VLAAMS-NEDERLANDS HUIS
deBuren jaarverslag 2008
deBuren
inhoud
INLEIDING DIT WAS 2008! HOOGTEPUNTEN
4 7
1. Hoogtepunten: debatten
1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5. 1.6.
20 De president van Europa De maakbare mens 22 De Acht Hoofdzonden Vrijdag, Zaterdag, Zondag 25 Tot ‘t nut van ‘t algemeen: de canondebatten 26 Actueel debat: Iran en Europese Unie 27
2. Hoogtepunten: ontmoetingen 2.1. 2.2. 2.3. 2.4. 2.5.
31 Krasse Knarren: politiek Sportlegendes Van ‘68 tot ‘08. De barricaden voorbij? Homo Universalis. De kunst van het weten 33 Klimaat, milieu en energie: vier wetenschappers, vier visies. Darwin en de evolutieleer: drie overtuigde Darwinisten. Broodje Brussel 34
3. Hoogtepunten: de boeken van deBuren 36 3.1. Uitgever op bezoek 3.2. Radioboeken 3.3. Belezen en goedgekeurd 37 4. Hoogtepunten: opinie en column op www.deburen.eu
39
5. Hoogtepunten: tentoonstellingen
46
6. Hoogtepunten: deBuren - extra muros 6.1. Tentoonstellingen extra muros
51
53 55
6.2. Theater en Dans extra muros 6.3. Residenties extra muros
deBuren & PARTNERS DE CIJFERS OVERZICHT VAN DE TABELLEN EN GRAFIEKEN
58
61 62 66 67
Bezoekersaantallen 2008 Bezoekersaantallen 2008: overzicht per activiteit Overzicht van het aantal activiteiten en bezoekers 2005 - 2008 Evolutie van het aantal activiteiten en gemiddeld aantal bezoekers 2005 - 2008 Overzicht podcast downloads 2006 - 2008 Overzicht podcasts Overzicht Radioboeken Jaartotaal Radioboeken 2006-2008 Radioboeken 2006-2008
deBuren is…
60
68 70 72
73
jaarverslag 2008
deBuren
Beste bezoeker, luisteraar of kijker van deBuren, Tevreden en trots blikken de medewerkers van het Vlaams-Nederlands Huis deBuren terug op 2008, een jaar waarin we opnieuw schoonheid en wijsheid van de Lage Landen onder de aandacht hebben gebracht. In 2008 heeft deBuren 135 activiteiten aangeboden. verpakt als debatten, ontmoetingen, tentoonstellingen, lezingen, en boekpresentaties. Steeds meer mensen kennen en appreciëren deBuren, en vonden hun weg naar onze activiteiten of naar onze webstek. We hebben zwaar ingezet op communicatie en waren aanwezig op culturele manifestaties en festivals in Nederland en Vlaanderen. Met diverse kranten, magazines, radio en televisie werden vertrouwensbanden uitgebouwd. Via www.radioboeken.eu en de site van Radio Nederland Wereldomroep werd inmiddels meer dan 1,1 miljoen keer een Radioboek gedownload. Daarmee blijft Radioboeken de meest succesvolle literaire site van de Lage Landen. Er werden afgelopen jaar 28 nieuwe Radioboeken opgenomen, en volgend jaar wordt het honderdste en laatste ingeblikt. Stedenboeken wordt de opvolger van Radioboeken. Vlaamse, Nederlandse en buitenlandse auteurs zullen na een residentie van twee weken in een stad een verhaal schrijven waarin die stad een rol speelt. Oostende en Utrecht zijn eerst aan de beurt. deBuren wil ook graag de virtuele bezoeker verwennen, en daarvoor zijn er onze podcasts en sinds februari de nieuwe rubriek: Opinie en Column. Met onze podcasts hebben wij dit jaar meer dan 120.000 virtuele bezoekers bereikt. We stellen aan het aantal reacties ook vast dat steeds meer mensen de weg vinden naar de opinie- en columnrubriek. Met tentoonstellingen in Maastricht, Leiden en Leeuwarden en programma’s in Amsterdam, Rotterdam en Maastricht waren wij regelmatig in Nederland. In 2008 was het 50 jaar geleden dat Expo ‘58 in Brussel plaatsvond. Het Stadsmuseum Zoetermeer deed in de zomer van 2008 het Nederlands paviljoen en het Philips paviljoen op de Wereldtentoonstelling Brussel 1958 herleven met de tentoonstelling ‘Nederland op de Wereldtentoonstelling Brussel 1958’. deBuren ondersteunde de productie van de bijbehorende publicatie. Wanneer in het voorjaar 2009 wordt gestart met de nieuwbouw van deBuren, beginnen wij aan een nomadisch bestaan van enkele maanden. Deze mobiliteit biedt een ideale gelegenheid om nieuwe allianties met Vlaamse, Nederlandse en Europese partners aan te gaan. Brussel blijft ons vertrekpunt maar niet de enige plek waar Vlaanderen en Nederland zich als cultuurgemeenschap willen presenteren. Binnen de culturele diversiteit van Europa willen we ook andere landen laten kennismaken met de cultuur van de Lage Landen. Via de vertrouwde formules van debat, lezing en tentoonstelling gaat deBuren in 2009 graag op de ingeslagen weg verder, met de ambitie om dit steeds beter en een beetje anders te doen. Dorian van der Brempt
jaarverslag 2008
Het Vlaams-Nederlands Huis deBuren is een vzw naar Belgisch recht die bestuurd wordt door een Raad van Bestuur: • Berend-Jan baron van Voorst tot Voorst, voorzitter • Paul Brouwer, in de loop van 2008 vervangen door Joop Daalmeijer • Daphnee Chouchena, in de loop van 2008 vervangen door Paulette Smits • Jozef Deleu • Paul van Grembergen • Wivina Demeester, penningmeester • Annemie Neyts • Bob Verburg, vice-voorzitter Onder toezicht van een Algemene Vergadering: • Berend-Jan baron van Voorst tot Voorst, voorzitter • Paul Brouwer, in de loop van 2008 vervangen door Joop Daalmeijer • Daphnee Chouchena, in de loop van 2008 vervangen door Paulette Smits • Jozef Deleu • Paul van Grembergen • Wivina Demeester, penningmeester • Annemie Neyts • Saïda Sakali • Bob Verburg, vice-voorzitter Het Vlaams-Nederlands Huis deBuren ontvangt subsidies van Nederland en Vlaanderen. De Vlaamse minister van Cultuur Bert Anciaux, de Nederlandse minister van OCW Ronald Plasterk en de Nederlandse minister van Europese Zaken Frans Timmermans, maken het mogelijk dat deBuren een rol kan spelen: • in de presentatie van schoonheid en wijsheid uit de Lage Landen; • in een permanent debat over cultuur, politiek en maatschappij; • in een reflectie over datgene wat Vlaanderen en Nederland bindt en datgene waarin accenten kunnen verschillen; • in de relatie met Europa: beter luisteren naar Europa en ervoor zorgen dat Nederland en Vlaanderen beter door Europa gehoord worden.
deBuren, Leopoldstraat 6, B - 1000 Brussel t. +32(0)2 212 19 30, f .+32(0)2 212 19 49,
[email protected]
deBuren
dit was 2008! SECONDroom en deBuren DI 01.01.08 > DO 01.05.08 | ZA | 18.00 > 21.00 | Tentoonstellingen deBuren ondersteunt in 2008 het intitiatief ‘SECONDroom’ in Brussel.
Het land van aankomst: Paul Scheffer en Louis Tobback over multiculturaliteit MA 14.01.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten Eind 2007 verscheen Scheffers langverwachte boek ‘Het land van aankomst’, waarin hij zijn visie op migratie en multiculturaliteit verder uitwerkt. Scheffer gaat bij deBuren in gesprek met Louis Tobback, oud-minister van Binnenlandse Zaken, socialist en burgemeester van Leuven. Meeting Points 5: Ahdaf Soueif DI 15.01.08 | 19:00 > 20:00 | Lezingen Meeting Points 5 is een festival voor actuele kunst, georganiseerd door het Young Arab Theatre Fund. Voor het eerst maakt het festival de oversteek naar Europa. Bij deBuren komt de bekende Egyptisch-Engelse schrijfster en publiciste Ahdaf Soueif een lezing geven. Meeting Points 5: Kunst en Engagement WO 16.01.08 | 19.00 > 20.00 | Debatten Een debat over kunst en engagement in het kader van Meeting Points 5. Deelnemers aan het debat zijn zelf kunstenaar en/of curator. In welke mate bepalen politieke en religieuze spanningen de positie en het werk van kunstenaars en curatoren? Rotterdams Philharmonisch Orkest - Eliahu Inbal DO 17.01.08 | 20.00 > 21.50 | Goede buren Met de steun van deBuren en het ConsulaatGeneraal der Nederlanden kan u in deSingel het Rotterdams Philharmonisch Orkest aan het werk zien en horen. RPhO vindt dit alvast zelf een van de mooiste programma’s van het seizoen. Radioboeken: Caroline Lamarche & Kamiel Vanhole DO 17.01.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren De succesvolle Radioboeken worden vanaf 2008 onder andere in Flagey opgenomen, en op donderdagavond in plaats van op zondagmorgen. Speciaal voor Flagey bestaat het programma daar steeds uit een Franstalig en een Nederlandstalig Radioboek. We beginnen met Caroline Lamarche Kamiel Vanhole.
Uitgever op Bezoek: Rubinstein - m.m.v. o.a. Kristien Hemmerechts WO 23.01.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren Waarom wordt de ene tekst een boek en belandt een ander manuscript in de prullenmand? Hoe maken uitgeverijen een keuze uit het enorme buitenlandse aanbod? Hoe werkt de relatie tussen een auteur en zijn redacteur? Mannelijkheid. Over mannelijke deugden en feministische theorievorming DO 24.01.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten De bekende filosoof Harvey C. Mansfield geeft bij deBuren een lezing naar aanleiding van de Nederlandse vertaling van zijn boek ‘Manliness’. Daarna volgt een debat waarin hij stevig weerwoord krijgt van Griet Vandermassen, Kristof van Rossem en Naema Tahir. Machiavelli-debat: Europa: de impasse voorbij? MA 28.01.08 | 18.00 > 20.00 | Goede buren De Nederlandse minister van Europese Zaken Frans Timmermans en de Belgische minister van Buitenlandse Zaken Karel De Gucht zijn nauw betrokken zijn geweest bij de totstandkoming van het nieuwe Verdrag en gaan bij deBuren in debat. Sturen bij de moslimburen DI 29.01.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten Een debat met o.m. Selahattin Koçak en Bertus Hendriks naar aanleiding van het verschijnen van ‘Sturen bij de moslimburen - hoe Europa de democratie kan bevorderen’ van Europarlementariërs Joost Lagendijk en Jan Marinus Wiersma. Conferentie: New(s) Generation DO 31.01.08 | 09.00 > 18.00 | Goede buren Wereldwijd volgen nieuwsuitgevers de bits en hypes rond web 2.0 op de voet. In hun zoektocht naar een optimaal nieuwsaanbod kijken uitgevers naar de opportuniteiten van user generated content. Broodje Brussel: Lone Leth Larsen MA 11.02.08 | 12.30 > 13.30 | Ontmoetingen Lone Leth Larsen, de directrice van het Deens Cultureel Instituut, komt vertellen over haar leven in Brussel, de stad waar ze al dertien jaar woont en waarmee ze naar eigen zeggen een erg speciale band heeft. Het verweesde denken DI 12.02.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten Is met de dood van Jacques Derrida een einde gekomen aan een bepaald tijdperk? Ook Jean Baudrillard, Philippe Lacoue-Labarthe, Jos Brink en André Hazes verlieten dit tranendal en lieten ons verweesd achter. Of is het denken sowieso altijd verweesd en heeft treuren dus geen zin?
jaarverslag 2008
dit was 2008! Filip De Pillecyn Studies III WO 13.02.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren Filip De Pillecyn (1891-1962) is een vergeten klassieker uit de Vlaamse literatuur. Het Filip De Pillecyn Comité, dat de auteur uit de vergetelheid wil halen, stelt bij deBuren de derde editie van zijn jaarboek voor. Valentijn: ‘Cronaca di un amore’ - liedjes over de liefde in ZuidItalië DO 14.02.08 | 20.00 > 21.30 | Ontmoetingen deBuren brengt u in de juiste sfeer op Valentijn: het ensemble Graindelavoix brengt liefdesliederen uit Zuid-Italië.
Afghanistan 2007: een reis in beelden - HIGHLIGHTS DI 19.02.08 > VR 21.03.08 | DI > VR | 11.00 > 18.00 | Tentoonstellingen De jonge fotograaf Pieter-Jan De Pue trok afgelopen zomer door Afghanistan. Hij belandde in de gevangenis, ontmoette lokale krijgsheren en opiumtrafikanten maar was bovenal blijvend onder de indruk van dit mysterieuze land in het Midden-Oosten. Picture This! DI 19.02.08 > VR 21.03.08 | DI > VR | 11.00 > 18.00 | Tentoonstellingen Picture This! is een compacte tentoonstelling die de bezoeker uitdaagt om te durven kijken. Alle tentoongestelde werken roepen het lijden op, zowel in letterlijke als figuurlijke zin. Met werk van onder meer Renzo Martens en Herman Asselberghs. Homo Universalis: Jean-Pascal van Ypersele DI 19.02.08 | 20.00 > 21.30 | Ontmoetingen Klimatoloog en Nobelprijswinnaar JeanPascal van Ypersele bijt de spits af in deze nieuwe reeks van Homo Universalis. Let op: de ontmoeting heeft plaats op dinsdag 19 februari om 20u (ipv 18 februari). Vrijdag, Zaterdag, Zondag: Herman Philipse WO 20.02.08 | 20.00 > 21.30 | Lezingen De Nederlandse hoogleraar, columnist en publicist Herman Philipse opent de derde reeks van Vrijdag, Zaterdag, Zondag met een lezing over atheïsme.
Radioboeken: Jacques De Decker & Bart Koubaa DO 21.02.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren Op 21 februari kunt u aanwezig zijn bij de opnamen van twee nieuwe Radioboeken van Jacques De Decker en Bart Koubaa. Het verhaal van De Decker wordt voorgelezen in het Frans; dat van Koubaa in het Nederlands.
deBuren
Nescio herontdekt VR 22.02.08 | 20.00 | Goede buren Het œuvre van Nescio is bijzonder klein, maar vooral uitzonderlijk goed. In La Maison de la Poèsie in Namur brengen vertaalster Danielle Losman en acteur Bob De Moor hun favoriete passages afwisselend in het Frans en het Nederlands. Concurrentie en globalisering in de sector van kunst en cultuur MA 25.02.08 | 13.00 > 18.00 | Goede buren Colloquium van het prof. Bilsen Fonds voor Cultuurmanagement. In kunst en cultuur is een internationale dynamiek aan de gang. Kunstenaars en cultuurhuizen krijgen daardoor extra kansen of komen juist onder verhoogde druk te staan. Cyclus literaire avonden Nederlandse Ambassade: Douwe Draaisma DI 26.02.08 | 19.45 | Goede buren Waarom herinneren we ons bijna niets van onze vroegste jeugd? Hoe komt het dat een geur opeens iets in herinnering brengt? En waarom lijkt het leven sneller te gaan als je ouder wordt? Schrijverslandschappen DI 26.02.08 | 20.00 | Goede buren De Nederlandse auteur Willem van Toorn, deze maand op uitnodiging van Het beschrijf te gast in Villa Hellebosch, reist met fotograaf Theo Baart door het nieuwe Europa. Samen onderzoeken ze hoe verschillende landschappen uit het werk van grote 20ste-eeuwse schrijvers zijn geëvolueerd onder druk van het marktdenken. ‘De geschiedenis van de wereld van morgen’ | debat met Rik Coolsaet & Laurens-Jan Brinkhorst DI 26.02.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren Prof.dr. Rik Coolsaet komt zijn boek ‘De geschiedenis van de wereld van morgen’ voorstellen en gaat onder leiding van Jorn De Cock in debat met prof.dr. Laurens Brinkhorst, D66 politicus en hoogleraar internationaal en Europees recht en bestuur. Uitgever op Bezoek: De Bezige Bij WO 27.02.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren Tweede deel in onze reeks Uitgever op Bezoek, waarbij deze keer De Bezige Bij u een blik achter de schermen gunt. Onder anderen schrijfster Charlotte Mutsaers zal te gast zijn.
NOG-Lezing: Uit de Kunst DO 28.02.08 | 19.30 | Goede buren De Nederlandse Open Gespreksgroep nodigt u uit voor de lezing “Uit de Kunst” door Paul Dujardin (directeur van het Paleis van Schone Kunsten oftewel BOZAR) en Jean-Pierre De Bandt (bestuurder BOZAR).
dit was 2008! Kunst en subversiviteit? DO 28.02.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten Stef Lernous, regisseur van Abattoir Fermé, koestert een fascinatie voor alles wat afwijkt van de norm. Hij ontmoet de Zuid-Afrikaanse kunstenaar/activist Kendell Geers die een museummuur opblies en plaste in het urinoir van Duchamp. Concerto d’ Amsterdam & La Furia: J.S. Bachs Johannes Passion VR 29.02.08 | 20.00 | Goede buren Op 29 februari brengen in de AMUZ in Antwerpen het Concerto d’Amsterdam en La Furia de vrij onbekende tweede versie van J.S. Bachs Johannes Passion (1725).
Onheil, pijn, bloed. Representaties van lijden DO 06.03.08 | 10.00 > 17.30 | Lezingen Hoe verhoudt de eigentijdse kunst zich tot pijn en leed? Wat te denken over en hoe zich te verhouden tot die dagelijkse stroom van pijnlijke beelden in de media? Een symposium met o.a. Stefan Hertmans, Marianne Van Kerkhoven en Dirk Lauwaert. Gallop van Wim Vandekeybus te Maastricht VR 07.03.08 > DO 01.05.08 | Tentoonstellingen Ter gelegenheid van TEFAF 2008 is de tentoonstelling ‘Gallop’ in het Theater aan ‘t Vrijthof te bekijken.
Broodje Brussel: Johan Verminnen MA 03.03.08 | 12.30 > 13.30 | Ontmoetingen Liedtekstschrijver en zanger Johan Verminnen zingt al jaren zijn onvoorwaardelijke liefde voor Brussel uit. Wanneer hij naar het bruisende Brussel verhuist, gaat een nieuwe wereld voor hem open.
Vrouwenrechten: een stand van zaken VR 07.03.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten Een debat over vrouwenrechten vroeger en nu, beneden en boven Roosendaal, bij jong en oud, bij autochtoon en allochtoon. Deelnemers zijn Paula Semer, Magda De Meyer en Sawitri Saharso.
‘Het beste land ter wereld’, discussie met Jean-Luc Dehaene, Yves Desmet, Bart Dirks & Dylan van Eijkeren MA 03.03.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren Op 3 maart wordt ‘Het beste land ter wereld een reis door België’ bij deBuren gepresenteerd. Auteur Dylan van Eijkeren gaat in discussie met een prominent Vlaams-Nederlands panel, bestaande uit: Jean-Luc Dehaene (voormalig Belgisch premier en lid van het Europees Parlement), Yves Desmet (De Morgen) en Bart Dirks (correspondent voor de Volkskrant in Brussel).
Stefan Hertmans stelt de architecten Paul Robbrecht en Hilde Daem voor DI 11.03.08 | 20.00 > 21.30 | Lezingen Stefan Hertmans komt bij deBuren de architecten Paul Robbrecht en Hilde Daem voorstellen. Het thema van de avond is de herbestemming van moderne monumenten en het hedendaagse erfgoed.
Afghanistan: militair humanisme? DI 04.03.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten Het beleid om militairen in te zetten in humanitaire interventies is relatief nieuw en omstreden. In hoeverre hebben het leger en de hulpverlener elkaar nodig? Lopen ze elkaar voor de voeten? Het beschrijf: De Oogst van het Seizoen WO 05.03.08 | 20.00 | Goede buren Gastheer Kurt Van Eeghem maakt voor Het beschrijf een selectie uit het boekenaanbod van de voorbije maanden. Hij praat met Dick Matena over zijn pas verschenen versie van Elsschots ‘Kaas’ in stripvorm. ‘This is not Eugene’ van Tone Brulin door Henrik Aardal WO 05.03.08 | 20.00 > 21.30 | Ontmoetingen Dit toneelstuk is het resultaat van de samenwerking tussen de Vlaamse theatermaker Tone Brulin en de Noorse acteur Henrik Aardal. Voor België krijgt deBuren de première.
Radioboeken: Michelangelo Pistoletto DO 13.03.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren Pistoletto leest zijn Radioboek in het Italiaans op een bijzondere locatie, namelijk het Modemuseum (MoMu) in Antwerpen, waar op dat moment een overzichtstentoonstelling van de Vlaamse modeontwerpster Veronique Branquinho opent. Radioboeken: Rodaan & Eric de Kuyper ZO 16.03.08 | 17.00 | De boeken van deBuren deBuren organiseert in 2008 in samenwerking met Vrijstaat O. in Oostende een Radioboekenprogramma in combinatie met drie schrijversresidenties. We beginnen in maart met Eric de Kuyper en Rodaan. Bas Heijne: Onredelijkheid en Nederlandse identiteit DI 18.03.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten Bas Heijne geeft een lezing met als uitgangspunt het essay ‘Onredelijkheid’. Na afloop gaat hij in debat met prof. dr. Wim van de Donk en prof. dr. James Kennedy. Piet Piryns modereert.
jaarverslag 2008
dit was 2008! Homo Universalis: Hans Oerlemans DO 20.03.08 | 20.00 > 21.30 | Ontmoetingen Prof. dr. Hans Oerlemans is meteoroloog aan de Universiteit van Utrecht en heeft een grote liefde voor gletsjers. Hij is een expert op het gebied van de wisselwerking tussen ijskappen en gletsjers, en het klimaat. Willem Elsschot, ‘Kaas’, een beeldroman door Dick Matena ZA 29.03.08 > ZO 29.06.08 | Tentoonstellingen In het kader van het Elsschotjaar worden Matena’s tekeningen tentoongesteld in het KMSKA. Het is de eerste keer dat een striptekenaar er tentoonstelt. Het geheel zal bestaan uit 219 tekeningen. Beat! met o.a. Jules Deelder & Simon Vinkenoog: Literair-muzikale marathon rond de beat poets ZA 29.03.08 | 19.00 > 03.00 | Goede buren Allen Ginsberg, William Burroughs, Jack Kerouac, Timothy Leary,... zijn dé beat poets. On the road, Naked Lunch, Howl,... beïnvloedden vele generaties, tot op vandaag. Beat was een literaire komeet en bovenal, een attitude. Presentatie ‘Het Liegend Konijn’ 2008-1 ZO 06.04.08 | 17.00 > 19.00 | De boeken van deBuren Twee keer per jaar brengt het poëzietijdschrift ‘Het Liegend Konijn’ een gevarieerd beeld van de actuele Nederlandstalige poëzie door de publicatie van nieuw, niet eerder gepubliceerd werk van zeer verscheiden dichters. Een van hen is Leonard Nolens. Hij is te gast bij deBuren leest zijn gedichten. Broodje Brussel: Gerard Alsteens MA 07.04.08 | 12.30 > 13.30 | Ontmoetingen Gerard Alsteens, beter bekend als cartoonist GAL, studeerde schilderkunst en grafiek aan de Hogeschool Sint-Lukas in Brussel, waar hij later meer dan veertig jaar doceerde. Bij deBuren vertelt hij over zijn leven en werk. Vrijdag, Zaterdag, Zondag: Islam en democratie DI 08.04.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten Een erg actueel debat met Sami Zemni en David Danish over de verhouding tussen islam en democratie, in het kader van onze reeks ‘Vrijdag, Zaterdag, Zondag. De terugkeer van religie in de Lage Landen’. Afghanistan 2007: een reis in beelden WO 09.04.08 > VR 30.05.08 | DI > VR | 11.00 > 18.00 | Tentoonstellingen De jonge fotograaf Pieter-Jan De Pue vertrok afgelopen zomer voor vier maanden naar Afghanistan. deBuren stelt zijn reisverslag-inbeelden tentoon.
10
deBuren
De Acht Hoofdzonden*: Onkuisheid MA 14.04.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten De Acht Hoofdzonden* is een nieuwe debatreeks. Oorspronkelijk heette deze reeks De Zeven Hoofdzonden omdat er elke keer een hoofdzonde als onderwerp dient. Op vraag van het weekblad Humo, dat zichzelf de eeuwenoude Zeven Hoofdzonden als merk toe-eigent, paste deBuren de reekstitel aan. Gastheer van deze nieuwe reeks is Rik Torfs. Boekpresentatie ‘België bestaat - Cultuurwijzer van een gespleten land’ DI 15.04.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren Bart Dirks is sinds 2003 correspondent van de Volkskrant in Brussel. Anders dan de meeste andere correspondenten, die vooral over de EU berichten, kreeg hij de ruimte om zich te verdiepen in België. Naast vele reportages heeft dat nu een boek opgeleverd: België bestaat. Dirks gaat in discussie met o.a. Bert Anciaux en Carl Devos. Piet Piryns (Knack) modereert. Maarten van Rossem over ‘Drie oorlogen’ WO 16.04.08 | 20.00 > 21.30 | Ontmoetingen Op 16 april is Maarten van Rossem te gast bij deBuren. Hij wordt dan geïnterviewd door Rik Van Cauwelaert over zijn meest recente boek: ‘Drie oorlogen - een kleine geschiedenis van de twintigste eeuw’. Janus 23: The Rules of Attraction between Museum and Theater MA 21.04.08 | 20.00 > 21.30 | Goede buren Een debat naar aanleiding van het verschijnen van de 23ste ‘Janus’ met onder meer Frank Maes (curator S.M.A.K.) en Tobias Kokkelmans, dramaturg RO Theater Rotterdam, over het verdwijnen van de grenzen tussen museum en theater. Janus Magazine is een Engelstalig tijdschrift met Nederlandse vertaling dat de zone tussen kunst, cultuur, filosofie en wetenschap exploreert. Symposium: Immigrantenliteratuur - schrijven in een tweede taal DO 24.04.08 | 10.00 > 18.00 | Debatten In het kader van het Europese Jaar van de Interculturele Dialoog organiseert EUNIC Brussel, het netwerk van nationale Europese culturele instituten, een conferentie waar schrijvers en experten de problemen, de impact en de receptie van het schrijven in een tweede taal zullen bespreken. Homo Universalis: William D’Haeseleer DO 24.04.08 | 20.00 > 21.30 | Ontmoetingen Prof. dr. William D’Haeseleer is burgerlijk ingenieur energie en kernwetenschappen en geldt als dé energie-expert in Vlaanderen. Hij was voorzitter van de commissie Energie 2030, die van de federale regering de opdracht meekreeg om het energiebeleid van België te helpen uittekenen. De publicatie van het rapport van de commissie leidde tot hevige politieke discussies.
dit was 2008! Gerucht - Lotte van den Berg ZO 27.04.08 | 17.00 > 18.00 | Ontmoetingen Tijdens de twee laatste weekends van april zet de Beursschouwburg de deuren open voor bewogen beweging. ‘On y danse tout en rond’ brengt een internationale selectie van kunstenaars samen die artistieke grenzen aftasten en hardleerse dogma’s bevragen. Belezen en Goedgekeurd: Renaat Landuyt MA 28.04.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren In onze nieuwe reeks ‘Belezen en Goedgekeurd’ stellen gasten die op het eerste gezicht ver van de literatuur staan hun lievelingsboeken voor. Gastheer en interviewer is Stijn Meuris, muzikant en journalist maar vooral ook boekenliefhebber en veellezer. Eerste gast is Renaat Landuyt, sp.a-politicus en advocaat. Rudi Visker over de publieke ruimte DI 29.04.08 | 20.00 > 21.30 | Lezingen Hoe kan een multiculturele samenleving omgaan met de verschillen tussen mensen? Heeft het verschil van de ander niet ook te maken met een verschil aan mij? En is er niet een andere publieke ruimte dan degene die we nu hebben waarin we op een of andere manier die twee soorten verschillen zouden kunnen begraven? Radioboeken: Nelleke Noordervliet & Jeroen Olyslaegers ZO 04.05.08 | 14.00 | De boeken van deBuren Op zondag 4 mei kunt u in het Rotterdamse Bibliotheektheater luisteren naar de Radioboeken van Nelleke Noordervliet en Jeroen Olyslaegers.
Broodje Brussel: Saskia de Coster MA 05.05.08 | 12.30 > 13.30 | Ontmoetingen Op een winterochtend van het jaar 1976 stapt Saskia A.J. de Coster de wereld in. Ze heeft dan al negen maanden kunnen nadenken over haar Boeck dat De Weereld zal veranderen en gaat dadelijk aan het werk. In haar kindertijd schrijft en valt ze veel. Op haar elfde wint ze een nationale verhalenwedstrijd. Cyclus literaire avonden van de Nederlandse Ambassade: Annelies Verbeke DI 06.05.08 | 19.45 | Goede buren Op dinsdag 6 mei organiseert de Nederlandse Ambassade een publieksavond rond de Vlaamse schrijfster Annelies Verbeke. Verbeke debuteerde in 2003 met de roman ‘Slaap!’. Het boek werd zeer goed ontvangen en verkocht en is inmiddels in vele talen verschenen. In 2006 verscheen de opvolger, ‘Reus’.
Dwaallichtwandelingen WO 07.05.08 | Goede buren Schrijver Willem Elsschot (1882-1960) is onverbrekelijk met Antwerpen verbonden. Elsschot is geboren en getogen in de Scheldestad, stichtte er zijn familie en zaak en schreef er zijn bekendste boeken. ‘Het Dwaallicht’ vertelt het intrigerende verhaal van drie Afghaanse matrozen die op zoek gaan naar een zekere Maria Van Dam. Uitgever op bezoek: De Geus WO 07.05.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren Met de reeks ‘Uitgever op Bezoek’ willen deBuren en Het beschrijf het publiek kennis laten maken met het literaire bedrijf. Deze keer een blik achter de schermen van Uitgeverij de Geus, die in 2008 haar 25-jarig bestaan viert. Uitgever Eric Visser en de auteurs Robert Haasnoot, Johanna Spaey en Annelies Verbeke vertellen over ‘hun’ literaire stal. Gastheer en gespreksleider: Dirk Leyman (De Morgen) Uitgever op bezoek: presentatie ‘De koran’ & ‘De boodschapper’ van Kader Abdolah DO 08.05.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren Op 8 mei worden de bij voorbaat veelbesproken boeken ‘De Koran’ en ‘De boodschapper’ van Kader Abdolah i.s.m. Het beschrijf bij Passa Porta gepresenteerd. Kader Abdolah vertelt over de achtergrond en totstandkoming van het boek. Moderator: Jef Lambrecht (VRT). Radioboeken: Jeroen Brouwers MA 12.05.08 | 11.30 > 13.00 | De boeken van deBuren Met gepaste trots kan deBuren Jeroen Brouwers binnenkort toevoegen aan de lijst van schrijvers van Radioboeken. Van 11 t/m 17 mei staat Maastricht in het teken van het Toneelstad Festival. Op woensdag 14 mei gaat het toneelstuk Datumloze dagen van Jeroen Brouwers in première in het Theater aan ‘t Vrijthof. Ter gelegenheid daarvan leest de auteur op Pinkstermaandag 12 mei zijn Radioboek voor. ‘Zeeduivel voor Amalaia’ door Pearl Sweetlife MA 12.05.08 | 20.30 > 23.00 | Goede buren Op 12 mei, de avond van de vurige tongen stellen Steven Van Watermeulen en Oscar van den Boogaard, alias Pearl Sweetlife samen met Dez Mona de kasteelroman ‘Zeeduivel voor Amalia’ voor in de schouwburg van het NTGent. Iedereen van harte welkom. Homo Universalis: Salomon Kroonenberg DO 15.05.08 | 20.00 > 21.30 | Ontmoetingen “Eigenlijk is het hoogzomer, geologisch gezien dan. Dat de ijskappen smelten heeft niets te maken met menselijk handelen, maar met het ijstijd-seizoen”, zegt Salomon Kroonenberg in zijn boek ‘De menselijke maat. De aarde over tienduizend jaar’. Hij relativeert de rol van de mens binnen de geologische geschiedenis door te wijzen op de constante veranderingen in het klimaat, zijn onderzoeksgebied.
jaarverslag 2008
11
dit was 2008! Radioboeken: Herman Brusselmans & Marjolein Februari DI 20.05.08 | 20.00 > 22.00 | De boeken van deBuren Ter gelegenheid van Amsterdam Wereldboekenstad 2008 gaan de Radioboeken op verplaatsing in Amsterdam. Herman Brusselmans en Marjolein Februari lezen een speciaal voor deBuren geschreven verhaal voor dat niet in druk verschijnt maar alleen beluisterd kan worden via internet of radio. Na afloop gaan de auteurs in gesprek met Arjen Fortuin.
Presentatie & debat ‘Politieke ideologieën’ van Carl Devos & Luk Sanders MA 02.06.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren Op maandag 2 juni wordt het nieuwe boek van Carl Devos en Luk Sanders bij deBuren gepresenteerd. Bart Somers (VLD), Caroline Gennez (sp.a), Wouter Beke (CD&V), Bart De Wever (NVA) & Mieke Vogels (Groen!) gaan in discussie naar aanleiding van ‘Politieke ideologieën’. Luk Sanders leidt in, Carl Devos leidt het debat in goede banen.
Radioboeken: Jan Lauwereyns & Jan van Aken WO 21.05.08 | 20.00 > 22.00 | De boeken van deBuren De tweede Radioboekenavond in De Balie staat in het teken van Jan Lauwereyns en Jan van Aken. Beide auteurs lezen een Radioboek en worden daarna geïnterviewd door Annemiek Neefjes (NRC Handelsblad, De Standaard).
EUNIC Filmfestival - Maybe Sweden DI 03.06.08 | 19.00 > 21.00 | Ontmoetingen In het kader van het Jaar van de Interculturele Dialoog organiseert EUNIC Brussel een filmfestival in samenwerking met het Europees Parlement. Europarlementariërs treden op als ambassadeur van de voor hun land geselecteerde film en verzorgen een inleiding. De Engels ondertitelde film Maybe Sweden (NL, regie Margien Rogaar) wordt geïntroduceerd door Joost Lagendijk (GroenLinks).
Vrijdag, Zaterdag, Zondag: Het boeddhisme, een spiritualiteit voor morgen? DO 22.05.08 | 20.00 > 21.30 | Lezingen Frans Goetghebeur, voorzitter van de Boeddhistische Unie in België, geeft bij deBuren een lezing over boeddhisme als levenshouding, meditatie, het Tibetaans Instituut en spiritualiteit aan het begin van de eenentwintigste eeuw. De Acht Hoofdzonden*: Woede MA 26.05.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten Rechtlijnigheid en principes wekken vaak boosheid op. Toch is de waardering bij mensen voor een duidelijke stem in het debat groot. Wie durft te zeggen waar het op staat, wie durft te zeggen waar hij voor staat, breekt met de onduidelijke taal die - meestal - de boventoon voert in het debat. Belezen en Goedgekeurd: Mathias De Clercq DO 29.05.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren In onze nieuwe reeks ‘Belezen en Goedgekeurd’ stellen gasten die op het eerste gezicht ver van de literatuur staan hun lievelingsboeken voor. Gastheer en interviewer met dienst is Stijn Meuris, muzikant en journalist maar vooral ook boekenliefhebber en veellezer. Mathias De Clercq (1981), kleinzoon van Willy De Clercq, is VLD-schepen in Gent en het jongste lid van de Belgische Kamer. Broodje Brussel: Jeroen Roppe MA 02.06.08 | 12.30 > 13.30 | Ontmoetingen In 1991 kwam Jeroen Roppe studeren in Brussel, waar hij sindsdien niet meer weggegaan is. Na zijn studie kon hij aan de slag bij Studio Brussel. Hij is intussen algemeen directeurhoofdredacteur van FM Brussel.
12
deBuren
Vlaams-Nederlands burgemeestersdebat DI 03.06.08 | 20.00 > 21.30 | Goede buren Wat hebben Schilde en Wassenaar met elkaar gemeen? Welke verschillen zijn er tussen deze Nederlandse en Vlaamse gemeente? De burgemeesters Yolande Avontroodt (open VLD) en Jan Hoekema (D66) debatteren op dinsdag 3 juni in het Bernarduscentrum in Antwerpen. Wie wordt president van de Europese Unie? DI 03.06.08 | 19.00 > 21.00 | Debatten Stichting Machiavelli-Brussel, in samenwerking met de Nederlandse Ambassade en deBuren, organiseert een debatavond over de vier topfuncties die Europa de komende vijftien maanden zal toekennen. Radioboeken: Hilde Van Mieghem & Jean-Luc Outers DO 05.06.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren In samenwerking met Flagey presenteert deBuren dit jaar vier programma’s waarbij telkens een Nederlandstalige en een Franstalige auteur een Radioboek presenteren. Op 5 juni de derde editie, waarbij nieuwe verhalen worden gelezen door actrice, regisseur en schrijfster Hilde Van Mieghem en door Jean-Luc Outers, naast schrijver ook directeur Promotie van de Letteren van het ministerie van de Franse Gemeenschap. Radioboeken: Diane De Keyzer & Hassnae Bouazza ZO 08.06.08 | 17.00 > 18.30 | De boeken van deBuren deBuren en Vrijstaat O. organiseren dit jaar samen een zestal publieke opnamen van Radioboeken en twee auteursresidenties in Oostende. Op 8 juni lezen de Vlaamse schrijfster Diane De Keyzer en de Nederlandse auteur Hassnae Bouazza hun Radioboeken voor in de Droge Coo, een prachtige historische locatie bij het strand. Op uw gemak luisteren naar literatuur als perfecte afsluiting van een dag aan zee.
dit was 2008! Krasse Knarren: Willy Claes & Jan Pronk DI 10.06.08 | 20.00 > 21.30 | Ontmoetingen In de reeks Krasse Knarren laat deBuren ervaren Vlaamse en Nederlandse (ex-)politici aan het woord. Vanuit de wijsheid die een lange loopbaan met zich meebrengt blikken de gasten terug en vooruit. Op 10 juni gaan Jan Pronk en Willy Claes in discussie over internatonaal veiligheidsbeleid en ontwikkelingssamenwerking vroeger en nu. De Acht Hoofdzonden*: Hebzucht MA 16.06.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten ‘De Acht Hoofdzonden’* is een reeks gesprekken/debatten onder de noemer van een van de zeven hoofdzonden, aangevuld met de zelfoverschatting. Deze keer komt de hebzucht aanbod. Meer bepaald zal het gaan over de verloning van topmanagers. Jean-Paul Van Bendegem stelt nieuw boek voor bij deBuren DI 17.06.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren Op dinsdag 17 juni stelt Jean Paul Van Bendegem, hoogleraar filosofie aan de VUB, zijn nieuwe boek voor bij deBuren. De titel daarvan is ‘Over wat ik nog wil schrijven’; het concept is hoogst origineel. Cyclus literaire avonden Nederlandse Ambassade: J. Bernlef WO 18.06.08 | 19.45 > 21.30 | Goede buren In de Nederlandse Ambassade spreekt J. Bernlef over het boekenweekthema van 2008 ‘Van oude menschen... - de derde leeftijd en de letteren’, en leest hij voor uit eigen werk.
Broodje Brussel: Brussel, een stad met een miljoen inwoners en een miljoen culturen VR 20.06.08 | 12.30 > 13.30 | Ontmoetingen N.a.v. de internationale dag tegen het racisme en de internationale dag van de poëzie op 21 maart, organiseerde het Brussels Onthaalbureau Nieuwkomers een gedichtenwedstrijd met als thema: ‘Brussel, een stad met een miljoen inwoners en een miljoen culturen’. Op wereldvluchtelingendag, zijn de dichters zelf aan het woord. Krasse Knarren: Wilfried Martens DI 24.06.08 | 20.00 > 21.30 | Ontmoetingen Op dinsdagavond 24 juni wordt Wilfried Martens bij deBuren geïnterviewd door Mark Schaevers (Humo). Het gesprek vindt plaats aan de hand van beeldmateriaal uit onder andere het VRT-archief. Gebeurtenissen die van belang zijn geweest voor leven en loopbaan van de voormalige premier vormen zo de rode draad in het interview. Dit programma kadert in de reeks ‘Krasse Knarren’.
Presentatie ‘Sociaal werk in Vlaanderen en Nederland: een begrippenkader’ & debat met Steven Vanackere & Jet Bussemaker DO 26.06.08 | 11.00 > 12.30 | Debatten CVN stelt de publicatie ‘Sociaal werk in Vlaanderen en Nederland: een begrippenkader’ voor. De Vlaamse minister van Welzijn, Steven Vanackere, en de Nederlandse staatssecretaris van Welzijn, Jet Bussemaker, gaan naar aanleiding van de publicatie met elkaar in gesprek. Literaire lunch - Abdelkader Benali DO 26.06.08 | 12.30 > 13.30 | Goede buren De tweede literaire zomer van het European Economic and Social Committee staat in het teken van migratie. In dit kader komt de Nederlands-Marokkaanse schrijver Abdelkader Benali een half uur voorlezen uit eigen werk, waarna het publiek met hem in gesprek kan gaan. ILAH ‘stel u voor’ in Harelbeke DI 01.07.08 > ZA 23.08.08 | Tentoonstellingen In de zomer van 2007 stelde deBuren de tekeningen van ILAH tentoon in Brussel. Daarna verhuisde de tentoonstelling naar Antwerpen en vanaf 1 juli is ze te bekijken in de bibliotheek van Harelbeke. DANSAND! Festival hedendaagse dans ZO 06.07.08 | Goede buren Het strand van Oostende wordt vier dagen lang hét walhalla van de hedendaagse dans! DANSAND! brengt dans in de meest uiteenlopende vormen en gedaantes. DANSAND! als zomers orgelpunt van het seizoen! Broodje Brussel: Bob Pleysier MA 07.07.08 | 12.30 > 13.30 | Ontmoetingen Bob Pleysier maakte voor het eerst kennis met Brussel begin jaren zeventig. Hij stond mee aan de wieg van het ‘Klein Kasteeltje’, opvangcentrum voor vluchtelingen in Brussel, en is ervan overtuigd dat de confrontatie asielzoekers/nieuwkomers en stad beide ten goede komt. Het is een verhaal van ‘moeten’ en ‘ontmoeten’. Radioboeken: voor kinderen: Joke van Leeuwen, Beatrice DeruRenard, Stijn Vranken & Rascal VR 11.07.08 > ZO 03.08.08 | 15.00 > 17.00 | De boeken van deBuren Op de Vlaamse Feestdag worden voor het eerst Radioboeken opgenomen voor kinderen van 6 tot 10 jaar. Verhalen van 15 minuten worden door de auteurs zelf voorgelezen. De zes verhalen worden op Sinterklaas uitgebracht in een cd-box.
jaarverslag 2008
13
dit was 2008! ‘Gallop’ in Kigali ZA 02.08.08 | Tentoonstellingen Tijdens het Festival Panafricain de la Danse hangt de tentoonstelling ‘Gallop’ van Wim Vandekeybus, die eerder bij deBuren te bekijken was, in Rwanda.
Gallop op Frysk Festival VR 22.08.08 > ZA 30.08.08 | Tentoonstellingen Naar aanleiding van het Frysk Festival hangt van vrijdag 22 augustus tot en met zaterdag 30 augustus 2008 in Leeuwarden de tentoonstelling ‘Gallop’ van Wim Vandekeybus. Deze hing in het najaar van 2007 bij deBuren en is hier ook virtueel te bezoeken. Boekpresentatie ‘De islam in Europa: dialoog of clash?’ DI 09.09.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren Schrijver Benno Barnard, filosoof Jan De Pauw en LDD-politica Mimount Bousakla schreven elk een polemische bijdrage aan ‘De islam in Europa: dialoog of clash?’ O.l.v. samensteller Johan Sanctorum gaan zij in discussie over de vraag: hoe om te gaan met de islam als religie, levensbeschouwing en cultuur? Spoken World 2008 DO 11.09.08 > ZA 13.09.08 | Goede buren In 2002 nam een internationale groep activisten het initiatief om 12 september, ‘de dag na 9/11’, uit te roepen tot Interdependence Day (dag van de onderlinge afhankelijkheid). Sindsdien wordt elk jaar ergens in de wereld het Interdependence Forum georganiseerd. Tot ‘t nut van ‘t algemeen: de literaire canon DO 11.09.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten ‘Tot ‘t nut van ‘t algemeen’ is een debatreeks over de canon. Vier avonden met telkens een prikkelend statement door een begenadigd spreker en een koor van stemmen dat reageert. Ook het publiek mengt zich in de discussie. Ons Erfdeel-lezing: Scenario’s voor Brussel VR 12.09.08 | 20.00 > 21.30 | Lezingen Filosoof-politoloog-econoom Philippe Van Parijs (UCL) geeft een lezing over Brussel. Welke toekomst heeft de hoofdstad van België en de EU? Wat heeft de stad nodig om zich te kunnen ontplooien? Welk taalbeleid moet Brussel voeren?
14
deBuren
Mother’s Day - Smadar Dreyfus ZA 13.09.08 > ZO 16.11.08 | WO > ZO | 14.00 > 19.00, DO 14.00 > 20.00 | Tentoonstellingen Na haar grootschalige installatie ‘Lifeguards’ (2005), vormt ‘Mother’s Day’ het volgende deel in het onderzoek van Smadar Dreyfus naar de rol van de stem zowel in de vorming van omstreden openbare ruimtes, als ook in de functie van bemiddelaar tussen individu en collectief en als implicatie bij het uitwisselen van culturele gezichtspunten. Het einde van de armoede? MA 15.09.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten In 2000 engageerden zowat alle staats- en regeringsleiders zich om tegen 2015 de armoede in de wereld te halveren. Internationale organisaties, allerlei overheden en ngo’s doen hun best om werk te maken van deze millenniumdoelstellingen, maar de scherp gestegen voedsel- en energieprijzen dreigen al dat werk onderuit te halen. Gre3n Design DI 16.09.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten Wat wordt precies bedoeld met ecodesign en hoe passen sociaal en traditioneel design daarin? Een handvol vormgevers uit Finland, België en Nederland zullen onder leiding van Koen van Synghel over hun werkterrein debatteren. Boekpresentatie ‘De koningin van Sheba’ van Monika van Paemel WO 17.09.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren Op woensdag 17 september wordt de nieuwe roman van Monika van Paemel, ‘De koningin van Sheba’, gepresenteerd bij deBuren. Adriaan van Dis verzorgt de inleiding en gaat vervolgens in gesprek met de schrijfster. Een bijzondere gelegenheid, want Van Dis is tegenwoordig nog zelden te zien als interviewer. Radioboeken: Peter Verhelst & Luc De Vos DO 18.09.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren Radioboeken zijn verhalen door Nederlandse en Belgische auteurs geschreven speciaal voor deBuren. Het publiek wordt van harte uitgenodigd voor de opname van de Radioboeken van Luc De Vos en Peter Verhelst. Dit gebeurt in het Antwerpse AMVC-Letterenhuis, dat dit jaar 75 jaar bestaat. Deus ex Machina: Kafka kickt af DO 18.09.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren ‘Kafka kickt af’: een zelfhulpgroep voor auteurs met realiteitsstoornissen, georganiseerd door literair tijdschrift Deus ex Machina. Nederlandse en Vlaamse auteurs uit de meest recente themanummers over ‘Franz Kafka’ en ‘verslaving’ komen samen in het reine met een vertroebelde werkelijkheid.
dit was 2008! AlterEgo: stem op je favoriet Alter Ego kunstwerk VR 19.09.08 > VR 03.10.08 | Eunic deBuren participeert aan het Europese jongerenproject Alter Ego. Surf snel naar www.alterego-europe.eu en stem op je favoriete ‘dubbelportret’.
Krasse Knarren: Sportlegendes: Jan Mulder & Paul Van Himst DI 23.09.08 | 20.00 > 21.30 | Ontmoetingen Vorig jaar startte deBuren met de reeks Krasse Knarren, een reeks gesprekken en interviews met Vlaamse en Nederlandse politici die kunnen bogen op een lange ervaring. De Krasse Knarren van dit seizoen zijn geen politici, maar sportlegendes. Het maakbare lichaam WO 24.09.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten Liposucties, facelifts, botox, siliconen: waar eindigt het snijden, opvullen, modelleren en herbouwen? Waar ligt de grens van het maakbare lichaam, of moet het allemaal kunnen omdat het nu eenmaal technisch mogelijk is en omdat ons lichaam van ons is? Radioboeken: Erik Jan Harmens & Jeroen Theunissen DO 25.09.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren Kom de opname bijwonen van de Radioboeken die Erik Jan Harmens en Jeroen Theunissen op verzoek van deBuren schreven. De auteurs zullen hun teksten voorlezen in een van de geklasseerde radiostudio’s van Flagey.
Verhalenmarathon: Europa op reis ZO 28.09.08 | 11.00 > 18.00 | Ontmoetingen Naar aanleiding van de Europese Dag van de Talen op 26 september organiseert EUNIC Brussels in samenwerking met Kunstenhuis Pantalone al voor de vijfde keer een verhalenmarathon ter bevordering van de taaldiversiteit en de mondelinge overlevering in Europa. Belezen en Goedgekeurd: Bart Dirks MA 29.09.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren In Belezen en Goedgekeurd komen mensen die op het eerste gezicht ver van de literatuur staan praten over hun lievelingsboeken. De vrijheid die we geven is groot: het mag zowel over Nederlandstalig als anderstalig werk gaan; over fictie als non-fictie. Russisch-Europese debatavond DI 28.10.08 | 18.00 > 20.00 | Debatten Machiavelli Brussel, deBuren en de Nederlandse Ambassade organiseren een Russische-Europese debatavond met Konstantin Kosachev, Herman Schaper, Ria Oomen en René van der Linden.
Club Voyeur - Vlaams-Nederlandse Animatie Werkplaats MA 27.10.08 > ZA 01.11.08 | Goede buren Oproep aan animatoren, VJ’s, videokunstenaars en muzikanten uit Vlaanderen en Nederland: werk mee tijdens de Doe-Het-Niet-Zelf Animatiedagen in Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond te Amsterdam aan een avondvullend programma voor de museumnacht. Bâtard Festival ‘08 ZA 25.10.08 | Goede buren Bâtard staat op scherp. Het festival presenteert op 23, 24 en 25 oktober een 15-tal projecten van jonge Vlaamse, Waalse en Nederlandse podiumkunstbodem - geworteld in een opleiding of net helemaal niet. Dans, theater, mime, performance, installatie... of alles tegelijk. Colloquium: Een dialoog tussen literaturen en culturen ZA 25.10.08 | 10.00 > 13.00 | Seminarie Het doel van dit colloquium is om de hedendaagse Belgische en Portugese literatuur en cultuur in dialoog te laten treden over sommige thema’s die de twee landen dichter bij elkaar kunnen brengen. Hommage aan Hugo Claus DO 23.10.08 | 19.00 > 21.00 | De boeken van deBuren Jacques De Decker, Alain Van Crugten en Willem Roggeman, drie eminente Clauskenners, vertellen vanuit hun eigen invalshoek over leven en werk van Hugo Claus.
Global Justice: Costas Douzinas WO 22.10.08 | 20.00 > 21.30 | Lezingen Global Justice is een reeks lezingen over mondiale rechtvaardigheid en democratie. De derde spreker in de reeks is Costas Douzinas. Hij is hoogleraar Rechtswetenschappen aan de Birbeck University in Londen en directeur van het Birbeck Institute for the Humanities. Het maakbare brein DI 21.10.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten Ons lichaam kan via plastische chirurgie al in verregaande mate worden geperfectioneerd. Is het nu de beurt aan het maakbare brein? Waar ligt hier de grens, en wat zijn de mogelijke gevolgen en implicaties? Dutch Design Day DI 21.10.08 | 10.30 > 16.00 | Goede buren Tijdens de Dutch Design Day zullen er lezingen plaats vinden van Richard Hutten, Joost Swarte en Rob Wagemans. Daarnaast zijn er zo’n 30-tal exposanten van Nederlandse bodem, waaronder Ahrend, MOOOI en Ann Maes Design.
jaarverslag 2008
15
dit was 2008! Broodje Brussel: Hedendaags Design MA 20.10.08 | 12.30 > 13.30 | Ontmoetingen Max Borka zal Danny Venlet en Richard Hutten interviewen over hun passie voor vormgeving en over de manier waarop ze daarmee omgaan.
Van ‘68 naar ‘08: de barricaden voorbij? Walter en Karl van den Broeck MA 13.10.08 | 20.00 > 21.30 | Ontmoetingen Eerste deel van een tweeluik waarin moederdochter en vader-zoon praten over wat er na vier decennia nog overblijft van de erfenis van ‘68. Een gesprek met Walter en Karl van den Broeck.
Krasse Knarren: Sportlegendes: Jan Janssen & Herman Vanspringel MA 20.10.08 | 20.00 > 21.30 | Ontmoetingen Vorig jaar startte deBuren met de reeks Krasse Knarren, een reeks gesprekken en interviews met Vlaamse en Nederlandse politici die kunnen bogen op een lange ervaring. De Krasse Knarren van dit seizoen zijn geen politici, maar sportlegendes.
Belezen en Goedgekeurd: Willy Kuijpers ZA 11.10.08 | 20.00 > 21.00 | De boeken van deBuren In Belezen en Goedgekeurd komen mensen die op het eerste gezicht ver van de literatuur staan praten over hun lievelingsboeken. De vrijheid die we geven is groot: het mag zowel over Nederlandstalig als anderstalig werk gaan; over fictie als non-fictie.
The Biennial Debate ZO 19.10.08 | 12.00 > 19.00 | Debatten Naar aanleiding van Brussel Biënnale 1, de eerste biënnale voor hedendaagse kunst in Brussel organiseert deBuren in samenwerking met BAM en Fontys College ‘Het biënnale-debat: de biënnale als een globaal fenomeen’.
Symposium 75 jaar ‘Streven’ Amsterdam ZA 11.10.08 | 14.00 > 17.00 | Goede buren Moet Gutenberg na eeuwen trouwe dienst plaatsmaken voor allemansvriend Microsoft? Bedrijven auteurs die ‘essays’ publiceren een genre dat door uitsterving wordt bedreigd? Bestaat er nog een ‘intellectueel debat’ dat niet hoeft te beantwoorden aan de wetmatigheden van de markt?
Symposium 75 jaar ‘Streven’ Antwerpen ZA 18.10.08 | 14.00 > 17.00 | Goede buren Moet Gutenberg na eeuwen trouwe dienst plaatsmaken voor allemansvriend Microsoft? Bedrijven auteurs die ‘essays’ publiceren een genre dat door uitsterving wordt bedreigd? Bestaat er nog een ‘intellectueel debat’ dat niet hoeft te beantwoorden aan de wetmatigheden van de markt? Homo Universalis: Bas Haring DO 16.10.08 | 20.00 > 21.30 | Ontmoetingen Bas Haring opent onze wetenschapsreeks die dit najaar in het teken staat van Darwin en de evolutieleer. Op een heldere en prikkelende manier probeert hij wetenschap en filosofie betekenis te geven voor het leven. De Acht Hoofdzonden*: Jaloezie DI 14.10.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten Jarenlang gold Nederland als gidsland, onder meer met het succesvolle ‘poldermodel’. Inmiddels heeft het imago van Nederland een ferme deuk gekregen. Moet Vlaanderen nog jaloers zijn op Nederland, of kijken de noorderburen met gezonde nijd naar Vlaanderen? World One Minutes Brussels DI 14.10.08 > VR 19.12.08 | DI > VR | 12.00 > 18.00 | Tentoonstellingen Deze tentoonstelling laat de beste video’s van één minuut uit bijna honderd landen zien. Een visuele reis van België naar Afrika en via China terug naar Brussel. Videokunst als brug tussen naties.
16
deBuren
Tot ‘t nut van ‘t algemeen: de cultuurhistorische canon DO 09.10.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten ‘Tot ‘t nut van ‘t algemeen’ is een debatreeks over de canon. Vier avonden met telkens een prikkelend statement door een begenadigd spreker en een koor van stemmen dat reageert. Ook het publiek mengt zich in de discussie. Radioboeken: Diane Broeckhoven & Geertrui Daem DO 09.10.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren In het 75-jarige Antwerpse AMVC-Letterenhuis nemen we op 9 oktober voor het publiek twee nieuwe Radioboeken op. Diane Broeckhoven en Geertrui Daem schreven een verhaal dat nergens gelezen, maar overal beluisterd kan worden. Global Justice | Paul Scheffer: ‘Het vooroordeel gewogen’ WO 08.10.08 | 20.00 > 21.30 | Lezingen Global Justice is een reeks lezingen over mondiale rechtvaardigheid en democratie. Paul Scheffer verwierf met boeken als ‘Het nut van Nederland. Opstellen over soevereiniteit en identiteit’ (1996) en ‘Het land van aankomst’ (2007) een gezaghebbende stem in het multiculturalisme-debat. Vrijdag, Zaterdag, Zondag: Michael Freilich over het jodendom DI 07.10.08 | 20.00 > 21.30 | Ontmoetingen Wat betekent het vandaag om jood te zijn? Wie is jood, en hoe kan dat gedefinieerd worden door culturele achtergrond, religieuze praktijk, via genealogie of door de band met Israël?
dit was 2008! Het Andere Boek ZA 04.10.08 > ZO 05.10.08 | Goede buren Ook dit najaar staat het wereldculturencentrum Zuiderpershuis twee dagen in het teken van het boek. Naast een ‘alternatieve’ boekenbeurs is Het Andere Boek een plek waar veel nationale en internationale schrijvers optreden. Ook deBuren zal een plek hebben op dit festijn voor de literatuurliefhebber.
Citizen Journalism: Scenarios for the future ZO 09.11.08 | 13.30 > 22.00 | Goede buren Bloggers, onderzoekers, mediaexperten, journalisten en geïnteresseerden komen samen tijdens een expertmeeting rond Burgerjournalistiek. Daarna volgt een interactief debat met Dan Gillmor (USA), Henk Blanken (NL) en een nog te bevestigen expert. Moderator: Robin Hamman (UK).
Nederlandse sporen in Antwerpen met deFilharmonie VR 03.10.08 | 15.30 > 22.00 | Goede buren Nederland en Antwerpen hebben reeds eeuwen een sterke band met elkaar. Dit kan u ontdekken tijdens de Nederlandse sporenwandeling met gidsen van Toerisme Antwerpen. Na een diner in Grand Café Horta kan u genieten van het eerste concert met Jaap van Zweden als nieuwe chef-dirigent bij deFilharmonie.
De president van Europa: Abdelkader Benali & Eva Brems WO 12.11.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten In november presenteert deBuren een kortlopende programmareeks, getiteld ‘De president van Europa’. De aanstaande benoeming van de eerste president van de Europese Raad gebruiken we als aanleiding om het eens op een andere manier over Europa te hebben.
Radioboeken: Bernard Dewulf & Marja Pruis DO 02.10.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren Op 2 oktober kunt u in Flagey weer luisteren naar de opname van de nieuwe Radioboeken die Bernard Dewulf en Marja Pruis voor deBuren schreven.
What’s in a Voice? Lezing door Mladen Dolar in Extra City VR 14.11.08 | 20.00 > 21.30 | Goede buren Lezing door de filosoof, cultuurtheoreticus en filmcriticus Mladen Dolar in het kader van de tentoonstelling Mother’s Day van Smadar Dreyfus. Aansluitend gesprek tussen Mladen Dolar en Smadar Dreyfus, moderator Anselm Franke.
Global Justice: Wendy Brown WO 01.10.08 | 20.00 > 21.30 | Lezingen Global Justice is een reeks lezingen over mondiale rechtvaardigheid en democratie, georganiseerd in samenwerking met de HogeschoolUniversiteit Brussel en de KULeuven.
Radioboeken: Sus van Elzen & Marc Reugebrink ZO 16.11.08 | 17.00 > 18.30 | De boeken van deBuren Op 16 november staan de opnamen van twee nieuwe Radioboeken gepland op een prachtige historische locatie met direct uitzicht op de zee. De Droge Coo is de thuisbasis van Vrijstaat O., een van de vaste partners van deBuren.
De Acht Hoofdzonden*: Traagheid DI 04.11.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten Volgens de Leuvense filosoof Herman De Dijn is de fundamentele ervaring van de postmoderne mens de verveling, de onverschilligheid. Zijn Nederlandse collega Awee Prins treedt hem daarin bij. Samen met Jos Geysels nemen ze de hoofdzonde traagheid onder de loep.
Tot ‘t nut van ‘t algemeen: de wetenschappelijke canon MA 17.11.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten ‘Tot ‘t nut van ‘t algemeen’ is een debatreeks over de canon. Vier avonden met telkens een prikkelend statement door een begenadigd spreker en een koor van stemmen dat reageert. Ook het publiek mengt zich in de discussie. Keynote spreker tijdens het debat over de wetenschappelijke canon is Robbert Dijkgraaf.
Homo Universalis: Tijs Goldschmidt DO 06.11.08 | 20.00 > 21.30 | Ontmoetingen Bij deBuren gaat Goldschmidt in gesprek met Joël De Ceulaer over biologie, evolutie en de rol van Darwin, maar ook over kunst en literatuur.
Broodje Brussel: Operaregie VR 07.11.08 | 12.30 > 13.30 | Ontmoetingen Dramaturg Erwin Jans gaat in gesprek met regisseurs Ivo van Hove en Mirjam Koen over operaregie.
De president van Europa: Kader Abdolah & Hendrik Vos DI 18.11.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten In november presenteert deBuren een kortlopende programmareeks, getiteld ‘De president van Europa’. De aanstaande benoeming van de eerste president van de Europese Raad gebruiken we als aanleiding om het eens op een andere manier over Europa te hebben. Global Justice: Rainer Forst WO 19.11.08 | 20.00 > 21.30 | Lezingen Global Justice is een reeks lezingen over mondiale rechtvaardigheid en democratie, georganiseerd. Rainer Forst is hoogleraar Politieke en Filosofische Theorie aan de Goethe-Universiteit in Frankfurt, waar hij het werk van Jürgen Habermas voortzet.
jaarverslag 2008
17
dit was 2008! Suikerspin: conférence & interview met Erik Vlaminck WO 19.11.08 | 20.00 < 21.30 | De boeken van deBuren Middenin de Week van de Smaak kunt u bij deBuren terecht voor een veelzijdige avond rond ‘Suikerspin’, het veelgeprezen nieuwe boek van Erik Vlaminck. Hij kruipt in de huid van zijn personages, vertolkt hun stem en leest fragmenten voor. Daarna gaat hij in gesprek met Frank Hellemans (Knack). Radioboeken: Thomas Gunzig & Josse De Pauw DO 20.11.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren Thomas Gunzig en Josse De Pauw schreven speciaal voor deBuren een verhaal. In Flagey lezen ze zelf hun werk voor, respectief in het Frans en het Nederlands.
Intimate Strangers WO 03.12.08 > ZO 07.12.08 | Goede buren In Intimate Strangers worden dans, muziek, video, research en installatie door elkaar en zonder hiërarchie getoond. In het ‘in between’ tussen het Kaaitheater en de Beursschouwburg kan je in verschillende privéwoningen korte performatieve acts vanuit telkens een andere invalshoek beleven.
Cultuurmanagement GEANNULEERD DO 20.11.08 > VR 21.11.08 | Seminarie Wat is de rol van het management in de gesubsidieerde cultuursector? Worden niet gesubsidieerde cultuurbedrijven anders gerund? Perverteren subsidies het management of het kunstenaarschap?
Global Justice: Rainer Bauböck GEANNULEERD WO 03.12.08 | 20.00 > 21.30 | Lezingen Global Justice is een reeks lezingen over mondiale rechtvaardigheid en democratie.
Cyclus literaire avonden Nederlandse Ambassade: Lieve Joris DO 20.11.08 | 19.45 > 21.30 | Goede buren Op donderdag 20 november organiseert de Nederlandse Ambassade een publieksavond rond de Vlaams-Nederlandse schrijfster Lieve Joris. Ze is bekend van haar boeken over de Arabische wereld, Oost-Europa en Afrika.
Homo Universalis: Mark Nelissen DO 04.12.08 | 20.00 > 21.30 | Ontmoetingen Mark Nelissen heeft veel bijgedragen tot de verspreiding van de evolutiegedachte bij de Nederlandstalige bevolking. Hij mag dus niet ontbreken in deze reeks van Homo Universalis.
Van ‘68 naar ‘08: de barricaden voorbij? Leona en Maya Detiège MA 24.11.08 | 20.00 > 21.30 | Ontmoetingen Tweede deel van een tweeluik waarin moederdochter en vader-zoon praten over wat er na vier decennia nog overblijft van de erfenis van ‘68. Zijn de barricaden verdwenen en is er berusting in de plaats gekomen?
Rotterdams Philharmonisch Orkest o.l.v. James Conlon DO 04.12.08 | 20.00 > 22.00 | Goede buren deBuren en het Consulaat Generaal der Nederlanden steunen het concert in deSingel in Antwerpen, G. Mahler - Symfonie nr 10 in Fis (voltooide versie van Deryck Cooke).
De president van Europa: Mia Doornaert & Thomas von der Dunk DI 25.11.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten De aanstaande benoeming van de eerste president van de Europese Raad gebruiken we als aanleiding om het eens op een andere manier over Europa te hebben.
Eindejaarscadeautje: tweetalige Radioboeken voor Kinderen VR 05.12.08 > ZA 13.12.08 | 10:00 > 18:00 | De boeken van deBuren Sinterklaas, deBuren en TKunstenhuis willen dat alle kinderen elkaar verstaan. Daarom geven ze in het kader van de eindejaarsfeesten 1000 gratis cd’s weg met tweetalige kinderradioboeken (Frans en Nederlands).
Iran en de Europese Unie DO 27.11.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten De kwestie rondom het vermeende militaire kernwapenprogramma van Iran houdt de internationale gemeenschap nu al ruim tien jaar in haar greep. Hoe moet de EU zich gedragen tegenover een Iran met nucleaire ambities?
18
Uitgever op bezoek: Meulenhoff | Manteau DI 02.12.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren Dit najaar gaan deBuren en Het beschrijf door met de reeks Uitgever op Bezoek. Redacteuren en auteurs onthullen de keukengeheimen van hun uitgeverij en geven hun visie op literatuur.
deBuren
Tentoonstelling: Dick Matena’s ‘Kort Amerikaans’ en Jan Wolkers ZO 07.12.08 > ZO 28.12.08 | Tentoonstellingen Met de enthousiaste steun van deBuren worden in Leiden 30 originele tekeningen uit Dick Matena’s stripversie van ‘Kort Amerikaans’ en 10 bijzondere foto’s van Jan Wolkers (door Steye Raviez) tentoongesteld.
dit was 2008! Tot ‘t nut van ‘t algemeen: de Europese canon MA 08.12.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten ‘Tot ‘t nut van ‘t algemeen’ is een debatreeks over de canon. Vier avonden met telkens een prikkelend statement door een begenadigd spreker en een koor van stemmen dat reageert. Ook het publiek mengt zich in de discussie. Keynote spreker tijdens het debat over de Europese canon is Frits van Oostrom. Belezen en Goedgekeurd: Frans Timmermans MA 08.12.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren In Belezen en Goedgekeurd komen mensen die op het eerste gezicht ver van de literatuur staan praten over hun lievelingsboeken. De vrijheid die we geven is groot: het mag zowel over Nederlandstalige als anderstalige werk gaan; over fictie als non-fictie. Het einde van de clusterbom DI 09.12.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten Debat met Werner Bauens (Speciale gezant ontwapening), Raed Mokaled uit Libanon, slachtoffer van clustermunitie en ban advocate, en Stan Brabant (Handicap International), een vertegenwoordiger van een EU-land dat het Verdrag niet ondertekende (te bevestigen). Moderator is Kristof Clerix (MO*). Broodje Brussel: Opera & componisten WO 10.12.08 | 12.30 > 13.30 | Ontmoetingen Guy Coolen, directeur van muziektheater Transparant, gaat in gesprek met Kris Defoort (foto Michiel Hendryckx) en Guus Janssen.
VOLGEBOEKT - György Konrád en Geert Mak - Geschiedenis in de Politiek: op het snijvlak van twee eeuwen DO 11.12.08 | 20.00 < 21.30 | Ontmoetingen Een ontmoeting tussen twee reuzen van de Europese literatuur en geschiedschrijving. De Hongaarse auteur György Konrád gaat in gesprek met Geert Mak. Margot Dijkgraaf (NRC Handelsblad, Spui25) modereert. De Acht Hoofdzonden*: Gulzigheid DI 16.12.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten De hoofdzonde gulzigheid spitsen we toe op drie aspecten: jongeren en alcohol; de gulzigheid in de Bourgondische betekenis en de gulzigheid naar kennis - de academische betekenis. Cultuur is een stadszaak WO 17.12.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten De schepen van Cultuur van Antwerpen en de Rotterdamse wethouder van Cultuur vergelijken de cultuurpolitiek van de twee havensteden. Een debat tussen twee flamboyante politici met een hart voor cultuur. Radioboeken: Kris Lauwerys & Eugène Savitzkaya DO 18.12.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren Radioboeken kun je nergens lezen. Het zijn verhalen door Nederlandse en Belgische auteurs speciaal geschreven op verzoek van deBuren. Voor het eerst en voor het laatst lezen de auteurs hun verhaal voor. Het wordt opgenomen in het bijzijn van publiek in een oude radiostudio van Flagey.
Het literaire prijzencircus WO 10.12.08 | 20.00 > 21.30 | Debatten In samenwerking met deBuren organiseert freespace Nieuwzuid een debat over dit literaire prijzencircus. Wie wordt bekroond en waarom? Hoe worden jury’s samengesteld? Wie financiert de prijzenpot? Radioboeken: Stephan Enter & Menno Wigman DO 11.12.08 | 20.00 > 21.30 | De boeken van deBuren Radioboeken zijn verhalen door Nederlandse en Belgische auteurs geschreven op verzoek van deBuren. Het publiek wordt van harte uitgenodigd voor de opname van de Radioboeken van Stephan Enter en Menno Wigman. De auteurs dragen hun verhaal voor in een oude radiostudio van Flagey.
jaarverslag 2008
19
debatten 1. Hoogtepunten: debatten 1.1. De president van Europa Regelmatig organiseert deBuren debatten en colloquia waarin de Europese Unie centraal staat. Vaak gaat het daarbij om debatten met Europese politici en seminars over Europese sociaal-maatschappelijke of culturele thema’s. Voor de reeks ‘De president van Europa’ kozen we voor een andere aanpak. In dit programma stond de Europese politiek centraal, maar zonder dat daarbij politici aan het woord kwamen. We vermeden de usual suspects en vroegen in plaats daarvan een aantal namen uit literatuur, journalistiek en wetenschap om hun visie te geven op de toekomst van Europa. ‘Kies mij als president van Europa!’ Dat was het uitgangspunt van een driedelige lezingenreeks waarbij zes prominenten werd gevraagd een verkiezingsrede te houden. Hierbij anticipeerde deBuren op de verkiezing van de voorzitter van de Europese Raad in 2009, ook wel genoemd ‘de president van de Europese Unie’. Per avond in de reeks traden twee ‘presidentskandidaten’ tegen elkaar in het strijdperk. Elk van de kandidaten hield een kort maar vurig pleidooi voor zichzelf als president, en zette daarbij zijn of haar ideale Europa in de verf.
20
deBuren
Daarna volgde telkens een debat onder leiding van Knack-journalist Piet Piryns. De bijdragen van de kandidaten waren zeer divers. Zo schreef Abdelkader Benali ‘de eerste waarachtige biografie van de president van Europa’ (zie hiernaast), pleitte Eva Brems voor een EU die de mensenrechten centraal stelt, wilde Hendrik Vos vooral dat Europa haar beloften inlost en zou Thomas von der Dunk ervoor zorgen dat Europa zich eindelijk eens op de grote lijnen concentreert in plaats van zich druk te maken over details, zoals te rechte bananen of te kromme komkommers. De formule sprak aan, want het publiek toonde zich geïnteresseerd. Bovendien was De Standaard zo gecharmeerd van het initiatief van deBuren en de kwaliteit van de bijdragen dat bijna alle verkiezingsspeeches werden gepubliceerd op de opiniepagina’s van de krant. Kortom: hoewel de verkiezing van de eerste president van Europa door het Ierse ‘nee’ op de lange baan is geschoven, is het startschot van de campagne bij deBuren allesbehalve onopgemerkt gebleven.
‘Kaartenhuis Europa’
Abdelkader Benali
‘Kaartenhuis Europa’, door Abdelkader Benali, verschenen als opiniestuk in het kader van de reeks ‘De president van Europa’ in De Standaard op 12.11.08 De eerste President van Europa werd geboren in Noord-Afrika in het dorpje Ighazzazzen waar heden ten dage naast de ruïne van zijn geboortehuis een bordje is opgehangen met een tekst in vijf Europese talen: Hier werd geboren de eerste president van Europa, Abdelkader Benali Here was born the first president of Europe, Abdelkader Benali Là est né le premier president de l’Europe, Abdelkader Benali Aquí nació el primer presidente de Europa Qui nacque il primo presidente dell’Europa Hoe is het zo ver kunnen komen dat deze man die aan de woeste kust van de Middellandse Zee werd geboren zo’n positie kon bereiken? Op vierjarige leeftijd verhuisde hij naar Nederland waar hij de Maria Montessori kleuterschool bezocht. Bij de poort van de Maria Montessorischool hangt een bordje dat de president van Europa hier zijn eerste Europese taal, Nederlands, leerde. Op elfjarige leeftijd zag hij het Eurovisiesongfestival op Nederland 1. Hij was verbaasd dat er in zoveel verschillende talen gezongen kon worden. Europa was een potpourri van talen. Hij leerde van het Eurovisiesongfestival zijn eerste woordjes Frans: Les Pays-Bas, six points en elke keer dat hij er bij het maken van rekensommen niet uitkwam, gilde hij het uit: douze points, douze points want dat moest het juiste antwoord wel zijn op alles. In dat jaar, 1986, won Sandra Kim, een Waalse, met het liedje J’aime la vie. Wanneer mensen hem jaren later complimenteerden om zijn uitstekende beheersing van het Frans en vroegen of hij dat in Marokko had geleerd, antwoordde hij altijd met: ‘Nee, de Franse taal heb ik geleerd van Brel, Simenon en Sandra Kim. Drie Belgen.’ Een keer in de maand bezocht hij samen met zijn ouders België voor familiebezoek in een van de volkswijken van Antwerpen. In België waren de broodjes gevuld met chocolade, dronken ze koffie uit een kom en waren zijn nichtjes zo heet als kolen. En België lag dicht bij Marokko want op zaterdag bezochten ze een markt in Brussel waar iedereen leek op een neef of een oom, alleen spraken ze Frans en geen Vlaams, dus zei hij maar douze points bij het aannemen van koopwaar, omdat hij niet wist hoe hij dank je wel moest zeggen in het Frans. Hij zag ook veel zwarte mensen. Congolezen, ooit onderdanen van Leopold II. Brussel was voor Abdelkader Benali geen België. Wat het wel was, wist hij nog niet. En het zou dat onbestemde in Brussel zijn dat hem aantrok in die stad. Op weg terug naar Nederland speurde hij de weg af op zoek naar de plek waar België overging in Nederland. De plek werd niet gevonden. Het leek wel alsof hij het moment miste waarop ze dat punt passeerden. Hij kon zijn vader ook niet vragen wat langzamer te gaan want dan zouden ze nooit thuiskomen. Maar hij legde zich er niet bij neer dat hij die plek niet gemarkeerd had, zodat hij bij thuiskomst er nog steeds over piekerde. In bed was hij er nog steeds onrustig van. Deze onmacht iets precies te kunnen duiden, werd een drijfveer van de latere president in veel van zijn doen en laten. Om deze reden zou de president van Europa later zeggen dat hij het jammer vond dat er geen interne Europese grenzen meer waren: ‘Het vervagend besef van grenzen droeg bij aan een vervagend besef van Europeaan zijn. De Europeaan kent zijn grenzen.’ Later, in zijn aanvaardingsrede, vertelde hij het publiek dat hij altijd had gezocht naar de plek waar Europa gevonden werd. Was dat op de top van de Mont Blanc? Of in de hel van Dante, een imaginaire plek of toch op het drielandenpunt? Of was het een historisch moment dat we moesten aangrijpen als geografisch punt? De slag bij Waterloo? De dag dat de deuren van de Lagers opengingen? De invoering van de gemeenschappelijke munt? ‘Dit allemaal,’ concludeerde hij, ‘laat zien dat de Europeaan zich vooral Europeaan voelt in zijn sterke bewustzijn van taal, cultuur en geschiedenis in de hedendaagse samenleving. Zelfs als de Europeaan zich Europaan wil voelen, zich daar met hart en ziel aan overgeeft, dan wordt hij toch weer terug gelokt in zijn goddelijk provincialisme als hij zijn Sauerkraut ruikt, zijn parmeggiano kaas snijdt of het vet van een oliebol naar binnen schrokt.’ Uit dat onvermogen van de Europaan om zichzelf als Europaan op een kaart te plaatsen, groeide, volgens de president, een absurditeit die het grondwerk was van elk
groot pogen. ‘Europeaan ben je niet, men poogt’, wat veel beter klonk in het Frans. ‘On n’est pas Européen, on tente de l’être.’ De Europaan hoefde zich niet voor te nemen dit pogen te pogen. ‘Het zit in ons allemaal al, dit pogen. Telkens de Europeaan zijn dorp verlaat, het luiden van de koebellen achter zich laat, komt het moment dat hij, in een langzame transformatie, probeert Europeaan te zijn.’ Omdat Abdelkader Benali niet zo goed wist wat hij moest studeren, schreef hij zich in voor Europese Studies in Amsterdam. Het grote voordeel was dat je als eerste in aanmerking kwam voor een Erasmusbeurs en dus veel kon reizen. Zijn eerste vriendin was een Spaanse. Zijn medestudenten spraken geen van allen Frans en sommigen goed Engels wat hem een voorsprong gaf op de rest want hij sprak goed Engels en zeker wat Frans. In het eerste jaar van zijn studie bracht hij een halve zomer door in Parijs en een halve zomer in Barcelona. Hij las Malraux, sloot Andre Gide in zijn hart, werd boezemvrienden met Céline en raakte diep begeesterd door het ideaal van de wereldliteratuur zoals omschreven door Goethe. Hij had niet veel op met vriendjes van hem die dit ideaal als een door en door westers concept definieerden. Want, zo zeiden ze, waarom zou wereldliteratuur wereldliteratuur zijn als het alleen in Europese ogen goedkeuring kan vinden? Het diepe provincialisme dat de Europeaan zo eigen is, klonk ook door in de grootse discussies over literatuur. Het dédain waarmee op de Verenigde Staten werd neergekeken, verenigde alle Europeanen. Dit waren discussies die de president later zou noemen als de meest vruchtbare in zijn denken over wat het is om Europeaan te zijn. Hij werd wakker geschud. Europa was meer dan lekker eten, mooie reizen en prachtige muziek. Europa was een conflictgebied. En om uit te zoeken wat Europa afstootte, zocht hij de plekken op waar dat conflict volgens hem het beste tot uitdrukking kwam: de Middellandse Zee waar elke dag tientallen migranten aanspoelden die niet geïdentificeerd konden worden omdat ze geen papieren bij zich hadden. En hij vroeg zich af hoe hij dit menselijke potentieel, in de media en door populisten afgeschilderd als gelukzoekers, economische vluchtelingen waarvan Europa er te veel had, het beste kon vertegenwoordigen mocht hij ooit op een dag in die positie komen. Wat Europa nodig had, was niet een muur maar een maas. Uiteindelijk lag de kern van elke cultuur, civilisatie in zijn waardigheid. En waardigheid die andere mensen ontnomen werd, was de erosie van die civilisatie. Net als in Rome kon Europa alleen overleven als het staatsburgerschap verkregen kon worden, een burgerschap dat viel of staat met de vrijheid die elke onderdaan kon genieten. Daar, in Sicilië, verblijvend in een opvangkamp las hij over de Dertigjarige Oorlog en hij besefte dat de migrant die aanspoelde en het slachtoffer van een godsdiensttwist twee zijden van dezelfde medaille waren: het onvermogen van de mens zijn wereld te delen. En hoe humaan en goedbedoeld pogingen van de Europese politici ook mochten klinken, ze klonken hem uiteindelijk hol in de oren omdat ze te veel het eigenbelang weerspiegelden en te weinig het humane streven om hen die beschutting zochten op te nemen en te koesteren. En toen deed de president van Europa iets dat iets weerspiegelde van de beroemde reis die Barack Obama, de latere president van de Verenigde Staten, naar het land van zijn vader, Kenia. Hij besloot na een afwezigheid van jaren terug te gaan naar zijn geboortestreek om te zien wat er van zijn dorp, zijn huis waar hij was geboren, was geworden. Hij trof de dood aan. Verlatenheid. Kou. En hij besefte dat de mens gedoemd is weg te trekken als er honger en kou is, en misschien iets in de steek zal laten dat van hem, dat hem definieert, waarop hij het leven van zichzelf en zijn nageslacht kan bouwen. Wat hij in de steek laat kan hij nergens herwinnen. En hij besefte dat om deze reden - en enkel en alleen deze reden - Europa het nieuwe huis was geworden van velen en dat hij alles op alles moest zetten om voor die mensen het huis Europa zo in te richten dat zij die de oversteek waagden zich beschut voelden. Europa was een kaartenhuis dat elk moment in brand kon vliegen, arglistig beschermd door mannen en vrouwen in bezit van boerse gezichten, dikke worstvingers en angstig dat elk moment een vreemdeling zal binnenkomen om dat kaartenhuis omver te gooien. Hij wilde de president van dat kaartenhuis zijn. En hij werd het.
jaarverslag 2008
21
debatten 1.2. De maakbare mens deBuren wil als Huis van debat en reflectie in het hart van Europa op twee manieren inspelen op de actualiteit: enerzijds door debatten te organiseren die verband houden met de directe, ‘snelle’ actualiteit; het alledaagse nieuws, dus. Dat deden we bijvoorbeeld met de reeks ‘Van ’68 tot ‘08’: de barricaden voorbij?’ (zie verder). Anderzijds willen we ook actueel zijn door avonden te organiseren waarop actuele onderwerpen aan bod komen die we eerder kunnen omschrijven als ‘trage’ actualiteit: maatschappelijke bewegingen die minder vaak het nieuws van de dag halen maar wel een duidelijk zichtbare rol spelen in onze samenleving. Een reeks die in dit kader paste, was het tweeluik ‘De maakbare mens’, dat uit twee debatten bestond: een over ‘Het maakbare lichaam’ en een tweede over ‘Het maakbare brein’.
Het maakbare lichaam Plastische chirurgie is niet meer weg te denken uit onze samenleving. Met ‘Het maakbare lichaam’ organiseerde deBuren rond dit onderwerp een debat met Jeff Hoeyberghs, Kristien Hemmerechts en Berend van der Lei. Joël De Ceulaer was de deskundige moderator.
leving en zelfbeeld in de plastische en esthetische chirurgie; bijvoorbeeld of mensen die een esthetische behandeling hebben ondergaan hiervan gelukkig(er) worden en, zo ja, hoe lang de periode van geluk duurt. ‘Het maakbare lichaam’ werd een debat op het scherp van de snee, met achteraf heel wat vragen uit het publiek. Vragen van verontwaardiging soms, maar dat laat zien dat deBuren onderwerpen aansnijdt die heel wat mensen bezighouden.
Het maakbare brein Dit debat was het logische vervolg op dat over esthetische chirurgie. Ons lichaam kan via plastische chirurgie al in verregaande mate worden geperfectioneerd. Is het nu de beurt aan het maakbare brein? Waar ligt hier de grens, en wat zijn de mogelijke gevolgen en implicaties? Zijn hersenoperaties voor pedofielen toelaatbaar? Wat met artificiële intelligentie? Hierover vond bij deBuren een debat plaats met Dirk De Ridder en Gert-Jan Lokhorst. Het was opnieuw Knackjournalist Joël De Ceulaer die het gesprek in goede banen leidde. deBuren wist voor dit debat twee mensen met internationale faam te strikken. Dirk De Ridder is neurochirurg in het Universitair Ziekenhuis Antwerpen. Hij haalde vorig jaar de media met een opvallend artikel in het tijdschrift The New England Journal of Medicine. Een elektrode die in het brein van een man was geplaatst om een hardnekkige piep in zijn oor te onderdrukken, had als bijwerking dat de patiënt uit zijn lichaam trad. De Ridder zorgde daarmee voor een wereldprimeur, want het is de eerste keer dat het mysterieuze fenomeen van een out-of-body-experience een wetenschappelijke verklaring krijgt. Gert-Jan Lokhorst is neurotechnicus aan de TUDelft. Hij is afgestudeerd in de geneeskunde en in de filosofie en gepromoveerd in de filosofie. De laatste vijftien jaar heeft hij zich voornamelijk beziggehouden met formele logica en Artificial Intelligence. Tegenwoordig is hij werkzaam bij de sectie filosofie van de TUDelft, waar zijn voornaamste onderzoeksdomein neuro-ethiek is.
1.3. De Acht Hoofdzonden
Liposucties, facelifts, botox, siliconen: waar eindigt het snijden, opvullen, modelleren en herbouwen? Waar ligt de grens van het maakbare lichaam, of moet het allemaal kunnen omdat het nu eenmaal technisch mogelijk is en omdat ons lichaam ‘van ons’ is? Plastische chirurgen vertellen ons dat iedereen recht heeft op mooi zijn. Maar wat is mooi, zeggen de tegenstanders? Waar ligt de grens tussen mooi en lelijk? Wat is normaal? Zijn rimpels abnormaal? Waarom kiezen vooral vrouwen voor plastische chirurgie in een tijd waarin ze zich sinds het feminisme zogenaamd bevrijd hebben van het verstikkende schoonheidsideaal? Wat zijn de gevolgen van de enorme mediatisering van plastische chirurgie? Het werd een erg levendig en geanimeerd debat met Jeff Hoeyberghs, Vlaanderens bekendste plastisch chirurg. Hoeyberghs ging af en toe hevig in discussie met Kristien Hemmerechts, schrijfster en bekend om haar uitgesproken feministische standpunten. De tweede plastische chirurg die deelnam aan het debat was Berend van der Lei, sinds januari 2007 Nederlands eerste hoogleraar plastisch chirurgie. Hij zet een onderzoekslijn op naar psychische factoren zoals lichaamsbe-
22
deBuren
De zeven hoofdzonden: ze zitten diep geworteld in onze cultuur, althans heel wat elementen ervan. Het woord klinkt archaïsch maar de hoofdzonden vormen nog steeds de keerzijde van wat men de basisnormen en -waarden zou kunnen noemen. Het zijn en blijven belangrijke leidraden in het leven, ongeacht de levenshouding die men aanhangt. De invulling ervan is veranderlijk, maar ze dwingen hoe dan ook tot zelfreflectie en kritisch onderzoek. Dat maakt ze voor de hand liggende aanknopingspunten voor actuele debatten, en dus voor de nieuwe reeks waarmee deBuren van start ging in het voorjaar van 2008: de klassieke hoofdzonden als kapstokken voor actuele debatten, met sprekers uit Nederland en Vlaanderen. Een reeks als deze vraagt om een vaste gastheer. Iemand die over de nodige (katholieke) kennis beschikt, die een grote luisterbereidheid aan de dag kan leggen en het analytische vermogen heeft om standpunten te destilleren. Maar ook een gastheer die met de nodige humor onze ‘zondaars’ weet te bewegen tot een inhoudelijk interessant debat. Iemand die aan dit profiel beantwoordt, is professor kerkelijk recht Rik Torfs. Na een klacht van het weekblad Humo paste deBuren de titel van de reeks aan. Humo bleek ‘De Zeven Hoofdzonden’ als merk gedepo-
debatten neerd te hebben. deBuren wijzigde daarom de reekstitel in ‘De Acht Hoofdzonden’ en eigent zich daarmee de vrijheid toe om – zoals het Vaticaan deed – de traditionele hoofdzonden uit te breiden. Aan de zeven ‘klassieke’ zonden voegden wij de zelfoverschatting toe. In het voorjaar kwamen drie van de klassieke zeven hoofdzonden aan bod: onkuisheid, woede en hebzucht. In het najaar was het de beurt aan jaloezie, traagheid en gulzigheid. Telkens leverden de avonden inspirerende debatten op en veel stof tot nadenken.
Onkuisheid De onkuisheid spitsten we toe op de journalistiek. De laatste jaren is het een wereldwijd fenomeen: de pers ligt geregeld onder vuur. Dat is in de Lage Landen niet anders. De grenzen van het journalistieke fatsoen werden tegen het licht gehouden door twee hoofdredacteurs en een journalist met pensioen. Peter Vandermeersch, algemeen hoofdredacteur van de Corelio-kranten, was verantwoordelijk voor de reeks De zestien is voor u, over de achtergrond van de moeizame regeringsonderhandelingen in België waarin alle details, ook de persoonlijke, van de besprekingen en de onderhandelaars in de krant verschenen. De reeks lokte extreme reacties uit van voor- en tegenstanders en vormde onderwerp van debat. Ook in Nederland waren er spraakmakende gevallen. Misdaadverslaggever Peter R. de Vries speelde voor rechercheur en kluisterde Nederland aan de televisie. Ook hij lokte daarmee hevige reacties uit en de discussie werd in alle kranten gevoerd. Willem Schoonen, hoofdredacteur van Trouw, greep de zaak aan om in zijn wekelijkse brief van de hoofdredacteur zelfkritische vragen te stellen over de schandpalen van de moderne media en het recht op privacy. Walter Zinzen, éminence grise van de VRT-nieuwsdienst, trad op als waarnemer en betoonde zich eens te meer de kritische geest die zijn interviews altijd kenmerkten.
Hebzucht: de toplonen van CEO’s Ook tijdens het debat over de hebzucht, dat werd toegespitst op de toplonen van CEO’s, bleek eens te meer dat elke zonde ook een deugd kan zijn. Bedrijfsleider en politicus Roland Duchâtelet stelde de vraag zeer pertinent: “Is het fundamenteel verkeerd om hebzuchtig te zijn, op voorwaarde dat men anderen niet schaadt? Wellicht niet. Voor sommigen absoluut zeker wel want niet ethisch – of beter niet volgens de fatsoensgrenzen.” Piet Depuydt, financieel journalist voor NRC Handelsblad, opende de avond met een verwijzing naar Adam Smith. Mensen en bijen proberen hun individuele belang af te stellen op het collectief belang. Het ene dient het andere: het is een wisselwerking. Aan het eind van het debat werd hartstochtelijk gepleit om een zekere mate van vrijheid te garanderen als basisprincipe voor de toekenning van de toplonen. Vrijheid in de betekenis dat bedrijven – overheids- of privébedrijven – zelf kunnen bepalen hoe de verloning van hun topmensen berekend wordt. Jannie Haeck haalde ook de fatsoensgrens aan, maar dan rest de vraag wie die grens bepaalt. Toch is het grootste verschil in toplonen niet te vinden tussen privébedrijven en overheid, maar wel tussen het bedrijfsleven en de sportwereld. De exuberante vergoedingen van sporters lijken maatschappelijk beter en breder aanvaard, volgens Duchâtelet omdat het “belangrijk” is. Voetbal bijvoorbeeld is niet alleen een spel waar gigantische bedragen in rondgaan. Het is ook een spel dat miljoenen mensen over de hele wereld plezier verschaft.
Jaloezie
Woede De debaters Gella Vandecaveye, Frénk van der Linden en Mia Doornaert maakten duidelijk dat er verschillende elementen belangrijk zijn in de betekenis van woede en van wat woede met een mens doet. Eerlijk zijn is niet altijd een deugd; het kan ook leiden tot extreme en vooral onnodige woede. Volgens Mia Doornaert mag elke constructie van de geest aangevallen worden, in naam van de vrije meningsuiting. Frénk van der Linden vergeleek de woede met een tango: passie en pijn als essentie en uiting van woede.
De moeilijkste van alle zonden die werden belicht in deze reeks bleek de jaloezie te zijn. Bij de gasten was er een duidelijke schroom aanwezig om de hoofdzonde te benoemen en te erkennen. We spitsten de jaloezie toe op Nederland en Vlaanderen. Jarenlang gold Nederland als gidsland, onder meer met het succesvolle poldermodel. Inmiddels heeft het imago van Nederland een ferme deuk gekregen. Hoewel er vroeger veelal met bewondering gekeken werd naar de grote, succesvolle en progressieve buur Nederland, is het imago van gidsland in Vlaanderen niet meer overeind. Steeds vaker verwijst Nederland naar Vlaanderen en sinds kort durft ook Vlaanderen zijn succes af te meten aan Nederland. De gasten, Karel Van Eetvelt en Loek Hermans, waren het in grote lijnen met elkaar eens. Belangrijkste verbindende element was vooral dat geen van beiden wilde spreken over jaloezie maar wel over competitie. Dat woord heeft een positieve connotatie en geldt als een drijfveer die ertoe leidt om steeds meer en beter te doen, in vergelijking met anderen. Precies in de vergelijking ligt de gelijkenis met de hoofdzonde jaloezie. Niemand vond dat er sprake
jaarverslag 2008
23
Rik Torfs ‘De zeven hoofdzonden springlevend’ ‘De zeven hoofdzonden springlevend’, door Rik Torfs, verschenen als opiniestuk naar aanleiding van de reeks De Acht Hoofdzonden in De Standaard op 12.04.08 onthaasting. Schande! Maar pas op, en ook hier ligt een cliché op de loer, niet alleen katholieken zijn hypocriet. Ook een dapper vrijdenker, neem nu de doorsnee BV, drukt de luiheid aan zijn hart, zij het op een geheel eigen wijze. Tijdens interviews met de verzamelde wereldpers herhaalt hij telkens weer dat hij eigenlijk verschrikkelijk lui is. Lui, lui, lui, je hebt er geen idee van, beste mensen, voor u zit de vleesgeworden passiviteit. De BV pakt er glimmend van trots mee uit. Wie scherp toekijkt, merkt echter dat hij niet zozeer zijn luiheid etaleert, maar wel zijn genialiteit. Wie het ver heeft gebracht en toch lui is, heeft zijn succes aan zijn genie te danken. Kortom, de BV die zich lui noemt, is waarschijnlijk een uitslover, maar zeer zeker een ijdeltuit, die ons probeert wijs te maken dat hij moeiteloos briljant weet te zijn. Luiheid is vermomde ijdelheid, en dat is ook een hoofdzonde, maar een andere. Niets is wat het lijkt. De zonden zijn vermomd. De onthaaster doet zich als een diepzinnig iemand voor, en is eigenlijk lui. De BV van zijn kant veinst luiheid, maar weet zijn ijdelheid nauwelijks onder controle te houden.
Verleden maand had monseigneur Girotti van de Apostolische Penitentiarie te Rome een gesprek met L’Osservatore Romano, de partijkrant van het Vaticaan, die ook in Vlaanderen moeiteloos lezers vindt, want zie, al onze bladen verspreidden het bericht dat er nieuwe hoofdzonden waren bijgekomen. Girotti zette ze netjes op een rij: vervuiling, genetische manipulatie, sociale ongelijkheid. Zonden winden Vlamingen danig op, en daar gaat enige dubbelzinnigheid mee gepaard. Enerzijds vinden we het een schande dat er nieuwe zonden bijkomen. Die kerk! Hoe durft ze! Anderzijds zoeken we onmiddellijk uit hoe we die zonden actief kunnen bedrijven, want zondigheid staat stoer. De gemiddelde Vlaamse huismoeder slooft zich uit om er als een zondares uit te zien, ondanks haar fidele gelaatstrekken. En de volmaakte kantoorbediende, te saai om corrupt te zijn, verzekert ons met een smoezelige glimlach dat zijn zondigheid boven elke twijfel verheven is. Wie zonder zonden is, krijgt de eerste steen toegeworpen. De fascinatie voor de zeven hoofdzonden past in dat plaatje. Humo pakt er al heel erg lang mee uit, ook in de tijd die aan de alsmaar aanzwellende fusiegeruchten met Kerk en Leven voorafging. Ze zijn dan ook erg oud, de zeven hoofdzonden. Er bestaan al sporen van in de vierde eeuw, paus Gregorius I (540-604) zette ze op een rij in de zesde eeuw, en ook Thomas van Aquino (+ 1274) maakte er melding van in zijn Summa Theologica. De kracht en het succes van deze hoofdzonden zijn aan twee factoren te danken. Vooreerst bestaan ze niet echt. Het gaat niet om een officiële lijst, maar om een beweeglijke leidraad die dus niet kan worden opgeheven. Dat is een ijzersterk punt. De hoofdzonden zijn krachtiger dan een wettekst. Een wet kan worden afgeschaft, een lijst met morele wenken niet. Een beetje zoals de afzetting van een dictator wel mogelijk is, maar die van een profeet niet, want een profeet bekleedt geen enkele functie. En er is nog een tweede sterk punt: de zeven hoofdzonden zijn vaag genoeg om altijd en overal in de buurt te blijven. Ze zijn niet de gevangenen van een strakke definitie. Luiheid, ijdelheid, gulzigheid, onkuisheid, gierigheid, woede, jaloersheid: prachtige begrippen! Hun invulling is nu en dan verouderd, maar hun diepere inhoud wordt nooit uitgehold. Wie vandaag naar de zeven hoofdzonden kijkt, stuit op minstens drie verschijnselen die de aandacht trekken: er bestaan vermomde, verplichte en vernieuwde hoofdzonden. De vermomde hoofdzonden. De luiheid biedt er een prachtig voorbeeld van. Rechtgeaarde katholieken, voor zover die bij ons nog vrij rondlopen, staan erop een deugdzaam leven te leiden. Luiheid is bijvoorbeeld uit den boze. Maar kerkleiders komen wel uitdrukkelijk op voor onthaasting, want zeg nu zelf, anders leef je toch niet echt? Zie je toch niets? Verslapt je aandacht voor Gods schepping? Wie nader toekijkt, ontdekt echter dat onthaasting niets anders is dan de hoofdzonde luiheid, weliswaar vermomd als een deugdzame kloosterzuster. Typisch! De duivel vermomde zich vroeger ook al. Wreed kan ze zijn, die onthaasting. Veronderstel dat drie collega’s samenwerken op een kantoor. Twee nemen het besluit om te gaan onthaasten. Daar zit de derde dan. Hij blijft achter met alle werk, en trekt bovendien moreel aan het kortste eind, want onthaasters zijn toch zulke fijne mensen. Als ik zelf geen katholiek was, zou ik dit een tsjevenstreek noemen: doodgewone luiheid vermomd als nobele
24
deBuren
Naast de vermomde hoofdzonden, vallen de verplichte op. Hier scoort de onkuisheid hoog. Vroeger was het raadzaam om kuis te zijn. Niet te veel seks en zo. Efficiënte voortplanting, liefst in het donker. Mooie tijd trouwens, de fifties, weinig seks, veel voortplanting. Want schuld en schaamte maakten zich van ons meester. Nu zijn we daar in Vlaanderen van bevrijd, ofschoon we nog altijd niet helemaal bijgekomen zijn van de bevrijding, misschien wel als laatste land van West-Europa. Maar goed, vandaag liggen de kaarten duidelijk anders: onkuisheid is een dure plicht geworden. Als een hoogwaardigheidsbekleder in een interview de vraag krijgt voorgeschoteld wat voor hem het hoogste lichamelijke genot is, moet het antwoord zonder aarzelen luiden: het orgasme! Dat geldt ook wanneer de ondervraagde een bejaarde minister van staat is, die diep in zijn hart tegen een orgasme opkijkt als tegen een wereldreis in een tweedeklascoupé, en die eigenlijk niets heerlijker vindt dan een glas GevreyChambertin geserveerd op de juiste temperatuur. Maar neen dus, het orgasme zal hij prijzen met een vibrerende stem waaruit alle lust is verdwenen. Vroeger was die er wel. Toen het nog niet mocht. The tragedy of the elderly statesman. De plicht tot zonde, in plaats van de zondagsplicht. Misschien zijn wij wel een volk dat niet van vrijheid houdt. Wat niet langer niet mag, moet. Hoofdzonden kunnen vermomd zijn of verplicht. Dan kennen zij inhoudelijk donkere momenten, maar tegelijk scherpen ze de geest. Toch bestaan er ook vernieuwde hoofdzonden. Ze gooien hun oude gewaden af. Soms zien ze eruit alsof ze de tegenpool van de traditionele hoofdzonden zijn, terwijl ze wezenlijk hetzelfde zeggen. Neem nu de gulzigheid of vraatzucht. Het was me wat met die menu’s van honderd jaar geleden. Zeven gangen, op zijn minst. Je staat er van te kijken dat er toch nog enkele disgenoten waren die levend het feestmaal verlieten. Vandaag eten we minder. Veel minder. Soms eten we helemaal niet. Misschien is extreme magerzucht wel de moderne gulzigheid. Knokige juffrouwen met gekwelde gezichtjes die dood neerzijgen op de catwalk. Ook de gierigheid doet zich anders voor dan vroeger. Elke frank in twee bijten, dat is niet langer populair, ook al omdat er nog weinig franken overblijven. Vandaag zijn we gierig met de tijd. Die willen we niet meer delen of afstaan. Je kunt dat zeperig bekijken, en erover klagen dat er geen schouders meer zijn om uit op te huilen. Maar gierig omspringen met de tijd heeft ook onverwachte consequenties. Zo vloeit het stoere begrip zero tolerance dikwijls voort uit een gebrek aan tijd. Repressief optreden gaat immers vlugger dan eindeloze gesprekken aanknopen om de dolende medemens weer op het rechte pad te brengen. En waar wordt de onkuisheid virtuozer beoefend dan in de media? Voyeurisme. De mens als object, die wordt weggegooid als het verhaal is verteld. De onkuisheid richt zich minder dan vroeger op het naakte lichaam, maar ze blijft wezenlijk dezelfde. Zoals het beroemde tweeluik van Goya in het Prado te Madrid, voorstellende de naakte Maya, en de geklede Maya. Het gaat om exact dezelfde vrouw, in exact dezelfde pose. Met exact dezelfde blik die van de kijker een voyeur maakt. Heerlijke zonden. Goed dat ze er zijn. Dat ze er nog altijd zijn. De biecht is weg, maar de zonden zijn gebleven. Ze verplichten ons om na te denken. En ze geven ons een heerlijk schuldgevoel, dat voor afstomping behoedt. Het schuldgevoel is zoals alcohol. Geniet ervan, maar geniet met mate.
debatten was van jaloezie tussen Nederland en Vlaanderen. Geen afgunst; wel verschillen die gekoesterd moeten worden als rijkdom. Toch merkte Karel Van Eetvelt op dat dat gebrek aan jaloezie ook wel kan leiden tot onverschilligheid ten opzichte van het buurland. De kennis van en over elkaar vermindert. “Misschien,” zo zei Van Eetvelt, “is een beetje jaloezie zo slecht nog niet. Al was het maar om ons te vrijwaren van het totaal terugplooien op onszelf.”
Traagheid Het oude woord ‘traagheid’ werd bij het begin van de avond door Herman de Dijn meteen geplaatst in de traditie waaruit het komt: de katholieke leer. Hij omschreef het als “bepaalde dingen niet doen in functie van een bepaald doel”. De moeilijkheid van de hedendaagse traagheid is het ontbreken van doelen en kaders waarin die doelen thuis horen. Hedendaagse doelen zijn enkel gericht of kunnen gereduceerd worden tot ‘het verschil maken ten opzichte van anderen’. Precies dat laatste element is nieuw: ten opzichte van anderen. Men is niet langer bereid om het verschil te maken, om zichzelf te verrijken maar enkel om zich te onderscheiden. De teloorgang van dit engagement of deze bereidheid is het gevolg van het snelle leven, de ratrace waarin iedereen gevangen raakt. Jos Geysels merkte op dat het woord onthaasting misschien wel meer problemen oproept dan nodig is. “Misschien is een ander woord beter om het pleidooi tegen het snelle leven te benoemen.” Awee Prins suggereerde ‘geduld’: “De mooie traagheid heet geduld”, aldus Prins.
Gulzigheid: jongeren en alcohol In de Belgische media lijkt het nogal mee te vallen, maar de Nederlandse kranten berichten geregeld over comazuipen of binge drinking. Dat is het fenomeen waarbij jongeren zo snel mogelijk een grote hoeveelheid alcohol drinken om zo snel mogelijk dronken te zijn – soms met coma tot gevolg. Het vreselijke aan deze trend is niet alleen dat het een trend is en het aantal gevallen dus toeneemt, maar ook dat de leeftijd van de slachtoffers steeds jonger is. Kinderen van twaalf of dertien jaar zijn niet meer uitzonderlijk. Specialist in de materie Nico van der Lely pleit voor de harde aanpak en hoopt op strenge regelgeving die de mogelijkheden van jongeren aan banden legt. Peter Adriaenssens daarentegen doet een oproep aan de ouders en de overheid en heeft meer vertrouwen in preventie en betrokkenheid. “Kiezen voor cultuur is kiezen voor complexiteit en tijd,” zo zei hij aan het einde van een pleidooi voor betrokkenheid en grenzen.
1.4. Vrijdag, Zaterdag, Zondag In het voorjaar van 2007 startte deBuren met de reeks ‘Vrijdag, Zaterdag, Zondag. De terugkeer van religie in de Lage Landen’. Aanleiding daarvoor is de opmerkelijke terugkeer van religie in de westerse maatschappij. Religie is natuurlijk nooit weggeweest, maar sinds de 17de en 18de eeuw lieten de ideeën van de Verlichting meer en meer hun invloed gelden en deed de secularisatie haar triomfantelijke intrede in West-Europa. Dat de moderne westerse samenleving onderhevig zou zijn aan een steeds voortgaande secularisering, is een hypothese die vandaag ter discussie wordt gesteld. Nadat God eerst dood en de wereld onttoverd werd verklaard, wordt nu in een stroom van publicaties aandacht besteed aan de terugkeer van religie. deBuren vond de terugkeer van religie meer dan belangwekkend genoeg om er in het voorjaar van 2007 een vierdelige reeks van lezingen en debatten aan te wijden, die de weerslag onderzocht van die terugkeer in verschillende domeinen van de samenleving. Er was een openingslezing door Rik Torfs, een avond met een islamitische, een protestantse en een atheïstische geloofsverkondiger, een debat over de scheiding van kerk en staat in de eenentwintigste eeuw (met onder meer minister Piet-Hein Donner en Mark Eyskens) en een gesprek over literatuur en godsdienst met Jan Siebelink en Stefan Brijs. Vanwege de grote belangstelling voor ‘Vrijdag, Zaterdag, Zondag’ en omdat er over religie nog heel wat te vertellen valt, werd de reeks in het najaar van 2007 verdergezet. Afshin Ellian verzorgde de openingslezing; er was een debat over de relatie tussen religie en wetenschap (met onder meer Jean-Paul Van Bendegem) en een debat over de verhouding van religie en moraal in de eenentwintigste eeuw (met onder meer Johan Braeckman en Gerard Bodifée).
Islam en democratie Ook in 2008 kreeg ‘Vrijdag, Zaterdag, Zondag’ een vervolg. Op 8 april was er een debat over de verhouding tussen islam en democratie. Het debat was gekoppeld aan de vernissage van de tentoonstelling Afghanistan 2007: een reis in beelden, met werk van Pieter-Jan De Pue. Kort samengevat was dit de kernvraag van het debat: is de (politieke) islam daadwerkelijk achterlijk en vormt de islam een bedreiging voor onze democratie en mensenrechten, zoals velen steeds vaker beweren? Of zijn islam en democratie wel verenigbaar? Of betreft het hier zelfs een vraag die getuigt van een Westers superioriteitsgevoel en die ‘we’ eigenlijk niet zouden mogen stellen? Deelnemers aan het debat, dat werd gemodereerd door Joël De Ceulaer, waren Sami Zemni en David Danish. Sami Zemni is politoloog, docent aan de vakgroep ‘Studie van de Derde Wereld’ aan de Gentse Universiteit, en coördinator van de Middle East and North Africa Research Group (MENARG). Over de islam schreef hij het verhelderende boek Politieke Islam, 9/11 en Jihad. David Danish is Iraniër, schrijver, journalist en Midden-Oostendeskundige.
Jodendom: ontmoeting met Michael Freilich In de reeks Vrijdag, Zaterdag, Zondag waren het christendom en de islam – respectievelijk de ‘zaterdag’ en ‘de vrijdag’ uit de titel – al uitgebreid aan bod gekomen, maar het jodendom – met de ‘zater-
jaarverslag 2008
25
debatten dag’ als feestdag – nog niet. Daar wilden we verandering in brengen, en daarom nodigden we Michael Freilich uit, de 28-jarige hoofdredacteur van het maandblad Joods Actueel en naar eigen zeggen een modern orthodoxe jood. Hij werd geïnterviewd door Joël De Ceulaer. Wat betekent het vandaag om jood te zijn? Wie is jood, en hoe kan dat gedefinieerd worden – door culturele achtergrond, religieuze praktijk, via genealogie of door de band met Israël? Het was een avond waarop er opvallend veel jongeren in de zaal waren, en zij schuwden de lastige vragen niet. Ook de Palestijnse kwestie kwam aan bod. Het onderwerp is dan ook blijvend actueel, en daarom voor deBuren zeker de moeite waard om aan te snijden.
1.5. Tot ‘t nut van ‘t algemeen: de canondebatten Toen in Nederland een plan ontstond voor een nieuwe canon, hoorde deBuren op verschillende Vlaamse fronten gemor. Het klassieke gemor dat ontstaat wanneer in Nederland een plan ontstaat. Vlaanderen is altijd een beetje bang als Nederlanders een plan hebben want dan is het meestal menens. deBuren achtte de tijd rijp om een aantal academici en deskundigen uit Vlaanderen en Nederland samen te brengen met aandachtige en dus nieuwsgierige betrokkenen. Als organisatoren van dit forum was onze voorzichtige mening, ons vooroordeel, dat de canoncommotie duidt op een actuele vraag. Wij vroegen aan onze gastsprekers om het minder over de inhoud, de samenstelling van de canon te hebben, maar eerder in te zoomen op het gebruik ervan. deBuren beschouwt de canon als een instrument, als een steun voor onze harde schijven die het steeds moeilijker hebben om de spam van de echte informatie te scheiden. Misschien kan de canon ook een bijdrage leveren om deze harde schijven beter te formatteren. Wij hebben gekozen om vier debatten te brengen waarvan de Literaire Canon, De Cultuurhistorische Canon, de Wetenschappelijke Canon en ten slotte de zeer ambitieuze Europese Canon het onderwerp zijn. Elk debat werd ingeleid door een wetenschapper die professioneel heeft nagedacht over het onderwerp. Op 11 september sprak Geert Buelens over de Literaire Canon; op 9 oktober Herman Pleij over de Cultuurhistorische canon, op 17 november Robbert Dijgraaf over de Wetenschappelijke Canon en Frits van Oostrom sloot de reeks af op 8 december met de Europese Canon. Naar aanleiding van de reeks werden telkens opiniestukken van de sprekers gepubliceerd in De Standaard. deBuren koos ervoor om als format voor deze debatten te kiezen voor de Lagerhuisformule. Denk daarbij aan het Engelse House of Commons: iedere spreker kan het woord vragen en indien hij het krijgt, stelt hij zich kort voor om daarna kort zijn standpunt te verduidelijken of te reageren op bijdragen van andere deelnemers. Een dergelijke formule vraagt om een sterke leidende hand. Die vond deBuren in VRT hoofdredacteur Siegfried Bracke. Streng maar rechtvaardig heeft hij het woord gegeven en genomen. Met deze reeks hoopte deBuren om het debat vooral in Vlaanderen aan te wakkeren. Daarom was het ook belangrijk om met uitgebreide panels te werken: een van de doelstellingen was namelijk ook om mensen met elkaar in contact te brengen. Om namen een gezicht en een stem te geven zodat de contacten in de toekomst gemakkelijker en persoonlijker kunnen verlopen. Deze doelstelling werd voor elk van de vier debatten gehaald: de deelnemers waren altijd uitermate
26
deBuren
tevreden over de nieuwe contacten die werden gelegd, de nieuwe stemmen die ze hadden ontmoet. Voor het publiek was de verscheidenheid aan experts de unieke kans om de talrijke stemmen over de verschillende onderwerpen te horen. De meerstemmigheid komt een zinvol debat enkel ten goede al is het soms moeilijk om een centrale lijn te ontwikkelen. Moderator met dienst, Siegfried Bracke, heeft echter bewezen dat hij het métier beheerst en zonder moeite iedereen bij de les kan houden.
De literaire canon Geert Buelens pleit voor een pragmatische aanpak van een literaire canon. Geen autoritaire, doctrinaire lijst opleggen van bovenaf maar een pragmatische aanpak die gemakkelijk te integreren is in de verschillende sectoren waarin een dergelijke canon dienst kan doen. Tijdens het debat op 11 september werd eens te meer duidelijk dat alle inspanningen om de kennis van literatuur te bevorderen en de literaire bagage te vergroten slechts nut heeft als er aan de basis van de overdracht enthousiasme ligt. Thomas Vaessens van de Universiteit van Amsterdam verwoordde het vrij krachtig en gebald: “we moeten ophouden met dit geneuzel en dit soort discussies en moeten gewoon allemaal alle mensen enthousiast maken over de boeken die wij waardevol vinden. We spreken allemaal geregeld voor een publiek, wel laat ons de boer opgaan en mensen enthousiast maken om zelf te lezen.”
De cultuurhistorische canon Totaal anders dan de literaire canon waarbij het toch vooral om kennisoverdracht gaat, is de cultuurhistorische canon waarbij het niet alleen gaat om overdracht maar ook om historisch besef en interpretatie van de geschiedenis voor het leven van vandaag. Keynote spreker Herman Pleij stelde in zijn afscheidscollege dat de literatuur uit het verleden de cultivering bevordert van zelfbeelden die nog steeds bestaan. “Nederlanders zien zichzelf graag als ijverig, spaarzaam, gematigd, tolerant, schrobzuchtig en vooral als handig en zelfstandig. Dat deugdenpakket is aangemaakt in de laatmiddeleeuwse literatuur, gedomineerd door burgerbelangen. Wij zijn de kinderen van Reynaert de Vos, Elckerlijc en Uilenspiegel. En als mensen geloven dat een Nederlander zulke eigenschappen belichaamt, dan heeft dat ook een sterk effect op de bevordering daarvan in opvoeding en onderwijs.” Er zijn vele tekenen aan de wand waaruit blijkt dat mensen weer meer op zoek zijn naar houvast. Houvast in verband met hun identiteit, afkomst, verleden. Niet alleen het individuele verleden ook het collectieve verleden van hun gezin, familie, gemeenschap. Een van de tekenen waren de verkiezingen van de Grootste mensen. De Grootste Brit, Nederlander of de Grootste Belg allertijden. Lijstjes, poppolls, top 100, 10 of top 3 … leuk tijdverdrijf of toch ook zinvol? Wij denken van wel. Niet de lijstjes op zich, wel de discussies die er meestal op volgen. Dat was ook de conclusie van professor Herman Pleij. Hij was lid van de commissie die de verkiezing van de Grootste Nederlander in goede banen moest leiden. Hoewel hij de hele afweging wie de grootste was eigenlijk onzinnig vond, zag hij wel het rendement: “De bezinning op het verleden, de identificatiemogelijkheden met groten op zeer uiteenlopende terreinen en de rijke verhalenschat rond deze helden bleken te beantwoorden aan een sterke behoefte aan nieuwe houvasten.” De reacties in Vlaanderen zijn veel conservatiever dan in Nederland:
debatten een canon wordt hier gezien louter als een educatieve tool die erop gericht is om de creativiteit van de leerkrachten aan banden te leggen. Dat dat niet noodzakelijk zo moet zijn, is blijkbaar erg moeilijk te verduidelijken. Overheidsinmenging in de kennisoverdracht in het onderwijs wordt als zeer bedreigend ervaren, terwijl er wel een consensus heerst over het feit dat het niet kan dat bepaalde historische gebeurtenissen of figuren niet meer gekend zijn bij de jongeren die pas de school hebben verlaten. Een vreemde paradox die pijnlijk duidelijk werd en een heel groot verschil tussen Vlaanderen en Nederland.
De wetenschappelijke canon Waarom een avond wijden aan een wetenschappelijke canon? In België wordt daarover niet of nauwelijks gepraat. Daarom dus. Het is een bijzonder tegenstrijdig gegeven: langs de ene kant zijn er talrijke initiatieven van zowel de Vlaamse als de federale overheid om wetenschap te populariseren en jongeren warm te maken voor de wetenschappelijke richtingen in het hoger onderwijs, langs de andere kant wordt er in het publieke debat geen plaats gemaakt voor wetenschap en wetenschappers. Dat is een opmerkelijk verschil met Nederland. Vlaanderen mag dan al het wetenschapsprogramma Hoezo?! met Bart Peeters succesvol geëxporteerd hebben naar het noorden, de traditie om wetenschap en wetenschappers aan bod te laten komen in de media is in Nederland een stuk steviger dan bij ons. Maar dan nog. Waarom een avond besteden aan een wetenschappelijke canon? Trouwe bezoekers van deBuren weten het al langer: voor deBuren is wetenschap een onderdeel van onze cultuur. Niet de cultuur die met een grote K wordt geschreven, niet de kunsten; wel de cultuur met een grote C. Het cement van een gemeenschap, een natie eventueel. Omdat wetenschap ook mee de maatschappij maakt tot wat ze is. Daarom zijn we ruim twee jaar geleden gestart met de reeks Homo Universalis en daarom is het ook belangrijk dat in een debatreeks over de canon een avond werd gewijd aan de wetenschappelijke canon. En omdat er een verschil is tussen Nederland en België op dat vlak. In Nederland is “de bètacanon” een begrip. In België wordt er vooralsnog niet veel drukte gemaakt om een canon van de wetenschappen. Maar is het zo vreemd om te verwachten van mensen dat ze niet alleen weten dat Shakespeare theater schreef, de Gulden Sporenslag plaats vond in 1302 en de val van Antwerpen in 1585 velen naar het noorden joeg; maar ook dat Alexander Fleming de penicilline uitvond, waar de evolutietheorie van Charles Darwin voor staat en dat Newton wellicht een grotere natuurkundige is dan Einstein? De wetenschap heeft de bedoeling de wereld te doorgronden en in die wereld leven wij. Hoe onlogisch is het dan dat er elementaire kennis van de wetenschap verwacht wordt?
5. wetenschappelijke kennis leidt tot een beter begrip van de actualiteit 6. het is de plicht van de moderne samenleving om haar burgers deelgenoot te maken van nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen.
De Europese canon In een reeks canondebatten waarin achtereenvolgens de literatuur, de cultuurgeschiedenis en de wetenschappen behandeld werden, moest er ook plaats gemaakt worden voor een debat over de Europese canon. deBuren is zich er – als programmator/organisator – heel erg van bewust dat het onderwerp van ‘de Europese canon’ even vaag als boeiend is. Het begint al met de vraag: wat is Europa? Begrens je Europa met de geografische grenzen? Met de grenzen van het oude continent of die van de Europese Unie? En als daar een consensus over gevonden wordt, hoe dan verder? Hieraan voorafgaand moet misschien eerst de vraag gesteld worden: waarom tijd en energie steken in een Europese Canon? Stel dat er een consensus wordt gevonden, hoe moet dat dan aangepakt worden. Het is een gok. Het is een probleem. Het is niet zo eenduidig als een wetenschappelijke canon bijvoorbeeld, waarbij men vooral overeenstemming moet bereiken over de op te nemen lemma’s. De inhoud van die onderwerpen staat vast. Daar hoeft dan niet meer over gediscussieerd te worden. In het voorjaar van 2008 werd er op een conferentie in Den Haag gepleit voor een Europese canon. De conferentie was het sluitstuk van een aantal lezingen over Europese identiteit. Die Europese canon zou dan moeten worden ontwikkeld naar analogie met de Nederlandse canon, dus aan de hand van vensters. De onderliggende consensus werd gevormd door de unanimiteit over de stelling dat een gezamenlijke geschiedeniscanon noodzakelijk is om schending van de mensenrechten in de toekomst te voorkomen. Het panel bereikte vrij snel unanimiteit over het nut van een Europese canon: het kan immers nooit kwaad dat de eigen geschiedenis geplaatst wordt in het grotere geheel van de Europese geschiedenis. Dat het mogelijk moet zijn om een dergelijke canon op te stellen bleek toen Siegfried Bracke op een beetje ludieke manier de proef of de som nam: hij gaf een aantal kapstokken waarop de panelleden konden reageren met onderwerpen, personen, begrippen die daaronder zouden moeten komen en die dus samen een Europese canon zou vormen. Uiteindelijk kwam Frits van Oostrom ook met de even pragmatische als eenvoudige oplossing: waarom geen Europese canon maken naar analogie met de canon van Nederland? Met de handige vensters als hulpmiddel is het immers mogelijk om het over schilderkunst in het algemeen te hebben en – in Nederland – over Rembrandt. Per land kan de concrete invulling aangepast worden aan de eigen, gekende en belangrijke historische figuren. Wie zich dan wil verdiepen in het Europese geheel moet enkel de verschillende vensters langs binnen en buitenkant bekijken!
Tijdens het debat werd er stevig gediscussieerd over de volgende vragen: 1. wetenschappelijke kennis is onderdeel van onze cultuur 2. het is noodzakelijk dat wetenschappers durven kiezen en laten zien waar het om gaat 3. een wetenschappelijke canon is in de eerste plaats universeel, in de tweede plaats is er ruimte voor nationale invloeden 4. als een bètacanon iets aantoont dan is het wel hoe relatief de menselijke maat is
jaarverslag 2008
27
Robbert Dijkgraaf ‘De bètacanon’ ‘De bètacanon’, door Robbert Dijkgraaf, verschenen als opiniestuk in het kader van de reeks ‘Tot ‘t nut van ‘t algemeen: de canondebatten’ in De Standaard van 17 november 2008, en key note speech van het debat over de Wetenschappelijke canon op diezelfde dag. Voor velen is dat maar een vreemde vraag. Want wetenschap heeft vooral een aura van ontoegankelijkheid. Het is een terrein dat men graag overlaat aan de technische experts die de moeilijke geheimtaal hebben leren ontcijferen. Al die genen, deeltjes, chips en sterren zijn vooral ver, héél ver van ons bed. Het eenvoudigste antwoord op de vraag is dan ook: niets. Er zijn andere goede argumenten om géén bètacanon te maken. Ook de historische en nationale betekenis is veel minder duidelijk aanwezig. Natuurwetenschappelijke kennis is grotendeels waardevrij en universeel – de massa van het elektron is overal, altijd en voor iedereen hetzelfde – en vernieuwt zich continu, waarbij de geschiedenis ook nog een aaneenschakeling van misvattingen en halve waarheden is. Maar misschien is het belangrijkste argument tegen een bètacanon wel dat hij tegennatuurlijk is: een canon past niet bij de aard van de natuurwetenschappen, want is per definitie niet uitputtend en zal altijd een tijdelijk karakter houden. Een echte natuurwetenschapper maakt geen keuzes. Een entomoloog omarmt ieder kevertje, hoe onaanzienlijk ook, als ware het de culminatie van de schepping. Fysici raken door de zeldzaamste elementaire deeltjes begeesterd en wiskundigen wentelen zich zonder enige schuldgevoelens in de volstrekte nutteloosheid van imaginaire werelden. De natuur en onze ideeën daarover zijn onuitputtelijk in hun diversiteit, kennen geen vanzelfsprekende ordening en groeien organisch, als het leven zelf. Waarom zou een gemiddelde mening van een willekeurig samengestelde commissie daar een selectie uit willen maken? Dat is toch een werkwijze die wezensvreemd is aan het natuurwetenschappelijke bedrijf? Is het dan niet beter het canoniseren aan deze deur voorbij te laten gaan? Zo’n onthouding is echter een te gemakkelijke oplossing, omdat ze voorbijgaat aan het belangrijkste argument vóór een bètacanon. Natuurwetenschappelijke kennis is namelijk een integraal onderdeel van onze cultuur. Zij is niet uitsluitend bedoeld voor de vakexperts, maar is, in gepaste dosering, wezenlijk voor iedere burger van de eenentwintigste eeuw. De grote keerpunten in de natuurwetenschap hebben de cultuur ingrijpend beïnvloed en ons wereldbeeld drastisch veranderd, soms veel sterker dan de canonieke veldslagen, keizers en koningen die traditioneel als historische keerpunten worden gezien. Denk aan de talloze mensenlevens gered door zoiets alledaags als een verbeterde hygiëne. De technologische vooruitgang is de stille kracht van de geschiedenis. Naast de feitelijke kennis is er ook een hoger goed: de natuurwetenschappelijke methode, de manier van kijken naar de wereld, het ontdekken en uitproberen, het stellen van hypotheses en, niet te vergeten, het gevoel zeker te weten dat iets honderd procent fout is. Het is hard nodig deze culturele dimensie te benadrukken, want velen hebben een blinde vlek waar het de brede waardering van natuurwetenschap en techniek betreft, hetgeen zich weer reflecteert in een stelselmatige onderbelichting in het onderwijs en in de publieke beleving. Nu zijn wetenschappers gedeeltelijk zelf debet aan hun eigen onzichtbaarheid. Met hun natuurlijke hang naar compleetheid en precisie, naar de laatste decimaal, schrikken ze velen af. Als het alles of niets is, wordt het snel niets. Vanuit de binnenkant gezien heeft die gesloten wereld iets aangenaam samenzweerderigs. Maar al is het behaaglijk toeven achter het schild van onbegrepenheid, de buitenwereld krijgt zo al snel het beeld van een autistische techneut, of nog erger: een mad scientist. Om deze overbekende kloof tussen alfa en bèta – de twee culturen van schrijver C.P. Snow – te dichten, is het noodzakelijk dat ook wetenschappers durven te kiezen en laten zien waar het nu echt om draait. Dat zij appels en peren – of beter gezegd, genen en deeltjes – durven te vergelijken. Vele bèta’s verzuchten dat zij wel het verschil tussen Balzac en Zola moeten weten, maar dat alfa’s niet hoeven te weten dat… Ja, wat vul je dan in op die open plek? Dat antwoord blijkt voor natuurwetenschappers helemaal niet zo vanzelfsprekend en eenduidig te zijn, want een keuze voor het één wordt als een verlies voor het ander ervaren. Daarom hebben vijftig jonge wetenschappers onder begeleiding van een deskundige
28
deBuren
commissie vorig jaar toch getracht een canon van de natuurwetenschappen op te stellen. De vijftig onderwerpen zijn elke week in de Volkskrant verschenen, waarna er voor iedereen de mogelijkheid was om via de wikipedia-methode op het web de stukken aan te vullen en te corrigeren. Deze stukken vormden weer een basis voor de gedrukte versie die dit voorjaar aan minister Plasterk is aangeboden en tot ieders verrassing een bestseller is gebleken. Het resultaat is een indrukwekkend panorama van de natuurwetenschappen geworden. De canon strekt zich uit van algoritme tot zonnestelsel, van dna tot gps, van het standaardmodel tot de schuivende continenten. Net als de natuurwetenschappen zelf is deze canon organisch en niet-lineair gegroeid. Telkens is geprobeerd de verschillende dimensies van de onderwerpen recht te doen. Zo is er het universele concept (bijvoorbeeld ecosysteem), de historische context (Engelse vegetatiekundigen in de jaren dertig) en de actuele toepassing (natuurbescherming). Hierbij is dankbaar gebruikgemaakt van de historische canon die innovatief gebruikmaakt van vensters, doorkijkjes waarin verschillende aspecten van één onderwerp zichtbaar zijn. Per onderwerp wordt een blik geworpen op al de verschillende `dimensies’. In geen geval zijn het inkijkjes in de huiskamers van welgeordende rijtjeshuizen zijn, want alle kamers zijn uiteindelijk met trappen, gangen en tunnels op ingewikkelde wijze met elkaar verbonden, als een labyrint van Escher. Een bètacanon is in eerste benadering gelijk voor ieder land - een slingeruurwerk is een slingeruurwerk, fotosynthese is fotosynthese. Maar in tweede benadering is er ook plaats voor nationale invloeden. Zo is het in Nederland toch van belang dat Christiaan Huygens juist daar het slingeruurwerk heeft uitgevonden. Zulke gegevens vormen een wezenlijk onderdeel van de nationale identiteit. De gepubliceerde bètacanon kan dan ook een klein Nederlands tintje niet worden ontzegd – denk maar aan de onderwerpen dijk of fiets. Hoe anders zou een Vlaamse of Belgische variant eruitzien? Een historische canon kan mooi langs de as van de voortschrijdende tijd worden geschikt. Voor de bètacanon ligt die ordening ingewikkelder. Natuurlijk hebben de onderwerpen een zekere chronologische volgorde. Dna komt na Darwin, atoombom na Einstein. Maar uiteindelijk leert die historische benadering ons maar weinig. Nee, als we de vijftig onderwerpen overzien, dan is er eerder sprake van een ordening van klein naar groot. De blik van de bèta is een hiërarchische blik die zoekt naar opschaling en symmetrie, anders dan in de sociale wetenschappen waar het niveau van de mens en de menselijke samenleving het vanzelfsprekende centrale cluster is. Als de bètacanon ons iets leert, dan is het juist hoe relatief de menselijke maat is. Er bestaan vele kamers in het huis van de natuurwetenschappen. Maar al die verschillende gebieden staan wel met elkaar in verbinding. De natuurwetenschapper snijdt de wereld in plakjes en verbaast zich er vervolgens over hoe mooi die plakjes weer in elkaar passen. In die samenhang kunnen we twee belangrijke mechanismen onderscheiden, die eigenlijk elk een eigen plek in de canon verdienen, ware het niet dat zij in bijna elk onderwerp aan bod komen. Ten eerste is er het reductionisme: ingewikkelde zaken tot hun elementaire bouwstenen terugvoeren. Ook al heeft deze stroming in sommige kringen een slechte naam, het reductionisme is een onvoorstelbaar succesverhaal gebleken. Dat alle materie uit deeltjes is opgebouwd, of dat organismen een blauwdruk in hun dna hebben, gooien hoge ogen als dé feiten die iedereen over de natuur zou moeten weten. De woorden van Democritus, de vader van de atoomtheorie, hadden een profetisch karakter: `Volgens afspraak is er kleur, volgens afspraak zoet, volgens afspraak bitter, maar in werkelijkheid zijn er alleen atomen en ruimte.’ Complete vakgebieden zijn ontstaan toen bleek dat de natuur in nog kleinere onderdelen begrepen kon worden – de kernfysica of de moleculaire biologie. Het tweede mechanisme gaat precies de andere kant op en staat bekend als emergentie: het geheel is meer dan som van der delen en spontaan kunnen nieuwe begrippen en verschijnselen ontstaan, als je maar genoeg elementaire bouwstenen bij
‘De bètacanon’
elkaar voegt. Zo is bewustzijn een eigenschap van het totale neurale systeem van onze hersenen en moeilijk toe te schrijven aan individuele zenuwcellen. Ook het zichzelf reproducerende leven is bij uitstek een emergent verschijnsel, dat uit de veelheid van chemische reacties in de cellen ontstaat. Als we de bètawetenschappen zien als een grote torenflat, met op iedere verdieping een wetenschappelijke discipline, met de kleinste schalen onderop en de allergrootste boven, dan zijn reductie en emergentie de trappen die omlaag en omhoog voeren. Van moleculen naar materiaal, van cellen naar brein. En vice versa. Je kunt het ook anders zeggen: om een bepaalde etage te bereiken, zul je altijd via een andere etage moeten komen: of eentje hoger, of eentje lager. Op deze wijze is de bètacanon een levend geheel: gescheiden onderwerpen met hun eigen wetmatigheden, maar permanent in een levendige dialoog verwikkeld. Een andere dialoog die centraal in de bètacanon staat, is de wisselwerking tussen concept of theorie en de technologische toepassing. Die drie versterken elkaar: slijpen van glas tot lenzen maakte het mogelijk om microscopen en telescopen te bouwen en zo de wereld van micro-organismen en hemellichamen te bestuderen. En die ontdekkingen leidden weer tot talloze nieuwe theorieën. Veel meer dan in andere wetenschapsvelden staan hypothese en toetsing daarbij voorop, al neemt dat niet weg dat serendipiteit en intuïtie, toevallige ontdekkingen en associaties, in de geschiedenis van de bètawetenschappen een veel belangrijkere rol hebben gespeeld dan algemeen wordt gedacht. Ten slotte is er de dimensie van de actualiteit. Of het nu de werking van het hiv-virus, de energiecrisis of de klimaatverandering, de bètaproblematiek vindt steeds vaker de weg naar de voorpagina van de krant. Enerzijds wordt ons leven door technologie bedreigd, anderzijds zullen de oplossingen door diezelfde technologie en daarop gebaseerde regelgeving gevonden moeten worden. Enige basiskennis van de regels van dit complexe schaakspel is nodig om onze wereld te begrijpen.
Robbert Dijkgraaf
Zouden we de onderwerpen toch op een historische tijdschaal afbeelden, dan valt direct op hoe jong de natuurwetenschappen zijn. Natuurlijk zijn er eeuwenoude, bijna tijdloze onderwerpen, zoals tijd, nul of landbouw, maar de meeste onderdelen verschijnen pas vanaf het midden van de negentiende eeuw en weerspiegelen de grote wetenschappelijke ontdekkingen van de moderne tijd. In de bètacanon uit 1900 zouden opvallend weinig onderwerpen van onze versie staan. Ruwweg de helft was toen nog onbekend. De lijst van nieuwkomers is indrukwekkend – Einstein, dna, quantum, kernbom, transistor, computer – en weerspiegelt het moderne wereldbeeld. In de lijst van honderd jaar geleden zouden die plaatsen zijn ingenomen door onderwerpen die we nu niet meer de moeite waard vinden, zoals mechanica en salpeterzuur. In dat licht bezien is het spannend om ons af te vragen wat de halfwaardetijd van de huidige onderwerpen is. Hoelang zullen ze mee gaan? Staan op de canon van 2100 nog gps en transistor en plastic? Of zijn zij dan allang vervangen door andere toepassingen en worden onderwerpen als beriberi (voeding) irrelevant geacht? We leven in een periode van grote wetenschappelijke ontdekkingen en het tempo lijkt alleen maar toe te nemen. Miljoenen jonge mensen staan te trappelen om aan dit avontuur deel te nemen. In die zin is het gemakkelijk optimist te zijn. Het is moeilijk te voorspellen welke ontdekkingen allemaal gedaan zullen gaan worden, maar zeker is dat er altijd prachtige en belangrijke onderwerpen op de bètacanon zullen staan en dat het de plicht van een moderne samenleving is om haar burgers hiervan deelgenoot te maken. Robbert Dijkgraaf is universiteitshoogleraar mathematische fysica aan de Universiteit van Amsterdam, president van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, en voorzitter van de bètacanon-commissie. Deze tekst is gebaseerd op de inleiding van De bètacanon (Meulenhoff, 2008), geschreven met Louise O. Fresco, universiteitshoogleraar duurzame ontwikkeling aan de Universiteit van Amsterdam. Op maandag 17 november opent Robbert Dijkgraaf het derde canondebat in de reeks Tot ’t nut van ’t algemeen in het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel.
jaarverslag 2008
29
debatten 1.6. Actueel debat: Iran en de Europese Unie 2009 wordt het jaar van Iran: er zijn presidentsverkiezingen, de Amerikaanse president Obama heeft aangekondigd te willen praten met ‘aartsvijand’ Iran, en de nucleaire kwestie blijft een heet hangijzer. Daarom wilde deBuren in 2008 al even vooruitblikken op wat komen zou.
De kwestie rondom het vermeende militaire kernwapenprogramma van Iran houdt de internationale gemeenschap nu al ruim tien jaar in zijn greep. De rol van Iran als belangrijkste land in de regio is niet te onderschatten, en het Westen kijkt dan ook met argusogen naar een Iran dat onder leiding van de sterk anti-Amerikaanse en anti-Israëlische president Mahmoud Ahmadinejad wel eens goed op weg zou kunnen zijn om een kernwapen te ontwikkelen. Hoe moet de EU zich gedragen tegenover een Iran met nucleaire ambities? Het officiële Europese standpunt over Iran is dat men zich moet onthouden van elke vorm van militaire retoriek, en rechtstreekse onderhandeling moet voeren met het land. Dialoog en geen confrontatie; carrots en geen sticks. Sommigen stellen echter dat praten alleen met Iran niets zal uithalen. Westerse inspecteurs worden stelselmatig om de tuin geleid, en Iran werkt vaker tegen dan mee. Toen Frankrijk, Engeland en Duitsland in oktober 2003 in Teheran een akkoord met Iran tekenden, werd dat gezien als een testcase voor de Europese veiligheidsstrategie. Sindsdien is echter weinig vooruitgang geboekt. Hoe kan Europa op korte termijn dat wél proberen te doen? Wat zijn de vooruitzichten om, als straks een nieuwe Amerikaanse president aan de macht is, Iran met één stem toe te spreken? Of is een nucleair Iran helemaal niet te voorkomen? Op deze en vele andere vragen gaven tijdens een erg hoogstand debat Iraniër en politiek commentator Farhad Golyardi en de liberale onderzoeker Alfred Pijpers een antwoord. Hun visie was soms diametraal tegenovergesteld, maar beiden gaven ze een verhelderend licht op de gebeurtenissen in Iran.
30
deBuren
ONTMOETINGEN 2. Hoogtepunten: ontmoetingen 2.1. Krasse Knarren: politiek
2.2. Sportlegendes
In de reeks ‘Krasse Knarren’ liet deBuren ook dit jaar ervaren Vlaamse en Nederlandse (ex-)politici aan het woord. Vanuit de wijsheid die een lange loopbaan met zich meebrengt keken de prominente gasten terug en vooruit. De titel ‘Krasse Knarren’ verwijst natuurlijk naar de twee bekendste oudere jongeren van Nederland: Kees van Kooten en Wim de Bie, tevens belangrijke taalvernieuwers.
In het najaar van 2008 ging deBuren van start met het vervolg op de reeks Krasse Knarren, maar dan met sportmannen en -vrouwen. Om echter ook jongere atleten aan bod te kunnen laten komen die weliswaar al ‘met pensioen’ zijn maar nog geen ‘knarren’, lieten we de boventitel Krasse Knarren vallen en kozen we simpelweg voor de naam ‘Sportlegendes’.
In de tweede helft van 2007 organiseerde deBuren al twee afleveringen, een gesprek tussen Frits Korthals Altes en Herman De Croo over Vlaams en Nederlands liberalisme en een discussie met Hedy d’Ancona en Léona Detiège over feminisme en vrouwen in de Vlaamse en Nederlandse politiek. Voorjaar 2008 werden twee edities van Krasse Knarren geprogrammeerd: een interview waarin Wilfried Martens op zijn lange carrière terugblikte, en een gesprek met Jan Pronk en Willy Claes over internationaal veiligheidsbeleid en ontwikkelingssamenwerking door de jaren heen.
Tijdens de eerste aflevering van deze reeks hadden we niet de minsten over de vloer: het waren ex-voetballers Jan Mulder en Paul Van Himst die de spits afbeten. Zij werden door VRT-journalist Karl Vannieuwkerke geïnterviewd over hun passie voor voetbal en over hun hechte vriendschap, die niet is geëindigd na een glansrijke carrière op de grasmat.
Jan Pronk en Willy Claes Jan Pronk en Willy Claes gingen op dinsdag 10 juni in discussie over internationaal veiligheidsbeleid en ontwikkelingssamenwerking door de jaren heen. Gespreksleider was VRT-journalist en ‘Afrikawatcher’ Peter Verlinden. Als onder meer voormalig Nederlands minister van Ontwikkelingssamenwerking en VN-gezant in Darfur leerde Jan Pronk de achtergrond van de problematiek op het Afrikaanse continent goed kennen. Willy Claes had vanuit zijn ervaring als onder andere voormalig Belgisch minister van Buitenlandse Zaken en secretaris-generaal van de NAVO weer een andere inbreng. Dit maakte dat het gesprek een hoog niveau bereikte en zeer informatief uitpakte. Het publiek maakte na afloop dan ook dankbaar van de gelegenheid gebruik vragen te stellen en reacties te geven.
Wilfried Martens De editie van Krasse Knarren met Wilfried Martens was hors série in die zin dat het deze keer ging om een avond rond één centrale gast. Op dinsdagavond 24 juni 2008 werd de man die in de periode 1979-1992 premier was van negen Belgische regeringen bij deBuren geïnterviewd door Mark Schaevers (Humo). Het gesprek vond à la VPRO’s Zomergasten plaats aan de hand van veel beeldmateriaal uit onder andere het VRT-archief. Gebeurtenissen en beelden die van belang zijn geweest voor leven en loopbaan van Martens vormden zo de rode draad in het interview. Het leverde een avond vol herkenning op voor de wat oudere leden van het publiek; de jongeren leerden dan weer iets meer over het verhaal achter de huidige politieke en bestuurlijke situatie in België. Krasse Knarren met Wilfried Martens was voorlopig de laatste in de reeks waarin politici centraal stonden. Het programma werd dit jaar opgevolgd door de serie ‘Sportlegendes’. Daarin gaan Vlaamse en Nederlandse (ex-)topsporters in gesprek over hun carrière en veranderingen in de topsport door de jaren heen. Daarover hieronder meer.
Ook voor de tweede aflevering wist deBuren twee grote namen te strikken: wielrenners Jan Janssen en Herman Vanspringel. De Belg Vanspringel verloor in 1968 met 38 seconden de Tour de France van de Nederlander Janssen. Lang deed het gerucht de rond dat dat voor een eeuwige vijandschap tussen de twee had gezorgd, maar bij deBuren weerlegden ze dat als onzin. Omdat deBuren vindt dat sport óók cultuur is en omdat we graag een zo breed mogelijk publiek willen bereiken, gaan we in 2009 uiteraard verder met de reeks Sportlegendes.
2.3. Van ‘68 tot ‘08: de barricaden voorbij? In 2008 werd 40 jaar mei ’68 op tal van manieren herdacht, in binnen- en buitenland. Ook deBuren wilde de herdenking niet ongemerkt laten voorbijgaan, en kwam daarom in het najaar van 2008 met de minireeks Van ‘68 tot ‘08: de barricaden voorbij? deBuren maakt daarmee de ambitie waar om met zijn programma ook in te spelen op de actualiteit. Wat blijft er na vier decennia nog over van de erfenis van ’68? Was er toen meer verbeelding, of lijkt dat alleen maar zo? Was er toen vooral hoop, en is er nu vooral angst? Zijn de barricaden verdwenen en is er berusting in de plaats gekomen? deBuren besloot deze vragen te stellen aan telkens een duo met
jaarverslag 2008
31
Salomon Kroonenberg Koelt het klimaat weer af? ‘Koelt het klimaat weer af?’, door Salomon Kroonenberg, verschenen als opiniestuk in De Standaard op 13.05.08 Een econoom is iemand die pas morgen weet, waarom zijn voorspellingen van gisteren vandaag niet zijn uitgekomen, zo luidt een oud gezegde. Het lijkt erop dat dat ook voor klimaatwetenschappers geldt. De laatste tien jaar is de gemiddelde temperatuur op aarde niet meer gestegen, hoewel de concentratie van het broeikasgas kooldioxide in de atmosfeer wél is toegenomen. Na het topjaar 1998 is de temperatuur op een iets lager niveau gestabiliseerd, en de afgelopen koude winter in vele delen van de wereld trekt de curve nog verder omlaag. Dat klopt niet met de voorspellingen van het Intergovernmental Panel for Climate Change (IPCC), het klimaatpanel van de Verenigde Naties, dat ons immers in haar rapporten van 2001 en 2007 een stijging van de temperatuur op aarde tot het eind van deze eeuw heeft beloofd. Het IPCC heeft deze afkoeling niet aan zien komen, net zo min als de economen de huidige kredietcrisis hebben voorspeld. Pas achteraf werd het piekjaar 1998 verklaard als het gevolg van een ongewoon sterk El Niño-effect. El Niño is een om de paar jaren optredende sterke opwarming van het oceaanwater in de Stille Oceaan, die het weer in grote delen van de aarde in de war stuurt. Achteraf wordt de afkoeling die nu optreedt verklaard door het tegenovergestelde effect: La Niña, een sterke afkoeling van het oceaanwater. Als je al die effecten er van aftrekt blijft de stijgende trend over, zeggen de klimatologen. Maar voor het klimaatbeleid heb je niets aan al die achterafverklaringen, je wilt van te voren weten wat er staat te gebeuren. Ik bespeur daarover een zekere nervositeit bij de klimaatwetenschappers. Ze hebben immers beweerd: the science is settled? De wetenschap is er uit, we weten hoe het zit, we begrijpen hoe het werkt? Hoe kan het dan dat de temperatuur zich niet gedraagt zoals voorspeld? Sommigen reageren met het verdoezelen van de feiten. Zo stelt het Nederlandse KNMI, de equivalent van het KMI in Ukkel, dat het jaar 2007 een van de tien warmste jaren van de laatste honderdvijftig jaar is. Ze hadden ook kunnen zeggen: het jaar 2007 is het op drie na koudste jaar van het laatste decennium. Het is maar hoe je het brengt. Anderen zeggen, het is even een adempauze, wees maar gerust, de temperatuur gaat wel weer stijgen. Zo schreef de gerenommeerde Nederlandse wetenschapsjournalist Karel Knip een artikel over de afkoeling in NRC Handelsblad onder de kop: Tijdelijke afkoeling weerlegt broeikastheorie niet. Een lezer reageerde daarop met de vraag: maar meneer Knip, hoe weet u nu dat die afkoeling tijdelijk is? En daar zit hem precies de kneep. Dat weten wij niet. De bekende Nederlandse astronoom Kees de Jager verwacht dat we de komende jaren op een kouder klimaat afstevenen door vermindering van de zonneactiviteit. Duitse onderzoekers beweerden vorige week in Nature dat de grote ‘lopende band’ in de Atlantische Oceaan, waar de Golfstroom deel van uitmaakt, langzamer gaat lopen, en dat we daarom in de komende tien jaar eerder afkoeling dan opwarming kunnen verwachten. En ongetwijfeld staat volgende maand weer een nieuwe theorie in Nature. Natuurlijk is de science niet settled. Als de wetenschap het heeft opgelost schrijft niemand er meer artikelen over in Nature. Over de zure regen is the science settled. Maar niet over het klimaat. Het is niet voor het eerst dat het klimaat niet parallel loopt met de uitstoot van broeikasgassen. In de jaren 1945-1975 steeg het koolzuurgasgehalte in de atmosfeer gestaag, maar de gemiddelde temperatuur op aarde dáálde in die tijd, en zelfs zo dat velen toen bang waren voor de komst van een nieuwe ijstijd. Over de oorzaken van deze dertigjarige afkoeling is men het nog altijd niet eens. Sommigen zeggen dat er in die tijd veel vulkanische erupties waren, en anderen zeggen dat we toen nog veel zwavelrijke kolen stookten waardoor veel stofdeeltjes in de atmosfeer terechtkwamen. De temperatuurcurve uit die tijd vertoont een fantastische correlatie met die van de zonneactiviteit, en misschien is dat wel de meest plausibele verklaring. Maar volgens het IPCC is het effect van variaties in de zon niet groot genoeg om die temperatuurschommelingen te verklaren. We weten het nog niet. Ook als we verder terugkijken zien we zulke discrepanties. Al Gore en vele anderen waarschuwen ons dat als we doorgaan met het uitstoten van koolzuurgas de ijskap van Groenland helemaal af kan smelten. Dan stijgt de zeespiegel wereldwijd zes meter en komen vele laaggelegen kustgebieden zoals delen van Vlaanderen onder water te staan. Maar in de vorige warme periode, tussen de twee laatste ijstijden in, stond de zeespiegel óók zes meter hoger dan nu. Maar menselijke invloed was er
32
deBuren
toen niet, en het koolzuurgasgehalte in de atmosfeer was niet hoger dan in de periode voor de industriële revolutie. Dat betekent dat zelfs als wij nu onze emissies tot het uiterste weten te beperken, wij geen enkele garantie hebben dat die zeespiegel in de toekomst niet tóch zes meter zal stijgen. Klimaat, zeespiegel en broeikasgassen variëren nu eenmaal niet één op één. Vanaf tienduizend jaar geleden tot nu is de zeespiegel wel vijftig meter gestegen door het afsmelten van de ijskappen uit de ijstijd. Dat ging aanvankelijk met een snelheid van soms wel vier meter per eeuw. Dat is meer dan twintig keer zo snel als in de twintigste eeuw - maar het koolzuurgasgehalte in die tijd is vrijwel constant gebleven. Tegelijkertijd schoven de woongebieden van planten en dieren de laatste tienduizend jaar met een snelheid van honderdvijftig kilometer per eeuw naar het noorden op. Door de huidige opwarming gaat het met een snelheid van maar zestig kilometer per eeuw. En dan horen we dat het te snel gaat, dat de natuur het niet bij kan benen! De natuur heeft veel snellere veranderingen meegemaakt dan wij ons voor kunnen stellen. En wij mensen trouwens ook, want onze voorvaderen hebben dit allemaal meegemaakt. Zij woonden op de bodem van de Noordzee en hebben na de ijstijd hun dorpen zien verdrinken. Zij hebben hun leefmilieu zien veranderen van een toendra met mammoeten tot een eikenbos met eekhoorntjes. Maar hun atmosfeer bleef onveranderd. Er zijn zóveel andere processen die het klimaat bepalen, en we weten daar nog zó weinig van, dat het in mijn ogen onverantwoord is om alle schuld aan de broeikasgassen te geven. Het is menselijke hoogmoed te denken dat wij met het reguleren van de emissies van koolzuurgas ook het klimaat kunnen reguleren. Wij kunnen de thermostaat van de aarde niet naar believen een graadje hoger of een graadje lager zetten. Zelfs al lijkt er een zekere menselijke invloed te onderscheiden in het klimaat van de laatste decennia, dan nog is het absoluut geen reden om te denken dat die andere factoren in de toekomst geen rol meer zullen spelen. Wat moeten we dan doen? Veel mensen verwijten mij dat mijn geologische blik een vrijbrief is voor de mensen om maar raak te consumeren. Maar daar ben ik het helemaal niet mee eens. Ik vind dat we zoveel mogelijk energie moeten sparen en zoeken naar andere, duurzamere vormen van energie. Niet vanwege het klimaat, maar omdat we niet iets op mogen maken wat latere generaties nog nodig kunnen hebben. Mócht energiebesparing een gunstig effect op het klimaat hebben - wat dat ook mag zijn - dan is dat meegenomen. Maar helpt het niet, dan heb je toch iets nuttigs gedaan: je hebt grondstoffen bespaard. Anders wordt het, als je de reductie van de uitstoot als uitgangspunt gaat nemen, zoals de internationale gemeenschap nu doet. In Nederland heeft dat geleid tot een sterke drang om koolzuurgas onder de grond op te slaan. Maar ondergrondse opslag bespaart geen energie, het kost juist energie, en ook heel veel geld. Vijf nieuwe kolencentrales wil onze minister van Milieu Jacqueline Cramer bouwen voor de energievoorziening. Maar één van die vijf, zo heeft Greenpeace berekend, is alleen al nodig om de energie te leveren om dat koolzuurgas de diepte in te pompen. En wat als het nu niet helpt? Als het klimaat zich niets aantrekt van die armzalige pogingen van de mens om het klimaat naar zijn hand te zetten? Als de zeespiegel tóch zes meter stijgt net als in de vorige warme tijd? Dan is ondergrondse opslag weggegooid geld. Ik vind dat je dat geld beter kan besteden om de gevolgen van milieurampen te verzachten, dan weet je zeker dat je iets doet wat helpt. En van het verhandelen van emissierechten worden alleen de verkeerde mensen rijk. Laten we ons liever aanpassen aan de natuur, aan het klimaat dat voortdurend verandert, aan een zeespiegel die voortdurend stijgt en daalt, wat ook de oorzaken daarvan zijn. Niemand heeft recht op een constante zeespiegel. Laten we niet de starre tuinman zijn, die tevergeefs probeert de natuur in een keurslijf te dwingen, maar de natuurliefhebber die meebeweegt met veranderingen. De zes miljard heldere breinen van de huidige wereldbevolking zijn inventief genoeg om daar nieuwe manieren voor te bedenken.
ONTMOETINGEN familiale banden: moeder-dochter en vader-zoon. We vonden dit een mooie invalshoek om in het jaar 2008 terug te blikken naar mei ’68, met telkens een vertegenwoordiger van de generatie ’68 en ’08, waarbij de twee sprekers elkaar bovendien goed kennen.
Oerlemans gaf een blik achter de schermen van het wetenschappelijk onderzoek, de financiering, de subsidieaanvragen en – toekenningen en de publicatiepolitiek van wetenschappelijke tijdschriften. Een verhelderende en ontnuchterende blik achter de schermen.
In de eerste aflevering waren schrijver Walter van den Broeck en zijn zoon Karl te gast, die hoofdredacteur is van Knack. Tijdens gesprek, dat door Gui Polspoel in goede banen werd geleid, ging het onder meer over engagement in de journalistiek vroeger en nu. Tijdens de tweede aflevering kwam de politiek aan bod, met moeder Leona en Maya Detiège, die door de Nederlandse journalist Bart Dirks (de Volkskrant) werden geïnterviewd.
2.4. Homo Universalis. De kunst van het weten Begin 2006 besloot deBuren om een reeks op te starten die de wetenschap centraal zou plaatsen. Een reeks ontmoetingen met wetenschappers onder het motto: de kunst van het weten. De formule van deze avonden is sinds de start gewijzigd maar centraal blijven de wetenschap, de wetenschappers, hun onderzoek, passies en drijfveren. Na drie seizoenen duo’s uitgenodigd te hebben, keerden we in 2007 terug tot de essentie en nodigden we telkens een Vlaamse of Nederlandse wetenschapper uit. Sinds het najaar van 2007 werken we ook met themalijnen. Eerst kwamen de biomedische wetenschappen aan bod met Catherine Verfaillie, Jean-Jacques Cassiman en Dick Swaab. In 2008 hebben we ervoor gekozen om de actualiteit mee te nemen in de keuze van de thema’s. In het eerste deel richtten we de blik op klimaat, milieu en energie. Tijdens het najaar namen we een aanloop naar het Darwinjaar in 2009 met biologen en de evolutietheorie.
Klimaat, milieu en energie: 4 wetenschappers met 4 verschillende visies. Dat het klimaatprobleem voor veel discussie zorgt, is een understatement. Een van de moeilijke onderdelen van het klimaatdebat is het hoofdstuk energie. Dat ligt bijzonder gevoelig omdat dat onderwerp rechtstreeks en snel raakt aan de leefwereld van ‘de mensen’. Precies omdat het zo dicht bij de mensen staat, is het absoluut belangrijk dat er een duidelijk en eerlijk debat gevoerd wordt over ‘energie’. Daar zijn we allemaal bij gebaat, nu en in de toekomst. In de eerste aflevering van Homo Universalis van 2008 zei JeanPascal van Ypersele het al: “De vraag is niet zozeer of we licht nodig hebben, de vraag is of we om het licht te doen branden elektriciteit nodig hebben. Energie-efficiënte zal wellicht deel uit maken van oplossingen voor dit vraagstuk.” De tweede gast, Hans Oerlemans, is meteoroloog en klimaatrealist. Hij beklemtoonde dat het een moeilijk en ingewikkeld debat is waarbij men soms van kamp wisselt zonder daarvan zelf op de hoogte te zijn. Tijdens het gesprek uitte hij ook zijn verbazing en afkeer van het feit dat het hele debat, inclusief het onderzoek, politiek geworden is. Hij was een van de auteurs van het IPCC tot hij zich terugtrok omdat hij de politieke inmenging niet langer wou ondergaan. Hij gelooft wel nog in de integriteit van het wetenschappelijke onderzoek van de leden van het IPCC, maar de communicatie erover en de rapporten worden meer en meer op maat gemaakt van de politiek. Dat geldt eveneens voor de toonaangevende tijdschriften Nature en Science.
Derde gast in de reeks was energiespecialist William D’Haeseleer. Hij is voorstander van een rationele benadering van het energievraagstuk, en dan in het bijzonder van het nucleaire luik van dat vraagstuk. Ook hij wees erop dat de emotie het tegenwoordig vaak overneemt van de rationaliteit. De eerste reeks van Homo Universalis in 2008 werd afgesloten door geoloog Salomon Kroonenberg. Geologen hebben een langeafstandsblik en kijken dus vanuit een ander perspectief naar het klimaatprobleem dan bijvoorbeeld meteorologen. Kroonenberg kon dan ook niet ontbreken in de reeks over klimaat, milieu en energie - al was het maar omdat zijn boek De menselijke maat een absolute bestseller is met meer dan 20.000 verkochte exemplaren. Naar aanleiding van zijn komst naar deBuren publiceerde De Standaard een opiniestuk over het klimaat (zie hiernaast) ‘Koelt het klimaat weer af?’. Een stuk dat heftige reacties en talrijke lezersbrieven uitlokte. In het stuk drukte hij de wens uit om op een rationele manier naar de toekomst van de aarde en het klimaat te kijken: “Laten we niet de starre tuinman zijn, die tevergeefs probeert de natuur in een keurslijf te dwingen, maar de natuurliefhebber die meebeweegt met veranderingen. De zes miljard heldere breinen van de huidige wereldbevolking zijn inventief genoeg om daar nieuwe manieren voor te bedenken.”
Darwin en de evolutieleer: drie overtuigde Darwinisten Op 24 november 2009 zal het precies 150 jaar geleden zijn dat Charles Darwin, grondlegger van de evolutietheorie, zijn hoofdwerk On The Origin of Species publiceerde. Het deed de wetenschappelijke wereld – en eigenlijk ook wel de hele wereld daarbuiten – op zijn grondvesten daveren. Het heeft behoorlijk lang geduurd vooraleer de theorie van Darwin aanvaard werd, niettegenstaande de overtuigende bewijslast. Met de tweede reeks afleveringen van Homo Universalis nam deBuren in 2008 een aanloop naar het Darwinjaar. De evolutietheorie heeft meer tentakels in het gewone leven dan vaak wordt gedacht. De kennis ervan is soms eenzijdig of beperkt, maar wie zich er wil in
jaarverslag 2008
33
ONTMOETINGEN verdiepen vindt boekenkasten vol. Met andere woorden: de evolutietheorie is zo’n beetje overal, maar waarvoor staat ze nu precies en welke invloed heeft ze nog steeds op mens en wereld? Tijdens het najaar van 2008 kwamen drie bevlogen sprekers en schrijvers hierover aan het woord. De eerste in de rij was de jonge filosoof en natuurkundige Bas Haring. Hij heeft een ware passie voor de evolutietheorie: “Het is de enige natuurwetenschappelijke theorie die raakt aan de grote belangrijke levensvragen.” Die levensvragen hebben Bas Haring naar de wetenschap geleid. Voor de eerste keer in deze reeks werd de filosofie als motor voor de wetenschap genoemd. Het mag ook geen wonder heten dat dit door Bas Haring gebeurde. Een van zijn favoriete begrippen is ‘vragenschap’, een begrip dat hij zelf introduceerde aan het begin van zijn schrijverscarrière bij een studentenblad: “Ik vind het een mooi begrip. Ik wil de vraag emanciperen. Want het is wijzer om te vragen dan om te weten.”
De avonden over Darwin waren stuk voor stuk ontmoetingen die een verschillend aspect van de evolutieleer belichtten en daarmee Darwin al even voor het voetlicht haalden. In 2009 richt deBuren de blik naar de sterren, want naast Darwinjaar is 2009 door de Verenigde Naties ook uitgeroepen tot Internationaal Jaar van de Sterrenkunde. De astronomie wordt dan ook de nieuwe rode draad. We zullen daarvoor samenwerken met het Planetarium van de Koninklijke Sterrenwacht in Brussel.
2.5. Broodje Brussel Broodje Brussel is een project van OPB (Onthaal Promotie Brussel) dat in 2003 boven de doopvont werd gehouden om de Nederlandstalige pendelaar een aangename, interessante en ontspannende lunchpauze te bezorgen en hem te laten kennismaken met het culturele aanbod in de hoofdstad. In juni 2008 vierde Broodje Brussel zijn vijfde verjaardag, en de reeks is intussen een vaste waarde geworden in het culturele landschap van onze hoofdstad. Enerzijds nemen vandaag bijna alle culturele instellingen eraan deel; anderzijds is de bekendheid bij het publiek zeer groot geworden. De beschikbare plaatsen zijn soms zeer beperkt en de uitdrukking ‘first come, first serve’ geldt hier zeker. Het Vlaams-Nederlands Huis deBuren organiseert sinds zijn ontstaan één keer per maand een Broodje Brussel. De eerste seizoenen nodigde deBuren gasten uit die op de een of andere manier een band hebben of hadden met Brussel. Aan hen werd gevraagd een uurtje voor de vuist te vertellen over hun liefde, haat of eventuele andere relatie tot Brussel. Sommige gasten doorspekten hun verhaal met prachtige anekdotes.
Tijs Goldschmidt zei de wetenschap in enge zin begin jaren negentig vaarwel. Na het succes van zijn boek Darwins hofvijver, de bewerking van zijn proefschrift over de cichliden in het Victoriameer, stopte hij met wetenschappelijk onderzoek om zich volledig op het schrijven te richten. Hij maakte hiermee een succesvolle carrièreswitch, maar toch bleek dat hij nog steeds een volbloed wetenschapper is: hij heeft namelijk de tijd en troost zich de moeite om de wetenschappelijke publicaties op de voet te blijven volgen. Goldschmidt is voorstander van een strikte scheiding tussen biologie en ethiek omdat “humane overwegingen vaak haaks staan op ecologische inzichten”. De mens is voor Goldschmidt “een babbelende primaat met in het beste geval een geweten” en “een efemere popster die tijdelijk in de top 10 staat”. Uitspraken die bewijzen dat hij als volbloed bioloog zich voortdurend bewust is van het dierlijke gedrag van de mens en van zichzelf. Mark Nelissen, evolutiebioloog en auteur van De bril van Darwin en De breinmachine, sloot het drieluik over Darwin en de evolutieleer af. Tijdens een ongemeen boeiend gesprek lichtte hij de rol en de sporen van de evolutietheorie toe voor het talrijke publiek. Evolutietheorie geraakt steeds meer ingeburgerd in de verschillende domeinen van de samenleving, tot de economie en de marketing toe. Nelissen toonde op overtuigende wijze aan hoe ons gedrag nog steeds bepaald wordt door hoe onze verre voorouders in een ver verleden zich aan de omstandigheden hebben aangepast. Zo toonde hij aan dat racisme genetisch en darwinistisch verklaard kan worden. Maar hij voegde er meteen aan toe dat het niet is omdat het biologisch verklaard kan worden, dat het daarom ook goed te keuren is.
34
deBuren
In de eerste helft van 2008 kwamen de laatste gasten in deze ‘Brussel-reeks’ aan bod. Eerst was het de beurt aan de Deense Lone Leth Larsen, directrice van het Deens Cultureel Instituut in Brussel. Ze is Brusselaar sinds meer dan 15 jaar en vlot Nederlandstalig, en Lone kent elk hoekje en pleintje in deze stad. Zij had dan ook pittige verhalen voor het publiek. Zij publiceerde trouwens ook een reisgids voor Brussel, speciaal voor Deense bezoekers. De volgende gast in de reeks was een echte Brusselaar en bekend zanger, Johan Verminnen. Het spreekt voor zich dat hij als echt ‘ketje’ geen moeite had om zijn liefde voor onze hoofdstad en zijn kennis ervan over te brengen op de toehoorders.
ONTMOETINGEN Saskia De Coster, schrijfster en publiciste, werd geïnterviewd over haar relatie tot Brussel en de invloed ervan op haar werk. Jeroen Roppe, directeur en hoofdredacteur van de Brusselse stadsradio FMBrussel, kon zijn liefde voor de stad waar hij studeerde en nooit meer wegraakte niet onder stoelen of banken steken. De reeks werd in juli beëindigd door Bob Pleysier, voormalig directeur van het Klein Kasteeltje, het opvangcentrum voor asielzoekers in het centrum van de stad. Zijn kleurrijke en ook trieste verhalen over de mensen die daar terecht komen deden de harten smelten. Na de zomer gooide deBuren het in de reeks Broodje Brussel over een andere boeg. In oktober kwam hedendaags design aan bod, met de Nederlandse topdesigner en medeoprichter van ‘Droog Design’, Richard Hutten, de Belgische designer Danny Venlet en de designdeskundige Max Borka. Voor de twee laatste afleveringen van het jaar keken we in de richting van opera. De theater- en operaregisseur Ivo van Hove en de Nederlandse Mirjam Koen vertelden honderduit over hoe het als theatermens voelt om aan operaregie te voeren. Het gesprek werd in goede banen geleid door dramaturg Erwin Jans. Na operaregie nodigden we musici uit die zich ook wagen aan het componeren van opera: Kris Defoort, die de opera The woman who walked into doors componeerde, en Guus Janssen, pianist en componist van onder meer de opera Noach, gingen in gesprek over hun werkwijze onder leiding van Guy Coolen, directeur van muziektheater Transparant. Zelfs zonder eigen ruimte neemt deBuren in 2009 nog steeds deel aan Broodje Brussel. Op deze manier bereiken we de pendelaars die de stad verlaten vooraleer de avondprogrammering van start gaat.
jaarverslag 2008
35
de boeken van deBuren 3. Hoogtepunten: de boeken van deBuren 3.1. Uitgever op bezoek Er lopen veel mensen rond die de stille ambitie koesteren ooit een beroemd en succesvol schrijver te worden. De vraag is alleen: hoe ga je te werk om die droom te verwezenlijken? Voor die mensen, en voor andere belangstellenden, fanatieke lezers of gewoon nieuwsgierigen, organiseert deBuren in samenwerking met de literaire organisatie Het beschrijf de serie ‘Uitgever op bezoek’. De afleveringen van deze programmareeks vinden doorgaans plaats in het internationaal literatuurhuis Passa Porta, de thuisbasis van Het beschrijf in hartje Brussel. ‘Uitgever op bezoek’ houdt in dat een literaire uitgeverij een avond verzorgt waarbij redacteuren en schrijvers het publiek een blik achter de schermen gunnen. Waarom wordt de ene tekst een boek en belandt een ander manuscript in de prullenmand? Hoe maken uitgeverijen een keuze uit het enorme aanbod aan buitenlandse titels? Hoe werkt de relatie tussen een auteur en zijn redacteur? Wat is de kenmerkende aanpak van een uitgeverij, de identiteit van het fonds? Na een avond ‘Uitgever op bezoek’ heeft het publiek een beter beeld van de interne werking van een uitgeverij en van de totstandkoming van literatuur als zodanig. Want zoals de Franse socioloog Pierre Bourdieu al wist: bij de erkenning van teksten als literatuur spelen uitgeverijen ook inhoudelijk een essentiële rol; zij zijn de poortwachters van het literaire veld. Kortom: aspirant-schrijvers komen na een avondje ‘Uitgever bezoek’ beslagen ten ijs. De reeks ging van start met een programma rond Uitgeverij Rubinstein, een uitgeverij die als producent van voornamelijk luisterboeken natuurlijk iets gemeen heeft met deBuren. Die avond bleek uit het relaas van uitgever Dick Broekman dat luisterboeken al enige tijd bezig zijn aan een gestage opmars, die de laatste jaren sterk is versneld. Dit verklaart wellicht ook het grote succes van de Radioboeken van deBuren. De Bezige Bij was de tweede uitgeverij die aan bod kwam. Dankzij veel oud en nieuw beeldmateriaal en gloedvolle achtergrondverhalen van medewerkers en auteurs kwamen de rijke historie en ambitieuze toekomstplannen van dit grote literaire huis goed uit de verf. Vervolgens was uitgeverij De Geus aan de beurt met deze keer een
tweedelig programma. Gedurende een avond stond schrijver Kader Abdolah centraal, die kort daarvoor zijn veelbesproken Koranvertaling en biografie van de profeet Mohammed publiceerde. Als auteur is hij typerend voor de literaire stal van De Geus, een uitgeverij die een in cultureel opzicht uiterst diverse catalogus kan voorleggen. Dit bleek ook de volgende avond, toen redacteuren van het eerste uur de opkomst van De Geus op een boeiende manier voor het voetlicht brachten. Ook nu werd deze praktische kant van het boekenvak gelardeerd met voorbeelden van waar het uiteindelijk om gaat: schrijvers vertelden over hun werk en lazen fragmenten voor. Met een avond rond de Antwerpse uitgeverij Meulenhoff | Manteau sloten we de reeks voor dit jaar af. De rijke historie van het legendarische Manteau werd fraai geïllustreerd door een fragment uit een oud interview met de grande dame van de Vlaamse literatuur: Angèle Manteau. Dat Meulenhoff | Manteau de toekomst heeft, bleek duidelijk uit de ambitieuze plannen van uitgever Harold Polis, en de inbreng van enkele auteurs uit dit fonds vol beloftevolle namen. In 2009 gaan deBuren en Het beschrijf door met deze reeks, om te beginnen met de veelbesproken jonge uitgeverij Nieuw Amsterdam.
3.2. Radioboeken Ook in 2008 ging deBuren door met het succesvolle project Radioboeken, dat op Wereldboekendag 23 april 2006 van start ging. Stefan Hertmans en Kees ‘t Hart waren de eerste radioboekenschrijvers, en er zouden nog velen volgen. Dit jaar werden 38 nieuwe Radioboeken opgenomen, waaronder ook een aantal bijzondere edities. In 2008 werden voor het eerst Radioboeken door Franstalige auteurs opgenomen. Verder waren er de eerste Radioboeken voor kinderen en gingen we dit jaar ook op tournee door Vlaanderen en Nederland, op zoek naar nieuw publiek en nieuwe partners. Zo werden nieuwe verhalen opgenomen in het Bibliotheektheater in Rotterdam, in De Balie in Amsterdam, in de Droge Coo (thuisbasis van Vrijstaat O.) in Oostende, in het AMVC-Letterenhuis in Antwerpen en in Flagey in Brussel.
Nieuwe partners Vrijstaat O., het AMVC-Letterenhuis en Flagey zijn nieuwe vaste partners in het Radioboekenproject. In het kader van de samenwerking met Vrijstaat O. verbleef de Nederlands-Irakese schrijver Rodaan Al Galidi in maart gedurende een maand in residentie in Oostende om te werken aan onder meer zijn Radioboek, dat hij voorlas op 16 maart. Daarnaast trad hij op in een door Vrijstaat O. georganiseerd randprogramma. Ook in juni en november werden Radioboeken opgenomen in de Droge Coo, de thuisbasis van Vrijstaat O., en voor 2009 staan tal van nieuwe gezamenlijke projecten gepland, waaronder ook weer opnamen van Radioboeken. Het AMVC-Letterenhuis in Antwerpen vierde in 2008 zijn 75jarig bestaan. Ter gelegenheid van de festiviteiten werd een breed en feestelijk literatuurprogramma samengesteld, waaraan ook deBuren meewerkte met een aantal Radioboekenprogramma’s. Een viertal Radioboeken werd in het Letterenhuis voor publiek opgenomen. Daarnaast konden bezoekers van het museum kennismaken met de Radioboeken via aanwezige audioapparatuur. Informatie over de Radioboeken werd opgenomen in de speciale feestbrochure, die
36
deBuren
de boeken van deBuren Op de Vlaamse Feestdag 11 juli 2008 namen we de eerste Radioboeken op voor kinderen van 6 tot 10 jaar. Opnieuw om het meertalige karakter van de Radioboeken te benadrukken, en als symbolisch cadeautje aan Belgische kinderen, ging het daarbij om verhalen in het Nederlands en in het Frans. De verhalen werden voor een jong publiek voorgelezen en ingeblikt in TKunstenhuis Pantalone, onze partner in dit project. De vier Radioboeken en hun vertaling naar het Nederlands of Frans werden vervolgens als podcast gepubliceerd en verschenen kort voor Sinterklaas 2008 in een speciale cd-box.
in grote oplage werd verspreid in Vlaanderen en in het zuiden van Nederland.
Radioboeken in het Frans De Radioboeken van Vlaamse en Nederlandse auteurs worden in samenwerking met Radio Nederland Wereldomroep (RNW) vertaald en ingesproken in het Engels, Spaans en Frans. De verhalen worden wereldwijd uitgezonden en zijn van Latijns-Amerika tot Indonesië te beluisteren via de zenders van RNW. Een groeiend aantal vertalingen is inmiddels ook te vinden op www.radiobooks.eu, www.radiolivres. eu en www.radiolibros.eu. Daarnaast startte deBuren dit jaar in samenwerking met het Brusselse cultuurhuis Flagey met in het Frans geschreven Radioboeken, voorgelezen door de Franstalige Belgische auteurs zelf. Om het meertalige karakter van het project Radioboeken te benadrukken, worden die Franstalige verhalen telkens samen met een Nederlandstalig Radioboek voor publiek opgenomen. Als tweetalig cultuurhuis én voormalig omroepgebouw met schitterende oude studio’s is Flagey de locatie bij uitstek voor dit programma. Deze reeks programma’s ging op 17 januari van start met Radioboeken van Kamiel Vanhole en Caroline Lamarche. De andere Franstalige schrijvers van Radioboeken waren dit jaar Jacques De Decker, Jean-Luc Outers, Thomas Gunzig en Eugène Savitzkaya. De samenwerking met Flagey wordt in 2009 voortgezet.
Tweetalige Radioboeken voor kinderen
Onder het motto ‘Sinterklaas geeft je een taal cadeau’ zetten deBuren en TKunstenhuis rond deze cd een succesvolle media-actie op touw. De Morgen, Brussel Deze Week, Klasse en Cultuurnet waren zeer enthousiast over het initiatief. Dankzij de aandacht in de media werd de naambekendheid van Radioboeken opnieuw vergroot. Het aantal downloads van ‘gewone’ Radioboeken en Radioboeken voor kinderen nam in december aanzienlijk toe.
Recordaantallen downloads voor Radioboeken In het jaarverslag van 2007 konden we al vol enthousiasme melding maken van downloadcijfers voor Radioboeken die onze stoutste verwachtingen overtroffen. Op 31 december 2007 waren er 50 radioboeken beschikbaar via www.radioboeken.eu, die in totaal 230.000 keer werden gedownload. Intussen is de belangstelling voor de Radioboeken alleen nog maar groter geworden. Op 31 december 2008 bedroeg het totale aantal downloads van Radioboeken ruim 600.000, bij een op dat moment 75-tal beschikbare verhalen. Omdat het aantal downloads van Radioboeken via de website van Radio Nederland Wereldomroep inmiddels de 400.000 heeft overschreden ligt het totaal aan downloads inmiddels voorbij de 1 miljoen. In dit aantal zijn de downloads van vertalingen in het Engels, Frans en Spaans en Bahasa Indonesia ook opgenomen.
Radio-uitzendingen Radio Nederland Wereldomroep (RNW) zond in 2008 net als in 2007 de oorspronkelijk Nederlandstalige Radioboeken uit. Daarnaast werden de diverse vertalingen die in samenwerking met deBuren tot stand kwamen uitgezonden via de zendstations van RNW wereldwijd. Ook VPRO Radio was dit jaar opnieuw een enthousiaste partner en zond alle nieuw opgenomen Radioboeken uit in het programma De Avonden. De Vlaamse cultuurzender Klara koos ervoor Radioboeken uit te zenden in de periode dat de drukbezochte jaarlijkse Boekenbeurs in Antwerpen plaatsvond. Het succes van de Radioboeken duurde kortom onverminderd voort in 2008. In 2009 nemen we nog nieuwe verhalen op, tot we op een aantal van 100 Radioboeken zijn aangekomen. Op dat moment kunnen we met reden stellen dat de Radioboeken een mooie dwarsdoorsnede geven van de hedendaagse Vlaamse en Nederlandse literatuur en is het tijd voor een nieuw multimediaal literatuurproject. Daarover hoort u snel meer.
3.3. Belezen en Goedgekeurd: het boekenprogramma van deBuren In 2007 startte deBuren met Stille Boeken, een boekenprogramma dat aandacht wou vragen voor minder bekende maar bijzonder
jaarverslag 2008
37
de boeken van deBuren lezenswaardige boeken of auteurs. Het concept was eenvoudig: twee auteurs van stille boeken en een goed gesprek. Het idee sloeg echter niet aan. Het publiek liet het afweten, dus werd er gezocht naar een nieuwe formule. Die werd in het voorjaar van 2008 gevonden met het boekenprogramma Belezen en Goedgekeurd. Bekende Vlamingen en Nederlanders die op het eerste gezicht ver van de literatuur staan, komen praten over hun lievelingsboeken. De auteur van een van die boeken wordt eveneens uitgenodigd door deBuren. Opnieuw een eenvoudig concept: een gastheer, een gast, een auteur. Hoewel de avondactiviteiten niet het publiek genereerden waarop deBuren had gehoopt, bleek de formule wel aan te slaan als podcast. De virtuele bezoekers van het boekenprogramma zijn bijzonder talrijk. In totaal hebben meer dan 2500 mensen geluisterd naar een van de afleveringen van Belezen en Goedgekeurd die deBuren organiseerde in 2008. Net als bij de Radioboeken blijken mensen dus wel van de inhoud van het programma te houden maar vinden ze een podcast minstens even interessant als de echte aanwezigheid. Dat Belezen en Goedgekeurd wel mogelijkheden biedt en erkend wordt, bleek toen de bibliotheek van Leuven, Tweebronnen, deBuren contacteerde om op hun jaarlijkse lezersfeest een aflevering te programmeren. deBuren trok naar Leuven met als gasten de lokale politicus Willy Kuijpers, burgemeester van Herent, en auteur en professor kerkelijk recht Rik Torfs. Gastheer was journalist en veellezer Piet Piryns. Ruim zeventig bezoekers genoten van een boeiend gesprek tussen de heren. De digitale cultuurzender EXQI betoonde eveneens interesse en maakte van de laatste aflevering van 2008 een reportage die in het dagelijkse cultuurmagazine werd uitgezonden op 23 december 2008. Frans Timmermans, Nederlands minister voor Europese Zaken, toonde zich een ware literatuurliefhebber en -kenner en gaf een prachtige lofrede op de Vlaamse auteur Erik Vlaminck en diens meest recente roman Suikerspin.
Ondanks de moeilijke start blijft deBuren geloven in het boekenprogramma en wordt de reeks in 2009 voortgezet. De gasten van Belezen en Goedgekeurd waren namelijk erg blij met het programma. Naar aanleiding van de eerste aflevering interviewde Ruth Joos de eerste gast, politicus Renaat Landuyt, voor het programma Mezzo. Enthousiast sprak hij over zijn gekozen boeken en het waarom van die keuze. Toen Ruth Joos hem vroeg waarom mensen dan nog zou-
38
deBuren
den moeten komen – hij had toch al alles ‘verklapt’ – zei Landuyt: “Neen, neen, er is nog veel meer te vertellen. In dat opzicht denk ik dat het een zeer goed programma is. Je krijgt een keer de tijd om te bewijzen dat literatuur ook belangrijk kan zijn voor andere beroepsmensen dan schrijvers zelf.” Tijdens de avond met Renaat Landuyt en Marc Reugebrink bleek inderdaad hoeveel een politicus kan hebben aan het lezen van literatuur. Ook de tweede aflevering met de jonge politicus Matthias De Clercq bewees dat literatuur een inspiratiebron kan zijn voor de ontwikkeling van een maatschappelijk en politiek engagement. De keuze voor auteur en journalist Piet de Moor was in dat opzicht uiteraard veelzeggend. Het is de rode draad die doorheen de afleveringen loopt: boeken zijn een uitweg uit de drukke beroepsactiviteiten van de gasten, maar evengoed inspiratiebron en noodzaak.
opinie en column 4. Hoogtepunten: opinie en column op www.deburen.eu In februari 2008 ging deBuren van start met het brengen van ‘nieuws’ op de website. Concreet werd deze nieuwsfunctie uitgesplitst in twee grote pijlers: enerzijds de WereldKrant; anderzijds de nieuwe rubriek ‘Opinie en Column’ op www.deburen.eu
Voorbeelden van opiniestukken en columns op www.deburen.eu
Eerder was er al een samenwerking met Radio Nederland Wereldomroep voor Radioboeken, en die werd voortgezet in het project rond de WereldKrant. De WereldKrant is een uitgave van de Wereldomroep en wordt elke ochtend omstreeks half zeven Nederlandse tijd als pdf-bestand per e-mail gestuurd naar iedereen die zich daarvoor aanmeldt. De WereldKrant bevat het belangrijkste nieuws uit binnenen buitenland en sport. Ook staat er dagelijks − per landenregio − een uitgebreide kleurenweerkaart in de krant, met de weersvooruitzichten van vandaag en morgen.
Een column moet uitgesproken meningen bevatten, vandaar, al meteen in de eerste zin: The New York Times is de beste krant ter wereld. Om te beginnen is ze zo goed geschreven dat ik zelfs de rubriek met door de redactie gemaakte huwelijksaankondigingen verslind. Bij het zondagse Magazine verbleken de kleurenmagazines van onze kranten als waren ze met javel gedrukt. Lange reportages, onderzoeksjournalistiek, de allerleukste rubrieken...: allemaal van de bovenste plank. Maar bovenal bevalt de volstrekt ernst van de krant me. En dan heb ik het niet over de ernst van het slimste maar vooral ook saaiste jongetje van de klas (okee, heel af en toe is de NYT dat misschien ook), maar over de volstrekte toewijding waarmee ze de gebeurtenissen in de wereld behandelt.
Vanaf februari werd deze WereldKrant uitgebreid met een pagina Belgisch nieuws, waarvan de redactie werd verzorgd door deBuren. Met deze eerst Vlaams-Nederlandse krant zorgden we dan ook voor een primeur. In juni van vorig jaar echter werd de samenwerking stopgezet, omdat de extra pagina Vlaams nieuws niet voor het verhoopte succes zorgde, en de redactie voor deBuren te veel tijd in beslag nam. De tweede pijler van deBuren als nieuwssite is zoals gezegd de rubriek ‘Opinie en Column’ op www.deburen.eu Regelmatig kruisen bij deBuren interessante gasten uit binnen- en buitenland de degens tijdens onze (actuele) debatten of geeft tijdens een lezing een stem die ertoe doet zijn of haar mening over een onderwerp dat ertoe doet. deBuren wilde echter niet alleen fysiek een plek zijn waar gedebatteerd mag worden en nagedacht móet worden, maar ook virtueel. Daarom bieden wij sinds februari op www.deburen.eu een forum voor waardevolle opinies en inzichten, waarmee wij ook op onze website het debat openen, verderzetten en aanwakkeren. Concreet vertaalde dat zich totnogtoe in de enthousiaste medewerking van een aantal vaste columnisten: professor-filosoof-wiskundige Jean Paul Van Bendegem; schrijver-publicist Clark Accord; schrijfster-columniste Hassnae Bouazza; de jonge dichter Reinout Verbeke; freelance journaliste Astrid Wittebolle, schrijver-performer Vitalski en deBuren-medewerkster Ann De Craemer. Van Bendegem, Accord, Bouazza, Vitalski en Verbeke leveren maandelijks een bijdrage aan de deBuren-opiniepagina. Ann De Craemer schreef totnogtoe wekelijks een column, maar zal dat vanaf 2009 tweewekelijks doen. Astrid Wittebolle legt met haar vaste rubriek ‘Grenskijker’ drie keer per week een hyperlink tussen Vlaanderen en Nederland. Naast de bijdragen van vaste columnisten waren er ook gelegenheidstukken, zoals die van Geert Buelens die voor deBuren ‘blogde’ vanuit Washington. Ook de opiniestukken die in de Vlaamse en Nederlandse kranten verschijnen naar aanleiding van een van de activiteiten van deBuren worden uiteraard in onze opinie- en columnrubriek opgenomen. Tot onze vreugde merken wij dat steeds meer mensen de weg vinden naar de opiniepagina en dat het aantal reacties op de stukken ook toeneemt. Het is dan ook onze ambitie om in 2009 met de opiniestukken en columns verder te gaan, en de rubriek zelfs uit te breiden.
Zelfreinigende media - door Geert Buelens
Laatst had de krant op haar website een lange Vraag- en Antwoordsessie waarin haar eigen taalconsulent reageerde op een waslijst van door lezers aangedragen kwesties. Wanneer gebruikt de Times het woord ‘terrorist’, wanneer ‘opstandeling’? Waarom is de ETA voor de NYT een ‘separatistische beweging’, terwijl El Pais het een ‘terroristische organisatie’ noemt? Waarom heeft de krant het systematisch over ‘Mr. Bin Laden’? Tot hoe lang na zijn dood zal ze ook ‘Mr. Hoessein’ blijven schrijven (want ‘Mr. Hitler’ – dat lees je dus niet)? En mijn lievelingsvraag: ‘Is it an urban legend that The Times once referred to the singer of “Paradise by the Dashboard Light” as “Mr. Loaf”?’ Ook op vragen over het plaatsen van komma’s werd uitvoerig ingegaan. Die aandacht voor interpunctie is symptomatisch. Vorige week bracht de dagkrant een stukje waarin een verrukte journalist het had over een puntkomma die hij op een onverwachte plek had aangetroffen (een mededeling aan de reizigers in de New Yorkse metro). Ben ik misschien een beetje raar, maar zo’n artikel maakt dus mijn dag goed. En blijkbaar niet alleen de mijne, want dit stuk stond hoog in de top-10 van meest gelezen bijdragen op de website en dinsdag drukte de krant een lezersbrief af van iemand die dit ook meer dan gemiddeld had geapprecieerd en er meteen nog een eigen puntkomma-verhaal aan toevoegde. Wat ik eigenlijk tracht te zeggen: The New York Times straalt beschaving uit. In de Verenigde Staten is echter lang niet iedereen daarvan overtuigd. De conservatieve nieuwszender Fox, bijvoorbeeld, beschuldigt de als liberal en dus veeleer Democratisch gezinde krant er avond na avond van oneerlijk te zijn. Bevooroordeeld. Hypocriet. En vorige week, vrees ik te moeten toegeven, had Fox een punt. Het bericht haalde ook alle Europese media. De NYT had geschreven dat medewerkers van John McCain acht jaar geleden hun ongerustheid hadden uitgesproken omdat het leek alsof de Republikeinse presidentskandidaat al te vaak in het gezelschap van dezelfde lobbyiste werd opgemerkt. Hoewel de krant dat nergens met zoveel woorden schreef, leidden de meeste lezers en de andere media die het bericht overnamen hieruit af dat McCain een relatie had gehad met die vrouw. Dat stond er dus niet (het artikel stelde enkel dat medewerkers bezorgd waren over een gewekte indruk), maar de meeste waarnemers vonden dat het toch vooral de NYT zelf was geweest die deze indruk had gewekt. De krant ontkende in alle toonaarden dat ze dit had willen insinueren en stelde dat haar berichtgeving op foutieve wijze was overgeno-
jaarverslag 2008
39
opinie en column men door de andere media. Hiermee toonde ze zich inderdaad hypocriet, een slechte verliezer of in het beste geval onbegrijpelijk naïef. Ik wil best geloven dat het de journalisten vooral te doen was om het belangenconflict dat uit McCains band met deze lobbyiste kon blijken. Voor een presidentskandidaat die de reputatie heeft een streng bevechter van corruptie te zijn is dat inderdaad geen detail. Maar dat ze niet doorhadden dat dit door nagenoeg iedereen als een seksschandaal zou worden gelezen... zo geslachtsloos kan zelfs een NYT-journalist niet zijn. En dat vond afgelopen zondag ook de Public Editor van de krant. Die instantie beoordeelt de berichtgeving en gaat daarbij uitgebreid in op vragen en klachten van lezers. Die waren er naar aanleiding van het McCain-verhaal in overvloed. Alleen al op de website hadden meer dan 2.400 lezers gereageerd, veelal erg boos en ontgoocheld. De onafhankelijk opererende Lezersredacteur citeerde uit die brieven, maar gaf ook de verantwoordelijke redacteur de kans zijn versie van de feiten te geven. Zijn eindoordeel was echter niet mals: de krant had onvoldoende onafhankelijke bewijzen aangedragen voor het bericht en was dus zonder meer ‘fout’ geweest. En dat stond dus prominent op de opiniepagina van de zondagseditie. Uiteraard is dit geen mirakelmedicijn en zullen media altijd fouten maken. Maar in je eigen krant met zoveel woorden afdrukken dat je fout was, ook dat is een teken van beschaving. Elk medium dat van zichzelf beweert dat het haar om kwaliteit te doen is, zou zo’n onafhankelijke persoon een rubriek moeten geven. Een jaar of tien geleden had De Morgen nog een ombudsman. Die is met heel erg stille trom vertrokken. de Volkskrant heeft er wel één en die durft best kritisch uit de hoek te komen, laatst nog naar aanleiding van de rellerige berichtgeving over de zaak Holloway. In NRC Handelsblad reageert de hoofdredactie wekelijks op vragen en veelal strenge brieven van lezers. Meestal leest die rubriek echter als een pro domo. Dat heeft ook zijn nut (als lezer ontdek je welke afwegingen de redactie heeft gemaakt), maar veel zelfkritiek ben ik op die plek nog niet tegengekomen. En nochtans is dat wat de media vooral nodig hebben. Hun macht neemt in onze samenleving nog altijd toe, maar onder het mom van de persvrijheid vinden ze dat ze boven elke verdenking horen te staan. Veelal reageert de sector ook buitengewoon lichtgeraakt op kritiek, wordt meteen ‘censuur’ geroepen of worden andere gezagsargumenten van stal gehaald. Toen De Standaard laatst kritiek kreeg op de reeks over de regeringsvorming antwoordde de hoofdredacteur prominent in de krant en op de website met een louter retorische verdediging waarin vooral het controversiële karakter van de berichtgeving werd bewierookt. Dezelfde hoofdredacteur noemt graag The New York Times zijn grote voorbeeld. Zo lang hij niet in staat blijkt tot zelfkritiek, heeft hij nog een lange, lange weg af te leggen. gepubliceerd op www.deburen.eu op 28.02.08 Geert Buelens is schrijver en hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit Utrecht.
Als een adelaar - door Ann De Craemer Het moet geklonken hebben als de stem van de engel van Allah op het moment dat hij Mohammad de soera Al-Iqra openbaarde: Mohammad! Iqra! Mohammad! Lees! Moeder! Lees! Ik kwam de kamer binnen met in mijn hoofd een
40
deBuren
missie, maar in mijn hart twijfels over het welslagen ervan. Moeder! Lees dit boek! In haar handen legde ik De vliegeraar van Kaboel van de Afghaans-Amerikaanse bestsellerauteur Khaled Hosseini. Sinds ik het plezier van het lezen kende, en vooral sinds ik de schoonheid van de literatuur had ontdekt, liet ik thuis zogenaamd achteloos boeken rondslingeren in de hoop dat mijn vader en moeder erdoor verleid zouden worden. Maar het was zinloos. Thuis werd er niet gelezen. Mijn ouders stuurden mijn zus en mij wekelijks naar de bibliotheek, maar zelf bleven ze doof voor de lokroep van de letteren. Groot was dan ook mijn verbazing toen mijn moeder me opbelde met de mededeling dat ze het boek van Hosseini prachtig vond. Of er nog meer van die auteur te lezen viel? Ik werd terstond officieel benoemd tot haar gids in letterenland, en die functie oefen ik nu al twee maanden met trots en blijdschap uit. Wie de geneugten van het lezen kent, zal mijn vreugde begrijpen. Weinig dingen zo mooi als het verlangen naar verhalen te zien ontstaan en groeien. Iemand tot de literatuur bekeren, is zijn gedachten met goud bekleden. Lezen maakt immers gelukkig. Lezen doet de mens groeien. Meer nog: hoe meer mensen fictie lezen, hoe mooier en beter de wereld wordt. Ik zal u vertellen waarom ik dat vind. Ik zal u vertellen wat lezen zo bijzonder maakt, en waarom iedereen het voorbeeld van mijn moeder zou moeten volgen. U houdt van reizen? Dan bent u niet alleen. Aan het begin van de eenentwintigste eeuw nemen meer mensen dan ooit het vliegtuig op zoek naar plekken en ervaringen die hun alledaagse beleving overstijgen. Geen manier van reizen echter die het lezen van boeken overtreft. Lezen brengt je naar oorden waar je nooit eerder was en misschien nooit zal zijn. Fictie neemt je mee naar plekken die ooit bestonden maar nu verdwenen zijn, en naar plekken die alleen op de landkaart van de verbeelding terug te vinden zijn. Reizen die mensen in contact brengen met de plaatselijke bevolking van een gebied zijn vandaag erg in trek, maar niets kan ons dichter bij de mens kan brengen dan de literatuur. Wie naar Afghanistan reist, kan er met de mensen praten en zo een beeld proberen te krijgen van het land. Wie echter De vliegeraar van Kaboel van Hosseini leest, leert het land van binnenuit kennen en voelt de vreugde en de pijn van een jongen die man wordt, van een familie, van een volk. Afghanistan bezoeken is eventjes het gordijn opzij schuiven en in het huis naar binnen gluren, maar De vliegeraar lezen is het huis binnengaan en er voorgoed blijven. Wie reist, is een deel van het landschap, maar wie leest, cirkelt als een adelaar boven het landschap en ziet daarom meer. Als lezen de overtreffende trap van reizen is, dan geldt daarvoor bij uitstek dat het je horizon verbreedt. Literatuur is zuurstof voor onze geest, brandstof voor onze gedachten en stikstof voor onze vooroordelen. Wie leest, leert de mens dieper kennen en de wereld beter begrijpen. Lezen leidt tot meer begrip, en hoe groter het begrip, hoe toleranter en dus hoe beter de mens. Wie leest, denkt de gedachten van iemand anders, en verruimt daardoor zijn geest. Hoe meer je leest, hoe meer je weet, en hoe meer je weet, hoe meer je wil weten. Ik geloof dat nieuwsgierigheid een morele deugd is, en dat lezen die kan aanwakkeren. Boeken zetten aan tot denken, en net daarom is in een dictatoriaal regime de angst ervoor zo groot: de pen van de romanschrijver is gevaarlijker dan een wapen. Fictie stimuleert de verbeelding, en het is van het grootste belang voor het voortbestaan van de dictatuur dat die stevig in het gareel wordt gehouden. Literatuur heeft niet de
opinie en column directe slagkracht van kanongekletter en geweerschoten om veranderingen tot stand te brengen of ze een halt toe te roepen. Literaire invloed verloopt subtieler en gelijkmatiger, maar juist daardoor kan ze diepgaander zijn. Zelf heb ik, om één voorbeeld te noemen, de mens en een deel van deze wereld beter leren kennen met de romans van Philip Roth. Met American Pastoral, The Human Stain en The Plot against America leerde hij me de Amerikaanse tijdsgeest in verschillende fases van de geschiedenis beter begrijpen dan een stapel non-fictieboeken ooit zal kunnen doen. Bovenal vergrootte Roth mijn inzicht in de mens – in zijn obsessies, zijn angsten, zijn driften en zijn verlangens. Toen ik Exit Ghost las, voelde ik wat het betekent om een man van zeventig te zijn met erectieproblemen maar met een verzengend verlangen naar een beeldschone jonge vrouw. Of nee, meer nog, ik voelde het niet zomaar, ik was die man van zeventig. Ook dát is de kracht van lezen: het geeft je het vermogen om je in iemand anders in te leven of zelfs iemand anders te worden. Niet alleen word je dus van lezen een beter mens; je wordt ook méér mens. Ondraaglijk licht is het bestaan, zegt de Tsjechische schrijver Milan Kundera: we leven maar één keer en dat maakt onze aanwezigheid op aarde licht, maar die lichtheid is ondraaglijk - geen van onze daden kunnen we uitwissen en overschrijven. Fictie echter is de gom die dat mogelijk maakt: wanneer we een roman lezen, kunnen we onszelf overstijgen. Ieder van ons loopt wel eens tegen de grenzen van zijn mogelijkheden aan, maar in de literatuur kunnen we iemand anders worden en een andere realiteit beleven dan de ons vertrouwde. Dat maakt de literatuur nauw verwant met dromen: zowel in literatuur als dromen kunnen we méér - het verleden herbeleven, in de toekomst kijken en een andere identiteit aannemen. Lezen is leven op een hoger niveau. Wie leest, vermenigvuldigt zichzelf. Vladimir Nabokov vond de identificatie van de lezer met een romanpersonage uit den boze – het is het domste wat je als lezer kan doen, zei hij. Ik durf het met hem oneens te zijn: je met een personage uit een boek identificeren is net een van de grootste geneugten van het lezen. Het is een plezier dat ik voor het eerst mocht ervaren toen ik als kind Nils Holgersson van Selma Lagerlöf las. Zó graag wilde ik met Nils op de rug van de gans Maarten naar de zon vliegen, dat het uiteindelijk ook gebeurde. Ik zat niet meer met opgetrokken knieën op de bank; ik vloog hoog in de lucht boven Zweden en Lapland. Later, een paar jaar geleden nu, werd ik levenslang verliefd op Charlie Citrine uit Saul Bellow’s Humboldt’s gift. Meteen viel ik als een blok voor deze man die rotsvast gelooft dat verbeelding en poëzie meer vermogen dan alle technologische kennis van de Verenigde Staten op één hoop. Zo vaak praat Charlie met mij en zo vaak ga ik bij hem te rade dat hij een deel van mezelf geworden is. Dat betekent eigenlijk dat ik nooit alleen ben, en ook is dat een van de redenen waarom lezen de mens wijzer maakt: wie leest, weet dat hij niet alleen is. De confrontatie met gevoelens en gedachten van personages leert ons beter te begrijpen waarom we soms handelen zoals we handelen en denken zoals we denken. Je leert wat je misschien anders nooit in jezelf had ontdekt. Om écht te lezen moet je alleen zijn, maar de ware lezer is nooit eenzaam. Ik heb het over lezen en reizen gehad, over lezen en een beter mens worden, over lezen en méér mens worden, over verdwijnen in een personage en over lezers die nooit alleen zijn. Er is nog één plezier van het lezen dat ik wil beschrijven, en dat is simpelweg de schoon-
heid van de literatuur. Ik bedoel de stijl - de pracht, om het met Herman de Coninck te zeggen, van ‘woorden die plotseling bij mekaar gaan horen en zeggen: nou hoeft er geen meer bij’. Die schoonheid roept bij mij dezelfde gevoelens op als muziek. Een mooie zin kan me ontroeren zoals een melodie dat kan. Van de sobere stijl van Willem Elsschot krijg ik het koud zelfs als ik het heel erg warm heb – dat noem ik poëzie, en ook dát kan een roman bereiken. U hebt het vast gehoord: de brandstofprijzen swingen dezer dagen de pan uit, en zij die het kunnen weten voorspellen dat het er niet zal op verbeteren. Het vliegtuig nemen zou straks wel eens een erg dure onderneming kunnen worden. Maar laat dat geen reden tot treurnis zijn. Thuisblijven hoeft niet. We kunnen immers boeken lezen. Het kost bijna niets, en in tegenstelling tot een échte reis keren we niet armer maar rijker terug. Het is zonde als we het niet doen. Er is, aldus schrijver Joseph Brodsky, immers maar één ding erger dan boeken te verbranden, en dat is ze niet te lezen. gepubliceerd op www.deburen.eu op 28.05.08 Ann De Craemer is medewerker programmering van deBuren.
Poëzie zoekt beatbox - door Reinout Verbeke ‘De gewone teksten van Vlaamse zangers en zangeressen zijn wat te eenvoudig voor mij’, liet politicus Herman De Croo zich ontvallen tijdens de muziekquiz Dubbelcheck op Radio 1. ‘Onze taal is zo mooi. Waarom doen zangers er niet meer mee? Is het zo moeilijk om die schlagerteksten wat meer inhoud te geven?’ De Croo heeft het ook niet begrepen op de schlagerliederen en hun zeemzoet ‘ik hou van jou en de hemel is blauw’. Hoe naïef is het evenwel om te denken dat het schlagergenre zijn succesformule zal veranderen. Als je een tjokvol Antwerps Sportpaleis kunt doen polonaisedansen op ‘Heb je even voor mij?’ en enthousiast laat zwaaien op ‘Je hebt me duizendmaal belogen’, heeft het genre zijn doelpubliek gevonden: een publiek dat soelaas vindt in strak geproducete meezingers, in eenvoudige, herkenbare liedjes over liefde, leven en dood. Maar de zanger of zangeres die wat meer wil dan cliché’s en goedkope gevoelens, raad ik één ding aan: misbruik de Nederlandstalige poëzie (van de tiende eeuw tot nu). Ze biedt een schat aan tekstmateriaal. Ze ligt voor het grijpen. Ze is voor 99,9 procent onontgonnen terrein. Ze is ongehoord. Ze is heel divers (u vindt er ongetwijfeld uw gading). Ze blijft altijd weer verrassen en ze betekent een upgrade voor uw song. En ja, in ruil krijgt poëzie, die ondanks Wim Helsens ‘Vrienden van de poëzie’ niet uit de niche geraakt, een breder publiek. Mooie win-winsituatie. Op 14 juli brengt Spinvis Ritmebox uit, een hommage aan de 80-jarige Nederlandse dichter Simon Vinkenoog. Het album bevat muziek die is geïnspireerd door het werk van Vinkenoog, aangevuld met een boek met diens gedichten. Erik de Jong, de bezieler van de groep, is een man naar mijn hart. De koning van knip-en-plak knutselde zes jaar geleden met wat muziekinstrumenten en een goede computer een spannende wereld bijeen met samples en flarden poëtische zinnen. Iedereen kent wel nog ‘Voor ik vergeet’ uit zijn debuut-cd: voor ik vergeet dat ik jarig was en een tic-tac in mijn neusgat had toen we naar Zeeland zijn gegaan. Op zijn tweede album ‘Dagen van gras, dagen van stro’ staat een prachtige bewerking van het gedicht
jaarverslag 2008
41
opinie en column ‘At the borders of time’ van de Antwerpse, muzikale dichter Gust Gils. Aan de oevers van de tijd/ keek ik om me heen/ ik wachtte aan de kant/ aan de oevers van de tijd/ en alles ging voorbij/ verloor zijn naam/ en spoelde aan// aan de oevers van de tijd/ hing ik maar wat rond. Voor ik dat liedje hoorde, kende ik Gils alleen van naam. Als Spinvis bij het brede publiek hetzelfde effect kan bereiken met de poëzie en de persoon van Simon Vinkenoog, het podiumbeest van de zogenoemde Vijftigers, doet hij meer voor de dichterij dan welke poëzieavond ook. Missionaris Men zegt van poëzie dat ze eeuwigheidswaarde kan bereiken. Daar zou ik niet te veel op vertrouwen. Een gedicht is pas goed op weg naar eeuwigheid als het in je iPod kan. Poëzie kan best alle technische middelen gebruiken om in het collectieve geheugen van jan en alleman te blijven hangen. Ze moet uit die dunne, onverkoopbare boeken treden. Dichters moeten meer out of the box denken: gedichten schrijven voor een bundel, een literair tijdschrift, een poëziesite, jawel, maar evengoed voor een performance, een song, een low-budget video. De technologische middelen zijn voor handen: muzieksoftware, handcamera, micro, YouTube, Facebook, MySpace. Alle dichters zouden missionarissen moeten worden in een bekeringsmissie via het internet. In tijden zonder breedbandaansluiting wisten ze het al: poëzie hoort op een podium. De rederijkers verenigden zich in kamers om gedichten voor te dragen en te zingen. Vandaag zijn er trouwens nog een paar van die rederijkerskamers, onder meer in Groningen, Friesland en Gent. In de jaren twintig van de vorige eeuw pakte de jonge Bertolt Brecht zijn gitaar om zijn gedichten in kroegen te zingen. Naar verluidt met succes. Later ontmoette hij componisten Kurt Weill en Hans Eisler die muzikale composities maakten van bijvoorbeeld ‘Die Morität von Mackie Messer’ (onder meer gecoverd door The Doors en Sting). Brecht heeft het altijd betreurd dat de kunst om de verzen te zingen verloren was gegaan. We moeten dus terug naar de middeleeuwen, toen een dichter ook componist en zanger was. ‘Egidius, waer bestu bleven?’ Met de opkomst van poetryslams – wedstrijden in poëzieperformance – is er vandaag weer dynamiek in poëzieland. De gedichten zijn niet altijd even goed op papier, maar in de micro klinken ze fris en vinden ze vooral een nieuw, jong publiek. Die performers zoeken nu ook vaker de weg naar muziek, omdat de technologieën goedkoper worden. Met een beatbox zet je in een paar uur een gedicht on the beat en lardeer je dat met wat instrumenten. Diezelfde dag nog staat het op je MySpace. ‘Eén plus één blijkt drie’, lees ik in een essay van musicoloog Jelle Dierickx, die de relatie tussen muziek en poëzie onderzocht in de tweede helft van de 20ste eeuw. ‘Het muzikale en het poëtische samen verleggen de focus naar een derde stem: die voorbij de noten en voorbij de woorden. (...) Het woord mag dan al een crisis beleven (wellicht omdat het teveel op zichzelf gefocust was/is), uitgangswegen zijn er genoeg.’ Dierickx citeert daarvoor een parabel van Franz Kafka: ‘De muis klaagt dat de gangen smaller worden en dat ze uiteindelijk in de laatste kamer aankomt waar de kat zit. De kat zegt dat de muis dan maar van richting had moeten veranderen en vreet het beest op.’ Als dit alles klinkt als een lamento voor onverkoopbare poëzie, dan zij het zo. Als poëzieavonden met de grootste moeite hon-
42
deBuren
derd toeschouwers lokken, denk ik dat het zin heeft met poëzie 21ste-eeuwse pistes te bewandelen. Pistes die aangepast zijn aan de volgende generaties lezers en luisteraars, die niet meer in papier denken maar digitaal, in .pdf, .jpg, .ppt, .mp3, .mpg of .mov. Mijn poetrypop-podcast van Nederlandse en Vlaamse dichters (+ 1 Fries en 1 Zuid-Afrikaan) zou er zo uitzien: 1. Spinvis, Aan de oevers van de tijd, uit: Dagen van gras, dagen van stro 2. Vinkenoog / Spinvis Combo, JA!, uit: JA! 3. Dichters Dansen Niet (met Serge van Duijnhoven), Verbeten de Credo’s, uit: Klipdrift 4. Schmoll (met Elvis Peeters), De regen en ik, uit: Spleen pour rire 5. Gert Vlok Nel, Timotei Sjampoo, uit: Beaufort-Wes se beautiful woorde 6. Tsead Bruinja, De man dy’t rinne moat, uit: Zingo (het beste van drie jaar Zingo Poetry Slam in Nederland) 7. Mark Boog, Lust, uit: Men verheuge zich op de muziek (in samenwerking met Poetry in Motion) 8. Jelle Meander, Knitter BA!, uit: synthetic poems 9. De Legende (met Elvis Peeters), Polonaise #2, uit: Bijt!Bijt!Bijt! 10. De Drie Boeddha’s (Bart FM Droog, Diana Ozon, Wim Schmal), Bedorven, uit: Voorbindbuik gepubliceerd op www.deburen.eu op 01.07.08 Reinout Verbeke is nieuwscoördinator van het wetenschapsblad Eos en publiceerde poëzie in literaire tijdschriften (DWB, Gierik, De Brakke Hond) en in de bloemlezing Op het oog. 21 dichters voor de 21ste eeuw (Uitgeverij P). Ook hij maakt poetrypop van zijn gedichten onder de noemer Reinout met Nevenwerking. Drie nummers zijn vrij te downloaden op www.myspace.com/reinoutverbeke
Gooi ramen en deuren open - door Clark Accord Bij de BBC zag ik ooit een documentaire over de ontstaansgeschiedenis van de Zuid-Afrikaanse muziekstijl die door Paul Simon en Lady Blacksmith wereldberoemd werd. Op meesterlijke wijze namen de makers de kijker mee terug in de tijd, naar de basis van deze vorm van Afrikaanse muziek waar de invloed van de psalmen uit de witte kerk duidelijk te horen was. De zwarte bevolking mocht zich in de tijd voor de afschaffing van de apartheid na het invallen van het donker niet meer op straat bevinden. Men zorgde er dus voor om al voor het donker werd bij elkaar te zijn. Zo brachten ze dan gezamenlijk de nacht door onder het zingen van deze vorm van accapella muziek. Op die manier ontwikkelde de muziekstijl zich en op een gegeven moment ontstonden er verschillende zanggroepen, die gekleed in de meest kleurrijke pakken met elkaar streden om wie de zangkunst het best beheerste. Zo ontstond een muziek die zich tot een van de populairste genres van het Afrikaanse continent mocht rekenen. Dankzij de samenwerking tussen Lady Blacksmith Mambazo en Paul Simon brak de stijl door op wereldniveau. De documentaire maakte veel indruk op me. Door de BBC kreeg een Europees publiek inzicht in de achtergrond van een muziekstijl die ze van de radio kenden. Het vertelde ook iets over de positieve bijdrage van het zwarte continent op het gebied van muziek.
opinie en column De documentaire liet me niet los. Waarom hield de Nederlandse televisie zich in navolging van de BBC niet meer bezig met het portretteren van de cultuur van de landen van herkomst van de Nieuwe Nederlanders? Dit zou een positieve bijdrage kunnen leveren aan de intergratie van die groepen binnen de samenleving. Teveel wordt de nadruk gelegd op negatieve en stereotiepe zaken uit die landen. Bolletjesslikkers, Bouterse, decembermoorden, vrouwenbesnijdenis, vrouwenonderdrukking, kinderarbeid; onderwerpen die de kijker zeker niet onthouden mogen worden. Maar voor een evenwichtige beeldvorming is het wel van belang ook de andere kant te laten zien. Ook in Suriname zijn er verschillende muziekstijlen die door de emigratie van grote groepen Surinamers naar Nederland hun weg naar dit land hebben gevonden. Op de nationale radio en televisie is daar weinig of niets van te horen. Wil je als programmamaker migrantengroepen bereiken, dan ben je er niet met af en toe een item over die groepen. Men wil tussen de programma’s door ook muziek of berichten vanuit de eigen groep horen. Dit verklaart het succes van de lokale televisie- en radiostations. Bij veel Surinaamse gezinnen staat de radio de hele dag afgestemd op één van deze zenders die niet alleen nieuws uit eigen land, interviews met bekenden uit de eigen gemeenschap, activiteiten binnen de groep brengen, maar ook luisteraars aan het woord laat met hun mening over bepaalde actuele onderwerpen die de gemeenschap betreffen. Het bestaan van deze zenders valt enerzijds toe te juichen, anderzijds vormt het een bedreiging voor de broodnodige integratie. De lokale media hebben hun bestaansrecht bewezen. Ze bereiken een doelgroep die door de landelijke media nauwelijks of helemaal niet bereikt wordt. Ze zorgen voor de nodige, maatschappelijke en politieke betrokkenheid van Nieuwe Nederlanders bij de maatschappij. En houden hen op de hoogte van de gebeurtenissen in het land van herkomst. Maar het gevaar bestaat dat hierdoor groepen geïsoleerd raken van de samenleving. Ook over de doorsnee commercials op de Nederlandse televisie valt het een en ander op te merken. Neem bijvoorbeeld de enthousiaste scheerverhalen die witte mannelijke modellen met hun Europese haren te berde brengen! Hoe ze in extase getuigen van het genot van het nat scheren of van het gebruik van het scheerapparaat... Hoe hun geschoren kaken hun aan het begin van een drukke werkdag vanuit de spiegel terugblikken... Een knagend gevoel zet zich dan iets boven mijn middenrif vast, als reactie op de zelfingenomen glimlach die op het gezicht van het model verschijnt, wanneer hij zijn kin tussen duim en wijsvinger neemt en het effect van mes en schuim of scheerapparaat bewondert. Zonder uitzondering gebruikt men witte modellen om het scheren te propageren. Droog, met een elektrisch scheerapparaat. Of, sinds kort, vochtig met het nieuwste snufje op scheergebied: het elektrisch apparaat waaruit met een druk op de knop een verzachtende crème vrijkomt. Waar men gebruik maakt van zwarte mensen voor het aan de man brengen van een product vervalt men veelal in stereotypen. Een zwarte slecht Nederlands sprekende vrouw met een pak yoghurt op haar hoofd, alsof ze naar de rivier loopt om de waterbak de vullen. Of een Surinaamse jongeman op versiertoer met naar knoflook stinkende adem, waardoor alle meisjes voor hem op de vlucht gaan, om bamimix te verkopen. Bij de meeste instituten in ons land houdt de multiculturele samenleving op bij de voordeur. Dat geldt ook voor de televisie en
de reclamebureaus. Op een willekeurige redactie kom je weinig tot geen gekleurde medewerkers tegen. Dit is niet bevorderlijk voor een evenwichtige programmering die recht doet aan de bevolkingsamenstelling. De landelijke televisie benadrukt waar het de Nieuwe Nederlander betreft teveel de problemen die de integratie van deze groepen binnen de Nederlandse maatschappij met zich mee brengt. Succesverhalen bereiken slechts mondjesmaat het grote publiek. Het succes van programma’s als Raymann is laat van Jörgen Raymann, en de reacties van een breed publiek op het succes van mijn debuutroman De koningin van Paramaribo, laten zien dat er bij het grote publiek, anders dan programmamakers veronderstellen, wel degelijk interesse bestaat voor onderwerpen voor en door de bril van de Nieuwe Nederlander. Zolang de ramen en deuren van de productiehuizen voor televisieprogramma’s en reclamebureaus gesloten blijven voor Nieuwe Nederlanders, zal het moeilijk zijn verandering te brengen in het huidige televisieaanbod. De redacties van de productiehuizen en de burelen van reclamebureaus dienen een afspiegeling te zijn van de samenleving om daar verandering in te brengen. gepubliceerd op www.deburen.eu op 30.09.08 Clark Accord is een Surinaamse schrijver en publicist. Van zijn debuutroman De koningin van Paramaribo zijn meer dan 100.000 exemplaren verkocht. Voor deBuren schrijft hij maandelijks een column.
Wachten op Geld - door Jean Paul Van Bendegem De actualiteit dwingt mij ertoe om iets te schrijven over de financiële crisis waarin niet alleen wij, maar de hele aardbol (lijkt) betrokken (te) zijn. Tegelijkertijd wil ik niet deze plaats op de website misbruiken voor een inleiding tot het economisch denken. Hier word ik namelijk verondersteld het over cultuur te hebben. Hoewel, lijk ik daarmee niet te suggereren dat, als het over economie gaat, het niet over cultuur kan gaan en omgekeerd. Is dat wel zo? Laat ons een duidelijk economisch gegeven nemen: geld. Heeft geld culturele aspecten? Kunnen we geld als een cultuurproduct beschouwen? Of zijn deze vragen belachelijk? Laat ons de oefening wagen. Is er een eerbiedwaardiger plek dan de Bijbel om te starten? Zowel Matteüs als Lucas schrijven duidelijk dat een mens niet én God én de Mammon kan dienen. Is dat geen mooi begin? Geld wordt meteen geassocieerd met duivels en afgoden en regelrecht geplaatst tegenover de ene en ware God. Hoewel ook begrijpelijk: geld vertegenwoordigt het wereldse, God het spirituele. De klassieke dualismen dienen zich spontaan aan: lichaam-ziel, emotie-verstand, instinct-rede, geld-God. In deze constellatie denkt iedereen spontaan aan de pecuniaire omschrijving dat geld het slijk der aarde is. Lager kan je het moeilijk hebben. Eenmaal het letterlijk spreekwoordelijke pad opgewandeld, regent het verwante uitdrukkingen. Bijvoorbeeld: “Waar geld spreekt, zwijgt de waarheid”, “Voor geld kan men de duivel laten dansen” of “Die geld heeft, heeft het geweld”. Moet ik nog verdergaan? Want, geef toe, onze vragen zijn eigenlijk al beantwoord: ja, geld is een cultuurproduct en meer bepaald wordt geld geassocieerd met het kwade, het slechte, het lage, het materiële, het instinctieve, enzovoorts. Dus, neen, het is geen belachelijke oefening. Klaar! Hoewel? Vermits hier een filosoof aan het klavier zit, mag die niet weerstaan aan de verleiding om de volgende vraag te stellen: is
jaarverslag 2008
43
opinie en column dit de enige manier om tegen geld aan te kijken? Ik denk het niet. Als ik kijk naar de recentste ontwikkelingen in de wereldwijde maatschappij, dan kan ik alleen maar vaststellen dat het culturele statuut van geld grondig gewijzigd is. Geld begint meer en meer verwantschappen te vertonen niet met een afgod of een idool, maar met God zelf. De duivel heeft God ingehaald en wordt een ijzersterke concurrent om het Hoogste Ambt te bekleden. Laat ik een paar argumenten aanhalen. Ten eerste, geld is van een concreet gegeven volkomen abstract geworden, net zoals je de God van het Oude Testament, een chagrijnige, kwaadaardige en venijnige oude man, ziet evolueren tot een abstracte vaderfiguur in het Nieuwe Testament, zoals Jack Miles in “God, een biografie”, zo schitterend laat zien. De goudreserves van landen zoals de Verenigde Staten dekken maar een kleine fractie meer van al het geld dat in omloop is. Trouwens, dichter bij huis, als ik betaal met een kredietkaart, dan aanvaardt de handelaar het feit dat de firma die de kaarten uitreikt voldoende vertrouwen in mij heeft in die zin dat, als het op betalen aankomt, zij dat geld van mij wel zullen loskrijgen. En waarom vertrouwen ze mij dan? Omdat ik een inkomen heb dat wordt betaald door een andere firma die wordt gesubsidieerd door de overheid die in principe de geldcirculatie mee bestuurt,... Abstracter kan ik het mij niet voorstellen. Ten tweede, geld is alomtegenwoordig, net zoals God. Alles laat er zich in uitdrukken – hoeveel geld is dit waard? – tot en met een mensenleven en het maakt alles vergelijkbaar, ook wat op het eerste gezicht met elkaar niets te maken heeft. Zo kan je zonder verbaasde blikken uit te lokken zeggen dat een Amerikaans mensenleven, geschat nu op iets minder dan zeven miljoen dollar (bron: de US Environmental Protection Agency) ongeveer vijftien Rolls Royce Phantoms waard is. Ten derde, een aspect dat de laatste tijd op dramatische wijze wordt gedemonstreerd: gelds wegen zijn ondoorgrondelijk, net zoals die van God. Dat het Fortis-probleem zou leiden tot zo’n opeenvolging van rampen en doemscenario’s kon niemand vermoeden. Maar evenmin slaagt men erin, nu de zaak lopende is, uit te leggen wat er aan de hand is. Deze opsomming kan uitgebreid en uitgewerkt worden, maar ik meen mijn punt gemaakt te hebben: geld, pardon Geld, is van afgod God geworden en steekt Hem/Haar/Het/het naar de (K/k)roon. Dus, ja, er zijn verschillende manieren om tegen geld aan te kijken als cultuurproduct, wat de kwestie nog rijker maakt. Laat ik twee gevolgen schetsen van die rijkdom ter illustratie. Indien het bovenstaande schetsmatige verhaal ook maar een beetje steek houdt, dan is het duidelijk dat Geld een christelijk symbool bij uitstek is. Wat zou dan in hemelsnaam een atheïstische invulling kunnen zijn van geld? De agnost zou zich nog kunnen behelpen met het spreekwoord “Geld maakt niet gelukkig” en er voor het evenwicht meteen aan toevoegen “Maar een beetje helpt wel”. De atheïst kan niet anders dan ontkennen dat er zoiets als Geld bestaat. Een dom idee? Vergelijk het met breinstudies. Iemand heeft een mooie gedachte, maar niettemin stemt dit overeen met ordinaire bio-elektrochemische processen in het brein. Niks meer, niks minder. Bekijk op dezelfde wijze de kredietkaarttransactie hierboven vermeld. Kaart gaat in machientje, machientje maakt verbinding, elektrische signalen worden doorgegeven naar centrale computer, centrale computer
44
deBuren
stockeert in het geheugen, één keer per maand wordt een print-out toegestuurd, ik kruip op mijn computer, maak verbinding via PC Banking met de server van …, enzovoorts, enzoverder. Je ziet het: uit zo’n verhaal is het Geld verdwenen en geeft dat geen bevrijdend gevoel? De tweede illustratie kan ik bondig formuleren, maar de impact ervan is niet te onderschatten: indien Geld en God zo gelijkaardig zijn als ik hier suggereer, dan is het evident dat ik in het avondjournaal op TV1, bij Terzake en in “De Keien van de Wetstraat” niet Paul D’Hoore wil zien zitten, maar wel Godfried Danneels. Want we hebben geen nood aan economen; het is de hulp van theologen die gevraagd wordt. Voor de ongelovigen onder ons, is het wachten op een wederkeer van Nietzsche om aan te kondigen dat Geld dood is. Ondertussen, samen met Beckett, wachten we. gepubliceerd op www.deburen.eu op 16.10.08 Jean Paul Van Bendegem is filosoof en wiskundige.
Pornoficatie - door Hassnae Bouazza In Nederland dreigt het onderwerp van seksualisering de islam weg te stoten van de eerste plaats als discussie-onderwerp. Dit dankzij stemmingmakerij van mensen als Myrthe Hilkens met haar kruistocht tegen alles wat naar seks riekt en met haar nieuwe boek McSex, de pornoficatie van onze samenleving (pornoficatie, want seksualisering daar schrokken de mensen niet genoeg van), maar ook door een programmamaakster als Mildred Roethof die in haar documentaire Sex Sells het beeld schetst dat jongeren geen enkele normen of grenzen hebben op het gebied van seks. Het ronkende persbericht over Sex Sells wekte de indruk dat het een documentaire was die liet zien hoe gewetenloos jongeren (dus alle jongeren) met seks omgaan, maar eenmaal bij Pauw en Witteman gezeten, bekende de maakster, die het nodig vond viermaal te herhalen dat ze documentairemaakster is, dat wat haar film toonde niet algemeen voor alle jongeren geldt, iets wat voor de nuchtere kijker al duidelijk was geworden. Nee, dan Myrthe Hilkens, een dame waarvan ik niet zeker weet of ze al tot u in Vlaanderen is doorgedrongen. Zo niet, dan adviseer ik u met klem de grenzen te sluiten tot het sein veilig is vrijgegeven. Hilkens is een jongedame die zich na de documentaire Beperkt Houdbaar, over de maakbaarheid van het schoonheidsideaal en de manipulatie van de reclame-industrie, profileerde als de grootste schreeuwerd tegen de seksualisering van de samenleving. Hilkens noemt zichzelf journaliste. Nu weet ik uit ervaring dat het gros van de journalisten vooringenomen te werk gaat: ze weten wat ze willen tonen en zoeken vervolgens mensen die hun verhaal kunnen onderschrijven, indien nodig met wat extra hulp van de interviewer ofwel tijdens het interview en anders daarna tijdens het schrijven van het stuk of in de montagekamer. Hilkens gaat nog een stapje verder dan dat: zij wil dat de politiek haar boodschap serieus neemt en ermee aan de slag gaat. Aan ambitie geen gebrek. Een ieder die het vervolgens niet eens is met haar, krijgt het etiket “dom” opgeplakt of wordt verdacht gemaakt. De discussie doet veel denken aan het islamdebat waarbij zelfbenoemde schriftgeleerden précies denken te weten hoe de islam en moslims werkelijk zijn en scheutig angst zaaien. In de Volkskrant van 9 november 2008 mogen we uit Hilkens’ mond optekenen dat meisjes helemaal niet de vrijheid hebben
opinie en column zelf hun seksuele keuzes te maken en dat ze het idee hebben dat ze zich of moeten schikken in de rol van “onderdanige bimbo” of van een vrouw die seks op een “macho-achtige wijze” benadert. Hilkens heeft iets te veel porno gekeken en daaruit geconcludeerd dat dit is hoe mensen in het alledaagse leven met elkaar omgaan. Maar dat is niet alles, want haar (althans, zo vermoed ik) eigen seksuele ontevredenheid projecteert ze op alle vrouwen: overal, in bijna elk interview verzucht of schreeuwt ze wel dat mannen niet weten waar de clitoris zit. Maar uit Ingeborg Beugels nieuwe documentaireserie Geloof Seks en (Wan)hoop blijkt juist dat jonge meisjes heel erg goed weten waar hun pareltje zit en dat ze ook mondig genoeg zijn hun vriendjes te zeggen wat ze wel en niet lekker vinden.
Het is eigenlijk net als met seks: wat voorspel, een beetje humor en zachte overtuiging, en het liefdesspel verloopt veel soepeler en aangenamer dan wanneer je bruut je zin wilt opleggen aan de ander. Dus schrijf dat erotische verhaal, dames. Máák die mooie film. En hou alsjeblieft op met het geklaag en maak weer plaats voor humor.
Nu zou Hilkens’ kruistocht heel vermakelijk en allerminst zorgwekkend zijn geweest, ware het niet dat politici in Nederland kampioenen zijn in incidentenpolitiek en dus op elke scheet reageren die in de media aandacht krijgt. Eerder al gaf Minister Plasterk aan dat het beeld van de vrouw in de media als lustobject moest veranderen en deze week reageerde Minister Rouvoet van gezinszaken aangedaan op de documentaire Sex Sells. Dat is tegenwoordig politiek bedrijven in Nederland: je kijkt een beetje televisie en maakt vervolgens beleid naar aanleiding van wat je daar ziet.
Iemand al geprobeerd een woord als bananenrepubliek te ontwijken als het naar de kop geslingerd wordt? Voorwaar geen makkie. De gedachten verzetten dan maar. We kijken over de grens. Die van de tijd. Het aftellen naar het jaar 2009 kan beginnen. Brengt het ons regen of zonneschijn? Een slanke lijn? Goed bestuur? Eerst de feestdagen overleven, dan pas met de goede voornemens voor de proppen komen, luidt de boodschap. In het geval u een hond of kat in huis hebt, tippen we u – met dank aan de Nederlandse Dierenbescherming voor het idee – de vuurwerk-cd. Haal die snel nog in huis en maak elk gezelschapsdier feestklaar door hem/haar tijdig bloot te stellen aan minutenlang gesis en geknal. Wat uw en onze geestelijke gezondheid betreft, misschien voelt u straks de dringende nood aan een online cursus ‘Mentaal Vitaal’ bedacht door het Trimbos-instituut, het Netherlands Insititute of Mental Health and Addiction. De directeur, Jan Auke Walburg, legt in het januarinummer van het maandblad Psy uit hoe u zo, in vier weken tijd en op uw eigen tempo, gelukkig(er) kunt worden. En wat kunnen we u meer wensen dan geluk? Gezond verstand?
Gelukkig zijn er de oudere feministes als Hedy D’Ancona en Marli Huijer die Hilkens’ humorloze verbetenheid en doemdenkerij niet delen, maar dit zijn dan ook zeer bevrijde, seksueel bewuste vrouwen die aan de wieg stonden van de Nederlandse vrouwenbevrijding. Vrouwen mét humor en zelfrelativering. Daar waar Huijer genoot van Charlotte Roche’s zeer onsmakelijke, maar uiterst hilarische Vochtige Streken, weet Hilkens in de Volkskrant daarover te zeggen: “Alleen jammer dat de hoofdpersoon in Vochtige Streken geen sterke vrouw is, maar eerder een slachtoffer die seks als middel gebruikt om haar trauma’s te vergeten.” Als ik niet beter wist, zou ik denken dat ze het over een ander boek heeft. Trauma. Slachtoffer. Sleutelwoorden voor de nieuwe golf “feministes” als Hilkens: ze verlustigen zich aan het slachtofferschap en oeverloos geklaag en zien de vrouw als een breekbaar vogeltje dat niet voor haar rechten durft op te komen. In de documentaire Town Bloody Hall, een registatie van een debat uit 1971 tussen onder andere Norman Mailer en Germaine Greer in New York valt op hoeveel zelfrelativering de mensen hebben: het is een luide bijeenkomst met veel gelach, veel humor en veel zelfspot. Dit seksualiseringsdebat zou heel wat draaglijker zijn als het ook die kenmerken had.
gepubliceerd op www.deburen.eu op 12.11.08 Hassnae Bouazza is schrijfster en columniste.
Grenskijker: Vuurwerktherapie - door Astrid Wittebolle
gepubliceerd op www.deburen.eu op 19.12.08 Astrid Wittebolle (°1966) heeft met Korps12 haar eigen tekstbureau. Ze woont sinds 1995 op het internet. In dat jaar maakte ze de eerste Vlaamse weblog voor De Morgen. Tot 1 april (sic) 2007 besprak ze in die krant op geheel eigen wijze elke dag een website. In 2000 maakte Wittebolle, samen met Geert Houck, met zIPt het eerste Vlaamse internetprogramma voor Studio Brussel. Een selectie van de internetcolumns, gemaakt door kunstenaar Jef Geys, wordt in het voorjaar van 2009 uitgegeven door deBuren. Wekelijks verschijnt een internetrubriekje van haar hand in Knack.
Hilkens zegt in hetzelfde Volkskrant-artikel “we moeten zorgen dat seks weer van ons wordt” alsof het ooit niet van “ons” is geweest en we massaal en tegen onze wil, maar onder druk van de pornoindustrie, aan het experimenten zijn geslagen in de slaapkamer of op de keukentafel. Vrouwen als Huijer en Beugel vinden dat de vrouwelijke verbeelding van seksualiteit in het publieke domein schaars is. Het is me niet bekend of Huijer en Beugel bekend zijn met het fenomeen “romantische komedies”? Maar laten we het daar eens over hebben: de vrouwelijke verbeelding van de seksualiteit. Dat is geen slecht idee, maar wat weerhoudt de vrouwen om er zelf mee aan de gang te gaan? In plaats van donderpreken over seksuele hel en verdoemenis zouden we er allemaal veel meer bij gebaat zijn (immers, zoveel aangenamer om te lezen of zien) om de verbeelding de vrije loop te laten en de tederheid en erotiek de vrije loop te laten. Wédden dat dit er als zoete koek in gaat?
jaarverslag 2008
45
tentoonstellingen 5. Hoogtepunten: tentoonstellingen Een vijftal keer per jaar kunt u bij deBuren een tentoonstelling bezoeken. Meestal laten die fotografisch werk zien, maar we presenteerden ook al tekeningen uit beeldromans, werk van een striptekenares of videokunst. De tentoonstellingen bij deBuren zijn altijd zeer gevarieerd, aantrekkelijk voor een breed publiek én gratis.
90dagenrotterdam - 20.11.07 tot 8.02.08 - fototentoonstelling bij deBuren Tijdens de winter van 2006-2007 liep bij deBuren de tentoonstelling 90dagenbrussel van de Berlijnse fotografen Friederike von Rauch en Stefan Wolf Lucks. Mét succes: 90dagenbrussel werd door De Morgen uitgeroepen tot ‘expo van de week’ en kreeg maar liefst vijf sterren toebedeeld. In 2007 en 2008 zette deBuren de samenwerking met de Duitse fotografe Friederike von Rauch verder. Haar foto’s van Berlijn en Brussel vertelden ons dat Rotterdam op een analoge manier bekeken wilde worden. Op uitnodiging van deBuren woonde en werkte von Rauch drie maanden in Rotterdam. 90dagenrotterdam laat daarvan het resultaat zien. Tijdens de opening van 90dagenrotterdam werd het fotoboek Sites voorgesteld, dat de Duitse uitgeverij Hatje Cantz uitgaf in samenwerking met deBuren en dat Von Rauchs foto’s van Berlijn, Brussel en Rotterdam samenbrengt. Friederike Von Rauch overhandigde het eerste exemplaar aan de Nederlandse ambassadeur Rudolf Bekink. “Nooit zag ik de stad van mijn vader op zo’n mooie manier in beeld gebracht”, aldus de ambassadeur. Ook deze expositie wordt een visitekaartje van deBuren: in 2009 zal 90dagenrotterdam een vervolg krijgen in Berlijn.
Picture This! - 19.02.08 tot 21.03.08 - videotentoonstelling bij deBuren De video van Burnett-Rose (UK) – Witness: AnAesthetic, 2001 – werkte als een teaser. Dit commentaar op de afstandelijke esthetisering van het geweld in de entertainmentindustrie was voorzien van een zeer tastbare alarmknop. Als het te veel werd, kon de kijker met een druk op de knop de beelden stilzetten. Renzo Martens (NL) liet een trailer zien van Episode 3, zijn nieuwste in Congo gedraaide film. Economisch gezien is de gemediatiseerde ellende van het land interessant. Precies dit is de inzet van het engagement van de filmmaker, die iets fundamenteel wil doen voor Afrika.
Naar aanleiding van het symposium Representaties van lijden – onheil, pijn, bloed van de Hogeschool Sint-Lukas Brussel maakte curator Pieter Van Bogaert een compacte tentoonstelling bij deBuren. Inzet van Picture This! was de voorstelling van lijden in de media en de reflectie daarover in de kunst. Met werk dat het onheil, de pijn en het bloed soms letterlijk toont of figuurlijk oproept, wilden de drie deelnemende kunstenaars confronteren en engageren.
46
deBuren
Herman Asselberghs (B) toonde een video waarin de mediakunstenaar kijkt naar de wereld via de media (de Palestijnen, 11 september, de globalisering, gijzelaars en gijzelnemers,…) maar die ook via de wereld en zijn reizen kijkt naar de media. De films en een fotoverslag van de tentoonstelling zijn op de website van deBuren te bekijken.
tentoonstellingen
Willem Elsschot, Kaas, een beeldroman door Dick Matena - 29.03.08 tot 29.06.08 striptentoonstelling in het KMSKA (Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen)
In het kader van het Elsschotjaar stelde deBuren Dick Matena’s tekeningen van ‘Kaas’ tentoon in het KMSKA. Onder veel pers- en publieksbelangstelling openden Vlaams minster van Cultuur Bert Anciaux en Antwerps burgemeester Patrick Janssens de tentoonstelling. Het was de eerste keer dat een striptekenaar in dit eerbiedwaardige museum exposeerde. Met veel verfijning, groot vakmanschap en respect voor de schrijvers maakte Dick Matena sprekende beeldverhalen van klassiekers uit de Nederlandse literatuur. Zo zette hij eerder al De Avonden van Gerard Reve en Kort Amerikaans van Jan Wolkers op weergaloze manier om in tekeningen. Bij Uitgeverij Athenaeum - Polak & Van Gennep deed hij nu hetzelfde met Kaas van Willem Elsschot. Het werd een prachtige reeks van 219 tekeningen, die door deBuren werd aangekocht en die binnenkort de muren van het nieuwe café van het Vlaams-Nederlands Huis zal sieren. De originele tekeningen uit De Avonden en Kort Amerikaans werden in 2006 voor het eerst bij deBuren tentoongesteld. In december 2008, een jaar na de dood van Jan Wolkers, was de verstripping van Kort Amerikaans ook te zien bij de kunstenaarsvereniging Ars Aemula Naturae in Leiden (zie verder). De virtuele verstripping van Kaas blijft altijd te bekijken op de website van deBuren. Copyright illustraties © 2007 Dick Matena Copyright teksten © 2003 Erven A. De Ridder (Willem Elsschot) Athenaeum - Polak & Van Gennep
jaarverslag 2008
47
tentoonstellingen
Pieter-Jan De Pue - Afghanistan 2007, een reis in beelden - 09.04.08 tot 30.05.08 - fototentoonstelling bij deBuren
Het is moeilijk om níet stil te worden bij de prachtige portretten die de fotograaf Pieter-Jan De Pue meebracht van zijn bewogen tocht door de Afghaanse bergen. Zonder in exotiek te vervallen bracht hij bij deBuren de diversiteit in beeld van een land dat al te vaak wordt gevat in de clichés van vrouwen in blauwe boerka’s, opiumrokende bebaarde mannen en patrouillerende NAVOmilitairen.
Foto reportage De jonge fotograaf Pieter-Jan De Pue (1981) studeerde in 2007 af aan het RITS in Brussel, richting filmregie. Hij vertrok voor vier maanden naar Afghanistan, waar hij fotoreportages maakte voor het Internationale Rode Kruis, Demining, Solidarité Afghanistan Belgique en Dutch Committee for Afghanistan. Hij maakte een tocht door een gebied bevolkt door Kirgizische nomadenstammen, ontmoette er lokale krijgsheren, was te gast bij opiumtrafikanten en edelsteensmokkelaars in een streek die rood ziet van de papavers en barst van de wapens om de oorlog in ZuidAfghanistan aan de gang te houden.
48
deBuren
‘Afghanistan blijft me bij als een waanzinnig, onvoorspelbaar, grensvervagend, maar onuitputtelijk land waarin mede door het onvoorspelbare alles mogelijk is.’ Pieter-Jan De Pue
Pieter-Jan vertelt “Ik trok samen met mijn tolk Gholam Hasan te voet en te paard door het Afghaanse Hindu Kush-gebergte via de Panjshir-vallei richting de Warghan Corridor en Pamir, op naar China. Het traject omvatte de oude Zijderoute die onder meer door Marco Polo werd gebruikt op zijn ontdekkingsreizen. Aangekomen op het ‘dak van de wereld’ – het drielandenpunt Pakistan - Tadzjikistan China – staken we de grens over met China waar we gearresteerd werden door Chinese grenstroepen. Na een kort verblijf in een legerkamp werden Hasan en ik een maand lang opgesloten in de gevangenis van Taxorghan in het uiterste noordwesten van China. Hasan werd er aanzien als een Taliban en opiumsmokkelaar; ik als een spion voor het Amerikaanse leger van de ISAF-legermacht in Afghanistan.”
tentoonstellingen
SARAH BETTENS in Johnson City, Tennessee
LEER CHINA KENNEN Elke dag een extra bijlage
‘Gelukkig hoeven we ons hier geen zorgen te maken over Clinton of Obama’
EEN EXPLODERENDE ECONOMIE
BLZ. 14
DAGBLAD / EDITIE
VLAAMS-BRABANT 85STE JAARGANG, NR. 59 BELGIE € 1,20 NEDERLAND € 1,80 LUXEMBURG € 1,35 GROOT-BRITTANNIE £ 1,4
WWW.STANDAARD.BE MAANDAG 10 MAART 2008
Na een maand gevangenis en talloze ondervragingen werden ze opnieuw vrijgelaten in de bergketens van Pamir, aan de grens met Afghanistan. De vrijheid was echter van korte duur: ze werden opgesloten door een Kirgizische gemeenschap die hen aanzag als leden van Al Qaeda. I N D E B E RG E N VA N N O O R D -A FG H A N I STA N Een eenzaam bed in het bergachtige noorden van Afghanistan, nabij de grens met Tadzjikistan. De Belgi-
16 BUITENLAND
sche fotograaf Pieter-Jan De Pue reisde vier maanden rond in het gebied. ‘Opium doet er de samenleving draaien’, zegt hij. Hij sprak met politieagenten, trok
met Afghaanse soldaten op en praatte met de lokale bevolking. Blz. 16: De Navo is ver weg in de bergen van Noord-Afghanisten. © Pieter-Jan De Pue
Brussel blokkeert spoorontsluiting Zaventem DE STANDAARD
De bouwvergunning voor vijfhonderd meter spoor over Brussels grondgebied, nodig om onze nationale luchthaven volledig bereikbaar te maken per spoor, ontbreekt nog altijd. VA N O N Z E R E DACT E U R S
CHRISTOF VANSCHOUBROEK GUY TEGENBOS
spoorlijn op de middenberm van
de E19. BRUSSEL Het zogenaamde Net voor de spoorlijn op de E19 Diabolo-project is een van de komt, moet een stuk spoor over grootste spoorprojecten in ons Brussels grondgebied lopen. In land de komende jaren. Het moet totaal gaat het om een afstand de nationale luchthaven hele- van 1,5 kilometer. Het gros daarmaal bereikbaar maken voor het van loopt over huidig spoordomein en vormt danJanook geen prospoor, waar dete ver De meeste kinderen in het noorden van Afghanistan gaan niet naaronafhankelijk school omdat van de scholen af liggen. © Pieter De Pue reizigers komen. Wie vandaag bleem. Maar voor vijfhonderd naar Brussels Airport spoort, meter spoor ontbreken nog altijd moet bijna altijd eerst overstap- de vergunningen van het Brussels pen in een van de Brusselse sta- Gewest. Bijna twee weken geletions. Belangrijke onderdelen den zou tijdens een vergadering kabinet vanuit. de Brusselse van het project zijn een tunnel op hetde ‘Vooral op het platteland maken de krijgsheren dienst Iedereen onder de luchthaven en een minister-president Charles Pic-
REPORTAGE
fel legt, zou dit heel erg zijn. Maar tot nader order geloof ik niet dat dit het geval is. Het probleem moet wel zeer snel opgelost worden.’ Er wordt ook beweerd dat het qué (PS) nog afgesproken zijn dat dossier gekoppeld is aan de plande vergunning er tegen de zomer nen die het Brussels Gewest heeft zou liggen, maar nadien is de met ‘Schaarbeek-vorming’. Brussel zou op dat terrein een sportsfeer helemaal omgeslagen. ‘Er is inderdaad een probleem complex plannen en de Brusselse met 500 meter van het Diabolo- haven zou dat terrein in het vizier project op Brussels grondgebied’, hebben om zich uit te breiden. zegt de Vlaamse minister-presi- Het stukje spoor dat bij gebrek dent Kris Peeters (CD&V). ‘Dit aan vergunning niet aangelegd mag niet lang meer aanslepen of kan worden, is niet alleen belanghet project loopt grote vertraging rijk voor de ontsluiting van de op en dat zal ook veel geld kosten. luchthaven, maar vormt ook een Als het zo zou zijn dat de Brussel- onderdeel van het Gewestelijk se regering dit koppelt aan de eis Expressnet. Ook voor het GEN voor 500ermiljoen in wacht de spoorinfrastructuurbewordt betereuro vandie dezeopiumteelt.’ het communautair overleg op ta- heerder Infrabel nog op vergun-
BELGISCHE FOTOGRAAF PIETER-JAN DE PUE WAS IN NOORD-AFGHANISTAN
V(4bd65h-CADBFE( +¬*¬ Navo is ver weg in de bergen van Noord-Afghanistan VA N O N Z E R E DACT R I C E
CORRY HANCKÉ BRUSSEL ‘Ik kwam met mijn tolk in een dorp aan waar op dat moment blijkbaar alleen vrouwen aanwezig waren. Dat was een moeilijk moment. Een vrouw wilde ons wel te woord staan. Zij draaide zich met haar rug naar mijn tolk toe, die zich ook moest omdraaien. Over een afstand van vijftien meter schreeuwde zij naar hem dat wij het dorp moesten verlaten, omdat het niet paste dat onbekende mannen in een dorp met alleen vrouwen zouden zijn.’ De fotograaf Pieter-Jan De Pue heeft vier maanden rondgetrokken in het noorden van Afghanistan, in het gebied dat grenst aan Tadzjikistan. Het is een streek waar de tijd heeft stilgestaan. In het onherbergzame land liggen bijna geen wegen, de bevolking leeft er traditioneel. De mannen laten hun baarden staan en de vrouwen worden weggestopt. De Pue vertelt dat zijn tolk er op een dag bij hem op aandrong om een andere weg te nemen, toen bleek dat zij op een bergpas een konvooi nomaden moesten passeren waarin ook vrouwen reisden. In de provincie Badakhshan is de invloed van Kaboel en de buitenlandse troepen en hulpverleners weggedeemsterd. De heropbouw van het land door de Provinciale Reconstructieteams (PRT) van de Navo gaat aan de meeste inwoners van de regio voorbij. De lokale ngo Aga Kkan bouwt wel scholen, maar die zijn meestal leeg. ‘Als de kinderen naar school zouden willen gaan, dan zouden ze enkele dagen moeten stappen. Daarom houden alle ouders hun kinderen thuis, de kinderen krijgen geen opleiding’, zegt De Pue. Hij heeft ook geen ziekenhuizen gezien. De zorg van zieke of gewonde mensen gebeurt thuis, zoals het altijd al is gebeurd. Afghanistan is het land waar de meeste vrouwen in het kraambed sterven, omdat ze bij een problematische bevalling geen goede hulp kunnen krijgen. Dat was zo ten tijde van de Taliban en dat is
Expo enthousiast onthaald
MAANDAG 10 MAART 2008
nu nog zo in afgelegen gebieden als Badakshan. Toch zijn de Taliban nooit doorgedrongen in deze regio die vroeger de thuisbasis was van generaal Ahmed Shah Massoud, de leider van de noordelijke alliantie die tegen de Russen en later tegen de Taliban vocht. Maar de waarden van de Taliban hebben er wel hun sporen nagelaten. De Pue heeft het gevoel dat de inwoners van de noordelijke provincie vastklampen aan de oude waarden, omdat die hen een houvast bieden. ‘Je merkt dat ze aan de ene kant willen dat de Navo ook bij hen infrastructuur komt aanleggen, maar dat ze aan de andere kant doodsbenauwd zijn voor die vreemde invloeden.’ Wie Noord-Afghanistan zegt, denkt ook aan de opiumteelt en de krijgsheren. Ondanks de inspanningen van de Amerikaanse en de Afghaanse overheid, zijn de velden wit en bordeauxrood van de papaver. ‘Opiumteelt is er de normaalste zaak van de wereld’, zegt De Pue. ‘De Amerikaanse hulporganisatie Usaid heeft geprobeerd de boeren over te halen om graan te telen, maar dat is niet gelukt omdat de verkoop van papaver meer opbrengt.’ Opium doet de gemeenschap draaien. Iedereen wordt er beter van. ‘Een agent vertelde dat hij tevreden is wanneer hij een drugstrafiek kan onderscheppen. In ruil voor een percentage van de opbrengst, laat hij de jongens lopen. Het drugsgeld is een noodzakelijke aanvulling op zijn maandinkomen, dat maar 40 dollar bedraagt.’ De Navo, de Amerikanen en de Afghaanse regering zijn van mening dat een degelijke politiemacht een noodzakelijke voorwaarde is voor de wederopbouw van het land, maar tot nu toe is er te weinig geld om de agenten te betalen. Een diplomaat zei onlangs dat het loon van een politieman zou moeten vervijfvoudigen om de agenten immuun te maken voor corruptie. Niet alleen de kleine jongens worden beter van de papaverteelt, de krijgsheren die in
BINNENLAND ....................4-12 BUITENLAND ...................13-17 CULTUUR..................40-43, 48 ECONOMIE ......................E1-E8
OPINIE .............................22-25 REGIO ....................................21 SPORT .............................26-37 TELEVISIE .......................46-47
EN VERDER: adressen 25, bebouwde com 44-45, kruiswoordraadsel 44, rouwberichten 38, strips 44.
ningen van Brussel, terwijl die in de andere gewesten al rond zijn. Vertraging leidt niet alleen tot een latere ontsluiting van de luchthaven, maar dreigt ook Infrabel, en dus de belastingbetaler, geld te kosten. Het totale project — goed voor een investering van 540 miljoen euro — wordt voor 290 miljoen euro gefinancierd door de private maatschappijen HSH Nordbank en Babcock&Brown. Die willen uiteraard een rendement op hun investering. Als het project — dat in 2012 operationeel moet zijn — een jaar vertraging oploopt, kunnen ze rekenen op een schadevergoeding van 11 miljoen euro. Als de vertraging langer uitloopt, moeten alle partijen weer rond de tafel zitten en ligt alles opnieuw open.
UITGEBREID WEERBERICHT ...................45 Kust storm ...........................2-8°C Midden-België stormachtig......................4-8°C Kempen stormachtig......................4-8°C
De tentoonstelling kon rekenen op zeer veel media-aandacht en haalde zelfs de voorpagina van De Standaard. Opvallend was ook de interesse van de Franstalige pers. De veelbesproken foto’s werden dan ook druk bezocht door een sterk geïnteresseerd publiek dat ook de debatten in dat kader volgde. Zo was er het debat ‘Islam en Democratie’ met onder meer professor Sami Zemni (UGent), dat gekoppeld was aan de vernissage. ‘Afghanistan 2007: een reis in beelden’ is nog steeds integraal te bezichtigen via de website van deBuren.
De bevolking leeft nog traditioneel in dit afgelegen gebied. © Pieter Jan De Pue
De agent kreeg een percentage van de opiumteelt de streek nog altijd de dienst uitmaken, gebruiken het drugsgeld om gouden zaken te doen. Ze kopen er waarschijnlijk wapens mee in Tadzjikistan die vervolgens naar het zuiden van het land worden getransporteerd om de Taliban van munitie te voorzien. De Pue heeft de indruk dat de Navo en het Amerikaanse leger vooral de strijd tegen de Taliban zijn aangegaan. ‘De krijgsheren worden met rust gelaten’, zegt hij. Ondertussen is hij ervan overtuigd dat de macht van de opium en van sommige krijgsheren niet mag worden onderschat. ‘Ik probeerde van een medewerker van de VN te weten te komen waarom de campagne tegen de opium in Badakhshan na enkele jaren was stopgezet, maar hij wilde daarover geen details kwijt. Ik heb toen begrepen dat je het best niet te veel vragen stelt, omdat er hooggeplaatste pieten bij de opiumhandel zijn betrokken. Mijn tolk zei heel expliciet
dat ik moest stoppen met het interview.’ De Pue is ook enkele dagen met Afghaanse soldaten opgetrokken die hem moesten escorteren door een onherbergzaam gebied. Het viel hem op hoe weinig middelen de soldaten hadden. Een commandant droeg dan wel een kaartje waarop stond dat hij getraind was door het Amerikaanse leger, maar daarvan was weinig te merken. ‘We moesten grote afstanden te paard afleggen. De dieren werden in de dorpen afgewisseld. De soldaten moesten altijd onderhandelen met de nomadenstammen om paarden te kunnen krijgen, want het leger zelf beschikte over geen transportmiddelen. De soldaten hadden zelfs geen geld om de paarden te huren.’ Volgende maand vergadert de Navo over Afghanistan. De opleiding van de politie en het leger en het uitroeien van de opium zijn thema’s die op de agenda staan. Fototentoonstelling in deBuren in Brussel van 9 april tot 9 mei. - ONLINE www.standaard.be/depue www.deburen.eu
jaarverslag 2008
49
tentoonstellingen World One Minutes Brussels - 14.10.08 tot 19.12.08 - videotentoonstelling bij deBuren
In de zomer van 2008 was deze expositie te zien in het Beijing Today Art Museum in China, waar ze onderdeel uitmaakte van het officiële cultuurprogramma van de Olympische Spelen. In de winter was The World One Minutes Brussels de publiekstrekker bij deBuren. Op meer dan 20 monitoren werden in totaal de 1000 beste one minutes uit 100 landen gepresenteerd. Een visuele reis rond de wereld! Wat kunnen kunstenaars doen met 60 seconden absolute vrijheid? Dat lieten getalenteerde jongeren, beginnende en gevestigde kunstenaars zien in hun videowerk. De filmpjes van één minuut werpen een korte en zeer persoonlijke blik op landen als China, Jordanië of Suriname. Ze kwamen tot stand tijdens workshops in diverse landen. De selectie is gemaakt door The One Minutes Stichting uit Amsterdam in samenwerking met kunstcritici, museumdirecteuren, kunstdocenten en kunstenaars uit de deelnemende landen. Bij de tentoonstelling verscheen een rijkelijk geïllustreerde catalogus met bijdragen van Maxim Biller, Arnon Grunberg, Cees Nooteboom en vele anderen. De publicatie wordt vergezeld van een DVD met 24 filmpjes, geselecteerd door Jos Houweling en Ineke Bakker. Een ruime selectie van de filmpjes is te bezichtigen via www.theworldoneminutes.org
50
deBuren
extra muros 6. Hoogtepunten: extra muros - activiteiten van deBuren tentoonstellingen extra muros Smadar Dreyfus - Mother’s Day - 13.09.08 tot 16.11.08 Audiovisuele installatie in Extra City, Center for Contemporary Art, Antwerpen deBuren gaf de volle steun aan Extra City voor de realisatie van de beklijvende geluids- en video-installatie Mother’s Day van de Israëlische kunstenares Smadar Dreyfus. De toeschouwer staat in een pikdonkere ruimte, aan een balustrade, aan de rand van een afgrond. In beeld is een mistige bergrug. Mensen die ver van elkaar verwijderd lijken schreeuwen naar elkaar. De stemmen overspannen de ruimte van de vallei.
Shouting Hill “Mother’s Day speelt zich af aan de Israëlisch-Syrische demarcatielijn op de Golanhoogte. Na de Zesdaagse Oorlog van 1967 werd de lokale Druzengemeenschap hier doormidden gesplijt. Families werden verscheurd. Zonen of dochters die nadien aan de andere kant van de grens trouwden of gingen studeren, mochten en mogen van Israël het land niet meer in. Moederdag is uitgegroeid tot de enige dag waarop kinderen live in contact kunnen komen met hun moeder. Met megafoons spreken ze mekaar toe, beiden aan een andere kant van de vallei. De levensbelangrijke communicatie wordt verstoord door wind, echo of geluid van helikopters. Een dikke mist zorgt ervoor dat de familieleden elkaar amper kunnen zien. Stemmen vol wanhopige emotionaliteit komen vaak niet verder dan een paar begroetingen, maar snijden wel door merg en been. Een dochter heft een lied aan: zelden voelden we tijdens een tentoonstellingsbezoek zoveel oeremotie opborrelen.” Bron: Zone 03
Smadar Dreyfus © Ken Gin Lau
Wim Vandekeybus - Gallop Naar aanleiding van het 20-jarige bestaan van Ultima Vez presenteerde deBuren in 2007 een magistrale fototentoonstelling van Wim Vandekeybus. Ter voorbereiding van een langspeelfilm reisde de choreograaf door Chili en Marokko waar hij indringende foto’s maakte van personages en landschappen. “De tentoonstelling was een spiegel van wat me de laatste jaren bezighoudt. Het is een beeldende ervaring die zich als een gedeelde emotie of droom gedraagt.” Wim Vandekeybus. In 2008 stuurde deBuren Gallop van Wim Vandekeybus op reis. 07.03.08 tot 01.05.08 - Theater aan ’t Vrijthof, Maastricht Ter gelegenheid van de kunst- en antiekbeurs TEFAF 2008 was de tentoonstelling Gallop van Vandekeybus te zien in het Theater aan ‘t Vrijthof in Maastricht. Vlaams minister van Cultuur Bert Anciaux opende de tentoonstelling, en op die avond speelde Dirk Roofthooft De koning van het plagiaat van Jan Fabre. Op 02.08.08 in Kigali, Rwanda In de zomer reisde de expo naar Kigali, Rwanda in het kader van het Festival Panafricain de la Danse, een tweejaarlijks dansfestival dat dit jaar zijn tiende verjaardag viert. De artistieke leiding van de huidige editie is in handen van Carole Karemera, een Belgische actrice van Rwandese afkomst. 22.08.08 tot 30.08.08 - De Harmonie, Leeuwarden In het kader van het vijfjaarlijkse Frysk Festival in Friesland was Gallop te bekijken in De Harmonie in Leeuwarden. Meer dan 23.000 mensen bezochten het Frysk Festival. De tentoonstelling is nog steeds virtueel te bezoeken op www.deburen.eu
jaarverslag 2008
51
extra muros Nederland op de Wereldtentoonstelling Brussel 1958 - Publicatie bij de tentoonstelling 06.08 tot 09.08 - Stadsmuseum Zoetermeer
In 2008 was het 50 jaar geleden dat Expo ‘58 in Brussel plaatsvond. Het Stadsmuseum Zoetermeer deed in de zomer van 2008 het Nederlands paviljoen en het Philips paviljoen op de Wereldtentoonstelling Brussel 1958 herleven met de tentoonstelling ‘Nederland op de Wereldtentoonstelling Brussel 1958’. deBuren ondersteunde de productie van de bijbehorende publicatie. Hierin werden hoofdstukken opgenomen over bijzondere aspecten van het Nederlands paviljoen, afgewisseld door interviews met oud-medewerkers en bezoekers. De Wereldtentoonstelling Brussel 1958 werd door 800.000 Nederlanders bezocht (één op de 15 Nederlanders). Uit de catalogus Het Nederlands paviljoen op de Wereldtentoonstelling had als thema “Het water – vriend en vijand” en was ontworpen door een groep vooraanstaande architecten (Van den Broek en
Bakema, Boks en Rietveld). Het bouwplan bestond uit een waterbassin met golfslag op hoger terrein en een door een dijk verdedigd polderlandschap op lager terrein. Rond water, dijk en polder waren tentoonstellingshallen geplaatst, en een modelboerderij. Het embleem voor het Nederlands paviljoen werd ontworpen door de bekende graficus Jan Bons, die een in rood, wit, blauw en zwart uitgevoerde dukdalf ontwierp. De dukdalf beeldde de standvastigheid van Nederland uit, tussen het geweld der golven. Philips NV bouwde een eigen paviljoen op het terrein van de Nederlandse afdeling. De vermaarde architect Le Corbusier ontwierp een zeer omstreden gebouw waar onder de naam Le poème électronique een experimentele voorstelling van film, licht, kleur en geluid werd vertoond. De Nederlandse inzending bleek een groot succes. Het bezoekersaantal van 10 miljoen werd alleen overtroffen door de Sovjet-Unie, Amerika en Frankrijk.
‘Stel u voor’ van ILAH in Harelbeke - 01.07.08 tot 23.08.08 - Bibliotheek Harelbeke In de zomer van 2007 stelde deBuren de tekeningen van ILAH tentoon in Brussel. Daarna verhuisde de tentoonstelling naar’t Brantijser in Antwerpen en vanaf 1 juli 2008 was ze te bekijken in de bibliotheek van Harelbeke. In ‘Stel u voor’ toonde deBuren in Harelbeke de genese van 50 tekeningen van ILAH. Hoe een potloodschets een definitieve harde lijn en een kleur krijgen om tot leven te komen. Inge Heremans is de grafische erfgenaam van de in 1996 overleden Nicole Van Goethem, de grande dame van de animatiefilm.
Inge Liesbeth Alfonsina Heremans zijn de namen die leiden naar ILAH, de slavin en de meesteres van de Vlaamse strip. Ze studeerde filosofie in Leuven en tekent sinds meer dan tien jaar het leven zoals het is volgens Cordelia, haar meest intieme vriendin. Haar strips waarin Cordelia zichzelf en haar kleine wereld permanent ondervraagt dragen de titels: Het vieste van Ilah, Cordelia kan ze kussen, Cordelia oraal, Cordelia komt overal, Cordelia haar goesting en ten slotte: Cordelia klopt hart.
52
deBuren
extra muros Dick Matena’s Kort Amerikaans en Jan Wolkers - 07.12.08 tot 28.12.08 - Ars Aemula Naturae, Leiden, Nederland Met de enthousiaste steun van deBuren werden in Leiden 30 originele tekeningen uit Dick Matena’s stripversie van Kort Amerikaans en 10 bijzondere foto’s van Jan Wolkers (door Steye Raviez) tentoongesteld. Dick Matena’s originele tekeningen uit De Avonden en Kort Amerikaans werden in 2006 voor het eerst bij deBuren tentoongesteld. In december 2008, een jaar na de dood van Jan Wolkers, was de verstripping van Kort Amerikaans ook te zien bij de kunstenaarsvereniging Ars Aemula Naturae in Leiden. Ars is een plek waarmee Wolkers een bijzondere band had. Hij kreeg er les op de ‘Tekenacademie’ en tijdens WO II dook hij onder in het gebouw van ARS. Wolkers’ biograaf Onno Blom verzorgde de opening van de tentoonstelling op 7 december.
theater en dans extra muros Toneelhuis / Lotte van den Berg - Gerucht - 17.04.08 tot 20.04.08 en 24.04.08 tot 27.04.08 - Albertinaplein, Brussel
Tijdens het festival ON Y DANSE TOUT EN ROND haalden deBuren, Toneelhuis en de Beursschouwburg Gerucht van Lotte van den Berg naar Brussel. Midden in de bruisende stad plaatst Lotte een geluiddichte ruimte. Vier acteurs vertellen in poëtische beelden een verhaal over eenzaamheid en verliefdheid. Nu en dan dringen de suizende geluiden van de omgeving naar binnen. De verbeelding van het publiek is de motor van Gerucht. Ben je toeschouwer of deelnemer? © Koen Broos
Een van de wanden van de geluiddichte ruimte is van glas en geeft zicht op een uitsnede van de stad in beweging. Het publiek zit binnen en kijkt naar buiten. Vier acteurs begeven zich in de bedrijvige stad en zoeken de beschutting op van de geluiddichte ruimte. Zij proberen zich te verhouden tot de veelheid om hen heen. Zij trachten hun indrukken en gedachten voor even te stillen. Nu en dan dringen de geluiden van de omgeving tot de binnenruimte door. Haastige hakken, flarden van gesprekken, een auto die optrekt en geruisloos verdwijnt in het kabaal van het verkeer. Totdat het suizen van de stad weer stilvalt. En je lijkt te kunnen kijken door de dingen heen. Alsof je kunt zien hoe je waarneemt. Hoe je ziet wat je denkt, wat je invult of wilt zien. Op een glijdende schaal tussen werkelijkheid en waarheid.
Dansand! - 03.07.08 tot 06.07.08 - Op het strand van Oostende Dansen met het zand, onder het zand, op het zand. Dat was Dansand!, een vierdaags festival op het strand van Oostende. Choreografen schreven met hun lichaam in de ruimte en lieten de sporen van hun lichaam na op het zand. Een erg vluchtige kunstvorm kreeg even een gezicht. Tot ook deze sporen werden uitgewist door de tijd, de getijden van de zee. Tijdens de openingsavond danste Anne-Theresa De Keersmaeker haar Violin Phase Top Shot solo op muziek van Steve Reich in het Oostendse zand. Niemand minder dan Wim Vandekeybus creëerde een nieuw werk voor Dansand!, een ritueel rond water, vuur en beweging. Sand table van Meg Stuart en Magali Desbazeille was een dialoog tussen zand, dansers en een filmprojectie. Deze drie grote namen uit de Belgische danswereld sinds de jaren tachtig en negentig zetten de toon voor een aantal creaties en voorstellingen van de jongere generatie.
© Vincent Dunoyer
Thomas Hauert improviseerde, Erna Omarsdottir groef zich in het zand, de P.A.R.T.S.studenten presenteerden hun afstudeerprojecten. Verder waren er acties van Miet Warlop en van Charlotte Vanden Eynde, een performance van Vincent Dunoyer en een zintuiglijke installatie van Heine Avdal. Er was een Bal Moderne en elke avond sloten we in nostalgie af met een populaire dansfilm.
jaarverslag 2008
53
extra muros Spoken World 2008 - 11.09.08 tot 13.09.08 - diverse plaatsen in Brussel In 2002 nam een internationale groep activisten het initiatief om 12 september, ‘de dag na 9/11’, uit te roepen tot Interdependence Day (dag van de onderlinge afhankelijkheid). Sindsdien wordt elk jaar ergens in de wereld het Interdependence Forum georganiseerd. Inspirator is de Amerikaanse schrijver en professor Benjamin Barber, vooral bekend van zijn boek Jihad vs McWorld (1995). Na Philadelphia, Rome, Parijs, Casablanca en Mexico City was in 2008 Brussel aan de beurt. Het forum werd een vierdaagse, internationale conferentie waarbij academici, politici, vertegenwoordigers van diverse NGO’s, kunstenaars, journalisten en anderen debatteerden over Oplossingen zonder grenzen voor Problemen zonder grenzen. Het subthema voor het Brusselse Forum was The City as Commons in a Divided World, de stad als een gedeelde plek in een verdeelde wereld. Meer dan de helft van de wereldbevolking woont ondertussen in grote stedelijke agglomeraties. Het zijn interculturele samenlevingslaboratoria waar de interdependentieproblematiek in een geconcentreerde vorm is terug te vinden. Met burgers die zich verweren tegen de kwalijke en zich verenigen ter ondersteuning van de goede interdependentie. Het Kaaitheater en Demos (Kunst & Democratie) traden op als gastheer voor de conferentie en werkten hiervoor nauw samen met een hele reeks Brusselse partners: deBuren, Les Halles de Schaerbeek, La Maison des Cultures / Het Huis van Culturen, De Vaartkapoen, Foyer, Flagey, de Gemeente Molenbeek en de Europese Commissie.
Bâtard Festival - 23.10.08 tot 25.10.08 - in en rond de Brusselse Beursschouwburg Bâtard Festival presenteerde in oktober een 15-tal projecten van jonge Vlaamse, Waalse en Nederlandse podiumkunstbodem, geworteld in een opleiding of net helemaal niet. Een selectie van dans, theater, mime, performance, installatie... of alles tegelijk. Bij deBuren vonden leerrijke workshops plaats over de artistieke praktijk. Bâtard prospecteert jonge makers zoveel en gevarieerd mogelijk en biedt aan een selectie van hen een podium om werk te presenteren. Het festival heeft daarbij aandacht voor het proces waarbinnen dit prille werk tot stand komt. Bij deBuren werd in het kader van First Aid BXL tijd gemaakt voor gesprekken: inhoudelijke, zakelijke, artistieke... Met kunstenaars, werkplaatsen, programmatoren, commissieleden, administratie. Onder en met elkaar. Jonge honden, oude rotten. De ontmoetingen waren vooral gericht op beginnende podiumkunstenaars die hun weg nog moeten zoeken in het kunstenkluwen. We hebben deze editie veel fris en trappelend talent aan het werk gezien, een intensere omkadering bij de voorstellingen gemerkt en een grotere uitwisseling tussen beginnende makers en het veld. Vaste partners waren opnieuw de Beursschouwburg, Vlaams Theater Instituut (VTi), Theater aan Zee.
Intimate strangers - 03.12.08 tot 07.12.08 - Kaaitheater, Beursschouwburg en verschillende privéwoningen deBuren gaf de volle ondersteuning aan Intimate Strangers, een mini-festival gecureerd door Meg Stuart. Bij dit project werden dans, muziek, video, research en installatie door elkaar en zonder hiërarchie getoond. In het ‘in between’ tussen het Kaaitheater en de Beursschouwburg kon men in verschillende privéwoningen korte performatieve acts beleven. Meg Stuart: “Die paradoxale combinatie van voyeurisme en participatie, van intimiteit en vreemdheid/vervreemding ligt me nauw aan het hart. Mijn werk is een constante zoektocht naar het private in het publieke. Aan de toeschouwer om - van dansvoorstelling naar concert onderweg in Brussel andere ontmoetingen toe te laten, daar waar het intieme en het vreemde elkaar kruisen.” Een productie van Damaged Goods, in samenwerking met Kaaitheater, Beursschouwburg, deBuren en ondersteund door Q-02 & WorkSpace Brussels.
54
deBuren
extra muros residenties extra muros Cittadellarte - Unidee
De in 2007 opgestarte samenwerking met Cittadellarte Fondazione Pistolleto, de culturele organisatie van de Italiaanse kunstenaar Michelangelo Pistoletto, werd in 2008 nog intenser. deBuren zond twee kunstenaars voor vier maanden naar Biella waar ze workshops volgden en samenwerkten aan “sociale transformatie via kunst”. De Vlaamse Sarah Vanhee en de Nederlandse Elisa Marchesini werkten samen met enkele andere residenten aan een gezamenlijk project “Translingual Guide”. De Vlaamse cineast Fabio Wuytack realiseerde met de steun van deBuren een artistieke documentairefilm over Cittadellarte. Een fraai visitekaartje dat in de toekomst vaak door de organisatie gebruikt zal worden.
Cittadellarte, het maatschappelijk project van Michelango Pistoletto dat in 1996 ontstond, streeft naar een nieuwe verhouding tussen kunstenaar en maatschappij. Cittadellarte, een samentrekking van ‘cittadella’ (burcht) en ‘città dell’arte’ (stad van kunst) heeft als doel ‘het inspireren van verantwoorde veranderingen in de maatschappij door creatieve ideeën en projecten’. Cittadellarte kan worden gezien als een grote workshop waarin creativiteit verschillende sectoren met elkaar in verband brengt. Elke vorm van kunst (muziek, theater, literatuur, dans, architectuur, beeldende kunst) kan in interactie treden met elke andere menselijke activiteit. Cittadellarte organiseert tentoonstellingen, conferenties, debatten, concerten, performances, werkt projecten uit, produceert sociaal geëngageerde producten en geeft boeken en een tijdschrift uit. Meer dan een plek gaat het om een nieuwe manier en mentaliteitsverandering om met cultuur, politiek en economie om te gaan. Elke zomer kunnen jonge kunstenaars in Cittadellarte deelnemen aan het artist-in-residence-programma ‘Unidee’, de universiteit van ideeën. Naar aanleiding van dit leven, werken en leren in Cittadellarte komen de residenten tot een concreet product - in welke vorm dan ook. Nog belangrijker voor Pistoletto zelf is de ontwikkeling tot een kunstenaar die zijn creatieve betrokkenheid aanwendt om de maatschappij te veranderen. Elk jaar worden er 20 residenten gekozen. deBuren zorgde ervoor dat Sarah Vanhee en Elisa Marchesini van juli 2008 tot en met oktober 2008 in Fondazione Pistolleto in Biella konden verblijven. De kunstenaars werden geselecteerd door een jury: Lex ter Braak, Johan Vansteenkiste, Bart De Baere, Katrien Vandermarliere. De uiteindelijke selectie gebeurt door Cittadellarte.
jaarverslag 2008
55
extra muros
UNIDEE RESIDENTIE 2008 Voor februari 2008 had ik nooit van Cittadellarte gehoord – alleen kende ik vaag het werk van Pistoletto. Ik reageerde op de open call van deBuren omdat ik – net in het begin van mijn carrière als podiumkunstenaar en anderhalf jaar na het afstuderen aan een heel fysieke opleiding - nood had aan gegronde theoretische input, vragen had over de rol van de kunstenaar in de maatschappij, en even weg wou uit het toch betrekkelijk kleine landschap van de podiumkunsten in Nederland en België. Ik was zeer verheugd dat ik geselecteerd was en kan zeggen dat de residentie zeker verdieping gebracht heeft voor mijn kunstenaarschap, en dat ik als mens een onvergetelijke ervaring rijker ben.
duceren te zitten, wat niet altijd bijdraagt tot hogere kwaliteit. Voor mij zou dit elke zomer mogen. deBuren heeft ons zeer goed begeleid doorheen de Residentie en de As_tide-projecten, en hoop ik zeker op een verdere samenwerking. Sarah Vanhee
Voor minstens drie huidige projecten is de residentie van belang geweest. (…) Mede door de residentie – die voor mij een soort “studie- tijd” was – ben ik mij nog meer gaan realiseren dat ik als kunstenaar een belangrijke stem kan hebben, door nieuwsgierig en kritisch te zijn naar wat er gebeurt in mijn tijd en daar alert, eerlijk en radicaal op te reageren vanuit het vermogen te transformeren, te creëren, te perverteren en de durf om een complexe, gelaagde realiteit esthetisch te vertalen – of net onvertaald te laten. Tevens heeft de residentie mij de tijd gegeven om even niet in de mallemolen van het constante pro-
Elisa Marchesini voegt toe: Enorm blij ben ik dat deBuren mij de mogelijkheid heeft gegeven om vier maanden in Cittadellarte te mogen verblijven. Een onvergetelijke ervaring die echt doet herdefiniëren niet alleen op professioneel maar ook sociaal vlak. Ik zal altijd met een glimlach aan zomer 2008 terugdenken. In Biella had ik de tijd en ruimte om te herzien. Tijdens de residentie ben ik mijn werk op verschillende nieuwe manieren in gaan inzetten. (…) Elisa Marchesini
56
deBuren
extra muros SECONDroom Residentie Van oktober 2007 tot juli 2008 kon iedere maand telkens één kunstenaar een residentie van 10 dagen krijgen in Brussel via SECOND room: dankzij de steun van deBuren konden kunstenaars kosteloos rekenen op een eigen atelier, slaapkamer en badkamer. Met deze residentie wilde SECONDroom buitenlandse (Nederlandse) kunstenaars actief ondersteunen met het uitbreiden van hun netwerk. Bedoeling was het creëren van informele platformen van waaruit kunstenaars en publiek toenadering kunnen vinden. De residentie werd telkens afgesloten met een presentatie in SECONDroom. Kunstenaars SECONDroom januari - juni 2008 Wim Wauman, Lieven Segers, Komplot @ SECONDroom, Ive Stevenheydens, Anton Cotteleer, Lucie Renneboog, Daan Samson (residentie NL), Lotte Van den Audenaeren, Tamara Van San, Steve Van den Bosch, Pieter Vermeersch, MI (residentie NL), Marijn Van Kreij (residentie NL), Paul Casaer, Pascale barret (fr), Kate Mayne, Sarah & Charles, Ive Stevenheydens, Boris Thibaut, Justin Bennett.
Jan(us) Boudewijns, één van de initiatiefnemers, vertelt “In een periode van 10 maanden kreeg het project behoorlijk vorm en de vraag van het publiek om door te gaan was groot. Wekelijks kregen we mails van kunstenaars die graag met SECONDroom wilden werken. In 10 maanden tijd had SECONDroom 45 verschillende tentoonstellingen en 10 concerten georganiseerd met evenveel verschillende kunstenaars en hadden we meer dan 5000 bezoekers. We kregen veel reacties uit binnen- en buitenland. Dankzij de tentoonstellingen in SECONDroom leerden verschillende mensen elkaar kennen, kregen kunstenaars nieuwe tentoonstellingen aangeboden, werden ze uitgenodigd voor een residentie, nieuwe samenwerkingen…Hoewel SECONDroom plaatsvond in een privéwoning vonden veel mensen er de weg naartoe.”
jaarverslag 2008
57
partners deBuren & partners Het succes van deBuren is niet alleen aan het enthousiaste team van medewerkers te danken maar ook aan het goede culturele netwerk dat het Huis heeft weten op te bouwen. De voorbije jaren werd er met een aantal partners op min of meer structurele basis samengewerkt. Met anderen was de samenwerking in 2008 nieuw maar zo vruchtbaar en aangenaam dat er meteen plannen zijn gemaakt om ook in de toekomst verder samen te werken. Ambassade van het Koninkrijk der Nederlanden. De Ambassade van het Koninkrijk der Nederlanden in Brussel behartigt de belangen van de Nederlandse regering. Ook de bescherming en behartiging van de belangen van Nederlanders, die voor kortere of langere tijd in België verblijven, behoort tot de taken van de ambassade. In dat verband organiseert de ambassade ook regelmatig culturele activiteiten. Bij deBuren organiseerde de Ambassade in 2008 ondermeer een bijzonder interessante journalistenontmoeting. Beursschouwburg. Als Brussels kunstencentrum laat de Beursschouwburg zich grondig tekenen door die stad. Er is een constante kruisbestuiving van talen en vormen, disciplines en genres, kunst en dagelijkse realiteit, van feest en ernst. De Beursschouwburg probeert niet het grote publiek maar veeleer vele en verschillende publieken aan te spreken. Bozar. Het vroegere Paleis voor Schone Kunsten te Brussel is het grootste kunstencentrum van België. C.H.I.P.S. vzw. CHIPS vzw wil culturele initiatieven die nieuwe media, communicatie en participatie centraal stellen begeleiden, bevorderen, propageren en coördineren. Cittadellarte. ‘Cittadellarte’ is een maatschappelijk project dat in 1966 ontstond op initiatief van de Italiaanse kunstenaar Michelangelo Pistoletto. Cittadellarte, een samentrekking van ‘cittadella’ (burcht) en ‘città dell’arte’ (stad van kunst) heeft als doel ‘het inspireren van verantwoorde veranderingen in de maatschappij door creatieve ideeën en projecten’. Consulaat-generaal Antwerpen. Het Consulaat-generaal van Nederland in Antwerpen. De Brakke Grond. Vlaams cultuurhuis in Amsterdam. deBuren was partner van de Amsterdamse Museumnacht. deSingel. Internationaal kunstcentrum van Vlaanderen in Antwerpen. Presenteert theater, dans, muziek en architectuur. ECHO. ECHO is een Nederlands landelijk expertisecentrum dat werkt aan de implementatie en uitvoering van het diversiteitsbeleid van onderwijsinstellingen, overheidsinstanties en bedrijven door training, advies en projectmanagement. Erasmus Student Network. Erasmus Student Network is de studentenvereniging die de opvang van buitenlandse uitwisselingsstudenten ter harte neemt. EUNIC Brussels. deBuren is lid van EUNIC Brussels, de koepelorganisatie van nationale culturele instituten in Brussel. EUNIC is een
58
deBuren
partnerschap van nationale culturele instituten die zich ook buiten hun landsgrenzen engageren en met een bepaalde graad van onafhankelijkheid van hun regeringen werken. Fryske Akademy. Het centrum voor wetenschappelijk onderwijs en onderzoek met betrekking tot de provincie Friesland en zijn bevolking. Global Justice. Lezingenreeks door de VUB en KUB in samenwerking met deBuren wordt georganiseerd. Filosofen komen hun visie geven op mondiale rechtvaardigheid. Het Andere Boek. Een alternatief boekenfestival dat elke herfst plaatsvindt in Antwerpen. Het beschrijf. Het beschrijf is een literaire organisatie met hoofdkwartier in Brussel. Het ontdekken en introduceren van minder bekende literaturen is een van de belangrijkste aandachtspunten. Het beschrijf onderhoudt daarnaast een wijdvertakt internationaal literair netwerk en ontwikkelt het stedelijke poëzieparcours ‘Vers Brussel’. Het Liegend Konijn. Tijdschrift voor hedendaagse, Nederlandstalige poëzie. Twee keer per jaar brengt het blad nieuwe, niet eerder gepubliceerde Nederlandstalige poëzie. HOB. Hoofdstedelijke Openbare Bibliotheek van Brussel. Hogeschool Sint-Lukas Brussel. Elk jaar richt de Hogeschool SintLukas Brussel een symposium in, dat deel uitmaakt van de maatschappelijke dienstverlening van de Hogeschool en de aandacht wil vestigen op relevante maatschappelijke thema’s voor de kunst in brede zin. Instituut voor Postacademische Vorming - VUB. Het Instituut voor Postacademische Vorming van de Vrije Universiteit Brussel. UPV tracht wetenschappen toegankelijker te maken voor het grote publiek door interactieve workshops, begeleide bezoeken, verhelderende debatten, seminaries en studiereizen te organiseren. Zij doen dit telkens vanuit wetenschappelijk oogpunt en onder leiding van deskundigen. Kaaitheater. Het Kaaitheater presenteert theater, dans en concerten, met een sterke nadruk op vernieuwend werk. Veel aandacht gaat naar het opzetten van eigen producties en coproducties, met kunstenaars en groepen uit binnen- en buitenland. Knack. Knack en knack.be is een nieuwsmagazine en nieuwsportaal rond politiek, economie, cultuur en maatschappij. Een keur van journalisten en columnisten schept iedere week orde in de chaos die de vloedgolf aan informatie tegenwoordig veroorzaakt. Ze scheiden de feiten van de fictie, leggen de achtergronden bloot en poneren hun kritische mening met een beschaafde tegendraadsheid. Koning Boudewijnstichting. De Koning Boudewijnstichting is een onafhankelijke Belgische instelling die, ook via haar contacten met andere instellingen, maatschappelijk, economisch, cultureel en wetenschappelijk wil bijdragen om het leven van de Belgen te verbeteren.
partners
Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen - KMSKA. Het koninklijk museum voor Schone Kunsten is een instelling van de Vlaamse Overheid en het enige museum in Vlaanderen met een wetenschappelijk statuut. Het KMSKA staat in voor de museale zorg van een unieke verzameling beeldende kunst, bestaande uit overwegend Vlaams werk. MO* magazine. Het Belgische ‘MO* Magazine’ verschijnt maandelijks en bekijkt mondiaal nieuws op een andere, kritische manier. Moussem. Moussem is een multidisciplinair project dat zich richt op muziek en woord, theater en film van zowel ‘oude’ als ‘nieuwe’ Vlamingen. MuHKA. Het Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen heeft een internationale collectie hedendaagse kunst vanaf 1970 en organiseert tijdelijke tentoonstellingen van kunstenaars uit binnen- en buitenland. NLPVF. Het Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds verleent steun aan uitgevers in Nederland en daarbuiten. Bij deBuren zijn zij partner voor de radioboeken. OPB. OPB of Onthaal Promotie Brussel wil een wegwijzer zijn voor wie onvermoede kanten van Brussel wil leren kennen, wie wil weten waar je in Brussel in het Nederlands terecht kunt, wie wil zien en voelen hoe verrijkend de ontmoeting met andere talen en culturen kan zijn.
Vlaams Fonds voor de Letteren. Het Vlaams Fonds voor de Letteren is een autonome instelling die het letterenbeleid van de Vlaamse minister bevoegd voor de cultuur uitvoert. Het Fonds kent subsidies toe ter bevordering van de Nederlandse letteren. Vrijstaat O. De vzw Vrijstaat O. werd in oktober 2005 opgericht ter ontwikkeling van onafhankelijke cultureel-artistieke initiatieven op het vlak van beeldende kunst, theater en boekprojecten met een nationale uitstraling, maar met als uitvalsbasis Oostende. VVOJ Nederland / VVOJ Vlaanderen. Vereniging van Onderzoeksjournalisten in Nederland/Vlaanderen. Theaterfestival. Het Theaterfestival brengt aan het begin van het nieuwe seizoen een selectie van de podiumkunsten uit Nederland en Vlaanderen in kaart. Een jaarlijks wisselende jury kiest de voorstellingen die het landschap vooruit stuwen. Het Theaterfestival is meer dan het tonen van voorstellingen alleen. Ook via het parallelprogramma verruimt het de blik door tegelijk in en uit te zoomen, het landschap scherper te zien en te begrijpen. WRR. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) is een onafhankelijke denktank voor de Nederlandse regering. De Raad heeft tot taak ten behoeve van het regeringsbeleid wetenschappelijke informatie te verschaffen over ontwikkelingen die op langere termijn de samenleving kunnen beïnvloeden. De werkzaamheden zijn erop gericht bestaande problemen in brede samenhang te bezien, daarbij nieuwe problemen te verkennen en nieuwe perspectieven en oplossingsrichtingen aan te geven.
Passa Porta. Internationaal literatuurhuis in Brussel. Radio Nederland Wereldomroep - RNW. De Wereldomroep en Wereldomroep.nl is de radio en website voor Nederlanders en Vlamingen in het buitenland, met 24 uur per dag het laatste nieuws en achtergronden voor en door expats, emigranten, vakantiegangers, zakenreizigers, militairen en zeevarenden. Stimuleringsfonds Nederlandse culturele omroepproductie. Het Stimuleringsfonds Nederlandse Culturele Omroepproducties heeft tot taak de ontwikkeling en productie te bevorderen van artistiek hoogwaardige culturele programma’s van de publieke landelijke en regionale omroep. TKunstenhuis. Het Kunstenhuis Pantalone streeft als organisatie voor muziektheater en als uitgeverij naar een poëtische synergie tussen muziek, woord en beeld. Pantalone verenigt kunstenaars uit verschillende disciplines in creaties die vele vormen kunnen aannemen; van een muzikaal prentenboek tot een multimediale opera of een beeldend concert. Pantalone wil zowel kinderen als volwassenen bereiken. Universiteit Antwerpen – UA Vlaams Architectuurinstituut. Het Vlaams Architectuurinstituut is het steunpunt voor eigentijdse architectuur dat zowel een breed publiek als professionelen, onderzoekers, de media en de overheid wil sensibiliseren voor kwalitatieve, eigentijdse architectuur. Het VAi verstrekt op allerlei manieren informatie over gebouwen, instellingen, publicaties, tijdschriften, wedstrijden en evenementen.
jaarverslag 2008
59
de cijfers De cijfers Een sterk groeiend en kwaliteitsvol aanbod
Spectaculaire toename van de virtuele bezoekers
Het afgelopen jaar tijd steeg het aantal publieksactiviteiten van deBuren van 147 (in 2007) naar 178, ofwel een stijging van 21 %. Het leeuwendeel (135) van de publieksactiviteiten werd door het Vlaams-Nederlands Huis zelf geproduceerd en vond ook plaats in het historische pand in de Leopoldstraat. Het publiek kon er 6 tentoonstellingen, 38 debatten, 35 ontmoetingen, 14 lezingen en 42 avonden rond boeken meemaken. Gemiddeld waren dat ruim 3,5 activiteiten per week.
We willen accentueren dat deze analyse enkel de fysieke bezoekers betreft. Wat ook significant is toegenomen is het aantal virtuele bezoekers. Het laatste kwartaal van 2008 registreerden we via www.deburen.eu meer dan 12.000 podcast-downloads per maand van ontmoetingen, debatten en lezingen. Dat is een stijging van ongeveer 30 % t.o.v. vorig jaar. Het succes is onder andere te danken aan het toegenomen aantal podcasts op de website. Podcasten blijkt een succesvolle manier om een archief springlevend te maken.
Het publiek weet de activiteiten van deBuren te pruimen
Het succes van de Radioboeken Een aparte categorie van podcasts is te vinden op www.radioboeken. eu. De Radioboeken worden sinds juni 2006 aangeboden via deze website en sindsdien zijn de luisterverhalen in totaal al 607.699 keer gedownload. De helft daarvan in 2008! De hoogste piek werd bereikt tijdens de wintermaanden. Zo was december 2008 goed voor 44.575 downloads van Radioboeken. In de eindejaarsperiode vond ons publiek blijkbaar de tijd om veel te luisteren. Niet toevallig lanceerde deBuren in die periode ook vier nieuwe kinderradioboeken. Dit ging gepaard met een succesvolle communicatiecampagne en weggeefactie.
Het ruime en veelzijdige aanbod trok in 2008 een divers en sterk geïnteresseerd publiek aan. In totaal trokken de activiteiten van deBuren 7078 bezoekers. Dat waren er 1342 méér dan in 2007, met andere woorden een groei van 23%. Het aantal bezoekers per activiteit bleef min of meer constant, meerbepaald een mooi gemiddelde van 52 bezoekers. Wanneer we de cijfers in detail bekijken valt vooral de groei van het aantal bezoekers van de debatten op. Debatten maakten 28% uit van het aanbod van deBuren en met 2155 bezoekers was dat 30% van het bezoekersaandeel. Gevolgd door De Boeken van deBuren met 1794 bezoekers of 31% van de activiteiten.
Totaal aantal bezoekers - eigen activiteiten 2005-2008 88000 000
7078
77000 000
5736 66000 000
55000 000
4143 3852
44000 000
33000 000
22000 000
11000 000
00 2005 2005
60
deBuren
2006
2006
2007
2007
2008
2008
de cijfers Bezoekersaantallen 2008 Activiteiten 2008
totaal eigen publieke activiteiten
135
100%
76%
7078
totaal (alle activiteiten in deBuren)
178
132%
100%
per activiteit
52
aantal
percentage eigen activiteiten
percentage totaal activiteiten (incl. gastprogramma’s)
Gastprogramma
31
17%
1036
andere
15
vergadering
12
soort
100%
persconferentie
4
Goede Buren
12
8,89%
7%
tentoonstelling - vernissage
6
4,44%
3%
911
12,87%
debat
38
28,15%
21%
2155
30,45%
Aandeel in het totaal van debatten
andere
21
55,26%
1411
65,48%
Vrijdag, zaterdag, zondag
4
10,53%
167
7,75%
President van Europa
3
7,89%
109
7,19%
Tot ‘t nut van ‘t algemeen: de canondebatten
4
10,53%
155
7,19%
De Acht Hoofdzonden
6
15,79%
313
14,52%
Ontmoetingen
35
25,93%
1318
18,62%
Aandeel in het totaal van debatten
andere
14
40,00%
8%
674
51,14%
homo universalis
7
20,00%
4%
213
16,16%
broodje brussel
10
28,57%
6%
261
19,80%
Krasse Knarren
4
11,43%
2%
170
12,90%
Lezingen
14
10,37%
900
12,72%
democratie zonder grenzen
6
42.86%
470
boeken
42
31,11%
24%
1794
25,35%
andere
8
19,05%
19%
380
21,18%
Belezen en Goedgekeurd (opvolger Stille Boeken)
5
11,90%
165
9,20%
Uitgever op bezoek
5
185
boekpresentaties
10
23,81%
24%
753
41,97%
radioboeken
19
45,24%
45%
496
27,65%
afgelaste activiteiten
3
jaarverslag 2008
61
de cijfers Bezoekersaantallen 2008: overzicht per activiteit datum
62
titel
genre
werkelijke bezoekers
virtueel bezoek
totaal publieks bereik
dinsdag
01.01.08
Vernissage - 90dagenrotterdam
Tentoonstelling
306
maandag
14.01.08
Het land van aankomst - Paul Scheffer - Louis Tobback over multiculturaliteit
Debat
150
1367
1517
dinsdag
15.01.08
Meeting Points - lezing Ahdah Soueif
Lezing
43
1196
1239
woensdag
16.01.08
Meeting Points - debat: Engagements in the Arts
Debat
26
26
woensdag
23.01.08
Uitgever op bezoek - Rubinstein
De Boeken van deBuren
25
25
woensdag
23.01.08
Uitgever op bezoek - Rubinstein
De Boeken van deBuren
25
25
donderdag
24.01.08
Mannelijkheid. Over Mannelijke deugden en feministische theorievorming
Debat
130
maandag
28.01.08
Machiavelli - De Gucht + Timmermans
Debat
100
100
dinsdag
29.01.08
Sturen bij de Moslimburen
Debat
40
40
maandag
11.02.08
Broodje Brussel - Lone Leth Larsen
Ontmoeting
22
22
dinsdag
12.02.08
Het verweesde denken
Debat
44
woensdag
13.02.08
Boekpresentatie - Filip De Pillecyn Studies III
De Boeken van deBuren
25
25
donderdag
14.02.08
Valentijn: ‘Cronaca di un amore’
Ontmoeting
64
64
dinsdag
19.02.08
Afghanistan 2007, een reis in beelden
Tentoonstelling
100
100
dinsdag
19.02.08
Picture this!
Tentoonstelling
105
105
dinsdag
19.02.08
Homo Universalis - Jean - Pascale Van Ypersele
Ontmoeting
30
30
donderdag
21.02.08
Vrijdag Zaterdag Zondag - openingslezing: Herman Philipse
Lezing
47
1154
1201
dinsdag
26.02.08
Boekpresentatie - De geschiedenis van de wereld van morgen - Rik Coolsaet - Laurens Jan Brinkhorst
De Boeken van deBuren
90
1131
1221
woensdag
27.02.08
Uitgever op bezoek - de Bezige Bij
De Boeken van deBuren
60
60
donderdag
28.02.08
kunst en subversiviteit?
Debat
42
42
maandag
03.03.08
Broodje Brussel - Johan Verminnen
Ontmoeting
85
maandag
03.03.08
Boekpresentatie - Het beste land ter wereld : van Eijkeren
De Boeken van deBuren
65
65
dinsdag
04.03.08
Afghanistan: militair humanisme?
Debat
70
70
woensdag
05.03.08
This is not Eugene
Ontmoeting
31
31
donderdag
06.03.08
Symposium - Onheil, pijn, bloed. Representaties van lijden
Lezing
70
70
vrijdag
07.03.08
Vrouwenrechten: een stand van zaken
Debat
52
52
dinsdag
11.03.08
Stefan Hertmans en Paul Robbrecht
Lezing
dinsdag
18.03.08
Onredelijkheid - Bas Heijne onredelijkheid en Nederlandse identiteit
Debat
54
844
898
donderdag
20.03.08
Homo Universalis - Hans Oerlemans
Ontmoeting
20
1004
1024
vrijdag
28.03.08
Vernissage - Willem Elsschots Kaas, een beeldroman getekend door Dick Matena
Tentoonstelling
250
250
zondag
06.04.08
Presentatie - Het Liegend Konijn
De Boeken van deBuren
120
120
maandag
07.04.08
Broodje Brussel - Gerard Alsteens
Ontmoeting
45
45
dinsdag
08.04.08
Vrijdag Zaterdag Zondag - Islam en democratie
Debat
55
55
dinsdag
08.04.08
Vernissage - Afghanistan 2007: een reis in beelden
Tentoonstelling
100
100
maandag
14.04.08
De Acht Hoofdzonden - Onkuisheid
Debat
70
dinsdag
15.04.08
Boekpresentatie - Bart Dirks: België bestaat!
De Boeken van deBuren
130
130
woensdag
16.04.08
EUNIC/LAUNCH
EUNIC
70
70
deBuren
306
1191
1072
1130
1321
1116
1215
0
1085
1155
de cijfers
vrijdag
16.04.08
Maarten van Rossem
Ontmoeting
50
donderdag
17.04.08
Het Gerucht
Ontmoeting
10
1581
1631 10
donderdag
24.04.08
Eunic - Migration Literature/EUNIC
Debat
80
80
donderdag
24.04.08
Het Gerucht
Ontmoeting
10
10
donderdag
24.04.08
Homo Universalis - D’Haeseleer
Ontmoeting
15
15
donderdag
24.04.08
Eunic - Migration Literature/EUNIC
Debat
150
maandag
28.04.08
Belezen en Goedgekeurd - Renaat Landuyt
De Boeken van deBuren
15
dinsdag
29.04.08
Rudi Visker
Lezing
30
maandag
05.05.08
Broodje Brussel - Saskia De Coster
Ontmoeting
20
woensdag
07.05.08
Uitgever op bezoek - De Geus
De Boeken van deBuren
30
30
donderdag
08.05.08
Boekpresentatie - De koran van de boodschapper van Kader Abdolah
De Boeken van deBuren
80
80
donderdag
15.05.08
Homo Universalis - Salomon Kroonenberg
Ontmoeting
40
dinsdag
20.05.08
Radioboeken - Brusselmans & Februari
De Boeken van deBuren
60
60
donderdag
22.05.08
Vrijdag Zaterdag Zondag - Religie en spiritualiteit
Lezing
40
40
maandag
26.05.08
De Acht Hoofdzonden - Woede
Debat
60
985
1045
donderdag
29.05.08
Belezen en Goedgekeurd - Mathias De Clercq
De Boeken van deBuren
38
1090
1128
maandag
02.06.08
Broodje Brussel - Jeroen Roppe
Ontmoeting
10
1007
1017
maandag
02.06.08
Boekpresentatie - Carl Devos
De Boeken van deBuren
120
dinsdag
03.06.08
ism Machiavelli - stichting. Wie wordt de president van de EU?
Debat
57
dinsdag
03.06.08
Filmfestival EUNIC
Ontmoeting
60
dinsdag
10.06.08
Krasse Knarren: Jan Pronk en Willy claes
Ontmoeting
45
1037
1082
dinsdag
16.06.08
De Acht Hoofdzonden - Hebzucht
Debat
35
1174
1209
dinsdag
17.06.08
Boekpresentatie - Jean - Paul van Bendegem
De Boeken van deBuren
40
1216
1256
dinsdag
24.06.08
Krasse Knarren - Wilfried Martens
Ontmoeting
25
25
vrijdag
27.06.08
Mini - conferentie CVN
Debat
50
50
maandag
07.07.08
Broodje Brussel - Bob Pleysier
Ontmoeting
24
918
942
dinsdag
09.09.08
Boekpresentatie - De islam in Europa: dialoog of clash?
De Boeken van deBuren
130
709
839
donderdag
11.09.08
Tot ‘t nut van ‘t algemeen - De literaire canon
Debat
50
417
467
vrijdag
12.09.08
Scenario’s voor Brussel
Lezing
200
200
maandag
15.09.08
Het einde van de armoede ?
Debat
20
20
dinsdag
16.09.08
Green Design
Debat
43
43
woensdag
17.09.08
Boekpresentatie - De koningin van Sheba van Monika van Paemel
De Boeken van deBuren
53
donderdag
18.09.08
Deus ex Machina : Kafka kickt af
De Boeken van deBuren
20
dinsdag
23.09.08
Krasse Knarren - Sportlegendes : Jan Mulder & Paul Van Himst
Ontmoeting
50
153
203
woensdag
24.09.08
Het maakbare lichaam
Debat
35
521
556
zondag
28.09.08
Verhalenmarathon : Europa op reis
Ontmoeting
80
maandag
29.09.08
Belezen en goedgekeurd - Bart Dirks
De Boeken van deBuren
7
woensdag
01.10.08
Global Justice - Wendy Brown
Lezing
110
110
vrijdag
03.10.08
Alter Ego Awards Ceremony
Eunic
70
70
dinsdag
07.10.08
Vrijdag Zaterdag Zondag - VR/ZA/ZO/Freidlich
Ontmoeting
25
woensdag
08.10.08
Global Justice - P. Scheffer
Lezing
120
150 1058
1073
1012
1032
30
904
944
120 961
1018 60
895
948 20
80 307
202
314
227 120
jaarverslag 2008
63
de cijfers
donderdag
09.10.08
Tot ‘t nut van ‘t algemeen De cultuurhistorische canon
Debat
30
vrijdag
10.10.08
Vernissage - Tentoonstelling - One Minutes
Tentoonstelling
50
50
zaterdag
11.10.08
Belezen en goedgekeurd - Willy Kuijpers
De Boeken van deBuren
70
70
maandag
13.10.08
Van ‘68 naar ‘08 : de barricaden voorbij? Walter en Karl van den Broeck
Ontmoeting
30
517
547
dinsdag
14.10.08
De Acht Hoofdzonden - Jaloezie
Debat
30
263
293
donderdag
16.10.08
Homo Universalis - Bas Haring
Ontmoeting
20
293
313
zondag
19.10.08
Brussels Biennale
Debat
160
160
maandag
20.10.08
Broodje Brussel - Hedendaags Design
Ontmoeting
16
16
maandag
20.10.08
Krasse Knarren - Sportlegendes : Jan Janssen & Herman Vanspringel
Ontmoeting
50
dinsdag
21.10.08
Het maakbare brein
Debat
36
woensdag
22.10.08
Global Justice - Costas Douzinas
Lezing
120
donderdag
23.10.08
Hommage aan Hugo Claus
De Boeken van deBuren
55
276
331
dinsdag
28.10.08
Machiavelli - Russich - Europees Debatavond
Debat
74
300
374
dinsdag
04.11.08
De Acht Hoofdzonden - Traagheid
Debat
68
donderdag
06.11.08
Homo Universalis - Tijs Goldschmidt
Ontmoeting
30
227
257
vrijdag
07.11.08
Broodje Brussel - Operaregie
Ontmoeting
14
390
404
woensdag
12.11.08
De president van Europa - Benali & Brems
Debat
37
maandag
17.11.08
Tot ‘t nut van ‘t algemeen De wetenschappelijke canon
Debat
40
dinsdag
18.11.08
De president van Europa Kader Abdolah & Hendrik Vos
Debat
30
woensdag
19.11.08
Boekpresentatie - De suikerspin - Erik Vlaminck
De Boeken van deBuren
20
20
woensdag
19.11.08
Global Justice - Rainer Forst
Lezing
120
120
maandag
24.11.08
Van ‘68 naar ‘08 : de barricaden voorbij Maya en Leona Detiège
Ontmoeting
14
14
dinsdag
25.11.08
De president van Europa Mia Doornaert & Thomas von der Dunk
Debat
42
42
donderdag
27.11.08
Iran en de Europese Unie
Debat
30
30
dinsdag
02.12.08
Uitgever op bezoek - Meulenhoff/Manteau
De Boeken van deBuren
45
45
donderdag
04.12.08
Homo Universalis - Mark Nelissen
Ontmoeting
58
58
maandag
08.12.08
Belezen en Goedgekeurd - Frans Timmermans
De Boeken van deBuren
35
35
maandag
08.12.08
Tot ‘t nut van ‘t algemeen - De Europese Canon
Debat
35
35
dinsdag
09.12.08
Het einde van de clusterbom
Debat
30
woensdag
10.12.08
Het literaire prijzencircus
Debat
15
15
woensdag
10.12.08
Broodje Brussel - Opera & componisten
Ontmoeting
15
15
donderdag
11.12.08
Konrad en Mak
Ontmoeting
150
150
dinsdag
16.12.08
De Acht Hoofdzonden - Gulzigheid
Debat
50
50
woensdag
17.12.08
Cultuur is een stadszaak
Debat
35
35
18.12.08
Radioboeken - Kris Lauwerijs & Eugène Savitzkaya
De Boeken van deBuren
50
50
donderdag
Totalen
64
deBuren
7078
234
446
264
496 36 120
68
37 295
335 30
349
30911
379
37989
de cijfers
dag
datum
titel
genre
werkelijke bezoekers
donderdag
17.01.08
Radioboeken Kamiel Vanhole & Caroline Lamarche
De Boeken van deBuren
15
donderdag
21.02.08
Radioboeken Bart Koubaa & Jacques De Decker
De Boeken van deBuren
15
donderdag
13.03.08
Radioboeken Michelangelo Pistoletto
De Boeken van deBuren
15
zondag
16.03.08
Radioboeken Rodaan - Eric de Kuyper
De Boeken van deBuren
50
zondag
04.05.08
Radioboeken Noordervliet & Olyslagers
De Boeken van deBuren
10
8746
maandag
12.05.08
Radioboeken - Jeroen Brouwers
De Boeken van deBuren
30
dinsdag
20.05.08
Radioboeken Brusselmans & Februari
De Boeken van deBuren
60
woensdag
21.05.08
Radioboeken Lauwereyns & Van Aken
De Boeken van deBuren
20
donderdag
05.06.08
Radioboeken Van Mieghem & Outers
De Boeken van deBuren
12
zondag
08.06.08
Radioboeken H. Bouazza & diane De Keyser
De Boeken van deBuren
60
zaterdag
11.07.08
Radioboeken - Joke van Leeuwen, Stijn Vranken, Beatrice Deru - Renard, Rascal
De Boeken van deBuren
13
donderdag
18.09.08
Radioboeken Peter Verhelst & Luc De Vos
De Boeken van deBuren
20
donderdag
25.09.08
Radioboeken - Erik Jan Harmens & Jeroen Theunissen
De Boeken van deBuren
10
donderdag
02.10.08
Radioboeken Bernard Dewulf & Marja Pruis
De Boeken van deBuren
20
donderdag
09.10.08
Radioboeken Diane Broeckhoven & Geertrui Daem
De Boeken van deBuren
30
zondag
16.11.08
Radioboeken Sus van Elzen & Marc Reugebrink
De Boeken van deBuren
30
donderdag
20.11.08
Radioboeken Thomas Gunzig & Josse De Pauw
De Boeken van deBuren
35
donderdag
11.12.08
Radioboeken Stephan Enter & Menno Wigman
De Boeken van deBuren
1
donderdag
18.12.08
Radioboeken Kris Lauwerijs & Eugène Savitzkaya
De Boeken van deBuren
50
Totalen
virtueel bezoek
15 8761 15
12600
12650
11394
11404
4994
5024
13659
13719
9868
9888
8993
9005
14239
14299
496
totaal publieks bereik
13
1717
1737
4009
4019
4540
4560
4984
5014
9656
9686
35
1
50
109399
109895
jaarverslag 2008
65
de cijfers Overzicht van het aantal activiteiten en bezoekers 2005-2008
2005
2006
2007
2008
2006 tov 2005
2007 tov 2005
2007 tov 2006
2008 tov 2007
Totaal eigen activiteiten
56
74
123
135
132%
220%
166%
110%
Totaal activiteiten in VNH deBuren
64
86
147
178
134%
230%
171%
121%
4143
3852
5736
7078
93%
138%
149%
123%
74
52
47
52
70%
63%
90%
112%
Totaal aantal bezoekers eigen activiteiten Gemiddeld aantal bezoekers per activiteit
aantal
soort
percentage totaal activiteiten (incl. gastprogramma’s)
aandeel bezoekers per genre activiteit
percentage bezoekersaandeel per genre activiteit
2005
2006
2007
2008
2005
2006
2007
2008
2005
2006
2007
2008
2005
2006
2007
2008
2005
2006
2007
2008
Gastprogramma
0
3
21
31
0%
2%
14%
17%
70
0
0
besloten programma
6
0
9%
0%
0%
0%
54
0
0
Buren van deBuren
2
0%
1%
0
0
Bekend is bemind / extra muros NU: Goede Buren
6
3
12
0%
4%
2%
7%
0
0
140
1036
tentoonstelling vernissage
6
8
5
6
11%
7%
4%
4%
9%
5%
3%
3%
450
355
385
911
11%
6%
7%
13%
debat
11
20
28
38
18%
15%
23%
28%
16%
12%
19%
21%
963
956
1651
2155
23%
17%
29%
30%
Colloquium
2
0
4%
0%
0%
0%
3%
0%
0%
0%
105
0
0
3%
0%
0%
0%
Samenwerkingen NU: Ontmoetingen
12
7
38
35
16%
6%
31%
26%
14%
5%
26%
20%
578
1527
1906
1318
14%
27%
33%
19%
13
14
34%
40%
557
905
674
36%
47%
51%
10
10
7
0%
7%
26%
20%
0%
6%
7%
4%
0
369
445
213
0%
24%
23%
16%
10
13
10
4%
8%
34%
29%
3%
7%
9%
6%
62
601
504
261
1%
39%
26%
20%
andere homo universalis broodje brussel
2
Krasse Knarren
66
percentage eigen activiteiten
2
4
5%
11%
52
170
3%
13%
lezingen
6
14
5%
10%
172
900
3%
13%
boeken
3
21
42
42
5%
17%
34%
31%
5%
14%
29%
24%
295
934
1312
1794
7%
16%
23%
25%
andere 1
4
12
8
33%
19%
29%
19%
33%
19%
29%
19%
150
199
423
380
51%
21%
7%
5%
Belezen en Goedgekeurd (opvolger: stille boeken)
3
5
7%
12%
25%
63%
23
165
2%
9%
Uitgever op bezoek
5
185
boekpresentaties 2
9
7
10
67%
43%
17%
24%
67%
43%
17%
24%
145
535
485
753
49%
57%
37%
42%
radioboeken
8
20
19
38%
48%
45%
0%
38%
48%
45%
0
200
381
496
0%
21%
29%
28%
Mind Europe
2
2
4
4%
1%
3%
0%
3%
1%
3%
0%
240
80
310
6%
1%
5%
0%
Culturele activiteiten
2
0
4%
0%
0%
0%
3%
0%
0%
0%
80
0
0
2%
0%
0%
0%
anderen/ uitzonderlijke
2
1
0
3%
1%
0%
0%
140
0
0
3%
0%
0%
0%
afgelaste activiteiten 3
2
2
3
-
-
-
-
-
-
-
uitgestelde 1 activiteiten
2
1
0
-
-
-
-
-
-
-
deBuren
de cijfers Evolutie van het aantal activiteiten en gemiddeld aantal bezoekers 2005-2008 180
Totaal eigen activiteiten Totaal activiteiten in vnh deburen Gemiddeld aantal bezoekers per activiteit
160
140
Aantal
120
100
80
60
40
20
0 2005
2006
2007
2008
Jaar
Overzicht podcast downloads 2006-2008 2006
25000
2007 2008 Totalen
20000
Aantal downloads
15000
10000
5000
0 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
jaarverslag 2008
67
de cijfers Overzicht podcasts online sinds
titel
2006
2007
2008
totalen
29.04.06
#01 - Stadsdichters bij deBuren
297
1507
3299
5103
01.06.06
#02 - Debat: Van wie is de horizon?
420
1403
1669
3492
06.07.06
#03 - Broodje Brussel extra: Josse de Pauw leest Gerard Reve
356
1332
1154
2842
13.07.06
#04 - Broodje Brussel: Walter Zinzen
296
1846
2644
4786
20.07.06
#05 - Koninklijk bezoek - Toespraak Stefan Hertmans
319
1272
1466
3057
08.08.06
#06 - Koninklijk bezoek - Toespraak Luc Devoldere
236
1229
1017
2482
18.08.06
#07 - Debat van de maand: Zuiderburen
278
1328
1945
3551
25.08.06
#08 - Burgemeestersdebat
404
1046
1384
2834
04.10.06
#09 - Mind Europe IV - debat: Europa: kiezen of delen?
211
1465
1547
3223
05.10.06
#10 - Debat: Dynamiek in Islamitisch activisme
244
2393
2614
5251
16.10.06
#11 - Homo Universalis: Willem Ombelet & Koen Vanmechelen
250
1499
1454
3203
26.10.06
#12 - Walter Zinzen - De Wereld is een Schouwtoneel
356
1515
1050
2921
27.11.06
#13 - Broodje Brussel - Julien Vrebos
190
1435
1338
2963
05.12.06
#14 - Joris Janssens - De Weifelende Ezel
183
2079
3968
6230
12.12.06
#15 - Rudi Fuchs - Rembrandt spreekt
154
1745
1832
3731
20.12.06
#16 - Nescio herontdekt – ‘Dichtertje’ door Bob de Moor en Danielle Losman
166
1691
2001
3858
05.02.07
#17 - Debat: Jeugd- en sportbeleid in Vlaanderen & Nederland
-
1789
2861
4650
15.02.07
#18 - Homo Universalis: Panamarenko
-
2154
3644
5798
25.02.07
#19 - Broodje Brussel - Oscar van den Boogaard
-
2507
7647
10154
28.03.07
#20 - Debat: Wat kan de EU van Nederland verwachten?
-
1610
1634
3244
23.04.07
#21 - Debat: ‘Europese mandarijnen’ van Derk-Jan Eppink
-
1341
1328
2669
30.04.07
#22 - Debat: Vergeten Oorlogen met Joris Luyendijk en Gareth Evans
-
1392
1262
2654
10.05.07
#23 - Mind Europe V: John Buckman ‘Ray Kurzweil vs Bruce Sterling or... The Singularity vs Blobjects’
-
1582
1692
3274
15.05.07
#24 - Mind Europe V: Paul Gerhardt - ‘A scenario for creativity’
-
1433
2320
3753
21.05.07
#25 - La Créature - Benno Barnard en Chris Lomme
-
1980
3813
5793
30.05.07
#26 - Debat: Over het ravijn - met Tom Naegels en Wouter Bax
-
1079
1387
2466
14.06.07
#27 - Homo Universalis: Midas Dekkers
-
1381
1659
3040
30.07.07
#28 - Jan Siebelink en Stefan Brijs over literatuur en godsdienst
-
1003
1065
2068
31.08.07
#29 - Voorstelling Brussels stadsdichterscollectief
-
918
972
1890
19.09.07
#30 - Debat: Duurzaam toerisme, een trip te ver?
-
571
995
1566
27.09.07
#31 - Arthur Japin leest uit ‘De overgave’
-
729
1052
1781
25.10.07
#32 - MO*-debat: De militaire toekomst van Europa
-
783
1075
1858
20.11.07
#33 - Debuutprijs: Het Liegend Konijn
-
465
13441
13906
29.11.07
#34 - Paul Frissen - De staat van verschil. Een kritiek van gelijkheid
-
426
1097
1523
06.12.07
#35 - Krasse Knarren: Herman De Croo en Frits Korthals Altes
-
388
1133
1521
12.12.07
#36 - Krasse Knarren: Hedy d’Ancona en Leona Detiège
-
535
1244
1779
23.01.08
#37 - Lezing Ahdaf Soueif tijdens Meeting Points 5
-
-
1196
1196
27.01.08
#38 - Paul Scheffer & Louis Tobback in debat over multiculturaliteit
-
-
1367
1367
01.02.08
#39 - Naema Tahir over ‘Mannelijkheid’ van Harvey C. Mansfield
-
-
1191
1191
2006
2007
2008
68
deBuren
de cijfers
05.02.08
#40 - De VS en de Lage Landen
-
-
1604
1604
11.02.08
#41 - Sturen bij de moslimburen
-
-
1172
1172
13.02.08
#42 - Joël De Ceulaer in gesprek met Catherine Verfaillie
-
-
1285
1285
27.02.08
#43 - Hersenonderzoeker Dick Swaab is ‘Homo Universalis’
-
-
1165
1165
12.03.08
#44 - Het verweesde denken - deel 1
-
-
1097
1097
14.03.08
#45 - Het verweesde denken - deel 2
-
-
1047
1047
17.03.08
#46 - Herman Philipse
-
-
1154
1154
19.03.08
#47 - Cassiman - Homo Universalis
-
-
1048
1048
20.03.08
#48 - Johan Verminnen - Broodje Brussel
-
-
1130
1130
08.04.08
#49 - De Geschiedenis van de wereld van morgen
-
-
1131
1131
09.04.08
#50 - Bas Heijne
-
-
844
844
17.04.08
#51 - De Acht Hoofdzonden: Onkuisheid (deel 1)
-
-
1128
1128
17.04.08
#52 - De Acht Hoofdzonden: Onkuisheid (deel 2)
-
-
1042
1042
28.04.08
#53 - Homo Universalis: Hans Oerlemans
-
-
1004
1004
30.04.08
#54 - Maarten van Rossem
-
-
1581
1581
09.05.08
#55 - Broodje Brussel - Saskia de Coster
-
-
1012
1012
21.05.08
#56 - Belezen en Goedgekeurd - Renaat Landuyt
-
-
1058
1058
12.06.08
#57 - Homo Universalis - Kroonenberg
-
-
904
904
13.06.08
#58 - Broodje Brussel - Jeroen Roppe
-
-
1007
1007
19.06.08
#59 - Europese President
-
-
961
961
20.06.08
#60 - Krasse Knarren : Jan Pronk en Willy Claes
-
-
1037
1037
28.06.08
#61 - De acht hoofdzonden: woede
-
-
985
985
30.06.08
#62 - Belezen en goedgekeurd - M. De Clercq
-
-
1090
1090
28.07.08
#63 - Broodje Brussel: Bob Pleysier
-
-
918
918
29.07.08
#64 - De acht hoofdzonden: Hebzucht
-
-
1174
1174
20.08.08
#65 - Jean-Paul Van Bendegem
-
-
1216
1216
16.09.08
#66 - Debat: ‘De islam in Europa: dialoog of clash’
-
-
709
709
25.09.08
#67 - Tot ‘t nut van ‘t algmeen: de Literaire Canon
-
-
417
417
29.09.08
#68 - boekpresentatie: Monica Van Paemel
-
-
895
895
1.10.08
#69 - Debat: Het maakbare lichaam
-
-
521
521
14.10.08
#70 - Krasse Knarren - Sportlegendes - Jan Mulder & Paul Van Himst
-
-
153
153
6.11.08
#71 - Krasse Knarren - Sportlegendes - Janssen & Herman Vanspringel
-
-
446
446
7.11.08
#72 - Van ‘68 naar ‘08: de barricaden voorbij? Walter en Karl van den Broeck
-
-
517
517
25.11.08
#73 - debat: Russisch-Europese debatavond (ism Machiavelli)
-
-
300
300
25.11.08
#74 - Vrijdag, zaterdag, zondag: Michael Freilich over het jodendom
-
-
202
202
27.11.08
#75 - Boeken van deBuren: Hommage aan Hugo Claus
-
-
276
276
28.11.08
#76 - Broodje Brussel: Operaregie
-
-
390
390
4.12.08
#77 - Homo Universalis - Bas Haring
-
-
293
293
5.12.08
#78 - De Acht Hoofdzonden: jaloezie
-
-
263
263
6.12.08
#79 - Belezen en goedgekeurd - Bart Dirks
-
-
307
307
9.12.08
#80 - Tot ‘t nut van ‘t algmeen: De cultuurhistorische canon
-
-
234
234
10.12.08
#81 - Homo Universalis - Tijs Goldschmidt
-
-
227
227
11.12.08
#82 - Tot ‘t nut van ‘t algmeen: De Wetenschappelijke canon - Deel1
-
-
331
331
12.12.08
#83 - Tot ‘t nut van ‘t algmeen: De Wetenschappelijke canon - Deel2
-
-
259
259
18.12.08
#84 - Mo* debat: Het einde van de clusterbom
-
-
349
349
4360
48851
121340
174551
TOTALEN
jaarverslag 2008
69
de cijfers Overzicht radioboeken online sinds
Radioboek
2006
2007
2008
totaal
05.07.06
RB 1-Stefan Hertmans
2735
6300
5025
14060
08.07.06
RB 2-Kees ‘t Hart
2362
5099
4365
11826
17.07.06
RB 3-Tom Naegels
2596
4536
3959
11091
22.07.06
RB 4-Wanda Reisel
2254
4435
3842
10531
29.07.06
RB 5-Oscar van den Boogaard
2221
4470
3851
10542
05.08.06
RB 6-Dimitri Verhulst
2769
5746
5310
13825
12.08.06
RB 7-Anne Vegter
2222
4038
3531
9791
19.08.06
RB 8-Anne Provoost
2535
5075
4123
11733
26.08.06
RB 9-Tommy Wieringa
2415
5422
4061
11898
28.08.06
RB 10-David Nolens
2173
3625
3321
9119
29.08.06
RB 11-Désanne van Brederode
2747
4385
3496
10628
15.09.06
RB 12-Naima Albdiouni
5057
3969
3591
12617
25.12.06
RB 13-Hella Haasse
1074
6965
4833
12872
28.12.06
RB 14-Saskia De Coster
1058
5836
4066
10960
01.01.07
RB 15-Christophe Vekeman
0
6286
3763
10049
04.01.07
RB 16-Tjitske Jansen
0
7937
4035
11972
07.01.07
RB 17-Mark Boog
0
8881
3149
12030
06.04.07
RB 18-Al Galidi
0
5451
3302
8753
13.04.07
RB 19-Chris Van Camp
0
5580
3330
8910
21.04.07
RB 20-Annelies Verbeke
0
5531
3758
9289
27.04.07
RB 21-Kader Abdolah
0
5851
3859
9710
06.05.07
RB 22-Benno Barnard
0
5178
3346
8524
12.05.07
RB 23-Geert Van Istendael
0
5254
3445
8699
20.05.07
RB 24-Aukelien Weverling
0
9664
3506
13170
29.05.07
RB 25-Christiaan Weijts
0
4840
3206
8046
05.06.07
RB 26-Bart Moeyaert
0
5623
3994
9617
08.06.07
RB 27-Erik Vlaminck
0
5976
3812
9788
15.06.07
RB 28-Ruth Lasters
0
5313
4416
9729
22.06.07
RB 29-Ilja Leonard Pfeijffer
0
5839
3603
9442
30.06.07
RB 30-Willem Van Zadelhoff
0
5215
3630
8845
06.07.07
RB 31-Yves Petry
0
5565
3488
9053
13.07.07
RB 32-Joseph Pearce
0
5473
3605
9078
20.07.07
RB 33-Kristien Hemmerechts
0
8679
4446
13125
07.09.07
RB 34-Rashid Novaire
0
4224
3407
7631
14.09.07
RB 35-Khalid Boudou
0
4239
3820
8059
21.09.07
RB 36-Hassan Bahara
0
4334
3673
8007
28.09.07
RB 37-Said El Haji
0
3767
3450
7217
05.10.07
RB 38-Fouad Laroui
0
4208
3756
7964
12.10.07
RB 39-Sevtap Baycili
0
3922
3637
7559
19.10.07
RB 40-Naema Tahir
0
4058
4685
8743
26.10.07
RB 41-Clark Accord
0
4109
4055
8164
02.11.07
RB 42-Nilgün Yerli
0
4102
4023
8125
2006
2007
70
deBuren
de cijfers
09.11.07
RB 43-Ibrahim Selman
0
4259
3961
8220
16.11.07
RB 44-Karin Amatmoekrim
0
3096
3835
6931
23.11.07
RB 45-Naima El Bezaz
0
3558
4050
7608
07.12.07
RB 46-Lieve Joris
0
3164
4684
7848
18.12.07
RB 47-Sana Valiulina
0
2354
4318
6672
21.12.07
RB 48-Joke van Leeuwen
0
1360
6187
7547
07.01.08
RB 49-Ivo Michiels
0
0
6541
6541
11.01.08
RB 50-David Danish
0
0
6822
6822
18.01.08
RB 51-Hafid Bouazza
0
0
6753
6753
25.01.08
RB 52-Ellen Ombre
0
0
7162
7162
05.02.08
RB 53-Abdelkader Benali
0
0
7812
7812
11.02.08
RB 54-Kristina Goikoetxea Langarika
0
0
9330
9330
21.03.08
RB 55-Bart Koubaa
0
0
8746
8746
05.05.08
RB 56-Rodaan / Al Galidi
0
0
6104
6104
27.05.08
RB 57-Eric De Kuyper
0
0
6496
6496
18.06.08
RB 58-Nelleke Noordervliet
0
0
5720
5720
27.06.08
RB 59-Jeroen Olyslaegers
0
0
5674
5674
04.07.08
RB 60-Jeroen Brouwers
0
0
4994
4994
11.07.08
RB 61-Herman Brusselmans
0
0
7971
7971
18.07.08
RB 62-Marjolijn Februari
0
0
5688
5688
25.07.08
RB 63-Jan Lauwereyns
0
0
4639
4639
01.08.08
RB 64-Jan van Aken
0
0
5229
5229
08.08.08
RB 65-Hilde Van Mieghem
0
0
8993
8993
11.10.08
RB 66-Diane de Keyzer
0
0
7486
7486
27.11.08
RB 67-Luc de Vos
0
0
1717
1717
27.11.08
RB 68-Erik Jan Harmens
0
0
1711
1711
27.11.08
RB 69-Jeroen Theunissen
0
0
2298
2298
1.12.08
RB 70-Diane Broeckhoven
0
0
2269
2269
1.12.08
RB 71-Geertrui Daem
0
0
2715
2715
1.12.08
RB 72-Bernard Dewulf
0
0
2094
2094
18.12.08
RB 73-Marja Pruis
0
0
2446
2446
21.12.08
RB 74-Sus van Elzen
0
0
2133
2133
24.12.08
RB 75-Marc Reugebrink
0
0
2539
2539
34218
242791
330690
607699
2008
Totalen
jaarverslag 2008
71
de cijfers
Jaartotaal Radioboeken 2006-2008 70000 600998 60000
downloads
50000
40000
323989
242791
30000
20000
34218
10000
0 2006
2007
2008
Totalen
jaar
Radioboeken 2006-2008 90000
2006 2007 2008
80000
Totalen 70000
downloads
60000
50000
40000
30000
20000
10000
0 1
2
3
4
5
6
7 maand
72
deBuren
8
9
10
11
12
deBuren is...
Medewerkers deBuren Dorian van der Brempt directeur
[email protected] +32 (0)2 212 19 30
Annette van Soest programmering
[email protected] +32 (0)2 212 19 33
An De Bosscher secretariaat
[email protected] +32 (0)2 212 19 30
Xander Stroo programmering
[email protected] +32 (0)2 212 19 38
Ann De Craemer programmering
[email protected] +32 (0)2 212 19 39
Miet Vanhassel communicatie en website
[email protected] +32 (0)2 212 19 32
Ronald Giebel office manager
[email protected] +32 (0)2 212 19 36
Ann Venneman pers en communicatie
[email protected] +32 (0)2 212 19 31
Jenny Quermia zakelijk leider
[email protected] +32 (0)2 212 19 37
Suzanne Vreys programmering
[email protected] +32 (0) 212 19 35
deBuren, Leopoldstraat 6, B - 1000 Brussel t. +32(0)2 212 19 30, f .+32(0)2 212 19 49,
[email protected]
jaarverslag 2008
73
deBuren geniet de steun van de Vlaamse Gemeenschap en de Nederlandse overheid.
74
deBuren
