VOORWOORD 7 1 SITUERING VAN HET ONDERZOEK 11 2 PROFIEL VAN DE BIBLIOTHEEKGEBRUIKER 23 3 HET GEBRUIK VAN DE BIBLIOTHEEK 35

INDEX VOORWOORD 1

SITUERING VAN HET ONDERZOEK Methodologie Deelnemende bibliotheken Verdeling van de deelnemende bibliotheken in clusters Cluster I Cluster II Cluster III Cluster IV Cluster V Cluster VI

2

PROFIEL VAN DE BIBLIOTHEEKGEBRUIKER Inleiding Socio-demografische achtergrondkenmerken Computer en internet Multimedia Boeken en lezen Lidmaatschap van de bibliotheek Besluit

3

HET GEBRUIK VAN DE BIBLIOTHEEK Inleiding Redenen van bibliotheekgebruik Lidkaart Bibliotheekbezoek Tijdstippen van bibliotheekbezoek Het gebruik van de bibliotheekcatalogus Materialen Deelname aan activiteiten Hoe zoekt men boeken Hoe zoekt men strips Hoe zoekt men muziek-cd's Hoe zoekt men video's of dvd's Hoe zoekt men cd-rom's Computer en internet Besluit

7 11 11 15 18 19 19 20 20 20 21

23 23 24 27 28 29 30 33

35 35 35 37 38 40 40 41 42 42 44 45 46 46 47 49

3

INDEX 4

DE TEVREDENHEID VAN DE BIBLIOTHEEKBEZOEKER 51 Inleiding Tevredenheid met de boekencollectie Tevredenheid met de stripcollectie Tevredenheid met de tijdschriften/krantencollectie Tevredenheid met de muziekcollectie Tevrenheid met de video/dvd collectie Tevredenheid met de cd-rom collectie Tevredenheid met het boekenaanbod Tevredenheid met de catalogus Tevredenheid met de infrastructuur Tevredenheid met de openingstijden Tevredenheid met de dienstverlening Tevredenheid met de computers Andere Besluit

5

WENSEN VAN DE BIBLIOTHEEKGEBRUIKER Inleiding Gewenste openingstijden Toekomstige dienstverlening Besluit

51 51 52 52 53 53 54 54 55 55 56 57 58 58 60

63 63 63 64 65

NAWOORD

67

BIBLIOGRAFIE

68

5

VOORWOORD Ondanks het feit dat er vrij weinig onderzoek bestaat over bibliotheekgebruik in Vlaanderen, hebben bibliotheken altijd een bijzondere interesse gehad voor hun klanten. Met de invoering van het beleidsplanningsproces in de openbare bibliotheken nam de vraag naar gebruikersgegevens enorm toe. Het Vlaams Centrum voor Openbare Bibliotheken ontwikkelde daarom een traject dat de bibliotheken in staat stelde om op vrij eenvoudige wijze kwalitatieve gebruikersgegevens te verzamelen. Dit rapport voor Hoogstraten is daarvan het eerste resultaat. Bij de ontwikkeling van het onderzoekstraject stond de kwaliteit en de bruikbaarheid van de resultaten centraal. Daarbij diende het voor de bibliotheken die deelnamen éénvoudig en beheersbaar te blijven. Om dit te realiseren werd de onderzoeksgroep TOR van de Vrije Universiteit Brussel bij het project betrokken. De deelname aan het onderzoekstraject was volledig vrij. Elke openbare bibliotheek uit Vlaanderen kon zich inschrijven en kiezen voor een van de twee opties: een basisonderzoek of een uitgebreid onderzoek. Bij het laatste worden meer respondenten bevraagd en kunnen er dus diepgaandere analyses uitgevoerd worden. In het kader van het onderzoek werden drie sets data verzameld: de antwoorden op een gestandaardiseerde vragenlijst, de uitleengegevens van de respondenten die een vragenlijst invulden en enkele specifieke kenmerken van de participerende bibliotheken (openingstijden, aanwezigheid pc’s, personeel...). De op deze wijze verzamelde gegevens zijn best indrukwekend. In 165 bibliotheken werden aselecte steekproeven getrokken waardoor bij ruim 32.000 bezoekers een vragenlijst werd afgenomen. Bovendien werden van deze personen de uitleengegevens gedurende zes maanden bijgehouden. In de vragenlijst werd naar 339 variabelen gepeild. Hierdoor ontstaat een gegevensbank met 10.848.000 verschillende datavelden. Voegen we daar nog ongeveer 550.000 geregistreerde uitleningen aan toe en per bibliotheek 80 onderscheidende kenmerken, dan lijken de combinaties en bijgevolg de onderzoeksmogelijkheden eindeloos. Juist omdat in elke bibliotheek een volledig aselecte steekproef werd getrokken, kan worden gesteld dat dit het grootste onderzoek is dat ooit in de Vlaamse bibliotheeksector werd gevoerd en bij uitbreiding de hele Vlaamse cultuursector. De meerwaarde van de data komt echter naar boven als men kijkt naar de aard en de diepte van de gegevens. De combinatie van de data uit de vragenlijst, de uitleengegevens en de gegevens voor elke individuele bibliotheek geven een reeks van nooit geziene onderzoeks- en analysemogelijkheden. Bovendien - en dat is nog de grootste meerwaarde - kunnen uitspraken worden gedaan tot op het lokale niveau.

7

Resultaten van het Vlaams gebruikersonderzoek in de bibliotheek van Hoogstraten

Het spreekt voor zich dat zoveel verzamelde data moeilijk in één keer kunnen onderzocht en geanalyseerd worden. Dat zou er immers toe leiden dat de tijd tussen de dataverzameling en de rapportering te lang wordt. Dit zou de bruikbaarheid van de gegevens niet ten goede komen. Daarom werd geopteerd om de resultaten en analyses in drie fasen te presenteren. • De eerste fase is een analyse van de vragenlijst op het niveau van Hoogstraten vergelijkbaar met de cijfers voor Vlaanderen en die van soortgelijke bibliotheken. • In de tweede fase worden de uitleengegevens bij de rapportering betrokken. De combinatie met de eerste set van gegevens zal ons in staat stellen om verfijnde profielen van leners te bepalen. Hierin zal het onderscheid tussen een basisonderzoek en een uitgebreid onderzoek een rol spelen. • In een laatste fase kunnen dan op Vlaams niveau ook de bibliotheekkenmerken mee onderzocht worden. We kunnen dan nagaan welke bibliotheekkenmerken bepalend zijn voor de gedragingen en meningen van de gebruikers. In deze rapportering kunnen ook gegevens van niet-gebruikers opgenomen worden, voor zover deze beschikbaar zijn uit andere onderzoeken. De werkwijze met deelrapportages heeft het bijkomende voordeel dat de bibliotheken, op basis van hun verwachtingen en behoeften, mee sturing geven aan het vervolg van het onderzoek.

In dit rapport vindt u reeds een schat aan gegevens die zeker zullen helpen bij het beleid in de bibliotheek van Hoogstraten. Hierbij is het belangrijk dat de gegevens bekeken worden vanuit drie niveaus. Ten eerste de bibliotheek. In een tweede niveau kan men deze gegevens vergelijken met Vlaamse gegevens en gegevens van vergelijkbare bibliotheken. Verbanden kunnen ten slotte gelegd worden door gebruik te maken van de informatie die men vindt in de kaders ‘markant’. Openbare bibliotheken hebben steeds een bijzondere interesse gehad voor de wensen en behoeften van hun klanten. Hierdoor ontstond er binnen de sector een deels op intuïtie, deels op verzamelde informatie gebaseerde kennis over de gebruikers. In dit rapport zal een deel van die kennis eindelijk bevestigd worden. Daarnaast zullen ook nieuwe zaken aan het licht komen en zullen er nieuwe vragen rijzen. Alvast zullen de vaststellingen en besluiten in dit rapport een handleiding zijn bij een verder publieksbeleid.

Bart Vercruyssen – projectmanager VCOB

8

1

S I T U E R I N G VA N H E T O N D E R Z O E K METHODOLOGIE Een gebruikersonderzoek bij meer dan de helft van de Vlaamse bibliotheken vergt een strikte methodologie. In dit hoofdstuk overlopen we de belangrijkste methodologische keuzes en onderzoeksprocedures: de steekproef, de manier van dataverzameling, de vragenlijst, de data-invoer ... Voorts geven we een overzicht van de deelnemende bibliotheken. In onze analyses deelden we de bibliotheken in verschillende types in. Op het einde van dit hoofdstuk lichten we deze indeling toe. Steekproef Er werd geopteerd om het onderzoek te beperken tot de +18-jarigen. De personen onder de 18 jaar dienen immers de toestemming van hun ouders te hebben om deel te nemen aan het onderzoek. De focus lag op de actieve gebruiker. Hiermee bedoelen we personen die een lidkaart hebben van de deelnemende bibliotheek en bovendien tijdens het afgelopen jaar de bibliotheek bezochten. Voor de bibliotheken die intekenden voor een basisonderzoek werden 275 personen ad random geselecteerd uit de actieve, volwassen leners. Voor de bibliotheken die kozen voor een uitgebreid onderzoek werden 850 leners geselecteerd. Op vraag van de bibliotheken kon van dit aantal worden afgeweken. Een aantal bibliotheken selecteerden meer leners, andere zeer kleine bibliotheken waren genoodzaakt om met minder steekproefleners aan de slag te gaan. De steekproefleners werden op volstrekt willekeurige wijze uit het actieve lenersbestand gehaald. Dataverzameling De data verzamelen was in dit onderzoek de kerntaak van de deelnemende bibliotheken. Hierbij werd als volgt te werk gegaan. De deelnemende bibliotheken kregen van de onderzoeksgroep TOR de lijst van geselecteerde leners toegestuurd. Vervolgens kregen deze in het computersysteem van de bibliotheek een specifieke statuscode. Vanaf 15 januari 2004 tot 5 juli 2004 gaf de computer een boodschap als een lener uit de steekproef zich aanmeldde. In dat geval werd de klant verzocht een enquête ter plaatse of thuis in te vullen en in een urne te deponeren. Als de vragenlijst werd binnengeleverd, veranderde de bibliotheekmedewerker de status van de steekproeflener. Voor vier bibliotheken werd een afwijkende procedure toegelaten, zij werkten met een enquête die opgestuurd werd via de post (Leuven, Gent, Herselt en Zandhoven). Het registreren van de uitleengegevens gebeurde quasi automatisch van zodra iemand uit de steekproef zich voor de eerste keer tijdens de onderzoeksperiode aanbood in de biblio-

11


theek. De meeste bibliotheeksystemen konden deze gegevens automatisch laten wegschrijven. Slechts in één systeem (VUBIS) moesten de baliemedewerkers de uitleengevevens voor de steekproefleners via een speciale procedure registreren. Naast de vragenlijst en de uitleengegevens werd ook nog specifieke informatie verzameld over de deelnemende bibliotheken. De bibliotheken kregen in de loop van het onderzoek een kleine vragenlijst voorgelegd over openingstijden, aanwezige computers, lidgeld, e.d.. Enkele niet-geautomatiseerde bibliotheken wilden ook deelnemen aan het onderzoek. Uitleengegevens verzamelen is voor hen niet evident dus legden zij enkel de vragenlijst voor aan hun leners. In plaats van de geselecteerde leners in het computersysteem aan te duiden werd voor deze bibliotheken een parallel systeem gebruikt waarbij ze de steekproefleners in hun fichebak markeerden. Vooraleer het onderzoek van start ging, is in elke Vlaamse provincie een opleidingsdag georganiseerd waar de deelnemende bibliotheken meer uitleg kregen over het onderzoek en de te volgen procedures. Hierbij werd ook aandacht besteed aan hoe men de leners moest aanspreken, hoe men met de privacy van de klanten moest omgaan, welke problemen er zich konden voordoen ... Alle bibliotheken kregen een uitgebreide handleiding mee, aangepast aan het bibliotheeksysteem waar ze mee werkten en waarin alle stappen van het onderzoek uitgelegd werden. De belangrijkste instructies stonden samengevat op één pagina voor aan de balie. De vragenlijst Ter voorbereiding van het opstellen van de vragenlijsten werden een aantal mensen uit de bibliotheeksector betrokken bij een denksessie over wat er allemaal in de vragenlijst moest worden opgenomen. Met deze informatie gingen de onderzoekers van TOR, in nauwe samenwerking met het VCOB, aan de slag om een voorlopige versie van de vragenlijst samen te stellen. De mensen uit de denksessie konden feedback geven op de voorlopige versie van de vragenlijst en op basis van hun opmerkingen werden een aantal aanpassingen doorgevoerd. De nieuwe versie van de vragenlijst werd in de bibliotheek van Hove getest. Na deze testsessie werd de vragenlijst nogmaals grondig geëvalueerd en op punt gesteld. Deze versie werd op de opleidingsdagen gepresenteerd. Met de opmerkingen van de bibliotheekmedewerkers op de opleidingsdagen werd in de mate van het mogelijke ook nog rekening gehouden. De vragenlijst omvatte verschillende onderdelen:

12

• Algemene achtergrondinformatie: geslacht, leeftijd, opleiding, wanneer lid geworden van bibliotheek, ononderbroken lid geweest ... • Informatie bibliotheekgebruik en leesgedrag: lid meerdere openbare bibliotheken, gebruik bibliotheekkaart, frequentie bibliotheekbezoek, aantal boeken dat men leest ...

• Reden van gebruik: waarvoor gaat men naar een bibliotheek, waarvoor gebruikt men computers in bibliotheek ... • Wijze van gebruik: wat raadplegen, tijd doorgebracht in bibliotheek, hoe materialen kiezen, hoe materialen zoeken ... • Tevredenheid: tevredenheid diverse materialen, tevredenheid dienstverlening, tevredenheid boekenaanbod ... • Uw mening: imago van de bibliotheek, openingstijden, diensten voor de toekomst ... • Interesses: bezit boeken/cd’s/video’s, bezit apparaten, mediavoorkeuren, vrijetijdsbesteding, lidmaatschap verenigingen ... In totaal werden in de enquête 51 identieke vragen gesteld voor elke deelnemende bibliotheek. Daarnaast werd aan de bibliotheken de mogelijkheid geboden om 10 eigen vragen toe te voegen. 62 bibliotheken vonden dat de standaard vragenlijst volstond en voegden geen vragen toe. De overige 103 bibliotheken voegden één of meerdere vragen toe. Data-invoer Voor de dataverwerking kregen de bibliotheken twee opties: ofwel gaven ze de antwoorden van de vragenlijsten zelf in op de computer ofwel lieten ze dit doen door een gespecialiseerd bureau. De bibliotheken die kozen om de vragenlijsten zelf in te voeren kregen hiervoor een gebruiksvriendelijk invoerblad in Excel en een handleiding toegestuurd. Respons De steekproefleners kregen in het computersysteem van de bibliotheek een specifieke statuscode (S1). Van zodra de lener zich voor de eerste maal aanbood, wijzigden de bibliotheekmedewerkers de specifieke code in het computersysteem in S2. Als de vragenlijst nadien werd binnengebracht moest de code veranderd worden in S3. Deze gegevens moesten toelaten om een mooi overzicht te krijgen over de respons. Tevens zouden we een globaal beeld kunnen geven over het aandeel actieve leners (vorig jaar in de bibliotheek geweest) die nu in het eerste half jaar niets meer hebben uitgeleend. Het veranderen van de codes is niet in alle bibliotheken even goed opgevolgd. Alhoewel we voor elke bibliotheek wel exact kunnen zeggen wat de originele steekproefgrootte is en hoeveel ingevulde vragenlijsten er gerealiseerd zijn, kunnen we de non-respons niet verder uitsplitsen naar weigeringen, niet komen opdagen of vragenlijsten niet binnengebracht. We willen wel een aantal globale tendensen meegeven over de respons. Als we kijken naar de geselecteerde steekproefleners en de uiteindelijk gerealiseerde vragenlijsten, komen we aan een globale respons van ongeveer 45%. Dat de respons niet hoger ligt is echter niet te wijten aan de houding van de bibliotheekbezoekers. Zij waren uiterst bereidwillig

13


om mee te werken aan het onderzoek. Van de personen die werden aangesproken in de bibliotheek werkten ongeveer 80% mee aan het onderzoek. Er zijn echter een heel aantal steekproefleners niet komen opdagen in de onderzoeksperiode. Deze occasionele bibliotheekgebruikers konden dus niet worden aangesproken om hun medewerking te vragen. Vandaar dat de algemene respons rond de 45% ligt. In onderstaande tabellen wordt weergegeven hoeveel vragenlijsten er ingevuld werden teruggebracht. De deelnemende bibliotheken konden kiezen uit een basisonderzoek of een uitgebreid onderzoek. Voor het uitgebreid onderzoek was ons streefdoel 500 ingevulde vragenlijsten, voor het basisonderzoek 150 vragenlijsten. Zoals reeds gezegd werd dit streefdoel vaak niet gehaald doordat de opkomst van de geselecteerde leners lager lag dan verwacht.

TABEL 1: GEREALISEERDE VRAGENLIJSTEN BIJ BIBLIOTHEKEN DIE OPTEERDEN VOOR EEN UITGEBREID ONDERZOEK Aantal bibliotheken % van de Gerealiseerde bibliotheken vragenlijsten 1 2,3 200 of minder 11 25,0 Tussen 201 en 300 22 50,0 Tussen 301 en 400 10 22,7 Tussen 401 en 500 0 0 Meer dan 500 TABEL 2: GEREALISEERDE VRAGENLIJSTEN BIJ BIBLIOTHEKEN DIE OPTEERDEN VOOR EEN BASISONDERZOEK % van de Aantal bibliotheken Gerealiseerde bibliotheken vragenlijsten 12,4 15 100 of minder 20,6 25 Tussen 101 en 120 26,4 32 Tussen 121 en 140 34,7 42 Tussen 141 en 160 5,8 7 Meer dan 160

14

DEELNEMENDE BIBLIOTHEKEN In totaal namen 32.041 bibliotheekgebruikers uit 165 bibliotheken1 deel aan het onderzoek, waarvan 164 uit Vlaanderen en 1 bibliotheek uit Nederland. Op een totaal van 309 Vlaamse bibliotheken betekent dit dat meer dan 1 bibliotheek op 2 heeft deelgenomen aan het onderzoek. Daarenboven zijn de deelnemende bibliotheken zowel qua type als geografisch goed gespreid. Per provincie De provincie Antwerpen is het talrijkst vertegenwoordigd, mede doordat de provincie de kosten voor het onderzoek op zich nam. Ook het Brussels Gewest nam de kosten van de deelnemende bibliotheken op zich, drie vierde van de Brusselse bibliotheken deden mee aan het onderzoek. De deelname van de bibliotheken die het onderzoek zelf bekostigden, is vergelijkbaar voor de overige provincies. Zowel in Limburg, Oost- en West-Vlaanderen als Vlaams-Brabant nemen ongeveer 4 op 10 bibliotheken deel aan het gebruikersonderzoek.

TABEL 3: VERDELING VAN DE DEELNEMENDE BIBLIOTHEKEN OVER DE PROVINCIES

Antwerpen Brussels Hoofdstedelijk Gewest Limburg Oost-Vlaanderen Vlaams-Brabant West-Vlaanderen

Deelnemende bibliotheken 63 9 18 28 23 24

Bibliotheken per provincie 69 12 40 64 60 64

% deelnemende bibliotheken 91,3 75,0 45,0 43,7 38,3 37,5

15 1 Daarnaast werden door 4 bibliotheken ook nog de bezoekers van 6 filialen bevraagd


16

Uitgebreid/basisonderzoek Van de deelnemende bibliotheken opteerden er 44 voor een uitgebreid onderzoek (*), de overige 121 bibliotheken kozen voor een basisonderzoek. Aartselaar* Alken Anderlecht2 Arendonk Assenede Baarle-Hertog Balen* Beernem Beerse Beersel Begijnendijk Berlaar Beveren3* Bierbeek Blankenberge Bocholt Boechout Boom Bornem Borsbeek Brakel Brasschaat* Brecht Bree Brussel stad Brussel HOB* Buggenhout Chaam4 De Pinte Dendermonde* Dessel Destelbergen5* Diksmuide Edegem* Eeklo* Etterbeek Evere Evergem Gavere Geel* Genk* Gent*

Gistel Grimbergen6* Grobbendonk Haacht Hamme Hasselt SOB* Hasselt PBL* Hechtel-Eksel Heist-op-den-Berg* Herent Herentals* Herenthout Herselt Hoeselt Hoogstraten* Houthulst Izegem* Jette Kalmthout* Kampenhout Kapellen* Kasterlee Keerbergen Kinrooi Kluisbergen Koekelare Koksijde Kontich* Kortemark Kortenberg Kortrijk Laakdal LangemarkPoelkappele Lendelede Lennik Leopoldsburg Leuven* Liedekerke Lier* Lille Lint*

Lokeren* Lommel Lovendegem Lubbeek Maarkedal Maaseik Malle Mechelen* Meerhout Meeuwen-Gruitrode Menen* Merchtem Merelbeke* Merksplas Middelkerke Mol* Mortsel* Nazareth Niel Nijlen Olen Oostkamp Oostrozebeke Opglabbeek Opwijk Oud-Turnhout Oudenaarde* Overijse* Overpelt Peer Pepingen Poperinge Putte Puurs Ranst Ravels Retie Riemst Rijkevorsel Ronse Rotselaar Rumst

Schaarbeek Schilde Schoten* Sint-Agatha-Berchem Sint-Gillis-Waas Sint-Laureins Sint-Martens-Latem Sint-Pieters-Woluwe Sint-Truiden Sint-Amands Sint-Genesius-Rode Sint-Katelijne-Waver Stabroek7* Temse Ternat Tervuren* Tielt Tienen* Torhout Turnhout* Veurne Vilvoorde* Vorselaar Vosselaar Waregem* Westerlo* Wetteren* Wichelen Wijnegem Willebroek Wingene Wommelgem Wuustwezel Zandhoven Zedelgem* Zele Zelzate Zoersel* Zonnebeke Zwijndrecht

2 De respondenten werden opgenomen in de algemene analyses. De aantallen zijn echter te klein om apart te analyseren 3 Naast de hoofdbibliotheek werden ook de gegevens verzameld van drie filialen 4 De resultaten van deze Nederlandse bibliotheek worden niet opgenomen voor de berekening van de Vlaamse cijfers 5 Naast de hoofdbibliotheek werden ook gegevens verzameld van één filiaal 6 Idem voetnoot 5 7 Naast de hoofdbibliotheek werden ook gegevens verzameld van één filiaal

Basis onderzoek Groot onderzoek

17


VERDELING VAN DE DEELNEMENDE BIBLIOTHEKEN IN CLUSTERS Om de waarde van cijfers juist in te schatten is het zinvol dat we deze cijfers kunnen vergelijken met andere - vergelijkbare - gegevens. Als we bijvoorbeeld in een bepaalde bibliotheek zien dat 60% van de gebruikers tevreden is met de openingstijden weten we pas of dit weinig of veel is naargelang de resultaten op een geaggregeerd niveau.

In dit rapport vergelijken we de resultaten van de bibliotheek van Hoogstraten met enerzijds de globale Vlaamse resultaten en met anderzijds de resultaten van een cluster van vergelijkbare bibliotheken. Dit is noodzakelijk omdat op het niveau van Vlaanderen belangrijke nuances kunnen verloren gaan. Voor een kleine bibliotheek is het al boeiend om zich te meten met Vlaanderen, maar het is nog interessanter als die bibliotheek zich zou kunnen vergelijken met andere kleine bibliotheken. Om tot die clusters te komen werd er een zogenaamde clusteranalyse uitgevoerd met behulp van een statistisch programma (Latent Gold). Hierbij worden een aantal variabelen onderworpen aan een reeks van statistische bewerkingen, zodat er onderscheiden groepen ontstaan. Welke groepen of clusters er uit zulke analyse komen, hangt in grote mate af van de indicatoren die men heeft gekozen. In dit rapport hebben wij gekozen voor indicatoren die iets meer zeggen over het aanbod van de bibliotheken. Deze keuze werd ingegeven door de idee dat dit een relatief objectieve vergelijkingsbasis is. De bibliotheek van Hoogstraten kan zich op deze wijze immers vergelijken met bibliotheken die qua aantallen hetzelfde aanbieden, en dit met ongeveer evenveel personeelsleden. Eventuele grote verschillen tussen de eigen score en die van de cluster kunnen dus niet herleid worden door een verschil in aanbod. Dit is immers kwantitatief min of meer gelijkaardig. Op basis van de BIOS 2002 gegevens werden in dit onderzoek volgende indicatoren gebruikt om de clusteranalyse uit te voeren: • Aantal voltijds tewerkgestelde bibliotheekmedewerkers (in voltijds equivalenten VTE) • Aantal cd-rom’s • Aantal cd’s • Aantal dvd’s en video’s • Aantal jeugdboeken • Aantal fictieboeken volwassenen • Aantal non-fictieboeken volwassenen

18

Dit resulteerde in zes clusters van bibliotheken die we op basis van hun aanbod met elkaar kunnen vergelijken. Met deze typologie proberen we een complex geheel van bibliotheken die allemaal uniek zijn in hun aanbod op basis van indicatoren op te delen in een beperkt aantal groepen. Dit heeft zowel zijn voor- als nadelen. Door te clusteren kan je in één getal iets zeggen over een grote groep, tezelfdertijd gaan er individuele nuances verloren. Bij het vergelijken met clusters moet men daar steeds rekening mee houden.

Hieronder bespreken we de 6 clusters en geven we aan welke bibliotheken in welke cluster ingedeeld zijn. De cijfers die gegeven worden om de clusters te beschrijven zijn gemiddelden en kunnen afwijken voor de bibliotheek van Hoogstraten. De bibliotheek van Hoogstraten behoort tot Cluster IV.

CLUSTER I De bibliotheken in deze cluster beschikken over weinig Audio Visuele Materialen (AVM). Gemiddeld bezitten ze 20 muziek-cd’s, 114 cd-rom’s en 66 dvd’s of video’s. De collectie boeken is eveneens beperkt. Deze bibliotheken hebben gemiddeld ongeveer 11.564 jeugdboeken, 9.485 volwassen fictieboeken en 7.128 non-fictie boeken voor volwassenen. Gemiddeld werken er 2,9 personeelsleden (VTE). Het gaat hier dus om kleinere bibliotheken met weinig personeelsleden. De bibliotheken in deze cluster zijn: Assenede, Baarle-Hertog, Bierbeek, Chaam, De Pinte, Dessel, Etterbeek, Evere, Grobbendonk, Haacht, Herenthout, Kinrooi, Kluisbergen, Langemark-Poelkapelle, Lendelede, Lennik, Lint, Lovendegem, Maarkedal, Meerhout, Merksplas, Oostrozebeke, Oud-Turnhout, Pepingen, Ravels, Retie, Rijkevorsel, Rotselaar, Sint-AgathaBerchem, Sint-Genesius-Rode, Sint- Laureins, Sint-Martens-Latem, Sint-Pieters-Woluwe, Ternat, Vosselaar, Wichelen, Wijnegem en Zelzate.

CLUSTER II De bibliotheken in deze cluster bezitten aanzienlijk meer muziek-cd’s (3.143) en cd-rom’s (498) dan de bibliotheken uit de vorige cluster, maar beschikken eveneens over weinig dvd’s en video’s (60). Qua boekenaanbod bezitten ze ongeveer dubbel zoveel jeugdboeken (22.914), fictieboeken voor volwassenen (18.658) en non-fictieboeken voor volwassenen (15.776) dan de bibliotheken uit cluster I. In deze bibliotheken zijn gemiddeld 6,2 personen (VTE) tewerkgesteld. De bibliotheken uit deze cluster zijn: Alken, Anderlecht, Bocholt, Beernem, Beerse, Berlaar, Blankenberge, Bree, Edegem, Hamme, Herent, Herselt, Kalmthout, Kontich, Kortemark, Laakdal, Lille, Lubbeek, Malle, Meeuwen-Gruitrode, Merelbeke, Merchtem, Nijlen, Olen, Overijse, Peer, Putte, Poperinge, Ranst, Riemst, Rumst, Schilde, Sint-Gillis-Waas, Stabroek, Veurne, Zandhoven, Zoersel en Zwijndrecht.

19


CLUSTER III De bibliotheken in deze cluster beschikken gemiddeld over 4.487 muziek-cd’s, 426 cd-rom’s en 332 video’s of dvd’s. Hun boekenaanbod bestaat uit gemiddeld 14.617 jeugdboeken, 12.472 boeken met fictie voor volwassenen en 10.722 non-fictie boeken voor volwassenen. Het AVM-aanbod van deze bibliotheken is iets ruimers als dat van de bibliotheken uit cluster II, hun boekenaanbod is echter iets beperkter. Verder beschikken ze over iets minder personeelsleden. Gemiddeld werken er 5 personen (VTE) in deze bibliotheken. De bibliotheken in deze cluster zijn: Arendonk, Begijnendijk, Boechout, Borsbeek, Brakel, Buggenhout, Destelbergen, Eeklo, Gavere, Gistel, Hechtel-Eksel, Hoeselt, Houthulst, Jette, Kampenhout, Keerbergen, Koekelare, Koksijde, Liedekerke, Mortsel, Nazareth, Niel, Opwijk, Opglabbeek, Overpelt, Schaarbeek, Sint-Amands, Torhout, Vorselaar, Wingene, Wommelgem, Wuustwezel en Zonnebeke.

CLUSTER IV De bibliotheken uit cluster IV zijn de iets grotere bibliotheken. In deze bibliotheken zijn gemiddeld 10 personen tewerkgesteld. Voor de liefhebbers van AVM is er een ruime keuze uit muziek-cd’s (8.597), cd-rom’s (800) of dvd’s of video’s (968). Verder beschikken ze gemiddeld over 26.594 jeugdboeken, 23.776 fictieboeken voor volwassenen en 23.385 non-fictie boeken voor volwassenen. De bibliotheken in deze cluster zijn Aartselaar, Balen, Beersel, Boom, Bornem, Brecht, Brussel stad, Diksmuide, Hoogstraten, Kapellen, Kasterlee, Kortenberg, Leopoldsburg, Lier, Lommel, Lokeren, Maaseik, Menen, Middelkerke, Oudenaarde, Puurs, Sint-Katelijne-Waver, Temse, Tervuren, Tielt, Vilvoorde, Westerlo, Wetteren, Willebroek, Zedelgem en Zele.

CLUSTER V De bibliotheken in deze cluster kunnen we omschrijven als grote bibliotheken. Ze beschikken zowel over een uitgebreide AVM-collectie als een uitgebreide boekencollectie. Gemiddeld genomen bezitten deze bibliotheken 14.642 muziek-cd’s, 915 cd-rom’s en 1.965 dvd’s of video’s. Ze beschikken tevens over meer dan 40.000 jeugdboeken (41.607), fictieboeken voor volwassenen (41.767) en fictieboeken voor niet-volwassenen (45.271). Gemiddeld werken er 16 personen (VTE) in deze bibliotheken. De bibliotheken in deze cluster zijn: Beveren, Brasschaat, Dendermonde, Evergem, Geel, Grimbergen, Heist-op-den-Berg, Herentals, Izegem, Mol, Oostkamp, Ronse, Sint-Truiden, Schoten, Tienen, Turnhout en Waregem.

20

CLUSTER VI Deze laatste cluster omvat de zeer grote bibliotheken. Hun aanbod is op alle vlakken dubbel zo uitgebreid als de bibliotheken uit de vorige cluster. Gemiddeld beschikken ze over 38.736 muziekcd’s, 2.411 cd-rom’s en 4.855 dvd’s of video’s. Ze bezitten eveneens gemiddeld 99.860 jeugdboeken, 100.047 fictieboeken voor volwassenen en 118.188 non-fictieboeken voor volwassenen. Er werken gemiddeld 61 personen (VTE) in deze bibliotheken. De bibliotheken uit deze cluster zijn: Brussel HOB, Genk, Gent, Hasselt SOB, Hasselt PBL, Kortrijk, Leuven en Mechelen.

TABEL 4: BESCHRIJVING VAN DE DIVERSE CLUSTERS OP BASIS VAN GEMIDDELDEN Gemiddelden Bezit cd's Bezit cd-rom's Bezit dvd/video's Bezit jeugdboeken Bezit volwassen fictie Bezit volwassen non-fictie Aantal personeelsleden (VTE)

Cluster I

Cluster II

Cluster III Cluster IV Cluster V Cluster VI

20 114 66

3143 498 60

4487 426 332

8597 800 968

14642 915 1965

38736 2411 4855

11564

22914

14617

26594

41607

99860

9485

18658

12472

23776

41767

100047

7128

15776

10722

23385

45271

118188

2,9

6,2

5

10

16,3

61,4

21

2

P R O F I E L VA N D E B I B L I O T H E E K G E B R U I K E R INLEIDING Hoofdstuk 2 geeft informatie over het profiel van de bibliotheekgebruiker. We willen in dit hoofdstuk te weten komen wie gebruik maakt van de bibliotheek. In het eerste deel met socio-demografische achtergrondkenmerken komen onder meer het geslacht, de leeftijd, het onderwijsniveau en het inkomen van de bibliotheekgebruikers aan bod. In het volgende onderdeel computer en internet gaan we na in welke mate de bibliotheekgebruikers thuis over een internetaansluiting beschikken en hoe frequent ze deze gebruiken. Het bezit van multimedia-apparatuur wordt in het derde onderdeel bekeken. In de volgende paragraaf wordt nagegaan of de bibliotheekbezoekers veel lezen en of ze thuis veel boeken bezitten. Tenslotte komen enkele vragen betreffende het lidmaatschap van de bibliotheken aan bod. Een beschrijving van het profiel van de bibliotheekgebruiker leert ons welk publiek de bibliotheek van Hoogstraten bereikt. Komen vooral jongeren of ouderen naar de bibliotheek? Zijn het eerder alleenwonenden of gaat het om gezinnen met kinderen? Zijn de bezoekers van de bibliotheek al lid sinds hun kindertijd of is men pas op volwassen leeftijd lid geworden? In de tabellen vindt u telkens de cijfers voor de bibliotheek van Hoogstraten en voor de Vlaamse bibliotheken. Vanaf tabel 11 worden daar de cijfers voor de cluster, waar Hoogstraten toe behoort, aan toegevoegd. De cijfers voor Vlaanderen zijn een optelsom van de resultaten van alle deelnemende bibliotheken. Vermits 1 bibliotheek op 2 in Vlaanderen aan het onderzoek deelneemt en deze bibliotheken geografisch en ook qua type goed gespreid zijn, gaan we ervan uit dat deze cijfers representatief zijn voor het ganse Vlaamse bibliotheeklandschap. De tabellen geven telkens de percentages weer voor elke categorie (bvb. man en vrouw) en voor het totaal aantal personen waarop deze berekening gebaseerd is8. Deze informatie is belangrijk om te vermijden dat bepaalde conclusies veralgemeend zouden worden, terwijl ze eigenlijk gebaseerd zijn op zeer weinig respondenten. We zullen in dit rapport de belangrijkste tabellen zeer kort bespreken. We richten ons vooral tot de opmerkelijkste vaststellingen voor de Vlaamse cijfers. Het is dan mogelijk om zelf na te gaan of de opmerkingen ook gelden voor de bibliotheek van Hoogstraten en zelfs voor welke aspecten de bibliotheek van Hoogstraten afwijkt van de gemiddelde bibliotheek. In de tekst staan ook tekstblokken met bijkomende informatie9 (markant) over de Vlaamse cijfers. Met deze gegevens kan men zelf aan de slag gaan om de cijfers van uw eigen bibliotheek te nuanceren en eventueel te interpreteren. Ter illustratie: uit de extra informatie blijkt dat 18 tot 29 jarigen in het algemeen minder tevreden zijn over hun bibliotheek. Als uw bibliotheek lagere scores behaalt, kan dit zijn doordat de 18-29 jarigen oververtegenwoordigd zijn in uw bibliotheek.

8 De personen die niet geantwoord hebben of voor wie de betreffende vraag niet van toepassing is, werden niet in de procentuele berekeningen opgenomen. 9 Een aantal achtergrondkenmerken zoals geslacht, leeftijd, diploma, beroepstoestand, inkomen, tijdsdruk en literaire opvoeding worden hier in verband gebracht met een aantal bibliotheekkenmerken.

23


SOCIO-DEMOGRAFISCHE ACHTERGRONDKENMERKEN In deze rubriek geven we een overzicht van de socio-demografische samenstelling van het bibliotheekpubliek. In de eerste kolom van tabel 5 wordt de verdeling van mannen en vrouwen weergegeven zoals ze in de bibliotheek van Hoogstraten werd vastgesteld. De cijfers in kolom twee - onder de hoofding Hoogstraten 2003 - zijn gebaseerd op het rijksregister en geven de geslachtsverdeling van de inwoners van Hoogstraten weer, anno 2003. In de derde kolom wordt de man-vrouw verdeling voor alle Vlaamse bibliotheekgebruikers weergegeven en in de laatste kolom geven we, ter vergelijking, de verdeling weer voor alle Vlamingen boven de 18 jaar. Als we de cijfers uit de twee laatste kolommen vergelijken, dan zien we dat vrouwen duidelijk oververtegenwoordigd zijn in de Vlaamse bibliotheken. De oververtegenwoordiging van vrouwen in de bibliotheek werd al in talrijke anderen Vlaamse en Nederlandse onderzoeken vastgesteld (Hinnekint, 1995; Stalpers, 2003; Caen, Roose & Waeghe, 2004; Test-Aankoop, 1998).

TABEL 5: BIBLIOTHEEKBEZOEKERS NAAR GESLACHT (PERCENTAGE)

Hoogstraten Man Vrouw Totaal aantal (100%)

31,4 68,6 322

Hoogstraten 2003 51,5 48,5 14053

Vlaamse Vlaanderen bibliotheken 2001 35,2 48,8 51,2 64,8 4758125 31886

Tabel 6 geeft de leeftijdsverdeling van de bibliotheekgebruikers weer. Ze heeft dezelfde structuur als de vorige tabel. De belangrijkste vaststelling is dat de ouderen ondervertegenwoordigd zijn in de Vlaamse bibliotheken. Ook dit stemt overeen met de resultaten van ander bibliotheekonderzoek (Hinnekint, 1995; Stalpers, 2003; Caen, Roose & Waeghe, 2004; Test-Aankoop, 1998). In de eerste twee kolommen kunnen we nagaan in welke mate deze algemene vaststelling ook opgaat voor de bibliotheek van Hoogstraten.

TABEL 6: BIBLIOTHEEKBEZOEKERS NAAR LEEFTIJD (PERCENTAGE)

Hoogstraten 18 t/m 29 jaar 30 t/m 44 jaar 45 t/m 59 jaar 60 jaar en ouder Totaal aantal (100%)

24

25,9 39,4 25,6 9,1 317

Hoogstraten 2003 20,1 30,2 27,2 22,5 14053

Vlaamse Vlaanderen bibliotheken 2001 21,5 18,5 36,0 28,9 29,0 24,6 13,6 28,0 31705 4758125

Voor tabel 7 tot en met 10 beschikken we niet over vergelijkende bevolkingsgegevens voor Hoogstraten. We kunnen dus enkel op Vlaams niveau vergelijken. Bijna 6 op 10 van de Vlaamse bibliotheekbezoekers werkt, iets meer dan 1 op 10 studeert of is gepensioneerd. De overige groep zijn werklozen, huismannen- en vrouwen ... (zie tabel 7). Als we de cijfers voor de Vlaamse bevolking ernaast leggen, zien we een oververtegenwoordiging van werkenden en studenten en een ondervertegenwoordiging van gepensioneerden in de Vlaamse bibliotheek. TABEL 7: BIBLIOTHEEKBEZOEKERS NAAR BEROEP (PERCENTAGE)

Werkend Student Gepensioneerd Andere Totaal aantal (100%)

Hoogstraten

Vlaamse bibliotheken

62,3 13,1 9,7 15,0 321

59,2 12,0 13,5 15,2 31551

Vlaanderen 2001 51,5 4,2 25,1 19,2 4758125

In onderstaande tabel wordt het opleidingsniveau weergegeven van de personen die op het moment van het onderzoek niet meer studeren. Een klassieke vaststelling die ook door dit onderzoek wordt bevestigd, is dat het bibliotheekpubliek voornamelijk bestaat uit hooggeschoolden. Vergelijken we onze cijfers met die van de volkstelling dan zien we een ongelijke verdeling naar onderwijsniveau bij het bibliotheekpubliek. In heel Vlaanderen zijn er ongeveer 26% hooggeschoolden, terwijl er dubbel zoveel hooggeschoolden gebruik maken van de bibliotheek. De vraag die we ons dan kunnen stellen is of het publiek in de bibliotheek van Hoogstraten ook zo hooggeschoold is? TABEL 8: BIBLIOTHEEKBEZOEKERS NAAR HOOGSTE ONDERWIJSNIVEAU (PERCENTAGE)

Geen of lager onderwijs Lager secundair Hoger secundair Hogere studies Totaal aantal (100%)

Hoogstraten


2,2 12,9 29,4 55,5 272

4,6 12,1 29,8 53,5 27188

Vlaanderen 2001 18,6 23,8 31,2 26,5 4264930

De gezinssituatie van de bibliotheekgebruikers wordt in tabel 9 weergegeven. Bekijken we deze gegevens voor de Vlaamse bibliotheekgebruiker, dan merken we dat ongeveer 10% van de bibliotheekbezoekers alleen woont en 16% inwoont bij zijn of haar ouders. Ongeveer 23% woont samen met een partner maar zonder kinderen en 44% woont samen met partner en kinderen. Verder zien we dat ongeveer 5% samenwoont met kinderen, zonder partner. Vergelijken we onze gegevens met de VRIND-gegevens10 dan zien we dat vooral 10 We baseren ons voor tabel 9 en 10 op de Vlaamse Regionale Indicatoren 2002. Deze VRIND-gegevens voor gezinssituatie en inkomen bieden een goede indicatie voor de samenstelling op Vlaams niveau.

25


de personen die samenwonen met partner en kinderen en de personen die inwonen bij de ouders oververtegenwoordigd zijn onder het Vlaamse bibliotheekpubliek. TABEL 9: BIBLIOTHEEKBEZOEKERS NAAR GEZINSSITUATIE (PERCENTAGE)

Alleenwondend Inwonend bij ouders Samenwonend met partner, zonder inwonende kinderen Samenwonend met partner en kind(eren) Samenwonend met partner en kind(eren) Andere Totaal aantal (100%)

Hoogstraten


9,0 18,0

10,4 16,5

VRIND 2002 10,6 13,0

21,1

22,9

37,4

45,3

44,4

32,4

5,3 1,2 322

4,9 0,9 31948

3,4 3,1 1477

In de vragenlijst werd naar het totaal netto gezinsinkomen gepeild. Het netto gezinsinkomen bestaat zowel uit het arbeidsinkomen als uit ondermeer de vervangingsinkomsten, kindergeld, inkomsten uit verhuur ... Bij het bevragen van het inkomen zijn er telkens een aantal mensen die hierop liever niet willen antwoorden. Het totaal aantal in tabel 10 ligt dan ook lager dan bij de vorige vragen. In Vlaanderen zijn er relatief weinig bibliotheekgebruikers met een gezinsinkomen onder 1.000 euro of met een inkomen boven 4.000 euro. De meeste bibliotheekgebruikers beschikken dus over een netto gezinsinkomen tussen 1.000 euro en 4.000 euro. Deze gegevens liggen in dezelfde lijn als de inkomensverdeling voor Vlaanderen. In de eerste kolom kan u nagaan hoe het gesteld is met de inkomensverdeling in de bibliotheek van Hoogstraten. TABEL 10: BIBLIOTHEEKBEZOEKERS NAAR INKOMEN (PERCENTAGE)

Minder dan 1000 euro Tussen 1000 en 1999 euro Tussen 2000 en 2999 euro Tussen 3000 en 3999 euro Meer dan 4000 euro Totaal aantal (100%)

26

Hoogstraten


5,6 30,9 36,4 20,8 6,3 269

6,8 32,5 33,4 19,8 7,5 28364

VRIND 2002 5,8 29,2 39,6 17,0 8,1 951

COMPUTER & INTERNET Vanaf hier worden niet enkel de cijfers voor Vlaanderen en de bibliotheek van Hoogstraten weergegeven. In de tweede kolom worden ook de cijfers voor de cluster weergegeven waartoe Hoogstraten behoort (zie hoofdstuk 1). Op die manier kan nagegaan worden in welke mate het publiek van de bibliotheek van Hoogstraten overeenkomt met dat van gelijkaardige bibliotheken in Vlaanderen. Uit tabel 11 blijkt dat de meerderheid van de Vlaamse bibliotheekgebruikers thuis beschikt over een computer. Slechts 13% geeft aan niet over een persoonlijke PC te beschikken. TABEL 11: BEZIT COMPUTER THUIS (PERCENTAGE) Hoogstraten Ja Nee Totaal aantal (100%)

90,8 9,2 314

Cluster IV 86,9 13,1 6852

Vlaamse bibliotheken 87,1 9,2 31063

In totaal heeft ongeveer 24% van de Vlaamse bibliotheekgebruikers thuis geen toegang tot internet (zie tabel 12). De groep die helemaal geen toegang heeft tot een computer met internetaansluiting is waarschijnlijk kleiner dan 24%. Studenten kunnen immers meer en meer terecht op schoolcomputers met internetaansluiting en waarschijnlijk beschikt een aantal werkenden op het werk over een PC met internetaansluiting. TABEL 12: BEZIT INTERNETAANSLUITING THUIS (PERCENTAGE)

Ja Nee Totaal aantal (100%)

Hoogstraten

Cluster IV

80,4 19,6 311

75,6 24,4 6814


In tabel 13 bekijken we de frequentie van het internetgebruik. Ongeveer 70% van de Vlaamse bibliotheekgebruikers gebruikt regelmatig internet (maandelijks of meer). Liggen de resultaten voor de bibliotheek van Hoogstraten in dezelfde lijn? TABEL 13: FREQUENTIE INTERNETGEBRUIK (PERCENTAGE)

Nooit Een uitzonderlijke keer Maandelijks Meermaals per maand Wekelijks Meermaals per week Dagelijks Totaal aantal (100%)

Hoogstraten

Cluster IV

18,2 8,5 5,7 8,2 9,1 21,7 28,6 318

20,9 9,1 4,4 7,7 11,3 20,3 26,2 6925

Vlaamse bibliotheken 21,2 10,0 4,6 6,9 10,5 19,9 26,9 31368

27


MULTIMEDIA Uit de onderstaande tabellen blijkt dat de cd-speler bij de Vlaamse bibliotheekgebruiker bijna net zo breed verspreid is als de televisie (zie tabellen 14 & 16). Iets minder mensen beschikken anno 2004 over een videorecorder en bijna de helft van de ondervraagden beschikt over een dvd-speler (zie tabellen 15 & 17). In tabel 18 en tabel 19 bekijken we hoeveel muziek-cd’s en video’s/dvd’s de bibliotheekgebruikers persoonlijk bezitten. De 7 antwoordcategorieën uit de vragenlijst worden samengevoegd tot 3 groepen (weinig of geen; matig; veel). Op basis van de onderstaande cijfers kunnen we besluiten dat muziekcd’s veel sterker zijn ingeburgerd dan video’s en/of dvd’s.

TABEL 14: BEZIT TELEVISIETOESTEL (PERCENTAGE) Hoogstraten Ja Nee Totaal aantal (100%)

97,8

2,2 319

Cluster IV 98,2 1,8 6963


TABEL 15: BEZIT VIDEORECORDER (PERCENTAGE)


Hoogstraten

Cluster IV`

88,1 11,9 312

89,4 10,6 6877


TABEL 16: BEZIT CD-SPELER (PERCENTAGE)


Hoogstraten

Cluster IV

98,7 1,3 316

96,8 3,2 6906


TABEL 17: BEZIT DVD-SPELER (PERCENTAGE)


28

Hoogstraten

Cluster IV

44,0 56,0 293

49,8 50,2 6580


TABEL 18: BEZIT MUZIEK-CD’S THUIS (PERCENTAGE) Hoogstraten Cluster IV Weinig of geen (0-20) Matig (20-99) Veel (100 en meer) Totaal aantal (100%)

16,6 57,5 26,0 308

13,5 51,8 34,7 6736

TABEL 19: BEZIT VIDEO’S/DVD’S THUIS (PERCENTAGE) Hoogstraten Cluster IV Weinig of geen (0-20) Matig (20-99) Veel (100 en meer) Totaal aantal (100%)

69,0 28,1 2,9 306

62,0 32,4 5,6 6658

Vlaamse bibliotheken 14,3 51,8 33,9 30339


BOEKEN EN LEZEN Aan de respondenten werd gevraagd hoeveel boeken ze in hun vrije tijd lezen. Het zou immers vrij logisch zijn dat bibliotheekbezoekers veel boeken lezen. Om na te gaan of dit ook klopt, hebben we de leners in drie groepen verdeeld. De personen die zeggen dat ze in hun vrije tijd minder dan 1 boek per half jaar lezen of slechts één boek per 4-6 maanden worden beschouwd als “occasionele lezers”. Indien men 1 boek per 1 tot 3 maanden leest komt men in de categorie “regelmatige lezers” en personen die 1 boek per week of meer lezen worden als “veelvuldige lezers” beschouwd. Over heel Vlaanderen zijn er bijna 17% bibliotheekgebruikers die slechts occasioneel een boek lezen. We kunnen dus wel stellen dat de meeste bibliotheekbezoekers graag en veelvuldig boeken lezen. Zijn er in de bibliotheek van Hoogstraten ook zoveel bezoekers die veel boeken lezen in hun vrije tijd?

TABEL 20: BOEKEN LEZEN IN DE VRIJE TIJD (PERCENTAGE)

Occasionele lezers Regelmatige lezers Veelvuldige lezers Totaal aantal (100%)

Hoogstraten

Cluster IV

22,4 53,6 24,0 321

18,3 49,5 32,2 6929


29


Als we enkele achtergrondkenmerken bekijken, zien we dat mannen en vrouwen evenredig vertegenwoordigd zijn bij de groep die regelmatig boeken leest. De mannen scoren hoger bij de groep occasionele lezers en de vrouwen scoren dan weer hoger bij de veelvuldige lezers. Het aandeel veelvuldige lezers stijgt met de ouderdom. Terwijl bij de jongste leeftijdsgroep 20% aangeeft veelvuldig boeken te lezen, is dit voor de oudste groep bijna 56%. Dit komt overeen met de vaststelling dat studenten en werkenden minder lezen dan gepensioneerden en dat mensen met weinig tijdsdruk ook duidelijk meer lezen. Vreemd genoeg zien we dat de groep mensen met geen of enkel lager onderwijs meer lezen dan de hoger opgeleiden. Waarschijnlijk is dit te verklaren doordat de gepensioneerden (die veel lezen) veelal lager opgeleid zijn.

MARKANT

Uit tabel 21 kunnen we afleiden dat ongeveer één op vijf van de Vlaamse bibliotheekgebruikers weinig of geen boeken bezit. De meerderheid (43%) heeft thuis tussen de 20 en de 99 boeken. Een iets kleinere groep bezit meer dan 100 boeken. Hoe zit het met het boekenbezit van de bibliotheekgebruikers van Hoogstraten? TABEL 21: BOEKENBEZIT THUIS (PERCENTAGE) Hoogstraten Weinig of geen (0-20) Matig (20-99) Veel (100 en meer) Totaal aantal (100%)

21,2 45,6 33,2 316

Cluster IV 18,4 43,8 37,8 6902


LIDMAATSCHAP VAN DE BIBLIOTHEEK Onderzoek leert ons dat lezen een kwestie van socialisatie is. Mogelijk geldt dit ook voor het bibliotheekbezoek. We zien in tabel 22 dat in Vlaanderen bijna 60% van de bibliotheekbezoekers al lid van de bibliotheek is sinds zijn of haar kindertijd. Ongeveer één op vijf is pas lid geworden op volwassen leeftijd. Daarenboven zien we in tabel 23 dat de meerderheid van bij de start van zijn of haar lidmaatschap ononderbroken lid is gebleven. Zijn deze tendensen ook zichtbaar in de bibliotheek van Hoogstraten?

TABEL 22: START LIDMAATSCHAP (PERCENTAGE)

30

Kindertijd Jeugdjaren Volwassen leeftijd Totaal aantal (100%)

Hoogstraten

Cluster IV

67,5 16,3 16,3 320

57,8 19,5 22,7 7022


TABEL 23: ONONDERBROKEN LID (PERCENTAGE)


Hoogstraten

Cluster IV

64,0 36,0 322

64,8 35,2 7022


Uit tabel 24 blijkt dat ongeveer één op vier Vlaamse bibliotheekgebruikers lid is van meerdere bibliotheken. Verder zien we in tabel 25 dat over heel Vlaanderen ongeveer 83% van de bibliotheekgebruikers lid is van de bibliotheek in de eigen gemeente. Hinnekint (1995) komt tot een zelfde besluit. Uit zijn onderzoek naar het bibliotheekgebruik in Vlaanderen komt naar voren dat gemiddeld 84% van de bibliotheekgebruikers afkomstig is uit de eigen gemeente. In grotere gemeenten ligt dit cijfer lager en in kleinere gemeenten hoger. In tabel 24 & 25 kan men nagaan hoe dat zit voor de bibliotheek van Hoogstraten?

TABEL 24: LIDMAATSCHAP MEERDERE BIBLIOTHEKEN (PERCENTAGE) Hoogstraten Cluster IV Ja Nee Totaal aantal (100%)

26,2 73,8 321

25,5 74,5 6976

TABEL 25: LID BIBLIOTHEEK EIGEN GEMEENTE (PERCENTAGE) Hoogstraten Cluster IV Ja Nee Totaal aantal (100%)

88,8 11,2 322

82,1 17,9 6952



Ongeveer 45% van de personen tussen 18 en 29 jaar is lid van meerdere openbare bibliotheken terwijl dit voor de 30 tot 44 jarigen nog maar 23% is en voor de 60-plussers slechts 15%. We merken ook dat het lidmaatschap van meerdere bibliotheken toeneemt naargelang het opleidingsniveau stijgt. Een vrij logische vaststelling is dat studenten vaker lid zijn van meerdere bibliotheken. Verder zien we dat personen die matig of veel tijdsdruk ervaren t.o.v. personen die geen of weinig tijdsdruk ervaren, vaker lid zijn van meerdere bibliotheken. Personen die van jonge leeftijd gestimuleerd werden om te lezen zijn vaker lid van meerdere bibliotheken.

MARKANT

31


32

De bibliotheekgebruikers die niet in Hoogstraten wonen, kregen de mogelijkheid aan te geven om welke reden(en) ze lid zijn van de bibliotheek van Hoogstraten. Ze konden meerdere antwoorden aanduiden. Tabel 26 geeft voor Vlaanderen weer waarom personen lid zijn van een bibliotheek buiten de eigen gemeente. Het feit dat er meer aanbod is in de betreffende bibliotheek en dat men het bibliotheekbezoek kan combineren met school, werk, boodschappen doen, e.d. zijn de twee voornaamste redenen om naar een andere bibliotheek te gaan. Het cijfer dat bij het totaal aantal is weergegeven moet men niet interpreteren als het aantal personen dat geantwoord heeft op de vraag, maar als het totaal aantal antwoorden. Eén persoon kan immers meerdere antwoorden geven.

TABEL 26: WAAROM LID VAN ANDERE BIBLIOTHEEK (PERCENTAGE) Hoogstraten Cluster IV Er is meer aanbod in deze bibliotheek Ik ben meer tevreden over de dienstverlening in deze bibliotheek De openingsuren in deze bibliotheek zijn gunstiger In deze bibliotheek worden meer diverse diensten aangeboden Deze bibliotheek is voor mij makkelijker bereikbaar Het bibliotheekbezoek in deze bibliotheek kan ik combineren met school, werk, boodschappen doen, ... Mijn gemeente heeft geen openbare bibliotheek Totaal aantal (100%)

31,8

32,0

Vlaamse bibliotheken 30,8

6,1

12,1

10,7

10,6

13,4

13,9

10,6

11,5

9,5

19,7

12,8

14,1

21,2

17,0

19,1

0,0 66

1,2 2481

1,8 9602

BESLUIT • Meer vrouwelijke dan mannelijke bibliotheekbezoekers • Meer jongeren dan ouderen • Meer hooggeschoolden dan laaggeschoolden • Bezit van PC en internet breed verspreid onder bibliotheekgebruikers • Weinig occasionele lezers • Veel leners zijn reeds lid vanaf hun kindertijd • Het aanbod van de bibliotheek en het feit dat men bibliotheekbezoek kan combineren met andere activiteiten zijn de voornaamste redenen om naar een bibliotheek buiten de eigen gemeente te gaan

33

3

H E T G E B R U I K VA N D E B I B L I O T H E E K INLEIDING In dit hoofdstuk ligt de focus op de manier waarop bezoekers gebruik maken van de bibliotheek. In een eerste deel komen een aantal redenen aan bod waarom bibliotheekgebruikers gebruik maken van de bibliotheek. Verder gaan we na hoe de klanten de lidkaart gebruiken en gaan we dieper in op het bibliotheekbezoek. In het onderdeel tijdstippen van bibliotheekbezoek zien we wanneer de bibliotheek bezocht wordt. In de volgende onderdelen wordt onder meer nagegaan welke materialen de gebruikers ontlenen of raadplegen en of ze gebruik maken van de bibliotheekcatalogus. Hierna gaan we na welke zoekstrategieën de bibliotheekbezoekers gebruiken om aan het gewenste materiaal te komen. Afsluitend gaan we in op de computer en het internetgebruik in de bibliotheek.

REDENEN VAN BIBLIOTHEEKGEBRUIK Waarom gaat iemand naar de bibliotheek? In de vragenlijst werden 11 mogelijke redenen opgesomd. De klanten konden antwoorden of ze (bijna) nooit, soms, vaak of (bijna) altijd om die redenen gebruik maken van de bibliotheek. In tabel 27 worden per opgesomde reden het percentage weergegeven van de personen die de bibliotheek vaak of altijd om die reden bezoeken. Uit een tevredenheidsonderzoek uit Nederland (Stalpers, 2003) blijkt dat de Nederlanders de bibliotheek voornamelijk bezoeken omwille van het leesplezier en voor informatie over hobby’s en algemene ontwikkeling. De bibliotheek is volgens de Nederlanders niet de meest aangewezen plaats om mensen te ontmoeten of voor informatie over werk, vacatures e.d. te vinden. Voor Vlaanderen zijn de twee meest opgegeven redenen om naar de bibliotheek te komen “om info te vinden over onderwerpen die me bezig houden” en “om een goed boek, cd, video ... te vinden”. Het minste bijval krijgen de stellingen “om er andere mensen te ontmoeten” en “om werk te zoeken”. De vraag die we ons kunnen stellen is of de bezoekers van de bibliotheek van Hoogstraten dezelfde redenen aangeven om gebruik te maken van hun bibliotheek?

35


TABEL 27: WAAROM MAAKT MEN GEBRUIK VAN BIB (PERCENTAGE VAAK + ALTIJD)  Hoogstraten Cluster IV Vlaamse bibliotheken Om er info te vinden over onderwerpen die me bezighouden Om er een goed boek, cd, video te vinden Om er andere mensen te ontmoeten Om er info te vinden die ik nodig heb voor mijn studie Omdat ik in een bibliotheek altijd wel iets kan bijleren Om wat rond te kijken en/of krant of tijdschrift te lezen Om er informatie te vinden die ik nodig heb voor mijn werk Omdat ik de bibliotheek een aangename omgeving vind Omwille van mijn kinderen Om werk te zoeken Om te surfen op het internet

N

%

N

%

N

%

304

59,5

6519

54,8

29278

53,4

306

68,3

6780

80,7

30464

80,8

244

1,2

4987

1,6

22333

1,8

203

30,5

4314

26,2

19319

26,6

249

15,3

5453

18,9

23925

18,9

265

14,0

5427

11,5

24391

10,9

236

27,1

4954

21,6

21914

22,5

233

22,3

5082

21,4

22677

21,2

215 166 214

37,7 0,0 0,9

4346 3506 4494

35,6 1,3 3,4

19242 15508 19801

35,5 1,4 3,4

Vrouwen maken vaker dan mannen gebruik van de bibliotheek om er info te vinden voor hun werk. Ze gaan ook vaker naar de bibliotheek omwille van de kinderen. Mannen gaan dan weer vaker dan vrouwen naar de bib om info te vinden over onderwerpen die hen bezighouden, om iets bij te leren en om de krant en/of tijdschriften te lezen. 60-plussers maken vaker gebruik van de bibliotheek om een goed boek te vinden of om andere mensen te ontmoeten. Ze gaan ook vaker naar de bibliotheek omdat ze vinden dat ze daar altijd wel iets kunnen bijleren. Verder maken ze ook meer gebruik van de bibliotheek om wat rond te kijken of een krant te lezen. De jongere generaties maken dan weer vaker gebruik van de bibliotheek voor hun studie, voor hun werk, de kinderen en om te surfen op het internet.

36

MARKANT

Kijken we naar het opleidingsniveau, dan zien we dat laaggeschoolden minder vaak naar de bibliotheek komen voor informatie over onderwerpen die hen bezig houden of om info voor werk of studie op te zoeken. Ze komen ook minder vaak dan hooggeschoolden naar de bibliotheek omwille van hun kinderen. Ze komen wel iets vaker naar de bibliotheek om andere mensen te ontmoeten. Studenten komen vaak naar de bibliotheek voor hun studie, terwijl de niet-studenten de bib voornamelijk bezoeken om een goed boek, cd of video te vinden. Gepensioneerden bezoeken de bibliotheek vaker omdat ze daar altijd wel iets kunnen bijleren of om wat rond te kijken. Tenslotte zien we dat personen die vanaf jonge leeftijd werden gestimuleerd om te lezen de bib vaker frequenteren voor info voor hun job of studie.

MARKANT LIDKAART

Ondanks het feit dat enkel persoonlijk gebruik is toegestaan, kan de lidkaart van een bibliotheek makkelijk door meerdere mensen worden gebruikt. We hebben echter weinig zicht op het gebruik van de lidkaart. Uit tabel 28 blijkt dat bijna 65% van de Vlaamse leden van een bibliotheek zijn of haar lidkaart nooit uitleent aan anderen. Slechts 5% geeft toe dat anderen zijn of haar lidkaart vaak gebruiken. Het uitlenen van materialen door de bibliotheekgebruiker voor anderen op de eigen lidkaart gebeurt frequenter. De helft van de Vlaamse respondenten zegt echter nooit werken uit te lenen voor anderen (zie tabel 29). In de eerste kolom van tabel 28 & tabel 29 ziet u in welke mate deze gegevens overeenstemmen met de situatie in de bibliotheek van Hoogstraten? TABEL 28: GEBRUIKEN ANDEREN UW LIDKAART? (PERCENTAGE)

Nooit Soms Vaak Totaal aantal (100%)

Hoogstraten

Cluster IV

60,7 33,3 5,9 321

64,0 30,6 5,4 6959


TABEL 29: LEENT U WERKEN UIT VOOR ANDEREN? (PERCENTAGE)

Neen Af en toe Meestal Bij elke uitlening Totaal aantal (100%)

Hoogstraten

Cluster IV

47,0 47,7 3,4 1,9 321

49,9 44,6 3,8 1,6 6970

Vlaamse bibliotheken 50,1 44,1 4,0 1,8 31710

37


Bij de 18 tot 29 jarigen zegt 55% dat anderen nooit van hun lidkaart gebruik maken. Bij de 60-plussers is dat 80%. Ook het uitlenen van werken voor anderen gebeurt frequenter bij 18 tot 29 jarigen dan bij 60-plussers. Verder gebruiken de laaggeschoolden hun lidkaart vaker uitsluitend voor eigen gebruik dan de hooggeschoolden. Personen die samenwonen met partner en kinderen gebruiken de lenerskaart minder strikt voor eigen gebruik.

MARKANT BIBLIOTHEEKBEZOEK

In de vragenlijst werd gevraagd hoe vaak de ondervraagde de voorbije 6 maanden de bibliotheek waar hij of zij de vragenlijst ontving, bezocht heeft. De resultaten vindt u in tabel 30. Bijna 86% van de Vlaamse gebruikers komt maandelijks of zelfs vaker naar de bibliotheek, een kleine minderheid zelfs wekelijks. Ongeveer 13% bezoekt de bibliotheek eerder uitzonderlijk. In het bibliotheekonderzoek van Hinnekint (1995) vinden we een gelijkaardig percentage terug voor de uitzonderlijke bibliotheekgebruikers (12%). Hij telt echter meer frequente bezoekers. TABEL 30: FREQUENTIE BIBLIOTHEEKBEZOEK (PERCENTAGE) Hoogstraten Cluster IV Niet of uitzonderlijk Maandelijks of vaker Wekelijks of vaker Totaal aantal (100%)

19,6 77,3 3,1 322

12,3 81,5 6,2 6988


In de vragenlijst werd eveneens gevraagd hoeveel tijd de klant bij het laatste bezoek doorgebracht had in de bibliotheek. Dit was een open vraag, er werden dus geen categorieën voorzien. Wij hebben de antwoorden teruggebracht tot vier groepen (zie tabel 31). Ongeveer 27% van de Vlaamse gebruikers is maximaal één kwartier in de bibliotheek. Bijna 48% zegt tussen één kwartier en een half uur nodig te hebben en 20% van de klanten blijft tussen het half uur en het uur binnen. Slechts 6% van de Vlaamse bibliotheekgebruikers is meer dan een uur bezig met het zoeken naar het nodige materiaal. Hoe is de situatie in de bibliotheek van Hoogstraten?

38

TABEL 31: HOELANG IN BIBLIOTHEEK BIJ LAATSTE BEZOEK (PERCENTAGE) Hoogstraten Cluster IV

25,6 48,3 21,5 4,7 317

Tot één kwartier Tussen één uur en een half uur Tussen een half uur en een uur Meer dan een uur Totaal aantal (100%)

25,0 48,2 20,6 6,3 6948


Naast de frequentie van het bezoek worden in tabel 32 de resultaten weergegeven voor de vraag “Dacht u bij uw laatste bezoek aan de bibliotheek op voorhand na over welke werken u ging uitlenen of van welke diensten u gebruik ging maken?”. Kelderman en Janssen (2002) stellen vast dat de respondenten bij het bibliotheekbezoek dikwijls een bepaald genre in het hoofd hebben, maar nog vaker zei men op voorhand geen idee te hebben wat men zou lenen. Kijken we naar de Vlaamse cijfers dan zien we dat 30% zonder een weldoordacht plan naar de bibliotheek trekt. Ongeveer de helft heeft een welbepaald doel voor ogen en houdt zich eraan. De overige groep (18%) weet op voorhand wat ze gingen doen in de bibliotheek maar houdt zich niet aan dat plan. In de eerste kolom kan men nagaan hoeveel procent van de bibliotheekbezoekers met een weldoordacht plan naar de bibliotheek van Hoogstraten komen. TABEL 32: BIBLIOTHEEK BEZOCHT MET EEN WELDOORDACHT PLAN (PERCENTAGE)

Ja, ik hield me aan mijn oorspronkelijk plan Ja ik hield me niet aan mijn oorspronkelijk plan Nee Totaal aantal (100%)

Hoogstraten

Cluster IV


62,2

51,6

50,7

14,7 23,1 320

19,0 29,4 6962

18,7 30,6 31554

De bibliotheekgebruikers tussen 18 en 29 jaar komen in vergelijking met de andere groepen, vaker met een vast plan naar de bibliotheek. Bijna 45% van de laaggeschoolden weet op voorhand niet exact wat ze willen uitlenen of raadplegen in de bibliotheek. Dit is veel meer dan bij de hooggeschoolden (28%).

MARKANT

39


TIJDSTIPPEN VAN BIBLIOTHEEKBEZOEK In de vragenlijst werd er gepeild naar de tijdstippen van het bibliotheekbezoek. In het eerste deel van deze vraag gingen we na wanneer de bibliotheekgebruikers momenteel de bibliotheek bezoeken. De klanten mochten maximaal twee tijdstippen aanduiden. De drie topmomenten (voor Vlaanderen) zijn op een gewone weekdag ’s avonds, op zaterdagvoormiddag en op een gewone weekdag in de namiddag (zie tabel 33). Komen deze drie topmomenten ook voor in de bibliotheek van Hoogstraten? Vermits de respondenten meerdere antwoorden konden geven, moet het totaal aantal gelezen worden als het ‘totaal aantal gegeven antwoorden’ en niet als het aantal personen dat deze vraag beantwoorden.

TABEL 33: IK BEZOEK DE BIBLIOTHEEK VOORNAMELIJK OP ... (PERCENTAGE) Hoogstraten Cluster IV Vlaamse bibliotheken 3,2 5,7 5,7 Gewone weekdag voormiddag 17,3 13,1 14,3 Op een woensdagnamiddag Op een gewone weekdag 15,8 18,8 17,4 namiddag Op een gewone weedag 31,3 30,8 30,1 's avonds 30,2 22,7 20,7 Op een zaterdagvoormiddag 1,4 6,7 6,9 Op een zaterdagnamiddag 0,9 1,9 4,7 Op een zondagvoormiddag 0,0 0,2 0,3 Op een zondagnamiddag 444 10076 46029 Totaal aantal (100%)

HET GEBRUIK VAN DE BIBLIOTHEEKCATALOGUS Opvallend in tabel 34 is het feit dat 35% van de ondervraagden nooit gebruik maakt van de bibliotheekcatalogus en ongeveer een even grote groep er soms gebruik van maakt. Het gebruik van de catalogus is duidelijk (nog) niet ingeburgerd bij de bibliotheekbezoekers. Ligt het cijfer van niet-gebruikers ook zo hoog voor de bibliotheek van Hoogstraten?

40

TABEL 34: GEBRUIK BIBLIOTHEEKCATALOGUS (PERCENTAGE) Hoogstraten Cluster IV

20,9 30,5 27,2 21,5 302

(Bijna) nooit Soms Vaak (Bijna) altijd Totaal aantal (100%)

33,7 32,6 21,3 12,3 6614


De 18 tot 29 jarigen maken veel vaker gebruik van de catalogus dan de oudere leeftijdsgroepen. Slechts 18% van de jongste groep maakt nooit gebruik van de catalogus t.o.v. 57% bij de 60-plussers. Verder zien we dat het gebruik van de catalogus toeneemt naargelang het opleidingsniveau stijgt. We zien eveneens dat personen die van jonge leeftijd gestimuleerd werden om te lezen de catalogus vaker raadplegen.

MARKANT MATERIALEN

De tijd dat we in “de boekerij” enkel voor boeken terechtkonden is reeds lang voorbij. De hedendaagse bibliotheek biedt naast boeken en strips ook audiovisuele materialen aan. Je kan er ook altijd terecht om gebruik te maken van de computer of om de krant te lezen. We peilden naar het gebruik van deze verschillende materialen. Voor elk materiaalsoort kon men bovendien ook aanduiden “leen ik niet of niet aanwezig”. Hieruit kunnen we afleiden wie welke materialen ontleent. In tabel 35 worden per materiaalsoort de percentages weergegeven voor de personen die er gebruik van maken. De opgegeven aantallen zijn het totaal aantal personen die op de vraag geantwoord hebben en dus niet enkel een weergave van de personen die een specifiek materiaal gebruiken. Op basis hiervan zien we dat 98% van de Vlaamse bibliotheekbezoekers gebruik maken van de boekencollectie (zie tabel 35). Ook de muziekcollectie scoort goed (42%). Tussen de 22 en 24% van de gebruikers maakt gebruik van één van de overige materialen. TABEL 35: VAN WELKE MATERIALEN MAAKT MEN GEBRUIK (PERCENTAGE DAT GEBRUIKT MAAKT VAN) Hoogstraten Cluster IV Vlaamse bibliotheken Boeken Strips Tijdschriften/kranten Muziek-cd's Video's/dvd's Cd-rom's

N 322 322 322 322 322 322

% 98,8 23,6 36,3 15,8 31,4 21,7

N 7044 7045 7046 7046 7045 7046

% 97,6 21,2 22,9 50,5 33,9 24,9

N 31935 31938 31941 31938 31944 31941

% 98,1 23,1 22,2 42,4 24,7 22,4

41


DEELNAME AAN ACTIVITEITEN Uit tabel 36 kunnen we afleiden dat het raadplegen en/of uitlenen van materialen de belangrijkste reden is om naar de bibliotheek te komen. De activiteiten zoals tentoonstellingen, lezingen, optredens, e.d., zijn - indien ze al georganiseerd worden - maar matig populair. TABEL 36: DEELNAME AAN ACTIVITEITEN (PERCENTAGE) Hoogstraten Cluster IV (Bijna) nooit Soms Regelmatig Totaal aantal (100%)

85,6 11,6 2,8 319

88,3 10,1 1,6 6979


HOE ZOEKT MEN BOEKEN? In onderstaande tabel wordt weergegeven op welke wijze men tussen de massa aanwezige boeken op zoek gaat naar dat éne geschikte boek. Voor elke zoekstrategie worden de percentages voor “vaak” en “altijd” opgeteld weergegeven. Uiteraard gaat het hier enkel om de antwoorden van mensen die deze materialen gebruiken. Voor Vlaanderen zien we dat men het vaakst ofwel een heel bewuste strategie volgt (rechtstreeks naar het boek van keuze gaan) of dat men heel breed zoekt (door tussen de rekken met boeken te lopen). Het minst vaak zoekt men zijn boeken met behulp van het bibliotheekpersoneel en tussen de net teruggebrachte materialen. Uit Nederlands onderzoek komen vergelijkbare resultaten naar voren. Het catalogusgebruik ligt ook daar vrij laag en het personeel wordt er niet vaak geraadpleegd. Uit onze resultaten blijkt dat slechts één tiende van de leners zijn of haar boeken kiest uit de net teruggebrachte boeken. Dit is in tegenstelling met een onderzoek van Sheldrich Ross (in Kelderman en Janssen, 2002) waaruit blijkt dat de plank met net terugbezorgde boeken vaak het eerst wordt bekeken omdat leners ervan uitgaan dat andere leners de goede boeken lenen. De tabellen voor de andere materialen kan men op een identieke manier lezen. Ga wel altijd zorgvuldig na over hoeveel personen het gaat.

42

TABEL 37: HOE KIEST MEN BOEKEN? (PERCENTAGE VAAK + ALTIJD) Hoogstraten Cluster IV Vlaamse bibliotheken Via catalogus Met behulp van bibliotheekpersoneel Door een beroep te doen op rekken met nieuwe aanwinsten, themastand Door rechtstreeks naar het product van mijn keuze te gaan Door tussen de rekken/ bakken te lopen Tussen de net teruggebrachte materialen

N 286

% 49,0

N 6032

% 33,3

N 27018

% 32,0

286

7,0

6088

8,0

27406

9,3

290

30,0

6170

37,9

27731

38,0

288

50,3

6265

57,4

28207

57,9

300

61,7

6503

65,6

29409

66,9

272

2,2

6018

11,8

26942

10,5

Indien we kijken of er verschillen zijn in het kiezen van boeken tussen mannen en vrouwen, merken we dat mannen slechts één zoekstrategie meer gebruiken dan vrouwen. Ze maken vaker gebruik van de catalogus. De vrouwen maken meer gebruik van de andere zoekstrategieën. Wat betreft de leeftijd zien we dat jongere mensen (18 tot 29 jaar) vaker zoeken met behulp van de catalogus. De 60-plussers maken dan weer meer gebruik van alle andere zoekmogelijkheden. We zien bvb. dat dubbel zoveel 60-plussers rechtstreeks naar het boek van hun keuze gaan (t.o.v. 18 tot 29 jarigen). Hooggeschoolden gebruiken vaker de catalogus, terwijl laaggeschoolden vaker een beroep doen op het bibliotheekpersoneel. Verder zien we dat laaggeschoolden opvallend vaker gewoon tussen de rekken doorlopen om een boek te zoeken.

MARKANT

43


44

HOE ZOEKT MEN STRIPS? De zoekstrategie voor het kiezen van strips wijkt fel af van die van boeken. Slechts 4% gebruikt hiervoor de catalogus (t.o.v. 32% voor boeken). De meeste personen kiezen hun strips gewoon door te grasduinen in de bakken of rekken.

TABEL 38: HOE KIEST MEN STRIPS? (PERCENTAGE VAAK + ALTIJD

Hoogstraten Via catalogus Met behulp van bibliotheekpersoneel Door een beroep te doen op rekken met nieuwe aanwinsten, themastand Door rechtstreeks naar het product van mijn keuze te gaan Door tussen de rekken/ bakken te lopen Tussen de net teruggebrachte materialen

Cluster IV


N 62

% 8,1

N 1340

% 4,9

N 6332

% 4,0

58

1,7

1233

2,0

5884

2,1

60

10,0

1335

17,2

6347

19,1

62

43,5

1355

48,0

6447

50,4

68

73,5

1402

70,4

6672

70,5

61

4,9

1330

7,1

6299

10,0

HOE ZOEKT MEN MUZIEK-CD'S Het zoekproces naar muziek-cd’s komt grotendeels overeen met hoe de bibliotheekgebruikers boeken zoeken. Ofwel volgt men een heel bewuste strategie (rechtstreeks naar de cd van keuze gaan) ofwel zoekt men heel breed (door tussen de rekken met cd’s te lopen). De andere zoekstrategieën (uitgezonderd het zoeken tussen de net teruggebrachte materialen) zijn iets minder populair voor het zoeken van cd’s.

TABEL 39: HOE KIEST MEN MUZIEK-CD’S? (PERCENTAGE VAAK + ALTIJD) Hoogstraten Cluster IV Vlaamse bibliotheken Via catalogus Met behulp van bibliotheekpersoneel Door een beroep te doen op rekken met nieuwe aanwinsten, themastand Door rechtstreeks naar het product van mijn keuze te gaan Door tussen de rekken/ bakken te lopen Tussen de net teruggebrachte materialen

N 45

% 11,1

N 3223

% 20,4

N 12137

% 22,3

44

0,0

3225

5,3

12119

5,3

45

20,0

3251

31,2

12193

31,0

48

50,0

3331

62,7

12533

61,8

47

66,0

3400

68,5

12780

67,8

44

0,0

3198

7,9

12038

9,6

45


HOE ZOEKT MEN VIDEO’S OF DVD’S? In vergelijking met de zoekstrategie voor boeken zien we dat het zoeken van video’s en/of dvd’s net iets vaker gebeurt door te grasduinen in de rekken of door te zoeken tussen de teruggebrachte materialen. De andere zoekmethoden worden minder frequent gebruikt. TABEL 40: HOE KIEST MEN VIDEO’S EN/OF DVD’S? (PERCENTAGE VAAK + ALTIJD) Hoogstraten Cluster IV Vlaamse bibliotheken Via catalogus Met behulp van bibliotheekpersoneel Door een beroep te doen op rekken met nieuwe aanwinsten, themastand Door rechtstreeks naar het product van mijn keuze te gaan Door tussen de rekken/bakken te lopen Tussen de net teruggebrachte materialen

N 86

% 11,6

N 2093

% 9,4

N 6756

% 11,2

84

0,0

2091

3,0

6745

3,7

85

12,9

2103

26,5

6759

27,1

86

40,7

2149

50,0

6948

49,2

94

68,1

2243

70,1

7153

68,6

86

3,5

2073

7,6

6681

12,1

HOE ZOEKT MEN CD-ROM’S? Voor het zoeken van geschikte cd-rom’s zijn de meest populaire zoekstrategieën eveneens door tussen de rekken/bakken te lopen en door rechtstreeks naar de cd-rom van keuze te gaan. TABEL 41: HOE KIEST MEN CD-ROM’S? (PERCENTAGE VAAK + ALTIJD) Hoogstraten Cluster IV Vlaamse bibliotheken Via catalogus Met behulp van bibliotheekpersoneel Door een beroep te doen op rekken met nieuwe aanwinsten, themastand Door rechtstreeks naar het product van mijn keuze te gaan Door tussen de rekken/bakken te lopen Tussen de net teruggebrachte materialen

46

N 63

% 19,0

N 1557

% 12,6

N 6210

% 11,9

62

3,2

1547

4,9

6186

5,5

62

4,8

1550

20,1

6188

20,5

62

25,8

1577

41,0

6297

40,4

63

63,5

1650

61,6

6507

60,6

62

0,0

1539

5,7

6143

7,3

COMPUTER & INTERNET Uit tabel 12 leerden we dat veel bibliotheekgebruikers thuis over een computer met internetaansluiting beschikken. Het zou niet verwonderlijk zijn dat daardoor de computers in de bibliotheek minder vaak worden gebruikt, toch niet voor toepassingen die evengoed thuis kunnen gebeuren. In tabel 42 worden de percentages weergegeven van de personen die zeggen dat ze gebruik maken van de bibliotheekcomputer voor hun job, studie, ontspanning of om werk te zoeken. De aantallen die in de tabel worden weergegeven gelden voor alle personen die “ja” of “neen” hebben geantwoord. De percentages daarentegen gelden enkel voor de personen die “ja” geantwoord hebben. De bibliotheekcomputers worden niet frequent gebruikt noch voor de job, studie of het zoeken van werk, noch voor ontspanning. Op Vlaams niveau is het gebruik van de bibliotheekcomputer voor ontspanning het populairst. TABEL 42: GEBRUIK VAN COMPUTER IN BIBLIOTHEEK (PERCENTAGE JA) Hoogstraten Cluster IV Vlaamse bibliotheken Bibliotheekcomputer voor job Bibliotheekcomputer voor studie Bibliotheekcomputer voor ontspanning Bibliotheekcomputer om werk te zoeken

N 299

% 1,7

N 6577

% 2,8

N 29848

% 2,8

299

2,3

6586

4,9

29828

5,0

304

4,3

6684

9,5

30221

9,3

298

0,0

6574

2,2

29754

2,1

In tabel 43, tabel 44, tabel 45 en tabel 46 worden enkele concrete computertoepassingen onder de loep genomen die de bibliotheken aanbieden. Een kleine minderheid van de Vlaamse bibliotheekbezoekers maakt gebruik van de bibliotheekcomputer voor één van deze toepassingen. TABEL 43: RAADPLEGEN VAN INTERNET IN DE BIBLIOTHEEK (PERCENTAGE) Hoogstraten Cluster IV Vlaamse bibliotheken 92,5 89,9 89,9 (Bijna) nooit 5,8 6,9 7,1 Soms 1,7 1,9 1,7 Vaak 0,0 1,4 1,3 (Bijna) altijd 294 6454 28981 Totaal aantal (100%)

47


TABEL 44: RAADPLEGEN VAN E-MAIL IN DE BIBLIOTHEEK (PERCENTAGE) Hoogstraten Cluster IV (Bijna) nooit Soms Vaak (Bijna) altijd Totaal aantal (100%)

96,9 1,7 1,4 0,0 294

95,2 2,7 1,0 1,1 6401


TABEL 45: GEBRUIK VAN COMPUTERTOEPASSINGEN ZOALS WORD, EXCEL (PERCENTAGE)


Hoogstraten

Cluster IV

98,3 1,7 0,0 0,0 287

97,0 2,1 0,4 0,5 6279


TABEL 46: GEBRUIK VAN DATABANKEN ZOALS PERSDATABANKEN, DIGITALE KNIPSELMAPPEN ... (PERCENTAGE)


48

Hoogstraten

Cluster IV

93,3 6,3 0,4 0,0 269

93,9 5,0 0,8 0,4 5990


BESLUIT • Boeken zijn nog steeds de belangrijkste publiekstrekker van bibliotheken • Lidkaart grotendeels voor persoonlijk gebruik • De meerderheid bezoekt de bibliotheek maandelijks of vaker • Drie op vier leners trekken maximum een half uur uit voor een bibliotheekbezoek • Drie op tien bibliotheekgebruikers komt naar de bibliotheek zonder een weldoordacht plan • De bibliotheek wordt voornamelijk op een gewone weekdag ’s avonds of zaterdagvoormiddag bezocht • De bibliotheekgebruiker zoekt zijn materialen voornamelijk door te grasduinen in de bibliotheek of door rechtstreeks naar het materiaal van zijn/haar keuze te gaan • Computers worden relatief weinig gebruikt in de bibliotheek

49

4

D E T E V R E D E N H E I D VA N D E BIBLIOTHEEKGEBRUIKER INLEIDING In dit hoofdstuk staat de tevredenheid van de bibliotheekgebruiker centraal. We starten eerst met een globaal overzicht van de tevredenheid over verschillende aspecten van de aanwezige materialen. Nadien gaan we in op de tevredenheid over het aanbod van verschillende boekengenres. In een volgend onderdeel komt de tevredenheid met de catalogus aan bod. Andere thema’s die aan bod komen zijn: de infrastructuur, de dienstverlening, de openingstijden, de computers.... Voor al deze onderdelen vergelijken we de tevredenheid van de bibliotheek van Hoogstraten opnieuw met de score van de cluster waartoe de bibliotheek van Hoogstraten behoort en met de gemiddelde score van de Vlaamse bibliotheekbezoeker.

TEVREDENHEID MET DE BOEKENCOLLECTIE Hoe tevreden zijn de klanten over de uitleentermijn, de aanwezigheid van boeken in de rekken, het aantal dat men kan uitlenen ...? De percentages weergegeven in tabel 47 zijn de samengetelde percentages van de personen die tevreden en zeer tevreden zijn11. Uit deze tabel blijkt dat de Vlaamse gebruikers voornamelijk tevreden zijn over de uitleentermijn van boeken, de vindbaarheid van boeken en het aantal boeken dat men kan uitlenen. Wat dit laatste aspect betreft komt uit een onderzoek van Test-Aankoop (1998) een vergelijkbaar tevredenheidspercentage van net geen 90% naar voren. Iets minder tevreden is men over de aanwezigheid in de rekken en de beschikbaarheid van nieuwe boeken. Hoe beoordelen de klanten in de bibliotheek van Hoogstraten deze aspecten van de boekencollectie?

TABEL 47: BEOORDELING BOEKEN (PERCENTAGE TEVREDEN + ZEER TEVREDEN) Hoogstraten Cluster IV Vlaamse bibliotheken Uitleentermijn Aanwezigheid in de rekken Aantal dat u kan uitlenen Beschikbaarheid nieuwe boeken Vindbaarheid

N 312 308 311 306

% 90,4 79,5 90,4 59,5

N 6775 6665 6708 6650

% 85,5 76,2 89,8 60,5

N 30754 30280 30452 30173

% 84,1 74,8 89,2 58,6

311

82,3

6699

81,5

30419

81,3

11 De vragen omtrent de tevredenheid over de verschillende materialen werden enkel beantwoord door de personen die gebruik maken van de bevraagde materialen. Bij het interpreteren van de resultaten is het belangrijk eerst na te gaan hoeveel respondenten op de vragen geantwoord hebben.

51


Indien we enkele achtergrondkenmerken in verband brengen met de tevredenheid dan merken we dat er voor al de aspecten een duidelijk verschil is tussen de oudere en jongere generaties. De percentages van tevredenheid stijgen naargelang de leeftijd toeneemt. Het minst tevreden zijn dus de 18 tot 29 jarigen, het meest tevreden zijn de 60-plussers. De hooggeschoolden zijn over de gehele lijn minder tevreden dan de laaggeschoolden. Ook personen die veel tijdsdruk ervaren zijn minder tevreden over de vindbaarheid van boeken, het aantal dat ze kunnen uitlenen en de uitleentermijn van boeken.

MARKANT

TEVREDENHEID MET DE STRIPCOLLECTIE De stripcollectie wordt minder positief beoordeeld door de Vlaamse bibliotheekgebruikers dan de boekencollectie. Buiten de uitleentermijn scoren alle items lager. TABEL 48: BEOORDELING STRIPS (PERCENTAGE TEVREDEN + ZEER TEVREDEN) Hoogstraten Cluster IV Vlaamse bibliotheken Uitleentermijn Aanwezigheid in de rekken Aantal dat u kan uitlenen Beschikbaarheid nieuwe strips Vindbaarheid

N 68 68 68

% 86,8 67,6 86,8

N 1365 1360 1357

% 84,8 62,5 77,7

N 6583 6519 6530

% 84,8 62,7 78,1

67 67

50,7 62,7

1354 1356

43,0 69,4

6506 6518

42,6 73,0

TEVREDENHEID MET DE TIJDSCHRIFTEN/KRANTEN COLLECTIE De tijdschriften en krantencollectie krijgen over het algemeen een goede beoordeling. De Vlaamse bibliotheekgebruikers zijn vooral zeer te spreken over de vindbaarheid van de tijdschriften en kranten. TABEL 49: BEOORDELING TIJDSCHRIFTEN/KRANTEN TEVREDEN) Hoogstraten

52

Uitleentermijn Aanwezigheid in de rekken Aantal dat u kan uitlenen Beschikbaarheid nieuwe tijdschriften/kranten Vindbaarheid

(PERCENTAGE TEVREDEN + ZEER

Cluster IV


N 106 107 106

% 91,5 75,7 88,7

N 1428 1459 1423

% 81,5 75,1 78,8

N 6018 6183 5979

% 78,4 73,3 77,8

107 106

72,9 89,6

1466 1465

73,3 86,2

6205 6195

70,7 85,1

TEVREDENHEID MET DE MUZIEKCOLLECTIE Op Vlaams niveau scoort de collectie muziek-cd’s goed voor het aantal dat kan uitgeleend worden, de uitleentermijn en de uitleenprijs. De vindbaarheid en de aanwezigheid in de rekken worden iets minder goed beoordeeld. De gebruikers zijn niet echt tevreden over de beschikbaarheid van nieuwe cd’s. TABEL 50: BEOORDELING MUZIEK-CD’S (PERCENTAGE TEVREDEN + ZEER TEVREDEN) Hoogstraten Cluster IV Vlaamse bibliotheken Uitleentermijn Aanwezigheid in de rekken Aantal dat u kan uitlenen Beschikbaarheid nieuwe cd's Vindbaarheid Uitleenprijs

N 44 43 43 43 43 44

% 77,3 58,1 72,1 44,2 72,1 61,4

N 3416 3379 3384 3357 3383 3386

% 81,0 63,9 82,0 45,0 69,4 73,5

N 12685 12565 12592 12503 12584 12522

% 80,0 60,1 81,0 41,0 68,0 73,2

TEVREDENHEID MET DE VIDEO/DVD COLLECTIE Wat betreft de video- en dvd-collectie merken we dat de Vlaamse gebruikers minder tevreden zijn over de aanwezigheid in de rekken en de beschikbaarheid van nieuw materiaal. Aan de andere aspecten geven de gebruikers een vrij goede score. TABEL 51: BEOORDELING VIDEO’S/DVD’S (PERCENTAGE TEVREDEN + ZEER TEVREDEN) Hoogstraten Cluster IV Vlaamse bibliotheken Uitleentermijn Aanwezigheid in de rekken Aantal dat u kan uitlenen Beschikbaarheid nieuwe video's/dvd's Vindbaarheid Uitleenprijs

N 92 91 91

% 73,9 57,1 70,3

N 2232 2211 2208

% 72,4 55,1 74,8

N 7000 6930 6916

% 74,3 50,9 72,7

90 90 92

38,9 70,0 63,0

2207 2215 2206

38,0 71,8 73,8

6892 6920 6872

34,1 69,0 73,0

53


TEVREDENHEID MET DE CD-ROM COLLECTIE Bij de beoordeling van de cd-rom collectie zien we dezelfde tendensen als in tabel 51. De Vlaamse gebruikers zijn minder tevreden over de aanwezigheid in de rekken en de beschikbaarheid van nieuw materiaal. Aan de andere aspecten geven de gebruikers een redelijke score. TABEL 52: BEOORDELING CD-ROM’S (PERCENTAGE TEVREDEN + ZEER TEVREDEN) Hoogstraten Cluster IV Vlaamse bibliotheken Uitleentermijn Aanwezigheid in de rekken Aantal dat u kan uitlenen Beschikbaarheid nieuwe cd-rom's Vindbaarheid Uitleenprijs

N 63 62 63

% 63,5 64,5 65,1

N 1603 1594 1595

% 73,7 58,2 73,5

N 6251 6214 6212

% 73,5 54,9 72,0

62 63 63

40,3 57,1 57,1

1585 1594 1582

41,6 68,4 68,0

6185 6215 6156

37,7 67,0 68,7

TEVREDENHEID MET HET BOEKENAANBOD We vroegen de bibliotheekgebruikers te oordelen over het aanbod van een aantal specifieke boekengenres. De klanten kregen de mogelijkheid te antwoorden of ze het aanbod te beperkt, voldoende of goed vonden. In tabel 53 staan de percentages weergegeven van de personen die het aanbod van een bepaald genre goed vinden. In de eerste kolom kan men zelf nagaan hoe tevreden de bibliotheekbezoekers van Hoogstraten zijn met het boekenaanbod. TABEL 53: BEOORDELING AANWEZIGHEID GENRES (PERCENTAGE GOED)

Hoogstraten

54

Spannende boeken Streek- en Familieromans Romantische boeken Oorlogs- en verzetsverhalen Science fiction en fantasy Literaire werken Kinder- en jeugdboeken Dichtbundels Anderstalige boeken Grote letterboeken Kunst, cultuur en geschiedenis Doe boeken Vakantie en reizen Gezondheid en opvoedng

N 230 181 202 122 107 161 170 123 106 55 204 242 231 234

% 56,1 54,1 54,0 44,3 45,8 47,2 66,5 40,7 23,6 29,1 46,6 49,6 48,1 44,9

Cluster IV N 5331 3965 4130 3186 2893 3816 3634 2398 2574 1407 4146 4957 4950 4400

% 55,9 52,6 55,1 48,7 47,1 49,6 66,3 39,8 28,0 39,7 44,1 47,2 48,2 45,8

Vlaamse bibliotheken N 24128 18467 19273 14216 13058 17650 16229 11019 11620 6487 18731 21950 22091 19647

% 55,2 53,2 55,2 48,1 46,9 47,8 64,8 37,7 25,3 36,7 43,7 46,9 45,6 44,7

TEVREDENHEID MET DE CATALOGUS Uit tabel 54 blijkt dat driekwart van de Vlaamse bibliotheekgebruikers tevreden is met de gebruiksvriendelijkheid van de catalogus. De personen die hier geen gebruik van maken, konden op deze vraag “niet van toepassing” antwoorden en werden niet meegeteld. In de groep “ontevreden” zitten zowel diegenen die “helemaal niet tevreden” als “niet tevreden” zijn over de catalogus. Bij de groep “tevreden” zitten dan diegenen die “tevreden of zeer tevreden” zijn over de catalogus. TABEL 54: TEVREDENHEID GEBRUIKSVRIENDELIJKHEID CATALOGUS (PERCENTAGE) Hoogstraten Cluster IV Vlaamse bibliotheken 3,8 4,2 4,1 Ontevreden 12,3 19,1 19,0 Neutraal 83,9 76,7 76,9 Tevreden 261 4966 22109 Totaal aantal (100%)

TEVREDENHEID MET DE INFRASTRUCTUUR In tabel 55 zijn een aantal zeer verschillende aspecten opgenomen die peilen naar de tevredenheid over de infrastructuur van de bibliotheek. We geven telkens de cijfers van de personen die “tevreden” of “zeer tevreden” zijn. Als we de Vlaamse cijfers bekijken, kunnen we stellen dat de Vlaamse bibliotheekgebruikers over het algemeen tevreden zijn over de infrastructuur. Het minst tevreden is men over de leeszaal, de parkeermogelijkheden aan de bibliotheek en de aanwezigheid (of afwezigheid) van kopieer- en printapparatuur, maar misschien geldt dat niet in dezelfde mate voor de bibliotheek van Hoogstraten.

TABEL 55: BEOORDELING INFRASTRUCTUUR (PERCENTAGE TEVREDEN + ZEER TEVREDEN) Hoogstraten Cluster IV Vlaamse bibliotheken Toegankelijkheid gebouw Bereikbaarheid gebouw Parkeermogelijkheden fietsstallingen Leeszaal Inrichting van de bibliotheek Aanwezigheid kopieer- en printapparatuur

N 317 315 306 261 263 317

% 95,9 95,6 70,3 81,2 84,8 88,3

N 6917 6852 6511 4951 5024 6778

% 93,2 92,7 75,3 79,6 73,3 81,2

N 31202 30965 28551 22546 22471 30544

% 92,4 91,8 70,5 76,4 70,7 78,1

199

65,8

4035

64,7

18646

63,5

55


Wat de tevredenheid over de infrastructuur betreft, zien we niet zoveel interessante verschillen als we de achtergrondkenmerken bekijken. Wat betreft de aanwezigheid van print-kopieerapparatuur, de tevredenheid over de leeszaal en de inrichting van de bib is er een groot verschil tussen de personen van 18 tot 59 jaar en de 60-plussers. De eerste groep is hierover opmerkelijk minder tevreden. Ook de hooggeschoolden zijn minder tevreden over deze aspecten. Verder zien we dat de personen met veel tijdsdruk eveneens minder tevreden zijn over deze aspecten m.b.t. de infrastructuur. Het zijn ook de mensen met weinig tijd en veel stress die duidelijk minder tevreden zijn over de bereikbaarheid en de toegankelijkheid van het gebouw.

MARKANT

TEVREDENHEID MET DE OPENINGSTIJDEN Er bestaat een grote spreiding in het totaal aantal uren en de tijdstippen dat de Vlaamse Openbare bibliotheken open zijn. De kleinste bibliotheek van Vlaanderen is slechts 4 uur geopend, terwijl de bibliotheken in de grootsteden makkelijk 50 uur per week open zijn. De resultaten in tabel 56 tonen aan dat een grote meerderheid in Vlaanderen tevreden is met de huidige openingstijden. Dit blijkt ook uit een onderzoek van Test-Aankoop bij de Vlaamse Openbare Bibliotheken (1998). Slechts 12% zegt ontevreden te zijn over de huidige openingstijden. In de eerste kolom kan men aflezen in welke mate men tevreden is over de openingstijden in de bibliotheek van Hoogstraten.

TABEL 56: TEVREDENHEID OPENINGSTIJDEN (PERCENTAGE)

Ontevreden Neutraal Tevreden Totaal aantal (100%)

Hoogstraten

Cluster IV

9,5 15,1 75,4 317

11,1 14,7 74,2 6892

MARKANT


Wat betreft de tevredenheid met de openingstijden merken we dat de jongste leeftijdsgroep, de hooggeschoolden en mensen die veel tijdsdruk ervaren het minst tevreden zijn over de huidige openingstijden van de bibliotheek.

56

TEVREDENHEID MET DE DIENSTVERLENING De Vlaamse bibliotheekgebruikers zijn over het algemeen zeer tevreden over de dienstverlening in hun bibliotheek. Voor de onderscheiden aspecten van de dienstverlening zijn minimaal 80% van de Vlaamse gebruikers in Vlaanderen tevreden of zeer tevreden (zie tabel 57). Hoe beoordelen de bibliotheekbezoekers van Hoogstraten de dienstverlening in hun bibliotheek? TABEL 57: BEOORDELING DIENSTVERLENING (PERCENTAGE TEVREDEN + ZEER TEVREDEN) Hoogstraten Cluster IV Vlaamse bibliotheken Snelheid dienstverlening Bekwaamheid personeel Hulpvaardigheid personeel Beschikbaarheid personeel Vriendelijkheid personeel

N 317 312 316 313 315

% 89,0 88,5 85,1 84,3 78,4

N 6915 6810 6853 6831 6905

% 87,1 87,5 89,5 86,6 88,0

N 31200 30784 31016 30890 31154

% 87,6 87,6 89,6 86,7 88,4

Wat de dienstverlening betreft, zien we dat mannen en vrouwen even tevreden zijn. Bij de 18 tot 29-jarigen zegt 84% tevreden te zijn over de hulpvaardigheid terwijl dit bij de 60-plussers 94% is. Deze verschillen zien we ook terug bij de andere items rond dienst-verlening. De ouderen zijn over het algemeen iets tevredener. De laaggeschoolden geven sneller aan zeer tevreden te zijn over de dienstverlening. De hooggeschoolden zijn iets gematigder in hun oordeel en zijn vaker gewoon tevreden. Verder zien we dat de personen die veel tijdsdruk ervaren tegenover de personen die weinig of geen tijdsdruk ervaren, over heel de lijn minder tevreden zijn over de dienstverlening van het personeel.

MARKANT

57


TEVREDENHEID MET DE COMPUTERS Uit tabel 58 blijkt dat er weinig personen zijn die oordelen over de aanwezigheid en de toegankelijkheid van de internetcomputers in de bibliotheek. We zagen immers dat slechts een kleine minderheid gebruik maakt van de PC-infrastructuur. Let dus op met de interpretatie van deze resultaten. TABEL 58: TEVREDENHEID AANWEZIGHEID INTERNETCOMPUTERS (PERCENTAGE)


Hoogstraten

Cluster IV

9,5 28,6 61,9 21

20,0 27,8 52,1 823


TABEL 59: TEVREDENHEID TOEGANKELIJKHEID INTERNETCOMPUTERS (PERCENTAGE)


Hoogstraten

Cluster IV

25,0 25,0 50,0 20

27,8 33,1 39,1 813


ANDERE Weinig mensen nemen deel aan de culturele activiteiten in de bibliotheek. De personen die wel participeren zijn veelal middelmatig tevreden of tevreden over de georganiseerde culturele activiteiten. TABEL 60: TEVREDENHEID CULTURELE ACTIVITEITEN (PERCENTAGE)


58

Hoogstraten

Cluster IV

3,1 47,9 49,0 194

3,3 45,8 50,9 4075


De tevredenheid over de culturele activiteiten stijgt met de leeftijd. Van de 18 tot 29 jarigen zegt 6% zeer tevreden zijn over de georganiseerde activiteiten, dit tegenover 20% van de 60-plussers. Verder is 25% van de laaggeschoolden zeer tevreden, tegenover 8% van de hoger opgeleiden.

MARKANT

De helft van de gebruikers van de bibliotheekwebsite zijn tevreden over deze dienstverlening. Slechts 6% is niet tevreden en de overige gebruikers nemen een neutrale houding aan. TABEL 61: TEVREDENHEID BIBLIOTHEEKWEBSITE (PERCENTAGE)


Hoogstraten

Cluster IV

2,0 31,3 66,7 147

5,8 42,9 51,2 2693


Ongeveer 12% van de Vlaamse bibliotheekgebruikers is niet tevreden met het boetesysteem van de bibliotheek. De helft van de gebruikers is echter wel tevreden. Deze resultaten liggen in dezelfde lijn als in een onderzoek van Test-Aankoop (1998) waar slechts een kleine minderheid het boetesysteem in vraag stelt. TABEL 62: TEVREDENHEID BOETESYSTEEM (PERCENTAGE)


Hoogstraten

Cluster IV

4,2 33,8 62,0 308

12,3 36,6 51,2 6471


Voor het boetesysteem geldt het dat de 60-plussers opmerkelijk meer tevreden zijn (18% zeer tevreden t.o.v. 7% bij de 18 tot 29 jarigen). Verder zijn ook hier de laaggeschoolden, de personen met een laag inkomen en de personen met weinig of geen tijdsdruk meer tevreden over het boetesysteem.

MARKANT

59


Uit tabel 63 blijkt dat slechts 3% niet tevreden is over het lidgeld dat men dient te betalen. De overgrote meerderheid van de Vlaamse bibliotheekgebruikers, nl. 83% is wel tevreden over het lidgeld.

TABEL 63: TEVREDENHEID OVER LIDGELD (PERCENTAGE)


Hoogstraten

Cluster IV

0,9 9,8 89,3 215

3,4 14,8 81,8 6324


MARKANT

De jongste leeftijdgroepen zijn het minst tevreden over het lidgeld dat ze moeten betalen. Personen met een laag inkomen zijn iets minder tevreden over het lidgeld dan de personen uit de hoogste inkomensgroep.

BESLUIT • Vlaamse bibliotheekgebruikers zijn het minst tevreden over de beschikbaarheid van nieuwe materialen • De kinderen jeugdboeken worden het best beoordeeld, de grote letterboeken, de anderstalige boeken en de dichtbundels krijgen de slechtste beoordeling • De meerderheid is tevreden met de dienstverlening en de huidige openingstijden • Over het algemeen is de Vlaamse bibliotheekgebruiker zeer tevreden over de werking en infrastructuur van de bibliotheek

60

5

W E N S E N VA N D E B I B L I O T H E E K G E B R U I K E R INLEIDING Een aantal vragen in de vragenlijst peilden naar de wensen van de bibliotheekgebruiker. Twee thema’s komen hier aan bod. Enerzijds de voorkeuren betreffende de openingstijden van de bibliotheek en anderzijds de voorkeuren betreffende eventuele toekomstige dienstverlening. In dat verband werd gepeild naar welke diensten de bibliotheekbezoeker aanspreken en of men eventueel ook extra wil betalen voor deze bijkomende diensten.

GEWENSTE OPENINGSTIJDEN In tabel 33 werden de resultaten weergegeven op de vraag naar de tijdstippen van het bibliotheekbezoek. Hierop volgde een vraag naar de tevredenheid met de huidige openingstijden. Een grote groep Vlaamse bibliotheekgebruikers nl. 69,7 procent geeft op deze vraag aan dat men tevreden is met de huidige openingstijden12 (70,5 procent voor de bibliotheek van Hoogstraten). De gebruikers konden vervolgens één of meerdere tijdstippen aanduiden dat de bibliotheek open zou moeten zijn. Vermits dat de respondenten meerdere antwoorden konden geven, moet het totaal aantal niet gelezen worden als hoeveel personen een antwoord gegeven hebben, maar als het ‘totaal aantal gegeven antwoorden’ door gebruikers die andere openingstijden wensen13. De Vlaamse bibliotheekgebruikers die niet tevreden zijn, willen de huidige openingstijden vooral graag uitgebreid zien met de zaterdagnamiddag en zondagvoormiddag, maar misschien ligt dat anders voor de bibliotheek van Hoogstraten.

TABEL 64: DE BIBLIOTHEEK ZOU VOOR MIJ OPEN MOETEN ZIJN OP ... (PERCENTAGE)

Gewone weekdag voormiddag Op een woensdagnamiddag Op een gewone weekdag namiddag Op een gewone weekdag 's avonds Op een zaterdagvoormiddag Op een zaterdagnamiddag Op een zondagvoormiddag Op een zondagnamiddag Totaal aantal (100%)

Hoogstraten

Cluster IV

10,7 4,4

12,3 2,4

Vlaamse bibliotheken 13,0 2,3

6,3

6,2

6,1

11,3 5,0 35,2 21,4 5,7 159

12,7 3,2 29,8 23,7 9,8 3069

13,8 5,6 28,3 21,2 9,7 13883

12 Percentage tevreden bibliotheekgebruikers wijkt lichtjes af van percentage in tabel 56 waar de resultaten werden gepresenteerd op een algemene vraag over de tevredenheid met de openingstijden. 13 Sommige respondenten gaven aan tevreden te zijn met de huidige openingstijden maar duidden tevens een alternatief tijdstip aan bij de vraag naar gewenste openingstijden

63


TOEKOMSTIGE DIENSTVERLENING In onderstaande tabel staan een aantal diensten opgesomd die de bibliotheken eventueel in de toekomst zouden kunnen aanbieden. Eerst en vooral is de vraag gesteld of men van een bepaalde dienst gebruik zou willen maken. De percentages in tabel 65 zijn het aandeel mensen die van de opgesomde diensten in de toekomst gebruik willen maken. Op Vlaams niveau zien we dat vooral een gepersonaliseerde nieuwsbrief, een lidkaart die men kan gebruiken voor elke Vlaamse bibliotheek en een dienstverlening voor ouderen en zieken steun vindt. TABEL 65: WIL MEN GEBRUIK MAKEN VAN VOLGENDE DIENSTEN? (PERCENTAGE JA) Hoogstraten Cluster IV Vlaamse bibliotheken Een lidkaart die men kan gebruiken in elke vlaamse bibliotheek Het kunnen raadplegen van volledige boeken, tijdschriften, thuis via de computer Meer databanken die ik in de bibliotheek kan raadplegen Een nieuwsbrief met informatie uit de bibliotheek aangepast volgens uw interesse en smaak Een dienstverlening aan huis voor ouderen, zieken en personen met een handicap Een dienst waarbij gereserveerde werken buiten de openingsuren kunnen opgehaald worden Een dienst waarbij ik elk boek uit elke Vlaamse bibliotheek kan lenen en terugbrengen in mijn bib

N

%

N

%

N

%

314

62,1

6845

66,5

30968

67,5

311

46,9

6722

48,2

30319

47,9

310

21,0

6646

25,3

30021

25,2

312

64,7

6742

68,3

30476

68,3

313

57,5

6751

65,6

30520

65,7

311

25,1

6759

24,5

30518

25,7

311

54,0

6791

57,3

30675

58,5

In tabel 66 worden de antwoorden weergegeven van de personen die geantwoord hebben dat ze van bepaalde diensten willen gebruik maken. De vervolgvraag hierop luidde “Zou u voor deze diensten extra willen betalen”? Driekwart van deze groep wil wel extra betalen voor een dienstverlening aan huis voor ouderen en zieken. Ongeveer 60% ziet het wel zitten om extra te betalen voor een dienst waar elk boek uit elke bibliotheek kan uitgeleend worden en ook kan teruggebracht worden in de eigen bibliotheek. De helft van de groep

64

die gebruik zou willen maken van een lidkaart die in elke Vlaamse bib kan gebruikt worden en/of een dienstverlening waarbij gereserveerde werken buiten de openingsuren opgehaald kunnen worden, wil hiervoor extra betalen. Minder enthousiast zijn de gebruikers over het betalen voor het raadplegen van volledige boeken of tijdschriften thuis via de PC, voor meer databanken en voor een gepersonaliseerde nieuwsbrief. TABEL 66: WIL MEN EXTRA BETALEN VOOR VOLGENDE DIENSTEN? (PERCENTAGE JA) Hoogstraten Cluster IV Vlaamse bibliotheken Een lidkaart die men kan gebruiken in elke vlaamse bibliotheek Het kunnen raadplegen van volledige boeken, tijdschriften, thuis via de computer Meer databanken die ik in de bibliotheek kan raadplegen Een nieuwsbrief met informatie uit de bibliotheek aangepast volgens uw interesse en smaak Een dienstverlening aan huis voor ouderen, zieken en personen met een handicap Een dienst waarbij gereserveerde werken buiten de openingsuren kunnen opgehaald worden Een dienst waarbij ik elk boek uit elke Vlaamse bibliotheek kan lenen en terugbrengen in mijn bib

N

%

N

%

N

%

187

38,5

4399

47,0

20139

48,3

138

29,7

3083

42,4

13858

42,1

60

30,0

1571

32,0

7132

31,4

186

26,9

4291

30,0

19250

29,2

165

73,3

4130

74,1

18549

73,2

71

42,3

1544

51,7

7274

52,5

157

62,4

3694

61,7

16934

61,6

BESLUIT • De klanten die niet tevreden zijn over de huidige openingstijden zouden de bibliotheek graag vaker open zien op een zaterdagnamiddag en/of zondagvoormiddag. • Een lidkaart die men kan gebruiken in elke Vlaamse bibliotheek, een gepersonaliseerde nieuwsbrief en een dienstverlening aan huis voor ouderen, zieken en gehandicapten zijn de diensten die het liefst gewenst worden in de toekomst.

65

NAWOORD In dit rapport kreeg u een eerste overzicht van de onderzoeksresultaten van de bibliotheek van Hoogstraten. Een aantal vaststellingen zullen ongetwijfeld niet onbekend zijn, andere bevindingen zullen u wellicht verrassen. We hopen vooral dat u de juiste conclusies uit deze resultaten trekt en ze ook in het perspectief van de andere Vlaamse bibliotheken bekijkt. Maar cijfers blijven wat ze zijn: cijfers. Ze beschrijven de werkelijkheid maar zij vertellen niet wat er moet of kan gebeuren. Als we vaststellen dat het voornamelijk boeken zijn die worden ontleend, moeten we daar dan uit afleiden dat we meer promotie voor de andere materialen moeten maken, of dat we juist nog meer aandacht aan de boekencollectie moeten schenken (en de andere collecties afbouwen omdat ze minder gebruikt worden)? De antwoorden op deze vragen zijn nu net strategische keuzes die men moet maken. Die keuzes worden niet enkel gemaakt op basis van de gebruikersgegevens, maar ook mogelijkheden van de bibliotheek, maatschappelijke wenselijkheid, middelen enz. spelen daarin een cruciale rol. Het afwegen van al die factoren en het vertalen naar strategie noemen we marketing(planning). Het antwoord op de vraag wat er nu met die gegevens moet gebeuren ligt daarin dan ook besloten. Het spreekt voor zich dat het VCOB de taak op zich zal nemen om bibliotheken bij heel dit proces te begeleiden. Bart Vercruyssen

67

BIBLIOGRAFIE Caen, Roose & Waeghe (2004), Publieksonderzoek in Vlaams-Brabant: Culturele Centra en Bibliotheken. Universiteit Gent, Working paper series on population & methodology, 73 p. Hinnekint (1995), Onderzoek naar het bibliotheekgebruik in Vlaanderen. Brussel, Centrum voor Andragogisch Onderzoek. Kelderman en Janssen (2002), Informatiegebruik door lezers. Stichting lezen reeks 4, Delft, Uitgeverij Eburon, 91 p. Stalpers (2003), Meer dan de helft van de bezoekers geeft de bibliotheek een 8. Reguliere uitgave van de Vereniging Openbare Bibliotheken, http://www.debibliotheken.nl/, 9 p. Test-Aankoop (1998), Enquete in openbare bibliotheken. Hip hip hip voor de bib. TestAankoop Magazine nr. 415, november 1998, p.19-23.

68

VOORWOORD 7 1 SITUERING VAN HET ONDERZOEK 11 2 PROFIEL VAN DE BIBLIOTHEEKGEBRUIKER 23 3 HET GEBRUIK VAN DE BIBLIOTHEEK 35

Recommend Documents