Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag Jaarverslag
2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008 2008
Jaarverslag 2008
INHOUDSTAFEL Voorwoord
1
Opdracht en werking van pAg-ASA
2
Historiek
3
Organigram pAg-ASA vzw
7
personeel en administratie
8
De juridische cel
10
Voorstelling
10
Aanmeldingen
10
Juridisch-administratieve begeleidingen
14
De residentiële cel
24
Het team en de werkorganisatie
24
De bewoners
25
Cijfers
27
De ambulante cel
29
Voorstelling
29
De begeleiding
29
De werkmethode
30
Terugblik op 2008
30
Cijfers
31
Het transitproject
32
Samenwerking
36
Werkgroepen
37
Mensenhandel internationaal
38
Besluit
39
Voorwoord Beste lezer,
Er zijn weer bouwwerken bezig in PAG-ASA; de slaapkamers van het onthaalhuis zijn een werf. Niet prettig voor de bewoners, noch voor het personeel maar er is wel het vooruitzicht op gerenoveerde kamers en sanitair. Bij de plannen werd ook rekening gehouden met rolstoeltoegankelijkheid en doorgankelijkheid. Wie had daarvan kunnen dromen toen we 14 jaar terug in het eerste onthaaltehuis, met drie op een kamer, slechts een tiental plaatsen ter beschikking hadden! Deze bouwfase vertaalt zich niet alleen in stenen, het is in de eerste plaats de vertaling van een continu proces van groei, verandering en bij de tijd blijven die men in de gehele werking van PAG-ASA terugvindt. Voortdurend zoeken team en begeleiders naar verbeteringen, zowel voor slachtofferopvang als voor de professionele begeleiding. Het verslag van dit voortdurende aanpassen en zoeken vindt U terug in de hierna volgende cijfers en toelichtingen. En U zal het merken: 2008 is een druk maar sterk jaar geweest. We werden naar aanleiding van spraakmakende toestanden in Brusselse luxehotels ook internationaal vermeld, maar dit is slechts het spreekwoordelijke topje van de ijsberg die mensenhandel is. Ook de nieuwe Raad van Bestuur komt op kruissnelheid en dit dankzij de directie. Graag dank aan alle personeelsleden, de vrijwilligers en de bestuursleden. Dank ook aan allen die buiten PAG-ASA met ons meewerken en manifest bijdragen aan de deskundigheid en ondernemingszin die nodig zijn om de fundamentele doelstellingen van de v.z.w. concreet gestalte te geven. Veel leesgenot, Dank U wel. Johnny De Mot, voorzitter
NB: denk niet: dit zijn de laatste bouwwerken. De Raad van Bestuur zette het licht op groen om uit te kijken naar nieuwe burelen. De plannen liggen klaar – het geld nog niet volledig. Men blijft vernieuwen, verbeteren, bevragen en zoeken, dat is PAG-ASA aan zichzelf verplicht.
Jaarverslag 2008
1
Opdracht en werking van pag-asa De opdracht van PAG-ASA kadert binnen de wet van 10 augustus 2005 (tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel en tegen praktijken van huisjesmelkers), de wet van 15 september 2006 (tot wijziging van de wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen) en de ministeriële omzendbrief van 26 september 2008 (inzake de invoering van een multidisciplinaire samenwerking met betrekking tot de slachtoffers van mensenhandel en/of van bepaalde zwaardere vormen van mensensmokkel). De doelstelling van PAG-ASA is tweeledig: het verschaffen van humanitaire bijstand aan de slachtoffers en meewerken aan de strijd tegen de exploitatienetwerken. Om deze opdracht te realiseren organiseert PAG-ASA activiteiten die zich situeren op twee domeinen. PAG-ASA organiseert een juridisch-administratieve en een psychosociale begeleiding. Er wordt juridische bijstand aangeboden aan het slachtoffer, in samenwerking met gerechtelijke diensten (parket, politie, arbeidsauditoraat, …) en desgevallend met een advocaat, en er is een administratieve begeleiding, waarvoor met de Dienst Vreemdelingenzaken, Bureau Opsporingen, Cel Mensenhandel wordt samengewerkt. In sommige gevallen is een residentiële opvang noodzakelijk. Dit is bij voorbeeld het geval wanneer het slachtoffer geen andere verblijfsmogelijkheid heeft dan deze waar het uitgebuit werd en waar het gevaar loopt. Ons opvanghuis beschikt over 16 opvangplaatsen; het huis bevindt zich op een discreet adres. Ambulante begeleiding wordt georganiseerd voor slachtoffers die alleen wonen en zich niet in gevaar voelen, voor slachtoffers die doorstromen vanuit het opvanghuis, en voor slachtoffers die in een ander opvanghuis verblijven omdat het onze volzet is of niet aangepast aan de specifieke noden van het slachtoffer (bij voorbeeld moeder met kind). Binnen de ambulante begeleiding kunnen slachtoffers tijdelijk intensiever worden begeleid in een transitproject. De begeleiding is ondersteunend; er wordt samen getracht een oplossing te zoeken voor problemen die zich stellen; de hulpvraag van de cliënt bepaalt de inhoud van de begeleiding; er wordt uitgegaan van de mogelijkheden van de cliënt. Samen met het slachtoffer wordt een toekomstproject uitgetekend. De begeleiding kan zich richten op de diverse levensdomeinen: praktische, psychische, lichamelijke problemen kunnen aan bod komen. Er wordt samengewerkt met gespecialiseerde diensten. Er gaat veel aandacht naar de ondersteuning bij de verwerking van traumatische gebeurtenissen uit het verleden en de zorg voor het actuele leven. PAG-ASA heeft ook een informatie- en sensibiliseringsopdracht. Vooral de bekendmaking aan diensten uit de sectoren welzijn, vorming en politie/justitie, van de wettelijke mogelijkheden opdat slachtoffers van mensenhandel aangepaste humanitaire hulp kan worden aangeboden is daarbij prioritair. Gedurende het jaar worden er op dat vlak heel wat activiteiten georganiseerd, zowel naar aanleiding van individuele begeleidingen als via georganiseerd overleg.
2
PAG-ASA
Historiek 1994 De oprichtingsvergadering van v.z.w. PAG-ASA heeft plaats op 4 juli. De opdracht van PAG-ASA kadert binnen ministeriële omzendbrief van 7 juli 1994, handelend over de verblijfsrechten voor slachtoffers van mensenhandel. 1995 In maart worden de eerste personeelsleden van PAG-ASA aangeworven. De statuten van de v.z.w. worden op 5 april gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad. De officiële opening vindt plaats op 12 mei. Het eerste slachtoffer wordt op 29 mei opgenomen. 1996 Het wordt steeds duidelijker dat ook andere sectoren dan die van de prostitutie betrokken zijn bij mensenhandel. Het hulpaanbod wordt gediversifieerd. Ambulante begeleiding wordt opgestart. Het aantal aanvragen voor opvang en begeleiding stijgt. De opvangcapaciteit van het onthaaltehuis is onvoldoende. 1997 Voor de eerste maal worden straffen uitgesproken in gerechtszaken die betrekking hebben op slachtoffers van mensenhandel die in begeleiding zijn bij PAG-ASA. De eerste door ons begeleide slachtoffers kunnen zich inschrijven in het Vreemdelingenregister. Het aantal begeleidingen blijft toenemen, meer bepaald het aantal ambulante begeleidingen. Gelukkig hebben we ons team kunnen uitbreiden met twee personen met een gesco-statuut. 1998 Voor het vierde opeenvolgende jaar ligt het aantal begeleidingen hoger dan het jaar voordien. Het aantal veroordelingen van exploitanten neemt toe. De eerste stappen worden gezet voor een definitieve regularisatie van een aantal slachtoffers. Het opvanghuis van PAG-ASA wordt officieel erkend door de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 1999 Het aantal aanmeldingen blijft stijgen. Om aan de stijgende vraag te kunnen blijven voldoen wordt binnen het team van PAG-ASA een herstructurering doorgevoerd. Er worden drie begeleidingscellen opgericht: een residentiële, een juridische en een ambulante cel. De directie verandert; de residentiële cel en de ambulante cel worden versterkt met telkens één personeelslid. Er vinden negen processen plaats waarbij slachtoffers die in begeleiding zijn bij PAG-ASA, betrokken zijn. Een aantal slachtoffers wordt definitief geregulariseerd. De Europese Gemeenschap is meer en meer gevoelig voor de problematiek van de mensenhandel. 2000 PAG-ASA verenigt zich samen met andere bicommunautaire organisaties in Brussel. Het opvanghuis en de burelen verhuizen ieder naar een meer aangepaste infrastructuur. PAG-ASA participeert aan Europese projecten. De statuten van de v.z.w. worden gewijzigd en nieuwe leden gaan deel uitmaken van de Raad van Bestuur.
Jaarverslag 2008
3
2001 Het team van PAG-ASA wordt uitgebreid met vijf personeelsleden, noodzakelijk aangezien de vraag naar opvang en begeleiding blijft toenemen. Er wordt een transitproject opgestart. PAG-ASA stelt zich burgerlijke partij in een proces waarbij de verdachte wordt veroordeeld tot betaling van een reële schadevergoeding ten gunste van het slachtoffer en van PAG-ASA. Eerste partnerschap van PAG-ASA in het DAPHNE-programma, een Europees project in de strijd tegen de mensenhandel: PAG-ASA is hier actief betrokken bij het maken van een videofilm over mensenhandel die als didactisch instrument gaat dienen in het kader van informatie en sensibilisering van betrokken organisaties als politie, parket, welzijnsorganisaties, … . De onderhandelingen in het kader van een structurele financiering leiden stilaan tot concrete resultaten. 2002 In juni verhuizen de burelen naar een andere vleugel in hetzelfde gebouwencomplex. De nieuwe accommodatie is volledig gerenoveerd en heringericht; er is veel meer werkruimte, cliënten kunnen worden ontvangen in mooie gespreksruimtes, er is heel veel natuurlijk licht; kortom, het is er aangenaam om te werken. Dit jaar en ook volgend jaar wordt er werk gemaakt van de renovatie van het opvanghuis met als doelstelling de creatie van aangename werk- en leefruimtes. Alle werkingen op de Sint-Jorissite organiseren in november een grote open deur voor alle partners waarmee wordt samengewerkt. De samenwerking tussen de drie erkende centra voor opvang en begeleiding van slachtoffers mensenhandel versterkt en dit concretiseert zich in het samen realiseren van projecten zoals het invoeren van een gemeenschappelijke registratie, gecoördineerd door het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding. De samenwerking met internationale organisaties zoals de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa, de Internationale Organisatie voor Migratie en met diverse universiteiten, breidt zich verder uit. 2003 De renovatie van het opvanghuis loopt stilaan naar het einde voor wat betreft het gelijkvloers, de eerste verdieping en de aparte toegang met trap. De afwerking, voornamelijk schilderwerk, dient nog te gebeuren. De renovatie is zeker geslaagd. Ook dit werkjaar krijgen we heel wat buitenlandse delegaties op bezoek: ervaringen worden uitgewisseld, de gesprekken doen ons nadenken en dragen bij tot een verbetering van het eigen aanbod. We stellen vast dat meer dan vroeger justitiële diensten uit Wallonië potentiële slachtoffers mensenhandel doorverwijzen naar PAG-ASA. 2004 PAG-ASA bestaat 10 jaar. Op 6 december is dit gevierd. Er zijn circa 300 personen aanwezig. Werknemers nemen deel aan nationale en internationale studiedagen en dragen zo bij tot het zichtbaar houden van onze opdracht en tot het verrijken van de eigen werking. Dit jaar is het aantal slachtoffers van seksuele uitbuiting gedaald. Wij vermoeden dat deze vorm van uitbuiting in realiteit niet is verminderd.
4
PAG-ASA
2005 Op 3 september verschijnt in het Belgisch Staatsblad de wet van 10 augustus 2005 tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel en tegen praktijken van huisjesmelkers. Mensenhandel wordt gedefinieerd en wordt opgenomen in het strafwetboek. Dwang als essentieel element voor mensenhandel vervalt. Het kernelement wordt exploitatie, winstoogmerk. De wet van 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen, wordt aangepast om er een concrete definitie in te voegen van het begrip mensensmokkel. Huisjesmelkerij wordt als een autonoom delict opgenomen in het strafwetboek en wordt niet meer aanzien als een vorm van mensenhandel. Deze nieuwe bepalingen brengen onze wetgeving in overeenstemming met diverse Europese richtlijnen ter zake. In de loop van 2006 zal duidelijk worden wat de implicaties zijn naar onze werking. In PAG-ASA is er een wisseling van directie. Op 7 november start de nieuwe directeur. Het aantal begeleidingen op jaarbasis blijft hoog. Het aantal dossiers van economische exploitatie blijft significant. PAG-ASA zet stappen tot het bekomen van een erkenning en subsidiëring als ambulante werking. 2006 In het voorjaar van 2006 wordt de werking van PAG-ASA doorgelicht door een onafhankelijke auditor. Er worden gesprekken georganiseerd met alle medewerkers en met de directie. Op basis van de resultaten hiervan worden de eerste krachtlijnen voor de toekomst uitgestippeld. PAG-ASA wordt door de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie erkend als dienst voor begeleid wonen, en dit in het kader van het besluit van het Verenigd College van 9 december 2004 betreffende de erkenning en de subsidiëring van de centra en diensten voor volwassenen in moeilijkheden. Op 6 oktober 2006 verschijnt de wet van 15 september 2006 tot wijziging van de wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen. Met deze wet voldoet België aan de verplichting, voor alle EU-lidstaten, om in hun wetgeving de toekenning te voorzien van specifieke verblijfsdocumenten voor onderdanen van niet EU-landen die slachtoffer zijn van mensenhandel en die met de bevoegde overheden samenwerken zoals voorzien in een richtlijn van de Raad van de Europese Unie (29 april 2004). Op 14 december 2006 wordt de nieuwe Ministeriële richtlijn inzake het opsporingsen vervolgingsbeleid betreffende mensenhandel ondertekend. Deze richtlijn bepaalt een eenvormig kader en eenvormige criteria zodat op het terrein een coherenter beleid kan worden ontwikkeld. 2007 In 2007 treden de wet van 15/09/2006 en de Ministeriële richtlijn (COL 01/07) in werking. Op 18 oktober vindt de eerste Europese anti-mensenhandel-dag plaats. In Brussel is er een samenkomst waarop ook PAG-ASA vertegenwoordigd is. Binnen PAG-ASA zelf wordt er verder gewerkt aan de uitwerking van de aanbevelingen die voortvloeien uit de analyse uitgevoerd door een auditor, vooral op
Jaarverslag 2008
5
organisatorisch en personeelsvlak. Elk personeelslid krijgt een gepersonaliseerde jobbeschrijving en er wordt een nieuw organigram opgesteld.
2008 Gedurende heel 2008 vonden verschillende sessies plaats rond het onderwerp “methodologie”. Met deze sessies willen we in de eerste plaats een “foto” maken van onze huidige werking, hierover reflecteren om in een tweede fase een kwaliteitshandboek uit te schrijven. In 2008 wordt er ook verder gewerkt aan de renovatie van het opvanghuis, meer specifiek de kamers van de bewoners. PAG-ASA komt meermaals in de pers, onder andere door de actieve deelname aan de tweede Europese anti-mensenhandel-dag en de deelname aan de Solidariteitsprijs van De Standaard. In de zomer van 2008 wordt door de Minister van Justitie het Nationaal ActieplanStrijd tegen de mensenhandel goedgekeurd. Op wettelijk niveau treedt op 26 september de nieuwe omzendbrief omtrent mensenhandel en mensensmokkel met verzwarende omstandigheden in werking. Deze omzendbrief legt de nadruk op de multidisciplinaire aanpak van het probleem.
6
PAG-ASA
Organigram PAG-ASA vzw
ALGEMENE VERGADERING RAAD VAN BESTUUR DIRECTEUR 1 FTE
ADJUNCT-DIRECTEUR 1 FTE
ONDERHOUD / LOGISTIEK 1 FTE
ADMINISTRATIE / FINANCIEN 1 FTE
NETWERK MEDEWERKER 1/2e FTE
VERANTW. AMBULANTE CEL 4/5e FTE
VERANTW. RESIDENTIELE CEL 1 FTE
VERANTW. JURIDISCHE CEL 3/4e FTE
PSYCHOSOCIALE BEGELEIDERS 3 1/2e FTE
PSYCHOSOCIALE BEGELEIDERS 4 FTE
JURIDISCHE BEGELEIDERS 2 FTE
VRIJWILLIGERS
Jaarverslag 2008
7
Personeel en administratie Ook in 2008 konden we rekenen op de inzet en inspanningen van een gemotiveerd team van personeelsleden en vrijwilligers, waardoor PAG-ASA een 24uur/7dagen permanentie kon blijven garanderen. Hierbij staan een gedegen professionalisme en een grote deskundigheid centraal waardoor blijvend een hoogkwalitatieve opvang, begeleiding en omkadering van de slachtoffers gewaarborgd wordt. Door de jaren heen bleef het personeelsbestand zeer stabiel. Daardoor worden de expertise, kennis en ervaring die werden opgebouwd, geconsolideerd en zelfs verder uitgebreid wat de kwaliteit van het werk alleen maar ten goede komt. Op 31 december 2008 waren er 18 personeelsleden werkzaam bij PAG-ASA. Dankzij de erkenning van PAG-ASA door de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie van Brussel-Hoofdstad (besluit van het Verenigd College van 9 december 2004 betreffende de erkenning en de subsidiëringwijze van de centra en diensten voor volwassenen in moeilijkheden) ontving PAG-ASA structurele subsidies voor 6 ½ voltijds equivalenten. In 2008 konden we een bijkomende sociaal assistent aanwerven voor een periode van 6 maanden dankzij een “One Shot”-financiering vanwege de Sociale Maribel-Bico. Deze persoon werd ingezet ter ondersteuning van het residentiële en het ambulante team. PAG-ASA blijft ijveren voor een structurele subsidiëring van alle personeels- en werkingskosten. In dit kader werpt het Nationaal Actieplan inzake de strijd tegen mensenhandel een positief licht op de zaak. Daarin engageert de toenmalige Minister van Justitie, de heer Jo Van Deurzen, zich om werk te maken van de erkenning en financiering van de drie gespecialiseerde centra. Daar een aangename werksfeer en een efficiënte werkorganisatie van belang zijn om kwalitatief werk en professionalisme te blijven verzekeren, werd in 2008 uitgekeken naar uitbreidingsmogelijkheden voor de burelen en gesprekruimtes. Er werden een aantal haalbare opties bekeken en in het jaar 2009 zullen de eerste stappen ondernomen worden om dit project op de Sint-Jorissite te realiseren. In het opvanghuis werd in het najaar van 2008 gestart met de renovatiewerken van de individuele kamers voor de slachtoffers en van het gemeenschappelijk sanitair. Hierbij werden ook de nodige infrastructurele aanpassingen voorzien om de opvang van mindervalide slachtoffers van mensenhandel mogelijk te maken. Deze werken zullen tegen de zomer van 2009 voltooid zijn waardoor 16 slachtoffers hun intrek zullen kunnen nemen in een volledig vernieuwde individuele kamer met douchecel. In samenwerking met v.z.w. TOOLBOX werd verder gewerkt aan een betere personeelsorganisatie. Het doel van dit interne project was het uittekenen en invoeren van een duidelijke organisatiestructuur met taakbeschrijvingen voor de verschillende functies. In dat kader trad het nieuw organigram in werking en werden er functieomschrijvingen voor de medewerkers uitgewerkt. Op basis daarvan werden in januari 2008 voor het eerst functioneringsgesprekken gevoerd met alle medewerkers. In 2009 zullen het organigram en de functiebeschrijvingen aan een evaluatie onderworpen worden en zullen bijsturingen gebeuren waar nodig. Er werd ook gestart met de individuele coaching van de directie- en stafleden teneinde hun positie binnen de organisatie optimaal te kunnen innemen en hun
8
PAG-ASA
functie volwaardig te kunnen uitoefenen. Deze coaching zal in het jaar 2009 verder gezet worden. In 2008 werd het Personeelmemento waarin alle interne regelingen en afspraken die het personeel betreffen werden opgenomen, gefinaliseerd. Tevens werd een nieuw arbeidsreglement opgesteld. In 2009 zullen deze documenten vertaald worden opdat ze ter bespreking kunnen worden voorgesteld aan het personeel. De audit die gebeurde in 2006 toonde aan dat een sterkere formalisering van de cliëntgerichte processen, zowel op juridisch als op psychosociaal vlak, zich opdringt. Daarom werd in de zomer van 2008 van start gegaan met de denkoefening rond methodologie. Het expliciteren van de aanpak die PAG-ASA hanteert bij de opvang en begeleiding van slachtoffers van mensenhandel zal lopen over een periode van twee jaar. De uiteindelijke doelstelling is het ontwikkelen van een handleiding waarin de te bereiken doelstelling, de te nemen stappen en de specifieke methodiek van PAGASA beschreven zijn. Dit zal eind 2009 afgerond worden.
Jaarverslag 2008
9
De juridische cel 1. Voorstelling Binnen de juridische cel zijn drie criminologen (aantal FTE: 2,75) werkzaam en hun taak omvat: • het behandelen van aanmeldingen en het houden van intakegesprekken; • de administratieve en juridische opvolging van de slachtoffers die in begeleiding zijn bij PAG-ASA. Wekelijks wordt er een celvergadering georganiseerd waaraan ook de directrice (eveneens criminologe) deelneemt. Tijdens deze celvergadering worden de aanmeldingen alsook de evoluties en/of knelpunten binnen bepaalde lopende begeleidingen besproken.
2. Aanmeldingen Wanneer een mogelijk slachtoffer wordt aangemeld dan wordt deze aanmelding door de juridische cel behandeld. Naargelang het soort aanmelding worden er verschillende stappen ondernomen alvorens over te gaan tot de opstart van een nieuwe begeleiding. Bij sommige aanmeldingen wordt er louter telefonisch advies gegeven en doorverwezen, bij andere waar er elementen mensenhandel aanwezig zijn, nodigen we de persoon uit voor een persoonlijk gesprek en nog anderen worden in urgentie opgenomen in het opvanghuis. Gedurende 2008 werden in totaal 369 personen aangemeld, ongeveer 1 per dag. Daarvan werden 65 personen in begeleiding genomen. Voor de overige 304 personen werd geen begeleiding opgestart, omwille van verscheidene redenen. Van de 304 aanmeldingen die niet in een begeleiding eindigden, waren er 180 een hulpvraag vanwege vrouwen en 116 vanwege mannen. Van 4 personen is het geslacht onbekend omdat het niet de persoon zelf was die ons contacteerde en er geen informatie werd gegeven inzake het geslacht. Bij 4 aanmeldingen ging het om meerdere personen, zoals bijvoorbeeld een gezin. Deze werden als 1 aanmelding geregistreerd. De juridische cel werd in 2008 geconfronteerd met aanmeldingen van alle leeftijdsgroepen, waaronder 20 aanmeldingen van minderjarigen. De juridische cel voerde voor 84 van de aanmeldingen die niet resulteerden in een begeleiding 1 of meerdere intakegesprekken uit. Daarenboven komen nog de intakes van de personen die wel in begeleiding werden genomen zodat het totale aantal intakes 149 was. Dit wil zeggen dat veertig procent van alle aanmeldingen resulteren in een intake.
10
PAG-ASA
TABEL 1: Instanties die in 2008 personen naar ons doorverwezen en waarvoor geen begeleiding werd opgestart Aanmelder
Aantal
Sociale diensten
56
Slachtoffer zelf
51
Privépersoon
43
Federale politie
24
Lokale politie
20
Lokale politie + sociale inspectie1
17
Ander opvangcentrum
16
Advocaat
12
OCMW
12
Payoke/Sürya2
12
Opvangcentrum NBM3
10
Politie4
5
Ander slachtoffer
4
Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding
4
Ziekenhuis
3
Ambassade/Consulaat
3
Dienst Voogdij
3
Magistratuur
3
Commissariaat-generaal voor Vluchtelingen en Staatlozen
2
Voogd
2
Burgemeester
1
Dienst Vreemdelingenzaken
1
TOTAAL
304
Hierbij ging het om een samenwerking tussen de lokale politie en de sociale inspectie waardoor zij samen als aanmelder moeten aanschouwd worden. 2 De twee andere gespecialiseerde centra. 3 Niet-Begeleide Minderjarigen 4 Hier was op de aanmeldingsfiche niet duidelijk of het ging om lokale of federale politie. 1
Jaarverslag 2008
11
TABEL 2: Problematiek waarvoor beroep gedaan werd op PAG-ASA Problematiek
Aantal
Economische uitbuiting
116
Intrafamiliaal
43
Seksuele uitbuiting
38
Smokkel
36
Vraag/probleem onduidelijk
20
Dakloos
15
Vraag om informatie over verblijfsdocumenten
7
Verkrachting
6
Aanzetten tot prostitutie
6
Verdwijning
4
Documentenzwendel
3
Aanzetten tot het plegen van misdaden
2
Bedelarij
1
Andere (financiële problemen, seksueel misbruik, …)
7
TOTAAL
304
Wat betreft mensenhandel komt uit bovenstaande tabel duidelijk naar voor dat PAG-ASA het vaakst aanmeldingen krijgt met betrekking tot (mogelijke) economische uitbuiting. Zesendertig van deze aanmeldingen gingen over huishoudhulpen, zowel bij particulieren als bij diplomaten. PAG-ASA kreeg ongeveer evenveel aanmeldingen over seksuele uitbuiting (38) en smokkel (36). Naast de opgestarte begeleidingen van slachtoffers van uitbuiting van bedelarij, was er nog 1 aanmelding rond deze problematiek, maar deze leidde niet tot een begeleiding. Tenslotte waren er nog 2 aanmeldingen waarbij de betrokkene werd aangezet tot het plegen van misdaden. Naast aanmeldingen rond mensenhandel wordt PAG-ASA ook geconfronteerd met andere hulpvragen waarvoor de aanmelder een oplossing zoekt. De meest frequente zijn intrarelationele problemen.
12
PAG-ASA
TABEL 3: Reden waarom PAG-ASA geen begeleiding opstartte Reden negatief
Aantal
Geen mensenhandel
113
Geen verder nieuws
74
Geen plaats in het opvanghuis
30
Geen interesse
19
Feiten in het buitenland
18
Geen statuut gekregen
11
Te weinig concrete gegevens
7
Feiten verjaard
6
Vraag/probleem onduidelijk
5
Vrijwillige terugkeer
4
Dossier/onderzoek reeds afgesloten
3
Geen slachtoffer – getuige
2
Wachten nog op antwoord5
1
Andere
11
TOTAAL
304
5 Voor 1 persoon werd het statuut bij het arbeidsauditoraat aangevraagd maar ontvingen we per 31/12/2008 nog geen antwoord.
Hoewel PAG-ASA dus een heel aantal aanmeldingen krijgt en ook heel wat intakes doet, werd er in 304 van de aanmeldingen geen begeleiding opgestart. De voornaamste reden hiervoor was dat het niet ging om mensenhandel. Het ging hier over intrarelationele problemen, aanmeldingen van daklozen, verdwijningen, vragen om informatie over het verkrijgen van verblijfsdocumenten, … . Er was echter ook een grote groep van aanmeldingen van mogelijke economische uitbuiting waarin achteraf bleek dat het eerder om een sociaalrechterlijke problematiek ging die conform de wetgeving niet zwaar genoeg doorwoog om erkend te worden als mensenhandel. In 11 gevallen werd ook officieel het advies aan het arbeidsauditoraat of parket aangevraagd, maar weigerden deze het statuut toe te kennen. In deze gevallen verwees PAG-ASA de personen door naar andere instanties zoals de sociale inspectie, de Organisatie voor Clandestiene Arbeidsmigranten, een advocaat, … . Een andere belangrijke reden waarom geen begeleiding werd opgestart, is dat na een telefonische oproep of intake het contact met de persoon verloren werd. Heel vaak horen wij niets meer van de persoon zelf of van de aanmelder en reageren deze ook niet meer op onze oproepen.
Jaarverslag 2008
13
In 2008 waren er 30 aanmeldingen van slachtoffers met een vraag voor opvang terwijl er geen plaats meer was in ons opvanghuis. Deze werden doorverwezen naar de andere gespecialiseerde centra. Het is interessant op te merken dat een 18-tal aanmeldingen van mensenhandel ging over feiten die hadden plaatsgevonden in het buitenland. PAG-ASA kan voor deze slachtoffers niets doen, behalve doorverwijzen naar een politiedienst die de klacht kan opnemen of een sociale dienst in het land waar de persoon uitgebuit werd. Dit is niet de enigste beperking die PAG-ASA ondervindt. Sommige slachtoffer komen te laat met hun verhaal waardoor de feiten reeds verjaard zijn, of waardoor het politieonderzoek reeds afgesloten is. Tenslotte is het nog belangrijk om te beseffen dat niet alle slachtoffers ingaan op ons aanbod. Vorig jaar gaven 19 personen aan niet geïnteresseerd te zijn in het statuut en nog 4 anderen verkozen om terug te keren naar hun land van oorsprong.
3. Juridisch-administratieve begeleidingen 3.1. Algemeen Tijdens het jaar 2008 werden er in totaal 211 personen begeleid door PAG-ASA: 146 begeleidingen werden opgestart in voorgaande jaren en 65 werden in de loop van 2008 aangevat. TABEL 4: Totaal aantal begeleidingen Aantal in 2006
Aantal in 2007
Aantal in 2008
Nog lopende begeleidingen van voorgaande jaren
115
127
146
Nieuwe begeleidingen
68
74
65
TOTAAL
183
201
211
Aantal begeleidingen
In vergelijking met 2006 en 2007 is het totaal aantal begeleidingen in 2008 toegenomen, hetgeen toe te schrijven is aan een stijging van het aantal nog lopende begeleidingen. Het aantal nieuwe dossiers in 2008 is daarentegen afgenomen. Deze afname kan gedeeltelijk verklaard worden doordat het arbeidsauditoraat in het verleden voor slachtoffers van economische uitbuiting in de praktijk een ruimere interpretatie hanteerde van de wettelijke omschrijving “aan het werk zetten in omstandigheden in strijd met de menselijke waardigheid”. Deze omschrijving werd nadien duidelijk strikter toegepast waardoor personen die veeleer slachtoffer waren van sociaalrechtelijke inbreuken in 2008 niet meer in aanmerking kwamen voor het wettelijk statuut “slachtoffer van mensenhandel”.
14
PAG-ASA
Concreet betrof het dikwijls Brazilianen die tewerkgesteld waren in de bouwsector en die in 2006 en 2007 sterk vertegenwoordigd waren in onze cijfers. Zo bekwamen in 2007 in één welbepaald onderzoek 7 Brazilianen het statuut en werden deze dus allen in begeleiding genomen door PAG-ASA. Dergelijke situaties deden zich in 2008 minder voor. Daarnaast is het ook belangrijk op te merken dat we omwille van plaatsgebrek in het opvanghuis 30 personen moesten doorverwijzen naar de andere gespecialiseerde centra. Ook dit had een invloed op het aantal nieuwe begeleidingen. TABEL 5: Nieuwe begeleidingen naargelang type van mensenhandel alsook smokkel (onder verzwarende omstandigheden) Aantal in 2006
Aantal in 2007
Aantal in 2008
Seksuele uitbuiting
15
19
9
Economische uitbuiting
41
51
40
Exploitatie bedelarij
1
1
2
Gedwongen feiten te plegen
1
/
/
Smokkel (onder verzwarende omstandigheden)
6
1
14
Andere
4
2
/
TOTAAL
68
74
65
Type uitbuiting
Uit bovenstaande tabel blijkt dat het aantal nieuwe begeleidingen in het kader van seksuele uitbuiting verder afneemt. In 2005 hadden wij immers nog 28 nieuwe begeleidingen, slachtoffer van seksuele uitbuiting. Ook het aantal gevallen van economische uitbuiting is lichtjes teruggelopen; hiervoor werd hoger reeds een verklaring aangehaald. Opmerkelijk voor 2008 is dat het aantal smokkelgevallen opnieuw sterk is toegenomen. Dit heeft vooral te maken met het feit dat de Brusselse verbindingsmagistraat in het kader van zijn onderzoeken naar Indische mensensmokkelnetwerken het statuut heeft toegekend aan Indische slachtoffers die bereid waren om mee te werken. Dit fenomeen kan ook vastgesteld worden in de tabel betreffende de nationaliteiten van de nieuwe begeleidingen.
Jaarverslag 2008
15
TABEL 6: Nieuwe begeleidingen naargelang het geslacht Geslacht begeleidingen
Aantal in 2006
Aantal in 2007
Aantal in 2008
Mannelijk
39
35
36
Vrouwelijk
29
39
29
TOTAAL
68
74
65
In 2008 daalde het aantal vrouwen opnieuw terwijl het aantal mannen min of meer constant blijft. TABEL 7: Nieuwe begeleidingen naargelang de leeftijd (meerderjarig - minderjarig) op het ogenbik van aanmelding Leeftijd begeleidingen
Aantal in 2006
Aantal in 2007
Aantal in 2008
Minderjarig
3
2
2
Meerderjarig
65
72
63
TOTAAL
68
74
65
Het aantal minderjarigen dat in 2008 in begeleiding werd genomen blijft beperkt tot 2. TABEL 8: Nieuwe begeleidingen naargelang de nationaliteit van het slachtoffer Nationaliteit
16
Aantal in 2006
Aantal in 2007
Aantal in 2008
Armenië
1
/
/
Albanië
/
2
/
Benin
1
2
/
België
1
1
/
Brazilië
19
18
5
Bangladesh
1
/
/
Bulgarije
3
/
2
Burkina Faso
/
2
/
China
14
7
5
Congo
1
/
1
Egypte
1
/
1
Eritrea
/
1
/
PAG-ASA
Filippijnen
/
/
3
Frankrijk
/
1
/
Georgië
/
/
1
Ghana
/
1
1
India
2
1
13
Indonesië
/
/
1
Irak
/
/
4
Kameroen
/
4
/
Kenia
2
/
/
Kosovo
2
/
/
Marokko
4
8
12
Moldavië
1
/
/
Nigeria
4
4
/
Oekraïne
1
2
1
Oezbekistan
/
/
1
Palestina
/
/
1
Polen
2
1
5
Roemenië
6
14
2
Rusland
1
/
/
Slowakije
/
/
2
Somalië
/
/
1
Thailand
/
1
3
Tsjaad
/
1
/
Tsjechië
/
1
/
Vietnam
1
2
/
TOTAAL
68
74
65
De belangrijkste nationaliteiten in 2008 waren Indiërs (het gaat dan voornamelijk om smokkelslachtoffers, cfr. hoger, maar ook om een aantal slachtoffers van economische uitbuiting) en Marokkanen (voornamelijk situaties van economische uitbuiting). Bij deze laatste groep hebben wij de indruk dat voornamelijk de mond-aan-mondreclame zijn werk heeft gedaan. Dit heeft geleid tot heel wat aanmeldingen van personen van Marokkaanse origine en dus een toename voor 2008 van het aantal nieuwe begeleidingen van deze nationaliteit.
Jaarverslag 2008
17
Daarnaast werd er ook nog een significant aantal personen van Braziliaanse, Poolse en Chinese oorsprong in begeleiding genomen. TABEL 9: Nieuwe begeleidingen naargelang het parket of arbeidsauditoraat waar een onderzoek loopt Aantal begeleidingen
Parket
Arbeidsauditoraat
TOTAAL
Antwerpen
4
2
6
Bergen
1
/
1
Brussel
16
17
33
Charleroi
1
1
2
Dendermonde
1
/
1
Doornik
2
/
2
Gent
/
1
1
Leuven
6
/
6
Marche-en-Famenne
/
1
1
Nijvel
/
5
5
Tongeren
5
/
5
Turnhout
1
/
1
TOTAAL
37
27
646
Eén persoon is nieuw in begeleiding, maar heeft nog geen verklaringen afgelegd. Dit geeft een totaal van 65 nieuwe begeleidingen.
6
Opnieuw was er een vrij goede spreiding van de onderzoeken over het hele land met als traditionele uitschieter Brussel. Hier hadden het parket en het arbeidsauditoraat ieder ongeveer een gelijk aantal onderzoeken lopende met slachtoffers in begeleiding bij PAGASA.
18
PAG-ASA
TABEL 10: Organisaties die doorverwijzen bij de personen waarbij in 2008 een begeleiding is opgestart Doorverwijzende instanties
Aantal
Federale politie
13
Lokale politie
9
Slachtoffer zelf
13
Sociale sector/opvangcentra
11
Privépersoon
5
Payoke/Sürya
5
Andere (advocaat, sociale inspectie, ander slachtoffer, …)
9
TOTAAL
65
Net zoals de voorgaande jaren kwamen meer en meer potentiële slachtoffers van mensenhandel bij PAG-ASA terecht via andere diensten dan politie- en/of inspectiediensten. Van de 65 nieuw opgestarte begeleidingen werden er 22 aangemeld door een politiedienst. De overige slachtoffers kwamen via een andere weg (privépersoon, sociale sector, opvangcentra, …) bij PAG-ASA terecht. Opmerkelijk is ook dat 13 slachtoffers zelf contact opnamen met PAG-ASA.
3.2. Resultaten op administratief vlak 3.2.1. De nieuwe omzendbrief van 26 september 2008 Vooraleer een overzicht te geven van cijfergegevens wat het administratieve aspect van de begeleidingen betreft, is het noodzakelijk te wijzen op de nieuwe omzendbrief van 26 september 2008 inzake de invoering van een multidisciplinaire samenwerking met betrekking tot de slachtoffers van mensenhandel en/of van bepaalde zwaardere vormen van mensensmokkel (B.S. 31/10/2008 en 20/11/2008). In het kader van de wet van 15 september 2006 betreffende de verblijfsprocedure voor slachtoffers van mensenhandel, alsook haar uitvoeringsbesluiten, werd in het jaarrapport van vorig jaar deze nieuwe omzendbrief al aangekondigd. De omzendbrief kwam tot stand na overleg tussen de verschillende betrokken partners (onder andere Dienst Vreemdelingenzaken, Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding, de drie gespecialiseerde onthaalcentra, verbindingsmagistraten, Federale Gerechtelijke Politie, …). Gezien elk van de partners zijn aandachtspunten heeft, werd het uiteindelijk een compromistekst waarbij uitdrukkelijk de nadruk wordt gelegd op een dynamische samenwerking tussen de partners. Toch dringt zich na korte tijd een evaluatie op gezien de praktische toepassing van een aantal punten
Jaarverslag 2008
19
aanleiding kan geven tot moeilijkheden. De belangrijkste knelpunten waar PAG-ASA zich vragen bij stelt zijn: de afsluiting van de begeleiding die in principe niet meer mogelijk is zonder voorafgaandelijk akkoord van de magistraat en het feit dat het gespecialiseerd opvangcentrum onmiddellijk de magistraat op de hoogte moet brengen van elk potentieel slachtoffer dat rechtstreeks contact neemt met het centrum. Eind 2008 werd na een overleg met het Parket-Generaal echter al een in de praktijk werkbare oplossing uitgedokterd voor wat deze twee knelpunten betreft.
3.2.2. CIJFERGEGEVENS VOOR 2008 TABEL 11: Aantal begeleidingen die op administratief vlak werden afgesloten naargelang de reden Aantal in 2006
Aantal in 2007
Aantal in 2008
Regularisatie procedure mensenhandel
12
19
15
STOP-procedure of uitzonderlijke regularisatie
6
7
3
Huwelijk
2
1
/
Erkend politiek vluchteling
/
1
2
Vrijwillige terugkeer
1
5
4
Geen interesse in de procedure
4
/
1
Gekozen voor asielprocedure
2
/
/
Geen slachtoffer mensenhandel
4
5
6
Verdwenen
9
4
1
Terugkeer naar milieu van uitbuiting
2
/
2
Systematisch niet naleven van de begeleidingsafspraken8
4
4
9
Gerechtelijk dossier geseponeerd
5
7
3
Slachtoffer actief doorverwezen naar 1 van de 2 andere gespecialiseerde centra
1
/
/
Geen verklaringen afgelegd
/
2
1
52
55
47
Reden van administratieve afsluiting
7
TOTAAL
De stop-procedure is een officieuze procedure waarbij een regularisatie kan aangevraagd worden voor slachtoffers mensenhandel die minstens twee jaar in begeleiding zijn bij een gespecialiseerd centrum wanneer hun klacht zonder gevolg wordt gerangschikt door het parket. De Dienst Vreemdelingenzaken houdt bij de beoordeling van deze regularisatieaanvragen sterk rekening met integratie-elementen. 8 Wanneer een begeleiding om deze reden wordt afgesloten, is het mogelijk dat deze uiteindelijk, nadat het slachtoffer zelf contact heeft opgenomen, wordt overgenomen door één van de andere gespecialiseerde centra. 7
20
PAG-ASA
Meer dan de helft van de afsluitingen in 2008 was van positieve aard voor het (re)integratieproject van het betrokken slachtoffer: 15 personen bekwamen een definitieve regularisatie in het kader van de procedure mensenhandel, 3 in het kader van de STOP-procedure, 2 werden erkend als politiek vluchteling, 1 was niet geïnteresseerd in de procedure en vertrok vrijwillig en tenslotte keerden 4 slachtoffers vrijwillig terug naar hun land van herkomst. Daarnaast waren er 22 afsluitingen met een negatief karakter, waaronder 3 maal een “klassering zonder gevolg”, 1 verdwijning, 6 personen die door de verbindingsmagistraat mensenhandel niet als slachtoffer van mensenhandel werden beschouwd (dit betekent echter niet dat er geen sprake was van andere strafbare feiten die op de persoon werden gepleegd), 2 begeleide personen die opnieuw contact namen met het uitbuitingsmilieu, 9 begeleide personen die op systematische wijze de begeleidingsafspraken niet respecteerden en 1 persoon die (nog) geen verklaring had afgelegd.
3.3. Resultaten op gerechtelijk vlak In de loop van 2008 vond er in 25 dossiers een proces plaats. Bij sommige van deze dossiers waren er meerdere slachtoffers betrokken. In 17 gevallen kwam er een definitieve uitspraak, hetzij in eerste aanleg, hetzij in beroep (tabel 12), en in 8 zaken is er nog een beroep of verzet lopende (tabel 13). De dossiers die in beide tabellen aangeduid zijn met werden reeds in het jaarrapport van 2007 opgenomen als dossiers waarin toen nog geen definitieve uitspraak was. Vermeldenswaardig is dat in 2008 de correctionele rechtbank van Brussel (58ste kamer) twee zaken behandelde die betrekking hadden op de economische uitbuiting van Brazilianen. Het waren de eerste dergelijke onderzoeken die tot op het niveau van de correctionele rechtbank voorkwamen en waarin er veroordelingen werden uitgesproken. Opmerkelijk is dat de 58ste kamer, op vraag van de advocaat die tussenkwam voor de slachtoffers in begeleiding bij PAG-ASA, aan betrokken burgerlijke partijen een morele schadevergoeding toekende niet enkel voor de feiten van mensenhandel maar ook voor de niet-uitbetaling van het loon. De rechtbank overwoog zelfs uitdrukkelijk: “Le non-paiement de sa rémunération lui a manifestement causé un préjudice moral”. Deze twee zaken zijn ook terug te vinden in tabellen 12 en 13 als dossiers economische uitbuiting te Brussel. In de ene zaak is er nog een beroep lopende; de andere uitspraak vond plaats bij verstek.
Jaarverslag 2008
21
TABEL 12: Overzicht van de 17 definitief afgehandelde dossiers naargelang de aard van de uitbuiting en het gerechtelijk arrondissement waar de definitieve uitspraak plaatsvond Aantal dossiers definitieve uitspraak
Seksuele uitbuiting
Economische uitbuiting
Smokkel
TOTAAL
1
/
/
1
Brussel
1 + 2=3
3
1+ 2=3
9
Brugge
/
/
1
1
Dendermonde
/
/
1
1
Gent
/
1
/
1
Leuven
/
1
/
1
1
2
/
3
5
7
5
17
Antwerpen
Luik TOTAAL
In het jaarrapport van 2007 (pag. 23-24) besprak Meester Beghin een vonnis dat werd uitgesproken door de correctionele rechtbank van Hoei. Het betrof een zaak van economische uitbuiting in een Chinees restaurant waarbij de werkneemsters door hun werkgever ook werden verkracht. De werkgever werd veroordeeld voor mensenhandel maar vrijgesproken voor de feiten van verkrachting. De rechtbank oordeelde dat het slachtoffer aangifte kon gedaan hebben van deze feiten om een oplossing te vinden op het vlak van verblijf. Door het parket en de burgerlijke partijen werd beroep aangetekend tegen de uitspraak. Tot onze grote opluchting werd op 18 maart 2008 de werkgever door het hof van beroep te Luik wel schuldig bevonden aan de verkrachting. Het hof verduidelijkte dat een aangifte voor verkrachting op zich geen aanleiding kan geven tot een verblijfsrecht en dat dergelijke feiten onder de exclusieve bevoegdheid vallen van de gerechtelijke overheid. Zodoende herstelt het hof de geloofwaardigheid van de v.z.w. PAG-ASA. De uitbuiter trachtte de v.z.w. immers in diskrediet te brengen door ons te beschuldigen van manipulatie van het slachtoffer. Hij werd veroordeeld tot een gevangenisstraf van 3 jaar met uitstel voor het gedeelte dat de reeds ondergane voorhechtenis te boven gaat, alsook tot een geldboete van € 1.000. Aan de burgerlijke partijen werd een morele en materiële schadevergoeding van respectievelijk € 27.680 en € 18.020 toegekend. Het is echter heel onwaarschijnlijk dat de slachtoffers dit bedrag ook effectief zullen ontvangen.
22
PAG-ASA
TABEL 13: Overzicht van de dossiers waarin er in 2008 geen definitieve uitspraak plaatsvond Aantal dossiers geen Seksuele Economische definitieve uitspraak uitbuiting uitbuiting
Smokkel
Andere
TOTAAL
Brussel
1+ 1=2
1+ 1=2
1
1+ 1=2
7
Doornik
/
1
/
/
1
TOTAAL
2
3
1
2
8
TABEL 14: Aantal zaken die in 2008 niet tot een proces hebben geleid Aantal dossiers die niet tot een Seksuele Economische proces hebben geleid uitbuiting uitbuiting
Smokkel
TOTAAL
Seponering parket Antwerpen
19
1
/
2
Seponering federaal parket
110
/
/
1
Seponering auditoraat Gent
/
1
/
1
Seponering arbeidsauditoraat Tongeren
/
111
/
1
TOTAAL
2
3
/
5
Deze zaak werd in België geseponeerd maar wel voor verder onderzoek overgemaakt aan Duitsland. Deze zaak werd in België geseponeerd maar wel voor verder onderzoek overgemaakt aan Bulgarije. 11 In deze zaak waren 2 slachtoffers in begeleiding bij PAG-ASA. 9
10
Tijdens het werkjaar 2008 werden er 5 dossiers geseponeerd: 2 door het parket van Antwerpen, 1 door het federaal parket, 1 door het arbeidsauditoraat van Gent en tenslotte nog 1 door het auditoraat te Tongeren.
Jaarverslag 2008
23
De residentiële cel 1. Het team en de werkorganisatie De eerste helft van 2008 werkten 5 betaalde krachten in het opvanghuis. Eén medewerkster werd aangeworven vanaf de maand juni in een tijdelijk contract via het Sociale Maribelfonds-Bico. Zij werkt halftijds in de residentiële cel en halftijds in de ambulante cel. Dit betekent uiteindelijk 5 FTE. Hiervan werkt 1 persoon als celverantwoordelijke en 1 persoon legt zich toe op de praktische organisatie van het opvanghuis en het groepswerk. De anderen hebben als hoofdopdracht de individuele begeleiding van de opgevangen slachtoffers. Om de twee weken is er een celvergadering: hierin worden de begeleidingen uitgediept en wordt de groepsdynamiek besproken. Deze vergaderingen worden ondersteund door een externe supervisor, een ethno-psychiater. Alternerend met deze vergadering is er om de twee weken ook een overleg waarop de vrijwilligers zijn uitgenodigd. Deze vergadering is dit jaar wat gewijzigd: de agenda is minder belast (de regels van het huis worden op een ander moment besproken) waardoor de duur is beperkt; bewoners worden besproken, en de praktische afspraken voor de komende werkweek worden vastgelegd. Er werd in 2008 een ad hoc deco-werkgroep opgericht. De werkgroep boog zich over de inrichting van de kamers van de bewoners na de renovatiewerken, begonnen in 2008. Deze renovatie zal duren tot ver in 2009. Omdat we tijdens de werken maar 1 verdieping ter beschikking hebben, vroegen we de bewoners om de kamer te delen met een andere bewoner. We hebben tevens een overeenkomst afgesloten met de dienst Woonbegeleiding van v.z.w. CAW Mozaïek waardoor we tijdelijk gebruik kunnen maken van 2 bijkomende kamers uit hun woonproject. Op die manier kunnen we de maximumcapaciteit van 16 plaatsen behouden en experimenteren we met een iets andere woonvorm. We besloten de 2 extra kamers aan te bieden aan die bewoners die naar een vertrek toe werken of die behoefte hebben om meer afstand te nemen van de groep. De praktische en organisatorische beslommeringen, eigen aan een werking van het opvanghuis, worden beheerd vanuit een specifieke werkgroep waaraan zowel betaalde krachten als vrijwilligers deelnemen. Ze komt ongeveer om de 2 maanden samen. Sinds dit jaar worden hier ook alle onduidelijkheden of problemen rond de huisregels besproken, een discussie die soms teveel plaats innam tijdens andere overlegmomenten. De opvolging van de renovatie is ook een belangrijk agendapunt. In 2006 werden documenten opgesteld om het verloop van de permanentie te optimaliseren. Dit jaar werden, in samenwerking met vzw Toolbox, deze teksten geïntegreerd in één werkdocument. De afronding hiervan gebeurt in 2009. Naast de betaalde krachten heeft PAG-ASA ook een belangrijke vrijwilligerswerking. In 2008 waren er 14 vrijwillige medewerkers werkzaam, waarvan 9 personen nachtpermanentie deden, 1 persoon dagpermanentie; 1 persoon deed ook vertaalwerk, 2 personen gaven taallessen en nog 1 vrijwilliger zocht samen met bewoners die het opvanghuis wilden verlaten naar betaalbare huisvesting.
24
PAG-ASA
Om de zes weken is er een vrijwilligersvergadering. Er wordt informatie uitgewisseld over het dagelijkse gebeuren in het opvanghuis; er worden afspraken gemaakt om de werking in het opvanghuis te verbeteren; er wordt achtergrondinformatie gegeven. In 2008 hebben we beslist om de vergadering te beginnen met een rondje waarin mensen permanentieervaringen die hen zijn bijgebleven of waarbij zij vragen hebben, kunnen uitwisselen. We hopen hiermee een beter zicht te hebben op de noden van de vrijwilligers. Regelmatig organiseren we vormingen. Dit jaar heeft de juridische dienst haar werking toegelicht en is er informatie gegeven over de nieuwe wetgeving. Daarnaast werd er een vorming gegeven rond de Chinese cultuur. Dit omdat er heel vaak mensen in het opvanghuis zijn van Chinese origine en we een aantal inzichten of ideeën wilden aftoetsen en bijleren. Eind vorig jaar organiseerde het opvanghuis een infodag over community based werken waarop ook de vrijwilligers werden uitgenodigd.
2. De bewoners De bewoner staat centraal in het opvanghuis. Het is de bedoeling om iedere bewoner de rust en veiligheid aan te bieden die nodig is. De bewoner wordt vanuit de individuele begeleiding aangespoord om te werken aan een toekomstproject. Wekelijks is er een gesprek met de individuele begeleider, indien nodig met een tolk. Tijdens de gesprekken komen verschillende onderwerpen aan bod zoals de thuissituatie, de emotionaliteit rond de uitbuitingssituatie, de juridische context, integratie, … . De begeleider luistert, steunt, geeft informatie, moedigt aan, kadert, legt contacten voor aanvullende hulpverlening. Iedere bewoner die kiest om in België te blijven, volgt taallessen en/of een beroepsopleiding. Dit komt niet alleen hun integratie ten goede, het biedt hen ook een daginvulling en structuur. De individuele begeleiding kreeg er een opdracht bij: de samenwerking met OCMW 1000 Brussel, die in 2008 is opgestart. Bewoners krijgen via deze samenwerking de kans om inzichten en autonomie op financieel en medisch vlak te verwerven zodat dit hun integratie kan bevorderen. Voorheen werd hiervan veel opgenomen door de boekhouding van PAG-ASA. Voor de begeleid(st)ers zelf betekent het meer werk (administratie en informatieverwerving) en veel afstemming via overleg. Via een bijna 24 op 24 uur-permanentie en de groepsbegeleiding worden inspanningen gedaan om te zorgen voor rust, veiligheid, een zinvol verblijf, … . Er is veel aandacht voor de groep, de groepssfeer en aandacht voor het individu dat zich minder goed voelt in de groep. We organiseren activiteiten, vieren verjaardagen, cultuureigen feestdagen en het vertrek van de bewoners. We organiseren ieder jaar een verlengd weekend aan zee en een week in de Ardennen. 2008 is uitdagend geweest omdat zich “nieuwe” problematieken aanboden. Meer concreet waren dit: verslavingsproblematiek, mentale beperking, fysieke handicap(s) en een gezin met een problematische opvoedingssituatie.
Jaarverslag 2008
25
We deden volgende denkoefening: hoe kunnen we de organisatie beter aanpassen aan de meer kwetsbaren en niet hoe passen we hen aan, aan onze manier van werken? We zijn nauw gaan samenwerken met diensten die gespecialiseerd zijn in de verschillende problematieken. Dit verliep niet altijd gemakkelijk omdat het hulpaanbod klein is en overbevraagd; of omdat onze mensen zich bevinden in een precaire administratieve situatie of lijden onder de taalbarrière. Als opvanghuis geven we mensen, wanneer het misloopt, meer kansen, werken we met time-out, … ; kortom, we zoeken oplossingen anders dan een onmiddellijk ontslag uit het opvanghuis. We gingen samenzitten met de twee andere gespecialiseerde centra voor slachtoffers van mensenhandel om samen te brainstormen over de aanpak van moeilijk begeleidbare mensen. Binnen de interne werkgroep doorverwijzing wordt gewerkt aan een nota rond een minimaal begeleidingskader, die ter bespreking zal worden voorgelegd aan het team. Het is echter duidelijk dat het team nood heeft aan fundamenteler onderzoek: op welke principes baseren we onze werking, onze manier van sanctioneren; wat is de zin en de onzin van onze huisregels of van de regels afgesproken in de begeleiding? Dit gaat ook niet meer alleen om de mensen waarover we hierboven spraken, maar om het hele doelpubliek. We kwamen uit bij de volgende visie: community based werken. Een deskundige van v.z.w. Solentra engageerde zich om hierover basisinformatie te geven en om ons in een later stadium te begeleiden in een eventuele integratie van deze visie in de werking. Community based werd uitgewerkt door hulpverleners die met kindsoldaten werkten in Afrika. Het is een visie die vooral goed werkt in groepsculturen. Een groot deel van ons doelpubliek komt uit een groepscultuur. Het draait om volgende basisprincipes: het gedrag van een persoon is bepaald door de persoon, door de context en door de interactie tussen beiden. De context is belangrijk als omgeving waar hulpbronnen zitten om een probleem op te lossen. Het is belangrijk voor de hulpverlener om de context van de bewoner te kennen en te helpen deze uit te breiden en hem te leren hiervan gebruik te maken, om hem/haar weerbaar te maken. Het gaat ook om verantwoordelijkheid bij de mensen leggen, geloven in groepsprocessen en de helende werking ervan, erin geloven dat het proces waarbij mensen met vallen en opstaan leren om op “eigen benen” te staan, belangrijker is dan het resultaat. In 2009 bespreken we een eventuele implementatie: kunnen bewoners niet beter zelf een activiteit organiseren in plaats van dat wij die aanbieden, laat de groep zelf beslissen wie welke huishoudelijke taak op zich neemt, … . Sommige bewoners kampen met psychosomatische klachten, slaapstoornissen en stress. Vanuit dit gegeven vroegen we het Rode Kruis in 2007 om groepsessies “psycho-educatieve groepsgesprekken en relaxatieoefeningen” te geven aan de bewoners. In 2008 baseerden twee collega’s zich op dit programma en pasten het aan, aan onze visie op het doelpubliek. Ze organiseren op regelmatige basis relaxatiesessies. De bewoners kiezen vrij of ze deelnemen of niet. Het doel is meervoudig. Enerzijds relaxatieoefeningen aanleren, anderzijds informatie geven over de verschillende thema’s. Belangrijk is een positieve groepssfeer waarin bewoners van elkaar kunnen leren in het omgaan met problemen.
26
PAG-ASA
Twee vrijwillige meewerkers organiseren op regelmatige basis een creatief atelier. De bedoeling is om mensen de kans te geven hun emoties te uiten op een creatieve manier. Dit past ook in het ruimer kader van de holistische visie op gezondheid. Elk trimester wordt een informatiesessie gegeven over seksuele gezondheid. Dit gebeurt in samenwerking met het Centrum voor Algemeen Welzijnswerk Mozaïek. Op medisch vlak is er een samenwerking met een groepspraktijk uitgebouwd: Maison Médicale des Riches Claires. Met hen wordt overlegd over medicatiebeheer en ook de medische opvolging van de bewoners wordt door hen opgenomen. Iedereen die in ons opvanghuis wordt opgenomen, ondergaat bij de VRGT (Vlaamse Vereniging voor Respiratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding) een radiografie van de longen. We werken samen met v.z.w. HOBO-Geïntegreerde Thuislozenzorg Brussel, een organisatie die heel wat ontspanningsactiviteiten aanbiedt. Er wordt ook met Intec Foyer samengewerkt, een v.z.w. die computerlessen aanbiedt aan werkzoekenden. Deze organisatie stelt op hun locatie 7 computers met internetaansluiting gratis ter beschikking van onze bewoners.
3. Cijfers In 2008 werden 59 bewoners opgevangen, waarvan 43 nieuwe opnames. Er werden 32 mannen en 27 vrouwen opgevangen. Louter bij de nieuwe opnames is de verhouding 28 mannen tegenover 15 vrouwen. De belangrijkste landen van herkomst zijn: China, Roemenië, Marokko, India. De meeste bewoners betreffen slachtoffers van economische uitbuiting (N=41). Er werden 8 slachtoffers van smokkel en 10 slachtoffers van seksuele uitbuiting opgevangen. Louter bij de nieuwe opnames is de verhouding aantal personen slachtoffer van economische uitbuiting, smokkel, seksuele uitbuiting, respectievelijk 31, 8, 4. Het opvanghuis realiseerde een bezettingsgraad van 89%. De gemiddelde verblijfsduur bedroeg 3 maanden. Op 31 december verbleven er 10 personen in het opvanghuis. TABEL 1: Aantal opgevangen bewoners
Totaal opgevangen bewoners
Jaarverslag 2008
Aantal in 2006
Aantal in 2007
Aantal in 2008
54
60
59
27
TABEL 2: Geslacht van opgevangen bewoners Aantal in 2006
Aantal in 2007
Aantal in 2008
Mannelijk
29
23
32
Vrouwelijk
25
37
27
TOTAAL
54
60
59
TABEL 3: Type uitbuiting van de opgevangen slachtoffers Aantal in 2006
Aantal in 2007
Aantal in 2008
Seksuele uitbuiting
16
13
10
Economische uitbuiting
33
41
41
Smokkel
2
3
8
Andere
3
1
/
TOTAAL
54
5812
59
Het totale aantal opgevangen personen was 60. Dit verschil is te verklaren doordat we in 2007 een moeder met twee kinderen opnamen. De kinderen zelf waren echter geen slachtoffer van mensenhandel en verschijnen dus niet in tabel 3.
12
TABEL 4: Reden van afsluiting Reden van afsluiting
Aantal
Persoon vond ander verblijf
40
Voorwaarden van de procedure werden niet gerespecteerd
2
Persoon keert terug naar het land van herkomst
5
Persoon is niet geïnteresseerd in de procedure
2
TOTAAL
49
De meeste bewoners (28 personen/57%) die vertrekken uit het opvanghuis worden op psychosociaal vlak verder begeleid door de ambulante werking. Voor een aantal bewoners is, na hun vertrek uit het opvanghuis, geen verdere gespecialiseerde psychosociale begeleiding door PAG-ASA meer noodzakelijk; toch hebben zij (tijdelijk) nog nood aan een ondersteuning, vandaar de doorverwijzing naar een externe sociale dienst.
28
PAG-ASA
De ambulante cel 1. Voorstelling De ambulante cel begeleidt die slachtoffers die niet zijn opgevangen door het onthaalhuis van PAG-ASA. Deze cliënten hebben een eigen woonst, verblijven eventueel bij vrienden of familie, wonen in een appartement hen tijdelijk aangeboden binnen het transitproject of verblijven in een ander opvanghuis omdat het onze volzet is. De ambulante cel bestaat uit 6 personen (aantal FTE: 4,30), waarvan één celverantwoordelijke en één iemand die zich toelegt op het transitproject. Twee medewerkers werken voltijds, twee medewerksters werken 4/5e en één collega werkt 1/5e. Eén medewerkster is aangeworven vanaf de maand juni in een tijdelijk contract via het Sociale Maribelfonds-Bico; zij werkt halftijds in de ambulante cel en halftijds in de residentiële cel.
2. De begeleiding Bij de start van een ambulante begeleiding wordt zo snel mogelijk een referentiepersoon aangeduid. Deze persoon neemt de psychosociale begeleiding op zich en organiseert regelmatig individuele gesprekken met het slachtoffer. Samen met de cliënt wordt er gewerkt aan een toekomstproject op maat. Het uiteindelijke doel is het bevorderen van de autonomie en de integratie van de cliënt. De begeleiding omvat: • ondersteuning op psychosociaal vlak: luisteren, oog hebben voor wat het slachtoffer heeft meegemaakt, hoe dit wordt beleefd, welke vragen er zijn met betrekking tot het actuele leven en het leven in de toekomst: integratie in België of de terugkeer naar het land van oorsprong. In onze begeleiding trachten wij waar mogelijk cliënten door te verwijzen naar meer gespecialiseerde diensten. Deze diensten kunnen hen helpen in hun zoektocht naar werk, een nieuwe woonst, … . Als mensen het recht op verblijfsdocumenten verliezen, besteden wij specifieke aandacht aan het voorbereiden op leven in de illegaliteit of op terugkeer naar het land van herkomst; • ondersteuning op administratief en socio-professioneel vlak: de cliënten worden aangemoedigd om een opleiding te volgen die aangepast is aan hun profiel en wensen. In de meeste gevallen volgen ze een taalcursus en/of een beroepsopleiding. Sommigen van hen werken. We ondersteunen hen ook bij administratieve stappen, zoals de inschrijving bij het bevoegde OCMW, bij Actiris, de aanvraag van een arbeidskaart, stappen met betrekking tot de gemeente, de inschrijving bij de mutualiteit, … ;
Jaarverslag 2008
29
• een ondersteuning op psycho-medisch vlak: indien nodig worden onze cliënten doorverwezen naar gespecialiseerde centra voor een medische en/of psychologische opvolging.
3. De werkmethode Onze hoofdopdracht is het uitvoeren van begeleidingswerk door middel van individuele gesprekken, op het bureel van PAG-ASA of via huisbezoek. Waar nodig zullen we samen met de cliënt een aantal stappen zetten. Daarnaast trachten we ons begeleidingswerk voortdurend te verbeteren via: • • • •
het organiseren van permanentie; intern overleg; studiedagen; extern overleg en intervisies.
4. Terugblik op 2008 Sinds maart 2008 ondersteunt een nieuwe supervisor tweewekelijks onze celvergaderingen. Naast de bespreking van de cliëntdossiers is het de bedoeling om de celdynamiek tot onderwerp van de supervisie te maken. De eerdere afspraak om lopende begeleidingen zesmaandelijks te evalueren, werd doorgelicht. We concludeerden dat het erg zinvol is om hiermee verder te gaan. We dienen er wel waakzaam voor te zijn dat we niet enkel focussen op de afweging of PAG-ASA al dan niet de meest geschikte dienst is, maar dat we ook voldoende stil staan bij mogelijke pistes voor een verdere begeleiding bij PAG-ASA. We opteerden voor het gebruik van een elektronisch gestandaardiseerd evaluatieformulier waarop een overzicht van de opeenvolgende evaluaties met de cliënt en de bespreking ervan tijdens de cel- en de teamvergaderingen, worden opgetekend. In de loop van 2008 beslisten we om gebruik te maken van een begeleidingsplan. Er werd een structuur ontworpen. Voor elk begeleidingsonderdeel (administratieve verblijfssituatie, het juridisch luik, OCMW/mutualiteit/gezinsbijslag, socio-professionele integratie, medisch/sociaal/psychisch welzijn en financiën) trachten we de huidige situatie te schetsen, de doelstellingen van de cliënt weer te geven, te beschrijven welke de te ondernemen stappen zijn en de indrukken van de begeleider gedurende de begeleiding. We hanteren dit document bij de opstart van iedere nieuwe begeleiding. Bij de lopende begeleidingen zullen we dit geleidelijk introduceren (bv. na een evaluatie). Wat betreft de samenstelling van een vademecum: in 2008 hebben we vooral stilgestaan bij het uitdenken van een structuur en bij de manier waarop beslissingen best worden
30
PAG-ASA
neergeschreven opdat de Nederlandstalige en de Franstalige versie identiek zouden zijn. Daarnaast hebben we een aantal afspraken gemaakt opdat nog actuele beslissingen meer zichtbaar zouden worden, naast de historiek van genomen beslissingen. We stellen meer en meer vast dat cliënten terecht komen in woningen die niet voldoen aan de kwaliteits-, veiligheids- , gezondheids- en bewoningsnormen van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Om dergelijke situaties te vermijden of om een adequate oplossing te kunnen bieden eens personen in een ongeschikte woonst verblijven, hebben wij het voorbije jaar acties ondernomen om met een gespecialiseerde dienst in Brussel te gaan samen zitten rond dit thema met het oog op samenwerking. De praktische gids voor cliënten is in 2008 geactualiseerd, verbeterd en vertaald. Deze is nu beschikbaar in het Nederlands, Frans, Roemeens en Mandarijn Chinees. We hebben besloten om de gids eerst te evalueren met enkele cliënten, alvorens hem te verdelen onder al onze begeleidingen. Er is een werkgroep opgericht die zich, op basis van de opmerkingen van de cliënten en teamleden, zal toeleggen op de herwerking van de gids. Dit werk is nog niet afgerond. We hebben besloten om minstens 3 studiedagen per jaar te organiseren. Deze zullen draaien rond onze doelstellingen en eventueel ook andere onderwerpen. Naar aanleiding van een studiedag hebben we een inventaris gemaakt van de concrete problemen waarmee we geconfronteerd worden bij het registeren van de begeleidingen. Het is namelijk zo dat de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie aan alle door haar erkende diensten voor begeleid wonen vraagt om de begeleidingen te registeren. Aangezien het belangrijk is dat al deze diensten dit op een uniforme wijze doen, werden de problemen tijdens een gezamenlijke vergadering besproken.
5. Cijfers TABEL 1: Cijfergegevens met betrekking tot het aantal ambulante begeleidingen Aantal in 2006
Aantal in 2007
Aantal in 2008
Totaal aantal cliënten
122
117
11813
Totaal dossiers
122
117
122
Nieuw opgestarte begeleidingen
51
54
51
Totaal afsluitingen
39
49
39
13
Voor 2008 zijn er 122 dossiers en 118 cliënten. Voor 4 cliënten is de begeleiding na een afsluiting terug opgestart.
Jaarverslag 2008
31
TABEL 2: Reden van afsluiting Reden van afsluiting
Aantal in 2008
Geen hulpvraag die de specifieke begeleiding van PAG-ASA vereist
16
De voorwaarden van de procedure werden niet gerespecteerd
9
Gerechtelijk dossier geseponeerd
6
Persoon is verdwenen
1
Interne doorverwijzing naar het opvanghuis14
6
Persoon is niet geïnteresseerd in procedure
1
TOTAAL
39
14
Deze doorverwijzing kon nodig zijn omdat de cliënt zijn appartement kwijtraakte, omwille van veiligheidsproblemen, … .
6. Een specifiek onderdeel het transitproject
binnen
de
ambulante
werking:
6.1. Doelstelling en werking De hoofddoelstelling van het transitproject is het aanbieden van een intensieve begeleiding aan cliënten die verblijven in één van de appartementen door PAG-ASA ter beschikking gesteld voor een periode van maximum zes maanden. Het gaat om cliënten met een vraag naar tijdelijke extra ondersteuning. PAG-ASA huurt deze appartementen bij het Woningfonds van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Sociale Verhuurkantoor Baïta; met beide organisaties werkt PAG-ASA nauw samen. Momenteel beschikken wij over 6 appartementen waarvan er één wegens herstellingswerken tijdelijk onbruikbaar is. We streven ernaar 7 transitappartementen te kunnen aanbieden aan onze cliënten. In 2008 werd de aanzet gegeven om ter ondersteuning van de psychosociale begeleiders van PAG-ASA een document op te maken waarin alle praktische informatie rond de transitappartementen terug te vinden is (zoals: stappenplan bij een verhuis, afspraken in verband met de te betalen huur, wijze van berekening van de energiekosten). De inventarislijsten van de inboedel werden eenvormig gemaakt en een financieel overzichtsblad werd gecreëerd.
32
PAG-ASA
6.2. Cijfergegevens van de begeleidingen binnen het transitproject TABEL 3: Begeleidingen in transit Begeleidingen in transit
Aantal in 2006
Aantal in 2007
Aantal in 2008
In begeleiding op 1 januari
6
8
4
Nieuw opgestarte begeleidingen
14
13
14
TOTAAL
20
21
18
TABEL 4: Verblijfsduur binnen het transitproject Duur van het verblijf binnen het Aantal in 2006 Aantal in 2007 Aantal in 2008 transitproject Van 3 tot 4 maanden
/
/
1
Van 4 tot 5 maanden
1
1
1
Van 5 tot 6 maanden
13
14
6
Van 6 tot 7 maanden
/
2
5
Op 31 december nog in het project
6
4
5
TOTAAL
20
21
18
De meeste personen in begeleiding, verblijven 5 tot 6 maanden in het transitappartement. Zij maken maximaal gebruik van de aangeboden verblijfsduur met intensieve begeleiding vooraleer door te stromen naar een eigen woning. Dit jaar stellen we vast dat er meer personen zijn die uitzonderlijk langer dan 6 maanden blijven. Een mogelijke indicatie dat het vinden van een betaalbare huurwoning steeds moeilijker wordt.
6.3. Nota van de Bico-federatie in het kader van de werkgroep “begeleid wonen” Sinds 2008 werkt de ambulante cel van PAG-ASA mee aan de registratie van de begeleidingen, samen met andere erkende diensten voor begeleid wonen binnen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Dit alles wordt gecoördineerd door de Bico-federatie. In dat kader schreef de coördinator van de Bico-federatie, Birger Blancke, volgende nota: “In 2008 werd de Bico-federatie gecontacteerd door de kabinetten van de ministers E. Huyttebroeck en P. Smet, leden van het Verenigd College van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie, die in Brussel bevoegd zijn voor het beleid inzake Bijstand aan Personen, om een registratie te realiseren voor de diensten begeleid wonen.
Jaarverslag 2008
33
De bevoegde inspectiediensten kwamen vlug tot de vaststelling dat het vergelijken van de verschillende diensten begeleid wonen een zeer moeilijke opdracht was wegens de grote verscheidenheid. Je kunt moeilijk verwachten dat de inspectiediensten zich door al de lijvige dossiers worstelen. Dit zou trouwens ontoelaatbaar zijn wegens de schending van de wet op de privacy. De overheid wil een eenvoudig, eenduidig kwantificeerbaar systeem. Wij zijn ons bewust van het nut van registreren, maar een uniform systeem creëren met alle diensten begeleid wonen is niet zo een evidente opdracht. De verschillende diensten zijn allemaal op een verschillende manier historisch gegroeid, wat dikwijls een verschillende visie met zich meebrengt. Op zich geen probleem, diversiteit is altijd één van de verrijkende peilers geweest van de Brusselse thuislozenzorg. Maar de subsidiërende overheid wil de verschillende diensten onderling kunnen vergelijken. Wat ook te begrijpen is. De instellingen moeten de verkregen financiële middelen verantwoorden aan de overheid. Zij willen maatstaven om al de diensten op een gelijkvormige manier te kunnen behandelen. Zij moeten hun beleid ook kunnen verantwoorden en verdedigen. Bijgevolg zijn we gestart met de afbakening van wat nu concreet moet worden geregistreerd. Na talloze vergaderingen zijn we tot een vergelijk gekomen. We zijn gestart met een minimalistisch systeem, dat op vraag van de overheid werd uitgebreid. We kunnen stellen dat dit systeem het hoogst haalbare is voor alle instellingen, rekening houdend met de talloze verschillen. Het was niet onze bedoeling iedere gepresteerd uur vast te leggen in het registratiesysteem. Dit systeem is een indicator voor de verschillende diensten. Het geeft een min of meer realistisch beeld van de werking van de instellingen. Natuurlijk zijn er enkel kanttekeningen te maken bij het registratiesysteem. De Bico-federatie heeft, samen met de werkgroep, beslist dat bepaalde instellingen enkele parameters, die de specificiteit van hun dienst kenmerkt, zullen toevoegen aan het uniform registratiesysteem. Zo is voor sommige diensten het telefonisch onderhoud zo fundamenteel voor hun werking, dat het weglaten van de registratie van het telefonisch onderhoud een vertekend beeld zou geven van hun werking. Deze registratie staat wel los van het uniform registratiesysteem. We wilden dit registratiesysteem gedurende een zestal maanden testen om een aantal kinderziektes te vermijden. We kunnen tevreden zijn met het resultaat. Voor het eerst zullen de inspectiediensten een instrument krijgen toegereikt. Hoewel we toch enige voorzichtigheid aan de dag moeten leggen. Kwantitatieve gegevens moeten altijd ondersteund worden door kwalitatieve gegevens. De interpretatie van deze gegevens moet binnen de juiste context gezien worden. We mogen niet vergeten dat de kwaliteit van een instelling niet alleen is af te lezen van cijfergegevens. Het jaarverslag blijft een belangrijk document, dat de werking van de instelling aantoont. De diensten begeleid wonen zijn nog relatief jong in de thuislozensector en hebben nog groeipotentieel. Deze diensten zullen in de toekomst een nog belangrijkere plaats innemen binnen de thuislozensector.
34
PAG-ASA
Dit betekent dat deze diensten verder zullen evolueren en over de nodige budgetten moeten kunnen beschikken. We merken dat de overheid hiervan bewust is en de laatste jaren ook de nodige inspanningen heeft gedaan. Maar willen we deze diensten verder uitbreiden, dan zullen zij over bijkomende budgetten moeten beschikken. Dat mag niet uit oog worden verloren.”
Birger Blancke, coördinator, Federatie voor onthaaltehuizen en diensten begeleid wonen voor personen in moeilijkheden en daklozen binnen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (Bico-federatie)
Jaarverslag 2008
35
Samenwerking Sinds de beginjaren ’90 wordt het Belgische mensenhandelbeleid gekenmerkt door een multidisciplinaire aanpak waarbij verschillende overheden en diensten samenwerken in de strijd tegen dit fenomeen. Deze filosofie vindt zijn weerslag in de nieuwe omzendbrief van 26 september 2008 waarin een poging wordt ondernomen om de rol van elke actor op het terrein te omschrijven (cf. supra). In dit kader werkt PAG-ASA dan ook nauw samen met de verschillende inspectie- en politiediensten (lokale en federale politie, zowel de gecentraliseerde als de gedecentraliseerde diensten), gerechtelijke (parketten en arbeidsauditoraten) alsook administratieve overheden (Dienst Vreemdelingenzaken, Dienst Protocol van FOD Buitenlandse zaken…). Maar PAG-ASA heeft eveneens door de jaren heen een belangrijk netwerk opgebouwd van sociale organisaties met wie op een nauwe wijze wordt samengewerkt met het oog op een professionele omkadering van de slachtoffers die begeleid worden. Het gaat hierbij om bijvoorbeeld tolkendiensten (Brussel Onthaal, BABEL, …), centra voor drugsverslaafden, opvangcentra voor niet begeleide minderjarigen, centra voor psychologische begeleiding (d’Ici et d’Ailleurs, …). PAG-ASA hecht ook veel belang aan de samenwerking met de twee andere gespecialiseerde centra en met het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding. Op regelmatige basis worden vergaderingen georganiseerd waarbij zowel praktische, organisatorische als beleidsmatige onderwerpen aan bod komen. Tevens beschikken we over een pool van advocaten die gespecialiseerd zijn in zaken mensenhandel op wie wij een beroep kunnen doen wanneer het slachtoffer en/of PAGASA zich burgerlijke partij wil stellen in een dossier. Sinds mei 2008 werkt PAG-ASA nauw samen met het OCMW van 1000 Brussel, in het kader van de financiële tenlasteneming van door ons opgevangen slachtoffers. Deze verandering was een hele zoektocht naar een evenwicht tussen verlangens en noden van PAG-ASA enerzijds en het OCMW anderzijds. Om deze reden overlegden en evalueerden we op regelmatige basis om de samenwerking zo vlot mogelijk te laten verlopen. Dit proces zal in 2009 nog verdergezet worden. Een andere partner is het Netwerk Hulpverlening Mensenhandel dat in 2008 een moeilijk jaar kende gezien het een groot deel van het jaar moest stellen zonder coördinator. Desondanks slaagde men er toch in om geplande projecten uit te voeren. In de loop van 2008 vonden er twee ontmoetingen plaats tussen de psychosociale begeleiders van de drie gespecialiseerde centra om een uitwisseling te houden over moeilijk begeleidbare personen en minimumvoorwaarden van een begeleiding. Deze ontmoetingen vloeiden voort uit een initiatief van het Netwerk eind 2007. In het voorjaar van 2008 werd een enquête omtrent tewerkstelling en opleiding opgesteld. Het doel was om een beter zicht te krijgen op de tewerkstellingssituatie van onze cliënten, knelpunten te definiëren en te zoeken naar mogelijke oplossingen. De enquêtes werden in de loop van de zomer en het najaar afgenomen en zullen in 2009 verwerkt worden. Tenslotte speelde het Netwerk een belangrijke rol in de organisatie van de Europese Antimensenhandel-dag op 18 oktober 2008. Dit zowel door het verlenen van een actieve medewerking tijdens de voorbereiding en de activiteiten van de dag zelf, als door financiële ondersteuning. Wij willen iedereen via deze weg danken voor de constructieve en aangename samenwerking en hopen dat die in de toekomst kan verder gezet worden.
36
PAG-ASA
Werkgroepen 1. Werkgroep Doorverwijzing In 2007 is er een werkgroep “Doorverwijzing” opgericht. De bedoeling is om procedures en afspraken inzake doorverwijzing voor te bereiden, vervolgens op team te brengen, om ze tenslotte in werkafspraken te finaliseren. In 2008 is er nagedacht over wat minimaal noodzakelijk aanwezig moet zijn van de kant van de hulpvrager, opdat een begeleiding vanuit PAG-ASA mogelijk kan zijn. Het gaat hier om condities die zich situeren binnen het veld van motivatie, respect, inzicht en zijn aanvullend op de voorwaarden, eigen aan de procedure mensenhandel. Het bewuster nadenken hierover vloeit voort uit het vaker geconfronteerd worden met complexere hulpvragen: naast de problematiek eigen aan het slachtoffer van mensenhandel zijn, hebben sommige personen te kampen met bij voorbeeld een bijkomende gedragsproblematiek, een ernstig drugsprobleem, een mentale beperking. Vragen die zich stellen zijn: tot waar gaat de draagkracht van het eigen hulpaanbod en in hoeverre “moet” er worden samengewerkt met en/of doorverwezen naar een externe gespecialiseerde dienst opdat onze begeleiding met de betrokken persoon zinvol blijft? Bovendien is het soms moeilijk om de hulpvrager te overtuigen mee te stappen in deze zienswijze. Als organisatie zijn we verplicht om na te denken over onze mogelijkheden en onze grenzen, uiteraard binnen een verlangen om dynamisch te blijven en te zoeken naar oplossingen voor complexere problemen die zich aandienen. De werkgroep was eind 2008 klaar met een kadertekst die ter bespreking kan worden voorgelegd aan het team. Tegelijkertijd is er in 2008 binnen de werkgroep een aanzet gegeven om na te denken over hoe er efficiënter kan worden omgegaan met beschikbare informatie omtrent die organisaties naar wie actueel wordt doorverwezen.
2. Werkgroep socio-professionele integratie In 2008 werkte deze werkgroep verder aan het in kaart brengen van diensten die onze cliënten kunnen begeleiden in hun zoektocht naar opleiding en/of werk. In het voorjaar werd er een bezoek aan Actiris georganiseerd: wat is hun aanbod en in welke mate kan onze doelgroep hierop beroep doen? Daarnaast vond er een overleg plaats met de medewerkers van de Brusselse Werkwinkels en informeerden wij ons over de werking van de sociale interim-kantoren. Er werd een lijst opgemaakt met de gegevens van verschillende interim-kantoren per gemeente en per sector. Onze zoektocht naar partners inzake opleiding en werk is niet afgerond. Zo wensen we onder meer nog kennis te maken met Franstalige actoren werkzaam binnen dit domein. Omdat we vaststelden dat er onduidelijkheid heerste rond zowel het bestaande aanbod aan diensten bezig met socio-professionele integratie als de mate waarin onze cliënten van deze kanalen gebruik maken, deden we een dossierstudie rond dit aspect. Hieruit groeide bij het Netwerk Hulpverlening Mensenhandel de idee om een enquête rond socio-professionele integratie op te stellen over de drie gespecialiseerde centra heen. De resultaten hiervan verwachten we in 2009.
Jaarverslag 2008
37
Mensenhandel internationaal Naar aanleiding van de tweede Europese anti-mensenhandel-dag op 18 oktober lanceerden het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding, de drie gespecialiseerde centra en de Stichting Samilia de sensibiliseringscampagne “Sommige mensen kunnen hun werk niet achter zich laten. Mensenhandel. Sluit er je ogen niet voor”. Met deze campagne wilden de organisaties het lot van alle slachtoffers mensenhandel opnieuw op de politieke en justitiële agenda plaatsen en ook het publiek erop wijzen dat mensenhandel meer en meer doorgedrongen is in het dagelijkse leven. Op 18 oktober vonden te Brussel, Antwerpen en Luik lokale evenementen plaats. De campagne bestond uit: • vier campagnebeelden over sectoren waarin mensenhandel voorkomt: de horeca, de bouw, huishoudelijke jobs en de prostitutie; • de verdeling van de film ‘10 Minutes’ die speciaal voor deze campagne gerealiseerd werd door de cineast Jorge Leon; • de verdeling van postkaarten en affiches met dezelfde campagnebeelden; • informatie en sensibilisering via de websites van de partners van deze campagne. Op niveau van de Raad van Europa is in 2008 GRETA van start gegaan. GRETA (Group of Experts on Action Against Trafficking in Human Beings) dient de implementatie van het Verdrag ter bestrijding van mensenhandel op te volgen, een verdrag dat reeds door 20 landen werd geratificeerd, maar nog steeds niet door België. In 2009 zal duidelijk worden hoe GRETA deze taak zal opnemen. Tenslotte ging in 2008 ook de nieuwe expertengroep inzake mensenhandel van de Europese Commissie van start. Reeds in 2007 werd beslist dat het mandaat van de oude groep niet verlengd zou worden, maar dat men liever opteerde om een nieuwe groep samen te stellen. Dit laatste is gebeurd medio 2008.
38
PAG-ASA
Besluit In 2008 bleek nogmaals dat mensenhandel een problematiek is die steeds in beweging blijft, en dat ook PAG-ASA niet stilstaat. Het totale aantal personen begeleid door PAG-ASA is opnieuw gestegen en hoewel het aantal nieuwe begeleidingen opgestart in 2008 licht gedaald is in vergelijking met de piek van 2007, bleef de werkdruk voor de verschillende cellen hoog. Het aantal aanmeldingen dat bij de juridische cel terechtkwam, was hoog en de meesten vroegen toch een zekere opvolging, ook indien het ging om personen die geen slachtoffer van mensenhandel waren. In het opvanghuis was de bezettingsgraad heel hoog (89%) en omwille van een volzet opvanghuis moesten we zelfs 30 slachtoffers doorverwijzen. Ook voor de ambulante cel was de tijdelijke aanwerving van een extra halftijds teamlid een welkome verlichting. De trend van het dalende aantal slachtoffers van seksuele uitbuiting bleef zich daarentegen doorzetten. De weinige dossiers seksuele uitbuiting waarmee we nog geconfronteerd werden, speelden zich bovendien vooral af in de privésfeer (massagesalons, …). In 2008 kreeg PAG-ASA voornamelijk te maken met slachtoffers van economische uitbuiting en op basis van de vele aanmeldingen met betrekking tot oncorrecte behandeling door werkgevers merken we dat er in de diverse economische sectoren een enorm misbruik is. De campagne ter gelegenheid van de tweede Europese Anti-trafficking Day op 18 oktober stond dan ook in het teken van de sensibilisering van het publiek: mensenhandel beperkt zich niet alleen tot prostitutie maar treft elke economische sector, ook deze waarmee we elke dag mee te maken hebben (horeca, bouw, huishoudhulpen, …). Ook de advertentie waarmee PAG-ASA in 2008 deelnam aan de “Solidariteitsprijs” van De Standaard trok de aandacht op het feit dat mensenhandel zich niet beperkt tot gedwongen prostitutie. In de loop van 2008 werd de nieuwe omzendbrief inzake de invoering van een multidisciplinaire samenwerking met betrekking tot de slachtoffers van mensenhandel en/of van bepaalde zwaardere vormen van mensensmokkel gepubliceerd. In deze omzendbrief werd een poging ondernomen om de rol van de verschillende diensten en overheden te verduidelijken. Sinds het begin van de jaren ’90 staat de multidisciplinaire aanpak centraal in de strijd tegen mensenhandel. Het nut van een dergelijke omzendbrief spreekt dan ook voor zich. Er werden in het verleden al vele inspanningen geleverd, maar we stellen in de praktijk vast dat er nog mogelijkheid tot verbetering is. Een grondige evaluatie van de toepassing door alle betrokkenen van deze omzendbrief zal dan ook nuttig zijn om bijsturingen mogelijk te maken waar nodig. PAG-ASA zal in de toekomst blijvend constructief meewerken aan het optimaliseren van de samenwerking tussen de verschillende actoren op het terrein. PAG-ASA vindt het belangrijk om te blijven evolueren en stil te staan bij haar werking en de noden van de slachtoffers. Reeds gedurende meerdere jaren wordt er aan het opvanghuis gewerkt en in 2008 konden we beginnen aan de broodnodige renovatie van de individuele kamers. Niet alleen zullen we de bewoners in frissere kamers kunnen opvangen, bovendien werd rekening gehouden met de noden van mindervalide personen. Dit bleek gedurende 2008 geen overbodige luxe. Wij werden geconfronteerd met, voor onze werking, nieuwe problematieken zoals fysieke
Jaarverslag 2008
39
mindervaliditeit, mentale beperking, drugsverslaving, … . Deze vormden niet enkel een uitdaging voor de dagelijkse werking van het opvanghuis, maar ook voor de voorwaarden van begeleiding. In 2008 werden we verplicht hierover na te denken en dit werk zal in 2009 zeker nog voortgezet worden. We onderstrepen ook het belang van het Nationaal Actieplan, een initiatief dat de toenmalige Minister van Justitie in de zomer van 2008 nam en alsdusdanig het thema terug onder de politieke aandacht bracht. Hierin worden een aantal vooruitzichten en engagementen genomen om de strijd tegen de mensenhandel krachtdadig aan te pakken. Wij zijn echter koele minnaars van actieplannen… . Een Nationaal Actieplan impliceert ACTIE maar blijft helaas vaak dode letter… . Eén punt uit het NAP in het bijzonder trok onze aandacht, namelijk de erkenning en financiering van de opvangcentra voor slachtoffers van mensenhandel. Ruim 15 jaar geleden beslisten de Belgische beleidsmakers bij het uittekenen van hun mensenhandelbeleid dat de gespecialiseerde centra een prominente rol zouden krijgen in de aanpak van dit fenomeen. Onze rol wordt duidelijk omschreven in de wet en de omzendbrief, samenwerking met de centra wordt door de actoren op het terrein als vanzelfsprekend beschouwd… . Het is dan ook niet logisch dat wij, net als de twee andere centra elk jaar opnieuw op zoek moeten gaan naar financiële middelen om op een kwalitatieve manier de opvang en begeleiding van de slachtoffers te kunnen garanderen… . De subsidiëring van de centra is een waar lappendeken bestaande uit financieringen door diverse overheden (federaal, regionaal, …) en uit projectsubsidies. Bovendien verschilt dit van centrum tot centrum… . Het gaat vaak om “enveloppes” die jaarlijks moeten worden aangevraagd. Het wordt dan ook tijd dat er werk wordt gemaakt van een subsidiëringsysteem waarbij de gespecialiseerde centra meer financiële zekerheid geboden wordt en dit op langere termijn.
40
PAG-ASA
Met de medewerking van :
Met steun van het Impulsfonds voor Migrantenbeleid
FEDERALE OVERHEIDSDIENST WERKGELEGENHEID, ARBEID EN SOCIAAL OVERLEG
Wij bedanken eveneens voor hun steun : Congregatie Zusters van Liefde Roeselare De Zusters Dominicanessen Brugge
NATIONALE LOTERIJ
Ars Scientia Fortis Foundation Belgium private stichting
Voor het vertaalwerk :
GEMEENSCHAPPELIJKE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE VAN BRUSSELHOOFDSTAD
Lieve Cools
Verantwoordelijke uitgever : Heidi De pauw
Drukkerij-Uitgeverij Jan Verhoeven nv Sint-pieters-Leeuw
RÉGION DE BRUXELLES-CAPITALE COMMISSION COMMUNAUTAIRE FRANÇAISE
pAg-ASA © 2009
PAG-ASA vzw Cellebroersstraat 16, 1000 Brussel Tel. 02 511 64 64 - Fax 02 511 58 68
[email protected] - www.pag-asa.be Bank : 001-1703591-56
