Koninklijke Bibliotheek Prins Willem-Alexanderhof 5 Postbus 90407 2509 LK Den Haag
Aan de minister van OCW
Telefoon (070) 314 09 11 Fax (070) 314 04 50 Website www.kb.nl
Memorandum
Tarieven voor het gebruik van de digitale bibliotheek
Datum
28 oktober 2015 Van
Hildelies Balk, Sectorhoofd Marketing & Diensten
Samenvatting Per 1 januari 2016 voegt de Koninklijke Bibliotheek een lidmaatschapsvorm toe aan de bestaande lidmaatschapsvormen van de openbare bibliotheken, namelijk de mogelijkheid om gebruik te maken van enkel de digitale voorziening. Voor dit lidmaatschap wordt een tarief vastgesteld van 42 euro per jaar. Het aanbod van deze lidmaatschapsvorm en –tarief is een stap in de ontwikkeling van het publieke aanbod, die past binnen de verdere ontwikkeling van de toegang tot digitale werken in het algemeen. De Koninklijke Bibliotheek blijft in gesprek met zowel de openbare bibliotheken als de aanbieders van digitale content om een optimaal aanbod voor de klant te realiseren dat in lijn is met de publieke waarden van de openbare bibliotheek. Aanleiding Per 1 januari 2015 is de nieuwe Bibliotheekwet, de Wet stelseltaken openbare bibliotheken (WSOB) ingegaan. De wet benoemt in artikel 12 dat iedere ingezetene lid kan worden van de openbare bibliotheek. Dit lidmaatschap kent drie vormen van gebruik: het gebruik van de fysieke voorziening, van de digitale voorziening of van beide voorzieningen. Op dit moment kunnen gebruikers van de fysieke voorziening met hun lokale lidmaatschap toegang verkrijgen tot het digitale aanbod; dit geeft invulling aan de mogelijkheden ‘het gebruik van de fysieke voorziening’ en ‘het gebruik van beide voorzieningen’. Nog niet gerealiseerd is de mogelijkheid alleen gebruik te maken van de digitale voorziening.
Pagina's
2/6
Deze mogelijkheid wordt per 1 januari 2016 gecreëerd, door naast de bestaande lidmaatschapsvormen ook ‘het gebruik van de digitale voorziening’ aan te bieden via www.bibliotheek.nl. Om dit mogelijk te maken moet er een tarief gesteld worden voor het gebruik van de digitale voorziening. Bevoegdheid Op grond van artikel 14 van de Bibliotheekwet kan de Koninklijke Bibliotheek na overleg met vertegenwoordigers van de lokale bibliotheken tarieven vaststellen voor de toegang tot digitale werken of het gebruik van digitale diensten of bronnen. In artikel 17 van de Kaderwet zelfstandige bestuursorganen wordt aangegeven dat de hoogte van dit tarief moet worden goedgekeurd door de minister. Toegang tot digitale werken E-books maken nog een relatief klein deel uit van het totaal aantal geleende en verkochte boeken in het Nederlandse taalgebied. Bij de bibliotheken gaat het ruim 1 miljoen uitleningen per jaar (2% ten opzichte van de ruim 77 miljoen uitgeleende papieren boeken (CBS, 2013)). Het aandeel van e-books in de totale boekenverkoop is momenteel 5,8% (CB Logistics, E-book-barometer Q3 2015). Een recente ontwikkeling is de opkomst van verschillende typen commerciële abonnementsmodellen. Het gaat dus om een groeiende markt, die nog sterk in ontwikkeling is. De bibliotheekwet legt een stevige basis onder de publieke aanwezigheid in dit domein. Bibliotheken hebben een publieke taak, die zij vervullen op basis van de waarden onafhankelijkheid, betrouwbaarheid, toegankelijkheid, pluriformiteit en authenticiteit. Elke bibliotheek, dus ook de landelijke digitale openbare bibliotheek, vervult in meer of mindere mate vijf functies: het ter beschikking stellen van kennis en informatie, het bieden van mogelijkheden tot ontwikkeling en educatie, het bevorderen van lezen en het laten kennismaken met literatuur, het organiseren van ontmoeting en debat en het laten kennis maken met kunst en cultuur.
Pagina's
3/6
Tegelijk is de positie van bibliotheken in het digitale domein fundamenteel afwijkend van die in het fysieke domein. Waar bibliotheken het recht hebben elk fysiek boek dat zij willen te kopen en op grond van een wettelijke uitzondering op het auteursrecht - ook uit te lenen, vormen in het digitale domein contractuele afspraken met rechthebbenden de basis voor het aanbod. Dat betekent dat het digitale aanbod kwetsbaar is, omdat schending van licentieafspraken kan leiden tot terugtrekking van het aanbod door rechthebbenden. Daarmee komt de publieke aanwezigheid van de bibliotheek in het digitale domein in het geding. In de ontwikkeling van het gebruik van e-books in Nederland is er zowel een publieke als een private component. Op dit moment gaan die gelijk op: de bibliotheken zijn een motor voor de acceptatie van e-books door gebruikers en komen voor het aanbod tot afspraken met aanbieders van digitale werken. Het is van belang om samen op te blijven gaan als bibliotheken en aanbieders van digitale werken, om de bevordering van het lezen, dat een gemeenschappelijk belang is, vorm te geven op een manier die recht doet aan zowel het publieke als het private belang. Eerste tarief Om te komen tot een voorstel voor het eerste tarief voor het digitale lidmaatschap is rekening gehouden met verschillende perspectieven. De tariefstructuur moet primair doelmatig zijn en daarmee leiden tot vergroting van het bereik, waarin de maatschappelijke waarde van de bibliotheek is gelegen. Vanuit de klant gezien is een laag prijspunt wenselijk (het IVIR-rapport ‘Filesharing 2©12’ , legt deze bereidheid tussen de 25 en 30 euro per jaar). Het optimale prijspunt vanuit dit perspectief ligt daar waar verdere verlaging van de prijs niet meer leidt tot vergroting van het bereik. Dit doet echter geen recht aan de positie van de rechthebbenden (auteurs, uitgevers), die immers de rechten hebben op de e-books die in de bibliotheek worden aangeboden en hun overeenstemming aan het aanbod kunnen onthouden. Vanuit dit perspectief is het wenselijk dat het bibliotheekaanbod in de buurt ligt van de tarieven voor commerciële abonnementsmodellen. Voor bestaande leden van de Openbare Bibliotheek vormt het huidige combinatie abonnement van fysieke boeken en digitale content het referentiekader.
Pagina's
4/6
Het gemiddelde abonnement van de huidige e-book lezers is €44,25. En tot slot is efficiency - een optimale inzet van publieke middelen - in relatie tot het vermogen en de wil van Nederlanders om te betalen voor het digitale aanbod een relevant criterium. Daarom is het verstandig te kiezen voor een tarief dat ruimte geeft om op termijn te differentiëren. Omdat het een markt in ontwikkeling betreft, is ook het prijsbeeld nog in beweging. Rekening houdend met bovenstaande perspectieven stelt de KB voor het initiële tarief voor het digitale lidmaatschap vast te stellen op 42 euro per jaar. De opbrengsten van dit lidmaatschap zullen worden toegevoegd aan het budget voor de inkoop van e-content. Het digitale aanbod bestaat uit datgene dat wordt ingekocht door de inkoopcommissie, op voordracht van vertegenwoordigers van lokale bibliotheken. Primair gaat het om het aanbod e-books, waarvoor licenties zijn afgesloten met individuele uitgevers, secundair gaat het om andere contenttypes (audio, databanken etc.). De voorwaarden voor het digitale lidmaatschap per 1 januari 2016 veranderen niet ten opzichte van het bestaande aanbod: maximaal 10 ebooks tegelijk, voor een periode van 3 weken. Vervolg en differentiatie Omdat het gebruik van e-books in Nederland nog in ontwikkeling is, zowel in relatie tot openbare bibliotheken als in relatie tot het commerciële - en ook het illegale - aanbod, zien we de introductie van een digitaal lidmaatschap van de openbare bibliotheek niet als een eindpunt in de positionering van het publieke aanbod in dit domein. De Koninklijke Bibliotheek stelt daarom een gefaseerde ontwikkeling van de tariefstructuur voor, die flexibel genoeg is om in te spelen op ontwikkelingen in het netwerk en in de markt. Differentiatie van lidmaatschapsvormen en –tarieven zijn een middel om te sturen op enerzijds optimaal bereik van het publieke aanbod en anderzijds het voorkomen van onnodige marktverstoring. De publieke waarden: onafhankelijkheid, betrouwbaarheid, pluriformiteit, toegankelijkheid, authenticiteit zullen hierbij als leidraad gelden.
Per 1 januari Per 1 januari 2016 blijft de bestaande situatie gehandhaafd dat bibliotheekleden binnen hun lokale lidmaatschap toegang houden tot digitale werken. Daarnaast wordt een nieuw digitaal lidmaatschap geïntroduceerd. Via bibliotheek.nl worden potentiele leden verwezen naar lokale lidmaatschapsvormen en het digitale lidmaatschap.
Pagina's
5/6
Marketinginspanningen zullen zijn gericht op het lezen van e-books via de bibliotheek, niet specifiek op het digitale lidmaatschap. Op dit moment heeft ongeveer 5% van de bibliotheekleden (200.000 mensen) gebruik gemaakt van de mogelijkheid binnen het lokale lidmaatschap e-books te lezen. We beschouwen het digitale lidmaatschap en de digitale toegang binnen het lokale abonnement daarom nog steeds als een ‘instapmodel’.
Bibliotheektarieven Bij de parlementaire behandeling van de Wsob heeft de minister de intentie uitgesproken dat digitaal en fysiek elkaar zoveel mogelijk versterken. Ook is aangegeven dat een landelijke bibliotheekpas een instrument kan zijn om alle soorten lidmaatschap bij elkaar te brengen. De KB is met vertegenwoordigers van de openbare bibliotheken in gesprek over de inrichting van de lidmaatschapsvormen. Een belangrijke component hierin is de wens te komen tot een gezamenlijke klantregistratie, uiteraard rekening houdend met de kaders van de privacy-wetgeving. Gezien het moment waarop de tarieven in de meeste lokale bibliotheken worden vastgesteld (september/oktober) is het niet mogelijk om per 1 januari 2016 al een volledig afgestemde tariefstructuur voor de verschillende typen lidmaatschap (fysiek, digitaal en gecombineerd) overeen te komen. Daarom is in eerste instantie gekozen voor het vaststellen van het tarief voor het digitale lidmaatschap. In samenspraak met de VOB zullen gesprekken met de openbare bibliotheken worden geëntameerd, die de basis vormen van een verdere uitwerking van met name de gecombineerde lidmaatschappen. De prijs van het digitale lidmaatschap geldt daarbij op termijn als ondergrens voor toegang tot het digitale aanbod.
Differentiatie in digitale prijs en/of aanbod De KB doet momenteel marktonderzoek naar de belangrijkste attributen in digitaal lidmaatschap en de bereidheid daarvoor te betalen. De resultaten van dit onderzoek zullen met andere belanghebbenden worden gedeeld. Dit onderzoek zal verdere aanknopingspunten bieden voor een differentiatie in prijs en/of aanbod. Daarnaast is ook de bereidheid van uitgevers om digitale werken ter beschikking te stellen hier een belangrijke sturende factor. Het is goed denkbaar dat er een onderscheid gemaakt zal worden tussen toptitels en het bredere basisaanbod.
Pagina's
6/6
Differentiatie in doelgroep In artikel 13 is vastgelegd dat er geen tarief wordt gesteld voor personen beneden de 18 jaar voor door de Koninklijke Bibliotheek aangewezen digitale werken. De KB werkt aan een samenhangend aanbod voor de jeugd, dat in 2016 beschikbaar zal komen, waarin ook de toegang tot digitale werken zal worden meegenomen. [per 1 januari niet, maar later in 2016 wel, maar dan in samenhang.] Regelingen voor doelgroepen met lage inkomens blijven voorlopig buiten beschouwing, omdat de bijzondere bijstand op gemeentelijk niveau is georganiseerd. Dit zal onderwerp zijn van de besprekingen met lokale openbare bibliotheken.
