze misschien nog wel belangrijker dan ooit. Het komende jaar wordt wel een veiligheidsjaar. Een jaar waarin we vanuit een realistische begroting inspelen op kansen die zich voordoen. Het wordt ook een ijkjaar van waaruit we opnieuw naar onze ambities zullen kijken. De omvang van onze inhoudelijke projecten blijft groot en varieert van de oplevering van kasteel Cannenburch tot de bouw van een schaapskooi en van de fok van zeldzame huisdieren tot het beheer van monumentale bomen. Voor het landgoed Biljoen is de visie opgesteld en zijn de eerste stappen gezet om tot herstel en onderhoud van het kasteel te komen. De omliggende bebossing hebben we vanuit onze zorgplicht inmiddels ook aangepakt. Bij de afdeling Communicatie staat de positionering van onze organisatie centraal. Wat kenmerkt onze organisatie en hoe onderscheidt GLGK zich ten opzichte van andere organisaties? De basis voor die positionering is het ensembledenken dat onze werkwijze kenmerkt, de eenheid van huis en tuin en een geïntegreerd beheer van het natuurlijke en culturele erfgoed.
Foto: Dies Goorman
Vooruit in vertrouwen In 2010 zullen we een nieuwe impuls geven aan ons begunstigersaantal. Meer begunstigers aan onze organisatie binden en ook meer doen voor onze meest betrokkenen begunstigers. Via educatieprojecten op onze kastelen wordt de jeugd van basisscholen meer bij onze organisatie betrokken. Op 1 juli 2010 evalueren de provincie en Geldersch Landschap het huidige ILG-contract. Aan de orde komen ook de ILG-projecten die volgens planning in de periode 2011-2013 van start moeten gaan. Uitvoering van deze projecten zal mogelijk beïnvloed worden door de recessie en de afspraken die het Rijk en provincie maken in relatie tot de lopende bezuinigingen. Ook de tussentijdse ILG-rapportage, die in het voorjaar van 2010 wordt gedaan, zal op deze evaluatie van invloed zijn. De uitkomsten zullen ons ambitieniveau voor 2011 en verdere jaren mede bepalen. Onze stichtingen leveren ook in 2010 een bijdrage aan ons mooie Gelderland. Ik hoop dat ook u in 2010 komt genieten van al het moois dat Gelderland te bieden heeft, in het bijzonder van wat wij u te bieden hebben. Wij zien het jaar 2010 met vertrouwen tegemoet. Peter van den Tweel, directeur
Fotoverantwoording
Xxxxxxxxxxxxx Xxxxx xxxxxxxxxxxxxxxx
1 Maatschappelijke stage op de Bonenburg bij Heerde. Foto: De Stentor, Cees Baars 2 Het jaar 2009 was door de Zoogdiervereniging uitgeroepen tot het Jaar van de Egel. Foto: Ernst Dirksen 4 De zeldzame grote weerschijnvlinder laat zich weer zien in de oostelijke Achterhoek, zie pagina 23. Foto: KINA 6 Uitzicht vanaf de plek van het voormalig huis Oorsprong. Foto: Ciska van der Genugten 8 Huis Zypendaal, centraal kantoor van Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen. Foto: Koos Dansen 10 Boommarter. Foto: Ernst Dirksen 14 Herenkamer op kasteel Doorwerth. Foto: Koos Dansen 18 Ontmoeting tussen een kraai en een eekhoorn. Foto: Ernst Dirksen 22 Vrijwilligers aan het werk in de moestuin van kasteel Doorwerth. Foto: Siert Hoeksema 24 Aalscholver en ganzen. Foto: Koos Dansen
30 Buste van een onbekende vrouw in de rode salon van huis Zypendaal. De buste werd vervaardigd door Augustin Pajou (1730-1809), die veel werkte voor de Franse koningen van zijn tijd. Een van zijn belangrijkste werken was de Salle de l’Ópera in Versailles. Foto: Jennie Burgers 32 Dennenbomen, aangeplant door de patriottengeneraal Herman Willem Daendels, op De Dellen. Foto: Lodewijk Rondeboom 33 Zijaanzicht van kasteel Biljoen in de herfst. Foto: Frank Peeters 34 Agapanthus op kasteel Rosendael. Foto: Koos Dansen 35 Exterieur van huis ’t Velde bij Warnsveld. Foto: Koos Dansen 36 Rode zonnehoed in de A. Vogeltuinen op de Zwaluwenburg. Foto: Koos Dansen 38 Met de boswachter op excursie op de heide van de Loenermark. Foto: Jennie Burgers 40 Neerijnen-Rijswaard. Foto: Koos Dansen 42 Koffers in de opslag van huis Vervolde. Foto: Koos Dansen 44 Voorjaar! Rennen in een frisgroene beukenlaan. Foto: Bendiks Westerink. Jaarverslag 2008 43
Thema jaarplan 2010: Vooruit in vertrouwen
