Aartsbisdom Mechelen-Brussel Vicariaat Onderwijs. Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs

Aartsbisdom Mechelen-Brussel – Vicariaat Onderwijs.

Diocesane Pedagogische Begeleiding Secundair Onderwijs

Mededelingen Chemie april 2011 Aan de leraren Chemie Alvast een zonnige paasvakantie toegewenst en een Zalig Pasen. Inhoud 1 Vroegere maandberichten Chemie 2 Nascholingen - toelichting bij het gebruik van de website door leraren - herhaling 3 Vlaamse Chemieolympiade – Felicitaties – NIEUW 4 Prijs VeLeWe voor ‘Beste inzending Chemie’ - NIEUW 5 Prijs VeLeWe voor ‘Beste artikel Wetenschappen’ - NIEUW 6 Nascholingen en informatiesessies 2010-2011 - update 7 Het International Year of Chemistry 2011 - herhaling INFORMATIE CHEMIE 8 Nieuwe nomenclatuurregels IUPAC voor organische chemie - herhaling 9 Globally Harmonised system - update 10 Raamovereenkomst afvalophaling opgezegd - herhaling 11 Gebruik van campinggas in het schoollabo - herhaling 12 Kunststoffen – aanvulling 13 Blik op Chemie - herhaling 14 Periodiek systeem - herhaling INFORMATIE WETENSCHAPPEN 15 Vakoverschrijdende eindtermen - herhaling 16 Specifieke onderzoekscompetentie Wetenschappen – herhaling 17 Sportwetenschappen aso – herhaling 18 Tentoonstellingen – Lezingen – Activiteiten voor leerlingen – herhaling 19 Interessante websites - aanvulling 1 Vroegere maandberichten Chemie De vroegere maandberichten vindt u steeds terug op de website van de pedagogische begeleiding: http://www.kerknet.be/vic.onderwijs.mb/index.htm. Kies in het menu achtereenvolgens: Vicariaat Mechelen-Brussel Diocesane Pedagogische Begeleiding SO en dan bovenaan in het menu: vakdocumenten - vademecum of maandberichten. 2 Nascholingen - toelichting bij het gebruik van de website door leraren - herhaling Heel wat leraren nemen deel aan ondersteunings- en nascholingsactiviteiten die door DPB-OND worden georganiseerd. Hieronder enkele praktische mededelingen: A Bekijken van het aanbod www.nascholing.be → DPB-OND Mechelen-Brussel (onderaan) → DPB-OND Aanbod (links) → Secundair Onderwijs B Inschrijven voor een activiteit: enkel met schoolcode! Gegevens (titel activiteit, modulecode, eventuele gekozen workshops …..) doorgeven aan de nascholingscoördinator van de school of aan de directie. Alle scholen uit het vrije net beschikken over een schoolcode.

DPB, F. de Merodestraat 18, 2800 Mechelen, tel.: 015 29 84 86 - fax: 015 29 84 03 - e-mail: [email protected] Website: http://www.kerknet.be/vic.onderwijs.mb/home.htm Maandberichten

Vademecum

- 1 -

Vakdocumenten

C Na inschrijving Ingeschreven deelnemers ontvangen elektronisch op hun e-mailadres een bevestiging van aanmelding met een gebruikersnaam en wachtwoord. Het is heel belangrijk om deze gegevens goed te bewaren, want ze zijn nodig om de evaluatie in te vullen en het aanwezigheidsattest op te halen. D Evaluatie en attest Bij deelname aan een activiteit kan elektronisch een evaluatie worden ingevuld. Pas daarna kan het aanwezigheidsattest opgehaald worden. Aanwezigheidsattesten zijn de dag na de bijgewoonde activiteit beschikbaar en blijven dat 30 dagen. Gelieve dus niet te lang te wachten om de evaluatie in te vullen en het attest te downloaden! Werkwijze: www.nascholing.be → Deelnemer → Attesten → Aanmelden met gebruikersnaam en wachtwoord E Bij problemen Problemen zijn er om opgelost te worden. Gebruik de HELP-functie (bovenaan) op de website www.nascholing.be. Alle problemen die kunnen optreden, zijn opgesomd. Je kan erop klikken en vindt daar al vaak de oplossing. Bij onopgeloste problemen mailen naar de nascholingscoördinator van DPB-OND MechelenBrussel: [email protected] 3 Vlaamse Chemieolympiade – Felicitaties – NIEUW Proficiat aan de leerlingen die zich plaatsten voor de tweede ronde van de Vlaamse chemieolympiade 2011. Extra felicitaties voor diegenen die er bovendien in lukten een finaleplaats te bereiken. Van de 18 geselecteerden behoren niet minder dan 7 leerlingen tot scholen van ons bisdom: Brussel-Stad 3 leerlingen, Mechelen, Tienen, Vilvoorde en Wezembeek-Oppem elk 1 laureaat. Gelijktijdig een speciale dank aan de leraren chemie als blijk van onze waardering voor hun dagelijkse inzet, hun aanstekelijke gedrevenheid, hun ondersteunende nabijheid voor leerlingen en hun extra interesse voor de chemieolympiade. 4 Prijs VeLeWe voor ‘Beste inzending Chemie’ - NIEUW In het kader van het Internationaal Jaar van de Chemie – 2011 wordt de beste inzending voor het vak chemie beloond met de PRIJS ‘BESTE INZENDING CHEMIE’ – NIEUWSBRIEF VELEWE 2011. De prijs bestaat uit een diploma en € 250,00. De prijs wordt toegekend aan de beste inzending (artikel, poster, experiment, test, ICT-toepassing, digitaal bord toepassing, fotoreeks, …). De inzending moet origineel zijn, vrij van copyrights en voldoen aan de volgende licentie (http://creativecommons.org/about/licenses/). De laureaat is in 2011 lid van VeLeWe (lidgeld werd ten laatste op 31 januari 2011 gestort). De selectie wordt gemaakt door het bestuur van VeLeWe en wordt uitgereikt begin 2012. De keuze is niet betwistbaar, er wordt geen correspondentie over gevoerd. VeLeWe behoudt zich het recht de prijs niet toe te kennen. Alle inzendingen moeten vóór 30 november 2011 digitaal en op papier worden Stan Verbaenen, Zangvogellaan 28, 9041 Oostakker doorgestuurd naar [email protected].

5 Prijs VeLeWe voor ‘Beste artikel Wetenschappen’ - NIEUW Het beste artikel dat in de NieuwsbriefVeLeWe editie 2011 verschijnt wordt beloond met de PRIJS ‘BESTE ARTIKEL WETENSCHAPPEN’. De prijs bestaat uit een diploma en € 250,00. De prijs wordt toegekend aan het beste artikel dat in 2011 gepubliceerd werd in de Nieuwsbrief. Het artikel moet origineel zijn, vrij van copyrights en voldoen aan de volgende licentie (http://creativecommons.org/about/licenses/). De laureaat is in 2011 lid van VeLeWe (lidgeld werd ten laatste op 31 januari 2011 gestort). De selectie wordt gemaakt door het bestuur van VeLeWe op voordracht van de redactie van de Nieuwsbrief en wordt uitgereikt begin 2012. De keuze is niet betwistbaar, er wordt geen correspondentie over gevoerd. VeLeWe behoudt het recht de prijs niet toe te kennen. Alle artikels/inzendingen moeten op de volgende data

- 2 -

ingestuurd worden: Nieuwsbrief 1 vóór 31 maart, Nieuwsbrief 2 vóór 31 mei, Nieuwsbrief 3 vóór 31 augustus, Nieuwsbrief 4 vóór 30 november 2011. Ze moeten in digitale vorm en op papier worden doorgestuurd naar Stan Verbaenen, Zangvogellaan 8, 9041 Oostakker [email protected]. 6 Nascholingen en informatiesessies 2010-2011 - update * Nascholing door de lerarenopleiding KHLim - herhaling Voor leraren natuurwetenschappen, chemie en fysica worden volgende nascholingen georganiseerd door de KHLim, dep. Lerarenopleiding, gebouw R, Agoralaan, Universitaire Campus, 3590 Diepenbeek. Onderwerp Voeding gebruiken in lessen natuurwetenschappen, fysica en chemie.

Datum Do 12 mei 2011 van 9.30 tot 16.30 uur

Doelgroep -2de Leraren (1ste natuurwetenschappen/ fysica

graad) chemie/

Elke studiedag bestaat uit een aantal begeleide praktijk-, ICT- en didactische workshops. Bij elke studiedag ontvangt de deelnemer een syllabus waarin de proeven beschreven staan en een cd-rom met naast de cursustekst ook eigen ontwikkelde evaluatieopdrachten, simulaties, interactieve powerpoints, gezelschapsspelen … Praktische informatie en mogelijkheid tot inschrijving vind je via de website www.khlimquadri.be>Permanente Vorming>Ler. * Studiedag Zeewetenschappen in de klas - NIEUW Op woensdag 18 mei 2011 richt de Vereniging Leraars Wetenschappen (VeLeWe) samen met het Vlaams instituut voor de Zee (VLIZ) en het Museum voor Natuurwetenschappen een studienamiddag “Zeewetenschappen in de klas” in. Deze namiddag gaat door in het Museum voor Natuurwetenschappen (KBIN) te Brussel van 14 tot 16.50 u. De thema’s lenen zich voor gebruik in de lessen biologie, chemie, fysica, natuurwetenschappen en aardrijkskunde (1ste, 2de en 3de graad). VeLeWe nodigt u en uw collega’s hier graag op uit. Prijs: 10 euro. Voor meer informatie en inschrijvingsformulier: zie 18_mei_2011.pdf. 7 Het International Year of Chemistry 2011 - herhaling * Brochure Essenscia – herhaling Ter gelegenheid van het International Year of Chemistry 2011 organiseert Essenscia allerlei activiteiten. Speciale aandacht krijgen de Jongerenweek in het onderwijs en de Opendeurdagen in chemische bedrijven. De agenda is te raadplegen op de website: http://www.essenscia.be/NL/Actualiteit-Pers/iyc2011/agenda/page.aspx/2308 INFORMATIE CHEMIE 8 Nieuwe nomenclatuurregels IUPAC voor organische chemie - herhaling Tijdens de jongste Dag van het chemieonderwijs werd de aandacht gevestigd op de nieuwe nomenclatuurregels voor organische stoffen. Plaatsaanduidingen van meervoudige bindingen en functionele groepen worden onmiddellijk aangebracht voor het deel van de naam waarop zij betrekking hebben. Zo wordt 2-buteen nu but-2-een en 3-pentanol wordt pentaan-3-ol. De vertaling van de IUPAC-Richtlijnen voor de Nomenclatuur van de Organische Chemie is zopas verschenen als ‘Gids voor de IUPAC-Nomenclatuur van Organische verbindingen’ en kan worden besteld bij het KVCV. De verkoopprijs bedraagt 15 euro voor KVCV-leden en 20 euro voor niet-leden, inclusief de verzendingsonkosten. Wat betreft het gebruik van de nieuwe nomenclatuurregels in het secundair onderwijs is het gezamenlijk standpunt van de begeleiders chemie dat in de huidige leerplannen chemie de nieuwe nomenclatuurregels nog niet worden opgenomen. Omdat leerboeken nog niet zijn aangepast en ook in het hoger onderwijs de nieuwe nomenclatuurregels nog niet worden toegepast, zal tot nader bericht, de oude versie nog worden gehanteerd. Dat is dit schooljaar trouwens ook het geval bij de chemieolympiades. Vermoedelijk zal ook bij de toelatingsproef geneeskunde voorlopig nog de oude versie worden gebruikt.

- 3 -

9 Globally Harmonised system - update * Nieuwe wetgeving chemicaliën - herhaling 1 december 2010 is de limietdatum voor het op de markt brengen van zuivere stoffen in verpakkingen met de oude etikettering en gevarenlogo’s. Voor de verpakkingen van chemicaliën die op school aanwezig zijn of enkel binnen de school verdeeld worden, is er nog tijd tot 1 december 2012 voor zuivere stoffen, en tot 31 mei 2017 voor mengsels en oplossingen, alvorens de etikettering dient aangepast te zijn aan de nieuwe reglementering. Geadviseerd wordt vanaf nu voor de aanmaak van nieuwe etiketten toch al de richtlijnen van de CLP-verordening (classification, labelling and packaging of substances and mixtures) te volgen. De module voor afdruk van CLP-etiketten voor de nieuwe versie van de database Gevaarlijke stoffen is klaar: zie website http://www.gevaarlijkestoffen.be/ Hieronder vind je drie veel gestelde vragen naar aanleiding van de bovenstaande mededeling. Ze werden beantwoord door Marc Verhaeghe, auteur van de databank gevaarlijke stoffen, waarvoor dank. Vraag 1: Voor sommige stoffen verschijnt op de website http://www.gevaarlijkestoffen.be de volgende boodschap 'nog geen CLP- GHS etiketgegevens beschikbaar voor deze stof'. Het klopt inderdaad dat in de huidige versie van de databank gevaarlijke stoffen nog niet alle stoffen voorzien zijn van de volledige nieuwe CLP-GHS-etikettering (momenteel 448 van de 1112 stoffen = stoffen die in de bijlage van de Europese verordening opgenomen zijn en waarvoor P-zinnen geselecteerd werden + de stoffen zonder gevaren). Voor de verdere aanvulling van de P-zinnen en voor de stoffen die niet in de bijlage voorkomen is het wachten op wat de leveranciers hiervoor voorzien. Er zijn echter nog niet veel leveranciers die de nieuwe gegevens op hun website publiceren (gelukkig zijn er uitzonderingen, o.m. Merck). Bij de volgende updates zullen deze gegevens in de databank verder vervolledigd worden. Dit is echter een behoorlijk tijdrovend werk en het zal dus nog wel eventjes duren voor alle stoffen van de nieuwe etiketgegevens voorzien zijn. Vraag 2: Tegen wanneer moet men wettelijk in orde zijn met de CLP-GHS-etikettering? Dit gebeurt in fasen.  1/12/2010 voor zuivere stoffen aangekocht na deze datum. In principe moet de producent/leverancier ervoor zorgen dat de etiketgegevens van de geleverde zuivere stoffen conform zijn met de nieuwe wetgeving.  1/12/2012 voor zuivere stoffen aanwezig in school. De scholen hebben dus nog 2 jaar de tijd om de zuivere stoffen aanwezig in de school aan te passen aan de nieuwe reglementering.  01/06/2015 voor mengsels aangekocht door de school na deze datum. In principe moet de producent/leverancier ervoor zorgen dat de etiketgegevens van de geleverde mengsels conform zijn met de nieuwe wetgeving.  01/06/2017 voor mengsels aanwezig in school. Dus hebben de scholen nog heel wat tijd om dit in orde te brengen. Vraag 3: Blijkbaar staan op de nieuwe etiketten alleen maar de R- en S-zinnen in woorden en staan er de nummers NIET bij! Dit is voor mij zeer verwonderlijk omdat de recente doorlichting ons als commentaar gaf dat de nummers er moeten bij staan. Moet dit nu wel of niet? Op de nieuwe etiketten komen inderdaad geen nummers voor. Over het algemeen zijn er in de nieuwe CLP-etikettering meer gevarensymbolen en H- en P-zinnen dan in de oude (nog geldige) etikettering. De reden waarom de nummers niet meer vermeld worden is dus eenvoudigweg plaatsgebrek. Reglementair moeten er trouwens geen nummers op het etiket staan (dat was ook al niet verplicht bij de oude etiketten). * Update databank ‘Gevaarlijke stoffen’ – NIEUW Marc Verhaeghe meldt ons een nieuwe update van versie 6.0 op www.gevaarlijkestoffen.be geplaatst. Het gaat om een belangrijke update met heel wat nieuwigheden: * Nagenoeg alle producten in de databank zijn nu voorzien van volledige CLP(GHS)etiketgegevens, alles aangepast aan de recentste wijziging van de Europese CLPverordening. (het blijft wel nog even wachten vooraleer er etiketgegevens voor verdunningen beschikbaar zijn).

- 4 -

* Nog meer etiketformaten voor CLP-etiketten. * Opties bij afdruk van CLP-etiketten (H- en P-codes, keuze van kleur van onderrand etiket – handig om recipiënten uit verschillende locaties te onderscheiden). * Automatische backup van gebruikersbestanden. * Ondersteuning van Office 2010 en verbetering van de ondersteuning van Office 2002. Het blijft wel nog altijd een bèta-versie want er moet nog heel wat functionaliteit bijkomen. Alles wat er is, is echter wel al behoorlijk uitgetest en waar nodig verbeterd. * GHS-etikettering reagentia in labo’s – herhaling Op de website http://borealis.emea.acrobat.com/p60137526/ vind je een voorstelling die zeer goed weergeeft wat de nieuwe etikettering van chemische stoffen in labo’s inhoudt. De voorstelling is opgesteld door en voor de personeelsleden van de firma Borealis maar is ook geschikt voor leraren en leerlingen. * Brochure Chemicaliën op School - herhaling De meest actuele versie van de CoS-brochure is downloadbaar van http://www.chem.kuleuven.be/aloch/ bij Lesmateriaal. Deze brochure geeft nuttige adviezen in verband met het gebruik, opslag en verwijdering van chemische stoffen. 10 Raamovereenkomst afvalophaling opgezegd - herhaling Na een looptijd van tweemaal drie jaar heeft het VVKSO de raamovereenkomst inzake afvalophaling met de firma Van Gansewinkel opgezegd. Het is de bedoeling de huidige situatie te evalueren vooraleer tot nieuwe vormen van samenwerking over te gaan. De dienstverlening van de firma Van Gansewinkel ten aanzien van de scholen liep contractueel door tot 31 augustus 2010. De firma is bereid om scholen aan dezelfde voorwaarden verder te helpen. 11 Gebruik van campinggas in het schoollabo - herhaling Naar aanleiding van een vraag van een school heeft E. Claeys, stafmedewerker VVKSO en coördinator natuurwetenschappen, onderstaande informatie en advies geformuleerd. Bij campinggastoestellen zijn er twee types. Een eerste type zijn de zogenaamde prikkers. Hierbij wordt het omhulsel doorprikt en kan de gascontainer pas verwijderd worden als deze volledig leeg is. Deze toestellen zijn zeker niet veilig om in een labo te gebruiken. Ze mogen dan ook niet gebruikt worden. Daarnaast zijn er (voor verschillende gasmerken) andere types op de markt. Het zijn toestellen waarbij de gascontainer geschroefd of geklikt wordt op de brander. Hierbij wordt een kogeldichting geopend. Meer info op: http://www.campingaz.com/Benelux/p-23677-labogaz174-470.aspx Bij deze toestellen kan de gascontainer steeds verwijderd worden (om bvb. op een veilige manier te bewaren). Deze toestellen zijn veilig en kunnen dus wel gebruikt worden in de klas. Tegenwoordig kan men ook toestellen kopen met piëzo-kristal voor ontsteking, lucifers zijn dan niet nodig. Er is uiteraard geen wettelijke regeling die een verbod oplegt op het gebruik van dergelijke toestellen. Daarom volgend advies: Als men in de klas op regelmatige basis moet verwarmen (wekelijkse uren labo, meerdere practica per jaar waarbij er moet verwarmd worden, demonstratieproeven waarbij regelmatig moet verwarmd worden …) is het aan te raden om te werken met elektrische verwarmingselementen of met bunsenbrander (gasaanvoer via vaste leidingen). In uitzonderlijke gevallen (wanneer men slechts een paar keer per jaar moet verwarmen) kunnen er toestellen met campinggas gebruikt worden op voorwaarde dat men werkt met schroef- of kliksluiting (en kogeldichting) en dus niet met prikkers. Kies bij voorkeur branders met piëzokristal. 12 Kunststoffen – aanvulling * Lesmateriaal rond kunststoffen - herhaling Ben je op zoek naar lesmateriaal over kunststoffen? Surf dan eens naar de website www.WVOK.be. Je moet je wel eerst registreren. Daar vind je ook didactische pakketten rond kunststoffen. In de koffer ‘Wie het schoentje past …’ zitten verschillende types kunststoffen elk

- 5 -

met hun specifieke eigenschappen. De leerlingen kunnen door middel van proefjes die eigenschappen ontdekken. De koffer bevat tevens een cd-rom met lesmateriaal voor de leerlingen en de leerkrachten. Ook kunnen werknemers van een kunststofverwerkend bedrijf worden uitgenodigd om een presentatie rond kunststoffen te komen geven in de klas. Er zijn geen kosten verbonden aan dit project. Voor meer informatie kan je terecht op de website www.WVOK.be. Interessante You-tube films in verband met kunststoffen: - Extrusievormblazen: http://www.youtube.com/watch?v=vSabFFQUr9E&feature=related - Extrusie: http://www.youtube.com/watch?v=bit-D1NnfjI&feature=related - Spuitgieten: http://www.youtube.com/watch?v=bit-D1NnfjI - Thermisch vormen: http://www.youtube.com/watch?v=U60mdDW5Ulc - Kunststoffen: gooi ze niet zomaar weg: http://www.youtube.com/watch?v=82-Yz8MbxA0

* Nieuwe website in verband met kunststoffen - NIEUW

www.maakhetmetkunststoffen.be bevat heel wat informatie over de drie pijlers Werk, Vorming, Onderwijs in de kunststoffentechnologie. Naast het vertrouwde lesmateriaal voor leerkrachten is er nu ook een plaats voorzien voor de jongeren en de kunststofverwerkende bedrijven. Zo wordt er een overzicht gegeven van de studie- en beroepsmogelijkheden voor jongeren. WVOK heeft ook projecten uitgewerkt voor de bedrijven. Al deze informatie is dan ook in dat luik vervat. Neem snel eens een kijkje www.maakhetmetkunststoffen.be. Bij vragen kan je steeds contact opnemen met [email protected] of [email protected]. 13 Blik op Chemie - herhaling Omdat er grote verschillen worden vastgesteld in wetenschappelijke voorkennis bij jongeren uit het secundair onderwijs hebben enkele studiebegeleiders van de KULeuven de belangrijkste begrippen uit de chemie van het secundair onderwijs gebundeld in ‘Blik op Chemie’. In deze basistekst worden de verschillende topics eenvoudig en stapsgewijs uitgewerkt en verduidelijkt aan de hand van uitgewerkte voorbeelden. Het boekje kan worden besteld bij het Monitoraat Wetenschappen KULeuven via http://wet.kuleuven.be/monitoraat/blikopchemie/ http://www.chem.kuleuven.ac.be/toekstudent.html 14 Periodiek systeem - herhaling * Bestelling periodiek systeem – herhaling Via [email protected] kan je gratis periodieke systemen bestellen. Het zijn periodieke systemen die door de leerlingen tijdens de les kunnen gebruikt worden. * Website www.periodictableonline.org – herhaling De website www.periodictableonline.org is nog steeds onbereikbaar. Volgens de dienst communicatie van Essenscia heeft dit te maken met het betalen van de rechten voor de verlenging van de domeinnaam van de website wat niet zou gebeurd zijn. Essenscia belooft een oplossing. In afwachting dat de website via het gewone adres terug kan worden geraadpleegd is hetzelfde periodiek systeem te vinden op: http://replay.waybackmachine.org/20050403172525/http://www.periodieksysteem.com/archi _nl.htm. Als noodoplossing kunnen leraren en leerlingen ondertussen ook de cd-rom Chemielexicon van het KVCV benutten. De integrale website staat op deze cd-rom en kan via dit medium interactief worden gebruikt door leraren en leerlingen. Voordeel hiervan is dat gegevens niet aangepast worden wat de correctie van opzoektaken vergemakkelijkt. Sommige leraren hebben voor een extra alternatief gezorgd. Zo maakte Hans Bekaert een link op de website van het college waar hij lesgeeft: http://www.viatienen.be/college/new/downloads1011/lln/PS%20Fedichem/archi_nl.htm. Hugo Mathues legde een link op de website van zijn weerstation 'Ransberg': http://home.scarlet.be/weerstation.ransberg/PSE/A%20index.html. Dank aan beiden.

- 6 -

INFORMATIE WETENSCHAPPEN 15 Vakoverschrijdende eindtermen - herhaling * VOET 2010 en wetenschappen - herhaling Vanaf 1 september 2010 zijn de nieuwe vakoverschrijdende eindtermen in voege. Meer informatie hierover en het antwoord op veel gestelde vragen hieromtrent zijn te vinden op: http://www.ond.vlaanderen.be/dvo/secundair/faq/faqvoe.htm. De geest van vakoverschrijdend werken blijft onveranderd. Bedoeling is de ‘hiaten’ in en tussen de vakken in te vullen en op die manier de basisvorming te realiseren. Ook de inspanningsverplichting blijft behouden. Deze vakoverschrijdende eindtermen/ ontwikkelingsdoelen zijn niet langer graadgebonden, met uitzondering van Leren Leren, ICT in de eerste graad en technisch-technologische vorming in de tweede en de derde graad aso. Het VVKSO heeft een servicedocument ontwikkeld, raadpleegbaar op: http://ond.vvksoict.com/vvksomainnieuw/voet/voet.htm. In dit document vindt men, bij de Vakkenclusters van de (basis)vorming) ‘Wetenschappen’, de aspecten van wetenschappen die kunnen worden gelinkt aan de VOET, alsook een algemene verwijzing naar de verschillende leerplannen wetenschappen. Door voor de gevolgde leerplannen de algemene verwijzing te concretiseren met activiteiten die binnen de eigen school plaats vinden, verkrijgt men een schoolspecifiek plaatje van het werken aan de VOET in de wetenschapsvakken. * Leerplan chemie aso en VOET – herhaling Om het vakoverschrijdend karakter van de VOET beter te garanderen en verwarring te vermijden, werden in het leerplan chemie aso van de tweede en derde graad alle verwijzingen naar de VOET geschrapt. De aangepaste versie van de leerplannen is te vinden op de vertrouwde plaats: http://www.vvkso.be/ bij Leerplannen. 16 Specifieke onderzoekscompetentie Wetenschappen – herhaling De mededeling M-VVKSO-2008-043 van 26 juni 2008 ‘Onderzoekscompetentie in leerplannen van de derde graad aso’ werd op 19 november 2009 als volgt aangepast voor de pool Wetenschappen. “De pool wetenschappen bestaat uit verschillende vakken: Biologie, Chemie, Fysica in tweede en derde graad, aangevuld met Aardrijkskunde in de derde graad. De doelen moeten worden behaald voor de pool. De school/vakgroep kan voor een geïntegreerd onderzoek kiezen, voor een vakoverschrijdende aanpak ofwel kan ze werken in elk of in één van de natuurwetenschappelijke vakken. Omdat de leerplannen van elk van deze vakken de specifieke eindtermen onderzoekscompetentie hebben opgenomen dient erover gewaakt dat ook de individuele leerplannen worden gerealiseerd. Aldus dient er voor deze doelen in de afzonderlijke vakken aandacht te zijn tijdens de leerjaren 3, 4, 5 en 6 conform de leerplannen. Dit mondt uit in een zelfstandig eindonderzoek bijvoorbeeld in de tweede helft / aan het eind van het zesde jaar: • of voor één van de natuurwetenschappelijke vakken; • of voor elk natuurwetenschappelijk vak; • of vakoverschrijdend tussen de natuurwetenschappelijke vakken. Om de taaklast te bewaken, is het te verkiezen om af te spreken, dat we dit integraal onderzoek tot één van de poolvakken beperken. Onder geïntegreerd onderzoek verstaan we hier een onderzoeksopdracht waarin de drie stappen van de onderzoekscompetentie uitgevoerd worden.” Uit doorlichtingverslagen en contacten met de inspectie blijkt dat de onderzoekscompetentie vaak nog onvoldoende wordt gerealiseerd. Er wordt te weinig systematisch gewerkt aan de eindtermen over onderzoekend leren / leren onderzoeken en aan het opbouwen van een leerlijn voor onderzoeksvaardigheden. Die leerlijn start al in het nieuwe leerplan Natuurwetenschappen van de eerste graad. Specifiek in de lessen chemie dient vanaf de tweede graad aandacht te worden besteed aan het ontwikkelen van de onderzoeksvaardigheden. De begeleiding chemie nodigt op woensdag 23 maart 2011 leraren tweede graad uit om samen te werken aan de ontwikkeling van een concrete leerlijn onderzoek binnen de practica: zie rubriek nascholingen.

- 7 -

17 Sportwetenschappen aso – herhaling Door een beslissing van de Vlaamse regering werden de studierichtingen Sport aso (tweede graad) en Wetenschappen-sport aso (derde graad) vanaf 1 september 2009 omgezet naar de benaming Sportwetenschappen aso. De overheid kondigde toen ook nieuwe specifieke eindtermen aan voor deze nieuwe richting. Op dit ogenblik (september 2010) zijn de nieuwe eindtermen er nog niet en kan de ontwikkeling van nieuwe leerplannen die op deze eindtermen gebaseerd zijn, nog niet van start gaan. De scholen met deze aso-richtingen uit het studiegebied Sport blijven dus tot nader order werken met de bestaande lessentabellen en leerplannen. 18 Tentoonstellingen – Lezingen – Activiteiten voor leerlingen – herhaling * Wetenschap op uw bord - herhaling Het Museum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen te Gent organiseert een tentoonstelling ‘Wetenschap op uw Bord’ vanaf 2 november 2010 tot begin mei 2011. Diverse vragen omtrent voeding, voedselproductie en voedselverwerking worden uitgewerkt voor een breed publiek. Voor het volledige programma: zie http://www.sciencemuseum.ugent.be. * Project Doe-chemie Centrum UGent - herhaling Het project in het Doe-Chemie Centrum wordt in het schooljaar 2010-2011 verder gezet. In de practicalokalen van de UGent kunnen leerlingen van de tweede en derde graad chemieproeven in klasverband uitvoeren. Vanaf het schooljaar 2010-2011 kunnen leerlingen ook begeleide experimenten komen uitvoeren in het kader van hun onderzoekscompetentie of GIP. Meer info volgt nog. Enkele proeven die in het verleden reeds werden uitgevoerd: luminescentieexperimenten, synthese van biodiesel uit verschillende oliën, bepaling van de hoeveelheid vet in chips en speculaas, extractie van geurstoffen uit plantenonderdelen, zeepbereiding... Voor meer info en reservering: www.doe-chemie.be * Chemie op maat 2010-2011 - herhaling De opleiding Bachelor in de Chemie van het departement Gezondheidszorg en Chemie van de K.H.Kempen, campus Geel, organiseert in samenwerking met het RTC Antwerpen het “Chemie op maat” project. Binnen dit project worden labo-activiteiten op maat aangeboden voor leerlingen vijfde en zesde jaar tso uit Industriële Wetenschappen, Techniek-Wetenschappen, Chemie, Biotechnische Wetenschappen en leerlingen aso zesde jaar met minstens 2u chemie per week. Er is een keuze uit diverse dagprogramma’s, maar er is ook een aanbod aan halvedagprogramma’s die indien gewenst gecombineerd kunnen worden. Het concept laat ook toe de bestaande programma’s verder aan te passen naar de wensen van de leerkrachten. Gedetailleerde informatie over de diverse programma’s is terug te via onderstaande link, alsook mogelijkheid tot inschrijvingsaanvraag op: http://www.khk.be/khk04/rtc/chemieOpMaat.asp * Voordrachten Chemie en de jeugd - herhaling Net zoals vorige jaren organiseert Essenscia Vlaanderen ook dit schooljaar een voordrachtenreeks ‘Chemie en de jeugd’. Doelstelling is meer interesse te wekken voor de wereld van chemie en life sciences bij jongeren. Leerlingen uit de tweede graad secundair onderwijs kunnen op een informele wijze nader kennismaken met chemie. Vanuit een chemisch bedrijf komen vrijwilligers spreken over chemie en laten zien hoe dit een grote plaats in ons dagelijkse leven inneemt. Zij doen dit met proefjes, bespreking van actuele jobmogelijkheden, door uitleg te geven over hun job, bedrijf ... Deze activiteit sluit mooi aan bij de verwezenlijking van de eindterm C4 in verband met Chemie en beroepen. Voor meer informatie en inschrijvingsformulier: http://elov.vvkso.be/ > info > Voorbeelden> Vakcommunity begeleiding chemie> PB Chemie VVKSO> Informatie van de begeleiding, alsook op http://www.essenscia.be/NL/Jongeren/Acties/Chemie-en-de-Jeugd/page.aspx/1401

- 8 -

19 Interessante websites – aanvulling Onderstaande verzameling werd samengesteld door begeleiders en leraren chemie: - Op de website http://borealis.emea.acrobat.com/p60137526/ vind je een voorstelling die zeer goed weergeeft wat de nieuwe etikettering van chemische stoffen in labo’s inhoudt. De voorstelling is opgesteld door en voor de personeelsleden van de firma Borealis maar is ook geschikt voor leraren en leerlingen. - Myriam Thomas ontdekte twee interessante filmpjes geschikt voor het derde jaar als illustratie van of intro voor een les over atomen. ‘Amazing atoms’ – Kort, aanstekelijk filmpje (3tal minuten) over de bouw van een atoom en hoe het moeilijk is om die bouw correct voor te stellen: http://www.youtube.com/watch?v=xqNSQ3OQMGI ‘Exploring the atomic composition of Steel’ - Kort spectaculair filmpje: beelden van een stalen voorwerp bij steeds groter wordende vergrotingen tot men aparte atomen ziet: http://www.youtube.com/watch?v=jQetFNODHZA - Leerplannen en leerplanontwerpen zijn te vinden op de website: http://www.vvkso.be/. Ga naar publicaties>leerplannen>Leerplannen in voege. Nieuwe leerplannen die vanaf dit schooljaar progressief ingaan zijn herkenbaar aan het nummer 2008/0… - Klascement is een portaalsite van en door leraren. Alles in verband met chemie is terug te vinden op http://ch.klascement.net of http://chemie.klascement.net - Interessante simulaties in verband met chemische begrippen zoals oplosbaarheid, omkeerbare reacties, gassen ... http://phet.colorado.edu/web-pages/simulations-base.html. Klik in het linkermenu op Chemistry - Op de website www.vkc-onderwijs.be vind je lesmateriaal over kunststoffen. (na inloggen kies je achtereenvolgens: secundair onderwijs > cursusmateriaal/grondstoffen > ondersteuning lesgebeuren/grondstoffen) - Presentaties en lesmateriaal Chemie. http://www.chem.kuleuven.be/aloch

Meer

informatie

- Vragen van de Vlaamse Chemieolympiade http://zeus.chem.kuleuven.be/olympiade

is

zijn

te

te

vinden vinden

op via

- Zie ook KVCV http://onderwijs-opleiding.kvcv.be/ - Op de website van Essenscia, het vroegere Fedichem, zijn een aantal publicaties te vinden over chemische onderwerpen zoals: Kleur en chemie, Duurzaam bouwen, Chemie verhoogt de sportieve prestaties, Chemie vindt de auto morgen weer uit, Wat is een chemisch product, Chemistry in space. http://www.essenscia.be/NL/essenscia/Publicaties/Chemie-en-life-sciences-in-hetdagelijkse-leven/page.aspx/1334 - Op de website: www.periodicvideos.com vind je een ruim aanbod aan filmpjes die gelinkt zijn aan de elementen van het periodiek systeem.

- Op de website: http://dmentrard.free.fr/GEOGEBRA/Sciences/accueilscie.htm vind je naast wiskundige applets (met geogebra) ook een luik i.v.m. wetenschappen.

- Aan de universiteit van Nottingham werd de website http://www.periodicvideos.com ontwikkeld. Bij het klikken op een element verschijnt er een filmpje over dat element. - Sara Taeymans meldt een interessante link: www.chemieisoveral.nl. Zij heeft de gratis posters aangevraagd. Ook de nieuwe weblog en het chemiespel kunnen zeker interessant zijn. http://www.chemieisoveral.nl/imagotraject/toolkit/ - Marijke Covens meldt een interessante link in verband met aardolie en aardolieproducten, zowel bruikbare informatie als toetsvragen:

- 9 -

http://lgfl.skoool.co.uk/content/keystage4/chemistry/pc/lessons/uk_ks4_oil_products/hframe-ie.htm - In verband met het PSE is volgende link, gesignaleerd door Wim Peeters, aan te bevelen: http://www.vnci.nl/werk/opleidingen/periodieksysteem.aspx?utm_source=nieuwsbrief&utm _medium=email&utm_campaign=nieuwsbriefartikel Met vriendelijke groeten Marie-Josée Janssens Pedagogisch begeleider Chemie [email protected]

- 10 -