voorwoord Steeds meer mensen krijgen te maken met diabetes. Zo’n 750 duizend mensen in ons land hebben het. Een deel van hen weet dat nog niet, omdat de diagnose nog niet is gesteld. Diabetes ontstaat vaak ongemerkt. Ondanks die schrikbarende aantallen is diabetes nog steeds weinig bekend en vooral onderschat. Ten onrechte, want diabetes is verre van onschuldig. Gelukkig kunt u veel doen om diabetes te voorkomen. Dat lukt helaas niet altijd, maar ook als u al diabetes hebt, kunt u op allerlei manieren ervoor zorgen dat u de gevaren ervan beperkt. Juist bij diabetes speelt u zelf bij de behandeling een cruciale rol! In dit boekje vindt u de belangrijkste wetenswaardigheden over diabetes. Wat is diabetes eigenlijk? Hoe herken ik het? Hoe wordt het behandeld? Wat zijn de gevolgen? Wat mag ik van mijn arts verwachten? Wat kan ik zelf doen? Achterin zit ook een test waarmee u erachter kunt komen of u in de gevarenzone zit om diabetes te krijgen. Het Diabetes Fonds zet zich in voor wetenschappelijk onderzoek naar diabetes. Daarmee komen er steeds meer oplossingen: een betere behandeling, een langer en gezonder leven met diabetes. Dit boekje maakt duidelijk hoe hard dat nodig is.
Bert Kuipers Directeur Diabetes Fonds
Colofon Tekst: Lynette Wijgergangs, Jacqueline Hoogenboom Eindredactie: Elise van Rooij, Diabetes Fonds, Amersfoort Vormgeving: Being There, Amsterdam Illustraties: Kim Raad, Utrecht Fotografie: Suzanne van der Kerk, Den Haag Druk: BrinkOmega, Houten © 2004 Stichting Diabetes Fonds Nederland Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Diabetes Fonds. Deze uitgave vervangt geen medisch advies van deskundigen. Heeft u vragen over uw behandeling, raadpleeg dan uw arts, verpleegkundige of apotheker. Dit is een uitgave van het Diabetes Fonds, mede mogelijk gemaakt met financiële ondersteuning door Lilly Nederland en Bristol-Myers Squibb.
inhoudsopgave Pag. 4
Wat is diabetes?
Pag. 6
Hoe ernstig is diabetes?
Pag. 9
Hebt u kans op diabetes?
Pag. 10
Ik heb diabetes, wat nu?
Pag. 15
Werken aan oplossingen
Pag. 18
Veelgestelde vragen
Pag. 19
Meer informatie
wat is diabetes? >
Diabetes mellitus (suikerziekte) is een chronische stofwisselingsziekte. Er gaat iets mis in het lichaam met de verwerking van suikers en vaak ook met de vetstofwisseling. Het leidt onder meer tot een hoog glucosegehalte in het bloed, wat grote problemen kan geven in alle delen van het lichaam. Er mag niet te weinig en niet te veel glucose in het bloed zitten. Het lichaam regelt dat met behulp van onder meer het hormoon insuline. Dat wordt in de alvleesklier (pancreas) gemaakt. Het zorgt ervoor dat de brandstof (glucose) kan worden gebruikt in alle lichaamscellen, van grote teen tot hersenen. Werkt de insuline niet goed of is er te weinig, dan wordt de hoeveelheid glucose in het bloed te hoog, kan het lichaam het niet verwerken en ontstaat uiteindelijk diabetes.
Ons lichaam verbruikt voortdurend energie. Hiervoor is brandstof uit voeding nodig. In het lichaam is glucose (suikers) de belangrijkste brandstof. Glucose komt uit koolhydraten die in zetmeel en suiker zitten en daardoor in veel voedingsmiddelen voorkomen, zoals in brood, melk, aardappels, fruit en uiteraard alle producten die suiker bevatten. Uiteindelijk komt glucose in ons bloed waardoor het hele lichaam van brandstof wordt voorzien. De hoeveelheid glucose in het bloed heet bloedsuikerspiegel (bloedsuiker) of bloedglucosewaarde.
Normaal gesproken gaat het automatisch: je eet of drinkt iets, de bloedglucose stijgt en de alvleesklier reageert daarop door insuline af te geven om die glucose in de cellen te laten opnemen. De bloedglucosespiegel blijft daardoor goed. Bij mensen met diabetes is dit samenspel blijvend verstoord. Zij moeten altijd zelf werken aan het in balans brengen en houden van hun bloedsuiker.
Type 1 diabetes Deze vorm van diabetes is het gevolg van een fout van het eigen afweersysteem. Per ongeluk worden de insulineproducerende cellen in de alvleesklier vernietigd. We weten niet hoe dit komt, het gebeurt vaak al op jonge leeftijd. Zonder insuline kunnen lichaamscellen geen glucose uit het bloed opnemen en komen ze zonder brandstof te zitten. Als type 1 diabetes niet wordt behandeld, leidt het tot een levensgevaarlijke toestand. Men moet insuline spuiten om te kunnen overleven. Hoe het afweersysteem ontspoort, is nog niet helemaal duidelijk.
4
Voor een deel ligt het aan erfelijke factoren, maar mogelijk spelen ook allerlei zaken uit onze omgeving zoals virussen en voeding een rol.
Type 2 diabetes komt voor een groot deel door erfelijke aanleg, vaak in combinatie met overgewicht en te weinig beweging. Ook ouderdom, waarbij de alvleesklier niet meer zo goed insuline kan maken, is een belangrijke factor zodat in principe iedereen type 2 diabetes kan krijgen. Vroeger werd deze vorm van diabetes wel ouderdomsdiabetes genoemd, maar inmiddels zien we ook in ons land - vooral door onze veranderde levensstijl - zelfs bij kinderen en tieners type 2 diabetes. Tijdige herkenning van de ziekte is van groot belang.
Type 2 diabetes Bij type 2 diabetes maakt de alvleesklier nog wel insuline aan, maar het lichaam is er minder gevoelig voor geworden (insulineresistentie). De bloedsuikerspiegel stijgt en de vetstofwisseling (zoals cholesterolspiegels) en bloeddruk zijn meestal ook ontregeld. Daardoor ontstaat ernstige schade aan hart en bloedvaten, met onder meer hartinfarcten en hersenbloedingen als mogelijk gevolg. Het gemene van type 2 diabetes is dat het heel geleidelijk ontstaat en het vaak jaren duurt (soms wel tien jaar) voordat de diagnose wordt gesteld. In die tijd ontstaat echter al wel schade en veel mensen komen helaas pas bij de dokter als de eerste complicaties zich aandienen.
Zwangerschapsdiabetes Bij één op de twintig zwangerschappen treedt na de 24e week zwangerschapsdiabetes op. Dit is een doorgaans tijdelijke vorm van diabetes die na de bevalling snel verdwijnt, maar vrouwen die deze vorm van diabetes hebben gehad, lopen een groot risico (tot vijftig procent kans) om later op relatief jonge leeftijd type 2 diabetes te ontwikkelen. In de zwangerschap remmen zwangerschapshormonen de werking van insuline. Het lichaam maakt dan extra insuline aan. Maar bij zwangerschapsdiabetes gebeurt dat onvoldoende waardoor het glucosegehalte in het bloed te hoog wordt. Ook voor de baby is dat slecht. Hoe ouder de aanstaande moeder en hoe zwaarder, hoe groter de kans op zwangerschapsdiabetes.
Een sluipende ziekte... Type 2 diabetes krijg je niet van de ene dag op de andere. Er gaan jaren aan vooraf waarin het lichaam steeds meer problemen krijgt met de verwerking van suikers (glucose) en vetten. Bij fors overgewicht heeft het lichaam steeds meer insuline nodig, terwijl het er steeds minder goed op reageert. De alvleesklier maakt overuren en werkt langzamerhand steeds slechter. Glucose kan niet meer goed worden opgenomen en blijft in het bloed. Ook de vetstofwisseling ontspoort. Op den duur loopt die situatie bij veel mensen uit op diabetes. Voordat het zo ver is, kun je zelf veel doen om dat moment te voorkomen of uit te stellen, zie pagina 9.
Er zijn nog enkele andere vormen van diabetes die niet erg vaak voorkomen, of alleen in samenhang met andere ziektes. Mocht u hierover vragen hebben dan kan uw arts of behandelteam u daar meer informatie over geven.
5
Hoe ernstig is diabetes? >
Diabetes is een ernstige aandoening, met vaak beperkende of levensbedreigende complicaties. Gelukkig hoeft het niet altijd zo slecht uit te pakken. Je kunt bovendien zelf veel doen om de kans op schadelijke gevolgen te verkleinen en om beter te leven met diabetes. Complicaties van diabetes
In Nederland is van zo’n 500 duizend mensen bekend dat ze diabetes hebben, waarvan circa 90 procent type 2 diabetes heeft. Onderzoekers hebben uitgerekend dat er daarnaast bijna 150 tot 250 duizend mensen zijn die wel diabetes hebben maar dat nog niet weten doordat de diagnose niet is gesteld. Hoe eerder de ziekte wordt ontdekt hoe beter, want snelle behandeling is essentieel. Met de test achterin dit boekje kunt u nagaan hoe hoog uw risico is.
Diabetes kan op de langere termijn leiden tot ernstige problemen in het hele lichaam. De levensverwachting van iemand met diabetes is daardoor gemiddeld ten minste tien jaar korter. Vrijwel alle mensen met diabetes, zowel type 1 als type 2, krijgen vroeg of laat te maken met minstens één diabetescomplicatie. Bijvoorbeeld een hartinfarct, hersenbloeding, afsluitingen van bloedvaten, slechtziendheid, nierproblemen en zenuwschade waardoor wonden ontstaan (soms met amputaties tot gevolg) maar ook impotentie of pijnlijke benen.
Diabetespatiënten in Nederland
KR2004
Hoe langer iemand diabetes heeft, hoe groter de kans op complicaties is. Sommige problemen komen vooral door langdurig verhoogde bloedsuikerspiegels, andere juist door een afwijkende vetstofwisseling en bloeddruk.
500.000
Men kan zelf veel doen om de kans op complicaties te beperken: Gezond eten en minimaal een half uur per dag bewegen. Eventueel in overleg met een arts. Een goede regulering van de bloedsuiker is belangrijk, al kan het niet alle problemen voorkomen. Regelmatige controle van ogen, voeten, nieren, bloeddruk en cholesterol: vroege opsporing van complicaties kan de voortgang ervan vertragen en de schade beperken. Niet roken, dat scheelt aanzienlijk in het risico.
250.000
65.000
Bekende diabetespatiënten Onbekende* diabetespatiënten Jaarlijks aantal nieuwe patiënten *Mensen die nog niet weten dat ze type 2 diabetes hebben
6
en is de kans op een nieuw infarct groter. Vooral mensen met type 2 diabetes hebben vaak ook afwijkende vetgehalten in het bloed (zoals cholesterolwaarden). Dit werkt hart- en vaatziekten in de hand en daarom is regelmatige controle hierop door een arts belangrijk. Problemen met cholesterol en bloeddruk worden behandeld met medicijnen en voedingsadviezen. Medicijnen kunnen veel, maar lossen niet alles op. Minstens zo belangrijk zijn lichaamsbeweging, gezond eten en een paar kilo afvallen.
Nierschade lg van diabetes 4 van de 10 hartinfarcten zijn het gevo
Hart- en vaatziekten De kans op hart- en vaatziekten is bij mensen met diabetes twee tot vier keer zo groot. Zo vormen ziekten aan de kransslagaders rond het hart een belangrijke doodsoorzaak bij mensen met type 2 diabetes. Een andere veelvoorkomende doodsoorzaak is een hersenbloeding of -infarct. Door vernauwing van slagaders naar de benen ontstaan bij diabetes ook vaak zogenoemde etalagebenen (zware, tintelende of pijnlijke benen). Zes van de tien mensen met diabetes overlijden aan een hartinfarct. Bovendien herstellen diabetespatiënten veel moeilijker na een hartinfarct
Bijna de helft van de mensen met diabetes heeft een nieraandoening, of zit in een voorstadium ervan. Onder invloed van hogere bloedsuikers en waarschijnlijk ook hoge bloeddruk en genen, raken de kleine bloedvaatjes in de nieren beschadigd. De filterfunctie van de nieren gaat steeds verder achteruit tot ze uiteindelijk helemaal niet meer werken. Dan is niertransplantatie of -dialyse nodig. Gelukkig neemt het percentage patiënten dat dialysebehandeling of niertransplantatie nodig heeft af door betere controle en behandeling van de diabetes en de complicaties.
Slechtziendheid Bijna iedereen met diabetes krijgt vroeg of laat te maken met oogproblemen (retinopathie). Ook dit is een complicatie door schade aan de kleine bloedvaatjes. Die slibben langzaam dicht en kunnen het netvlies niet meer van de noodzakelijke zuurstof voorzien. Er vormen zich ook nieuwe bloedvaatjes maar die zijn minder sterk waardoor weer bloedinkjes en littekens ontstaan met uiteindelijk slechtziendheid of blindheid tot gevolg.
Saskia Maas, oogarts in het Beatrix ziekenhuis in Gorinchem. ‘Er vindt altijd oogheelkundig onderzoek plaats als er bij iemand diabetes ontdekt wordt. Afhankelijk van het aanwezig zijn van bepaalde risicofactoren, zoals bijvoorbeeld hoge bloeddruk, controleren we jaarlijks of eenmaal per twee jaar. Het probleem bij diabetes is dat er al afwijkingen van de bloedvaten in de ogen kunnen zijn zonder dat men klachten heeft. Belangrijk is dan ook om de ogen jaarlijks (dan wel eenmaal per twee jaar) te laten controleren. Als we er op tijd bij zijn, kunnen we met laserbehandeling beschadigingen een halt toe roepen en verslechtering proberen te voorkomen.’
Diabetes is de grootste veroorzaker van blindheid en slechtziendheid. Een laserbehandeling, waarbij de nieuwe zwakke bloedvaatjes worden gedicht, kan de problemen afremmen en soms ook stopzetten.
Schade aan zenuwstelsel Er is nog weinig bekend over de oorzaak en behandeling van schade aan het zenuwstelsel (neuropathie) bij mensen met diabetes. U kunt daarbij denken aan gevoelloosheid aan de handen en voeten of juist hevige pijnen zonder dat daar enige aanleiding voor is. In combinatie met slechte bloedvaten en moeilijke wondgenezing kan een wondje dat u niet voelt, uitgroeien tot een ontsteking die zich verder uitbreidt. Dit leidt soms tot amputatie van voeten of benen. Tijdige ontdekking (dus vaak zelf controleren of laten controleren!) en steeds betere behandeling als resultaat van wetenschappelijk onderzoek kan nu vaak drastische ingrepen voorkomen. Neuropathie is ook de achterliggende oorzaak van erectiestoornissen waar meer dan de helft van mannen met diabetes mee te maken heeft. Ook vrouwen kunnen op termijn problemen krijgen met doorbloeding en gevoeligheid van de vagina.
Geert-Jan Biessels, neuroloog en onderzoeker aan het Universitair Medisch Centrum Utrecht.
6
‘Eigenlijk is pas de laatste jaren duidelijk geworden dat er een verband bestaat tussen het hebben van diabetes en problemen met de cognitie, oftewel het leren, het geheugen en het probleemoplossend vermogen. Vooral ouderen met diabetes kunnen ermee te maken krijgen. Ze hebben ook een twee keer zo grote kans op dementie. Ik heb van het Diabetes Fonds geld gekregen om meer onderzoek op dit gebied te doen. De afgelopen jaren hebben we al gekeken naar veranderingen in de hersenen bij mensen met type 2 diabetes, waarbij we een versneld verouderingsproces van de hersenen en vaatschade zagen. We willen nu achterhalen waardoor dat precies komt. Als we leren voorspellen welke mensen er last van krijgen, kunnen we hopelijk manieren bedenken om het te voorkomen.’
Hebt u kans op diabetes? >
Iedereen kan diabetes krijgen: jong, oud, dik of dun. Wel kunnen bepaalde kenmerken de kans daarop vergroten. Ook neemt de kans toe met het ouder worden. Deze symptomen zijn bij type 2 diabetes veel minder duidelijk want de hoeveelheid insuline en de werking ervan neemt heel langzaam af. Mensen lopen vaak jarenlang met vage klachten rond, zoals last van hun ogen en vermoeidheid, zonder te denken aan diabetes. Er is ook geen sprake van onverklaarbaar gewichtsverlies zoals bij type 1 diabetes. Behandeling is voor beide vormen van diabetes van groot belang want de ziekte is levensbedreigend. Wilt u weten hoe groot de kans is dat u diabetes hebt? Doe dan de test achterin dit boekje. Het kost u maar een minuut, maar het kan veel narigheid voorkomen.
Hoe diabetes precies ontstaat, is nog steeds niet helemaal duidelijk. Maar van een aantal dingen is zeker dat ze de kans op diabetes vergroten, zeker in combinatie met elkaar. Dat zijn bijvoorbeeld: overgewicht (met name rond de buikstreek); weinig lichaamsbeweging; een of meer familieleden met diabetes; zwangerschapsdiabetes gehad; problemen met cholesterol en bloeddruk.
Is diabetes te voorkomen? Op dit moment weten we nog niet hoe we - met name type 1 - diabetes kunnen voorkomen. Wel weten we dat u door gezond te leven type 2 diabetes voor een groot deel kunt voorkomen of uitstellen. Advies: Beweeg regelmatig (liefst dagelijks minimaal een halfuur, bijvoorbeeld wandelen, fietsen of tuinieren). Probeer uw gewicht onder controle te houden. Eet met mate en beperk het snoepen. Kies voor volkorenproducten. Kies voor onverzadigde vetten, zoals olijfolie. Kies voor mager vlees en vis. Eet veel groenten. Niet roken.
Uw huisarts kan met een vingerprik en glucosemeter eenvoudig controleren of u diabetes hebt.
Hoe herken je diabetes? Bij onbehandelde diabetes is veel te veel glucose in het bloed aanwezig, die deels via de urine uitgescheiden wordt. Kenmerken daarvan zijn constant dorst hebben, veel drinken, vaak plassen en ‘onverklaarbare’ vermoeidheid. Want het lichaam mist de energie die ongebruikt het lichaam verlaat via de urine. Bij type 1 diabetes zijn deze klachten overduidelijk aanwezig en ontstaan ze vrij plotseling. Mensen vallen ook sterk af.
9
Prof. dr. Jaap Seidell, hoogleraar Voeding en Gezondheid aan de Vrije Universiteit Amsterdam: ‘Overgewicht en diabetes hangen nauw samen, dat weten we al heel lang. Dikke mensen krijgen vaker diabetes dan dunne mensen. Een paar zaken zijn daarbij belangrijk: leeftijd (hoe jonger je bent als je overgewicht krijgt hoe groter de kans op diabetes), hoe lang iemand al overgewicht heeft en de plaats waar het vet zit (rondom de buik is gevaarlijker). Bijna 80 procent van type 2 diabetes komt door overgewicht. Afvallen is sowieso al moeilijk, maar als je type 2 diabetes hebt is het nog moeilijker. Dat komt onder meer doordat de geneesmiddelen voor diabetes gewichtsverhogend werken. Je hoeft echter niet eens zo veel af te vallen. Uit onderzoek blijkt dat vijf procent gewichtsverlies al een hele verbetering geeft. In ieder geval kun je beter gezond leven en niet afvallen dan afvallen maar ongezond leven. Vroeger was type 2 diabetes een ziekte van ouderen. Maar nu zie je steeds vaker jongere mensen die het hebben. Als je pas 30 bent en je hebt al type 2 diabetes dan heb je meer kans op problemen en je levensverwachting is veel lager. Erfelijkheid speelt ook een grote rol: familieleden van iemand met type 2 diabetes die overgewicht hebben, raden wij aan zich vaker te laten controleren.’
Ik heb diabetes, wat nu? >
Leven met diabetes is niet ʻhet eindeʼ maar het begin van een bewuster leven. U moet elke dag rekening houden met de dingen die uw bloedsuiker beïnvloeden. Diabetes is een lastige levenspartner. te kunnen volgen, is een zogenoemde diabetespas gemaakt waarin alle belangrijke zaken over uw behandeling kunnen worden bijgehouden zodat u zelf een goed overzicht heeft van de stand van zaken van uw diabetes. Op die manier kunt u weten en volgen of u ‘goede diabeteszorg’ krijgt. Vraag ernaar bij uw huisarts of apotheker.
De behandeling van diabetes is erop gericht een zo normaal mogelijke glucosespiegel te krijgen. Dat is niet eenvoudig en zelden is het mogelijk om de glucosewaarden binnen het normale gebied te houden. In Nederland hebben we goede afspraken over hoe diabeteszorg moet worden verleend en welke onderdelen moeten worden uitgevoerd. U kunt dat zelf ook lezen in de ‘Richtlijnen en adviezen voor goede diabeteszorg’ die door de Nederlandse Diabetes Federatie (NDF) in samenspraak met behandelaars en patiënten zijn opgesteld (www. diabetesfederatie.nl). Om de onderdelen van uw diabeteszorg zelf
JAAR
PERSOONLIJKE STREEFWAARDE*
DATUM/WAARDE DATUM/WAARDE DATUM/WAARDE DATUM/WAARDE
GEWICHT (KG) QUETELETINDEX BLOEDGLUCOSE NUCHTER (MMOL/L) GLYHB (HBA1C) (%) BLOEDDRUK (MMHG) CHOLESTEROL (MMOL/L) HDL-CHOLESTEROL (MMOL/L) LDL-CHOLESTEROL (MMOL/L) TOTAAL CHOL/HDL-CHOL (RATIO) TRIGLYCERIDE (MMOL/L) KREATININE (MICROMOL/L) ALBUMINURIE (MG/24 UUR) ALBUMINE/KREATININE RATIO ROKEN (AANTAL) CONTROLE OGEN CONTROLE VOETEN/SCHOEISEL CONTROLE SPUITPLAATSEN CONTROLE BLOEDGLUCOSEMETER * ZIE TOELICHTING NHG-REFERENTIEWAARDEN (RICHTLIJNEN) 16
10
17
foto: Sander v.d. Torren
De aanpak van type 2 diabetes
De aanpak van type 1 diabetes Het lichaam maakt bij dit type diabetes zelf geen insuline meer aan. Mensen moeten dan dagelijks insuline spuiten. Ieder mens is uniek, dus werkt u samen met uw arts een behandelingsplan uit, gebaseerd op uw leefpatroon, gewoontes en wensen. Zaken als eten, lichamelijke inspanning, emoties (stress) en insulinedosering moeten goed op elkaar afgestemd worden én blijven. Dit is maatwerk en moet regelmatig door u en uw arts kritisch worden bekeken en, indien nodig, worden aangepast. Belangrijk is zelfcontrole: u moet zelf enkele malen per dag uw bloedglucose meten met behulp van een vingerprik en een glucosemeter en afhankelijk van de waarde bijvoorbeeld insuline spuiten of iets eten. Met behulp van een insulinepen (een soort vulpen met insulinereservoir en naaldje) of een insulinepomp (pompje ter grootte van een zakrekenmachine met een infuusslangetje en -naaldje) wordt de insuline in de vetlaag onder de huid van bijvoorbeeld de buik gespoten waarna het in de bloedbaan komt en zijn werk doet. Regelmatige controles om schade van complicaties op lange termijn tot een minimum te beperken, vormen een vast onderdeel van de aanpak van diabetes.
Ook voor type 2 diabetes geldt dat er steeds moet worden gezocht naar balans en regelmaat. Voedingsadviezen (minder vet en minder koolhydraten), minimaal een half uur lichaamsbeweging per dag en gewichtsvermindering vormen basisonderdelen van de behandeling. Door af te vallen worden de cellen weer gevoeliger voor insuline. Medicijnen kunnen helpen om de bloedsuikerspiegel op een normaal peil te brengen. Er zijn soorten die de alvleesklier stimuleren om meer insuline te maken en soorten die het lichaam gevoeliger maken voor insuline. Niet zelden gaat iemand met diabetes type 2 op de lange termijn over op het spuiten van insuline. Ook bij type 2 diabetes is regelmatige controle op complicaties van levensbelang. De behandeling van afwijkende bloeddruk en cholesterol is essentieel.
Hypo Als het bloedsuikergehalte te laag is (lager dan 4 mmol per liter) spreekt men van hypoglykemie (hypo). Een hypo kan komen door een aantal redenen: minder, later of anders gegeten of alcohol gedronken, meer lichaamsbeweging dan normaal, te veel insuline gespoten of te snelle opname van de insuline door verkeerd spuiten. Hoe herken ik een hypo? De algemene verschijnselen kunnen individueel sterk variëren. Veelgenoemde symptomen van een hypo zijn: zweten, gapen, hartkloppingen, beven, concentratieproblemen, duizeligheid, wazig zien, tintelingen in handen, voeten, lippen of tong en wisselende stemming (snel boos worden).
‘Valencia Kouwenhoven, 7 jaar, type 1 diabetes sinds haar tweede. Ook haar moeder heeft type 1 diabetes. ‘Het gaat nu al bijna drie jaar hartstikke goed met Valencia’, vertelt haar moeder, ‘maar we hebben wel wat afgetobd. Ze bleek heel moeilijk instelbaar, we hebben allerlei insulines geprobeerd. Toen de arts een insulinepompje voorstelde, dachten we dat dat de oplossing was. Dat bleek helaas niet zo te zijn. Valencia kreeg veel problemen met haar huid door de naald die gebruikt werd. We hebben allerlei zalfjes geprobeerd maar niets hielp. Nu hebben we een goede combinatie van insulines gevonden en gaat het heel goed met haar. Zelfs met sporten kunnen we haar nu goed ingesteld houden.’
Henk Oosterhuis, persfotograaf. Sinds een paar jaar type 2 diabetes, sinds kort insuline-afhankelijk. ‘Ik was in het begin heel moeilijk te reguleren maar na verloop van tijd ging dat wel beter. Ik wandel veel en dan kan ik soms gewoon de insuline overslaan. Dan is het spuiten helemaal niet nodig. Het grootste probleem heb ik met mijn gewicht. Wat er aan de ene kant vanaf gaat, komt er aan de andere kant weer aan. Als fotograaf heb ik een onregelmatig vak. Dan krijg ik een onverwacht telefoontje en hol de deur uit zonder brood mee te nemen, met alle gevolgen van dien. Ik heb wel het gevoel dat ik pas nu ik spuit, een echt erkend diabeet ben. Als ik eerder goed gecontroleerd zou zijn geweest, had ik volgens mij veel langer zonder insuline gekund. Ook heb ik de hoeveelheid informatie die elkaar erg tegenspreekt, altijd erg verwarrend gevonden.’
Wie denkt mee met de behandeling van diabetes?
Wat moet ik doen? Een hypo lost u snel op door iets zoets te eten of te drinken waarin suiker zit, zoals druivensuiker. Daalt de bloedsuikerspiegel verder, dan kunt u flauwvallen of in coma raken. In dat geval kunt u met een injectie met glucagon (de tegenhanger van insuline) of een infuus met glucose weer op de been worden geholpen.
Ongeveer driekwart van de mensen met diabetes heeft de huisarts als eerste aanspreekpunt. Patiënten die insuline gebruiken staan vaker onder behandeling van een specialist, maar steeds meer huisartsen doen zelf de instelling op insuline. Praktijkverpleegkundigen en diabetesverpleegkundigen geven begeleiding en uitleg over de behandeling en zelfcontrole. De diëtist geeft persoonlijke adviezen over gezonde voeding. Regelmatige controles van bloed (glucose, cholesterol), urine, ogen en zenuwen vormen een belangrijk onderdeel van de behandeling.
Hyper Dit is de term voor een te hoge bloedsuikerspiegel (hoger dan 10 mmol per liter). Een hyper ontstaat wanneer onvoldoende insuline in het lichaam aanwezig is om de hoeveelheid glucose te verwerken, of wanneer het lichaam ongevoelig is geworden voor insuline. Allerlei factoren kunnen meespelen, zoals stress, ziekte of te veel eten. Een andere bekende oorzaak van een hyper is het te lang beperken van de behandeling van type 2 diabetes met een dieet of tablettentherapie. In dat geval is de overstap naar het spuiten van insuline noodzakelijk.
Heel belangrijk zijn regelmatige controle en een goede verzorging van de voeten, vaak ook met behulp van aangepast schoeisel. Dat kan veel ellende voorkomen. U kunt daarvoor terecht bij een podotherapeut en een pedicure met een speciale aantekening voor het verzorgen van voeten van mensen met diabetes. Minstens zo belangrijk is dat u zelf dagelijks uw voeten inspecteert (of laat inspecteren) op wondjes en eeltplekken. Nagelknippen en het verwijderen van likdoorns en eelt moet u door een deskundige laten doen! Knellende schoenen kunnen gevaarlijk zijn, vertrouw niet op uw gevoel (dat kan in de voeten verminderd zijn) maar laat uw schoenen bekijken door uw behandelaar.
Hoe herken ik een hyper? Het herkennen van een hyper is moeilijk. Alleen bij een erg hoge bloedsuikerspiegel treden klachten op als veel dorst en vaak plassen. Mensen voelen zich niet lekker, zijn moe en hebben geen trek meer.
Het hebben van diabetes kan een behoorlijke druk leggen op je leven. Niet zelden geeft dat psychische klachten of is hulp noodzakelijk voor psychosociale ondersteuning. Dat is begrijpelijk en belangrijk. Veel mensen met diabetes hebben last van depressieve
Wat moet ik doen? Het toedienen van extra insuline is op dat moment de beste remedie.
12
gevoelens, moeite met het omgaan met diabetes of zijn angstig, bijvoorbeeld voor prikken. Er zijn steeds meer psychologen die zich specialiseren om mensen hiermee te helpen. Vaak zijn ze verbonden aan diabetesteams in ziekenhuizen. U kunt ook hulp inroepen bij het stoppen met roken, want roken is bij diabetes extra schadelijk.
Wat moet ik wel en niet doen? De diabeteswereld is volop in beweging. Geboden en verboden krijgt u waarschijnlijk van alle kanten aangereikt. Toch hierbij een paar adviezen voor een beter leven, ook met diabetes.
light-producten en alcohol. Bijvoorbeeld: een glaasje rode wijn per dag is gezond, maar houd wel rekening met het bloedsuikerverlagende effect. Of let op met suikervrij gebak: dat bevat vaak zoveel extra vetten dat het ongezond is en u beter een stuk vruchtenvlaai kunt nemen. Kom in beweging want dat is goed voor lichaam en geest. Blijf gemotiveerd werken aan het onder controle krijgen én houden van uw bloedsuiker want u moet het vooral zelf doen. En dat is een hele taak want soms lukt het gewoon niet. ‘Je kop in het zand steken’ lijkt dan de oplossing maar vergroot de kans op problemen, vooral op de langere termijn.
Kennis is macht. Vergroot uw kennis over diabetes want dan heeft u meer grip op deze complexe aandoening én uw leven. Mensen met diabetes zijn vooral doe-het-zelvers maar u staat er niet alleen voor. Roep de hulp in van een arts, diabetesverpleegkundige, diëtist, psycholoog maar ook van andere mensen met diabetes. Leer van elkaars ervaringen en deskundigheid. Pas op voor routinematig werken. U denkt uw diabetes te kennen maar voelt u de symptomen van een te lage en te hoge bloedsuiker nog goed aan? Ga niet op uw gevoel af maar meet als u twijfelt, of laat het meten. Sta open voor de mening van anderen en voor aanpassingen en vernieuwingen. Er is veel veranderd de afgelopen jaren op het gebied van voedingsmiddelen. Ga regelmatig naar een diëtist. Daar krijgt u een persoonlijk leefadvies, afgestemd op uw persoonlijke situatie. De diëtist vertelt u alles over het gebruik van allerlei voedingsmiddelen zoals soorten vetten, vlees, vis,
Bibi Terlouw, leerkracht op basisschool De Knotwilg in Langerak. Sinds haar dertiende type 1 diabetes. ‘Ik vind zelf dat ik wel goed ingesteld ben, al vindt mijn internist soms van niet. Het vreemde is dat het heel wisselend kan zijn. Ik kan op een heel rustige dag toch een lage bloedglucosewaarde hebben of net andersom. Ik heb een vrij regelmatig leven en ben redelijk gedisciplineerd. Als ik wat later eet, merk ik dat heel goed. Ik heb honger, ga slecht zien en begin, volgens mijn man, soms een beetje vreemd te kwekken. Als ik ga sporten, neem ik extra brood mee en om tien uur ’s ochtends eet ik altijd een boterham. Als er dan een kind of een ouder toevallig aandacht vraagt, moeten ze die boterham maar op de koop toenemen.’
11
Prof. dr. G.E.H.M. Rutten, hoogleraar Huisartsgeneeskunde Universitair Medisch Centrum Utrecht: Wat mag u verwachten van uw arts? U krijgt begrijpelijke uitleg over wat diabetes is en wat u er zelf aan kunt doen. Minstens 4 keer per jaar wordt uw glucose (‘suikergehalte’) gecontroleerd. Minstens 1 keer per jaar worden uw bloeddruk en cholesterol gecontroleerd. Minstens 1 keer per jaar wordt de werking van uw nieren gecontroleerd. Minstens 1 keer per jaar wordt grondig naar uw voeten gekeken. Regelmatig worden uw ogen onderzocht . Bij iedere controle wordt met u overlegd of de streefwaarden zijn gehaald.
Wat verwacht uw arts van u? U denkt na over wat u zelf aan uw diabetes wil doen. U kijkt wat voor u haalbaar is en wat niet. U bespreekt dat met uw arts. Kortom: diabetes goed aanpakken is een kwestie van duidelijkheid – over en weer!
Frits van Buren, type 2 diabetes sinds 17 jaar.
en het advies om gezonder te leven. Dat was voor mij een behoorlijke omschakeling! Maar ik heb de knop omgezet en bepaalde dingen in mijn leven veranderd. Ik heb me bijvoorbeeld aangesloten bij een wandelvereniging, nog gezellig ook. Mijn vrouw en ik letten meer op gezonde voeding, vette snacks laat ik staan. Best afzien soms, maar als ik zie wat ik ervoor terugkrijg dan is het mij dubbel en dwars waard! Ik kan mijn diabetes onder controle houden met tabletten en gezond leven, hoef niet aanvullend insuline te spuiten. Ik voel me fit.’
14
foto: Sander v.d. Torren
‘Diabetes op mijn 50ste, dat had ik echt niet verwacht. Ik kreeg tabletten voorgeschreven
Werken aan oplossingen >
Nieuwe kennis betekent betere vooruitzichten voor mensen met diabetes en een betere kwaliteit van leven. De behandeling van diabetes is aanzienlijk verbeterd dankzij wetenschappelijk onderzoek. Nederlandse wetenschappers spelen daarbij internationaal een grote rol. Ze worden daarbij voor een groot deel financieel gesteund door het Diabetes Fonds. Al 25 jaar zet het Diabetes Fonds zich in om het leven van mensen met diabetes te verbeteren. Dat doet het fonds door middel van het financieren en stimuleren van wetenschappelijk onderzoek en het geven van voorlichting. De vragen en doelen: Hoe ontstaat diabetes? Als je dat weet, kun je bekijken hoe het kan worden voorkomen. Hoe ontstaan de complicaties van diabetes en hoe zijn ze te voorkomen of genezen? Hoe kunnen mensen met diabetes gezonder en langer leven? Voorlichting over wat diabetes is en iedereen bewust
maken van mogelijke symptomen. Dat redt levens. Om dit allemaal te bereiken is veel geld nodig. Daarom houdt het Diabetes Fonds zich intensief bezig met fondsenwerving. Jaarlijks vindt een landelijke collecte plaats. Daarnaast zijn er de onmisbare bijdragen van bijvoorbeeld donateurs, erfenissen, schenkingen en sponsors. Bij de besteding van geld houdt het fonds zich aan de voorschriften van het CBF (Centraal Bureau Fondsenwerving). Het CBF-keur, dat het Diabetes Fonds als een van de eerste organisaties in het land ontving, garandeert een verantwoorde werving en besteding van uw geld. Ook uw hulp is hard nodig!
David Heyer, coördinator vrijwilligerswerk bij het Diabetes Fonds ‘Ik organiseer en coördineer de landelijke collecte. Daarbij heb ik te maken met ruim 32 duizend collectanten en meer dan duizend collecteleiders. In 2003 hebben we met z’n allen twee miljoen euro opgehaald. Uniek aan het Diabetes Fonds is dat wij voor de collecte louter werken met vrijwilligers. Er is bij ons maar één betaalde medewerker voltijds bezig met de collecte, ikzelf, ondersteund door een secretaresse. Dat heeft als groot voordeel dat we lage kosten hebben. Vrijwel de gehele collecteopbrengst gaat dus ook daadwerkelijk naar onderzoek op het gebied van diabetes. Dat stimuleert en motiveert niet alleen mij maar ook al die enthousiaste vrijwilligers waar ik ongelooflijk veel waardering en respect voor heb. Maar het kunnen er natuurlijk altijd meer zijn. Daarom doe ik ook in dit boekje een beroep op alle mensen die een steentje willen bijdragen aan de strijd tegen diabetes. Neem contact met mij op via (033) 462 2055!’
Het is heel simpel: alle doorbraken en verbeteringen in de behandeling van diabetes zijn te danken aan wetenschappelijk onderzoek. Nieuwe kennis betekent betere vooruitzichten voor mensen met diabetes. Het is heel duidelijk: er zijn oplossingen in zicht, wetenschappers bedenken steeds nieuwe manieren om mensen met diabetes gezonder en langer te laten leven. Om diabetes in de toekomst zelfs te genezen. Het is heel gemakkelijk: achterin dit boekje is een machtigingsbon opgenomen. Vul hem in en doe hem op de post. Met uw bijdrage gaat het zoeken naar oplossingen door en helpt u alle mensen met diabetes.
Misschien bent u dat zelf, misschien uw partner, kinderen, vrienden of kennissen. Als donateur ontvangt u - als u dat zelf wilt bovendien viermaal per jaar een nieuwsbrief met achtergronden over diabetes en de stand van zaken met betrekking tot ontwikkelingen en resultaten van wetenschappelijk onderzoek. Voor andere manieren om mee te helpen in de strijd tegen diabetes: www.diabetesfonds.nl. U leest daar alles over wat u kunt doen als vrijwilliger, en hoe u bijvoorbeeld ook fiscaal gunstig kunt schenken. Of bel ons, via (033) 462 2055.
Hoe onderzoek ons verder brengt
Denk aan... minder mensen blind Mensen met diabetes krijgen vaak te maken met oogproblemen, doordat onder meer het netvlies beschadigd raakt. Zonder behandeling gaat het gezichtsvermogen steeds verder achteruit en kan iemand blind worden. Tientallen jaren zochten onderzoekers naar oplossingen. In de jaren tachtig kwam de doorbraak: patiënten kregen ooglasertherapie. Voor die tijd werd de helft van de mensen met bepaalde oogproblemen binnen vijf jaar blind.
Denk aan... transplantatie Bij mensen met type 1 diabetes maakt de alvleesklier geen insuline meer aan. Eind jaren zestig lukte het artsen voor het eerst om iemand een nieuwe alvleesklier te geven, door middel van transplantatie. Momenteel is het een veel uitgevoerde operatie. Wel is het nog steeds een zware ingreep die meestal wordt gecombineerd met een noodzakelijke niertransplantatie. Eenvoudiger zou het zijn om alleen de insulineproducerende eilandjes van Langerhans te transplanteren, want dat kan door middel van inspuiten in de alvleesklier. Sinds de jaren tachtig wordt daarmee geëxperimenteerd. Bewezen is nu dat het kan, in het kader van wetenschappelijk onderzoek zijn de laatste jaren een paar honderd mensen over de hele wereld behandeld. Verder onderzoek is nu bezig naar manieren om de afstotingsreactie van het lichaam tegen de nieuwe eilandjes te verminderen.
Nu kan dat in de meeste gevallen worden voorkomen. Een spectaculaire verbetering, maar nog steeds is slechtziendheid een groot probleem. Wetenschappers werken dan ook verder aan manieren om slechtziendheid te voorkomen en te genezen.
Denk aan... preventief pillen slikken Diabetes brengt veel extra problemen met zich mee, zoals aandoeningen van nieren, ogen, zenuwstelsel, hart en bloedvaten. Hartinfarcten en hersenbloedingen zijn vooral bij type 2 diabetes een groot risico: diabetes geeft een twee- tot
Alle doorbraken in de behandeling van diabetes komen voort uit kennis, uit wetenschappelijk onderzoek. Neem nou insuline: tot de ontdekking van behandeling met insuline in 1922 was type 1 diabetes dodelijk. Dankzij onderzoek is er in de afgelopen jaren enorm veel veranderd voor mensen met diabetes.
blijkt ook de kans op nierproblemen te verkleinen. Die kennis redt heel wat levens.
foto: Sander v.d. Torren
viermaal grotere kans om daaraan te overlijden. Na een hartinfarct is de kans op herhaling ook erg groot. Vandaar dat veel wetenschappelijk onderzoek erop is gericht om dat te verbeteren. Inmiddels is ontdekt dat het behandelen van verschillende risicofactoren tegelijk de kans op problemen aanzienlijk verkleint. Het gaat om het preventief en tegelijk slikken van medicijnen voor een goede bloeddruk en cholesterol. Dat komt dus bovenop de broodnodige standaardbehandeling die erop is gericht de bloedglucosespiegel stabiel te houden. Deze rigoureuze aanpak voorkomt niet alleen hart- en vaatziekten, maar
17
veelgestelde vragen of je haar. Naast erfelijke factoren is er bij beide aandoeningen meer nodig, met name omgevingsfactoren. Bij type 1 diabetes zijn dat dingen die invloed hebben op het afweersysteem zoals infecties. Bij type 2 zijn dat factoren die met de levensstijl te maken hebben, zoals hoeveel je beweegt of sport, en hoeveel je weegt.
Kun je een beetje diabetes hebben? Nee, je hebt diabetes of je hebt het niet. Een ‘beetje suiker’ bestaat niet. Wel is ieder mens met diabetes anders en is ook elke behandeling anders. Geprobeerd wordt de natuurlijke situatie in het lichaam zoveel mogelijk te benaderen, bijvoorbeeld door insuline te spuiten of tabletten te slikken om de alvleesklier te stimuleren meer insuline aan te maken, of om de lichaamscellen de insuline beter te laten gebruiken. Het soort behandeling zegt niets over de ernst van diabetes. Iedereen die diabetes heeft, moet de behandeling even serieus aanpakken.
Is diabetes te genezen? Nee, voorlopig is diabetes alleen te behandelen en nog niet te genezen. Het is een aandoening voor het leven. Verder onderzoek maakt de behandelmethoden beter en zorgt ook voor meer kennis over diabetes. Als we weten waardoor diabetes ontstaat, dan kunnen we nog beter behandelen. En hopelijk ooit voorkomen en zelfs genezen. Het Diabetes Fonds probeert dat te bereiken door geld in te zamelen voor baanbrekend onderzoek dat diabetes de wereld uit moet helpen.
Krijg je van snoepen diabetes? Nee, van alleen veel suiker eten krijg je niet zomaar diabetes. Door andere oorzaken produceert de alvleesklier niet voldoende of zelfs helemaal geen insuline meer, of wordt het lichaam ongevoelig voor insuline. Suiker op zich vormt geen risico, maar wel kun je beter een goede verdeling van je voeding maken en in beperkte mate gebruikmaken van snoep en veel vet. Want in suikerrijke producten zitten veel calorieën en vaak ook ongezonde soorten vet. De diëtist kan u goed adviseren over voeding.
Krijg je met diabetes eerder griep of verkoudheid? Nee, als je diabetes hebt, heb je dezelfde kans op verkoudheid en griep als iedereen. Maar áls je met diabetes eenmaal een virusinfectie zoals een griep hebt, kan dat wel heel vervelend zijn voor het onder controle houden van de bloedsuikerspiegel. Infecties kunnen net als emoties en stress het bloedglucosegehalte uit balans brengen. Ook komen ze vaak harder aan. Daarom krijgen mensen met diabetes het advies om een griepprik te halen.
Mag je met diabetes sporten? Natuurlijk, sporten is heel goed voor iedereen. Ook voor mensen met diabetes. Bewegen verbetert de insulinegevoeligheid en verwerking van glucose. Bespreek het inpassen van sporten in uw leven met diabetes met uw diabetesverpleegkundige en diëtist om de behandeling af te stemmen op uw situatie en wensen.
Kan ik met diabetes gewoon zwanger worden? Ja, maar met een voorwaarde. Een scherpe en stabiele instelling is van groot belang, al voordat u zwanger bent, om de kans op problemen voor u en het kind zo klein mogelijk te houden. Veel (zelf)controle en aanpassing van de insuline/tabletten zijn vereist. Neem bij zwangerschapswens contact op met uw arts of diabetesteam en laat u eventueel verwijzen om de speciale zorg en begeleiding te verkrijgen die noodzakelijk is voor een goede zwangerschap en een gezonde baby. Als aan die voorwaarden wordt voldaan, hebben de meeste vrouwen met diabetes tegenwoordig een normale zwangerschap en krijgen een gezonde baby.
Is diabetes erfelijk? Bij type 1 diabetes speelt erfelijkheid een beperkte rol. We weten dat de aanleg ervoor wel wat erfelijke factoren nodig maakt, maar de ziekte zelf is geen erfelijke ziekte. Type 2 diabetes kent wel een sterkte erfelijke component. Vaak hadden ouders en grootouders ook type 2 diabetes. Het is echter niet een ziekte die je ‘eenvoudig’ overerft zoals bijvoorbeeld de kleur van je ogen
18
meer informatie >
Er komt veel kijken bij diabetes en er is nog veel meer te vertellen dan in deze brochure staat. Neemt u gerust contact met ons op voor verdere vragen over diabetes.
Diabetes Fonds Stationsplein 139 3818 LE Amersfoort Telefoon (033) 462 20 55
[email protected] www.diabetesfonds.nl Giro 5766
Hebt u vragen over de behandeling van diabetes, of persoonlijk advies nodig? Daarbij kan de Diabetesvereniging Nederland u helpen, de grootste patiëntenvereniging in ons land. Naast belangenbehartiging is de belangrijkste taak van de DVN het verstrekken van informatie aan mensen met diabetes via voorlichtingsmateriaal, educatieve cursussen, gespreksavonden, symposia en Diabetes Informatieposten. In de 76 lokale afdelingen en in de diverse werkgroepen zijn zo’n 1000 vrijwilligers actief. Maandelijks krijgen de leden het diabetestijdschrift Diabc in de bus. Wie tussen de 12 en 22 is, krijgt bovendien vier keer per jaar het blad Sugar.nl. Voor iedereen tussen de 6 en 13 is er SugarKids.
Voedingscentrum (informatie over gezond eten www.voedingscentrum.nl) Telefoon (070) 3068888
Wie vragen heeft over zijn of haar diabetes kan terecht bij de Diabeteslijn (033) 463 05 66,
[email protected]. Voor vragen over diabetes is de Diabeteslijn 24 uur per dag, 7 dagen in de week bereikbaar (‘s nachts alleen in geval van nood). Voor alle vragen over de producten en diensten van de DVN kunt u bij de Diabeteslijn terecht op maandag tot en met vrijdag van 9.00 tot 17.00 uur.
Ook op onze website www.diabetesfonds.nl vindt u veel informatie, zoals gedetailleerde uitleg over diabetes, het laatste nieuws over diabetes en een diabetes-woordenboek. U vindt er ook alle mogelijkheden om een steentje bij te dragen aan de strijd tegen diabetes.
Diabetesvereniging Nederland Postbus 470 3830 AM Leusden Telefoon (033) 463 05 66
[email protected] www.dvn.nl www.sugar.nl www.sugarkids.nl
Stivoro (onder andere informatie over stoppen met roken, www.stivoro.nl) Telefoon 0900 – 9390 Nederlandse Diabetes Federatie (www.diabetesfederatie.nl): voor informatie over richtlijnen voor diabeteszorg en diabetespas. Telefoon (033) 448 08 45 www.diabetesjournaal.nl voor dagelijks nieuws over diabetes.
19
mede mogelijk gemaakt door Het Diabetes Fonds zet zich actief in om diabetes en complicaties te voorkomen en te genezen. Ook wil het bijdragen aan een betere kwaliteit van leven van mensen met diabetes. Het Diabetes Fonds stimuleert en financiert wetenschappelijk onderzoek naar diabetes en het geven van voorlichting. Deze brochure is
in dat kader tot stand gekomen. Aan de productie ervan zijn uiteraard kosten verbonden. Twee partijen die de missie van het Diabetes Fonds ondersteunen, hebben de druk- en verspreidingskosten op zich genomen. Zij stellen zich hieronder voor.
Bristol-Myers Squibb behoort tot de meest toonaangevende farmaceutische bedrijven in de wereld. Haar missie luidt ‘To extend and enhance human life’. Onderzoek en ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen nemen in de bedrijfsvoering van de organisatie een centrale plaats in. Bristol-Myers Squibb bracht naast vele andere producten de eerste ACE remmer op de markt voor de behandeling van hoge bloeddruk en van diabetische nefropathie. Inmiddels heeft Bristol-Myers Squibb op dit vlak een aantal geneesmiddelen die de kansen op hart- en vaatziekten helpen verminderen. Verder heeft Bristol-Myers Squibb belangrijke producten op het gebied van de behandeling van onder andere diabetes, hartfalen, kanker, AIDS en psychiatrische aandoeningen. Een belangrijk initiatief van het Diabetes Fonds is, om diabetes beter onder de aandacht te brengen en daarmee in belangrijke mate bij te dragen om mensen met diabetes te helpen gezonder en langer te leven. Dit is geheel in lijn met onze missie en wordt daarom van harte door Bristol-Myers Squibb ondersteund.
Lilly Nederland is een toonaangevend farmaceutisch bedrijf dat als partner in zorg door innovatieve geneesmiddelen mensen helpt langer, gezonder en actiever te leven. Onze geneesmiddelen, kennis, educatie- en zorgprogramma’s zijn voor patiënten, consumenten, zorgverleners en beleidsbepalers elementair bij de behandeling. Voor mensen met diabetes betekent dit: 1923: eerste commercieel verkrijgbare insuline 1982: eerste ‘humane’ insuline 1996: eerste kortwerkende insuline-analoog 2002: introductie geheel nieuw bloedsuikerverlagend medicijn in tabletvorm voor behandeling type 2 diabetes. Momenteel: onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen voor de behandeling van type 2 diabetes en onderzoek naar middelen die de complicaties van diabetes verminderen.
