28-6-2012
Ondersteuningsbehoeften in Oost Gelre (h)erkend Bouwen met burgers en professionals aan maatschappelijke steunsystemen Dr. Martha van Biene Mld, lector HAN / programmaleider Wmo werkplaats Nijmegen
Agenda Introductie Wmo Welzijn Nieuwe Stijl Korte impressie vraagpatronenonderzoek Governance en frontlijnsturing Leren(d) innoveren Sociaal en financieel rendement
Introductie Wmo Welzijn Nieuwe Stijl
1
28-6-2012
Het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS) beoogt 2007-2009: Uitvoering geven aan de Wmo = Kaderwet (hiermee mag de gemeente op eigen wijze vormgeven aan diverse aspecten van de wet). Er zijn 9 Prestatievelden 2009-2012: BETER in MEEDOEN. Vooral nadruk op wat de culturele aspecten van de wet beoogt (Wmo werkplaatsen VWS) 2012-2015: Overheveling van functies AWBZ naar Wmo. Het doel van begeleiding is het bevorderen, behoud of compenseren van zelfredzaamheid van mensen met een beperking. 2012-2015: Wmo werkplaatsen VWS –participatie kwetsbare burgers: sociaal isolement. Nog in bespreking
Oorspronkelijke bedoeling Wmo……. Ondersteuning wordt in eerste instantie geboden door het natuurlijk netwerk van de persoon: ouders, familie, vrienden, buren, vrijwilligers. Pas wanneer het natuurlijk netwerk te weinig steun kan bieden, treedt het sociaal ‘vangnet’ in werking: de professionele dienstverleners. Het sociaal vangnet probeert zijn diensten zoveel mogelijk af te stemmen met het natuurlijk netwerk. Professionele dienstverleners stimuleren de verantwoordelijkheid en betrokkenheid van het sociale netwerk
Terug naar af: VAN sociale hangmat NAAR sociaal vangnet
Acht bakens Wmo Welzijn Nieuwe Stijl 1. Gericht op de vraag achter de vraag 2. Direct Er op Af! 3. Gebaseerd op de eigen kracht van de burger 4. Formeel en informeel in optimale verhouding 5. Doordachte balans van collectief en individueel 6. Integraal werken 7. Niet vrijblijvend, maar resultaatgericht 8. Gebaseerd op ruimte voor de professional Zie: Brochure Welzijn Nieuwe Stijl, 2010.
2
28-6-2012
Drie redenen waarom het anders moet 1. VAN verzorgingsstaat NAAR een participatiesamenleving • Wet maatschappelijke ondersteuning (‘het nieuwe denken’) • Welzijn nieuwe stijl (stimulering, culturele aspecten van de Wmo meer vormgeven) • Zelfredzaamheid en samenwerkzaamheid (samen leven doe je niet alleen) 2. De huidige praktijk is te complex Praktijkproblemen: versnippering, vergaande specialisatie, onvoldoende samenwerking • Complexe oplossingen: deeloplossingen, specialiseren en coördineren •
3. Trammelant en tierelier (Marten Toonder) Bezuinigingen • Decentralisatie •
Wat er dan anders moet…. •
Passende wijze van werken • Vroegtijdig, licht en gericht • Eigen kracht eerst, inzet sociale netwerken in informele en formele zorg en ondersteuning • Resultaten zichtbaar maken
•
Ontmantelen van complexiteit • Sobere samenwerkingsstructuren • Aanpak van de organisatorische versnippering en superspecialisatie
•
Innoveren onder druk, bezuinigingen en decentralisatie – Keuzen maken en slimme allianties aangaan – Voorsorteren op de systeemveranderingen (o.a. frontlijnsturing systematisch inbedden) – Recombineren 8
Korte impressie vraagpatronen onderzoek Verkennend onderzoek: 22 interviews Ouderen Mensen met een verstandelijke beperking Mensen met een psychische/psychiatrische /psychogeriatrische problematiek
3
28-6-2012
Wat is een vraagpatroon? Een set samenhangende vragen, behoeften en bijdragen die mensen uiten naar aanleiding van een levensgebeurtenis of binnen de dagelijkse omgeving waarin zij leven.
Vraagpatronen onderzoek verhalen vertellen het leven “Toen hebben we toch een fijne vakantie gehad met het Rode Kruis, vijf dagen. Maar wat was het fijne ervan? Iedereen kwam met zijn problemen waarvan je denkt dat je ze niet hebt, want ik dacht: voor mij hoeft dat niet. Echt waar hoor. Nou, en we hebben een gezellige vakantie gehad, maar ook heel veel ons hart gelucht”
wat heb ik nodig wat wil ik wat eis ik wat draag ik bij formele en informele netwerk
Aandachtsgebieden interviewguide Wonen (een geschikt huis) Basisbehoeften (primaire levensbehoeften) Zorg (voor zichzelf, voor anderen en voor de eigen leefomgeving) Mobiliteit (in en rond huis/per vervoermiddel) Sociaal (ontmoeting en deelname aan maatschappelijke activiteiten)
4
28-6-2012
De onderzoeksvragen Wat heeft de cliënt/de burger nodig om te kunnen participeren in de samenleving gegeven de resultaatgebieden voortvloeiende uit de Wmo? Welke behoefte aan ondersteuning/begeleiding rolt daaruit voort? Hoe wordt in deze behoefte voorzien? Wat is daarin de rol van Careaz, VIT- hulp bij mantelzorg, de gemeente Oost Gelre en overige organisaties?
Methode narratieve vraagpatronen-analyse analyse ABCD x x
x x
transcriptie gesprek met burger
database
Analyses van WAT, WIE, HOE (perspectief)
vraagpatronen onderkennen en adresseren A
beleid en dienstverlening
coderen narratieven ABCD
D eigen kracht eerst burger initiatieven
Vraagpatronen Het liefst wil ik een ‘gewoon’ eigen leven; in mijn eigen huis blijven wonen, mijn eigen potje koken. Hoe behoud ik mijn zelfredzaamheid met aanpassingen, begeleiding en ondersteuning als dat nodig is? Ik heb met meerdere organisaties en tal van personen te maken. Privacy en een respectvolle bejegening vind ik heel belangrijk. Ik maak me zorgen over de toekomst. Ik heb zelf de zorg (goed) geregeld, maar wat als straks het PGB wegvalt? Een deel van huishoudelijke hulp ben ik al kwijt geraakt, wat staat er nog meer te gebeuren? Mijn kind/partner vraagt heel veel aandacht/zorg, soms 24 uur per dag, 7 dagen per week. Hoe houd ik het vol om voor de ander te blijven zorgen? Ik wil graag mobiel zijn, maar wie kan mij helpen om af en toe even een luchtje te scheppen? Ontmoeting is belangrijk. Hoe voorkom ik dat ik ‘op een eilandje’ terecht kom? Ik vind het belangrijk om wat om handen te hebben. Hoe kan ik me bezig houden of waar kan ik (met mijn beperking) aansluiting vinden?
5
28-6-2012
Vraagpatronen Hoe kan ik zo lang mogelijk in de eigen woning blijven wonen? Hoe zijn privacy en een respectvolle bejegening gewaarborgd? Wat betekenen het mogelijke verdwijnen van het Persoonsgebonden budget en de bezuinigingen voor de zorg? Hoe blijft continue zorg voor partner of kind mogelijk? Wie ondersteunt bij mobiliteit? Hoe wordt sociaal isolement voorkomen? Welke zinvolle daginvulling is er?
Onderkennen De deelnemende partijen hebben ervoor gekozen om in plaats van een terugkoppeling aan de geïnterviewden het onderzoek af te ronden met een set voorlopige vraagpatronen en deze te gebruiken als input voor een te organiseren conferentie met gemeente Oost Gelre, met partners binnen de zorg- en dienstverlening en met inwoners.
Adresseren Wie gaat/gaan er met het vraagpatroon aan de slag? De burger (eigen kracht eerst) De professional De winkeliersvereniging, de sportvereniging, de vervoersmaatschappij, Instantie X
6
28-6-2012
Governance en frontlijnsturing Burgers, bestuurders en professionals als coproducenten wonen, welzijn en zorg
Governance gaat uit van wederzijdse afhankelijkheid van partijen benut de kennis van alle partijen sterk gericht op samenwerking horizontale relatie overheid – andere partijen
Governance is de organisatie van een op samenwerking gericht model van sturing
20
Good governance Besturen met betekenis: Openheid, integriteit Verantwoording aan burgers/klanten Verantwoording door burgers/klanten
7
28-6-2012
Sturingsmodellen (2) Sturingsmodel
Scenario
Rol overheid
Kennisbron
Burgerparticipatie
Vraag sturing
individuele burger verantw.
bemiddelaar
burgers
zelfbestuur
Frontlijn sturing
burgers en professionals verantw.
onderhandelaar
burgers en professionals
meebeslissen/ coproductie
Expert-, markt sturing
gemeente, delegeert naar experts
regelaar, markt meester
experts, marktpartijen
informeren
22
Sturingsmodellen (1) Sturingsmodel
Scenario
Rol overheid
Kennis- bron Burgerparticipatie
Klassieke overheids sturing
gemeente verantw.
baas/ regelaar
ambtenaren
informeren of geen
Integrale beleids sturing
gemeente verantw.
regelaar
ambtenaren
adviseren
Keten sturing
gemeente verantw.
regisseur
professionals raadplegen
23
Dialoogvragen Welk sturingsmodel gebruikt u? Wat zijn de stimulerende factoren?
24
8
28-6-2012
Leren(d) innoveren
Balanceren tussen logica’s Professionele= logica (2) Vakmatig, protocollair handelen Naar eigen inzicht te handelen
Nieuwe managementlogica (4)
Professionele waarden
Traditionele managementlogica (1)
Faciliteren leerprocessen binnen netwerken mbv actieleren Actie Leren managers Dienstverlening Oost Gelre
Toerusten professionals en klanten
Plannen, sturen, controleren Voorspelbaarheid en standaardisatie
Ontwikkelwerkplaatsen: Toerusten professionals, klanten,vrijwilligers Maatschappelijke Steunsystemen/ ondersteuningsarrangementen
Tellen en weten
Vraaglogica (3)
Economisch denken Zorgvragers worden mondige klanten Diensten worden producten Transparantie, verantwoording
Infrastructuur voor leren en werken is in Oost Gelre, één grote feedbacklus Ontwikkelwerkplaats Ondersteuningsarrangementen (teamleren en casusleren met wonen,welzijn en zorg, e.a.)
Ontwikkelwerkplaats
Ontwikkelwerkplaats (start later) Ontwikkelwerkplaats
Transdisciplinaire bijeenkomsten met burgers/klanten/mantel zorgers/vrijwilligers ´eigen kracht eerst´
Ontwikkelwerkplaats Effectenarena wonen,welzijn, zorg, zorgkantoor
Ontwikkelwerkplaats Managers aanbieders wonen, welzijn en zorg, zorgkantoor, e.a.
Initiatiefgroep Netwerk partners: wonen, welzijn, zorg, MKB, onderwijs, vrijwilligersorg.
Strategie-van-onderop Professionals: niet je functie is van belang maar je inbreng Burger/klant: wat hij nodig heeft, wat hij wil, wat jij eist, wat hij bijdraagt
9
28-6-2012
Dialoogvraag
Welke leeraanpakken kunnen succesvol zijn om de vraagpatronen handen en voeten te geven?
28
Sociaal en financieel rendement begint bij de burger/klant
9 bouwstenen Business Model Canvas
De burger/de klant als opdrachtgever
30
10
28-6-2012
Effectenarena
Effectenarena – Maatschappelijk rendement en vertaling daarvan
aanpak NWV
€ 160.000
klassieke aanpak
€ 140.000
€ 160.000 € 140.000
€ 120.000
€ 120.000
€ 100.000
€ 100.000
totaal NWV totaal derden
€ 80.000
€ 80.000
totaal WMO/gemeente
€ 60.000
€ 60.000
totaal ZVW
€ 40.000
€ 40.000
€ 20.000
€ 20.000
33
€jaar 0,5
jaar 1
€jaar 1,5
jaar 2
jaar 2,5
jaar 3
klassieke aanpak
aanpak NWV
11
28-6-2012
Weten en meten van effecten Bron: Jochum Deuten www.jochumdeuten.nl
Effectenarena is gratis en van iedereen; Het is een doe-het-zelf-instrument; Met enige oefening kan iedereen het toepassen; Als basisinstrument biedt het makkelijk aansluiting op uitgebreidere methoden als SROI en MKBA;
Dialoogvraag
Welke bevindingen zijn er zoal met het weten en meten van maatschappelijk rendement?
35
Dank voor uw aandacht!
36
12
28-6-2012
Bijlagen Sheet Bronvermeldingen Sheet ´Durf te durven´ Sheet ´Spelregels van creatief denken´ Sheet ´Maatschappelijke Business Case´ Sheet ´Kritische succesfactoren MSS´
Bronvermeldingen Sturingsmodellen: http://www.movisie.nl/wmowerkplaatsen/docs/Onderzoeksopzet_governance_Wmowerkplaats_Gr oningenDrenthe.pdf Effectenarena: www.jochumdeuten.nl Business Model Canvas: http://www.businessmodelgeneration.com/canvas Vraagpatronen onderzoek van mensen met een verstandelijke beperking, die wonen en werken in Peel en Maas: Rapportages staan op www.wmowerkplaatsnijmegen.nl (onder downloads) DVD De standaardvraag voorbij. Leren werken met vraagpatronen , 3de druk 2012 . Hogeschool van Arnhem en Nijmegen
[email protected] DVD Leven in het Dorp. (2012) Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en gemeente Peel en Maas. www.wmowerkplaatsnijmegen.nl
38
´Durf te durven´
13
28-6-2012
Spelregels van creatief denken Spelregels van creatief denken hebben tot doel een denkruimte te organiseren, waarbinnen ideeën op een veilige manier kunnen opborrelen en groeien zonder angst voor negatieve neveneffecten. Uitstellen van oordeel Openheid (flapuit) in de groep, privacy naar buiten Extra aandacht voor naïeve suggesties Geen diknekkerij, niet op je strepen staan Oordeel achteraf Ideeën zijn van de hele groep
Bijlage Maatschappelijke business case (mBC) In het instrument komen een gestructureerde kosten-baten afweging samen met het economisch en maatschappelijk nut van de betreffende innovatie. De mBC kijkt vijf jaar vooruit naar als het traject ‘volwassen’ is. Hierbij wordt het financieringstekort afgezet tegen de maatschappelijke baten. Zo heeft de maatschappij bijvoorbeeld baat bij substitutie van formele zorg door mantelzorg of het voorkomen van dure zorg en opnames door preventie. Deze baten worden geschat en gekwantificeerd door te werken met onderzoek, literatuur, aannames en experts. Door een inzicht in de reële kosten van nieuwe werkwijzen en hun potentiële waarde in maatschappelijke baten kan een vergelijking gemaakt worden. Op deze wijze krijgen stakeholders en potentiële financiers een zo breed en concreet mogelijk inzicht in levensvatbaarheid, het functioneren en de positieve effecten van de innovatie.
Kritische succesfactoren MSS Uitgaan van de vraag, niet van vooraf gestelde doelen Professional sluit aan bij behoeften, wensen en mogelijkheden van kwetsbare mensen, betrekt netwerk erbij en werkt met concrete acties aan duidelijk zichtbare resultaten Dienstverleners zijn beschikbaar (present) en aanwezig voor kwetsbare mensen en hun netwerk Praktische aanpak die aansluit bij de leefwereld, concrete situatie, hulp bij dringende problemen, oplossing vooral in de wijk Methodisch handelen met behoud van creativiteit en handelingsvrijheid Beschikbaarheid van breed pallet van diensten en voorzieningen afgestemd op doelen van kwetsbare mensen. Bron: Movisie, 2008.
14
