Werkblad beschrijving interventie Voor goed beschreven

Werkblad beschrijving interventie Voor ‘goed beschreven’

Gebruik maximaal 10 pagina’s

Gezondheidsrace Laarbeek: Gezondheidsbevordering vanuit burgerinitiatief Zie ook:

http://www.loketgezondleven.nl/interventies/ Contact Centrum Gezond Leven:

Projectgroep Erkenningen

[email protected] o.v.v. erkenning 030-274 4798

Achtergrondgegevens Ontwikkelaar / licentiehouder van de interventie Naam: (Post)adres: Plaats: E-mail: Tel.: Fax: Website (van de interventie)

Gemeente Laarbeek Postbus 190 5740 AD Beek en Donk [email protected] 0492-469700 0492-469701 www.gezondheidsrace.nl

Contactpersoon Vul hier de contactpersoon voor de interventie in, wanneer deze afwijkt van de ontwikkelaar of licentiehouder

Naam: (Post)adres: Postcode: Plaats: E-mail: Tel.: Fax:

Rianne Schwillens Postbus 190 5740 AD Beek en Donk [email protected] 0492-469788 0492-469701

Vul hier het Osirisnummer (I-database) in

Gezondheidsrace Laarbeek

1. Doel van de interventie Wat is het doel van de interventie? Beschrijf de einddoelen en eventuele sub- of voorwaardelijke doelen zo concreet mogelijk en bij voorkeur SMART.

Het doel van de Gezondheidsrace is inwoners bewust te maken van en te stimuleren tot een gezonde leefstijl. Hiermee wordt een bijdrage geleverd aan beleidsdoelstellingen op het terrein van de publieke gezondheid, zoals:  Meer inwoners kiezen voor een gezonde leefstijl, o.a. door meer te bewegen en gezonder te eten.  Het percentage volwassen inwoners met overgewicht neemt niet toe en het percentage jeugdigen met overgewicht daalt.  Overgewicht wordt intersectoraal aangepakt met een actieve rol van burgers.  Burgerinitiatieven gericht op gezondheidsbevordering of participatie worden serieus genomen en zo mogelijk ondersteund. Voorwaardelijke doelen: 1. Vier teams van burgers (uit de vier dorpen van de gemeente) werken gedurende 9 maanden aan verbetering van hun eigen fitheid. Tegelijkertijd stimuleren de teamleden hun dorpsgenoten tot een gezonde leefstijl. 2. De gemeente schept randvoorwaarden waardoor teamleden gemotiveerd zijn en blijven om zich in te zetten voor het hierboven genoemde voorwaardelijke doel. 3. Het wedstrijdelement draagt bij aan de motivatie van de teamleden. 4. Er is draagvlak onder de inwoners van Laarbeek voor gezondheidsprojecten waarin burgerinitiatief en een wedstrijdelement centraal staan. Toelichting: De Gezondheidsrace is ontstaan als een idee van enkele burgers vanuit een gemeentelijke beleidsvisie en werkwijze waarin veel belang wordt gehecht aan burgerparticipatie. Uitgangspunt is dat als burgers zelf initiatieven nemen dit bijdraagt aan het behalen van de beoogde effecten (gedragsverandering). Zij krijgen binnen de gestelde kaders de vrijheid om samen met maatschappelijke partijen diverse activiteiten te ontplooien. Het vooraf formuleren van SMART doelstellingen is hiermee in tegenstelling. Mede daarom is naast de meer ‘traditionele’ leefstijlaspecten ook aandacht voor sociaal-emotionele aspecten van gezond leven: de gezondheidsrace is ook gericht op het stimuleren van sociale ontmoeting tussen mensen.

2. Doelgroep van de interventie Wat is de doelgroep van de hier beschreven interventie? Geef een zo precies mogelijke beschrijving van relevante kenmerken. Noem ook een eventuele intermediaire doelgroep.

Geef aan of de interventie ook geschikt is voor (specifieke) migrantengroepen, en zo ja voor welke.

Voor wie is de interventie bedoeld? De interventie is bedoeld voor alle inwoners, van alle leeftijden en uit alle sociaaleconomische groepen, inclusief mensen met beperkingen

Toepassing bij migranten De interventie is geschikt voor alle inwoners, ook migranten, mits zij de Nederlandse taal voldoende beheersen en bereid zijn om zich samen met andere inwoners in te zetten voor het beoogde tweeledige doel (werken aan de eigen fitheid en stimuleren van dorpsgenoten tot een gezonde leefstijl).

Werkblad ‘goed beschreven’ Centrum Gezond Leven

2



3. Aanpak van de interventie 3.1 Opzet van de interventie Beschrijf de opzet van de interventie. Denk aan de gebruikelijke duur, indien van toepassing de frequentie en intensiteit van de contacten, de volgorde van de onderdelen, handelingen of stappen en de setting waarin de interventie wordt uitgevoerd.

Stap 1: Organiseren van burgerparticipatie in beleidsprioritering en invulling Aan de opzet en uitvoering van de Gezondheidsrace gaat een periode vooraf waarin burgers en professionals worden uitgedaagd en betrokken raken in prioritering van speerpunten van het lokaal gezondheidsbeleid en de concrete invulling van de gekozen speerpunten. In Laarbeek is in deze fase een ‘afvalrace’ door burgers als idee geopperd. Dit idee is door een projectgroep bestaande uit professionals van verschillende partijen (gemeente, GGD, welzijnsorganisatie, diëtiste) en burgers (de twee bedenkers van de race) uitgewerkt tot de Gezondheidsrace, die in 2010 en in 2011-2012 is uitgevoerd. Stap 2: Voorbereiding: kaders vaststellen en nadere invulling In deze fase wordt afgesproken hoe lang de gezondheidsrace duurt (9 maanden), en wat de kaders zijn waarbinnen de gezondheidsteams gaan opereren (sturing op specifieke leefstijlthema’s en doelgroepen), hoe zij beoordeeld worden (samenstelling jury en scoresystematiek), en welke ondersteuning zij krijgen (zoals fitheidsmetingen, sportfaciliteiten, beweegmeters, publiciteit en activiteitenbudget). Ook worden de materialen in deze fase ontwikkeld (zoals teamklapper, individueel logboekje, activiteitenformulier). Stap 3: Teamvorming, opdracht en ondersteuning Uit de dorpen van de gemeente worden gezondheidsteams gevormd van ongeveer 12 burgers (zie ‘Handreiking voor gezondheidsbevordering vanuit burgerinitiatief’). De teams krijgen de opdracht om: 1) te werken aan hun eigen leefstijl (individueel/in teamverband); 2) dorpsgenoten te stimuleren tot een gezondere leefstijl (collectief/dorpsgericht). Ieder team krijgt naast het ondersteuningspakket een budget voor het organiseren van activiteiten voor het eigen dorp en voor teamactiviteiten. Deze laatste zijn bedoeld voor teambuilding en voor het gezamenlijk werken aan de eigen fitheid. Een burgerlid van de projectgroep zorgt voor toezicht /controle op de besteding van de budgets. Stap 4a: Uitvoering: inzet van de teams Van de teamleden wordt verwacht dat zij zich gedurende 9 maanden blijven inzetten voor de tweeledige opdracht. De intensiteit waarmee teamleden zich inzetten varieert. Teamleden bepalen zelf hoeveel tijd ze in hun eigen fitheid steken en zij verdelen onderling de taken, o.a. captain zijn, budgetbeheer, notuleren, publiciteit, activiteitenformulieren invullen, en organisatie van activiteiten. De teams hebben teamvergaderingen om samen activiteiten te bedenken en de organisatie ervan (in subgroepen) op te pakken. Ook ondernemen ze gezamenlijke activiteiten voor teambuilding en de eigen fitheid. Stap 4b: Uitvoering: coördinatie, begeleiding en beoordeling Tijdens de uitvoering zorgt de projectgroep voor coördinatie en bijsturing. Zij adviseert de teams, stelt kennis en instrumenten beschikbaar en zorgt voor de randvoorwaarden waaronder de teams hun opdracht uitvoeren. De projectgroep creëert mogelijkheden voor teamleden en andere betrokkenen om feedback te geven over ervaringen, knelpunten en verbeterpunten, waarop de projectgroep kan reageren (actiebegeleiding). De twee burgerleden in de projectgroep fungeren als brug tussen de gemeentelijke organisatie en de teamleden. Ook kan een onderzoeker ingezet worden voor actiebegeleidend onderzoek. De projectgroep zorgt samen met de jury voor tussentijdse terug-


3



koppeling over de vorderingen en scores van de teams. Aan het einde van de race wordt het winnende team bekend gemaakt. De prijs (€1000,-) moet het team besteden aan een maatschappelijk en ‘gezond’ doel in het eigen dorp. Stap 5 Na afloop van de interventie volgt een fase van eindevaluatie en formulering van een vervolg. Hierbij wordt ook gekeken naar de mogelijkheden om activiteiten uit de Gezondheidsrace te verduurzamen. Een actieve betrokkenheid van burgers en professionals wordt opnieuw gestimuleerd. Duur: 9 maanden (3 blokken van 3 maanden), eventueel voorafgegaan door een maand voor kennismaking tussen teamleden onderling en met professionele ondersteuners. Intensiteit: Teamleden zijn 9 maanden lang actief betrokken (zie stap 4a. Uitvoering). Andere inwoners kunnen eenmalig of structureel aan één of meer dorpsgerichte activiteiten meedoen. Zorgprofessionals en andere maatschappelijke partijen worden structureel dan wel ad hoc betrokken. Setting: de race wordt gehouden in de gemeente, hoofdzakelijk binnen diverse settingen binnen de dorpen, zoals op scholen, bij (sport)verenigingen, bij zorginstellingen, dorpshuizen en in openbare (buiten)ruimtes. 3.2 Inhoud van de interventie Wat gebeurt er concreet bij de uitvoering? Beschrijf hoe de onderdelen van de interventie worden ingevuld of uitgevoerd, zo nodig met enkele typerende voorbeelden.

De uitvoering (stap 4) omvat vijf onderdelen: de organisatie van dorpsgerichte activiteiten (onderdeel 1); teamactiviteiten, voor het gezamenlijk werken aan de fitheid en teambuilding (onderdeel 2); ondersteuning bij het werken aan de eigen fitheid (onderdeel 3); gezamenlijke bijeenkomsten (onderdeel 4); beoordeling en toekenning van scores aan de teams (onderdeel 5). 1) Organisatie van dorpsgerichte activiteiten Op collectief niveau organiseren de teams allerlei activiteiten om inwoners uit hun dorp te stimuleren tot een gezonde leefstijl, afhankelijk van het thema dat in het betreffende blok van drie maanden centraal staat: ‘gezond en gezellig’, ‘gezond eten’ of ‘gezond bewegen’. Teams zoeken ook aansluiting bij bestaande activiteiten om daarbinnen een ‘gezond’ onderdeel te verzorgen. Voorbeelden van dorpsgerichte activiteiten zijn: wekelijkse wandeluurtjes; wandelvierdaagse, voedingsvoorlichting en kookwedstrijden met middelbare of basisscholieren; bijeenkomst over gezonde voeding en beweging voor 50-plussers; schaatsactiviteiten, dans- en sportworkshops; complimentenkaartjes voor dorpsgenoten die gezond bezig zijn; en activiteiten met clienten van woonzorgvoorzieningen. De teams financieren de activiteiten uit het budget dat zij tot hun beschikking hebben per blok. Bovendien werven zij op eigen initiatief aanvullend middelen in geld of natura onder lokale winkeliers, bedrijven en organisaties. De teams krijgen een klapper met ideeën voor activiteiten en contactgegevens van diverse lokale partijen ontvangen van de projectgroep, maar worden gestimuleerd om vooral ook zelf activiteiten te bedenken. De teams krijgenfaciliteiten voor publiciteit over hun activiteiten en voor werving van deelnemers, zoals een team weblog op de website van de gezondheidsrace (www.gezondheidsrace.nl), periodiek een artikel in de lokale krant, en fotokopieermogelijkheden. Tot slot kunnen zij een beroep doen op de deskundigheid van GGD-medewerkers en het netwerk van dorpsondersteuners, professionals in dienst van de lokale welzijnsinstelling.


4



2) Teamactiviteiten voor het werken aan de fitheid en teambuilding De teams bedenken zelf op welke manier ze samen willen werken aan hun eigen fitheid. Dit kan bijvoorbeeld door een diëtiste uit te nodigen, een kookworkshop, of een sporttraining te organiseren. Ook kunnen de teams activiteiten organiseren voor teambuilding, zoals een bezoek aan een lokaal evenement, een etentje of een andere vorm van samen bezig zijn. De teams regelen alles zelf, inclusief de betaling uit het budget of uit zelf geworven sponsorgelden. Hetzelfde geldt voor de aanschaf van (sportieve) teamkleding, bedoeld voor promotie van de teamleden in het dorp. 3) Ondersteuning bij het werken aan de individuele fitheid Alle teamleden doen aan het begin en het einde van de gezondheidsrace mee aan een sportmedische test (gewicht (BMI), vetpercentage, bloeddruk, conditie (ECG in rust en inspanning en longfunctie)). Bij start worden hieruit samen met een sportarts persoonlijke fitheidsdoelen geformuleerd, bijvoorbeeld een x aantal kilo’s gewichtsverlies en conditieverbetering. Lokale dietisten, gewichtsconsulenten en fysiotherapeuten zijn beschikbaar om hen te ondersteunen bij het realiseren van de fitheidsdoelen. Zij moeten deze ondersteuning in principe zelf of via hun zorgverzekering financieren. Hoewel aan elk team een aantal lokale zorgprofessionals is gekoppeld, zijn teamleden vrij om zelf een keuze te maken of en zo ja bij welke zorgprofessional zij advies of begeleiding vragen. Teamleden kunnen bovendien op twee momenten van de week bij twee sportscholen gratis begeleid sporten. Vijf teamleden per team hebben de beschikking over een beweegmeter en bijbehorend beweegprogramma dat stimuleert om geleidelijk meer te bewegen. Bovendien kunnen de teams een deel van hun budget besteden aan teamactiviteiten met deskundigen ten behoeve van hun ‘fitheid’ (zie onderdeel 2). Tot slot ontvangen zij een individueel logboekje met tips voor het werken aan de fitheid. 4) Gezamenlijke bijeenkomsten: startbijeenkomst en terugkomdagen Voor aanvang van de Gezondheidsrace wordt een startbijeenkomst georganiseerd en aan het einde van ieder blok van drie maanden is er een zogenaamde terugkomdag. Deze bijeenkomsten vinden afwisselend plaats in één van de vier dorpen. De gezondheidsteams dragen om beurten bij aan de organisatie hiervan. Tijdens deze bijeenkomsten staat ontmoeting tussen de teams, juryleden, professionele ondersteuners, projectgroep en andere inwoners centraal. Op de startbijeenkomst maakt men kennis met elkaar en met de opzet en randvoorwaarden van deelname aan de race. Tijdens de terugkomdagen presenteren de teamleden hun activiteiten en krijgen zij punten voor verschillende onderdelen (zie punt 5). In de eerste editie van de race zijn in plaats van de terugkomdagen gezondheidsmarkten georganiseerd. Tijdens de gezondheidsmarkten konden alle lokale partijen op het terrein van zorg, ondersteuning en welzijn zich presenteren. Hoewel dit een positief element was, is dit in tweede editie losgelaten. 5) Beoordeling en puntentelling De Gezondheidsrace is een wedstrijd. De vier gezondheidsteams strijden om de titel ‘fitste kern van Laarbeek’. De teams krijgen na ieder blok punten voor de dorpsgerichte activiteiten. Hiervoor is een jury samengesteld van hoofdzakelijk burgers. De teams verdienen ook punten voor andere opbrengsten: voor de gezondheidswinst die ze aan het einde van de gezondheidsrace hebben behaald, voor kennis over een gezonde leefstijl (3 x quiz tijdens startbijeenkomst en twee terugkomdagen), en voor de prestaties met de beweegmeter. De verkregen punten worden vervolgens gewogen, waarbij de scores voor de dorpsgerichte activiteiten het zwaarst meetellen.


5



4. Materialen en links Welke materialen zijn er en waar zijn deze verkrijgbaar? Noem ten minste de Nederlandse handleiding. Noem ook eventuele links naar relevante websites, rapporten of andere relevante bestanden. Vermeld eventueel ook of er voorzieningen zijn voor migranten en zo ja welke.

 Handreiking voor gezondheidsbevordering vanuit burgerinitiatief; beschrijving van de methodische aanpak en werkzame elementen de Gezondheidsrace Laarbeek.  Ideeënklapper (klapper met ideeën voor interventies en contactgegevens lokale partijen)  Een individueel logboekje: boekje voor teamleden met tips en invulruimte om de voortgang van het werken aan de eigen fitheid te monitoren  Activiteitenformulier (registratieformulier)  Resultaten van de Gezondheidsrace; samenvattend verslag van de resultaten van de Gezondheidsrace 2011-2012 en beschrijving van de succesfactoren op basis van twee edities van de race in 2010 en 2011-2012.  http://www.youtube.com/watch?v=oF4aUhqZErE (filmpje over de Gezondheidsrace)  Gezondheidsrace Laarbeek. Burgerparticipatie en wedstrijdelement in een community project ter bevordering van een gezonde leefstijl. Tijdschrift voor Gezondheidswetenschappen, TSG jaargang 91, 2013 nummer 1, pagina 11-14. De documenten zijn te downloaden van www.gezondheidsrace.nl

5. Onderbouwing werkzaamheid Geef hier een aanzet tot onderbouwing van de werkzaamheid. Op welke principes is de interventie gebaseerd? Waarom denkt u dat deze interventie effect zal hebben? De informatie is wel van belang, maar is niet van invloed op de beoordeling voor ‘goed beschreven’.

De interventie is gebaseerd op een aantal pijlers. Een eerste pijler is burgerparticipatie, een tweede het wedstrijdelement. Andere werkzame elementen in de Gezondheidsrace zijn onder andere het gebruik van het sociale netwerk (en benutten van sleutelfiguren) en tussentijdse feedback en waardering voor de inzet en resultaten daarvan. Zie ook: Handreiking voor gezondheidsbevordering vanuit burgerinitiatief. Burgerparticipatie, een dialoog en samenwerking tussen burgers en professionals wordt gezien als een belangrijke succesfactor van gezondheid bevorderende interventies, met name bij een ‘community aanpak’ (Vermeer, A. (2012). Jacobs et al. (2005), Wagemakers, A. (2010), Laverack, G. (2007). Het bevorderen van een gezonde leefstijl wordt in Nederland hoofdzakelijk door professionals en op basis van wetenschappelijke inzichten over risicofactoren en effectieve interventies uitgevoerd. Deze werkwijze heeft slechts in beperkte mate geleid tot ‘gezonde’ veranderingen in leefstijl van mensen. Een meer pragmatische aanpak gaat uit van publieke leerprocessen, waarin burgers geen object maar mede eigenaar zijn van de publieke gezondheidszorg: ‘Er moet niet aan burgers, maar met en van burgers geleerd worden’ (Horstman, 2010). Professionals zouden minder moeten sturen, meer loslaten en meer willen leren. Hiervoor dienen ze een stukje macht af te staan aan burgers (SCP, 2007). Burgers willen en kunnen betrokken zijn als de uitdaging past bij hun behoeften en kwaliteiten (WRR, 2012). Door burgers actief te betrekken in en zeggenschap te geven over beleidsinvulling en -uitvoering worden zij mede-eigenaar. Hoe meer mensen ‘iets eigens’ (van zichzelf) ervaren, hoe meer zij zich er voor verantwoordelijk voelen en zich voor willen inzetten (territoriumleer, zie: A. Petit en R. van Audenrode (2006)). In de Gezondheidsrace zijn burgers betrokken in beleidsprioritering en invuling. Burgers mogen zelf initiatieven nemen en keuzes maken. Zij nemen een stuk regie en verantwoordelijkheid voor hun gezondheid en die van hun mede-


6



burgers. Zij bevinden zich op een hoog niveau van de participatieladder. Ook de wet van Maier, afkomstig uit de psychologie en breed toegepast in de advieswereld, maar ook in de gezondheidzorg, ondersteunt het belang van actieve betrokkenheid van burgers. Deze wet zegt dat het effect (E) van een advies (maatregel, programma, gezondheidsboodschap, enz.) afhangt van de kwaliteit (K) vermenigvuldigd met de acceptatie (A). Zonder acceptatie (A=0) is er geen effect (E=0). Een actieve betrokkenheid en eigen initiatief van de doelgroep verhoogt de kans op acceptatie door diezelfde doelgroep. De gezondheidsrace is mede gestoeld op de overtuiging dat burgers vaak beter weten beter hoe ze hun medeburgers kunnen bereiken en motiveren tot een gezonde leefstijl dan professionals, en dat dit de acceptatie van de gezondheidsboodschap vergroot. Een wedstrijdelement binnen gezondheidsbevordering is bekend uit met name de rookpreventie (Leeks et al., 2010) De scholencompetitie ‘Actie Tegengif’ is hiervan een voorbeeld (Loket Gezond Leven, 2012). Het wedstrijdelement vergroot de sociale druk onder leerlingen om niet met roken te beginnen. In Finland is in de jaren zeventig van de vorige eeuw in het kader van een grootschalig programma ter vermindering van de sterfte aan hart- en vaatziekten, gebruik gemaakt van een wedstrijdelement: 40 dorpen streden met succes om de grootste gemiddelde verlaging van het cholesterolgehalte (Boshuizen, D. en Nies, H. (2012). Ook in het bevorderen van verminderd autogebruik en organisatieveranderingen, wordt het inbouwen van een wedstrijdelement steeds meer gezien als een effectieve strategie. Het wedstrijdelement haakt aan op menselijke drijfveren zoals competitie en de behoefte aan interactie en status, naast het ‘fun’gehalte van het spelen van een spel (Bots, P (2012); zonder auteur (2012); Kromme, C (2012)).

6. Randvoorwaarden uitvoering en kwaliteitsbewaking Welke eisen zijn er t.a.v. opleiding, training, certificering, licenties en/of supervisie van de uitvoerend werkers? Beschrijf deze randvoorwaarden voor de toepassing.

Is er voor de overdracht of implementatie een handleiding of protocol? Zijn er eerdere ervaringen waaruit blijkt dat de interventie overdraagbaar is?

6.1 Eisen ten aanzien van opleiding Er zijn geen opleidingseisen ten aanzien van de deelnemende burgers, anders dan dat zij de Nederlandse taal voldoende beheersen om effectief met andere burgers te kunnen samenwerken. Dankzij de opdracht die zij in teamverband gaan uitvoeren, worden zij wel aangesproken op hun competenties. De projectgroep bestaat uit professionals met een opleiding en/of werkervaring op het terrein van (publieke) gezondheid en/of welzijn. Zij hebben bij voorkeur ervaring met intersectorale samenwerkingsprocessen, waarin ook burgers een actieve rol innemen. Burgerleden van de projectgroep voelen zich nauw betrokken op het onderwerp gezondheidsbevordering en hebben bij voorkeur ervaring in de samenwerking met professionals. 6.2 Eisen ten aanzien van overdracht en implementatie De interventie is overdraagbaar met behulp van de ‘Handreiking voor gezondheidsbevordering vanuit burgerinitiatief; een beschrijving van de methodische aanpak en werkzame elementen van de Gezondheidsrace Laarbeek’. Het ligt niet voor de hand om de Gezondheidsrace als interventie één op één te kopiëren naar een andere gemeente. Een groot deel van het succes van de Gezondheidsrace is gelegen in de actieve rol van burgers en andere betrokken partijen en in de rivaliteit tussen de dorpskernen binnen Laarbeek. In iedere nieuwe setting zal men met betrokken partijen moeten bespreken op welke manier de werkzame elementen uit de Gezondheidsrace worden toegepast, en welke inhoudelijk invulling men hieraan wil en kan geven. Deze beschrijving van de opzet en inhoud is vooral bedoeld als voorbeeld van hoe het zou kunnen. Bij implementatie moet er dus voldoende ruimte bestaan


7



voor burgers en professionele partijen om invloed uit te oefenen op de lokale invulling van de interventie. De betrokken medewerkers van gemeente Laarbeek, wethouder, burgers, en medewerkers van de GGD Brabant-Zuidoost zijn beschikbaar om hun ervaringen te delen. Vanaf 2011 hebben zij verschillende presentaties over de Gezondheidsrace en de methodiek van gezondheidsbevordering vanuit burgerinitiatief verzorgd voor geïnteresseerden in Nederland: gemeenten, GGDen, bezoekers Nederlands Congres Volgezondheid en Zorg, Tranzo/Tilburg Universiteit, RIVM, IGZ). Voor zover bekend is de interventie elders nog niet uitgevoerd. Gemeente Peel en Maas heeft plannen om in 2013 een Gezondheidsrace op te zetten.

Hoe wordt de kwaliteit van de interventie beoordeeld en bewaakt? Denk bijvoorbeeld aan registratie van activiteiten en resultaten.

6.3 Eisen ten aanzien van kwaliteitsbewaking De wijze van kwaliteitsbewaking wordt bepaald door de uitvoerder. Deze taak kan verdeeld worden over de projectgroep, jury en teams. Een stuurgroep kan bovendien de kwaliteit meer vanuit beleidsdoeleinden bewaken. Er is een registratieformulier beschikbaar waarmee de gezondheidsteam de dorpsgerichte (collectieve) activiteiten kunnen registreren. Dit dient twee doelen: a) informatieverstrekking aan de jury; b) monitoring van de ‘output' van de interventie, voor wat betreft de opdracht van de teams om dorpsgenoten te stimuleren tot een gezonde leefstijl. In het kader van het wedstrijdelement is een systematiek opgesteld voor het toekennen van scores. Deze is indien gewenst ook overdraagbaar. Kwaliteitsbewaking gebeurt ook door het organiseren van feedbackmogelijkheden waarmee successen, knelpunten en verbetermogelijkheden in de loop van de interventie boven tafel komen en verbeteracties ingezet kunnen worden. De projectgroep kan dit organiseren (rol van burgerleden in de projectgroep en/of actiebegeleidend onderzoek). Een laatste vorm van kwaliteitsbewaking betreft de verantwoording over budgetbesteding door de teams aan de projectgroep. 6.4 Kosten van de interventie

Wat zijn de kosten voor de uitvoering? Noem zo mogelijk kosten voor licentie, materiaal, trainingen, kwaliteitsbewaking, Vermeld het jaartal waarvoor de prijzen gelden. Noem ook de tijdinvestering van betrokken professionals (uitvoering en coördinatie).

Uitvoering Gezondheidsrace editie 2 / 2011-2012 (op jaarbasis) Budgets teams: € 18.000,Ondersteuning burgerinitiatief incidenteel € 10.000,Inhuur professionals € 9.000,Kosten van publicaties: € 2.000,In de eerste editie van de Gezondheidsrace kregen de teams aanzienlijk minder geld, omdat toen het totaalbudget lager was. Toen was er € 8.000,- voor de teambudgets en was er geen extra budget voor ondersteuning burgerinitiatieven en een veel lager budget voor de inhuur van professionals. Ook met een beperkt budget kan een Gezondheidsrace succesvol verlopen. De hoogte van de budgets van de teams heeft niet direct invloed op hun resultaat. De inzet van uren is afhankelijk van de fase waarin het project zich bevindt. Gemiddeld is de gemeentelijk projectleider 14 uur per week bezig met de Gezondheidsrace en een administratieve kracht 6 uur per week. Daarnaast heeft zowel de GGD als de welzijnsorganisatie in haar reguliere taken ondersteunende taken verleend aan de Gezondheidsrace. Overdraagbaar maken Gezondheidsrace editie 2 / 2011-2012 (op jaarbasis) Actiebegeleidend onderzoek: € 40.000,-


8



Ondersteuning NIGZ € 8.000,Impuls uitvoering € 14.000,-

7. Onderzoek naar de uitvoering van de interventie Is er onderzoek gedaan naar de uitvoering van de interventie? Beschrijf doel, type onderzoek (bijvoorbeeld procesevaluatie, behoefteanalyse, nulmeting, haalbaarheidonderzoek, tevredenheidmeting etc.), methode en relevante uitkomsten. Geef aan wat het bereik is, de succes- en faalfactoren en waardering door de doelgroep. Geef ook aan hoe de interventie, indien noodzakelijk, wordt aangepast.

Tijdens de eerste editie van de Gezondheidsrace (2010) is onderzoek gedaan met als doel inzicht te krijgen in: a) gezondheidswinst van teamleden (actieve deelnemers); b) succesfactoren en verbeterpunten in de uitvoering van de gezondheidsrace; c) de bekendheid van de Gezondheidsrace onder inwoners. De methoden van onderzoek waren: a) schriftelijke enquêtes onder teamleden; b) schriftelijke enquête en interviews met teamleden en teamcaptains; c) mondelinge enquête onder bezoekers van een weekmarkt in de gemeente. Resultaten: a) Teamleden boekten gezondheidswinst wat betreft voeding en bewegen. b) Verbeterpunten in de opzet en uitvoering waren o.a.: - vooraf de verwachtingen ten aanzien van rol teamleden helder maken; - vergroten van de bekendheid onder de inwoners (o.a. meer publiciteit); - teams stimuleren tot meer gebruik van hulpmiddelen en ondersteuning; - meer duidelijkheid geven over sportmedische tests en testresultaten; - teamprestaties evenwichtiger beoordelen; - periode aanpassen (zomervakantie eruit laten); - vooraf formuleren van taken en selectiecriteria van teamcaptains; Deze punten zijn meegenomen bij de opzet van de tweede Gezondheidsrace. c) De steekproef was te klein om betrouwbare cijfers te geven over de bekendheid onder de inwoners. Wel bleek dat inwoners via diverse communicatiekanalen op de hoogte waren van de Gezondheidsrace. Tijdens de tweede editie van de Gezondheidsrace (oktober 2011 – juni 2012) is actiebegeleidend en evaluatief onderzoek gedaan. Het doel van het onderzoek was inzicht te krijgen in: a) de randvoorwaarden of succesfactoren van de Gezondheidsrace / de methodiek van ‘gezondheidsbevordering vanuit burgerinitiatief; b) de resultaten van de Gezondheidsrace: 1- bereik, participatie en bekendheid, 2- gezondheidswinst bij actief betrokkenen. De methode van onderzoek bestond uit: groepsgesprekken (‘feedbackgesprekken’) en schriftelijke enquête onder teamleden; registratie van dorpsgerichte activiteiten en deelnemers; enquête onder steekproef van volwassen inwoners naar bekendheid, draagvlak en participatie; gesprekken met deelnemers van dorpsgerichte activiteiten; monitoring van beweegprestaties (beweegmeter) bij teamleden; analyse van voor- en nameting ‘fitheid’ (BMI, bloeddruk, conditie, vetpercentage) van teamleden; sociale netwerkanalyse; schriftelijke enquête onder juryleden en professionals (eerste lijnszorg, sportscholen); discussiebijeenkomst met professionals. De belangrijkste resultaten zijn als volgt: a) Randvoorwaarden en succesfactoren (zie ook:‘Handreiking voor gezondheidsbevordering vanuit burgerinitiatief’.) - Burgerparticipatie en burgerinitiatief: burgers blijken goed in staat een actieve rol te spelen in gezondheidsbevordering. Zij zijn bereid om zich in te zetten, inventief in het bedenken en vaardig in het organiseren van activiteiten voor dorpsgenoten. Zij maken handig gebruik van hun eigen sociale netwerk en het netwerk van organisaties in hun dorp om dorpsgenoten en maatschappelijke partijen (organisaties, scholen, bedrijven, winkeliers, professionals in de zorg, enz.) te enthousiasmeren en breed te betrekken. Bovendien gaan zij creatief en zuinig om met de financiële middelen. - Professionals durven loslaten: professionals hebben een stap teruggezet en vertrouwen gelegd in de kracht van burgers. Dit geldt voor de wethouder en


9



ambtenaren van de gemeente, maar ook voor andere professionals die op verzoek van de teamleden ondersteunden. - Voor wat hoort wat: Burgers hebben ook een eigen belang. Zij doen in eerste instantie vooral mee om aan hun eigen fitheid te werken. Omdat zij daarin gefaciliteerd worden (o.a. fitheidsmetingen, beweegmeters, wekelijkse sportuurtjes, budget voor professionele voorlichting of workshops, gratis voedingsadvies) zijn zij bereid iets ‘terug te doen’: vrijwillig tijd investeren in de organisatie van dorpsgerichte activiteiten. - Wedstrijdelement: Door het wedstrijdelement zijn teams gestimuleerd om (meer) goede activiteiten te organiseren. Voor enkele teamleden stimuleerde het wedstrijdelement ook om hard te werken aan verbetering van de eigen fitheid. Een risico van het wedstrijdelement is dat teamleden te veel prestatiedruk ervaren en meer van zichzelf en elkaar verwachten dan ze zelf willen of kunnen waarmaken. Dit kan de motivatie in de loop van de race en ook het animo voor toekomstige deelname doen afnemen. - Ondersteuning bij het werken aan de eigen fitheid: teamleden hebben behoeften aan ondersteuning bij het werken aan hun eigen fitheid, bijvoorbeeld voedingsadvies of begeleiding bij het meer bewegen en sporten. - Tussentijdse feedback en waardering: teamleden blijven gemotiveerd omdat ze gedurende de race feedback krijgen op hun inzet wat betreft zowel de eigen fitheid (o.a. tussentijds conditiemetingen), als de dorpsgerichte activeiten (o.a. driemaandelijkse jurering en puntentoekenning). Ook regelmatige reacties van dorpsgenoten, wethouder en projectgroep zijn belangrijk. - Invloed op verloop en randvoorwaarden: door het inbouwen van feedbackmogelijkheden voor teamleden en andere betrokkenen richting de projectorganisatie kunnen teamleden de ervaren successen en verbeterpunten aandragen en zodoende invloed hebben op het verloop van de race. - Publiciteit: door veel te communiceren via de lokale krant en radio is de bekendheid en het draagvlak voor de Gezondheidsrace vergroot. Teams kregen faciliteiten om zelf voor publiciteit over hun activiteiten te zorgen. Dit was ook behulpzaam bij het werven van deelnemers. b)1- Resultaten: bereik, participatie en bekendheid: 48 inwoners hebben 9 maanden lang gewerkt aan eigen fitheid en die van hun dorpsgenoten. Met 102 dorpsgerichte activiteiten hebben zij ruim 13.000 deelnemers bereikt, waaronder vooral veel kinderen van 4-12 jaar. Daarnaast hebben diverse (lokale) formele en informele organisaties, bedrijven en lokale winkeliers, en zorgen sportprofessionals een actieve bijdrage geleverd aan de uitvoering van de activiteiten, onder meer door sponsoring van middelen of diensten, het beschikbaar stellen van ruimtes of materialen, het samen organiseren en/of uitvoeren en bij de werving van deelnemers. 66% van de volwassen inwoners was bekend met de Gezondheidsrace, vooral dankzij berichtgeving in de lokale krant. 14% (2370 volwassen inwoners) heeft wel eens meegedaan een activiteit van de gezondheidsrace. . b)2- Resultaten: gezondheidswinst Van de 48 teamleden zijn van 40 teamleden de uitslagen van vóór- en nameting bekend. 90% is afgevallen, gemiddeld 4,1 kg. Het aandeel met (ernstig) overgewicht is gedaald. 63% van de teamleden heeft een gunstiger vetpercentage bereikt en bij 68% is de conditie verbeterd. De gemiddelde bloeddruk van de 40 teamleden is gedaald. Teamleden ervaarden ook winst op sociaal emotioneel vlak, o.a. door het hebben van meer sociale contacten, het gevoel iets voor de gemeenschap te betekenen of plezier en voldoening van het organiseren van activiteiten. Deelnemers aan dorpsgerichte activiteiten ervaarden ook gezondheidswinst, o.a. meer beweging, meer sociale contacten, bewuster en actiever bezig zijn


10



met een gezonde leefstijl, en een betere lichamelijke conditie. Voor meer resultaten zie: ‘Resultaten van de Gezondheidsrace. Samenvattend verslag van de resultaten van de Gezondheidsrace 2011-2012 en beschrijving van de succesfactoren op basis van twee edities van de race in 2010 en 2011-2012’ (www.gezondheidsrace.nl)

8. Toelichting op de naam van de interventie Is de naam van de interventie helder? Noem de herkomst of diepere betekenis. Is de interventie bekend onder een andere naam? Noem de naam van de buitenlandse versie van de interventie. De informatie is wel van belang, maar is niet van invloed op de beoordeling voor ‘goed beschreven’.

De naam van de interventie ‘Gezondheidsrace Laarbeek’ verwijst naar het feit dat er een wedstrijd wordt gehouden ten behoeve van de gezondheid. De naam is afgeleid van het oorspronkelijke idee van burgers om een ‘afvalrace’ in Laarbeek te organiseren in het kader van het lokaal gezondheidsbeleid. Omdat besloten is om niet afvallen, maar een gezonde leefstijl centraal te stellen is gekozen voor ‘gezondheidsrace’. Laarbeek is toegevoegd omdat de interventie specifiek is ontwikkeld in de context van gemeente Laarbeek.

9. Uitvoering (uitvoerende en of ondersteunende organisaties en partners) Waar, door welk soort organisaties en op welke schaal wordt de interventie toegepast? Beschrijf op welke locatie de interventie wordt uitgevoerd. Noem eventueel lokale en/of regionale varianten. Noem eventueel ook samenwerkingspartners in de uitvoering.

De interventie is in 2010 voor het eerst uitgevoerd in gemeente Laarbeek (ongeveer 21.600 inwoners). In de periode oktober 2011 t/m juni 2012 is deze voor de tweede maal in deze gemeente uitgevoerd. De interventie is beide keren op de schaal van de gehele gemeente uitgevoerd, dat wil zeggen dat inwoners en andere lokale partijen (scholen, ondernemers, verenigingen, organisaties, zorgen sportprofessionals) uit alle vier de dorpen van Laarbeek betrokken worden zijn. De gemeente Laarbeek is de hoofduitvoerder en is daarbij ondersteund door profesionals van de GGD Brabant-Zuidoost, een diëtiste, de lokale welzijnsinstelling en burgers. Diverse lokale organisaties, zorgprofessionals, winkeliers, supermarkten en bedrijven, zijn betrokken in de uitvoering (o.a. welzijnswerk, sportscholen, diëtisten en gewichtsconsulenten, fysiotherapeuten, basis- en middelbare scholen, groenteboer, bakkerij, slagerij, tomatenkwekerij, transportbedrijf, (sport)verenigingen, zorgcentra, zorgboerderij, de ouderenbond, de Zonnebloem, enz.). Ook was in de tweede editie een regionaal ziekenhuis betrokken voor de sportmedische testen. Het voormalige NIGZ was als adviseur betrokken in de tweede editie van de interventie en lid van de Stuurgroep. Het Platform Gehandicapten Laarbeek naam deel aan de stuurgroep. Leden van de WMO-raad van gemeente Laarbeek waren betrokken in de opzet en uitvoering van de interventie, onder andere als jurylid. In gemeente Peel en Maas zijn sinds eind 2012 verschillende partijen in gesprek om naar voorbeeld van Laarbeek een gezondheidsrace te organiseren.

10. Overeenkomsten met andere interventies Zijn er soortgelijke interventies? Noem relevante en in het oog springende overeenkomsten en /of verschillen; beperk dit tot sterk vergelijkbare interventies.

Voor zover bekend uit de literatuur heeft er binnen Nederland niet eerder een interventie voor gezondheidsbevordering plaatsgevonden waarin burgerparticipatie in combinatie met een wedstrijdelement zo centraal staan.


11



De informatie is wel van belang, maar is niet van invloed op de beoordeling voor ‘goed beschreven’.

Aangehaalde literatuur Beschrijf de eventueel in dit document aangehaalde literatuur volgens APA-normen.

Vermeer, A. et al (2012). Duurzaamheid van wijkgerichte gezondheidsbevordering: wat is het en welke factoren spelen een rol? Tijdschrift voor gezondheidswetenschappen (TSG Jaargang 90, 2012 nummer 2), pagina 97104. Jacobs, G. et al. (2005). Op eigen kracht naar gezond leven. Empowerment in de gezondheidsbevordering: concepten, werkwijzen en onderzoeksmethoden. Utrecht: Universiteit voor Humanistiek. Wagemakers, A. (2010). Community health promotion . Facilitating coordinated action tot create supportive sociale environments. Wageningen: Wageningen University. Laverack, G. (2007). Health promotion practice. Building empowered communities. Berkshire (UK): Open University Press. Horstman, K. 2010. Mobiliseer de dikkerds, de rokers en de drinkers. Volkskrant 10 juli 2010. Kooiker, S. en van der Velden, K. (2007). Een nuchtere kijk op gezond gedrag. Vier thema’s voor gezondheidsbevordering. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. Dohmen, J./ WRR. (2012). Vertrouwen in burgers. Synopsis van WRRrapport 88. Den Haag: Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Petit, A. en R. van Audenrode. (2006). Persoonlijk en professioneel ontmoeten. Een theorie over relationele en communicatieve vaardigheden. Antwerpen/Apeldoorn: Garant. David, A. en T van Pelt (2010). Adviseren. Amsterdam: Person Education Benelux. Loket gezond Leven (2012). Actie Tegengif. In: Loketgezondleven.nl Bilthoven: RIVM, http://www.loketgezondleven.nl Interventie database\A, 3 oktober 2012. (Geraadpleegd op 19 januari 2013). Bilthoven: RIVM. Leeks, K.D., Hopkins, D.P., Soler, R., Aten, A., & Chattopadhyay, S.K. (2010). Worksite-based incentives and competitions to reduce Tobacco use. American Journal of Preventive Medicine (38). Pag. 263-74. Boshuizen, D. en Nies, H. (2012). Volksgezondheid op z’n Fins. Medisch Contact (Jaargang 67, nummer 24), pagina’s 1487-1489. Bots, P. (2012). ‘Spelletje’ effectiever tegen file dan betalen voor spitsmijden. Eindhovens Dagblad (28 november 2012). Zonder auteur. (2012). Spelenderwijs brandstof besparen: ‘Gamification'. http://www.logistiek.nl/Distributie/duurzaamtransport/2012/10/Spelenderwijs-brandstof-besparen-Gamification1090907W/ (geraadpleegd op 19 januari 2013) Kromme, C. (2012). Gamification: hoe maak je het effectief voor jouw organisatie? http://www.frankwatching.com/archive/2012/03/16/gamification-hoe-maakje-het-effectief-voor-jouw-organisatie/ (geraadpleegd op 19 januari 2013).


12

Werkblad beschrijving interventie Voor goed beschreven

Recommend Documents