Zorgplan. De Nieuwe Stek per 2012

Zorgplan De Nieuwe Stek per 2012 …en daarna…

Dit plan is geschreven in opdracht van Stichting Tussenvoorziening(TV) en Centrum Maliebaan (CMB) De eerste versie van dit plan is al gerealiseerd in de zomer van 2010. De bijgaande versie is gebaseerd op deze eerste versie maar op een paar onderdelen bijgesteld, bovendien is de begroting aangepast naar prijspijl 2012, etc.). Met dank aan o.a. Paul van der Linden, Jan Lensvelt, Hilleke Schenk, en anderen (CMB), Leon Bal (SBWU, hostel Hogelanden), Jules van Dam, Marc Smulders, Guusta van der Zwaart en Ingrid Verkerk (TV) Tanja Leenen (Zorgkantoor Utrecht / Agis Zorgverzekeringen), Yolanda van Doeveren en Willem Wiersma (GGD, afd. MGZ, Utrecht), Jan Greeven en Karin Sluyzer (Project Management Bureau, Gemeente Utrecht), Augustus 2011 Fêdde Bergsma Solidair Consultancy (www.sldr.nl) 2

Samenvatting en leeswijzer Gedurende de laatste jaren is op basis van wetenschappelijk onderzoek de inzichten en opvattingen over verslaving drastisch veranderd. Daarnaast is het gezondheidszorgsysteem in ons lans aan veranderingen onderhevig. Centrum Maliebaan heeft zich mede daarom beraden op het onder haar beheer functionerende zorg- en opvangcentrum De Singel en komt tot de slotsom dat dit centrum beter overgedragen kan worden aan stichting Tussenvoorziening. Er is met Tussenvoorziening overeenstemming bereikt en besloten is om de verhuizing die voor Singel op de rol staat, omdat het huurcontract voor de huidige vestigingsplaats niet verlengd wordt, samen te laten vallen met en overdracht van CMB naar TV. In overleg met de gemeente is gezocht naar een geschikt nieuw adres voor de Singel en dat is gevonden aan de Van Sijpesteijnkade (Op het adres van voormalig zorgcentrum de Stek). Omdat er al jarenlang gezocht wordt naar een oplossing voor een diffuse restgroep verslaafden die met name in de binnenstad nog steeds voor overlast zorgt is tevens onderzocht in hoeverre de huidige doelgroep van de Singel verbreed kan worden. Dit heeft er toe geleid dat er een plan is ontwikkeld om “De Nieuwe Stek” op termijn ook open te stellen voor de groep dak- en thuisloze verslaafden aan alcohol en of andere middelen. Dit biedt zowel financiële (exploitatie van een gezamenlijke opvang is veel goedkoper dan twee aparte voorzieningen), planologische(er is een locatie gevonden met een passende bestemming) als ook veel inhoudelijke voordelen. TV heeft in overleg met de OGGZ ketenpartners en de GGD de plannen voor een nieuwe opvang uitgewerkt in bijgaande notitie. Er is naast een zorginhoudelijke beschrijving tevens in overleg met de buurtbewoners en andere betrokkenen een zogenoemd omgeving - beheerplan opgesteld. Op basis van een concept zorgplan is tevens ten behoeve van de te realiseren bouwkundige aanpassingen van het beoogde nieuwe gebouw een programma van eisen uitgewerkt. In de bijlage (4 van de syllabus) wordt de historie van de Utrechtse OGGZ keten en de Zorg- en Opvangcentra tegen het licht gehouden. In hoofdstuk 2 wordt globaal de veranderde visie op verslaving in wetenschap en gezondheidszorg geschetst. In het volgende hoofdstuk wordt een relatie tussen deze veranderende inzichten en de successen die in Utrecht zijn geboekt op het gebied van OGGZ 1 geschetst. Daarna wordt geconcludeerd dat de tijd rijp is voor aanpassingen in het concept van het laatste nog functionerende zorg- en opvangcentrum, zodat ook een nog op straat verblijvende diffuse groep verslaafden toegang krijgt tot de keten van OGGZ voorzieningen. Bepleit wordt deze aanpassingen stap voor stap door te voeren teneinde steeds eventuele ongewenste bijeffecten, zoals eventuele plaatselijk toename van overlast, te monitoren en de kop in te drukken. In hoofdstuk 5 wordt beschreven hoe “De Nieuwe Stek” zal kunnen gaan functioneren. Tenslotte wordt in een paragraaf over personeel aangegeven hoe DNS bemenst zal moeten worden en in twee financiële paragrafen wordt aangegeven hoeveel de beoogde nieuwe opzet op jaarbasis zal gaan kosten. Omdat in 2010 de voorgenomen verhuizing niet gerealiseerd kon worden is een en ander uitgesteld naar 2011. Bijgaande notitie is op onderdelen 2 aangepast aan de actuele situatie. 1

Utrecht wordt in Nederland alom beschouwd als de meest succesvolle gemeente bij het terugdringen van de zogenoemde OGGZ problemen. 2 Met name de begroting is t.o.v. van de versie van 2010, aangepast met de actueel beschikbare cijfers. 3

Inhoudsopgave 1.

INLEIDING....................................................................................................................... 5

2.

VOORTSCHRIJDEND INZICHT ........................................................................................... 6 2.1. 2.2.

3.

ZORG- EN OPVANGCENTRUM SINGEL IN (NIEUW) PERSPECTIEF....................................... 9 3.1. 3.2.

4.

TOEKOMSTVISIE .................................................................................................................... 9 DE SINGEL DOORONTWIKKELEN? ........................................................................................... 11

DE SINGEL VERSTEKT .................................................................................................... 12 4.1. 4.2.

5.

VERANDERENDE OPVATTINGEN IN DE VERSLAVINGSZORG .............................................................. 6 AFBOUW AWBZ EN DE GEVOLGEN VOOR DE UTRECHTSE OPVANGVOORZIENINGEN ............................ 7

NA DE VERHUIZING, DE EERSTE FASE ........................................................................................ 12 OP BASIS VAN OPGEBOUWDE EXPERTISE DOORONTWIKKELEN ....................................................... 13

DE NIEUWE STEK .......................................................................................................... 14 5.1 DOELGROEP (OP TERMIJN): ................................................................................................... 14 5.2. AANBOD ............................................................................................................................ 14 5.3. OPVANGEN, STABILISEREN, MOTIVEREN EN TOE- LEIDEN? ............................................................ 14 5.3.1 Doorbreken van de cirkel van teleurstellingen ....................................................... 15 5.3.2. Medische en verpleegkundige zorg vanwege CMB ................................................ 15 5.3.3. Ketenafspraken over medische zorg ....................................................................... 15 5.3.4. Lichamelijke gezondheid ......................................................................................... 16 5.3.5. Medische zorg tegen de wens van cliënt ................................................................ 16 5.4. DAGELIJKSE AANBOD DNS .................................................................................................... 16 5.5. DAGACTIVITEITEN EN WERK ................................................................................................... 17 5.6. SAMENWERKING MET CMB EN AFSTEMMING MET OGGZ KETENPARTNERS .................................... 17 5.7. TOEGANG VIA PASJESREGELING............................................................................................... 17 5.8. GEBRUIKERSRUIMTES VOOR DRUGS EN ALCOHOL ........................................................................ 18 5.9 STRETCHERS ....................................................................................................................... 18 5.10. HUISREGELS HUIDIG ZORGCENTRUM DE SINGEL (EN DAARMEE OOK VOOR DNS) .............................. 19 5.11. BESTRIJDEN VAN AFWIJKEND GEDRAG EN SAMENWERKING MET POLITIE .......................................... 20 5.12. BEHEERSING VAN GEBRUIK IN RELATIE TOT GEZONDHEID .............................................................. 20 5.13. EVALUATIE ......................................................................................................................... 21 5.14. DISCUSSIE .......................................................................................................................... 21 5.14.1. Categoriaal of gemengd ......................................................................................... 21 5.14.2. Verstrekken of alleen gebruiken? ........................................................................... 22

6.

PERSONEEL ................................................................................................................... 23

7.

FINANCIERING .............................................................................................................. 24

BIJLAGE 1. SYLLABUS (PER 27 MEI 2010, ALLEEN VOOR INTERN GEBRUIK) ........................... 25 BEGROTING ALLEEN VOOR INTERN GEBRUIK BESCHIKBAAR

4

1.

Inleiding

Deze notitie beschrijft de toekomst van zorg- en opvangcentrum de Singel voor de komende jaren. Speciale aandacht wordt gegeven aan de beschrijving van de zorginhoudelijke aspecten van de te realiseren nieuwe Singel , die in verband met beëindiging van het huidige huurcontract, elders gehuisvest zal moeten worden. Omdat er passende huisvesting is gevonden in het pand waar voorheen zorg en opvangcentrum de Stek was gehuisvest, spreken we in deze nota in het vervolg over “De Nieuwe Stek.”(DNS). We baseren ons bij het schrijven van deze notitie in hoge mate op al eerder geproduceerde documenten en maken veelvuldig gebruik van notities die in verschillende gremia in de laatste jaren over dit onderwerp zijn geschreven 3. Bovendien houden we rekening met de door de GGD gestelde randvoorwaarden, zoals deze zijn vastgelegd in een notitie, gedateerd 24 december 2009 4 5 Binnen het uiterst succesvolle beleid van de gemeente Utrecht vraagt het exploiteren van een voorziening als de Singel steeds om bijsturing en innovatie. Immers, de afgelopen jaren zijn er steeds meer voorzieningen gekomen die een duurzame oplossing op maat bieden voor sociaal kwetsbaren. Hierdoor is de positie van de Singel heden ten dage een andere dan tijdens de eerste fase van de Utrechtse OGGZ keten. In het kader van een continu proces van bezinning op die OGGZ keten, past een analyse van de huidige en de gewenste functies van de Singel(DNS). Omdat de omstandigheden in de stad ingrijpend zijn veranderd zal het huidige aanbod afgezet moeten worden tegen de veranderende behoeftes. De overwegingen en totstandkoming van de nieuwe plannen wordt nader toegelicht in bijlage 3, uit de syllabus. In (de binnenstad van) Utrecht is nog een relatief kleine groep dak- en thuislozen met multiple verslavingsproblemen die (nog) niet adequaat gebruik maakt van de Utrechtse OGGZ keten. Een deel van deze groep bestaat uit verslaafden met een primaire verslaving aan alcohol. Voor de gehele groep wordt gezocht naar een vorm van opvang waardoor de overlastproblematiek op straat, en dus specifiek in de binnenstad, nog verder ingedamd kan worden. Om dit te realiseren is in ieder geval realisatie van een opvangvoorziening voor verslaafden aan alcohol een voorwaarde.

3

De opdrachtgever vroeg uitdrukkelijk om zoveel mogelijk gebruik te maken van beschikbare teksten en documenten. Omdat de schrijfstijl van de notities soms grote verschillen vertoonde zijn hier en daar aanpassingen in de tekst aangebracht. Niet voorkomen kan worden dat er ten gevolge van de gekozen werkwijze soms stijlverschillen zichtbaar zijn. 4 Voor een volledig overzicht van de notities die de basis vormden van dit document wordt verwezen naar bijlage 1. 5 Zie paragraaf 9 van de syllabus/bijlage 1 5

2.

Voortschrijdend inzicht

Veranderende opvattingen en inzichten in de verslavingszorg en de consequenties van de wijzigingen in het gezondheidszorgstelsel voor de Utrechtse OGGZ. 2.1.

Veranderende opvattingen in de Verslavingszorg

Gedurende de laatste decennia heeft er een ware revolutie plaats gevonden in de verslavingszorg. In de negentiger jaren was het algemene uitgangspunt verslaving als een probleem te zien wat vooral te wijten was aan de persoon die zich zelf niet goed in de hand kon houden. De laatste jaren is het besef wijd verbreid dat verslaving als een ziekte gezien moet worden. Uit wetenschappelijk onderzoek is duidelijk geworden dat verslaving te duiden valt als een psychiatrische stoornis en daarmee is de opvatting over de manier waarop een verslaafde bejegend moet worden drastisch veranderd. Van een benadering waarin vooral repressie het antwoord was op afwijkend verslavingsgedrag wordt de laatste jaren voor een benadering gekozen waarin behandeling centraal staat. Deze nieuwe inzichten hadden ook consequenties voor de organisatie van de zorg. Zo zijn in veel regio’s en steden in Nederland de van oorsprong gespecialiseerde verslavingsklinieken gefuseerd met GGZ aanbieders 6 omdat men er nu vanuit gaat dat verslavingszorg een onlosmakelijk onderdeel dient uit te maken van de geestelijke gezondheidszorg Bij Centrum Maliebaan hebben de nieuwe inzichten ook tot en andere aanpak van verslavingsproblematiek geleid. Het is proefondervindelijk gebleken dat verslaving in veel gevallen succesvol behandeld kan worden. Er is echter ook een relatief kleine groep verslaafden met chronische problematiek. Van deze cliënten is gebleken dat ze geen baat hebben bij het benadrukken van noodzaak van behandeling. Omdat alcohol na langdurig gebruik eigenlijk altijd tot desastreuze lichamelijke effecten leidt, is de prognose voor deze groep “onbehandelbare” verslaafden zeer slecht. De gemeente Utrecht wil ook voor deze restgroep haar actieve beleid toepassen en zoekt al een paar jaar naar een structurele oplossingen. Bij het realiseren van een oplossing voor deze groep wordt uiteraard rekening gehouden met de veranderende inzichten. In analogie aan de ontwikkelingen in de GGZ(psychiatrie) wordt ook bij cliënten in de chronische verslavingszorg in toenemende mate beleid gevoerd om hen actief bij het maatschappelijk verkeer te betrekken. Een van de aandachtpunten vormt daarbij dat ook deze cliënten zich zoals iedereen dienen te houden aan de maatschappelijke regels. In de GGZ gold al langer het uitgangspunt dat psychopathologie geen excuus is voor deviant gedrag. Nu de GGZ en de verslavingszorg meer en meer integreren wordt dit principe ook steeds vaker toegepast in de verslavingszorg en dat is vooral van grote invloed op het dagelijkse beleid. Zo is het al een paar jaar lang in Utrecht niet langer een taboe om cliënten aan te spreken op hun maatschappelijke verantwoordelijkheden. In situaties waarin 6

In Utrecht waren hier ook vergevorderde plannen voor ontwikkeld maar in april 2010 is hier door de ondernemerskamer een stokje voor gestoken. 6

een cliënt zich niet aan de algemeen geaccepteerde maatschappelijke regels houdt is het eerder gebruikelijk dan een uitzondering om direct te interveniëren. Probleem bij de toe te passen interventies is dat er (nog)geen passende opvang voor handen is 7. Politie ziet zich in deze situaties vaak geplaatst voor een dilemma. De overtredingen zijn meestal niet van dien aard dat er justitieel vervolg plaats zal vinden. Omdat de surveillerende agent dit weet lost het sanctioneren alleen maar voor de zeer korte termijn het probleem op. Veel vaker kiest de agent in kwestie dus voor een vorm van gedogen. Alom wordt de roep om een geschikte plaats waar (gecontroleerd) gebruikt mag worden groter. 2.2.

Afbouw AWBZ en de gevolgen voor de Utrechtse opvangvoorzieningen

In 2003 was het de gemeente Utrecht die samen met Agis en gemeente Amsterdam inventariseerde in hoeverre dak- en thuislozen in aanmerking zouden kunnen komen voor financiering vanwege de AWBZ. In 2004 leidde dit er toe dat er veel cliënten naar projecten werden toe geleidt die mede gefinancierd werden vanuit de AWBZ. De Brede Centrale Toegang werd opgezet en daarmee verbeterde het inzicht in de cliëntenstromen en de behoefte aan specifieke voorzieningen sterk. Toen het toenmalige kabinet in overleg met de grote vier gemeenten (G4 = Utrecht, Den Haag, Rotterdam en Amsterdam) het Plan van Aanpak Dak- en Thuislozen introduceerde kreeg Utrecht een forse steun in de rug bij de al door haar ingeslagen koers. In 2008 werd de zogenoemde knip in de zorg doorgevoerd. Er wordt onderscheid gemaakt tussen Cure en Care. Cure wordt betaald door de ziektekostenverzekering, Care door AWBZ en gemeente. Met het doorontwikkelen van de WMO wordt een deel van de AWBZ gefinancierde zorg stap voor stap overgeheveld naar de gemeenten. De pakketmaatregel AZWBZ in 2009 moest 800 miljoen aan bezuinigingen op de AWBZ opleveren. De gemeenten kregen van het rijk 120 miljoen om de consequenties van de overheveling te compenseren. Deze aanpassingen leiden er onder andere toe dat er minder middelen beschikbaar zijn om de laatste stappen te zetten in het oplossen van het dak- en thuislozen probleem in Utrecht. De toenmalige bestuurder van CMB stelde zich in 2008 op het standpunt dat de Singel eigenlijk niet meer paste bij hun instelling, o.a. omdat de nadruk meer en meer is komen te liggen op begeleiding. Maar er zijn ook andere aspecten die meewegen: • Het huurcontract voor het pand waarin de Singel gehuisvest loopt af en zal niet verlengd kunnen worden 8. Er moet dus gezocht worden naar een ander adres voor de Singel,

7

De politieman op straat en de gebiedsbeheerders klagen over het ontbreken van een plek waar men de mensen die voor overlast zorgen naar toe kan sturen “We willen wel harder optreden maar we willen het probleem liever niet alleen maar verplaatsen. Als er een plek zou zijn waar we dit soort mensen naar zouden kunnen sturen zouden we harder kunnen optreden. Nu staan we te vaak met lege handen…” 8 Er kan een paar keer een beroep worden gedaan op huurbescherming maar uiteindelijk zal het pand uiterlijk eind 2011 verlaten moeten worden. Er zal dan nog wel een nieuwe procedure moeten worden aangespannen. Centrum Maliebaan deed dat al twee keer eerder met succes. 7

• • •

De Singel biedt opvang aan een relatief kleine groep pasjeshouders( 25 – 30 pasjeshouders waarvan 15 tot de groep zorgwekkend zorgmijdend gerekend kan worden) Hiermee dient het vraagstuk van exploiteerbaarheid zich aan, De nadruk ligt bij deze groep meer op opvang dan op toe leiden en behandelen, Er zullen verschuivingen gaan plaats vinden van AWBZ financiering naar gemeentelijke financiering.

Dit alles overziende besluit CMB dat het voor de hand ligt om de Singel niet zelf meer te exploiteren maar het beheer over te dragen naar Stichting Tussenvoorziening. Alle partijen uit de Utrechtse OGGZ keten ondersteunen dit idee en besloten wordt dat de exploitatie van de Singel inderdaad overgeheveld zal worden naar TV. TV stelt daarbij de niet onbelangrijke voorwaarde dat er voldoende financiële middelen beschikbaar moeten om de Singel nieuwe stijl te kunnen gaan exploiteren. In nauwe samenwerking met alle betrokkenen zijn de plannen verder uitgewerkt. In april van 2010 brengt de Raad voor Volksgezondheid en Zorg een belangwekkend advies uit. In de nota “Zorg voor je gezondheid” wordt een relatie gelegd tussen gedrag en gezondheid. Benadrukt wordt dat cliënten meer en meer bij de samenleving betrokken dienen te blijven, ook mensen met een zogenoemde chronisch aandoening kunnen op een of andere manier nog steeds participeren. De beoogde nieuwe opvang voor de moeilijk motiveerbare groep verslaafden in Utrecht zal mede vanuit de, in deze nota verwoordde uitgangspunten, gaan functioneren.

8

3.

Zorg- en opvangcentrum Singel in (nieuw) perspectief Inhoudelijke en financiële argumenten voor het doorontwikkelen van het zorg en opvangcentrum De Singel

Uit de vorige hoofdstukken wordt duidelijk dat de huidige functie van de Singel al sterk geëvolueerd is maar ook dat in de toekomst De Nieuwe Singel aan veranderingen onderhevig zal zijn. De urgentie aan het realiseren van opvang, zoals die in de beginfase bestond, is ten gevolge van alle inspanningen, zoals de realisatie van nieuwe voorzieningen, de afname van het aantal dak- en thuislozen en de daarmee samenhangende afname van overlast, grotendeels weggevallen. Bovendien is de zorgvraag van de laatst overgebleven pasjeshouders van karakter veranderd. Een belangrijk aandachtspunt vormt het probleem dat er in Utrecht nog een diffuse groep mensen op straat leeft waarvoor nog een oplossing gevonden moet worden. Deze groep bestaat enerzijds uit een aantal hardnekkige poli druggebruikers waarbij opvalt dat het gebruik van heroïne naar de achtergrond is verschoven en het gebruik van cocaïne, al of niet in combinatie met zogenoemde partydrugs, meer op de voorgrond is komen te staan. Daarnaast is er een aantal dat kampt met ernstige alcoholverslaving, maar waarvan ook vaak de verslavingsproblematiek nog niet goed in kaart is gebracht. In ieder geval is bij deze diffuse groep verslaafden wel duidelijk dat ze afwijkend gedrag vertonen, dat ze geen gebruik maken van de al gerealiseerd opvangvoorzieningen en dat de (binnen) stad deze problemen graag opgelost wil zien 9. Het realiseren van een voorziening speciaal voor de restgroep verslaafden blijkt steeds weer voor veel problemen te zorgen. Na kritische analyse blijkt dat hierbij eigenlijk steeds het kostenaspect een breekpunt vormt. Het blijkt dat er voor een redelijk verantwoorde exploitatie een minimum aan het aantal deelnemers moet worden gesteld. Mede daarom is er nagedacht over mogelijkheden om de werkwijze van de Singel opnieuw tegen het licht te houden en te onderzoeken in hoeverre een vernieuwd zorg- en opvangcentrum deze groep verslaafden in combinatie met de huidige doelgroep zou kunnen opvangen! 3.1.

Toekomstvisie

In overleg met de gemeente is allereerst gezocht naar een ander adres om daar de huidige functies van de Singel onder beheer van TV te continueren. Van de huidige 25 - 30 pasjeshouders die de Singel allen regelmatig bezoeken zijn er ongeveer 15 die als zorgwekkend zorgmijdend ( of beter gezegd: moeilijk motiveerbaar voor adequate hulp) kunnen worden getypeerd. De overige pasjeshouders lijken op termijn plaatsbaar in de keten (Denk hierbij aan plaatsing in hostels etc.) 9

Lees: dat ze van de straat (of uit het publieke domein) verdwijnen 9

Gemiddeld zijn er continu 8-10 mensen aanwezig in de Singel. De doelgroep die uiteindelijk in het zorgcentrum overblijft, zal zich vooral kenmerken door sterk zorgmijdend gedrag en het zorgcentrum vooral gebruiken als vangnet, last resort en gebruikersruimte. Hiermee zal de oorspronkelijke toe leidende functie van het zorgcentrum voor deze groep dus steeds meer op de achtergrond komen te staan. Zoals gezegd kunnen niet alle dak- en thuislozen nu in de Singel terecht. Dit betreft vooral de groep verslaafden aan alcohol en de groep waarvan de problematiek nog niet in kaart is gebracht omdat deze groepen buiten de zogenoemde pasjesregeling vallen. Probleem is dat juist deze groep de laatste jaren toenemend voor overlast in de binnenstad zorgt en de druk om iets voor deze mensen te doen wordt steeds groter. Er zal voor deze diffuse restgroep gezocht moeten worden naar een nieuwe vorm van opvang waarbij het behandelperspectief niet meer op de voorgrond staat. Dat wil uitdrukkelijk niet zeggen dat behandeling wordt uitgesloten maar in de bejegening zal de nadruk sterker komen te liggen op het gedrag . De uit het (verslaving-) gedrag voortkomende gezondheidsproblemen krijgen daarnaast ook aandacht maar de nadruk wordt gelegd op acceptabel functioneren. Als eerste stap zal ook voor deze groep een voorziening nodig zijn waar men vrijwel drempelloos kan worden opgevangen. Deze opvang dient 7 x 24 uur toegankelijk te zijn zodat verblijf op straat feitelijk niet meer nodig is! Voorwaarde voor succes is dat er in deze ruimte ook een mogelijkheid is tot gebruik van het roesmiddel, in dit geval dus alcohol. Resumerend: • Er blijft behoefte aan een zorg- en opvangcentrum, de zogenoemde restgroep van de huidige pasjeshouders maakt gebruik van deze specifieke vorm van opvang en dat moet mogelijk blijven. Aandachtspunt in deze vormt dat het een kleine groep is die nog gebruik maakt van de Singel en dat daarmee de kosten per individuele deelnemer relatief hoog zijn. De vraag dient zich aan in hoeverre dit op termijn op deze manier financierbaar zal blijven? • Cliënten van het zorgcentrum zijn in termen van verslavingspsychiatrie ‘uitbehandeld’ en behoefte aan opvang staat nu op de voorgrond! • Verschillen tussen de alcoholverslaafden en drugsverslaafden verschuiven naar de achtergrond terwijl de overeenkomsten in gedrag tussen de groepen die nu nog op straat leven steeds meer op de voorgrond komen te staan. Immers beide groepen (als we nog van groepen kunnen spreken?), tonen veel en vaak luidruchtig acting out gedrag en zijn daarmee en vooral daardoor in combi met hun continue aanwezigheid een zeer storend element in het publieke domein. • Er is behoefte aan passende oplossingen voor deze moeilijk plaatsbare restgroep. Er zal dus moeten worden nagedacht over nieuwe vormen van opvang zodat ook deze groep van de straat gehaald kan worden. • Omdat het om uitbehandelde verslaving problematiek gaat in combi met gedragsproblemen springen de overeenkomsten tussen de leden van deze groep meer in het oog dan de onderlinge verschillen (al of niet ten gevolge van het verschil in het roesmiddel waaraan men verslaafd is) Een serieuze optie is dan ook de mogelijkheid om

10

•

3.2.

de Singel door te ontwikkelen naar een opvang en zorgcentrum voor dak- en thuislozen met meerdere vormen van verslavingsproblematiek Voordat deze ontwikkeling in gang wordt gezet zal de Singel echter eerst nieuwe huisvesting moeten zoeken. Als de verhuizing goed is verlopen kan daarna gedoseerd gezocht worden naar het oplossen van het laatste hardnekkige dak- en thuislozen probleem in de (binnen)stad van Utrecht. De Singel doorontwikkelen?

Naar aanleiding van de afname in pasjeshouders en de financiële consequenties hiervan voor de exploitatie, en omdat de inzichten over opvang drastisch zijn veranderd, zijn andere mogelijke functies voor de Singel voor de komende jaren overwogen. Zo is in vorige hoofdstukken al genoemd dat de Singel momenteel met regelmaat drugsverslaafde cliënten opvangt die uit hostels worden gezet c.q. worden geschorst. (Een dergelijk maatregel is deels een onlosmakelijk gevolg van het plaatsen van een zeer moeilijke doelgroep in de keten en is ook nodig en wenselijk als time out of adempauze voor cliënten die niet altijd in staat zijn het niveau te handhaven wat nodig is voor wonen binnen een voorziening). Een andere serieuze nieuwe mogelijkheid dient zich aan door de laatste groep verslaafden die nog in Utrecht voor overlast zorgen ook in aanmerking te laten komen voor toegang in een daartoe nieuw in te richten zorg- en opvangcentrum. Omdat de Singel binnen afzienbare tijd moet verhuizen ligt de optie om in een nieuwe Singel (= De Nieuwe Stek!)de huidige opvangfunctie te combineren met een nieuwe vorm van opvang voor een andere groep verslaafden, voor de hand.

11

4.

De Singel verstekt

Zorg- en opvangcentrum de Singel moet verhuizen, hoe er van de nood een deugd kan worden gemaakt.

De huidige Singel met zijn actuele functies moet noodgedwongen verhuizen naar een nieuw adres. Bij het zoeken naar een nieuw gebouw wordt om zorginhoudelijke redenen, kostentechnische en andere logistieke redenen geanticipeerd op het eventueel verbreden van de opvang naar nieuwe functies vanuit dit gebouw. Gemeente Utrecht toonde zich bereid om in nauwe samenwerking met CMB en TV te zoeken naar een passende voorziening. Het vinden van een passend alternatieve ruimte is geen eenvoudige zaak gebleken. Als er al gebouwen beschikbaar waren moeten die bijvoorkeur voldoen aan de bouwkundige kwalificaties zodat verbouwingskosten beheersbaar kunnen blijven 10. Als er dan al een geschikt gebouw werd gevonden moest er bekeken worden in hoeverre het gebouw te bestemmen valt als opvanglocatie. Daarna moest bekeken worden in hoeverre zo’n locatie voldeed aan de juiste bestemmingsvoorwaarden. Er is uiteindelijk een gebouw gevonden dat in hoge mate voldoet aan de vooraf gestelde voorwaarden. Het heeft de juiste bestemming en voldoet aan de omgevingscriteria. Het is bovendien gelegen in het centrum van de stad en dat is onmiskenbaar een voordeel omdat de beoogde doelgroep zich grotendeels ophoudt in de binnenstad. Het beoogde gebouw aan de Van Sijpesteijnkade lijkt een prima oplossing, al zullen met een aantal belanghebbenden nog wel sluitende afspraken moeten worden gemaakt om De Nieuwe Stek (DNS) op dit adres te kunnen realiseren (Zie daartoe ook het omgeving- beheerplan) Er is voortvarendheid geboden. De Nieuwe Singel (DNS) zal uiterlijk eind 2011 als alternatief voor de huidige Singel open moeten gaan omdat het pand van de huidige Singel rond die tijd terug gegeven moet worden aan de verhuurder 11. 4.1.

Na de verhuizing, de eerste fase

Het is de bedoeling om in eerste instantie de huidige doelstelling en uitgangspunten van de Singel integraal over te nemen en in een nieuwe gebouw te continueren. De Singel verhuist dus naar een nieuw adres en verder gebeurt er in eerste instantie niets anders dan op het oude adres. Het enige verschil is dat de DNS met ingang van 1 januari 2012 geëxploiteerd wordt door TV en het ligt voor de hand om samenhangend met de verhuizing direct ook de personele consequenties van de overgang goed te regelen.

10

Vooral in deze tijd van economische recessie en noodzakelijk geachte bezuinigingen, vormt het kostenaspect een steeds belangrijker onderdeel, 11 Die op zijn beurt de vernieuwingsplannen voor de binnenstad niet kan realiseren zonder de beschikking te hebben over dit gebouw. 12

Omdat het beoogde gebouw verbouwd zal moeten worden ligt het voor de hand om met deze verbouwing ook al vast te anticiperen op mogelijke verbreding van de doelgroep en veranderingen in het aanbod. 4.2.

Op basis van opgebouwde expertise doorontwikkelen

Teneinde het mogelijk te maken om de opvang eventueel ook open te stellen voor andere groepen dak- en thuislozen uit de binnenstad, springen vooral de specifieke eisen die er aan de opvang van alcoholverslaafden moeten worden gesteld in het oog. Ervaringen elders12 met vergelijkbare vormen van opvang maken duidelijk dat, als er een voorziening wordt gecreëerd waar 24 uur opvang voor multiple druggebruikers, dus ook voor verslaafden aan alcohol mogelijk wordt, er een paar bouwkundige zaken goed geregeld moeten zijn. Vooral de mogelijkheid voor de harddruggebruiker om te gebruiken in een daartoe speciaal ingerichte ruimte is essentieel 13. Voor alcoholisten is het strikt genomen niet nodig dat men zich terug kan trekken in een aparte ruimte die van de gemeenschappelijke opvangruimte is gescheiden. Maar ervaringen elders leren dat ook deze groep er de voorkeur aan geeft om in een zekere mate van anonimiteit te kunnen gebruiken. In vergelijk met de huidige Singel zal er dus voornamelijk een extra mogelijkheid gecreëerd moeten worden voor alcoholconsumptie in een alcohol gebruikersruimte. Daarbij verdient het de voorkeur om specifiek voor de alcoholverslaafden 14 de mogelijkheid te realiseren om ook nog buiten te kunnen verblijven. Een van de voordelen van de beoogde locatie aan de Van Sijpesteijnkade is dat zonder al teveel kosten een buitenterras kan worden gerealiseerd. Dit terras kan van de omgeving worden afgeschermd door toepassing van een adequaat beplantingsplan, al of niet in combinatie met een schutting. Met de realisatie van zo’n buitenterras wordt de aantrekkingskracht van deze voorziening voor alcoholverslaafden groter 15. In onderling overleg en eventueel aangevuld met kennis die elders in deze is opgedaan, zullen de bouwkundige eisen in deze nog nader worden uitgewerkt (Denk hierbij bijv. aan een mogelijkheid om de door de cliënt meegebrachte consumpties/eenheden te koelen etc.) Zie ook het bouwkundige Programma van Eisen zoals dit door TV in nauw overleg met CMB is ontwikkeld).

12

Vergelijk o.a. Amersfoort en Arnhem. Dat is nu in de huidige Singel ook al het geval, er is een gebruikersruimte waaraan specifieke bouwkundige voorwaarden zijn verbonden zoals voldoende ventilatie etc. 14 Uiteraard kan dat ook voor de andere verslaafden gelden. 15 Zie ook voetnoot 11. Vooral in Arnhem heeft men zeer goede ervaringen met een buitenterras en men adviseerde tijdens een werkbezoek Utrecht, als het enigszins mogelijk is, ook een dergelijk terras te realiseren. 13

13

5.

De Nieuwe Stek Beschrijving van het nieuwe zorg en opvangcentrum; hoe gaat De Nieuwe Stek functioneren.

5.1

Doelgroep (op termijn):

• • • • • 5.2.

Verslaafd aan harddrugs, alcohol of een combinatie hiervan, Bekend in Utrecht en overlastgevend in de (binnen)stad, Langer dan 1,5 jaar dakloos, Ouder dan 18 jaar, Rechthebbend. Aanbod

De volgende functies zullen vanuit het nieuwe gebouw weer worden aangeboden: • Het bieden van 24-uurs opvang, mogelijkheid tot middelengebruik en passende zorg aan verslaafden die (nog) niet in een zorg- of woonvoorziening (zoals een hostel) opgenomen kunnen worden; • Het verbeteren van kwaliteit van leven van de bezoekers; • Het voorkomen van overlast door verslaafden in de openbare ruimte en specifiek in het stationsgebied en daarmee het verhogen van de sociale veiligheid in het gebied. 5.3.

Opvangen, stabiliseren, motiveren en toe- leiden?

Voor elke cliënt van DNS wordt door CMB een behandelingsplan en door DNS een begeleidingsplan opgesteld. Voor het begeleidingsplan wordt een aangepaste methodiek uitgewerkt waarbij de rehabilitatiemethodiek zoals deze o.a. ook bij Housing First Utrecht wordt gebruikt 16 samen met onderdelen uit de Presentietheorie uitgangspunt zullen vormen. Er wordt, mede op basis van de uitkomsten van de check up, samen met de cliënt een plan gemaakt over te behalen doelen. In deze plannen wordt tevens een risico-inventarisatie gemaakt. In het begeleidingsplan wordt per leefgebied 17omschreven welke doelen de cliënt beoogd te bereiken. De begeleiding zal erop gericht zijn de cliënt te ondersteunen in het realiseren van deze doelen.

16

TV past deze methodiek al toe bij HFU en zal deze werkwijze, in combinatie met onderdelen uit de presentiemethodiek, ook gaan toepassen in DNS. 17 Er wordt gewerkt met het 8 fasenmodel. 14

5.3.1

Doorbreken van de cirkel van teleurstellingen

Belangrijk aandachtspunt in de begeleiding vormt dat er realiseerbare doelen moeten worden afgesproken 18. Het is bekend dat veel cliënten de neiging zullen hebben te hoge doelen te willen stellen die daarna niet zullen worden gerealiseerd. Omdat men de doelen niet haalt komt men dan in het voor de cliënt bekende domein van de cirkel van de voorspelbare teleurstellingen terecht. Dit laatste is per definitie is het terrein waarvan de cliënt alle klappen van de zweep kent. Hij/ zij weet beter dan wie dan ook hoe om te gaan met reacties op teleurstellingen en hij/zij zal bewust of onbewust dit soort bekende reacties zelfs uit proberen te lokken. De begeleiders zullen getraind worden in het onderkennen van dit soort gedrag en om dit in overleg met de cliënt te doorbreken. Dit zal vaak een zaak van lange adem zijn maar de aanhouder wint….. 5.3.2.

Medische en verpleegkundige zorg vanwege CMB

DNS is geen medische voorziening maar richt zich primair op opvang. Omdat het soms nodig kan zijn medische zorg te bieden wordt er in die situaties naar bevinden gehandeld. 19 Uitgangspunt voor de te leveren medische en verpleegkundige somatische zorg is dat deze zorg dagelijks beschikbaar is. Deze zorg wordt aangeboden als er hiertoe een aanwijsbare en/of noodzakelijke reden is. Het is dus de bedoeling dat een cliënt gebruik maakt van dit aanbod als het nodig is. Als er structurele hulp nodig is dan zal cliënt worden doorverwezen naar een geschikte en passende vorm van behandeling. CMB zal case managers en een aantal uren verslavingsarts vrij stellen die in overleg met de medewerkers van DNS aanwezig zullen zijn in het centrum. 5.3.3.

Ketenafspraken over medische zorg

Van belang is dat er met de ketenpartners sluitende afspraken worden gemaakt over doorverwijzingen en mogelijkheden voor consulten en consultatie. Belangrijk is dat de afspraken met CMB en de acute dienst van de GGZ (Altrecht) regelmatig worden geactualiseerd zodat toegang tot deze (behandel) instellingen gewaarborgd is en blijft. Als de begeleiders zich zorgen maken over de fysieke en geestelijke gezondheid van een bezoeker wordt de arts en of de behandelcoördinator van CMB ingeschakeld.

18

Cliënten gaan weer leren dat het boeken van successen prettig kan zijn ….. De staf zal werken vanuit het principe van de goede huisvader die handelt naar bevinden en op basis van de uitgangspunten van de opvang zoals gedefinieerd in de beleidsinstructies van TV. 19

15

5.3.4.

Lichamelijke gezondheid

Speciaal aandachtspunt bij mensen die veel alcohol consumeren vormt de lichamelijke gezondheid (waaronder de voedingstoestand), omdat het risico op lichamelijke afwijkingen erg groot is. Steeds zal dit onderwerp als zodanig met de cliënt worden gecommuniceerd. “Je doet er verstandig aan goed te eten anders ga je zomaar dood en dat willen we hier niet hebben”. 5.3.5.

Medische zorg tegen de wens van cliënt

Leidend principe is dat de cliënt zelf verantwoordelijk is voor zijn gedrag en voor zijn gezondheid. Het is echter zeer wel denkbaar dat er soms ingegrepen moet worden tegen de wens van de cliënt in. Als de cliënt op het moment dat medische zorg naar het oordeel van de verpleegkundige en of de arts moet worden ingezet zelf niet meer in staat adequaat te besluiten wat goed voor hem haar is zal de wens van de cliënt ondergeschikt zijn aan de professionele standaard en wordt de door de professional aangewezen zorg ingezet. 5.4.

Dagelijkse aanbod DNS

Een belangrijk onderdeel van DNS werkwijze zal zijn dat er sterk benadrukt zal worden dat men zich in het centrum aangepast dient te gedragen. Normaal gedrag zal gehonoreerd worden en afwijkend gedrag (met bijvoorbeeld als gevolg behoefte aan extra medische zorg en of aan steun van de politie) zal sterk worden afgekeurd. Uitgangspunt is weliswaar acceptatie van de verslaving en daarbij het streven naar stabilisatie en beheersing van gebruik. Maar dit impliceert uitdrukkelijk niet dat alle deviante gedragingen die met verslaving te maken lijken te hebben, worden geaccepteerd. Verslaafd? OK, maar je hebt je wel te gedragen. Als je dat niet kunt en of wilt zijn de consequenties voor jezelf….!! Uiteindelijk is daarmee de weg naar sancties vanwege justitie het enige alternatief. Take it (DNS!) or leave it… DNS is niet alleen opvang en gebruikersruimte. Verbetering van kwaliteit van het leven, stabilisatie en verbetering van leefomstandigheden, waar mogelijk uitstroom naar b.v. een hostel of tenminste het tegengaan van verdere marginalisering is evenzeer een doel maar dit staat niet op de voorgrond. De medewerkers van DNS hanteren consequent de uitgangspunten zoals deze in andere voorzieningen van TV de laatste jaren zijn ontwikkeld. Rehabilitatie en Presentiebenadering in combinatie met de bemoeizorg en “outreachende” aanpak van CMB ,vormen de basis van de dagelijkse praktijk. Zodra doorstoom mogelijk is zal dit in overleg met de cliënt gerealiseerd worden! Als er besloten wordt de doelgroep uit te breiden en ook alcoholverslaafden toe te laten zal gebruik worden gemaakt van de zeer ruime kennis en ervaring die is opgedaan in hostel de Hoge landen (SBWU), het zorg- en opvangcentrum van CMB in Amersfoort en “Ons paradijs” in 16

Arnhem (Zie ook informatie in bijgaande syllabus). Het ambulante team van CMB zal ook voor deze doelgroep een belangrijke rol spelen bij de instroom. Zij kunnen dankzij hun ambulante contacten met de doelgroep goed bepalen welke cliënten in aanmerking komen voor een pasje en daarmee voor toegang tot DNS. 5.5.

Dagactiviteiten en werk

Een belangrijk element is het dagelijks aanbieden van diensten(variërend van financiële dienstverlening tot maaltijdverstrekking en andere vormen van (dag)activiteiten). Ervaring heeft geleerd dat dit namelijk aantoonbaar leidt tot uitstel van gebruik. Mogelijkheden zijn in deze bijvoorbeeld ook het uitvoeren van corveetaken, werkzaamheden voor Bureau Dagloon e.d. Het aanbod wordt steeds in nauw overleg met de cliënt bepaald. Daarbij wordt er vanuit gegaan dat de cliënt zelf actie onderneemt om zijn doelen te halen. De medewerkers zorgen niet maar begeleiden. 5.6.

Samenwerking met CMB en afstemming met OGGZ ketenpartners

Met CMB zijn de volgende afspraken gemaakt: • CMB biedt alle medische (en verslaving)zorg die nodig is voor het adequaat functioneren van DNS. o D.w.z.  artsenzorg,  inzet verpleegkundige,  doorverwijzing behandelaar en  trajectmanagement; • CMB is en blijft primair verantwoordelijk voor de individuele behandelingen of de daaruit direct voortvloeiende begeleiding; • TV is verantwoordelijk voor het vinden/ toe leiden/ de opvang en het beheer; Met CMB en Altrecht en zo nodig met de andere partners uit de OGGZ keten zullen eventueel nog aanvullende werkafspraken worden uitgewerkt en op papier vast gelegd. 5.7.

Toegang via pasjesregeling

De doelgroepen zoals hiervoor beschreven krijgen toegang volgens het in Utrecht succesvol toegepaste pasjessysteem. Het systeem voor het toekennen van pasjes levert tot heden nauwelijks problemen op en kan dus zonder aanpassingen gecontinueerd worden. Hierbij is het tevens mogelijk zogenoemde tijdelijke pasjes te verstrekken. Voorkomen moet echter worden dat DNS een rol als crisiscentrum gaat krijgen. Doorverwijzing op tijdelijke basis naar DNS dient dus conform de al gangbare overlegregels/ volgens goede afspraken te gebeuren waarbij de verwijzer de verantwoordelijkheid voor continuïteit van zorg en terugplaatsing blijft houden. Hierbij valt verder onder andere te denken aan: • Verwijzer is verantwoordelijk tot plaatsing gerealiseerd is, • Er zijn geen voorliggende voorzieningen, 17

• • •

Tijdelijke pas, past in perspectief cliënt, Cliënt voldoet aan inclusiecriteria, Etc.

DNS heeft een belangrijke rol rondom inschatting beheersbaarheid en veiligheid. Als dit niet gegarandeerd kan worden is dit is een reden om een pas op te schorten of niet te verstrekken! Voordat een pasje wordt verstrekt is de cliënt gescreend en is er een medische check up gedaan. Alle relevante aandachtspunten worden genoteerd en voor zover relevant voor de opvang met de medewerkers van DNS gecommuniceerd. Zoals in de huidige vorm kunnen tijdelijke pasjes verstrekt worden aan: • Geschorste hostelbewoners; • Cliënten die niet aan de criteria voldoen maar op verzoek van OGGZ team of SMT tijdelijk worden toegelaten zodat het een vindplek is met als doel deze cliënt op afzienbare termijn in een zorgtraject te krijgen. 5.8.

Gebruikersruimtes voor drugs en alcohol

Het gebruik van harddrugs 20 is onder strikte voorwaarden toegestaan. Daarvoor worden zogenoemde gebruikersruimtes ingericht. De mogelijkheid bestaat tot middelen gebruik (waaronder injecteren, inhaleren, orale inname). Uitgangspunt daarbij is dat de middelen zelf (hard- en softdrugs, alcohol) niet verstrekt worden, maar dat wel mogelijkheid wordt geboden tot veilig en hygiënisch gebruik. Feitelijk is er al veel ervaring opgedaan met deze vorm van opvang voor de gebruikers van de “illegale drugs”, zoals heroïne en cocaïne en of combinaties hiervan . De medewerkers en de gebruikers zijn tevreden over de ruimte zoals deze in de huidige Singel is ingericht. Dezelfde eisen zullen ook gelden voor de nieuw te realiseren gebruikersruimte. In overleg met de GGD en CMB en op basis van de ervaringen elders zijn de eisen voor de ruimte waarin alcohol kan worden gebruikt uitgewerkt (Zie ook programma van Eisen). 5.9

Stretchers

Hoewel DNS 24-uurs opvang biedt, is het geen slaapvoorziening. Voor slaapgelegenheid zijn er in de keten voldoende andere voorzieningen beschikbaar. Desondanks is het, mede dankzij voortschrijdend inzicht en vanuit ervaringen elders gebleken dat, in een opvangvoorziening als deze onontbeerlijk is om over een aantal “bedden” 21 te kunnen beschikken. Deze “bedden” worden ingezet als onderdeel van de methodiek: Men kan er incidenteel gebruik van maken, waarbij het is niet de bedoeling dat er structureel op een bed geslapen wordt. Als blijkt dat cliënten behoefte hebben aan regelmatig gebruik van een “bed”

20 21

Alcohol is een van de hier bedoelde harddrugs Gedacht wordt aan een aantal zogenoemde stretchers. 18

dan zal hij/zij voorgedragen worden voor slaapgelegenheid in een daartoe geëigende voorziening22 Een “bed” wordt vooral ingezet in situaties waarin een gebruiker (letterlijk) niet meer in staat is zich staande te houden. Hij krijgt dan een “bed aangeboden” 23 om de roes uit te slapen of uitputting te voorkomen. Het beheer van deze “bedden” zal verbonden zijn aan een aantal voorwaarden. Er zal bijvoorbeeld een vorm van “medische” controle plaats vinden, zoals het om de twee uur wekken van de cliënt waar nodig, etc. 5.10.

Huisregels huidig zorgcentrum ( anno mei 2011) De Singel (en daarmee ook voor DNS)

Volledigheidshalve geven we hierna een uittreksel van de huisregels zoals deze anno 2009 worden toegepast in de Singel. Deze regels zijn adequaat en zullen integraal voor DNS gaan gelden. In de loop van de tijd zullen de huisregels zo nodig aangepast worden aan de nieuwe doelgroep. • • • • • • • • •

Wij gaan met respect en volgens de gangbare fatsoensnormen met elkaar om. Drugs en artikelen voor gebruik mag u alleen op de daarvoor aangewezen ruimte gebruiken. Wij verwachten dat u voldoende persoonlijke hygiëne toepast, zodat overlast naar anderen wordt vermeden. U wordt verzocht om voorzichtig om te gaan met spullen die anderen kunnen besmetten. Handel in drugs of andere goederen in of rond het centrum is verboden. U mag geen voorwerpen zichtbaar dragen die als wapen gebruikt kunnen worden. Agressief gedrag, discriminatie en seksuele intimidatie, in welke vorm dan ook, wordt niet getolereerd. U mag zich niet ophouden in de omgeving van het zorgcentrum. Artikelen die het zorgcentrum ter beschikking stelt blijven op locatie en blijven eigendom van het centrum.

De huisregels zoals hierboven beschreven hebben als doel de overlast in en om het zorgcentrum te kunnen beperken en beheersbaar te houden. Op het moment dat de huisregels overtreden worden zullen we maatregelen/sancties treffen. Denk hierbij aan “afkoelen voor 2 uur buiten” tot een schorsing van 24 tot 48 uur. Bij extreme agressie in welke vorm dan ook kan de schorsing langer zijn dan 48 uur. Wanneer bezoekers dealen, kan de schorsing ook langer zijn. Bij herhaling van dealgedrag loopt de duur van de schorsingen op en kan soms zelf besloten worden de pas in te trekken. Op het moment dat cliënten een schorsing krijgen die 24 uur of langer is, dan wordt zo mogelijk (afhankelijk van de omstandigheden) een garantstelling meegegeven voor de nachtopvang. Dit om te voorkomen dat de overlast zich in de buurt van het zorgcentrum zal voortzetten. Zo nodig wordt ook de politie bij het oplossen van problemen betrokken (zie volgende). 22 23

NOIZ, Sleep Inn, etc. “Verplichtend voorgeschreven” is wellicht een betere omschrijving. 19

5.11.

Bestrijden van afwijkend gedrag en samenwerking met politie

Juist omdat er een adequate opvang bestaat kan de politie dus strakker optreden ten aanzien van ongeoorloofd verblijf in de openbare ruimte (vergelijk “carrot and stick” uit Londen en/of “arde en zachte benadering”, uit Utrecht). Het zal een onderdeel van de nieuwe DNS methodiek vormen om de cliënt steeds weer duidelijk te maken dat normaal gedrag gehonoreerd wordt en afwijkend gedrag (met als gevolg daarvan behoefte aan extra medische zorg en of aan steun van de politie) als “asociaal” wordt beschouwd. In het zorgcentrum zijn 24 uur per dag medewerkers van een beveiligingsbedrijf aanwezig die onder meer de taak hebben er voor te zorgen dat alleen pasjeshouders het zorgcentrum in kunnen komen. “Andor beveiliging” werkt nu al succesvol voor de Singel en het is de bedoeling dat dit wordt gecontinueerd in DNS. Door de inzet van “Andor” blijven de medewerkers vaak uit het conflict (scheiden zorg en beheer), kunnen/ mogen beveiligers iets meer en kiezen zij soms voor (effectief) fysiek contact, voelen medewerkers zich veilig en zijn zij gewend om samen te werken met beveiligers(van belang voor overname) Ook gasten zijn gewend aan deze aanpak en er zijn weinig incidenten. Verder heeft “Andor” ervaring met de doelgroep (CMB en Abrona), hebben zij een goed vast team, goed contact met de gebruikers, het team en de wijkagenten. Daarnaast is de gemeente (wijkmanager, politie en GG&GD) erg voor dit model. Belangrijke meerwaarde heeft het dat beveiligers er geen problemen mee hebben om buiten rondes te lopen en dus het zogenoemde beheergebied in de gaten te houden (Zie ook beheerplan). Het zorgcentrum heeft intensieve samenwerkingsafspraken met politie Utrecht. (Zie ook beheerplan) Wanneer het zorgcentrum belt voor ondersteuning bij agressie of andere zaken dan komt de politie gelijk. Meestal komt de versterking vanuit bureau Paardenveld. Wijkagent stationsgebied en teamleider zorgcentrum hebben ook maandelijks overleg, of met portiers, dit alles in analogie met de goedlopende afspraken zoals nu ( anno mei 2011) van toepassing op de Singel 5.12.

Beheersing van gebruik in relatie tot gezondheid

Uitgangspunt is dat het gebruik tijdens verblijf in DNS in ieder geval niet structureel meer mag worden dan voorafgaande aan instroom. Verblijf in het centrum is dus uitdrukkelijk geen legitimatie voor meer misbruik. Controle op het gebruik van het aantal eenheden kan wellicht nodig zijn maar is vooralsnog nog geen regel. Conform de nu ook al voor de Singel geldende regels zullen regelmatig medische check ups van alle pasjeshouders plaats vinden. Daarbij zal het consumptiepatroon van drugs en/of alcohol een van de aandachtspunten vormen. Deze check worden onder verantwoordelijkheid van de begeleiders/behandelaren van CMB uitgevoerd.

20

Belangrijk uitgangspunt in DNS is dat de omgeving zowel intern als extern niet mag lijden onder (overmatig) middelengebruik. De lichamelijke en psychische conditie (waaronder voedingstoestand) vormen bovendien een belangrijk punt van aandacht. Er wordt gestreefd wordt naar stabilisatie en verbetering van de lichamelijke gezondheid en daarom wordt bijvoorbeeld ook aandacht geschonken aan het eetpatroon van de cliënten. Voor mensen met een alcoholverslaving is het regelmatig innemen van vitaminerijke maaltijden en of vitaminepreparaten een belangrijk aandachtspunt om daarmee ernstige en vaak onherstelbare aandoeningen te kunnen voorkomen. De opvangmedewerkers houden 24 uur per dag de bezoekers in de spuitruimte en rookruimte in de gaten. Wanneer bezoekers te weinig eten, slechte zelfzorg hebben of minimaal slapen dan gaat men hierover in gesprek. Er worden dan afspraken met de bezoeker over douchen, voedselinname en zo nodig mag de bezoeker een paar uur slapen buiten de “nachtelijke uren” om. 5.13.

Evaluatie

De afspraak is dat gestart wordt met de huidige groep bezoekers van De Singel. Eerst dient de huidige groep gesetteld te zijn in de nieuwe omgeving en de Tussenvoorziening moet, als de nieuwe exploitant een stabiele opvang- en gebruikerssituatie hebben gerealiseerd. Zodra blijkt (In de projectgroep is afgesproken zo snel als mogelijk..maar ook zo langzaam als nodig…) dat de bewoners en beheerders van het nieuwe centrum zijn gestabiliseerd voorzichtig begonnen kan worden met verruiming van de doelgroep met 5-10 nieuwe gebruikers, voornamelijk alcoholverslaafden. Uiteraard wordt deze verruiming van de doelgroep nauwlettend gevolgd en geëvalueerd. Als blijkt dat de verruiming geen noemenswaardige problemen oplevert kan stap voor stap het aantal deelnemers verder worden uitgebreid totdat er geen dak- en thuisloze leden van de doelgroep op straat rondlopen in de binnenstad. 5.14.

Discussie

5.14.1. Categoriaal of gemengd

Er zijn deskundigen die er op wijzen dat met het verbreden van de doelgroep en het instromen van andere verslaafden het risico ontstaat op het ontstaan van subgroepen (harddrugsgebruikers versus alcoholisten en/of poli gebruikers). Deze (sub)groepen kennen verschillende gedragskenmerken, voortvloeiend uit gebruikerspatronen etc. TV heeft al jarenlang ervaring met het non categoraal opvangen van allerlei soorten verslaafden en voorziet hier echter geen problemen. In DNS zal vooral en nadrukkelijk worden gefocust op de gemeenschappelijke gedragskenmerken van de cliënten. Of men nu alcohol of drugs of beiden gebruikt, men doet dit lang en weigert het patroon te doorbereken of zich te onderwerpen aan een of andere vorm van 21

behandeling. De pogingen van individuen om zich af te zetten tegen andere groeperingen, omdat die een andere vorm van drugs24 gebruiken, zullen worden bijgestuurd/gecorrigeerd. Het opvang- en begeleidingaanbod is voor ieder gelijk en dat geldt niet in de laatste plaats voor de huisregels. Een en ander sluit niet uit dat het gebruik van harddrugs in verband met de aan dit gebruik verbonden rookontwikkeling altijd in een daartoe speciaal geprepareerde ruimte dient plaats te vinden. Men krijgt basale opvang en mag gecontroleerd gebruiken. Ook voor het consumeren van alcohol wordt een aparte ruimte ingericht. Voor de algemene opvangruimte geldt het principe van gelijke monniken gelijke kappen. Kortom de focus ligt op basale opvang en op normale sociale gedragsregels. De cliënt zal zich moeten voegen naar de gedragsregels van DNS onder het motto: graag of niet….. 25. Als er te zijner tijd wordt besloten ook alcoholisten op te vangen dan gelden in principe dezelfde gedragsregels zoals nu van toepassing op de Singel. Op onderdelen zullen wellicht aanpassingen nodig zijn. 5.14.2. Verstrekken of alleen gebruiken?

Punt van aandacht/discussie vormt de mogelijkheid om in het gebouw alcohol te verstrekken. Ervaringen elders26 wijzen uit dat het soms voordelen biedt om het alcoholgebruik te kunnen reguleren door het zelf te verstrekken. Dit zou ook de cliënten kunnen stimuleren om binnen te blijven en daarmee zou de overlast op straat mogelijk nog meer af kunnen nemen 27 Voor DNS wordt vooralsnog het verstrekken van alcohol echter nog als een brug te ver beschouwd. Er zal wel gelegenheid worden geboden om alcohol te gebruiken maar er wordt (nog) niet verstrekt hetgeen impliceert dat de cliënt de alcohol zelf “buiten”koopt en mee neemt naar DNS.

24

In vrijwel alle definities van harddrugs staat alcohol in het rijtje van ernstig verslavende roesmiddelen! Een parafrasering op deze regeling kan luiden: “ Wie zich hier normaal gedraagt, komt nooit te vroeg maar altijd te laat”. 26 CMB heeft ondertussen ruime ervaring met een opvangcentrum in Amersfoort. In dit centrum worden onder andere alcoholverslaafden opgevangen die in het centrum gecontroleerd kunnen drinken alcohol wordt door het centrum verstrekt. 27 Vergelijk ervaringen in Arnhem, Amersfoort en Rotterdam, zie voor achtergrondinformatie de syllabus. 25

22

6.

Personeel

De Singel wordt uiterlijk per 1 januari 2012 overgedragen van CMB naar TV. Met de medewerkers van de Singel zullen afspraken moeten worden gemaakt over de voorwaarden waaronder een bijvoorkeur naadloze overgang van de ene rechtspersoon naar de andere mogelijk wordt. Een gecombineerde opvang betekent dat de Tussenvoorziening de exploitatie van de huidige Singel overneemt en combineert met de alcoholopvang. Uitgangspunt hierbij is dat het een nieuw soort voorziening is. Uiteraard zijn medewerkers van de Singel zeer welkom, wanneer ze in deze nieuwe voorziening willen werken. Op individueel niveau moet worden bekeken wat dit voor de medewerker betekend en welke ambitie en mogelijkheden er liggen om te werken met een gecombineerde doelgroep (sommige medewerkers hebben nadrukkelijke voorkeur om te werken met één van beide doelgroepen). Het is dan ook voorstelbaar dat niet alle medewerkers naar de nieuwe voorziening zullen overgaan. Met CMB is afgesproken dat er begin 2011 concrete stappen zullen worden gezet opdat de medewerkers op basis van goede voorlichting een keuze kunnen maken of ze willen overgaan naar een andere werkgever ( TV) of dat ze in overleg bij CMB een andere functie willen zoeken. De uitgewerkte informatie over een en ander volgt begin 2011) Dit alles betekent onder andere dat bij overdracht van de Singel rekening moet worden gehouden met frictiekosten (Zie ook financiële paragraaf).

23

7.

Financiering

Financiering van de Singel vormt in zijn huidige vorm een punt van aandacht en dat zal dus ook gelden voor de Nieuwe Stek. Op dit moment wordt de Singel gefinancierd vanuit de gemeente en door de AWBZ (Functies Inloop en Begeleiding). Financiering vanuit de AWBZ zal deels moeten worden afgebouwd in verband met aanpassingen in de regelgeving. (De functie Inloop verdwijnt wellicht uit de AWBZ en het is de vraag of de functie Begeleiding nog voldoende soelaas biedt (mede met het oog op de afnemende groep gebruikers dat overblijft als er geen alcoholisten binnen mogen). Er moet dus gezocht worden naar andere financieringsmogelijkheden, op een aangepaste basis vanwege de AWBZ, van de gemeente en/of allebei. Er worden in DNS onder beheer van de opvang cliënten opgevangen die feitelijk te oormerken zijn als cliënten die opgenomen zouden moeten worden in een behandelsetting op zogenoemde “long stay” afdelingen. Opname in zo’n reguliere voorziening heeft echter vaak geen nut en de cliënten willen dit meestal ook niet. In andere grote steden kiest men er desondanks voor om met behulp van de wet BOPZ mensen met vergelijkbare problematiek gedwongen op te nemen 28. Utrecht is met haar aanpak erg succesvol maar ziet zich geconfronteerd met een groep waarvoor nog een oplossing moet worden gevonden. Samenwerking tussen de gemeente en de zorgverzekeraar al of niet in combinatie met AWBZvoorzieningen moeten het mogelijk maken een sluitende exploitatiebegroting te realiseren voor een nieuwe vorm van opvang. Wellicht kan de AWBZ voorziening Volledig Pakket Thuis hierbij deels een oplossing bieden 29. In verband met de overgang van de Singel van CMB naar TV zullen er hoogstwaarschijnlijk kosten zijn die niet uit de exploitatie gedekt kunnen worden. Denk bijvoorbeeld aan het eventueel niet overkomen van medewerkers, etc. Deze nog nader te bepalen kosten zullen wellicht als frictiekosten geboekt moeten worden. Voor deze specifieke kostenpost worden te zijner tijd bij voorkeur afspraken op maat met de financier(s) gemaakt.

28

Amsterdam en Rotterdam realiseerden in nauwe samenwerking met GGZ Drenthe een grote kliniek voor gesloten verblijf. Cliënten worden hier onder dwang opgenomen. Er zijn vraagtekens te plaatsen bij het succes. De geluiden over positieve ervaringen zijn bij een kritische beschouwing vooral terug te voeren op het feit dat de cliënten uit het straatbeeld zijn verdwenen. In hoeverre deze dure voorziening uiteindelijk er toe bijdraagt dat de cliënten herstellen en of zich rehabiliteren valt vooralsnog zeer te betwijfelen. Utrecht heeft er in ieder geval voor gekozen om haar burgers en dus ook de problematische inwoners, zoveel mogelijk in de eigen stad op te vangen. Naast humanitaire voordelen lijkt het erop dat deze keus ook vanuit financieel oogpunt succesvol is. De al gerealiseerde gevarieerde opvang in het kader van de OGGZ keten heeft veel positieve resultaten geboekt, de uitdaging ligt nu voor om ook voor de laatste groepen dak- en thuislozen passende oplossingen te realiseren. 29 Dit zal met het Zorgkantoor verder moeten worden uitgewerkt. Overigens geldt voor de gehele begroting dat er met gemeente zorgkantoor en zorgverzekeraar besproken moet worden hoe DNS het beste gefinancierd kan worden. 24

Bijlage 1.

Syllabus (per 27 mei 2010, alleen voor intern gebruik)

(Wordt op verzoek toegezonden) Inhoudsoverzicht (onder andere de volgende nota’s) 1. A. Structuuroverzicht en planning 2. B. Projectstructuur ( beschreven door PMB) 3. Notitie ingrediënten opvangplan verslaafden door J. van Dam, 26 november 2009. 4. Totstandkoming en achtergronden Singel (oud en nieuw) en plaats in OGGZ keten. (Solidair Consultancy, F. Bergsma, 2010) 5. Toekomst van de Singel 2009-2010 en verder, 23 juli 2009. 6. Notitie gecombineerde opvang voor alcohol en drugsverslaafden, 16 juni 2009. 7. Programma van eisen gecombineerde opvang verslaafden in het stationsgebied. Interne nota TV. 8. Belangrijkste stukken besproken door projectgroep alcoholopvang Utrecht 13/11 2008 tot 4/9 2009. 9. Plattegrond en kostenraming verbouwing De Stek, december 2009. 10. Structuuroverzicht en planning Zorg en Opvangvoorziening de Stek, PMB, 1 dec. 2009. 11. Projectcontract Zorg en opvangcentrum De Stek concept PMB december 2009. 12. Randvoorwaarden zorgplan GGD 24 dec. 2009. Van gebruikersruimte naar zorgcentrum, wie waagt die wint?, CMB juli 2004. 13. Memo aanpassing doelgroep. 14. Zorgcentra de Singel (H. Schenk). 15. Interne memo. 16. Projectcontract. 17. Zorg voor je gezondheid, Raad voor de Volksgezondheid en Zorg, april 2010. 25

18. Ambulante zorg straatdrinkers. 19. Notitie zorgaanbod alcoholvoorziening. 20. Omgevingbeheer plan DNS. 21. Programma van Eisen DNS.

26