column
Architecten zien ons liever niet. Met beukend geweld sloegen de golven op New York. Al binnen een dag was men geëvacueerd en werd het financiële hart van de States en de wereld stilgelegd. De stroom viel uit, tunnels en metrobuizen liepen tot aan de rand toe vol met water. Ondanks alle noodvoorzieningen kwamen ook ziekenhuizen zonder stroom en moesten patiënten zonder moderne hulpmiddelen in leven worden gehouden. 30 tot 50 miljard schade wordt geprognotiseerd en dat is dan de directe schade en de indirecte economische schade. Men verwacht na twee tot drie dagen!!! weer overal stroom te hebben.
Ventilatiesystemen maken een gebouw vaak niet mooier. Terwijl een architect het juist met alle vakmanschap en liefde heeft ontworpen. Bij Smitsair werken we daarom al in een vroeg stadium samen met de architect. Zo kunnen wij goed meedenken en ervoor zorgen dat onze lucht toe- en afvoersystemen echt geïntegreerd zijn in het gebouw. Je ziet ze dus zo min mogelijk. Daarbij zijn ze ook nog eens van zo’n hoge kwaliteit dat je er jarenlang niet naar om hoeft te kijken. kijk op www.onopvallendaanwezig.nl
Natuurverschijnselen en natuurwetten zijn ons altijd de baas. Ook in onze industrie is de klimaatverandering desastreus en schade wordt continu aangericht. Elke dag gaan er uit de kring van onze belangrijkste opdrachtgevers bedrijven failliet. Immers bouwbedrijven scoren het hoogst als het gaat om aantallen faillissementen. En ook hier is er directe en indirecte schade. Toeleveranciers maken voor 70-80% deel uit van de omzet van een bouwbedrijf en dan is het logisch dat een belangrijk deel van de rekening daar wordt neergelegd. En als je er dan denkt te zijn met het incasseren van het verlies door een faillissement van een bouwbedrijf, dan komt er nog zo'n inhalige over je heen. Elk project wordt natuurlijk afgemaakt door opvolgers die graag de kozijnen en gevelelementen voor een prikje of zelfs voor niets willen komen ophalen. Je contract met de vorige bouwer en dus het project bestaat immers niet meer. Over de absurde betalingstermijnen wordt niet eens meer gesproken, maar daarmee zijn ze nog niet weg. En als je dan niet mee wil werken en een redelijke vergoeding wil vragen, dan gaat de betreffende bouwer gewoon wederom de markt op om een nieuw slachtoffer te vinden die gedwongen door de economische malaise bereid is om grote concessies te doen. Persoonlijke, bedrijfsmatige en maatschappelijke schade is het gevolg. Volgens mij is het tijd voor een fatsoenlijke gedragscode of zoals in de advocatuur een Raad van Discipline die schorsingen of uitsluitingen kan opleggen. De immoraliteit van de bouwsector is naar mijn mening ook één van die krachtige golven die beuken op de kust van wat een fatsoenlijke bedrijfstak hoort te zijn. Maar golven hebben ook positieve kanten. Wellicht is het zaak dat de toeleverende en echt creërende sector eens op zoek gaat naar nieuwe trends, nieuwe golven, maar dan positieve waarop we naar een gezonde toekomst kunnen surfen en het rampgebied achter ons kunnen laten. Ik denk dat de sleutel daarvoor bij de eindkant, de gebruiker ligt.
Smitsair luchttechniek. Onopvallend aanwezig.
Smitsair
Bert Lieverse Directeur VMRG
19
MEESTERSTUK
MR.BETTINA
HERTSTEIN
Een groene gevel #
-
9
#-
-9
#9
+
overlee M E E S T E R SOnlangs TUK Mulisch. Volgen
MR. BETTINA
van ‘De Grote D stond onmiddel opkomende en klaar om onze t met verhalen ov voor H.M.. Zond ze allemaal reu geraakt door die enkeling werd h als ‘de Homerus De inspiratie do echter niet gara eigen scheppen Mulisch adepten niet geoorloofd ondenkbaar. Oo een niet onbeke
HERTSTEIN
Een overeenkomst tot koop komt tot stand door wilsovereenstemming: door het aanbod van de zaak door de ene partij en aanvaarding daarvan door de andere partij. Of dat nu gaat om bijvoorbeeld een wasmachine of een auto. Na de bevestigende verklaringen over en weer, is het helaas maar al te vaak uit met de pret. Men wil bij nader (in)zien van de overeenkomst af. En dat blijkt niet altijd zo eenvoudig, immers afspraak is afspraak. Mr. Bettina Hertstein
www.bouwrechtbedrijf.nl
#-9
A
rtikel 7:17 Burgerlijk Wetboek geeft voor een koopovereenkomst een 'ontsnappingsclausule': non-conformiteit. Als de gekochte zaak niet de eigenschappen blijkt te bezitten die de koper bij normaal gebruik ervan had mogen verwachten, kan de koper – als de zaak onherstelbaar mocht blijken – als uiterste mogelijkheid er onder omstandigheden 'van af'. Hoe zit dat in de bouw? Een koper van een woning kwam van een koude kermis thuis toen arbiter hem in het ongelijk stelde in een kwestie die zowel hem als zijn contractpartij (de ondernemer) al enige tijd als een baksteen op de maag lag. Wat was er aan de hand? Koper had met de ondernemer een koop-/ aannemingsovereenkomst gesloten. Een half jaar na de oplevering deed zich algengroei voor op de gevels van zijn woning. Ondernemer stelde voor te wachten tot het voorjaar om te kijken of de algengroei uit zich zelf zou verdwijnen. Nu er zich in de opvolgende herfst weer algengroei voordeed en de ondernemer iedere aansprakelijkheid van de hand wees, groeiden niet alleen de algen
maar ook de wrevel. Koper stelde dat de algengroei een rechtstreeks gevolg van de ondeugdelijke dan wel ondeugdelijk toegepaste bakstenen is. Zijn met algen begroeide woning was niet conform hetgeen hij op grond van de overeenkomst had mogen verwachten. Anderzijds was er volgens hem sprake van een verborgen gebrek dat toe kan worden gerekend aan de ondernemer. Hij vorderde herstel dan wel (vervangende) schadevergoeding. Ondernemer betwistte het door de koper gestelde. Hij was van mening dat de bakstenen deugdelijk zijn en deugdelijk zijn toegepast. Arbiter oordeelde dat art. 7:17 BW betreffende de non-conformiteit van de bakstenen, toepasselijkheid mist. Dat artikel heeft immers betrekking op de koopovereenkomst, welke hier uitsluitend op de koop van de bouwgrond ziet. Aangezien de koper niet de deugdelijkheid van de grond maar de bakstenen betwist, kan de ondernemer slechts uit hoofde van het aannemingsgedeelte van de overeenkomst worden aangesproken. Was er dan wel sprake van een verborgen gebrek? Tijdens de
Sti
bezichtiging constateerde arbiter een extreme algengroei op de voorgevel aan de noordzijde en in mindere mate op de zij- en achtergevel van de woning. Hieruit leidt arbiter af dat er geen relatie is met plaatsen op de gevel waar normaliter meer vochtopeenhoping te verwachten is. Daarnaast heeft arbiter vastgesteld dat de algengroei zich eveneens voordoet op de geschilderde metalen kolommen, de betonlateien en de betonnen muurafdekking. Ook de omliggende woningen met andere steensoorten hebben algengroei. Arbiter concludeert dat de ontwikkeling van algengroei niet te wijten is aan een ondeugdelijke steensoort of aan een ondeugdelijke toepassing (lees: metsel- of voegwerk) daarvan. Hij acht het aannemelijk dat het in dezen om een natuurverschijnsel gaat, waar de ondernemer niet aansprakelijk voor kan worden gehouden. Hij wijst de vordering dan ook af.
Recentelijk moe van een arbiter u geboden in een g opdrachtgevers aannemer de ho Deze opdrachtge aannemer, op gr van hun archite overeenkomst vo twee-onder-éénIn de technische behorend bij dez opgenomen: “He uitdrukkelijk niet van het ontwerp t uitvoer te (laten) b schriftelijke goedk opdrachtgevers.” E oplevering van d aannemer een b bestaande uit tw kapwoningen. De opdrachtgeve bouwplan onmis het ontwerp van vertoont en derh zijn ontleend aa mening, unieke woningen. Daard nemer onrechtm van het ontwerp
Heeft u ook een gevelprobleem dat zwaar ligt op de maag? De VMRG helpt u natuurlijk graag!
Mr. Bettina Hertstein www.bouwrechtbedrijf.nl ❚
21
Anodiseren volgens de richtlijnen van British Standard 3987: 1991 nu officieel mogelijk in Nederland Alucol uit het Limburgse Neer kan vanaf 17 augustus 2012 officieel en aantoonbaar voldoen aan de strikte richtlijnen uit de British Standard 3987:1991 (anodic oxidation coatings on wrought aluminium for external architectural applications). Het bedrijf is ge-audit door de British Standards Institution (BSI). Alucol is daarmee het eerste anodiseerbedrijf dat voor deze richtlijn door BSI is ge-audit.
Juist in deze lastige tijden in de bouw is communicatie belangrijk voor gevelbouwer en hun leveranciers. Toch blijft communicatie vaak een onderschoven kindje, bijvoorbeeld door te weinig capaciteit of kennis in het bedrijf.
Nieuwe mogelijkheden voor gevelbouwers ‘Hiermee wordt Alucol een nog completere full service supplier op het gebied van anodiseren en kleuren van aluminium’, aldus Roderik Wuts, algemeen directeur van Alucol. Door met Alucol samen te werken kan de (gevel)bouwer aantoonbaar voldoen aan de richtlijnen van British Standard. Dit biedt (gevel) bouwers de mogelijkheid concurrerender te worden en toe te treden tot nieuwe markten.
Anodiseren tot lengte van 22 meter Het familiebedrijf Alucol bestaat sinds 1971 en staat bekend om het
22
Beter communiceren, hoe doe je dat?
kwalitatief hoogwaardige anodiseren en kleuren van aluminium (anodiseren is het corrosiebestendig maken van aluminium). De jaarcapaciteit van de fabriek is 4.000.000 m2 (12.000 ton). Alucol behoort hiermee tot de grootste loon-anodiseerbedrijven in Europa. Het bedrijf onderscheidt zich niet alleen op het gebied van kleur anodiseren en een hoge kwaliteitsstandaard (Qualanod, ISO9001:2008, BS3987:1991), maar kan vanaf 2010 als enige
anodiseerbedrijf in de wereld anodiseren tot een lengte van maar liefst 22 meter. ❚
Communicatiecentrum
Aantrekkelijk geprijsd
Het nieuw opgerichte Communicatiecentrum biedt leden en partners van de VMRG/VKG en hieraan gelieerde organisaties ondersteuning op het gebied van communicatie met als doel de communicatie binnen deze organisaties op een hoger niveau te brengen.
Communicatieadvies krijgen bedrijven via de helpdesk. Vragen op communicatiegebied die binnen 15 minuten beantwoord kunnen worden, zijn gratis. Communicatie-
De dienstverlening van het Communicatiecentrum bestaat uit: - communicatieadvies; - communicatieonderzoek en -beleid en - het verzorgen van communicatiemiddelen. Hierbij wordt samengewerkt met professionele partners op het gebied van communicatie en is het uitgangspunt het leveren van een goede prijs-kwaliteitsverhouding.
onderzoek kan gedaan worden door middel van de zeer aantrekkelijk geprijsde Communicatiemeter®. Een digitale multiple choice-module en een persoonlijk gesprek geven inzicht in en advies over de communicatie van een bedrijf. Op basis daarvan kan een bedrijf ervoor kiezen om een communicatieplan te laten opstellen. Alle communicatiemiddelen die een bedrijf wil inzetten, kan het Communicatiecentrum ook uitvoeren. Hiervoor zijn interessante communicatiepakketten ontwikkeld, zoals een fotografieknipkaart, een persbericht opstellen en verzenden en diverse drukwerkmogelijkheden. Meer weten? Bel voor meer informatie of een vrijblijvende offerte naar 030-6053644 of stuur een e-mail naar
[email protected] ❚
23
inspiratieboek over architectuur en duurzaamheid
Siem Goede is zelfstandig architect. Hij heeft veel ervaring in woningbouw, renovatie en restauratie. Ook heeft hij een aantal projecten gedaan in collectief particulier opdrachtgeverschap. Hij combineert deze kennis om met groepen bewoners hun huizen energiezuinig en comfortabel te maken. www.siemgoede.nl
Eind januari is het VMRG themaboek Green Inspirations verschenen. Dit boek geeft een overzicht van alle activiteiten en publicaties die de VMRG rondom het thema ‘Duurzaamheid’ georganiseerd en uitgebracht heeft. Het boek Green Inspirations is het tweede boek in een serie van themaboeken die de VMRG publiceert. In september 2010 verscheen het eerste themaboek, Light Inspirations.
Dit 84 pagina’s tellende boek bevat aansprekende teksten geïllustreerd met bijpassende foto’s over het thema duurzaamheid. Het boek staat vol met kennis en inspirerende projecten, waarbij op een unieke manier gebruik is gemaakt van duurzaamheid. Daarnaast staan er visies in van onder andere de gastinspirator van het thema, Chris de Weijer,
en Bert Lieverse, directeur VMRG. Het boek is een samenvatting van het gelijknamige thema dat de VMRG heeft opgezet. Zo zijn er innovatiesessies georganiseerd, verschillende artikelen verschenen in vakbladen en zijn er gastsprekers geweest bij verschillende VMRG-bijeenkomsten. Daarnaast zijn er op de website www.vmrg.nl allerlei interessante
Green Inspirations
projecten opgenomen. Het boek is in eerste instantie bedoeld als informatie- en inspiratiebron voor architecten, woningcorporaties en professionele opdrachtgevers in de bouw. Maar de praktijk wijst uit dat er een brede belangstelling is voor het thema ‘duurzaamheid’. Het boek is te bestellen via de website van de VMRG, www.vmrg.nl. ❚
column
Green Inspirations
Verdwenen kennis In vroeger eeuwen waren er veel technieken waarmee het energiegebruik in een huis kon worden aangepast aan de brandstof die beschikbaar was. Iedere ambachtsman kende deze technieken en paste ze toe. Als je de turf waarmee het huis verwarmd wordt helemaal met een schuitje naar de stad moet slepen, dan zorg je ervoor dat de bakstenen in de gevel droog blijven. Droge bakstenen isoleren namelijk het beste. Als je voor de olie waarmee je lamp brandt eerst een oceaan over moet zeilen om een walvis te vangen, dan wil je graag dat het daglicht zo goed mogelijk in het vertrek komt. Wit geschil-
derde roedes reflecteren het licht en verspreiden dit in het vertrek. In de 20e eeuw kwam er met de fossiele brandstoffen steeds meer en goedkopere energie beschikbaar, waarmee we onze huizen comfortabel konden maken. Veel van de kennis en vernuft om spaarzaam te bouwen was niet meer nodig. Deze kennis lijkt in de loop van de eeuw geheel te zijn verdwenen. In onze nieuwe eeuw willen we graag minder fossiele energie gaan gebruiken, maar we willen natuurlijk geen comfort inleveren. Om dat mogelijk te maken, is veel nieuwe kennis ontwikkeld. Nieuwe huizen gebruiken bijna geen fossiele energie meer. Maar er staan
ook nog zeven miljoen bestaande huizen. Huizen uit de oude periode, toen kennis van spaarzaamheid nog algemeen was, en huizen uit de naoorlogse periode, die zijn gebaseerd op vrijwel onbeperkte beschikbaarheid van energie. Om deze huizen energiezuinig en ook nog comfortabel te maken, volstaan de technieken voor nieuwe huizen niet. We zullen ons de kennis waarmee ze zijn gebouwd weer eigen moeten maken. We moeten de werking ervan bestuderen en elkaar vertellen wat we ontdekken. Zo kunnen we nieuwe kennis ontwikkelen. Zodat alle huizen die we nu hebben een duurzame toekomst tegemoet kunnen gaan. ❚
Het dossier over groen en duurzaam bouwen is te volgen op www.vmrg.nl onder themadossiers/Green Inspirations. 24
25
Klazienaveen
Heerenveen
Revitalisatie Plusmarkt/Bristol winkels
Lidl distributiecentrum
Opdrachtgever: Plusmarkt bv, De Bilt Architect: J3H Architecten, Nieuw Leusden Gevelbouwer: De Gevelbouwgroep, Drachten Composiet Gevelleverancier: Holland Composites Industrials, Lelystad
Opdrachtgever: Lidl Architect: FKG architecten aan de zaan, Zaandijk Gevelleverancier: Kingspan Duurzame Bouwsystemen, Tiel
Fotograaf: Imre Csany/DAPh Architect: Ralph Willemsen, K3H Architecten
Holland Composites heeft een unieke gevel van Raficlad bedrukte panelen gerealiseerd. Het gaat om 800 m² groene translucente RaFotograaf: Imre Csany/DAPh, Architect: Ralph Willemsen, K3H Architecten ficlad gevelbekleding met een fotoprint erin verwerkt. De bedrukte panelen zijn voorzien van uitvergrote gezichten die over de gehele gevel zijn verspreid. De architect had een uitgesproken visie van de nieuwe gevel waarin hij structuur en levendigheid wilde hebben. Nadat je de winkelwagen naast de gevel had terug gezet en je bij je auto omkeek zou je de grote gezichten pas opmerken die je aankijken. In nauw overleg met de architect en na enkele proeven en mockups in de fabriek werd de juiste uitvoering bereikt en gekozen. Het resultaat is voor eenieder zichtbaar en mag er wezen. De plaatmaten zijn in samenspraak geoptimaliseerd en uitgevoerd naar de maximale handelbare afmetingen voor de montageploegen. De kleur, mate van translucentie en de dieptewerking van de afbeeldingen zijn in overleg bepaald. De bevestiging is door middel van RVS schroeven op een metalen regelwerk gerealiseerd. ❚
Supermarktdiscounter Lidl bouwt in Heerenveen een nieuw duurzaam distributiecentrum. Voor de gevelbekleding wordt gebruik gemaakt van geprefabriceerde stalen sandwichpanelen van Kingspan Duurzame Bouwsystemen. Het nieuwe distributiecentrum heeft diverse milieuvriendelijke en energiezuinige oplossingen in het ontwerp. Zo is er geen gasaansluiting en wordt restwarmte uit de koelinstallaties benut voor vloerverwarming. Daarnaast wordt er efficiënt gebruik gemaakt van milieuvriendelijke koelmiddelen voor de koeling en van toekomstbestendige prefab-gevels met een hoge isolatiewaarde. Het gebouw is dusdanig geconstrueerd dat het in de toekomst voorzien kan worden van zonnepanelen. FKG architecten aan de zaan heeft bij het ontwerp van het distributiecentrum een prominente rol toebedacht aan stalen sandwichpanelen als gevelbekleding. Door te variëren met de expressiviteit van profileringen ontstaat een hypermodern en gevarieerd gevelaanzicht dat zowel esthetisch als functioneel uitstekende prestaties levert. FKG architecten aan de zaan toont hiermee aan dat industrialisatie van gevelelementen zeker niet ten koste hoeft te gaan van esthetica of creatieve vrijheid. ❚
Utrecht
Utrecht
De Bibliotheek der Letteren van de Universiteit Utrecht is met recht monumentaal. Zes panden aan de Drift in het historische hart van de stad zijn onlangs grondig verbouwd en gerenoveerd. Dankzij een subtiele interieurarchitectonische schil merk je als bezoeker nauwelijks dat het complex uit verschillende monumentale gebouwen bestaat. Alle gebouwen zijn afgepeld tot de oorspronkelijke structuur en als uitgangspunt genomen voor de nieuwe functie. Zodoende zijn van elk gebouw de kwaliteiten die het al in zich had en zo veel mogelijk historische details weer aan de oppervlakte gebracht. De grootste opgave voor Grosfeld en van de Velde architecten was het brengen van eenheid in het complex en daarnaast om bezoekers elk gebouw als uniek te laten ervaren. De terughoudende architecOpdrachtgever: Universiteit Utrecht tonische ingrepen vormen samen een Ontwerp: Grosfeld van der Velde architecten, nieuwe architectonische laag. Voorbeel Breda i.s.m. DHV, Breda/Eindhoven den hiervan zijn de volglazen scheiInterieurontwerp: Grosfeld van der Velde architecten dingswanden tussen ruimten en de Interieurontwerp achterzetramen achter alle monumenrestaurant: PUUR interieurarchitecten, Antwerpen tale vensters: De achterzetramen van i.s.m. Grosfeld van der Velde architecten Metaglas zijn geplaatst uit het oogpunt Leverancier van geluids- en thermische isolatie en achterzetramen brandwering, maar ze vallen nauwelijks en glazen puien: Metaglas, Tiel op en verstoren de ruimtelijke beleving niet. ❚
Het nieuwe milieukundig laboratorium in Utrecht combineert ruimten die gedeeltelijk of soms zelfs helemaal niet aan daglicht mogen grenzen. De gemeenschappelijke entree is hierop een uitzondering met een bijzondere gevel: bezoekers passeren langs een soort glazen gordijn. Warm gebogen isolatieglas panelen over de volle hoogte van de hal bieden een afwijkende vormentaal ten opzichte van de grote omringende buurtbebouwing in de NoordWest hoek van de Uithof. BRS Building Systems heeft opdracht gekregen voor het engineeren, leveren en monteren van de uiterst transparante gevel. In de gevel wordt warm gebogen isolatieglas met 3 verschillende radii toegepast. Daarbij moet het glas ook constructief gaan werken over de gehele verdiepingshoogte (3,6 meter) waardoor geen andere constructie elementen meer nodig zijn. Kortom, een bijzonder transparante en innovatieve gevel. ❚
Renovatie en herbestemming bibliotheek Wittevrouwencomplex, Universiteit Utrecht
26
Milieukundig laboratorium
Hoofdaannemer: Züblin Nederland B.V. Architect: RAU, Amsterdam Gevelbouwer: BRS Building Systems B.V., Moerkapelle
Beeldmateriaal: RAU, Amsterdam
27
Tekst: Bert Lieverse, VMRG Beeld: Alcoa architectuursystemen
Duurzaamheid, een hype of trend?
Hype, trend, kun je het niet gewoon in het Nederlands zeggen, was de eerste reactie. Want in Nederland noemen we de dingen graag gewoon en eenvoudig. Toch is de lading van deze beide begrippen (‘hype’ graag vertaald als een kortstondig aandachttrekkend en breed verschijnsel en een ‘trend’ organisatorisch vertaald als toekomstgerichte ontwikkeling) nodig om mensen in een nieuwe beweging te brengen.
Op dit moment zit de economie en eveneens de maatschappelijke context opgesloten in een crisisachtige sfeer waarbij steeds duidelijker blijkt dat de bestaande gereedschappen en methoden ons daar niet uit kunnen helpen. Misschien kunnen we een hype wel gebruiken als een trendbreuk om een beweging naar de toekomst te veroorzaken die in onze ogen wel oplossingen biedt.
Einde levenscyclus Een analyse is dat een aantal bedrijfstakken, gezien het feit dat ze steeds terugvallen op hun
28
vertrouwde en bestaande methodieken, zonder daarbij tot oplossingen voor de brede crisis te leiden, aan het eind van hun levenscyclus zijn beland. Ze hebben dan drie keuzemogelijkheden: 1. Stoppen; 2. Afwachten in de hoop dat het beter wordt; 3. Een radicale verandering inzetten met toekomstperspectief. Even wat waarnemingen over de gevangenschap in stagnatie en stilstand en dan gaat het over de bouwnijverheid: volledige focus op de laagste prijs, bouwen op het kwaliteitsminimum van het Bouw-
besluit, vechtcultuur met dominante partijen, slecht imago bij de klant, overcapaciteit, record aantal faillissementen en steeds weer de roep naar de politiek voor redding en steun, etc. Lichtpunten zijn te vinden in industrialisatie, een sterke opkomst van de toeleverende en installatie-industrie, het organiserend vermogen binnen de bedrijfstak, nieuwe organisatorische methoden en strategieën zoals bijvoorbeeld Slimbouwen, nieuwe IT faciliteiten en mogelijkheden, de opkomst van nieuwe communities, los van de reguliere bouworganisaties, nieuwe intelligente en anders opgeleide mensen, etc.
Trends We staan voor de keuze om uitgaand van de wens voor radicale verandering trends voor de toekomst te omarmen en te incorporeren in ons denken en doen. Voor de gevelindustrie zijn dat: individualisering, communities maken, internationale oriëntatie bij ontwikkelende economieën, duurzaamheid, technologievernieuwingen zoals nano-technologie, energieopwekking, BIM, dynamische berekeningen en simulaties. Ook verwachten we veel van simulatiemodellen en virtuele technieken. Bovenal zal de verschuiving van de focus van kosten naar waarde, gekoppeld aan de verschuiving van korte naar lange termijn, de gevelindustrie radicaal veranderen en nieuwe toekomstige mogelijkheden gaan bieden. Het maken van gevels heeft het in zich om volop te profiteren van het bovenstaande en tevens om voor de markt en klanten resultaten te bereiken. Op dit moment is het inhaken en vanuit geveltechnologie ontwikkelen van de trend “duurzaamheid” een unieke kans voor een succesvolle toekomst. ❚
29
Beeld: Michel Kievits
Reliëf en structuur in gevelontwerp Pettelaarpark aan de snelweg A2 bij Den Bosch is al vele jaren een van de meest prominente en succesvolle snelweglocaties van Nederland. De nieuwbouw van BDO en Ctac bewijst dat Pettelaarpark een toplocatie voor zakelijke dienstverlening is en blijft. ZZDP Architecten bedacht voor de nieuwbouw een dynamische geometrie met een uniek gevelontwerp.
Pettelaarpark vormt de zuidelijke entree van Den Bosch. Het park ligt direct aan de op- en afrit van de snelweg A2 en is uitstekend zichtbaar vanaf de snelweg. Toch ligt Pettelaarpark ook op korte afstand van de binnenstad van Den Bosch, die met het uitstekende openbaar vervoer in enkele minuten bereikbaar is. Veel bezoekers aan de
30
Bossche binnenstad maken daarom volop gebruik van het Transferium op Pettelaarpark. De parkachtige opzet met moderne kantoorgebouwen en uitstekende voorzieningen maken de locatie tot een aantrekkelijke omgeving voor versterking van de zakelijke contacten. Zakelijke bezoekers kunnen sfeervol lunchen, overnachten en
vergaderen in het Mövenpick Hotel. Het 9-holes golfpark bij Pettelaarpark is een unique selling point van de locatie.
Dynamische geometrie De locatie is een typische snelweglocatie aan de ring A2 Den Bosch iets ten zuiden van het Brabantse provinciehuis van architect Maas-
kant. Het terrein waar de nieuwbouw van BDO en Ctac is gesitueerd grenst direct aan de noordzijde van de snelweg en is vanuit verschillende gezichtshoeken goed zichtbaar. “Ondanks het grote volume op een relatief beperkte ruimte heeft het gebouw een luchtige en transparante uitstraling, met name door de dynamische geometrie en volume-opbouw,” zegt Lysann Theiler van ZZDP Architecten. “De vorm van de volumes is in twee niveaus -podium en bovenbouw- bepaald door de zichtvelden, de functionele indeling en de stedenbouwkundige aansluiting. Hierdoor ontstaat een interessant silhouet, dat zich continue aanpast. Een groen talud schermt de parkeerplaats (420 parkeerplekken) op het terrein af, waardoor het beeld van een gebouw op een groene terp of dijk ontstaat.”
die op zich ook weer bestaan uit twee gestapelde parallellogrammen. In het podium zijn de kantoren gekoppeld en zijn naast de lobbies ook gecombineerde functies, zoals vergaderruimtes ondergebracht.›
Reliëf en structuur Theiler vervolgt: “De horizontaal gelede gevel met witte glazen gezeefdrukte borstweringen, gecombineerd met geprofileerde bronzen beplating versterkt de dynamiek van het gebouw en geeft het een beeldbepalend karakter op deze markante locatie. Door het aanbrengen van reliëf en structuur in het gevelontwerp krijgt het gebouw ook van dichtbij raffinement en gelaagdheid.” De twee gebruikers benutten ieder één van de twee kantoorschijven,
Bouwinfo Project Opdrachtgever Architect Aannemer Gevelbouwer Systeemleverancier Start bouw Oplevering
Kantoorgebouw Pettelaarpark, Den Bosch BDO, Ctac ZZDP Architecten, Amsterdam Wessels Zeist Rollecate, Staphorst Alcoa, Harderwijk januari 2011 maart 2012
31
Dit is een plek voor geplande, maar zeker ook voor een ongeplande ontmoeting. De vloervelden van tweemaal 900 m2 zijn kolomvrij en flexibel indeelbaar en bieden enerzijds een wijds uitzicht over de snelweg en het vrije veld en anderzijds uitzicht op de historische stad aan de noordzijde.
Nieuw profiel Rollecate heeft in samenwerking met aannemer Wessels Zeist de ideeën van ZZDP Architecten vertaald naar een ‘maakbaar’ ontwerp. “Onze werkzaamheden bestonden grofweg uit vijf onderdelen, het leveren en plaatsen van 3.270 m2 aan HSB-binnenspouwbladen, het leveren aan plaatsen van de aluminium vliesgevel, aluminium kozijnen en twee typen borstwering. In totaal hebben we 1.586 m2 aluminium vliesgevel van het type Alcoa geleverd voor toepassing op de begane grond en 3.015 m2
32
aan aluminium kozijnen op de vierdiepingen,” vertelt Wim Simons van Rollecate. “Aanvankelijk had de architect een vliesgevel voor het complete gebouw voor ogen. We hebben de architect echter weten te overtuigen om op de verdiepingen raamstroken met aluminium kozijnen toe te passen. Daarvoor hebben we een nieuwe, zeer slanke profilering ontwikkeld (2 profielen met dilatatie) met een werkbreedte van slechts 73 millimeter. De thermische vervorming wordt daarbij opgevangen in de koppeling.”
Wybertjes Behalve de vliesgevel en raamstroken heeft Rollecate ook de borstwering verzorgd. In totaal ging het om 3.345 m2 aan borstwering, opgedeeld in witte stroken met 8 millimeter dik enkel glas voorzien van een zeefdruk met daaronder een geprofileerde, bronskleurig aluminium beplating. Per verdieping
is de hoogte van de borstwering verschillend. Simons: “Voor wat betreft de opdruk hebben verschillende ontwerpen de revue gepasseerd. Uiteindelijk is gekozen voor een wybertjesmotief, die zowel in de zeefdruk als in de tonsuurtonprofilering van de beplating terugkomt. Dat laatste hebben we gedaan in samenwerking met Aldowa alwaar het wybertjesmotief met een stempel in het aluminium is gedrukt.” Lysann Theiler voegt hier nog aan toe dat de wybertjes van de zeefdruk en van de geprofileerde aluminiumbeplating de vorm volgen van het gebouw. “De vorm van de plattegrond komt hierin terug.” Volgens Simons zat de uitdaging hem vooral in de logistiek. “Behalve het verschil in afmetingen (hoogte) van de borstwering op de verschillende verdiepingen, hadden we op de hoeken en op de naden ook nog te maken met een afwijkende print/druk. Dit om het gewenste
gevelbeeld niet te verstoren en de wybertjes mooi op elkaar te laten aansluiten. De beplating is dus niet uitwisselbaar.” Reliëf en structuur in het gevelontwerp bezorgen het gebouw
een bijzondere uitstraling. “Vooral wanneer het strijklicht op de gevel valt, is het reliëf in de borstwering goed zichtbaar. Het gevelbeeld lijkt continue in beweging,” zegt Simons tot besluit. ❚
33
Foto’s: Duco Projects
Binnenklimaat als
grote winnaar
De Hanzehogeschool Groningen zocht naar een manier om het binnenklimaat van de campus Marie KamphuisBorg aanzienlijk te verbeteren. Uit een rondvraag bleek dat heel wat studenten en medewerkers niet tevreden waren, met alle gevolgen van dien. Duco Ventilation & Sun Control hielp dit probleem mee oplossen.
De Marie KamphuisBorg, onderdeel van de Hanzehogeschool, onderging een groot onderhoud aan de gevel. Tegelijkertijd werd beslist om ook de ventilatie aan te pakken, want het binnenklimaat liet serieus te wensen over. Het technisch adviesbureau Nijeboer-Hage uit Assen werd van bij de start bij het project betrokken om een solide oplossing
te vinden voor een verbetering van het binnenklimaat. De Hanzehogeschool wilde een prettige omgeving creëren waar het aangenaam werken en leren is. Daarvoor werden verschillende maatregelen voorgesteld in een vleugel van de campus, waaronder het aanpassen van de ventilatie. Er werd één vleugel in het gebouw aangepakt als pilot. Voor de
renovatie bracht een enquête onder de studenten en medewerkers de waarnemingen goed in kaart. Uit deze rondvraag bleek dat meer dan 70% van de ondervraagden het binnenklimaat niet aangenaam vond.
CO2-sturing De keuze voor natuurlijke ventilatie lag voor de hand, aangezien
balansventilatie aanbrengen in een bestaand gebouw praktisch bijna niet te realiseren valt vanwege de omvang van de kanalen. Er werd geopteerd voor een vraaggestuurde variant op basis van CO2. In elk lokaal is er een sensor voorzien die de binnenluchtkwaliteit monitort. Zodra het CO2-gehalte te hoog dreigt op te lopen, worden de ventilatieroosters automatisch verder open gestuurd zodat er meer verse lucht binnenkomt en het binnenklimaat opnieuw optimaal wordt. Bij correcte CO2-waardes, sluiten de roosters zich. Het voordeel is dat de ruimten die leeg zijn, niet (onnodig) worden geventileerd. Ruimten met een hogere bezetting worden juist meer geventileerd. De meerinvestering van CO2 gestuurd ventileren ten opzichte van ongeregeld ven-
34
tileren laat zich in ongeveer 3 jaar terugverdienen. Dankzij de vraaggestuurde werking wordt ongeveer 40.000 m³ gas bespaard en 4.000 kWh elektriciteit, wat neerkomt op een besparing van ongeveer 21.000 euro. Bovendien is het gasverbruik na de renovatie met een derde gedaald. De concrete invulling van de vraaggestuurde ventilatie gebeurde door het DucoTronic System Wired. Dit Vraaggestuurde Natuurlijk Ventilatiesysteem werd via Modbus gekoppeld aan het centrale gebouwbeheerssysteem van Marie KamphuisBorg waardoor alle waarden per lokaal heel eenvoudig uitgelezen kunnen worden: temperatuur, CO2-gehalte, stand van de roosters. Bovendien kan er ook bijgestuurd worden waar nodig en kunnen er
echte ventilatieprincipes opgezet worden door bijvoorbeeld de ventilatie aan te sturen tijdens de vakantieperiodes om het gebouw een keer per dag volledig te ventileren.
Comfort Het comfort werd in het schoolgebouw nog extra verhoogd door te kiezen voor ventilatie en zonwering in één product: de DucoTwin. Alle ramen, behalve die aan de noordzijde, werden voorzien van externe doekzonwering om de zonnehitte buiten te houden en een aangenaam binnenklimaat te creëren. Het resultaat van het testproject was zo positief dat het hele gebouw verder onder handen werd genomen. Met succes, want als je voor en na vergelijkt, kun je enkel concluderen dat het binnenklimaat de grote winnaar is. ❚
35
negentiende eeuwse gevelwand zou voegen,” zegt architect Penne Hangelbroek van RAPP+RAPP uit Amsterdam. “Daarnaast wilden we aandacht schenken aan het ernaast gelegen gebouw. Een prachtig kopgebouw met een rijke gevel die vroeger de Tenierstraat begeleidde van het museumpark naar de Hobbemakade. Deze gevel gaat nu grotendeels schuil achter een veel later gebouw dat de Tenierstraat bezet.”
Eenzame hoogte
The Glass House: wonen op topniveau
Op een unieke toplocatie in Amsterdam ‘Oud Zuid’ is The Glass House Amsterdam gerealiseerd. Dit voor Amsterdam bijzondere project slaagt erin een exclusieve woonomgeving te combineren met een hoogwaardige inpassing in de historische omgeving.
The Glass House bevindt zich tussen de Pieter de Hoochstraat en de Hobbemakade, aan de oostzijde van het Museumkwartier. Midden in het culturele hart van Amsterdam op steenworp afstand van het Concertgebouw, het Rijksmuseum, het Stedelijk- en het Van Gogh Museum. De buurt kenmerkt zich door statige herenhuizen en appartementengebouwen, en heeft een rustige en residentiële uitstraling. “We wilden een gebouw ontwerpen dat zich vanzelfsprekend, bescheiden maar ook eigentijds in de eind
36
De opdrachtgever streefde naar een maximalisatie van de opbrengst, maar vond ook dat het gebouw in de omgeving moest passen. Zo ging hij er volgens Hangelbroek zelf meer dan een jaar wonen om de omgeving te leren kennen. “Wij wilden aantonen dat met een grote verdiepingshoogte en bijzondere ruimtelijke indelingen ook een hoog rendement valt te behalen. De woningen kwamen door hun grootte, ligging en voorkomen inderdaad in een segment terecht waarvoor maar weinig wordt gebouwd in Amsterdam.” Het kwalitatieve uitgangspunt stelde de architect in staat de gevel in maat, ritme en geleding aan te laten sluiten op het naastliggende PTT-kantoor. De nieuwe gevel is, net als het naastliggende gebouw, in metselwerk opgetrokken. “We hebben exact dezelfde lagenmaat gehanteerd en de lichte voegkleur doorgezet.” Om het gebouw in deze tijd te plaatsen, is de gehele gevel in één materiaal uitgevoerd en zijn de kenmerkende details enigszins overdreven. “Om het gebouw voldoende te verzelfstandigen is een sprekender steen toegepast en zijn de raamgaten abstracter gehouden. Dat is de reden dat donkere, scherpe stalen Forster Unico kozijnen zijn toegepast, waarvan alleen de bewegende delen in het zicht komen. De kleine, licht glimmende messing kaders versterken het contrast tussen het metselwerkvlak en de raamgaten.” ›
37
RVS-isolator Het ontwerp ademt licht, lucht en ruimte door voornamelijk gebruik te maken van glas en stalen Forster Unico gevels. The Glass House is ontworpen met oog voor detail en kwaliteit,” zegt Rick Gorree van Agentor. “We zijn al in het voortraject met de architect om tafel gegaan, aangezien hij de keuze had laten vallen op stalen, geïsoleerde puien. Als technisch groothandel leveren wij onder meer het Zwitserse staalsysteem Forster Unico, waarvan de architect uiterst gecharmeerd bleek te zijn.” Het systeem neigt volgens Gorree naar het cradle-2-cradle principe. “Staalsysteem Forster Unico is voor honderd procent recyclebaar. Alle componenten kunnen afzonderlijk
van elkaar gerecycled worden. Het systeemprofiel ontbeert namelijk een synthetische isolator, maar beschikt over een rvs-isolator die door middel van laserlassen met het staal is gekoppeld. Groot voordeel van het Forster systeem is het feit dat naarmate het profiel langer wordt, het geheel ook stijver wordt. Het is drie keer zo sterk als aluminium en toch redelijk slank.” Forster Unico kan voor verschillende toepassingen worden ingezet, zoals inbraakwerend, geluidswerend tot zelfs kogelwerend. Een combinatie van eisen behoort volgens Gorree ook tot de mogelijkheden.
Specifieke bewerking Als technisch groothandel verzorgt Agentor de levering van verschil-
lende systeemprofielen, alsmede het hang- en sluitwerk en afdichtingstechnieken. De verwerking van het Forster Unico staalsysteem voor The Glass House en de plaatsing van de elementen heeft H. Baars uit Utrecht voor rekening genomen. “In totaal hebben we 42 kozijnele-
menten vervaardigd uit het Forster Unico systeem,” vertelt Ton Baars. “De profielen kwamen in lengtes van 6 meter binnen, waarna wij ze bewerkt en verwerkt hebben tot op maat gemaakte producten. Inclusief hang- en sluitwerk. Het Unico geïsoleerd profiel is een mooi systeem, maar vergt wel een specifieke bewerking. Daarbij had de architect ook nog het idee om een extra messingnuance aan te brengen op de bruin/grijze gepoedercoate stalen puien. De messingstrips zijn erop geschroefd. Lijmen durfden we in dit geval niet aan, gezien de twee verschillende materialen. De rvs-schroefjes zijn overigens nauwelijks zichtbaar.” Baars heeft zoals gezegd ook de montage van de kozijnen voor rekening genomen. “De montage luisterde nogal nauw. De kozijnen zijn van binnenuit geplaatst.” The Glass House Amsterdam ontleent haar naam aan het beroemde, door de Amerikaanse architect Philip Johnson ontworpen, complex in New Canaan. Dit net buiten New York gelegen glazen paviljoen was jarenlang een inspirerende ontmoetingsplaats voor Amerikaanse kunstenaars. De naam van het project verwijst niet alleen naar de culturele omgeving van het Museumkwartier, waarin het zich bevindt, maar refereert tevens aan de wijze waarop The Glass House vormgegeven is. Het ontwerp voorziet in extra hoge plafonds (4 meter) en het gebruik van voornamelijk glas aan de zijde van de binnentuin. ❚
38
Bouwinfo Opdracht Opdrachtgever Architect Aannemer Gevelbouwer Systeemleverancier Start bouw Oplevering
The Glass House, Amsterdam De Swaan, Lyppens en Visser & Hopman Rapp+Rapp, Amsterdam Pieter de Hooch Ontwikkeling, Amsterdam H. Baars, Utrecht Agentor, Oud Gastel 2009 2011
39
Tekst: Martijn Veerman, VMRG
FACE The International Façade Community De vraag naar internationaal werken binnen de gevelbouwbranche is de laatste jaren toegenomen. In Nederland is er voor de bouw weinig markt over. Om de productielijnen gevuld te houden en monteurs aan het werk te houden, is het noodzakelijk om verder te kijken dan Nederland of om innovatiever te zijn dan de ander. De gevelbouwsector is een vooruitstrevende sector te noemen. De geraffineerde techniek met haar zorgvuldig berekende elementen wordt steeds innovatiever. Thema’s als modulair bouwen, flexibel bouwen, actualiseren, duurzaamheid, green building, adaptief, levende gevels worden in de gevelbouwsector steeds meer als vanzelfsprekend beschouwd tijdens het gehele bouwproces. Deze ontwikkelingen komen helaas te traag op gang. Er wordt tijdens het ontwerpen toch nog te vaak weer opnieuw begonnen met het bedenken van een goed gebouw of een moderne gevel in plaats van doorontwikkeling. Ook is het mogelijk dat men buiten onze landgrenzen misschien wel dé oplossing heeft gevonden voor problemen die hier
continu weer de kop op steken. Een ander aspect is het maatschappelijke en het milieubelang die gesteld worden in de regelgeving door overheden en de Europese Unie.
FACE, de Internationale Gevel Community FACE biedt de oplossing voor eerder genoemde aspecten. FACE is een webbased community waar naast interactie het vinden van informatie een belangrijke rol speelt. Door FACE blijft u op de hoogte van de nieuwste innovaties en ontwikkelingen in de gevelbouwsector op een internationaal niveau. In deze community wordt kennis gedeeld door de participanten die gekoppeld zijn aan FACE. Er worden verschillende doelgroepen met elkaar in contact gebracht met elk diverse belangen die FACE kan
faciliteren. Het project wordt vanuit de FAECF (de Europese Gevelbouwfederatie) geïnitieerd en uitgevoerd door de VMRG. Door samenwerking met brancheverenigingen van de FAECF is er een geschikte basis om een internationaal netwerk op te zetten. FACE spreekt de taal van de 3P’s: Het draait om Projecten, Producten en vooral om de Personen hierachter.
Interactie De eerste fase van de website wordt in januari 2013 gelanceerd. In de loop van 2013 wordt FACE doorontwikkeld tot een professioneel internationaal interactief netwerk. Het interactieve gedeelte op de FACE website is leidend. Gesprekken vinden plaats rondom de nieuwste onderwerpen die spelen in de gevelbouwsector waarop men kan reageren. ❚
Doelgroepen FACE Lid van:
Nederlandse Vereniging van
LEIDEKKERS 41
