Plannen en prestaties Jaarverslag Jaarverslag

Plannen en prestaties

Jaarverslag 2008

Jaarverslag 2008 1

Kinderfeestje op kasteel Cannenburch 2 Jaarverslag 2008

Inhoud Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen streeft toegankelijkheid en transparantie na. De verslaglegging van onze organisatie vindt plaats in dit jaarverslag voor onze begunstigers en onze relaties. Daarnaast beschikken we over de financiële jaarrekening (waarin financiële verantwoording wordt afgelegd) en het sociaal jaarverslag. In beleidsdocumenten zijn visie, beleid en aanpak beschreven. Onze website www.mooigelderland.nl bevat een schat aan informatie over ons werk. De jaarstukken zijn te bestellen of in te zien op deze website. Vastgesteld door de Directie op 2 april 2009, goedgekeurd door de Raad van Toezicht op 14 mei 2009.

Colofon

Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen Postbus 7005 6801 HA Arnhem (026) 355 25 55 www.mooigelderland.nl Teksten: Ine Sanders, Paulien Keijzer Eindredactie: Omomo Vormgeving: Pim Smit Coördinatie: Ine Sanders Productiebegeleiding: Total Creation

5

Plannen en prestaties

7

GLGK ontwikkelt Ontwerpsessies Kennis ontwikkelen en delen Educatie Oogsten uit onze bossen Conservering van schilderijen Ict-behoefte

11

GLGK onderneemt Exploitatie Producten van eigen bodem Creatief ondernemen Verwervingen Restauraties voortgezet Housekeeping geëvalueerd Weinig impact financiële crisis Nieuwe media

15 21

GLGK inspireert

25

GLGK werkt Organisatie Directie Vrijwilligers Dagelijks terreinbeheer Natura 2000 Doelen in 2008

31

Jaarverslag Raad van Toezicht

32

Beknopte jaarcijfers

38

Bestuurlijke organisatie

40

Bedrijfsrelaties

42

Door werken en denken

GLGK bindt ILG, Investeringsbudget Landelijk Gebied Communiceren en verantwoorden Maatschappelijke achterban Maatschappelijke stages Gebiedsontwikkeling Verbindingen

Jaarverslag 2008 3

Zandverstuiving op Wekeromse Zand 4 Jaarverslag 2008

Plannen en prestaties Elk jaar starten we in augustus met het proces van plannen en begroten van het werk dat we in het komende jaar willen doen. We verzamelen alle voornemens en stellen een begroting op die in de maand september in de Raad van Toezicht wordt behandeld en goedgekeurd. Daarna volgt een periode waarin de budgetten voor de verschillende activiteiten definitief worden vastgesteld en toebedeeld. Alle activiteiten vinden we terug in ons jaarplan dat de leidraad vormt van wat ons in het nieuwe jaar te doen staat. In oktober bespreken we dit jaarplan ook met al onze medewerkers. Al tien jaar geef ik aan het jaarplan een thema mee, een hoofdgedachte waarvoor we dat jaar extra aandacht vragen. Voor 2008 was dit thema Plannen en prestaties. Het is gebleken dat dit thema wel een heel voorspellend karakter had. Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen (GLGK) is een organisatie van doeners. Maar om efficiënt en resultaatgericht te kunnen werken, moeten we toch eerst goed nadenken. Hoe plannen we onze werkzaamheden zodanig dat we elkaar en ook anderen niet in de weg lopen? Wat zijn de kritieke onderdelen in de planning, hoe kunnen we voorkomen dat een kleine achterstand in tijd kan leiden tot een maandenlange vertraging? Hoe bewaken we dat kritieke pad?

Ook de besteding van ons geld moet de toets der kritiek kunnen doorstaan. Naar die besteding wordt goed gekeken door onze subsidiegevers, onze accountants en zeker ook door onze Raad van Toezicht. Een andere vraag waar we gedurende het jaar mee te maken hebben, komt van de doeners in het veld. Hun belang is vooral dat administratieve processen binnen onze organisatie gelijke tred houden met het tempo waarin zij hun werk uitvoeren. Een goede planning en succesvolle uitvoering van het jaarplan staat of valt met een projectmatige aanpak en goede ondersteunende instrumenten. In het verslagjaar hebben we hier opnieuw de vruchten geplukt van de jarenlange ervaring die we hebben opgedaan met werken in projecten. Procedureplanning, liquiditeitsprognoses, communicatieplan en aansturing, we hebben het allemaal in de vingers. De prestaties? Oordeelt u zelf na lezing van dit jaarverslag 2008. Janine Pijl, directeur van 1 november 1998 tot 1 februari 2009

Jaarverslag 2008 5

Educatie op Rosendael 6 Jaarverslag 2008

GLGK ontwikkelt GLGK is een zeer actieve organisatie. Ontwikkelen is onze tweede natuur. Dat varieert van inrichtingsplannen maken voor nieuwe natuur aan de hand van ontwerpsessies tot het opzetten van een conserveringsbeleid voor onze schilderijen of het maken van nieuw ICT-beleid voor het efficiënter werken op kantoor. Zo ook ons oogstbeleid. We plukken niet

alleen het fruit in onze boomgaarden, maar oogsten ook uit het bos. De kennis en ervaring die wij in ons werk opdoen, delen we graag. Er komen door het jaar heen veel delegaties bij ons langs om van ons te leren. Dat zijn niet alleen vakgenoten, maar ook jeugd die we met behulp van educatieve programma’s leren over de natuur en cultuur in hun omgeving.

Van authentieke conservering naar nieuwe ontwerpen Ontwerpsessies Onze eigen werkwijze is terug te zien in de manier waarop we toekomstige natuurterreinen inrichten. Alle maatregelen die we nemen, moeten uiteindelijk een bijdrage leveren aan één van onze belangrijkste doelstellingen: het behoud of het vergroten van het aantal soorten dieren en planten in een gebied: de biodiversiteit. Om te zien wat voor ons de beste inrichtings- en beheermaatregelen zijn, organiseerden we begin 2008 met medewerkers en externe experts een succesvolle ontwerpsessie. Het doel was tot een inrichtingsplan te komen voor het natuurgebied Wisselse Veen bij Epe. Later in het jaar hebben we voor landgoed Laag Oorsprong bij Oosterbeek ook een ontwerpsessie gehouden. Het voordeel van deze werkwijze is dat we met verschillende deskundigen

op het vlak van ecologie, landschap, beheer, cultuurhistorie, water, landbouw en ruimtelijke ontwikkelingen gelijktijdig naar een gebied kijken. Hierdoor krijg je snel een goed en compleet beeld van de aanwezige waarden en potenties in een gebied. Ook wordt tijdens zo’n sessie duidelijk waar belangen strijdig zijn zodat meteen naar een oplossing gezocht kan worden. De ontwerpsessie is een zeer effectieve manier van samenwerken, die perfect past bij de voor ons zo kenmerkende planmatige aanpak. Een ander gebied waarvoor we in 2008 een ontwerpplan hebben gemaakt, is het gebied tussen kasteel Waardenburg en landgoed Neerijnen bij Zaltbommel. Hoewel 2008 voornamelijk in het teken stond van de restauratie van kasteel Waardenburg zelf, hebben we ook geke-

ken naar wat we met de omgeving willen doen. Het kasteel staat immers niet op zichzelf, maar maakt deel uit van de landgoederenkern Waardenburg-Neerijnen. Dit gebied herbergt van oudsher grote natuurwaarden die we graag opnieuw zichtbaar willen maken. De plannen die we in 2008 voor dit gebied hebben gemaakt, gaan we uitvoeren na de restauratie van het kasteel. Die is begin 2009 afgerond.

Kennis ontwikkelen en delen Bij het maken van een ontwerp voor een terrein, gaan we niet over één nacht ijs. Medewerkers doen soms maandenlang onderzoek. De uitkomsten van zo’n onderzoek leveren uiteindelijk een schat aan informatie op. Informatie die soms van grote waarde is. Niet alleen voor onszelf. Uit binnen- en buitenland

komen er delegaties naar ons toe om kennis te nemen van wat wij doen. Zo mochten we op 15 mei op kasteel de Cannenburch vertegenwoordigers van de Engelse Attingham Trust ontvangen. Deze Attingham Trust heeft een internationale naam op het gebied van de bestudering van Engelse country houses en hun collecties, tuinen en omringende landschappen. De bijeenkomst op de Cannenburch in 2008 was de eerste Attinghambijeenkomst in Nederland. Voor het internationale gezelschap van Britse, Belgische en Nederlandse deelnemers stond de uitwisseling van deskundigheid voorop. Op 24 oktober mochten we nogmaals een hooggeplaatst gezelschap op de Cannenburch ontvangen. Dit maal betrof het de cultuurdelegatie van het Russische parlement, de Doema. Rusland herziet

namelijk de monumentenwet en zoekt naar een goede manier om de vierhonderdduizend monumenten die het land telt te onderhouden. Hiervoor deden zij in Nederland inspiratie op. De Cannenburch was voor de Russen een mooi voorbeeld van onze restauratiefilosofie in de praktijk. Een van onze medewerkers spreekt Russisch, waardoor de communicatie ook zeer behoorlijk verliep. Kennis delen doen wij ook met de vele publicaties die wij jaarlijks maken. In 2008 hebben we onder andere uitgebreide informatiegidsen gemaakt over de kastelen Doorwerth en Ammersoyen. En voor de verwerving van kasteel Biljoen hebben we een fraaie prospectus samengesteld. Daarnaast zijn we gestart met het uitbrengen van een bijzonder boek over kasteel Waardenburg.

Deze zal na de oplevering van het kasteel in de zomer van 2009 verschijnen.

Educatie Kennis delen doen we graag. Jong en oud, vakgenoot of liefhebber, als het even kan, maken we er tijd voor vrij. Want hoe meer mensen kennis nemen van hun eigen omgeving, hoe meer zij deze weten te waarderen. En hoe meer waardering, hoe meer aandacht er is voor het beheer en behoud van de natuurlijke en culturele Gelderse rijkdom. Educatie zien we dan ook als een belangrijke doelstelling van onze organisatie. Al jaren hebben we een educatieve boswachter in dienst. In 2008 is er een tweede aangesteld. Hierdoor kunnen we nog beter gehoor geven aan de vele verzoeken voor wandelingen met de boswachter. Vooral scholen krijgen hierdoor > Jaarverslag 2008 7

Reehinde met kalf (Ernst Dirksen).

meer mogelijkheden om met de boswachter op stap te gaan of om hem uit te nodigen voor de klas. Naast de educatieve boswachters bieden we op diverse landgoederen lesprogramma’s aan voor basisscholen. Een veelgebruikt lesprogramma is ‘Van luchtkasteel tot dassenburcht’. In 2008 hebben we op kasteel Hernen een nieuwe vrijwilligersgroep kunnen samenstellen die dit lesprogramma aan 8 Jaarverslag 2008

basisscholen kan aanbieden. Ook op kasteel Rosendael wordt veelvuldig met een lespakket gewerkt. Dit loopt zo goed dat kasteel Rosendael dit jaar zelfs genomineerd was voor ‘Landgoed van het jaar’. Helaas bleef het bij een top drie-nominatie en ging de prijs naar Hove Beaulieu in Soest. Voor de Stichting Oude Gelderse Kerken, waar we een samenwerkings-

Veldonderzoek tijdens ontwerpsessie Wisselse Veen.

verband mee hebben, hebben we een lespakket ontwikkeld over de kerk van Leur (nabij Wijchen). Al 350 leerlingen hebben dit lesprogramma intussen doorlopen. In Leur is GLGK eveneens bezig om een nieuw bezoekerscentrum in te richten. Tot nu toe beschikten we over twee bezoekerscentra: één in Staverden en één in Herwen (Gelderse poort). Daar komt er dus één bij

in het Land van Maas en Waal. Een oude Vlaamse schuur wordt het vertrekpunt voor verkenning van deze regio. De regio kent van oorsprong ruim twintig heerlijkheden en biedt ongekende wandel- en fietsmogelijkheden. In 2008 zijn de eerste voorbereidende werkzaamheden gestart. Deze duren tot begin 2010. Vanuit het centrum zullen ook educatieve activiteiten voor jong en oud worden georganiseerd.

Oogsten uit onze bossen Als natuur- en cultuurorganisatie beheren wij eigendommen en gebieden zoals vroegere landgoedeigenaren dat deden. Zo houden we oude natuur- en cultuurverschijnselen in stand. En net als landgoedeigenaren die vroeger leefden van de opbrengsten van hun land, oogst ook GLGK uit haar terreinen. Zo hanteren we oorspronkelijke landbouwtechnieken voor

het bewerken van grond en onderhouden we oude hoogstamboomgaarden waar we ook letterlijk de vruchten van plukken. Ook houden we ons bezig met de jacht. De jacht is voor ons niet alleen ‘oogsten uit het veld’ maar ook een methode om de biodiversiteit in onze natuurgebieden in stand te houden. De manier waarop wij jagen is in 2008 vastgelegd in het faunabeleidsplan ‘Het Geldersch Landschap en

Portret van Catharina Pels, deels ontdaan van oppervlakte vuil.

het beheer van in het wild levende diersoorten’.

Conservering van schilderijen Er is in 2008 meer beleid vastgesteld. Zo heeft de afdeling Visie, Advies en Kwaliteit (VAK) het Meerjarenplan conservering schilderijen opgesteld voor onze collectie van bijna negenhonderd schilderijen. De schilderijen, waarvan ongeveer de helft in bruikleen is gegeven door onder

andere de Brantsen van de Zyp Stichting, vertegenwoordigen een aanzienlijke cultuur- en kunsthistorische waarde. Het is van groot belang dat de schilderijen volgens een duidelijk plan tegen verval worden beschermd. Ook preventief. Uitgangspunt bij deze preventieve conservering is dat de collectie als geheel het meest gebaat is bij het beperkt behandelen van veel objecten in plaats van intensieve behandeling van

Ontwerptekening van Laag Oorsprong.

een enkel object. In 2008 zijn in totaal veertig schilderijen behandeld voor preventieve conservering. Met de verwerving van kasteel Biljoen in december 2008 en de tijdelijke openstelling van het huis Biljoen is in ons depot gezocht naar de portretten van de familie Van Spaen die het huis heeft laten bouwen en die er heeft gewoond. Voor vier portretten van voormalige bewoners van Biljoen is

in december een opdracht gegeven voor actieve conservering. Dit is een ingrijpendere en intensieve manier van conserveren.

ICT-behoefte Met de ontwikkelingen binnen GLGK groeit ook de ICT-behoefte binnen de organisatie. Terreinen moeten bijvoorbeeld goed in kaart gebracht zijn in een overzichtelijke database. Maar ook de boekhouding en rentmeesterij moeten

snel inzicht kunnen hebben in de financiële situatie. Na een jarenlange samenwerking op ICT-gebied met Natuurmonumenten zien we ons genoodzaakt om een nieuwe weg in te slaan en zelf het LAN-beheer te organiseren. Hierdoor wordt het voor ons mogelijk om systemen te gebruiken die beter zijn afgestemd op onze specifieke wensen. Daardoor kunnen we efficiënter en doelgerichter werken. In de zomer van

2008 is een vooronderzoek gedaan naar de ICT-behoefte van de organisatie en zijn plannen gelanceerd. In 2009 en 2010 worden de plannen uitgewerkt en uitgevoerd.

Jaarverslag 2008 9

Kaasboer op Hoekelum 10 Jaarverslag 2008

GLGK onderneemt GLGK is bijzonder ondernemingsgezind. Dat moet ook omdat we alleen dan ons culturele en natuurlijke erfgoed in Gelderland kunnen veiligstellen. Het merendeel van onze huizen verhuren of geven we in erfpacht voor exploitatie door derden. Met de opbrengsten onderhouden we onze gebouwen en realiseren we andere doelen voor natuur, landschap en monumenten. Daarnaast vermarkten we tegenwoordig onze producten van eigen bodem. Zo timmeren we op verschillende manieren creatief aan de weg. Ook dit jaar hebben we weer verschillende zeer interessante

landgoederen en gebieden kunnen verwerven. Op andere plekken in de provincie waren we juist druk met de restauratie van gebouwen die al in ons bezit waren. En voor huizen die al helemaal zijn ingericht hebben we ons housekeepingplan dit jaar tegen het licht gehouden. De financiële crisis in de wereld heeft ook z’n impact gehad op onze organisatie, maar deze is gelukkig beperkt gebleven. Door een goede informatievoorziening en de inzet van nieuwe media hebben we veel mensen geïnteresseerd weten te houden voor ons werk.

Frisse chutneys, internetbossen en het behoud van landgoed Biljoen Exploitatie In 2008 hebben we bij een aantal van onze historische panden werkzaamheden verricht om ze beter exploitabel te maken. Zo is het koetshuis van Ammersoyen van binnen verbouwd, zodat hier feesten en partijen georganiseerd kunnen worden. Het kasteel zelf wordt hierdoor meer ontzien. En het koetshuis van Huis de Voorst is gerestaureerd en heeft in samenspraak met de exploitant van het huis vier luxe erfgoedlogies gekregen. Bijzonder hierbij was dat de werkzaamheden geheel door onze afdeling Bouwkunde is uitgevoerd. Weer veel vliegen in één klap: een gebouw gerestaureerd en bruikbaar, onze medewerkers die met liefde en plezier bezig zijn en… goedkoper kunnen we het niet doen!

Op Staverden zijn afspraken gemaakt met een nieuwe erfpachter over de exploitatie van het koetshuis en de oranjerie. Onderdeel is een brasserie die ook overdag open is. Zo kunnen veel wandelaars en fietsers in dit gebied even neerstrijken in de tuin en genieten van een kop koffie of een heerlijke maaltijd met producten uit eigen moestuin of bos.

Producten van eigen bodem We beschikken over een rijk aanbod aan producten die we van het land halen. Verder dan het tot sap persen van onze appels en peren gingen we tot voor kort niet. In 2008 hebben we een assortiment samengesteld van eerlijke en pure producten die we

in het beheer van ons land oogsten. Voor deze nieuwe productenlijn hebben we de merknaam Huys de Zyp geïntroduceerd. Romige kazen, rijke stoofpotjes, frisse chutneys, verrassende fruitchips en lang brandbare heidebriketten vormden het eerste deel van de productenlijn. Deze wordt in 2009 uitgebreid met mooie vleesproducten die afkomstig zijn van onze eigen brandrode runderen en witrikken. Van oudsher horen deze runderrassen thuis in het Gelderse cultuurlandschap. Wij hebben speciale fokprogramma’s opgezet om deze zeldzame runderrassen voor Gelderland te behouden. Via de website en een speciale folder zijn de Huys de Zyp-producten voor onze donateurs beschikbaar.

Creatief ondernemen Steeds meer bedrijven willen CO2-neutraal ondernemen. Voor de compensatie van hun CO2-uitstoot, planten ze bomen aan. Maar hoe doen ze dit? GLGK heeft voor dit vraagstuk een goede partner gevonden in Cleanbits. Dit bedrijf zet zich op een creatieve manier in voor een milieuvriendelijke ICTsector. Toen het bedrijf het eerste Nederlandse ‘internetbos’ wilde planten, hebben wij hiervoor een locatie beschikbaar gesteld in het Orderbos. Op 22 april plantte tv-presentator Matthijs van Nieuwkerk de eerste boom van dit unieke project. In december 2008 hebben we nog een internetbos geplant. Dit maal bij Huis te Eerbeek. De bosaanplant wordt door internetproviders gefinancierd. Hiermee com-

penseren zij symbolisch hun CO2-uitstoot.

Verwervingen Dankzij goed ondernemerschap en de goede relaties die we in de provincie hebben en daarbuiten, hebben we ook dit jaar weer ons bezit kunnen uitbreiden met enkele bijzondere verwervingen. De meest bijzondere is de verwerving van landgoed Biljoen. Na een spannende inschrijvingsprocedure, hebben de erven van de familie Lüps het ons gegund het landgoed te kopen. Dankzij een grote bijdrage van de provincie was dit financieel mogelijk. Een eerdere verwerving dit jaar was landgoed Gnadenthal. Dit Duitse landgoed in de buurt van Kleef is al eeuwen lang in Nederlandse handen. Het uit 1704 daterende Schloss Gnadenthal is door de

laatste eigenaar, baron Van Hövell tot Westervlier, aan ons overgedragen. Ook het Achterhoekse landgoed Hijink (nabij Winterswijk) en natuurterrein Heikamp (nabij Arnhem). Voor de overdracht van het markante Stroomhuis van Neerijnen, dat aansluit bij de landgoederen Neerijnen en Waardenburg, hebben we met de gemeente Neerijnen een langdurige erfpachtovereenkomst ondertekend.

Restauraties voortgezet In 2008 liepen binnen de stichting twee grote restauratieprojecten. Stond kasteel Waardenburg aan het begin van het jaar nog volop in de steigers, aan het eind van het jaar was het bijna klaar voor oplevering. De restauratie is zeer voorspoedig verlopen, > Jaarverslag 2008 11

Ammersoyen is een stijlvolle feestlocatie.

binnen de gestelde termijn van twee jaar en binnen het budget van vier miljoen euro. Tijdens de restauratiewerkzaamheden is ook aandacht besteed aan de ‘vaste bewoners’ van het kasteel: de gierzwaluwen. In de lente bleek al snel dat de zwaluwen erg tevreden waren over hun nieuwe onderkomen, want van de 120 nieuw geplaatste nestkastjes was de helft al weer bewoond. Ook op de Cannenburch is zeer hard gewerkt om het 12 Jaarverslag 2008

park weer een eenheid te laten vormen met het kasteel. Dit project heeft een looptijd van 2007 tot 2010. In 2008 zijn de vele waterpartijen rond het kasteel onder handen genomen, zijn lanen en paden hersteld en is een begin gemaakt met het opnieuw inplanten van het park. Ook zijn plannen in de maak voor de inrichting van het westelijk bouwhuis tot multifunctioneel erfgoedcentrum.

Wandelexcursie met boswachter Frans op Staverden.

Housekeeping geëvalueerd In huizen die in bewoonde sfeer zijn ingericht en voor het publiek zijn opengesteld, is het omgaan met interieur en collectie wezenlijk anders dan in musea. Waar objecten in een museale opstelling beschermd kunnen worden door vitrines, zijn interieurs en collecties in opengestelde huizen kwetsbaar. Alleen door extra (voorzorgs)maatregelen kan de unieke combinatie van inrichting in bewoonde sfeer

en publieke toegankelijkheid op een verantwoorde manier vorm krijgen. Een housekeepingplan is een goede methode om de benodigde zorg en vooral ook de benodigde preventieve maatregelen vast te leggen. En om ervoor te zorgen dat deze maatregelen op een eenduidige manier worden uitgevoerd, is scholing nodig en moeten medewerkers uitgerust worden met de juiste materialen, middelen en instructies. Al eerder had

de organisatie een dergelijk plan geïntroduceerd. In 2008 is het functioneren van het plan geëvalueerd. Besloten is dat de ingeslagen weg met een kleine bijstelling in de komende jaren wordt voortgezet.

Weinig impact financiële crisis Voor veel mensen zal 2008 de boeken in gaan als het jaar van de financiële crisis. Ook binnen onze organisatie heeft de crisis de gemoederen bezig

gehouden, al heeft zij uiteindelijk relatief weinig gevolgen voor ons gehad. Het beheer van ons vermogen hebben we sinds 2006 uitbesteed aan Schretlen. Drie maal per jaar komt de Vermogens Beheer Commissie bijeen om het door de vermogensbeheerder gevoerde beleid te toetsen aan ons beleggingsstatuut. Van ons vermogen beleggen we slechts 25% in aandelen. Dit doen we in maatschappelijk

Housekeeping wordt ook toegepast in de badkamer van huis Verwolde.

verantwoorde aandelen. De resterende 75% van ons vermogen houden we vrij beschikbaar om in te kunnen spelen op een onverwachte noodzaak tot aankoop van een bedreigd onderdeel van een erfgoed, zoals dat in 2008 voor Biljoen noodzakelijk was. Doordat we slechts een klein deel van ons vermogen hebben belegd en dit uitsluitend defensief beleggen, is de impact van de financiële crisis op ons vermogen beperkt gebleven.

Nieuwe media Om onze huidige donateurs en potentiële nieuwe donateurs aan ons te binden, hebben we dit jaar een aantal veranderingen in ons informatieaanbod doorgevoerd. Begin dit jaar hebben we een geheel nieuwe website gelanceerd. Deze staat boordevol informatie en bevat achtergronden over onze terreinen en eigendommen. Met webcams op twee locaties kunnen kijkers de activiteiten van een

grote dassenburcht live aanschouwen. Ook konden ze de restauratie van kasteel Waardenburg op de voet volgen. Daarnaast zijn er wandelfolders te downloaden en staat onze uitgebreide evenementenkalender vol leuke en leerzame activiteiten voor jong en oud. Nieuw dit jaar waren ook de vier thematische evenementenfolders: Naar buiten, Cultuur beleven, Kinderevenementen en Culinair genieten.

GLGK voor de camera.

Deze hebben we in heel Gelderland verspreid onder VVV’s, het toeristisch bedrijfsleven en onze eigen opengestelde kastelen en bezoekerscentra. Dit heeft bijgedragen aan de opkomst van vele tienduizenden bezoekers bij onze evenementen. In het najaar hebben we een digitale nieuwsbrief ontwikkeld. Iedereen kan zich op deze nieuwsbrief gratis abonneren. Met de nieuwsbrief brengen we lezers in de periode dat er geen

Evenementen in 2008 Totaal aantal evenementen: 310 Aantal bezoekers evenementen: vele tienduizenden Aantal bezoekers terreinen: meer dan 3 miljoen Wandel-, fiets- en busexcursies: 96 Aantal deelnemers excursies: 4.047 Media-aandacht in 2008 Berichtgevingen in de gedrukte media: Lezers van tijdschrift Mooi Gelderland: Aantal unieke bezoekers van de website: Aantal pagina’s geraadpleegd: Lezers van digitale nieuwsbrief:

tijdschrift Mooi Gelderland verschijnt op de hoogte

1.426 47.000 108.041 838.568 4.009

van grote en kleine activiteiten binnen de stichting. Jaarverslag 2008 13

Agapantusdagen op Rosendael 14 Jaarverslag 2008

GLGK inspireert In de tachtig jaar dat onze organisatie bestaat, hebben we ruim 11.000 ha aan Gelderse natuur en cultuur in eigendom verkregen. Zo hebben we heel wat pareltjes voor de toekomst weten te behouden. Maar natuur komt pas echt tot leven als zij ook gebruikt wordt. Daarom hebben we maar liefst 95% van onze terreinen opengesteld voor publiek.

Wees dus welkom in onze terreinen! En laat u inspireren door de prachtige natuurlijke en culturele rijkdom. Slechts een enkel terrein is niet of uitsluitend tijdens excursies voor onze donateurs onder begeleiding van de boswachter toegankelijk. Het gaat hier om terreinen met een zeer kwetsbare natuur.

Liefdesbloemen, kwartelkoning en Vereeuwigd Landschap

Heidekalfjes tussen de schapen Het is een grappig tafereel: in de schaapskudde van de Loenermark lopen zes dartele heidekalfjes. De kalfjes zijn in het voorjaar van 2008 geboren op het Wekeromse Zand en zijn deze zomer naar de Loenermark gebracht. Herder Roelof Brandsma kreeg de uitdagende taak de kalfjes klaar te stomen om samen met de schapen en honden de hei op te gaan. Tussen de volwassen schapen vallen de heidekoetjes niet eens op, ze zijn nauwelijks groter dan de schapen. Een volwassen stokmaat van de heidekoe is ook maar 1.10 m.

< Agapantusdagen op Rosendael Op 25 en 26 juli vonden op kasteel Rosendael voor het eerst de agapantusdagen plaats. De agapantus, ook wel de Afrikaanse lelie of liefdesbloem genoemd, heeft veel liefhebbers. Ruim duizend bezoekers kwamen speciaal voor dit evenement naar Rosendael. Onder hen bevonden zich ook veel Duitse liefhebbers. De agapantus heeft bloemsierkunstenaars geïnspireerd tot de prachtigste kunstwerkjes, die in en om het kasteel goed tot hun recht kwamen.

Expositie Doorwerth: smakelijk fruit uit eigen hof Van half juli tot eind oktober was op kasteel Doorwerth de expositie ‘Smakelijk fruit uit eigen hof’ te bezichtigen. In boomgaarden bij kloosters, buitenhuizen en boerderijen stonden vroeger allerlei soorten fruit voor eigen gebruik. Rassen met een specifieke toepassing: voor vroeg en laat gebruik, zoet en zuur van smaak en voor braden en stoven. Kasteel Doorwerth wordt al honderden jaren geflankeerd door een grote boomgaard. In de herfst worden er appels, peren, noten en mispels geoogst. Hierdoor was Doorwerth dé locatie voor deze unieke expositie.

Jaarverslag 2008 15

Heemtuin Malden wint Mooi Gelderland prijs

Natuur voor minder validen We willen graag dat mensen die afhankelijk zijn van een rolstoel of rollator ook kunnen genieten van de natuur. Daarom treffen we op verschillende plekken in de provincie voor hen voorzieningen. In oktober zijn op landgoed Mariëndaal, ten oosten van Arnhem, nieuwe rolstoelpaden in gebruik genomen. De paden lopen vlak langs Het Dorp en revalidatiecentrum Groot Klimmendaal. Eind augustus heeft de stichting op landgoed De Haere bij ’t Harde al een speciaal rolstoelpad aangelegd. Ook de Liendense visvereniging voor mindervaliden ‘Ons Stekkie’ hebben we geholpen aan een nieuw verenigingsgebouw. De visvereniging is gelokaliseerd in ons natuurgebied de Marspolder, gelegen tussen Lienden en de Nederrijn. Door brand waren de vissers hun oude onderkomen kwijtgeraakt.

Bijzondere waarnemingen Ook dit jaar hebben we in onze terreinen weer bijzondere waarnemingen gedaan. Zo is de kwartelkoning gesignaleerd in de Wiessenbergse kolk bij Hattem en trof één van onze medewerkers in het Wisselse Veen het uiterst zeldzame vetblad aan. In Bergharen is de grote modderkruiper gezien. En op landgoed Staverden heeft de rodelijstsoort Moeraskartelblad zich geworteld. Deze plant komt met name voor op drassige, matig voedselarme grond in trilveenmoerassen, hooilanden en duinvalleien. De plant wordt zo’n 15 tot 50 cm hoog en heeft zijn bloeitijd tussen mei en juli.

16 Jaarverslag 2008

Tijdens de begunstigervergadering op 20 oktober is traditiegetrouw de ‘Mooi Gelderland prijs’ uitgereikt. De jury koos uit de veertien voorgedragen kandidaten ‘Vereniging Vrienden van de Heemtuin Malden’ als winnaar. Uit handen van Huub Doek, voorzitter van de Raad van Toezicht, ontvingen de vertegenwoordigers van de vereniging de oorkonde, een bronzen beeldje en een geldprijs van € 1.000. De Heemtuin Malden, die vrij toegankelijk is voor publiek, laat zien hoe het Maldens natuur- en cultuurgebied er in de eerste helft van de vorige eeuw uit zag.

Doorwerth decor voor sinterklaasfilm Even was ons kasteel Doorwerth hét kasteel van Sinterklaas. De grote sinterklaasfilm van 2008, ‘Sinterklaas en het geheim van het grote boek’, is hier namelijk gedeeltelijk opgenomen. In het najaar draaide de film in de Nederlandse bioscopen. Onder de lezers van onze digitale nieuwsbrief hebben we 3 x 4 kaartjes verloot.

Boommarter op Bruggelen De marter is een uiterst schuw dier. Op de Veluwe komt met name de boommarter voor, terwijl in Oost-Gelderland juist de steenmarter leeft. Marters zijn kieskeurige diertjes, die een groot leefgebied nodig hebben. Daarom leggen wij verbindingszones aan in het landschap, waardoor ze de ruimte hebben om te leven en te jagen. In natuurterrein Bruggelen bij Apeldoorn lijkt het redelijk goed te gaan met de boommarter. Onze toezichthouder heeft de marters in 2008 steeds vaker gezien.

Monumentenloket Iedereen met vragen over cultuurhistorisch waardevolle gebouwen in de provincie Gelderland kan terecht bij het Monumentenloket. GLGK beheert voor de provincie dit digitale loket. Eén loket voor alle vragen over restauraties, onderhoud, historische interieurs, collecties, tuinen, parken, kastelen, buitenplaatsen of over subsidies, vergunningen en overheidsbeleid. In 2008 is een groeiend aantal vragen via dit loket binnengekomen. Vragen variëren van verzoeken om historische informatie over kastelen tot het willen weten wat het standpunt van GLGK is over het plaatsen van windmolens. Daarnaast gaan vragen over het instandhouden van gebouwen en historische voorwerpen. Niet alleen particulieren maar ook instellingen binnen en buiten de provincie doen bij het Monumentenloket een beroep op onze kennis en ervaring.

Vereeuwigd Landschap Vereeuwigd Landschap is een bijzonder project van GLGK. Hiermee willen we de eeuwenoude traditie in de Nederlandse landschapsschilderkunst een nieuwe impuls geven. In Vereeuwigd Landschap worden de natuurterreinen landgoed Neerijnen en het Wisselse Veen elk jaar verbeeld door verschillende kunstenaars, met ieder een eigen visie op de natuur ter plaatse. Zo ontstaat een unieke collectie beeldende kunst, die steeds groter wordt. In 2008 maakte Wim Vaarzon Morel een schilderij van het Wisselseveen en Marij Aarntzen van landgoed Neerijnen. Afgebeeld is een pasteltekening van het Wisselseveen van Wim Vaarzon Morel. Jaarverslag 2008 17

Gastvrij genieten Ook op culinair gebied komt u bij GLGK goed aan uw trekken. Onze historische panden zijn uitermate geschikt als feestof trouwlocatie. Van intiem klein tot gezelschappen van meer dan honderdvijftig personen. Met ons grote aanbod aan locaties, is er altijd wel iets dat bij de gelegenheid past. Of het nu gaat om een Engelse picknick, een high tea of een stijlvolle bruiloft.

Bever in Klooster Hulsbergen In het natuurgebied Klooster Hulsbergen, een IJssel-uiterwaardengebied met graslanden en kolken vlakbij Wapenveld, is in juni een bever gesignaleerd. Verschillende deskundigen hebben dit aan de hand van foto’s kunnen bevestigen. In 2005 zijn voor het eerst beversporen gevonden in de nabijgelegen Wiessenbergse Kolk. Door de verandering van zijn leefgebied en door de jacht, is de bever in Nederland uitgestorven geweest. In een aantal waterrijke gebieden zijn sinds eind jaren ’80 van de vorige eeuw beverfamilies losgelaten en ze doen het weer goed. De grootste populatie van Gelderland leeft in de Gelderse Poort, tussen Nijmegen en Arnhem.

Huiverkartocht Op huis Verwolde konden bezoekers zich dit jaar mee laten nemen op een bijzondere en spannende tocht met de huiverkar. Een merkwaardige huisknecht vergezelde bezoekers op de route door de omgeving van huis Verwolde. Huiveringwekkend mooi en onheilspellend…

18 Jaarverslag 2008

V&D van Staverden Decennia lang konden de inwoners van Staverden voor een kleine boodschap of een praatje terecht bij de op leeftijd zijnde gezusters Wilgenburg in de ‘V&D van Staverden’. Vader Wilgenburg verkocht in zijn jonge jaren kruidenierswaren en ging met de bakfiets rond in Staverden en Leuvenum. Later werd de bakfiets vervangen door een volkswagenbusje en uiteindelijk bleef alleen het winkeltje over, in een van de voorkamers van de boerderij. Deze zomer kwam daaraan een eind toen één van de zusters overleed en de achtergebleven zus naar een verzorgingshuis ging. GLGK heeft de inboedel van het winkeltje overgenomen, omdat het zo’n mooi tijdsbeeld geeft van leven in een oude en kleine gemeenschap.

Leerlingwerkplaats Waardenburg De restauratie van kasteel Waardenburg was in veel aspecten bijzonder. Eén aspect was dat het om een leerlingenbouwplaats ging. Hier leren jonge mensen het restauratievak, waardoor ambachtelijke technieken niet verloren gaan. Met de toenemende vergrijzing in de bouw is het van belang dat juist jongeren het restauratievak leren beheersen. De leerlingen waren van het begin tot eind bij de bouw betrokken. Dat werkt stimulerend en motiverend. Uit onderzoek blijkt dat zij als ze betrokken zijn sneller door hun opleiding gaan en vaker voor een vervolg kiezen. Voor de vakopleiding restauratie zijn bouwplaatsen als Waardenburg bijzonder belangrijk omdat leerlingen de gelegenheid krijgen om echt ambachtelijk aan de slag te gaan.

Veiling portretten Bennie Jolink Het tv-programma Sterren op het Doek veilde in de zomer van 2008 zes weken lang, elke week twee, schilderijen van geportretteerde sterren. Ook de zanger van Normaal, Bennie Jolink, werd op doek vastgelegd. De Achterhoeker mocht zelf bepalen naar welk goed doel de opbrengst van de veiling zou gaan. Als groot liefhebber van het Gelderse landschap, koos Jolink voor GLGK als goed doel voor de opbrengst van twee van de portretten. De veiling van de twee schilderijen leverde € 3.050 op.

Zilveren sauskommen terug op de Cannenburch Na ruim 125 jaar afwezigheid zijn twee zilveren sauskommen weer te zien in kasteel Cannenburch. De twee identieke sauskommen en bijbehorende onderschotels zijn in 1783 vervaardigd door de Amsterdamse zilversmeden Frederik Manicus I en Cornelis Hendrik Bömcke. De kommen en schotels zijn voorzien van de familiewapens van Van Isendoorn en Van Renesse. Nakomelingen van de familie hebben de sausschalen voor anderhalf jaar in bruikleen gegeven aan GLGK. Deze periode benutten wij om de financiering rond te krijgen om de sauskommen in 2009 te kunnen aanschaffen. Jaarverslag 2008 19

Begunstigerexcursie 2008 op landgoed Brakel 20 Jaarverslag 2008

GLGK bindt In ons jaarplan 2009 is het tot thema gemaakt: we moeten hard werken om plannen waar te maken. En we moeten blijven denken. Zoals we dat ook in 2008 hebben gedaan. Over de doelen die we willen bereiken, maar ook aan onze partners en aan de omgeving. Want het is altijd de natuur en cultuur in onze provincie Gelderland waar we het voor doen. De resultaten van ons werk delen we met onze begunstigers, onze sponsoren en de

overheden waarvan we het beleid uitvoeren. Belangrijk in deze samenwerking is de met de provincie Gelderland gesloten ILG-overeenkomst. Resultaten van ons werk communiceren en verantwoorden we ook naar onze maatschappelijke achterban. We werken mee aan de ontwikkeling van maatschappelijke stages en aan de ontwikkeling van gebieden. De beloning voor deze inspanningen zijn verbindingen van bijzondere aard.

Over het vitale platteland, hardwerkende scholieren en een bijzondere familiereünie ILG, Investeringsbudget Landelijk Gebied Op 21 februari 2008 hebben Geldersch Landschap en de provincie Gelderland tijdens een feestelijke bijeenkomst een belangrijke samenwerkingsovereenkomst getekend. Deze overeenkomst is de eerste meerjarige uitvoeringsovereenkomst die de provincie Gelderland afsluit in het kader van de Wet Inrichting Landelijk Gebied (ILG). Het document bevat afspraken over het uitvoeren van projecten op het gebied van natuur, landschap en cultuurhistorie gedurende een periode van zeven jaar (2007-2013). Een van die afspraken is dat de provincie zeshonderd hectare grond voor Geldersch Landschap zal verwerven. Wij richten deze gronden vervolgens in volgens de kernkwaliteiten van de Ecologische Hoofd

Structuur (EHS). De prioriteit ligt bij gebieden waar verdrogingsmaatregelen en milieuherstelmaatregelen noodzakelijk zijn. Het gaat om zogenaamde TOP-lijstgebieden, zoals de Staverdensebeek bij Uddel-Elspeet, Erica bij Barneveld en Wisselse Veen bij Epe. De projecten die we uitvoeren leveren een bijdrage aan het vitale platteland in de provincie. De projecten zorgen voor een verbetering van de kwaliteit van natuur, landschap, recreatie en milieu. Een goed voorbeeld van een ‘vitaal’ project zijn het project Cannenburch Compleet waarmee begin 2008 een begin is gemaakt en de bosaanleg in de Regulieren (Culemborg).  Begin 2008 is de eerste voortgangsrapportage opgesteld en besproken met de provincie. We liggen goed op schema.

Communiceren en verantwoorden

Maatschappelijke achterban

We verstrekken informatie en reageren snel op vragen en klachten die we afhandelen volgens ons klachtenbeleid. In 2008 kregen we ongeveer 125 klachten binnen over zaken die uiteenliepen van entreegelden tot kapwerkzaamheden op onze terreinen. Met plezier leggen wij verantwoording af aan onze begunstigers, subsidiënten en andere relaties. Niet voor niets gelden betrouwbaarheid, openheid en professionaliteit als kernwaarden binnen onze organisatie. Instrumenten voor het afleggen van verantwoording zijn onder andere het (sociaal) jaarverslag, de jaarrekening, de begunstigersdag, ons tijdschrift Mooi Gelderland en onze website (www.mooigelderland.nl).

Het aantal begunstigers loopt terug. Een van de redenen voor deze terugloop is mogelijk een verslechterende economie waarmee Nederland eind 2008 te maken kreeg. Meer goede doelen kampen hiermee. In 2009 zal gekeken worden wat de precieze oorzaken zijn geweest van deze terugloop. Op basis van deze analyse zal een strategie worden uitgestippeld voor de werving van nieuwe begunstigers.

Maatschappelijke stages In 2007 is onze organisatie samen met IVN, Landschapsbeheer Nederland, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit het pilot-project ‘Betrokken bij Buiten’ gestart. Doel is te komen tot een structureel

aanbod van groene maatschappelijke stages voor middelbare scholieren. Ons eerste project binnen deze pilot is Herstelplan Bonenburg dat in november 2008 van start is gegaan. Leerlingen van mavo 3 van Scholengemeenschap De Noordgouw in Heerde kregen de opdracht te onderzoeken hoe de Bonenburg, ook bij Heerde, een plek kan worden waar alle bezoekers van kunnen genieten. De scholieren hebben ervaringen van bezoekers in kaart gebracht en gekeken welke verbeteringen mogelijk zijn. Ze hebben tijdens een buitendag ook flink de handen uit de mouwen gestoken en oude rasters verwijderd, een houtwal geplant en bruggen voorzien van een anti-sliplaag.

Gebiedsontwikkeling We dragen graag ons steentje bij aan gebieds-

ontwikkeling. Gebiedsontwikkeling is te definiëren als een proces waarbij verschillende partijen gezamenlijk investeren in een gebied. Het gaat daarbij meestal om een combinatie van fysieke, sociale en economische belangen. Gebiedsontwikkeling biedt kansen voor natuur en landschap. Een mooi voorbeeld is het gebied Barneveld-Noord, waar de Esvelderbeek is aangewezen als ecologische verbindingszone. De gemeente heeft hier plannen voor woningbouw, industrie en waterberging en moet een compensatieverplichting uitvoeren. Ook het Waterschap wil maatregelen treffen in het kader van de Kader Richtlijn Water. Wij hebben het initiatief genomen om een plan uit te werken voor de ecologische verbindingszone, waarbij ook de waterberging en > Jaarverslag 2008 21

tot febr Overzicht begunstigers 2006 2007 2008 2009 42.600 42.464 41.486 40.102 tot febr Overzicht vrijwilligers 2006* 2007* 2008 2009 630 565 482 451 *voor opschoning bestand

Bedrijfsrelaties 2006 2007 2008 kring Gelderland 32 30 28 regiokring Achterhoek 20 28 26 regiokring KAN 9 13 13 regiokring Rivierengebied 5 6 8 regiokring Veluwe 18 21 24 totaal regiokringen 52 68 71 totaal 84 98 99

Ondertekening ILG-contract door directeur Janine Pijl en gedeputeerde Harrie Keereweer.

compensatieverplichting worden gerealiseerd. Gemeente en Waterschap zijn er enthousiast over. Het komende jaar zal de planvorming verder gestalte krijgen en zullen er afspraken over rollen, taken en financiering wor22 Jaarverslag 2008

den gemaakt. Daarna kan de uitvoering beginnen.

Verbindingen De laatste bewoonster van kasteel de Cannenburch was Charlotte Th.H.A. barones van Oldeneel tot Oldenzeel. Zij overleed in

1881, waarna haar bezittingen werden verdeeld onder familieleden. Op zondag 21 september 2008 troffen zo’n zeventig neven en nichten van deze laatste bewoonster elkaar. Op het kasteel hielden zij deze bijzon-

tot febr

2009 26 26 13 8 24 71 97

Klimdemonstratie tijdens boomfeestdag.

dere familiereünie. De gemeente Neerijnen heeft het oude Nuonschakelstation Stroomhuis en de omliggende gronden voor de komende vijftig jaar aan ons in erfpacht gegeven. Het pand is in gebruik als cultureel

centrum door Stichting Stroomhuis. De kunst- en cultuuractiviteiten zullen worden voortgezet. Het programma zal worden uitgebreid met landschapseducatie en toerisme. Het Stroomhuis en de omliggende gronden wor-

den toegevoegd aan landgoed Waardenburg en Neerijnen. De grond waarop het Stroomhuis staat hoorde oorspronkelijk al bij landgoed Neerijnen. Nu de molen nog en het landgoed is weer compleet.

Het Wisselse Veen is een zeer natuurrijk en waardevol gebied waar GLGK werkt aan de realisatie van de Ecologische Hoofdstructuur. Jaarverslag 2008 23

Bosaanplant op de Regulieren 24 Jaarverslag 2008

GLGK werkt In het jaar dat plannen en prestaties het jaarthema van de organisatie vormde, is gebleken dat we daar goed in zijn. Er is een overvloed aan mogelijkheden waarmee we onze doelstellingen kunnen realiseren, maar we maken daarin keuzes en stellen prioriteiten. Dit kan alleen met een goed geoliede organisatie onder leiding van een kundige directie. De directie, ondersteund door de Raad van Toezicht, zet zich volledig in om de kennis en

vaardigheden die wij in ons dagelijkse werk nodig hebben beschikbaar te krijgen. Ook doet zij er alles aan om processen zodanig te organiseren dat wij ook plezier in ons werk hebben. Daarbij weet de organisatie zich gesteund door honderden vrijwilligers. Zij zijn ware ambassadeurs voor onze organisatie, die ook nog eens flink de handen uit de mouwen steken en helpen op kantoor, in het dagelijkse terreinbeheer en op de opengestelde kastelen.

Over personeel, een koninklijke onderscheiding en een heuse low tea Organisatie In het verleden is voor de uitvoering van het dagelijkse werk gekozen voor een verhouding van 60% eigen medewerkers en 40% uitbesteding. Deze verhouding geldt nog steeds. Waar indertijd deze keuze gemaakt is op basis van kwaliteit en beheer op lange termijn, blijkt deze verhouding in combinatie met een gericht personeelbeleid nog steeds een hoge kwaliteit van het uitgevoerde werk op te leveren. De personele kosten in 2008 zijn geëvalueerd en er is gekeken naar toekomstige ontwikkelingen. We verwachten een stijging van de pensioenlasten. De huidige formatie is zeker toereikend tot eind 2013 (het jaar waarin het ILG-contract eindigt) en zal in 2010 met ongeveer 4 fte (fulltime-equivalent) zijn gekrompen. In dezelfde

periode gaan twaalf medewerkers met pensioen en hebben zes de mogelijkheid gebruik te maken van de FPU-regeling (Flexibel Pensioen en Uittreden). De flexibiliteit is daarmee aanzienlijk. Telkens kan worden beslist of en hoe vacatures worden ingevuld. Ultimo 2008 bedroeg het aantal personeelsleden 110 fte (= vaste, project en flexibele formatie, berekend op basis van fulltime equivalent). Voor de uitvoering van het ILG-contract is de projectstructuur aangescherpt. De projectorganisatie is goed afgestemd op de lijnorganisatie. De projectadministratie is verder ontwikkeld. Dit maakt een optimale financiële en inhoudelijke verantwoording mogelijk.

Directie In juli 2008 kondigde directeur Janine Pijl haar

vertrek aan. Na een loopbaan van ruim 40 jaar gaat zij genieten van een welverdiend pensioen. In de ruim 10 jaar dat zij directeur van GLGK is geweest, heeft zij veel voor de organisatie betekend. Onder haar regie groeide GLGK spectaculair in activiteiten en prestaties en ontwikkelde zij zich tot een slagvaardige, kwaliteitsgerichte organisatie met heldere standpunten over behoud en ontwikkeling van het cultureel en natuurlijk erfgoed in Gelderland. De Raad van Toezicht heeft door haar tijdige aankondiging ruim de gelegenheid gehad om een geschikte opvolger te vinden. Vanaf 1 februari 2009 is Peter van den Tweel de nieuwe directeur. Van den Tweel heeft zijn sporen verdiend op het gebied van management en beleid in het landelijk gebied. Tot zijn aantreden

was hij plaatsvervangend directeur van de Dienst Landelijk Gebied. Eerder heeft hij diverse managementfuncties vervuld binnen Staatsbosbeheer, onder andere in Gelderland en was hij directeur Staatsbosbeheer regio Zuid.

Vrijwilligers Zoals tijdens de jaarlijkse vrijwilligerscontactdag in april werd aangekondigd, zijn inmiddels alle vrijwilligers voorzien van speciale GLGK-kleding. De kleding, die bestaat uit een fleecejack, polo en regenjas, moet de herkenbaarheid van onze vrijwilligers in het veld vergroten. Hiermee tonen we ook onze erkentelijkheid naar de vrijwilligers voor al het goede werk dat ze doen. Op 18 oktober is onze vrijwilliger Ben van der Worp tijdens de begunstigersvergadering in Winterswijk

door locoburgemeester Westerkamp van de gemeente Heerde onderscheiden als Lid in de Orde van Oranje-Nassau. De koninklijke onderscheiding is hem toegekend vanwege de vele vrijwilligersactiviteiten die hij heeft gedaan en nog doet, waarvan een groot deel bij ons op de Noord-West Veluwe.

Dagelijks terreinbeheer Het beheersareaal is in 2008 gegroeid van 11.198 naar 11.300 hectare. Het beheer is opgepakt van onder andere afgeronde park- en tuinprojecten, zoals op Staverden bij Ermelo. In het Rivierengebied is veel tijd en energie gestoken in het beheer van graslanden. In het kader van boscompensatie kan onze organisatie verplichtingen van particulieren overnemen.

We hebben bijvoorbeeld voor een projectontwikkelaar gronden aangekocht in het Rivierengebied. Zo wordt het mogelijk bos en natuur te creëren met private middelen. In de Achterhoek is in 2008 een begin gemaakt met inrichtingsprojecten. We zijn druk geweest met plannen opstellen, uitwerken, begroten en de aanbestedingen, zodat we in 2009 een flinke slag kunnen maken. Onze afdeling Bouwkunde heeft o.a. onderhoud gedaan aan de Schelpengalerij op Rosendael en de restauratie van de parkmuren en het poortgebouw van Huis Scherpenzeel afgerond. Bij forse beheermaatregelen is een goede communicatie met inwoners en bezoekers van belang. Via website en persberichten informeren we over onze werkzaamheden, > Jaarverslag 2008 25

Teeselinkven is één van de Natura 2000-gebieden.

zoals in de maand juni toen het Algemene Veen bij Hattem werd afgesloten voor bezoekers. Dit is gedaan om een kudde Veluwse heideschapen daar rustig te laten grazen. Het grazen voorkomt dat hei en jeneverbesstruiken worden overwoekerd door soorten die in dit gebied niet thuishoren, zoals jonge berken, lijster26 Jaarverslag 2008

bes, prunus en vogelkers. Op de opengestelde kastelen bruiste het van de activiteiten, zoals tijdens de Low Tea High Experience op kasteel Cannenburch.

Natura 2000 Natura 2000-gebieden zijn beschermde natuurgebieden volgens Europese richtlijnen. Nederland telt 162 van deze gebieden,

Vrijwilligers bemannen een kraam op het oogstfeest van kasteel Doorwerth.

waaronder gebieden in Gelderland. Voor alle Natura 2000-gebieden moeten beheerplannen opgesteld worden. In deze beheerplannen wordt vastgelegd hoe en wanneer de doelen voor een gebied gehaald worden (instandhoudingsdoelstellingen), maar regelt ook activiteiten in en rondom Natura 2000-gebieden (landbouw,

recreatie, waterbeheer). In 2008 hebben we meegewerkt aan het opstellen van beheerplannen voor gebieden in de uiterwaarden, het Wooldseveen en Teeselinkven in de Achterhoek en voor de Veluwe. Het is ook in ons belang dat alle activiteiten in en rondom onze terreinen goed in de beheerplannen worden

beschreven. Dat voorkomt dat we misschien straks voor ieder evenement in deze gebieden een natuurbeschermingswetvergunning moeten vragen. Natura 2000 doet veel stof opwaaien. Onze organisatie stelt zich op het standpunt dat deze wet niet mag leiden tot barrières die het van de natuur genieten, een afgewogen beheer en

het draagvlak voor natuurbescherming in de weg staan.

Doelen in 2008: ● Afgerond ■ Nog in uitvoering/aangepast ▲ Niet haalbaar in 2008

Voornemen en resultaat Beleid ● Opstellen beleidsrichtlijn faunabeheer Projecten en plannen ■ ILG-projecten ● Plaatsen webcams ● Meerjaren conserveringsprogramma ● Schelpengalerij Rosendael

■ Restauratie Cannenburch, Vaassen (ILG) ■ Werving begunstigers ■ Restauratie Waardenburg ■ Start conservering behang Chinese kamer Verwolde ● Hydrologische onderzoeken Staverden ■ Opzetten eigen productlijn Terreinen ▲ Herstel tuin en park bij hotel Lochemse Berg ● Inleidend beheer bosreservaat Bruggelen ● Afzetten houtwallen langs de Fliert bij Twello ■ Inplanten stormvlaktes Armenbos en ‘t Walfort ● Opknappen parkeerplaatsen ‘t Velde, Landfort, Hagen en De Voorst ● Vernieuwen kettingbrug Rosendael ■ Herstel parkaanleg Het Klooster ■ Aanleg ca. 40 ha bos bij Regulieren ● Zorgplicht bomen ■ Aanleg brug en opknappen wandelpaden Heerlijkheid Beek ● Aanleg drinkpoel heide Warnsborn ■ Herstel en snoei boomgaarden Brakel

Toelichting Richtlijn is opgesteld en besproken in RvT, RvA en Beheer Advies Commissie, vastgesteld en verspreid

In 2008 zijn een groot aantal projecten (zowel integraal als inrichting) in uitvoering gebracht, in totaal voor ongeveer 18.5 miljoen in ‘werk onder handen’ Webcam geplaatst bij Dassenburcht en Waardenburg. Zie Mooigelderland.nl Start van het conserveringsprogramma schilderijen begin 2008 Onderhoudsplan is opgesteld. In verband met het voorkomen van vleermuizen is de planning aangepast In 2007 werd begonnen met het totaalplan voor het herstel van park, tuinen en gebouwen op Cannenburch De bordjesactie kreeg een vervolg in Nijmegen. Resultaat was teleurstellend en minder dan bij eerdere acties Wordt conform planning en budget in 2009 afgerond Project gestart in 2008 Eerste resultaten zijn bekend, na afronding (grond) waterstandmetingen is eindrapport opgesteld In december 2008 werd de nieuwe productbrochure verspreid en is Huys de Zyp geïntroduceerd

Huurder zag geen mogelijkheden In het bijzonder het verwijderen van zaailingen Amerikaanse eik Uitgevoerd Wordt voorjaar 2009 afgerond Uitgevoerd Uitgevoerd Voorbereiding Wordt in maart 2009 afgerond Forse opgave dit jaar Wordt in 2009 afgerond Uitgevoerd Wordt in 2009 afgerond

Jaarverslag 2008 27

Medewerkers van afdeling Bouwkunde hebben zelf de dakconstructie van het koetshuis van Huis de Voorst gemaakt.

Vrijwilliger schoont beek op (Ger Loeffen).

Uiterwaarden en grienden bij Waardenburg (Ruud Knol).

Drie op een rij (Ernst Dirksen).

28 Jaarverslag 2008

Doelen in 2008 (vervolg): ● Afgerond ■ Nog in uitvoering/aangepast ▲ Niet haalbaar in 2008

Voornemen en resultaat Gebouwen ■ Onderhoud buitenzijde huis Schaffelaar en Scherpenzeel ■ Uitvoering restauratie Schouwenburg ● Voltooiing restauratie koetshuis De Voorst inrichting tuin en erf ■ Start restauratie Boerderij Hesselink ▲ Nulmeting agrarische erven en werkplaatsen

Toelichting Is gestart (Scherpenzeel) en afgerond (Schaffelaar) Is inmiddels gestart (2009) Af Start medio 2009 Wordt niet op deze wijze uitgevoerd

Onderzoek en monitoring ● Onderzoek grondwatercondities ● Onderzoek bodemchemie

■ Opstellen monitoringplannen terreinen ■ Uitbouwen netwerk inventarisatie vrijwilligers ■ Uitwisselen van gegevens met Gegevensautoriteit ▲ Evaluatie beheer enkele terreinen ▲ Studie naar gebruik van onderhoudsarme materialen bij gebouwen ■ Vervanging werkschuren Wekerom en Vorden ■ Fokprogramma en registratie als zeldzaam huisdier Brandrode en heidekoeien ■ Continuering project Leerstoel Collectie ■ Start meerjarenconserveringsprogramma ▲ Aanbrengen UV-wering op ramen Doorwerth en Ammersoyen ▲ Conservering behang Chinese kamer Verwolde ▲ Restauratie portretten collectie Waardenburg Neerijnen ■ Opname Verwolde en Hernen in Netwerk Veiligheidszorg ● Realisatie Centraal depot Collectie Interne organisatie, nota’s en personeel

Voor een groot aantal terreinen zijn op basis van de meetnetten de hydrologische condities in beeld gebracht In verschillende terreinen (o.a. Staverden en Vossenbroek) is de fosfaatverzadiging onderzocht mede ten behoeve van inrichting- en herstelmaatregelen Vorden af, Wekerom loopt Is gestart Leerstoel gecontinueerd

Gestart; subsidie gekregen Is vervangen door portretten Biljoen Alle opengestelde huizen nu opgenomen in netwerk



● Thematisch overleg hoveniers

■ Maatschappelijke stages voor middelbare scholieren ● Uitbouwen en professionaliseren communicatie

■ Opstellen samenhangend opleidingsbeleid ● ILG-overeenkomst implementeren in organisatie

Pilot uitgevoerd; wordt gecontinueerd Vorm gekregen middels digitalisering aanbod, bijdrage aan educatie uitgebreid, uitbreiding gidsen enz. Is nog volop in ontwikkeling In 2008 is systematiek voor planning en verantwoording geïmplementeerd

Jaarverslag 2008 29

Edelherten in het maïs 30 Jaarverslag 2008

Raad van Toezicht Jaarverslag Stichting het Geldersch Landschap, Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen, Stichting Steunfonds Geldersch Landschap en Kasteelen, Stichting Vrienden van Kastelen te Arnhem Het motto van het jaarplan 2008 is Plannen en prestaties. Achteraf kunnen we stellen dat het motto niet beter had kunnen worden gekozen. Het jaarverslag geeft opnieuw een goed beeld van wat is gepland en gepresteerd. De Raad van Toezicht is zich ervan bewust dat dit alleen maar kon worden gerealiseerd door de inzet van al onze medewerkers en onze vrijwilligers. Ook in 2008 was de steun van de Nationale Postcode Loterij, het VSBfonds, onze bedrijfsrelaties en onze begunstigers onmisbaar. Ook de adviezen van de leden van de Beheer Advies Commissie en de Raad van Advies zijn van groot belang, alsook van de Vermogens Beheer Commissie. De leden van de Raad van Toezicht danken allen voor hun inzet en bijdragen. Een en ander toont ieder jaar weer aan dat Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen beschikt over een groot maatschappelijk draagvlak. In het verslag over 2007 werd melding gemaakt van het contract met de provincie Gelderland, het ILG-contract. Het definitieve contract werd op 21 februari 2008 tijdens een feestelijke bijeenkomst ondertekend. Dit contract legt de rechten en verplichtingen tussen de provincie Gelderland en het Geldersch Landschap vast voor de periode 2007-2013. De uitvoering van deze overeenkomst is in volle gang. De Raad van Toezicht wordt elke vergadering op de hoogte gehouden van de voortgang. In het vorige verslag werd melding gemaakt van de verwerving van Huis Gnadenthal in het Duitse Kleef door middel van een op te richten stichting. Dat is inmiddels gebeurd door oprichting van Stichting Vrienden van Kastelen. Maar de twee belangrijkste zaken waarmee de Raad van Toezicht zich in 2008 intensief heeft beziggehouden zijn het aangekondigde vertrek van onze directeur Janine Pijl en de daardoor ontstane vacature en het verwerven van landgoed Biljoen in Velp.

Janine Pijl In de zomer heeft Janine Pijl aangekondigd gebruik te willen maken van de mogelijkheid om na 40 jaar, waarvan 10 jaar als directeur bij Geldersch Landschap en Geldersche Kasteelen, met pensioen te gaan. Eerst wil de Raad van Toezicht ook in dit verslag Janine Pijl meer dan hartelijk danken voor haar tomeloze inzet voor het doel van de stichtingen. Haar grote verdienste is dat ze van het Geldersch Landschap en

Geldersche Kasteelen de organisatie heeft weten te maken die het nu is. Een maatschappelijke onderneming, die op creatieve en verantwoorde wijze, staande midden in de samenleving, natuur en erfgoed weet te combineren. Prachtige projecten werden onder haar inspirerende leiding gerealiseerd. Een van de belangrijke taken van een Raad van Toezicht is om een directeur/bestuurder te benoemen. Direct heeft de Raad van Toezicht uit haar midden een selectiecommissie gevormd. Na een analyse over de fase waarin de stichtingen zich nu en in de komende jaren zullen bevinden, werd een profiel opgesteld van de te zoeken directeur. Bij het maken van deze analyse en het profiel zijn een groot aantal medewerkers, de ondernemingsraad en een extern selectiebureau betrokken. Meer dan honderd mensen hebben gesolliciteerd. Na een zorgvuldige selectie werd de heer ir. Peter van den Tweel (53) per 1 februari 2009 benoemd.

Landgoed Biljoen De Raad van Toezicht is verheugd dat zij, na een uiterst zorgvuldig proces, zowel intern als extern, in haar extra vergadering van 20 augustus 2008 toestemming kon verlenen aan de directeur om deel te nemen aan de openbare inschrijving op 1 september 2008 van het landgoed Biljoen te Velp. De Raad van Toezicht en de directeur zijn hierbij niet over één nacht ijs gegaan. Veel aspecten werden onderzocht en besproken. Er werd een gedegen historische beschrijving van kasteel en landgoed gemaakt, een uitgewerkt instandhoudingsplan werd opgesteld, de diverse subsidiemogelijkheden werden onderzocht, opdracht tot interne en externe taxaties werd gegeven, de gebruiksmogelijkheden werden afgewogen, en de inzet van substantiële eigen middelen werd bekeken. Zoals bekend hebben deze inspanningen ertoe geleid dat de erfgenamen het landgoed Biljoen aan het Geldersch Landschap hebben gegund. De overdracht heeft in januari 2009 plaatsgevonden. De Raad van Toezicht is ervan overtuigd dat door de enorme inzet van Janine Pijl en haar medewerkers de verwerving van dit voor Nederland en in het bijzonder voor Gelderland zo belangrijke landgoed succesvol kon worden afgerond. Met deze verwerving sluit Janine Pijl haar directeurschap in stijl af. Namens de Raad van Toezicht Huub Doek, voorzitter

Jaarverslag 2008 31

Beknopte jaarcijfers

Balans per 31 december 2008

In het verkorte jaarverslag zijn de jaarcijfers gepresenteerd van de verslaggevende eenheid Stichting Het Geldersch Landschap gecombineerd, welke uit de volgende stichtingen bestaat: Stichting Het Geldersch Landschap, Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen, Stichting Steunfonds Geldersch Landschap en Kasteelen en Stichting Vrienden van Kastelen. Als houder van het keurmerk van het Centraal Bureau Fondsenwerving (CBF) is de volledige jaarrekening van de verslaggevende eenheid opgesteld overeenkomstig de herziene Richtlijn 650 ‘Fondsenwervende Instellingen’. Dit is het eerste jaar dat deze nieuwe RJ650 is toegepast. Deze stelselwijziging heeft geen effect op het resultaat en het vermogen (reserves en fondsen). Voor vergelijkingsdoeleinden zijn ook de cijfers van de (aangepaste) begroting 2008 en de werkelijke cijfers over 2007 aangepast. Indien u prijs stelt op de volledige jaarrekeningen van de afzonderlijke stichtingen, kunt u deze bestellen bij het secretariaat of via www.mooigelderland.nl. Op de begunstigervergadering is gelegenheid tot het stellen van vragen of het maken van opmerkingen.

(Alle bedragen in euro’s)

Belangrijke gebeurtenissen in het boekjaar: • Oprichting nieuwe stichting: Begin maart 2008 is onder Nederlands recht de Stichting Vrienden van Kastelen opgericht, nadat reeds halverwege het jaar 2007 duidelijk werd dat tot nu toe het enige bezit van deze stichting, Landgoed Gnadenthal in Kleve te Duitsland, onder een last zou worden geschonken. • Wijziging begroting: Bij wijze van uitzondering is de in oktober 2007 goedgekeurde begroting van Stichting Het Geldersch Landschap in april 2008 gewijzigd vastgesteld en goedgekeurd. Het afsluiten van het ILG-contract (Investeringsfonds Landelijk Gebied) met de provincie Gelderland maakte met name een daarop afgestemde wijziging van de begroting noodzakelijk.

32 Jaarverslag 2008

Activa 31 dec 2008 Immateriële vaste activa 339.200 Materiële vaste activa Gebouwen 52.650 Machines en installaties 469.150 Andere vaste bedrijfsmiddelen 626.000 Projectgebonden activa 465.000 1.612.800

31 dec 2007 302.500

92.750 300.500 654.500 465.000 1.512.750

Financiële vaste activa Lening u/g 24.000 27.000 1.976.000 1.842.250 Vorderingen, effecten en liquide middelen Vorderingen en overlopende activa Debiteuren 662.950 362.200 Exploitatiesubsidies 46.900 1.237.050 Externe (project)financiering 98.450 468.900 Restauratierekeningen NRF 36.900 556.150 Omzetbelasting 584.800 246.650 Overige vorderingen 10.838.800 5.640.150 12.268.800 8.511.100 Effecten 12.311.500 14.123.150 Liquide middelen Ontvangen voorschot inzake verwerving Biljoen 8.500.000 - Overige 4.338.500 2.668.400 12.838.500 2.668.400 37.418.800 25.302.650 Totaal activa 39.394.800 27.144.900



Passiva 31 dec 2008

31 dec 2007

Reserves en fondsen Reserves Continuïteitsreserve 10.703.300 12.627.100 Bestemmingsreserves 2.887.600 2.726.250 13.590.900 15.353.350 Fondsen Bestemmingsfondsen 5.196.250 4.314.450 18.787.150 19.667.800 Voorzieningen Voorziening onderhoud kastelen 40.350 30.950 Voorziening onderhoud overige gebouwen 51.600 97.200 Voorziening jubilea 28.150 28.100 Voorziening TOP 640.900 179.850 761.000 336.100 Langlopende schulden Leningen o/g 379.050 83.050 Kortlopende schulden Vooruitontvangen bedragen 7.532.250 1.745.750 Schulden aan leveranciers 2.227.150 1.093.000 Restauratierekeningen NRF 57.850 - Belastingen en premies sociale verzekeringen 440.800 397.500 Overige schulden 317.750 633.900 Overlopende passiva 8.891.800 3.187.800 19.467.600 7.057.950

Totaal passiva 39.394.800 27.144.900

Toelichting opvallende balansposten: • Het beleggingsstatuur is ongewijzigd van kracht: primair doel is het waarborgen van de continuïteit van de stichtin- gen. Het risicoprofiel is (zeer) defensief. De stichting belegt de portefeuille op duurzame en maatschappelijk verantwoorde wijze. Voor het jaar 2009 wordt voorzien dat het beleid ongewijzigd voortgezet kan worden: een laag risico en dus ook een relatief laag rendement, transparan- tie en goede functiescheiding. Wel wordt bezien of het criterium “duurzaamheid” grotere nadruk kan krijgen binnen de portefeuille. • De post “overige vorderingen” is in het boekjaar signifi- cant hoger vergeleken met 2007. Nog te ontvangen gelden inzake de uitgifte in erfpacht van een tweetal boerderijen ad € 3,25 miljoen, nog te ontvangen aankoopsubsidie natuurterreinen ad € 2,24 miljoen en nog te ontvangen giften en schenkingen ad € 2,66 miljoen verklaren dit verschil. • De liquide middelen zijn ten opzichte van 2007 flink toegenomen. Wij hebben half december een voorschot van de provincie Gelderland ontvangen ad € 8.5 miljoen ten behoeve van de verwerving van Landgoed Biljoen. Voor ons eigen aandeel ad € 2,5 miljoen hebben wij een bestemmingsfonds ILG gevormd. Het landgoed is op 15 januari 2009 aan ons overgedragen, waarbij tevens de financiële afhandeling plaatsvond. • De continuïteitsreserve wordt gezien als onderdeel van het weerstandsvermogen voor de totale organisatie en door het bestuur vastgesteld op minimaal € 10 miljoen en maximaal € 25 miljoen. Op basis van de grote verantwoor delijkheid van de organisatie heeft ten aanzien van het beheer van het erfgoed is dit bedrag gebaseerd op het zonder enig ander inkomen uitvoeren van het beheer en onderhoud gedurende ruim drie jaren. In 2009 wordt het beleid inzake hoogte en samenstelling van het vermogen opnieuw geëvalueerd en geactualiseerd. • In de vooruit ontvangen bedragen zijn de voorschotten ILG opgenomen die wij hebben ontvangen van de provincie Gelderland. • Onder de overlopende passiva is een bedrag van € 7,5 miljoen aan vooruit ontvangen aankoopsubsidies verantwoord. Dit betreft met name de verwerving van landgoed Biljoen (onder aftrek van een door ons gestorte waarborgsom ad € 1,1 miljoen).

Jaarverslag 2008 33

Staat van baten en lasten De opvallende zaken op een rij: Baten • Het aantal begunstigers over 2008 bedraagt 40.794 (ultimo boekjaar). Dit is bijna 700 begunstigers lager dan ultimo 2007. • Onder de giften zijn een tweetal lijfrenteschenkingen opgenomen (totaal € 600.000), die zijn aangewend voor de ongesubsidieerde aankoop van landgoed Heikamp. • In de projectbijdragen zijn bijdragen opgenomen voor het uitvoeren van projecten, welke niet zijn verkregen van overheidsinstanties (b.v. CO2-certificaten en boswetcompensatie). • Onder de post “overige acties” uit baten uit acties van derden is de VSBfonds-bijdrage opgenomen voor het project Cannenburch Compleet. • In de Baten uit beleggingen is een ongerealiseerd koersverlies verantwoord van € 1,8 miljoen. Het koersverlies bedroeg ‘slechts’ 15% omdat bij de stichting maar een klein deel van de totale effectenportefeuille in aandelen is belegd. Dit is een fictief percentage omdat de effecten een lange termijnkarakter hebben. • De baten bezitsbeheer waren hoger dan begroot en werkelijk 2007 door met name eenmalige extra houtoogst (€ 0,3 miljoen ten opzichte van begroting en € 1,4 miljoen ten opzichte van werkelijk 2007). • De kastelen trokken in 2008 ongeveer 130.000 bezoekers. Dit betekent een daling ten opzichte van 2007. Oorzaken hiervan zijn de uitvoering van het project Cannenburch Compleet en geen grote evenementen in 2008. Voorwaarde bij de provinciale beheerssubsidie is dat wij minimaal 120.000 bezoekers per jaar trekken. • In de overige baten zitten de opbrengsten uit de uitgifte van erfpacht van een aantal gebouwen (€ 2,8 miljoen).

34 Jaarverslag 2008

Staat van baten en lasten over 2008 (Alle bedragen in euro’s) Werkelijk 2008 Begro0t 2008 Werkelijk 2007 Baten uit eigen fondsenwerving Begunstigers 918.800 815.000 926.250 Giften en schenkingen 851.750 1.120.000 422.750 Erfstellingen en legaten 1.502.500 500.000 897.400 Resultaat verkopen artikelen 51.300 90.000 30.150 Projectbijdragen 286.650 - 588.000 3.593.000 2.525.000 2.864.550 Baten uit acties van derden Bijdrage Nationale Postcode Loterij 1.041.650 1.041.650 Overige acties 638.550 665.000 1.680.200 1.706.650

1.041.650 114.550 1.156.200

Subsidies van overheden

9.368.650

9.334.000

8.021.050

Baten uit beleggingen

-1.105.750

927.000

414.750

6.211.800

5.921.600

4.453.550

3.411.900

2.140.000

2.993.500

23.159.800

22.554.250

19.903.600

Baten bezitsbeheer Overige baten Som der baten



Lasten Werkelijk 2008 Begro0t 2008 Werkelijk 2007 Besteed aan de doelstelling Aankoopkosten natuurterreinen 3.013.850 1.989.000 3.708.100 Lasten bezitsbeheer 9.769.500 8.858.000 8.571.550 Projectkosten bezitsbeheer 8.167.350 8.740.000 9.104.750 Overige kosten bezitsbeheer 503.000 224.000 403.650 21.453.700 19.811.000 21.788.050 Voorlichting en educatie 655.400 589.950 560.400 Werving baten Kosten eigen fondsenwerving 321.500 261.000 260.300 Kosten acties derden 36.750 24.000 24.400 Kosten verkrijging overheidssubsidies 188.550 107.200 105.200 Kosten van beleggingen 66.650 60.900 66.450 613.450 453.100 456.350 Beheer en administratie 1.317.900 1.280.550 Som der lasten 24.040.450 22.134.600 Som der baten 23.159.800 22.554.250 Resultaat -880.650 419.650 Resultaatverdeling Continuïteitsreserve -1.923.800 1.503.500 Bestemmingsreserves 161.350 1.042.150 Bestemmingsfondsen 881.800 -2.126.000 -880.650 419.650

1.335.000 24.139.800 19.903.600 -4.236.200

-2.522.150 278.800 -1.992.850 -4.236.200

• In de kostenverdeelstaat zijn alle kosten opgenomen toegespitst naar onze doelstellingen. • De lasten bezitsbeheer waren hoger dan begroot en werkelijk 2007 door een extra dotatie aan de voorziening Terreinen Onderhouds Plan (TOP) ad € 750.000. • In 2008 zijn vele en bijzondere projecten uitgevoerd zoals projecten in het kader van Stappen in de Toekomst, restauratie kasteel Waardenburg en Cannenburch Compleet. • In het boekjaar hebben wij ruim 246 hectare verworven. Personeel • Het gemiddeld aantal personeelsleden is gestegen van 119,5 in 2007 naar 124,5 in 2008 (begroot 118,8). Stijging ten opzichte van de begroting betreft met name niet begrote betaalde stagiaires (in 2008 3,5 fte). • Er is een sociaal jaarverslag 2008 opgesteld waarin alle personele gegevens gedetailleerd zijn weergegeven. • De leden van onze Raad van Toezicht ontvangen geen bezoldiging. • Wij hebben circa 500 vrijwilligers.

Accountantsverklaring De volledige jaarrekeningen zijn gecontroleerd door Deloitte Accountants B.V. De strekking van de afgegeven accountantsverklaring is als volgt: “Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de samenstelling van het vermogen van de verslaggevende eenheid Stichting Het Geldersch Landschap per 31 december 2008 en van het resultaat over 2008 in overeenstemming met de Richtlijn voor de jaarverslaggeving 650 “Fondsenwervende Instellingen”. Wij melden dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening”. Arnhem, 1 april 2009 Deloitte Accountants B.V. Was getekend, drs. M. Knip RA

Jaarverslag 2008 35

Goede houtoogst in 2008 36 Jaarverslag 2008

Kostenverdeelstaat 2008

Behoud en beheer Voorlichting Eigen Acties Subsidies Beleggingen Beheer en Werkelijk Begroot bezittingen en educatie fondsen- derden administratie 2008 2008 werving Aankoopkosten natuurterreinen 3.013.850 3.013.850 1.989.000 Uitbesteed werk 2.837.650 252.550 148.550 41.150 3.279.900 3.010.100 Materiaal en materieel 644.400 644.400 688.000 Personeelskosten 4.650.100 297.800 99.250 188.550 628.300 5.864.000 5.842.500 Vaste lasten (belasting en assurantie) 826.900 826.900 710.000 Huisvestingskosten kastelen 186.950 186.950 175.000 Overig 623.500 623.500 133.000 Lasten bezitsbeheer 9.769.500 48.150 48.150 - Projectkosten bezitsbeheer 8.167.350 48.550 73.700 8.289.600 8.740.000

Werkelijk 2007 3.708.100 2.843.450 674.300 5.689.100 686.750 217.050 73.250 9.104.750

Rente en kosten bank, leningen, rek.crt 25.500 25.500 20.900 22.150 Huisvestingskosten kantoor 8.600 1.650 34.750 45.000 39.100 39.850 Bijdrage de Landschappen 36.750 55.150 91.900 60.000 61.000 Overige bijdragen externe organisaties 42.800 5.500 48.300 30.000 33.800 Kantoorkosten 185.100 6.550 383.700 575.350 512.000 500.150 Algemene kosten 15.950 150 210.500 226.600 185.000 310.500 Overige lasten 250.550 250.550 - 175.600 21.453.700 655.400 321.500 36.750 188.550 66.650 1.317.900 24.040.450 22.134.600 24.139.800

Kengetallen Kostenpercentage fondsenwerving Onderstaand is de verhouding van de kosten eigen fondsenwerving in relatie met de totale baten procentueel weergegeven Werkelijk Begroting Werkelijk 2008 2008 2007 Baten eigen fondsenwerving 3.593.000 2.525.000 2.864.550 Kosten eigen fondsenwerving 321.500 261.000 260.300 Kostenpercentage fondsenwerving 8,9% 10,3% 9,1% Kostenpercentage bestedingen aan de doelstelling Onderstaand is de verhouding van de totale kosten besteed aan de doelstelling in relatie met de totale baten procentueel weergegeven Bestedingen aan de doelstellingen 21.453.700 19.811.000 21.788.050 Totale baten 23.159.800 22.554.250 19.903.600 Kostenpercentage bestedingen 92,6% 87,8% 109,5%

Jaarverslag 2008 37

Aan tafel in Huis Verwolde 38 Jaarverslag 2008

Bestuurlijke organisatie Raad van Advies

Leden Raad van Toezicht

De Raad van Advies vergaderde het afgelopen jaar twee maal om de organisatie en de Raad van Toezicht van advies te dienen over actuele onderwerpen. Allochtone betrokkenheid en beleving van de natuur bevorderen is een thema dat onze organisatie graag meer aandacht wil geven. Na inleidingen van de heren S. Koker van TEMA-NL en de heer M. El Filali van Stichting Kantara, werd een aantal punten geformuleerd die in beleid en praktijk uitgewerkt zouden moeten worden. Om in de toekomst het maatschappelijk draagvlak onder de allochtone bevolking te versterken is het van belang ‘stadsgezinnen’, zoals we deze groep liever zouden omschrijven, als een doelgroep te beschouwen die specifieke aandacht verdient. Deze groep geeft aan ‘natuur’ een eigen betekenis. Aansluiting zoeken bij deze andere beleving en het verkleinen van de afstand tussen stad en land, en stad en natuur, zal in de praktijk uitgewerkt moeten worden. Verbindingen zoeken met deze doelgroep, hetzij in deskundigheid of tijdens opleidingen, moet als opgave worden gesteld. Het beleid voor het beheer van wilde diersoorten is eveneens uitvoerig aan de orde geweest naar aanleiding van een nota over dit onderwerp. De Raad van Advies heeft het standpunt onderschreven dat een gericht beheer een belangrijke voorwaarde is voor het behoud en de ontwikkeling van biodiversiteit. De raad ondersteunt de door de directie voorgestelde maatregelen en uitvoeringsaspecten. Gezien de gevoeligheid van het onderwerp acht de raad het niet relevant hierover meer dan noodzakelijk de publiciteit te zoeken.

Drs. H.A. Doek, voorzitter Mw. mr. M.T.H. de Gaay Fortman H.G.J. Kamp Drs. E.H.J. Kok MBA Mw. dr. ir. J.H.J. Kruijsen J.J. Kruit AC/BA Drs. J.M.M. van der Ven

Beheer Advies Commissie De Beheer Advies Commissie van GLGK adviseert de directie gevraagd en ongevraagd over beleidsnota’s, beheervisies, ingrijpende restauraties, projecten en de programmering en planning van het beheer. De commissie, die bestaat uit deskundigen op het vlak van onderzoek en wetenschap, geeft hier inhoud aan tijdens vergaderingen, maar ook individuele commissieleden geven adviezen. Tijdens de bijeenkomsten van de commissie is aandacht besteed aan de ILG-overeenkomst met de provincie, aan de beleidsnotitie over het beheer van in het wild levende diersoorten en aan de mogelijkheid en randvoorwaarden voor bouw of herbouw op historische landgoederen en buitenplaatsen waar de oorspronkelijke bebouwing is verdwenen. Verder is tijdens een excursie in het Kootwijkerzand van Staatsbosbeheer uitvoerig gesproken over het archeologische erfgoed en de mogelijkheden tot beleving hiervan en heeft de commissie kennisgenomen van de omvangrijke herstelplannen die voor de Cannenburch in uitvoering zijn. Ten slotte heeft de commissie deelgenomen aan een themabijeenkomst van de Raad van Advies waar gesproken is over de allochtone betrokkenheid en beleving van natuur.

Leden Raad van Advies Drs. H.A. Doek, voorzitter jhr. Ir. W.H.J. de Beaufort H.T.H. van den Berg Drs. G.Th. Berkhout Drs. M.C.M. Bongaerts Ir. J.C. Boxem Dr. M.N.B.M. Driessen M.H.M. Gremmen Mw. ing. A.E.H. van Helvoirt – Looman Ir. P.W. Langendijk Ir. A.A.A. van der Linden Mr. drs. N.C. van Lookeren Campagne Dr. J.R. ter Molen Drs. O.R. Mudde Prof. dr. P.H. Nienhuis Ir. G. Nijland Drs. C. Nobbe Ir. J.H. te Paske Dr. J.G.W. Scheltinga

Leden Beheer Advies Commissie ´ Prof. dr. K.V. Sykora, voorzitter Drs. G.J. Baaijens Dr. K.J. Canters Mw. dr. C.L. van Groningen Drs. S.W. Jager Prof. dr. ir. G.M.J. Mohren Mw. drs. C.S. Oldenburger Ebbers Dr. J. Renes Mw. drs. K.E. Schaffers Bodenhausen Dr. A.H.F. Stortelder

Leden Vermogens Beheer Commissie H.C. Berends Drs. A. Hogervorst J.A.F. van Osch

Voor onze organisatiestructuur en uitgebreide informatie over de bestuurlijke structuur en relevante nevenfuncties van de leden zie onze website: www.mooigelderland.nl

Jaarverslag 2008 39

Boomkikker in bramenstruik 40 Jaarverslag 2008

Bedrijfsrelaties Kring Gelderland Ab Oost Bedrijfsverzorging, Barchem Ballast Nedam Infra Midden Bv, Arnhem Bam Utiliteitsbouw Bv, Regio Arnhem, Arnhem Biohorma B.V., Elburg Burgers Van Der Wal, Doetinchem De Preuverie, Barneveld De Rozelaar, Barneveld Dekker Van De Kamp B.V., Elst Dirkzwager Advocaten & Notarissen, Arnhem Drukkerij Gelderland, Arnhem Eelerwoude, Goor Energy Circle, Voorthuizen Golf- en Countryclub Edda Huzid, Voorthuizen Ipc Groene Ruimte, Arnhem Kema, Arnhem Koninklijke Ginkel Groep, Veenendaal Koninklijke Grolsch Nv, Enschede Noaber Foundation, Lunteren Nuon Holding, Amsterdam Nysingh Advocaten-Notarissen, Arnhem Oostveen Meesterschilders, Velp Rabo Vastgoedgroep, Hoevelaken Remeha B.V., Apeldoorn Rijn IJssel, Arnhem Syntus, Doetinchem Tcn Arnhems Buiten, Arnhem Thoma Makelaars, Lochem Van Wijnen Holding N.V., Baarn

Regiokring Achterhoek Arbor Boomverzorging, Markelo Arfman Hekwerk Bv, Holten Beelen Boekbinderij, Zutphen Bouwbedrijf Oolthuis B.V., Lichtenvoorde Bv Bouwbedrijf Hoffman Beltrum - Zutphen, Beltrum Fa. Pelgrom Landbouwmechanisatie, Hummelo Harmsen Vakschilders, Hengelo Hoveniersbedrijf Luijendijk , Warnsveld Kamphuis Hoogwerkers B.V., Zutphen Kasteelfeesten, Voorthuizen Kremer Groep, ‘s-Heerenberg Landgoed Ehzerwold, Almen Leidekkersbedrijf Koenders Bv, Neede Mense Groenvoorziening Bv, Borculo Nemaho Houtproducten B.V., Doetinchem Pape Rietdekkers en Zn B.V., Doetinchem Rozenkwekerij De Wilde, Zutphen Slotboom Steenhouwers Bv, Winterswijk Smederij Oldenhave, Vorden Smitsrinsma, Zutphen Spectrum Wonen, Lochem Van der Poel Consult B.V., Markelo Vrielink Joppe B.V., Joppe Westerik Design in Licht, Zutphen Wichers Bouw, Harfsen Woningcorporatie De Woonplaats, Enschede

Regiokring Knooppunt Arnhem - Nijmegen Bronnen Bomen, Heilig Landstichting D & M Architecten Adviseurs, Arnhem De Kempenaer Advocaten, Arnhem Dieben & Meyer Communicatie, Arnhem Entrée Bv, Velp Hagen Schildersbedrijf, Velp Loodgieters- en Leidekkersbedrijf Van Wely, Groessen Makelaarshuys Kuyk Van Oldeniel, Arnhem Schildersbedrijf Albert Verhoeven, Arnhem Sigma Coatings Bv, Arnhem Staro Bos- en Natuurbeheer, Gemert Stein Installatiebedrijf / Dakbedekking Bv., Arnhem Taken Landschapsplanning Bv, Arnhem

Regiokring Veluwe Abl Boomverzorging V.O.F., Ede Boeve en Hop, Uddel Boks Elektra B.V., Eerbeek Bolletje B.V., Almelo Bv Architektenburo Slager B.N.A., Ermelo Dijkhofbouw, Klarenbeek Guldie Schilders, Barneveld Hartkamp Installatietechniek Bv, Barneveld Hekkers & Van ‘T Spijker Antiekrestauratie, Wilp Installatiebedrijf P.H. De Jong, Apeldoorn Lmb W. Van Den Brink, Harskamp Meiling Meesterschilders, Putten Mulder Installatie Techniek Bv, Deventer Permar Ws Groen & Schoon, Ede Procomm Partners B.V., Barneveld R.M. Veldhuis en Zn Straat, Sloop en Grondwerk, Klarenbeek Schildersbedrijf Gabriël, Eerbeek Schildersbedrijf F. Van Triest B.V., Vaassen Vaarkamp, Ede Veluwenkamp Groen B.V., Hattem W Herms & Zn Bv, Epe Wolfswinkel Groentechniek, Hoenderloo

Regiokring Rivierengebied Aannemingsbedrijf Nico De Bont B.V., Vught De Bonth Van Hulten Bouwonderneming B.V, Vlijmen De Jong en Zn. B.V., Beesd Gebr. Van Doorn Geldermalsen B.V., Geldermalsen Rps Bcc, Leerdam Jacobus van de Star Tuinen, Gameren Theo Blom Tuinen en Bomen, Haaften Van Vliet Kastanjehout, Langbroek

Jaarverslag 2008 41

Xxxxxxxxxxxxx Kasteel Biljoen xxxxxxxx

Door werken en denken Nederland bevindt zich in een economische recessie. Het is de tijd van sterk dalende beurskoersen, groeiende werkeloosheid en bedrijven die failliet gaan. Dan is het goed te kunnen constateren dat GLGK een solide beleid heeft gevoerd. De begroting zit goed in elkaar en de financiële situatie is helder. We hebben onze financiële risico’s in kaart gebracht en mogen constateren dat deze beheersbaar zijn. Natuurlijk treft het ons wel dat het VSBfonds te lijden heeft onder de recessie. Het aantal begunstigers loopt ook langzaam terug, misschien is dit ook het gevolg van de economische situatie. Het jaarplan 2009 is inmiddels in volle uitvoering. Het belooft voor onze organisatie, ondanks de moeilijke tijden, een ambitieus jaar te worden. Het thema is ‘Door werken en denken’. Een kleine greep uit de plannen. Het beheer van onze landbouwgronden vindt plaats met zoveel mogelijk eigen vee dat door professionele agrarische ondernemers wordt verzorgd en gehoed. In 2009 wordt het fokbeleid voor heidekoeien en brandrode runderen verder ontwikkeld. De aankoop en inrichting van gronden voor de Ecologische Hoofdstructuur gaan onverminderd door volgens ons ILG-contract met de provincie. Bosgebied breiden we uit met ruim 100 hectare. De samenwerking met agrarische ondernemers wordt voortgezet en uitge-

breid. Veel parken, tuinen en kastelen zijn in de afgelopen jaren hersteld en gerestaureerd. Het park Waardenburg-Neerijnen zal in 2009 worden opgepakt. De restauratie van kasteel Waardenburg is in maart 2009 afgerond. Met de aankoop van kasteel Biljoen, eind 2008, wacht ons een nieuwe uitdaging. Ons collectiebeheer, de conservering en restauratie zal verder vorm krijgen in een nieuw integraal plan. Er is een duidelijke vraag naar onze producten. De productenlijn onder de merknaam Huys de Zyp zal verder ontwikkeld worden. Het museumbezoek en de terugloop van onze begunstigers vragen om aandacht. We zullen nieuwe wegen moeten bewandelen om onze band met Gelderse inwoners en onze bezoekers verder te versterken. Dit is zomaar een greep uit alle plannen voor 2009. Ambitieus maar uitvoerbaar. Er staat ons allen een enerverend jaar te wachten! Peter van den Tweel, directeur per 1 februari 2009

Fotoverantwoording 1 Een groepje voormalige militairen werkt wekelijks als vrijwilliger op landgoed Staverden om ondersteunend terreinwerk uit te voeren (Ger Loeffen). 2 Op bijna al onze opengestelde kastelen kunnen kinderfeestjes gegeven worden (Paul Aafjes). 4 Door de weersinvloeden zijn de zandduinen van het Wekeromse Zand continu in beweging (Rob van ’t Zelfde). 6 Basisschoolleerlingen onderzoeken het dierenleven in de vijver van park Rosendael (Paulien Keijzer). 10 Kaasboer Diederik van de Kamp maakt in de kaasboerderij in Hoekelum heerlijke kaasjes voor productenlijn Huys de Zyp (Harry Klunder). 14 De Agapantusdagen op Rosendael is één van de vele evenementen die GLGK door het jaar organiseert en vele bezoekers trekt (Angelique Bakels). 20 Ruim 700 donateurs kwamen naar de begunstigersexcursie 2008. Deze ging dit jaar naar kasteel Waardenbrug en landgoed Brakel (Paulien Keijzer). 24 In de Regulieren is 40 ha nieuw bos ingeplant, wat ook handmatig is gebeurd (Ger Loeffen). 30 Edelhert in het maïs op landgoed Staverden houden de omgeving nauwgezet in de gaten (Eline Verwoerd). 36 Het oogsten van hout is één van de beheersmaatregelen die goed is voor de bosstand in de terreinen en ook nog geld oplevert (René Visser). 38 In de eetkamer van Huis Verwolde kunnen de bewoners elk moment aan tafel gaan (Koos Dansen). 40 De boomkikker is een zeer zeldzaam diertje dat o.a. nog in de Achterhoek voorkomt. In de zomer is hun kenmerkende geluid tot ver in de omtrek te horen (René Visser). 42 Eind 2008 heeft GLGK het Velpse landgoed Biljoen kunnen aankopen (Frank Peeters). 44 Doordat we veel expertise in huis hebben kan een groot deel van het werk door onze eigen professionals uitgevoerd worden (Koos Dansen). Jaarverslag 2008 43

Thema jaarplan 2009: Door werken en denken