Jaarverslag. van de. Koninklijke Bibliotheek van België. Jaar Brussel

Jaarverslag van de Koninklijke Bibliotheek van België

Jaar 2005

Brussel 2006

2

INHOUDSTAFEL

Ten geleide

5

Beheersorganen

7

DEPARTEMENT I: Logistiek 1. Nationale en internationale samenwerking 2. Automatisering 3. Valorisatie en promotie

8 10 13

DEPARTEMENT II: Bibliotheektechnieken 1. Aankopen 2. Catalogisering, schenkingen en ruil 3. Vorming en Normering

18 20 25

DEPARTEMENT III: Gedrukte Werken 1. Publieke dienstverlening 2. Kranten en tijdschriften 3. Officiële collecties 4. Center for American Studies

33 39 42 42

DEPARTEMENT IV: Nationale Bibliotheek 1. Wettelijk Depot 2. Belgische Bibliografie en Nationale Documentatie

44 47

DEPARTEMENT V: Historische collecties 1. Kostbare Werken en Geschiedenis van het Boek 2. Kaarten en Plannen 3. Muziek

53 58 63

DEPARTEMENT VI: Museumkabinetten 1. Prentenkabinet en Chalcografie 2. Handschriftenkabinet 3. Penningkabinet

68 76 86

BIJLAGEN Bijlage 1: Bezoeken van de leeszalen Bijlage 2: Reprografie

94 95

3

4

TEN GELEIDE Dit jaarverslag 2005 bevat de neerslag van een overgangsjaar en is het laatste waarin alleen de activiteiten van de wetenschappelijke departementen worden beschreven. Hoewel die activiteiten doorslaggevend zijn voor het behoud en de ontwikkeling van de heel belangrijke Belgische federale wetenschappelijke instelling die de Koninklijke Bibliotheek van België is, zijn een goede werking van haar verschillende beheers- en beslissingsorganen (algemene directie, directieraad, wetenschappelijke raad, beheerscommissie, basisoverlegcomité, comité voor de preventie en de bescherming op het werk, commissie voor werving en bevordering…) en van haar grote algemene diensten (budget en financiën, human resources, onroerende infrastructuur en uitrustingen, informatica en logistiek, beveiliging tegen brand, indringing en diefstal…) en haar perfecte integratie in zowel de organen (directiecomité…) als de ruimere beheerswijzen van de POD Wetenschapsbeleid even essentieel. Bijgevolg zal het jaarverslag van onze instelling vanaf 2006 evenveel aandacht besteden aan deze aspecten. Een koninklijk besluit van 8 april 2002 herdefinieert de voornaamste opdrachten van de Koninklijke Bibliotheek van België, die behelzen: verwerven en bewaren, door wettelijk depot, van publicaties verschenen op het grondgebied van België en gepubliceerd in het buitenland door auteurs van Belgische nationaliteit, evenals verwerven van publicaties over België verschenen in het buitenland; vervolledigen van de aanwezige verzamelingen van publicaties verschenen op het Belgisch grondgebied gepubliceerd vóór de uitvoering van het wettelijk depot; publiceren van de lopende Belgische Bibliografie; bijdragen tot het opmaken van de retrospectieve bibliografie van publicaties verschenen op het Belgisch grondgebied; optimaal beschikbaar stellen van deze publicaties in aangepaste leeszalen en op afstand; deelnemen aan de internationale samenwerking op het gebied van het wettelijk depot en de nationale bibliografie; bijdragen in het onderzoek in de informatie- en bibliotheekwetenschap, inzonderheid door deelname aan projecten binnen België en op internationaal vlak; beheren, bewaren en vervolledigen van een belangrijk cultureel patrimonium; voorstellen aan het publiek en het tot hun recht laten komen van een keuze uit deze verzamelingen; verzamelen van wetenschappelijke en documentaire gegevens betreffende de verzamelingen en disciplines; verrichten en verspreiden van de resultaten van wetenschappelijk werk dat verband houdt met de verzamelingen en de publicaties; deelnemen aan wetenschappelijke projecten en bijeenkomsten op nationaal en internationaal niveau; organiseren van tijdelijke tentoonstellingen; een ‘publieke dienstverlenende organisatie’ zijn en bijgevolg de behoeften van haar verschillende gebruikersgroepen onderzoeken; deze opdracht van openbare dienstverlening uitoefenen door het verschaffen van informatie over de publicaties en de verzamelingen, het organiseren van didactische activiteiten en het verlenen van hulp aan vorsers en studenten; een digitaliseringsplan opstellen dat zowel betrekking heeft op de samenstellende delen van het patrimonium, te weten de digitalisering van de collecties en de documenten als op de informatiesystemen met betrekking tot het patrimonium door de ontwikkeling van de elektronische informatie online en offline; beheren van het Museum van de 18de eeuw en dit in samenwerking met de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis en de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België. Aan de wetenschappelijke opdrachten van de instelling beantwoorden bijgevolg andere doelstellingen van publieke dienstverlening op het gebied van wetenschappelijke vulgarisatie, culturele opvoeding en animatie, teneinde de toegang tot kennis voor iedereen aan te wakkeren en te verzekeren. Via de Koninklijke Bibliotheek vervult de Staat dus ook een opvoedende opdracht, als onmisbare aanvulling van het openbaar onderwijs. Als gevolg van deze dubbele opdracht bezit de instelling een hoge maatschappelijke waarde en bekleedt zij een unieke en centrale positie in het educatieve, culturele en artistieke leven in België, die zij ook op internationaal niveau moet bekrachtigen.

5

In het kader van de wettelijke verbintenissen van de SAB (Staatsdienst met afzonderlijk beheer) die de Bibliotheek in 1987 is geworden (net als de 9 andere federale wetenschappelijke instellingen onder het toezicht van de Minister van Wetenschapsbeleid), heeft onze beheerscommissie op 30 mei 2001 een eerste kaderprogramma 2001-2003 opgesteld en goedgekeurd. Hoewel de toezichthoudende minister van de Koninklijke Bibliotheek dit kaderprogramma nooit formeel heeft goedgekeurd, werd het impliciet verder uitgewerkt en kreeg het een verlengstuk met het Witboek van de Federale Wetenschappelijke Instellingen dat de Ministerraad op 19 juli 2001 heeft aangenomen. De opdrachten en doelstellingen die worden beschreven in de drie hierboven genoemde documenten (koninklijk besluit van 8 april 2002, kaderprogramma 2001-2003 en witboek 2001), evenals in de algemene beleidsnota van de Minister van Wetenschapsbeleid van 26 oktober 2004 en in het managementplan voor 2005 van de Voorzitter van de POD Wetenschapsbeleid - dit zijn de belangrijkste referentiedocumenten voor de werking van onze instelling tijdens het afgelopen dienstjaar -, werden eind 2005 opgenomen in het nieuwe kaderprogramma 2006-2008 dat ik toen voor onze instelling heb voorgesteld. Dit nieuwe plan en zijn ontwikkelingen, alsook de eerste fasen van de uitvoering ervan, zullen uitvoerig worden beschreven in het volgende jaarverslag 2006 van de Koninklijke Bibliotheek van België. Patrick Lefèvre Algemeen directeur

6

BEHEERSORGANEN (Samenstelling op 31/12/2005)

Wetenschappelijke Raad Mevr. Ria Jansen-Sieben (N), gewoon hoogleraar aan de Vrije Universiteit Brussel, voorzitter Dhr. Patrick Lefèvre (F), algemeen directeur, ondervoorzitter Mevr. Claire Billen (F), gewoon hoogleraar aan de Université libre de Bruxelles Mevr. Monique Mund (F), gewoon hoogleraar aan de Université catholique de Louvain Dhr. Jan Roegiers (N), gewoon hoogleraar aan de Katholieke Universiteit Leuven Dhr. Erik Thoen (N), gewoon hoogleraar aan de Universiteit Gent Dhr. François de Callataÿ (F), departementshoofd Dhr. Frank Daelemans (N), departementshoofd Mevr. Chantal Boelen (F), afdelingshoofd Dhr. Martin Van Droogenbroeck (N), afdelingshoofd.

Beheerscommissie Dhr. Willy De Smet (N), adviseur-generaal, voorzitter Dhr. Patrick Lefèvre (F), algemeen directeur KB Dhr. Karel Velle (N), algemeen directeur ARA Dhr. Olivier Ninane (F), adjunct-adviseur Dhr. Jef Dauwe (N), extern lid Dhr. Baron Georges Jacobs (F), extern lid Dhr. Chris Redant (N), extern lid Dhr. Bruno Demoulin (F), extern lid Mevr. Ria Jansen-Sieben (N), voorzitter WR KB Dhr. Claude Bruneel (F), voorzitter WR ARA Dhr. Claude de Moreau de Gerbehaye (F), departementshoofd ARA Dhr. Martin Van Droogenbroeck (N), afdelingshoofd KB Dhr. Guy Snykers (F), inspecteur van financiën Mevr. Carine Delhovren (F), boekhouder ARA Dhr. Alain Bastien (F), boekhouder KB Dhr. Jacques Lust (N), secretaris.

Commissie voor Werving en Bevordering Dhr. Ludo Grauls, adviseur-generaal, voorzitter Dhr. Patrick Lefèvre, algemeen directeur, verslaggever Dhr. Marc Vandeur, professor aan de Université libre de Bruxelles Dhr. Christian Koninckx, professor aan de Vrije Universiteit Brussel Dhr. Luc De Vos, professor aan de Koninklijke Militaire School.

7

DEPARTEMENT I: LOGISTIEK Dit departement, onder leiding van Willy Vanderpijpen, Departementshoofd, en Guido Goedemé, Paula Goossens en Danielle Debouverie, Afdelingshoofden, omvat vier theoretisch onderscheiden eenheden : • afdeling 1 : nationale en internationale samenwerking; • afdeling 2 : automatisering; • afdeling 3 : geautomatiseerde documentatie; • afdeling 4 : valorisatie en promotie. De afdeling 4 heeft een specifieke opdracht, de valorisatie en promotie van de FWI Koninklijke Bibliotheek van België, terwijl de afdelingen 1, 2 en 3 in nauwe synergie samenwerken voor wat betreft de nationale en internationale samenwerking en de automatisering.

1. Nationale en internationale samenwerking 1.1. VVBAD De Koninklijke Bibliotheek wordt in de schoot van de VVBAD hoofdzakelijk vertegenwoordigd door Willy Vanderpijpen en Guido Goedemé. Als actief lid van de sectie WDI (Wetenschappelijke en Documentaire Informatie) was Guido Goedemé één van de mede-organisatoren van Info 2005, de voornaamste jaarlijkse vergadering van de VVBAD georganiseerd aan de Vrije Universiteit Brussel op 22 en 23 september 2005, waar hij een opgemerkte voordracht hield over het electronisch depot. 1.2. “Forum van Bibliotheken van de Federale Wetenschappelijke Instellingen” Guido Goedemé zit het “Forum van Bibliotheken van de Federale Wetenschappelijke Instellingen” voor dat vergaderde op 25 januari, 9 maart, 1 juni, 27 september, 10 oktober en 8 december 2005. Het Forum heeft tot doel de oprichting te verwezenlijken van een gemeenschappelijke catalogus van de bibliotheken van de federale wetenschappelijke instellingen. De Koninklijke Bibliotheek neemt hierin een coördinerende rol op zich en de verantwoordelijkheid voor het leveren van de data van de bibliotheken die Vubis als bibliotheekbeheersysteem gebruiken (Algemeen Rijksarchief, Musea voor Kunst en Geschiedenis, MIM, plateau van Ukkel). 1.3. Unicat De Koninklijke Bibliotheek heeft in 2005 actief meegewerkt aan het project van portaal en nationale catalogus Unicat : voorbereiding van de verdere uitwerking van het project; analyse van de problemen waarvoor een oplossing moet worden gezocht; deelname aan vergaderingen met de partners; wetenschappelijke opvolging van de nieuwe ontwikkelingen van de OAI-PMH technologie; testen van het portaal. Elisabeth Mazur, Werkleider bij de KB, is verantwoordelijk voor de website van Unicat : http://www.kbr.be/unicat. 1.4. ISSN Elisabeth Mazur, Werkleider bij de KB, heeft in 2005 ook verder gezorgd voor het beheer van het “bureau” van het nationaal ISSN-centrum voor België : opvolging nieuw informaticasysteem van het internationaal ISSN-centrum in Parijs; uitwisseling van inschrijvingen met het internationaal ISSN-centrum; invoeren beschrijvingen in MARC21 via VIRTUA; toekenning ISSN-nummers aan seriële publicaties; opsporen van tijdschriften op internet; onderhoud van de website voor ISSN. 8

1.5. Voornaamste internationale vertegenwoordigingen (CENL, IFLA, CDNL, CERL, ELAG, EROMM...) Op internationaal vlak was de Koninklijke Bibliotheek in 2005 verder vertegenwoordigd en speelde zij een actieve rol in de schoot van : de CENL (Conference of European National Libraries); de afdeling “Nationale Bibliotheken” van IFLA; de CDNL (Conference of Directors of National Libraries); de CERL ( Conference of European Research Libraries); de ELAG (European Library Automation Group); de EROMM ( European Register on Microform Masters). Willy Vanderpijpen, Departementshoofd, en Paula Goossens, Afdelingshoofd, waren in hoofdzaak verantwoordelijk voor de vertegenwoordiging en de deelname van de KB in deze belangrijke internationale organisaties. Willy Vanderpijpen is voorzitter van de werkgroep “Performance evaluation” van de CENL. In het kader van de CENL (Conference of European National Librairies) heeft de KB zich aangesloten bij het europees project The European Library, dat gedurende twee jaar door de Europese Commissie gesubsidieerd werd, alvorens volledig gefinancierd te worden door de Nationale Bibliotheken die lid zijn van de CENL (www.TheEuropeanLibrary.org). De bedoeling is een stabiel systeem verder te ontwikkelen dat toegang geeft tot de collecties van de nationale bibliotheken, dat een gebruiksvriendelijk “front end” met veel navigatiemogelijkheden biedt, dat een meertalige site voorziet en dat een sterke marketing en communicatieplan heeft. De KB heeft samen met een aantal andere nationale bibliotheken aangesloten bij de CENL bij de EC een voorstel van project ingediend om TEL te verfijnen en de progressieve ontwikkeling van de Europese digitale bibliotheek beter voor te bereiden. Paula Goossens, Afdelingshoofd, organiseerde als voorzitter van ELAG voor de 28ste keer het jaarlijkse seminarie in Zwitserland. ELAG antwoordde zo op een uitnodiging van het CERN (Europees onderzoekscentrum te Genève) om van gedachten te wisselen over de “Open systems” problematiek. De bibliotheekwereld zou graag zoveel als mogelijk digitale publicaties vrij aan de onderzoekers en andere lezers beschikbaar stellen. Daartegenover staan enerzijds de uitgevers die ook wensen verder te evolueren en anderzijds de auteurs van de werken die opkomen voor hun rechten. Dit actuele, maar zeer complexe, thema heeft gedurende drie dagen een 120-tal collega’s uit 16 verschillende Europese landen geboeid. Tijdens dit congres werd Paula Goossens, als voorzitter van ELAG, verzocht om samen met DELOS (Network of excellence in Digital Libraries) en de Universiteit van Parma een bijdrage te leveren in het opstellen van nieuwe IT curricula voor bibliotheken. Het was de bedoeling om tijdens een “workshop” de krachten en de competenties, aanwezig in de drie organisaties, te bundelen om de programma’s van de universitaire opleidingen te actualiseren. Het belangrijkste resultaat van deze workshop was het opstellen van drie curricula met de omschrijving van de vaardigheden en competenties die nodig zijn voor een opleiding tot “Bibliotheek Manager”, tot “Systeem Bibliothecaris” en tot “Digitale Bibliothecaris”. 1.6. EVAMP De KB heeft in 2005 ook verder meegewerkt aan het project EVAMP (European Visual Archive Market validation project), het vervolg van het project EVA (European Visual Archive). Het project EVAMP biedt een uniek portaal voor fotomateriaal in archieven, bibliotheken en musea overal in Europa, met een meertalig zoeksysteem. Dit project met een totale duur van 18 maanden werd op 15.12.2004 gefinaliseerd. De Koninklijke Bibliotheek heeft deelgenomen aan het ontwerp en de uitwerking van het “business plan”, de verspreiding van de informatie en het zoeken van

9

nieuwe partners en was verantwoordelijk voor de analyse van het meertalige zoeksysteem van foto’s en voor het testen van het portaal. De CD-ROMS met de door PICTURA gedigitaliseerde foto’s (+/- 2.500 foto’s) werden op DVD gekopieerd. 2. Automatisering 2.1. Vervolg van de studie van het nieuw BBS (Bibliotheek Beheer Systeem) Met het KBIN (Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen) en het KMMA (Koninklijk Museum voor Midden-Afrika) werd overeengekomen om in een netwerkstructuur een gezamelijk BBS te ontwikkelen. De KB-studiegroep werd hiertoe uitgebreid met een collega uit elk van deze twee instellingen. Een lijst van vereisten voor de aanwinstenmodule en de technische aspecten werd gefinaliseerd. 2.2. Vervolg van de retroconversie van de kaartcatalogus Er werd een bestek opgesteld voor de retroconversie van de kaartcatalogi van de afdeling Prenten. Het gaat om 2 keer 250.000 steekkaarten. Dit project zal worden gerealiseerd in de loop van 2006. 2.3. Opzetten van databanken voor intern gebruik De volgende interne databanken werden in 2005 ontwikkeld : http://idbi/pc.htm : databank voor PC's http://idbi/prpubn.htm : databank voor prenten http://idbi/cappubn.htm : databank van de capucijnen http://opteron1/fopubn.htm : databank voor film http://idbi/fobpubn.htm: databank voor clichés http://idbi/manpubn.htm : databank voor manuscripten http://idbi/paspubn.htm : databank voor plaatskenmerken bij manuscripten http://idbi/prpubn.htm : databank voor prenten http://idbi/mntpubn.htm : databank voor munten http://opteron1/lotbn.htm : databank voor ingescande lottodocumenten. Er is nu een aanvang gemaakt met het toevoegen van metadata http://scriptorium.kbr.be : databank voor handschriften van Scriptorium (Franstalige Gemeenschap) http://10.4.0.232/lecpubn.htm : databank voor de lezers 2.4. Ontwikkeling van de website van de KB -

• • • • •

• • • • • •

Ontwerpen en online opmaken van nieuwe websites in 2005 van : de afdeling Kranten en Tijdschriften de afdeling Wettelijk Depot de “Vrienden van de Bibliotheek” het Prentenkabinet de Educatieve Dienst Opmaken van html-pagina’s voor volgende tentoonstellingen : Devotie en godsdienstbeoefening in de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek (14.01-19.02.2005) Prenten van de Antwerpse graveursfamilie Collaert (25.02-9.04.2005) Hans Christian Andersen : 175 eerste drukken (11.03-9.04.2005) Honderd schatten van de Koninklijke Bibliotheek van België (22.04-30.07.2005) Charles-Joseph de Ligne (22.04-30.07.2005) België in 1830 (22.04-30.07.2005)

10

• • • • -

-

Zes eeuwen in het geheugen geprent (7.09-23.10.2005) Smaken en geneugten (21.10.2005-31.01.2006) Langs de Volga – Europalia Rusland (21.10.2005-11.02.2006) Don Quichot in België (18.11.2005-09.01.2006) opstellen formulier voor online inschrijven op en downloaden van het contactblad van de Koninklijke Bibliotheek herstructurering website Paleis van Karel van Lotharingen herstructurering en vervollediging van de rubriek “catalogi” opzetten en updating website van de contactgroep “Zeldzame en kostbare documenten” van het NFWO updating en vervollediging van de website van de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis opzetten van software voor het opmaken van statistieken i.v.m. de raadpleging van de website verderzetting van de publicatie van de Belgische Bibliografie op de website: November 2004: 28 januari 2005,December 2004: 24 februari 2005,Januari 2005: 8 april 2005,Februari 2005: 8 april 2005,Maart 2005: 8 april 2005,April 2005: 27 juni 2005,Mei 2005: 16 augustus 2005,Juni 2005: 15 september 2005,Juli 2005: 11 oktober 2005,Augustus 2005: 10 november 2005,September 2005: 30 oktober 2005,Oktober 2005: 21 december 2005; een driemaandelijkse synthese werd hernomen op CD-ROM (“Belgische Bibliografie”: vol.1, 2005 : 8 juli 2005; vol.2, 2005 : 19 september 2005; vol. 3, 2005 : 2 december 2005).

2.5. Ontwikkeling van het aanbod aan electronische documenten Het aanbod aan electronische tijdschriften werd verder ontwikkeld. Om de terbeschikkingstelling ervan te vergemakkelijken werden commerciële toepassingen gezocht. Er werd in eerste instantie contact genomen met de firma Ebsco, om de toegang te verzekeren via een alfabetische lijst, die beheerd wordt op de site van de firma. Deze optie werd ook uitgetest met de firma Swets, omdat de Koninklijke Bibliotheek in 2006 verder met deze tijdschriftenleverancier zal blijven werken. Er werd beslist om de toegang tot elektronische tijdschriften aan te bieden via deze firma. De website van de Koninklijke Bibliotheek zal hiertoe aangepast worden. De gebruikte toepassing voor het beschikbaar stellen van CD-ROM’s was niet langer werkbaar. Er werd uitgekeken naar een commercieel product en er werd een bestek opgesteld. Het project werd gegund aan de firma IVS, uit Keerbergen. Toegang tot de CD-ROM’s zal gebeuren vanop de website van de Koninklijke Bibliotheek. De mogelijkheid tot het deponeren van elektronische publicaties werd gerealiseerd op basis van het product “DigiTool” van Ex Libris en is gestart in januari 2005. Commerciële e-books worden in België momenteel niet, of praktisch niet, uitgegeven. Enkel de Franstalige uitgeverij Edition Luc Pire biedt op zijn website (www.lucpire.be) een aantal e-books aan, die vrij kunnen gedownload worden. Met de uitgeverij Edition Luc Pire is afgesproken dat de Koninklijke Bibliotheek de publicaties zal downloaden, en bewaren in de “repository”. De uitgeverij Peeters (www.peeters-leuven.be) heeft een vijftigtal elektronische tijdschriften in haar collectie. Er zijn contacten geweest met deze uitgeverij maar deze hebben tot dusver niet tot een finaliteit geleid. Er zijn grote aantallen elektronische documenten in het “grijze circuit”: overheidspublicaties, wetenschappelijke publicaties in de academische wereld, studies in de bedrijfswereld, jaarrapporten van ondernemingen,... Deze publicaties worden gedeponeerd onder gedrukte vorm. De Koninklijke 11

Bibliotheek is vragende partij om een aantal publicaties ook elektronisch te deponeren. Met de Programmatorische Federale Dienst Wetenschapsbeleid werd een akkoord afgesloten om elektronische publicaties te deponeren. De Koninklijke Bibliotheek garandeert de beschikbaarheid van deze publicaties op lange termijn. Dit is voor deze overheidsdienst een goede zaak omdat zijzelf de publicaties slechts gedurende drie jaren op hun website beschikbaar houdt. Ook SERV, en het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg deponeren regelmatig electronische documenten bij de Koninklijke Bibliotheek. Andere gedeponeerde publicaties zijn tijdschriften, die al werden aangeboden vooraleer het elektronische depot gestart werd. In een aantal gevallen zijn dit publicaties, waarvan de gedrukte versie werd beëindigd en de publicatie enkel elektronisch werd verder gezet. Tijdens het afgelopen dienstjaar diende DigiTool ook om een interne vakbibliotheek te ontwikkelen die reeds een honderdtal bibliotheconomische publicaties bevat. Er werd overeengekomen dat Digitool ook zal gebruikt worden om andere vormen van digitale gegevens te verwerken. Er werden contacten opgebouwd met de Katholieke Universiteit Leuven om samen de Atlas cadastral parcellaire de la Belgique van Philippe-Christian Popp (1805-1879) te digitaliseren. Er werd een werkschema opgesteld en er werd overgegaan tot een eerste taakverdeling. 2.6. Realisatie van nieuwe lezerskaarten Sinds januari 2005 beschikken de lezers over een nieuwe lezerskaart met barcode. Deze nieuwe kaarten worden onmiddellijk aan de balie gemaakt. Sinds juli worden de foto’s van de lezers in kleur afgedrukt. 2.7. Varia - Opzetten en onderhoud van WSUS voor de automatisering van de updating van de machines. - Onderhoud van software “ePolicy Orchestrator” voor het centraliseren van de configuratie en updating van de antivirussen. - Installatie van een proxyserver op de firewall om de internetservices te verbeteren. - De javastations werden grotendeels vervangen door Linux-pc’s. - Een nieuwe Windows 2003 Terminal werd opgezet om ook Linux CD-ROM’s te kunnen tonen aan de lezers. - Een geautomatiseerde back-upprocedure werd opgezet voor verschillende servers. - De “helpdesk” werd versterkt en vervolledigd : inschrijvingen van de lezers aan de balie, vorming/advies voor Linux-pc’s gebruikt door het personeel, idem voor de toestellen in de leeszalen en de Windows-pc’s ... - Automatische shutdownprocedures werden opgezet voor de servers bij stroomuitval. - De updating, de installatie en het onderhoud van de Linux-pc’s werd geautomatiseerd via het opzetten van een speciale server (10.4.0.70). - Ontwikkeling van toepassingen voor : • Contactbladen van de KB (newsletter) : online inschrijven, automatische bevestiging aanvragen, automatisch inschrijven in een DB, periodieke verzending van het contactblad, etc ; • Nieuw dynamisch telefoonboek op het Intranet ; • Excel-rekenblad voor de verlofdagen, met NL en FR handleiding ; • Excel-rekenblad voor de in te halen werkuren (Leeszaal) ; • Excel-rekenblad om de gepresteerde uren te berekenen, met NL en FR handleiding.

12

3. Valorisatie en Promotie Onder leiding van Danielle Debouverie heeft de afdeling “Valorisatie en Promotie” in 2005 verder het merendeel van de communicatieactiviteiten van de KB verzekerd. Zij was in hoofdzaak belast met de algemene coördinatie van en de logistieke steun aan tentoonstellingen, met inbegrip van de vertalingen van catalogi, teksten voor uitnodigingen, de realisatie van folders etc... De afdeling heeft eveneens educatieve projecten uitgewerkt en geleid, de contacten met de pers en de media verzekerd, uitzonderlijke evenementen georganiseerd zoals de “opendeurdag” en meegewerkt aan verscheidene projecten zoals de verbetering van het onthaal, de ontwikkeling van afstandsdiensten, het uitwerken van een huisstijl voor de KB (logo, briefpapier etc...), de ontwikkeling van een driemaandelijks contact- en informatieblad, de organisatie van persconferenties, het vernieuwen van de lezersgids, het opmaken van een algemene presentatiebrochure van de KB en het op punt stellen van de interne en externe signalisatie. Tot slot ging de afdeling door met het centraliseren en behandelen van de bruikleenaanvragen, het beantwoorden van telefonische vragen, vragen per mail en per brief, het per correspondentie verkopen van publicaties van de KB en de organisatie van de toegang voor het publiek tot het Paleis van Karel van Lotharingen. 3.1. Contactblad KBR.be In september 2005 verscheen het eerste nummer van het driemaandelijkse contactblad van de KB. De belangrijkste doelstelling van dit driemaandelijkse contactblad bestaat erin grotere bekendheid te geven aan de rol en de werking van de Koninklijke Bibliotheek in het Belgische, Europese en mondiale culturele landschap. 3.2. Tentoonstellingen De KB organiseerde in 2005 elf tijdelijke tentoonstellingen.

DATUM 13.01.2005-19.02.2005

22.04.2005-22.04.2006

TITEL DEVOTIE EN GODSDIENSTBEOEFENING IN DE VERZAMELINGEN VAN DE KB. PRENTEN VAN DE ANTWERPSE GRAVEURSFAMILIE COLLAERT. HANS CHRISTIAN ANDERSEN. 175 EERSTE DRUKKEN. HONDERD SCHATTEN VAN DE KB.

22.04.2005-30.07.2005 22.04.2005-30.04.2005

BELGIË IN 1830. CHARLES-JOSEPH DE LIGNE.

07.09.2005-23.10.2005 14.10.2005-06.11.2005 17.11.2005-09.01.2006 21.10.2005-31.01.2006 21.10.2005-11.02.2006

ZES EEUWEN IN HET GEHEUGEN GEPRENT. PERUVIAANSE SCHATTEN IN BELGIË. DON QUICHOT IN BELGIË. SMAKEN EN GENEUGTEN. LANGS DE VOLGA – EUROPALIA RUSLAND.

25.02.2005-09.04.2005 11.03.2005-09.04.2005

13

ZAAL NASSAUKAPEL NASSAUKAPEL SCHENKINGENZAAL NASSAUKAPEL + SCHENKINGENZAAL BOEKMUSEUM PALEIS VAN KAREL VAN LOTHARINGEN STADHUIS BRUSSEL SCHENKINGENZAAL SCHENKINGENZAAL HOUYOUXGALERIJ NASTERZAAL

De belangrijkste tentoonstelling van 2005 was het centraal element in deze rond de 175ste verjaardag van België. Bij deze gelegenheid heeft de KB “honderd” van de mooiste “schatten” uit haar patrimonium toegankelijk gemaakt voor het publiek. Deze schatten werden gekozen in onze verzamelingen: handschriften, kaarten, prenten, munten, kranten, incunabelen en muziekpartituren. De geschiedenis van de KB diende als rode draad van deze tentoonstelling. Bij elke schat werd de datum vermeld waarop het bewuste stuk de verzamelingen van de instelling heeft verrijkt. 3.3. Reorganisatie van de Educatieve dienst De Educatieve dienst werd nieuw leven ingeblazen halfweg 2005 door de komst van twee nieuwe en jonge medewerksters. Na zes maanden activiteit kan reeds een opmerkelijk bilan voorgelegd worden : •

Actief bezoek rond de “100 schatten”: ontdekking van de schatten van de bibliotheek; rondleiding voor de kinderen aan de hand van didactische koffers (stuk perkament, ganzenveer, schrijfriet, kleurstoffen, miniatuur wereldkaart, kompas, kaarten, kit met echte stukken en oude medailles enzovoort). Deze laatste dienen om de belangstelling en de deelname van de kinderen te vergroten en de behandelde onderwerpen interessanter te maken (middeleeuwse handschriften, kaarten en plannen, munten en penningen).

•

Schattenjacht (op het einde van de actieve rondleiding): zoektocht aan de hand van fotootjes van details van tentoongestelde stukken. Lokaliseren van de stukken op een plattegrond van de kapel die dienst doet als ‘schatkaart’. De schat bestaat uit munten van chocolade in een koffertje. Hieraan is een ludiek maar ook een educatief aspect verbonden: leren lezen en gebruiken van een plattegrond (Kaarten en plannen).

•

Atelier: in verband met de ‘middeleeuwse handschriften’ stellen we een schrijfatelier voor (schrijven met een schrijfriet). Begin van een verhaal bedenken aan de hand van drie sleutelwoorden en schrijven op een namaakblad van een middeleeuws handschrift.

•

Pedagogische dossiers en fiches: dossiers voor de onderwijzers; samenvatting van de informatie in één enkel document, vulgarisering van de wetenschappelijke kennis. Deze dossiers zijn interessant voor de onderwijzers, die een schooluitstap in de klas moeten voorbereiden. De dossiers beschrijven de pedagogische en educatieve opdracht van onze dienst, die aangepaste producten aanbiedt aan specifieke doelgroepen. Met deze producten proberen we de scholen er ook toe over te halen om een bezoek te brengen aan onze instelling. Schrijven van dossiers over ‘handschriften’ en ‘kaarten en plannen’ ten behoeve van de onderwijzers. Deze dossiers staan on line op de pagina’s van de Educatieve dienst. Leerlingenfiches bestemd voor de onderwijzers waarmee zij de thema’s die tijdens de rondleiding aan bod zijn gekomen in de klas verder kunnen uitwerken. Schrijven van fiches met oefeningen en spelletjes voor de leerlingen in verband met handschriften enerzijds en kaarten en plannen anderzijds. Deze fiches staan on line op de pagina’s van de Educatieve dienst.

•

Animatie op pc: deze animatie dient als didactische en interactieve ondersteuning in de Nassaukapel: herhalen van de zaken die de leerlingen tijdens het bezoek hebben geleerd.

•

Website: schrijven van nieuwe internetpagina’s om de activiteiten van de Educatieve dienst voor te stellen.

•

Promotie: opstellen van een promotiefolder voor de lagere scholen; versturen van deze folder naar alle lagere scholen (4.000 scholen); artikelen en info in diverse tijdschriften en op verschillende websites gespecialiseerd in onderwijs (in het Nederlands en het Frans).

14

•

Mascotte: creëren van een mascotte.

3.4. Rondleidingen in de bibliotheek De rondleidingen in de bibliotheek werden dit jaar systematisch uitgebreid tot de Nassaukapel en de Schenkingskabinetten teneinde ze gevarieerder en attractiever te maken. Het aantal rondleidingen blijft nochtans sterk beperkt : 25 schoolgroepen en 19 “culturele” groepen, en slechts 10 rondleidingen in het Nederlands.

RONDLEIDINGEN JANUARI FEBRUARI MAART APRIL MEI JUNI JULI AUGUSTUS SEPTEMBER OKTOBER NOVEMBER DECEMBER TOTAAL

SCHOOLGROEPEN 2F 3F 2F 1N+1F 2F 1F 1N+4F 2N+3F 2N+1F 25

CULTURELE GROEPEN 1F 1F 1F 2F 4F 1N 1N+3F 2F 2N+1F 19

3.5. Opendeurdag Op 24 april 2005 werd van 10.30 tot 17.30 uur een “opendeurdag” georganiseerd in het kader van de viering van de 175ste verjaardag van België. Alle voorgestelde activiteiten waren gratis voor het publiek. De bezoekers hadden de keuze uit rondleidingen georganiseerd in de verschillende afdelingen en de drie tentoonstellingen “Honderd schatten”, “België in 1830” en “Charles-Joseph de Ligne” waren toegankelijk. In de meeste afdelingen werd daarnaast een kleine tentoonstelling opgezet ter gelegenheid van deze opendeurdag. Ten slotte waren er ook demonstraties, videovoorstellingen, kinderanimatie, concerten, etc... 3.6. Verkoop van publicaties De afdeling verzorgt de verkoop van de publicaties van de KB, ofwel onmiddellijk in de shop, ofwel via correspondentie tegen betaling.

15

Verkoop via correspondentie in 2005 :

Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December TOTAAL:

129,81€ 767,57 € 330,01€ 489,81€ 367,94€ 549,47€ 1.109,36€ 132,58€ 348,42€ 396,90€ 275,96€ 4.897,80€

3.7. Vertaaldienst De afdeling verzekert de vertaaldienst van de KB. De belangrijkste “klanten” in 2005 : • Verschillende teksten voor tentoonstellingen : Prenten van de Antwerpse graveursfamilie Collaert (25.02.2005 – 09.04.2005); Hans Christian Andersen (11.03.2005 – 09.04.2005); Honderd schatten uit de Koninklijke Bibliotheek van België (22.04.2005 – 30.07.2005 + 06.10.2005 – 22.04.2006); België in 1830. Penningen en draagtekens van de Belgische revolutie (22.04.2005 – 30.07.2005); Zes eeuwen in het geheugen geprent (07.09.2005 – 23.10.2005); Smaken en geneugten (21.10.2005 – 31.01.2006); Don Quichot in België (18.11.2005 – 09.01.2006). • Website • Driemaandelijks contactblad • Directieraad, Wetenschappelijke Raad, Beheerscommissie, Basisoverlegcomité, Comité voor de Preventie en Bescherming op het Werk, Commissie voor Werving en Bevordering, Interne Dienst Preventie en Bescherming op het Werk • Dienst Budget & Financiën en Human Relations • Educatieve dienst • “Museum van de XVIIIe Eeuw” • Centre de Codicologie (Scriptorium) • Chalcografie • Nationaal Centrum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen • VZW Vrienden van de Koninklijke Bibliotheek 3.8. Paleis van Karel van Lotharingen (Museum van de XVIIIe Eeuw) Het Paleis van Karel van Lotharingen kreeg in 2005 ongeveer 8.000 bezoekers over de vloer, waarvan 5000 in het kader van de tentoonstelling “Charles-Joseph de Ligne, de sprankelende blik van een 18e-eeuwse aristocraat” die het Paleis organiseerde ter gelegenheid van de 175ste verjaardag van België van 22 april tot 30 juli. De tentoongestelde stukken waren afkomstig van de Koninklijke

16

Bibliotheek, het Museum van Schone Kunsten, de Musea voor Kunst en Geschiedenis en het Kasteel van Beloeil. Het succes van deze tentoonstelling, beperkt in middelen en oppervlakte als gevolg van de weinige beschikbare ruimte in het museum, bewijst dat de KB haar bezoekersaantallen kan en moet verhogen door tijdelijke tentoonstellingen te organiseren die de permanente collectie vernieuwen en aanvullen. Het bezoek aan de tentoonstelling werd aangevuld met een wandeling door Brussel in de voetsporen van de Prins de Ligne. Aan een van deze wandelingen, georganiseerd in samenwerking met Le Vif-l’Express, namen ongeveer honderd wandelaars-bezoekers deel. De samenwerkingsverbanden die we sinds de heropening van het Paleis voor het publiek in 2001 tot stand hebben gebracht met diverse partners zoals de vzw Kunstberg, de Barokke Lente van de Zavel, het Conservatorium van Brussel, de Brusselse Museumraad enzovoort, werden alle voortgezet en uitgebouwd. Het Paleis heeft zo op 13 oktober deelgenomen aan de nocturnes van de Brusselse musea met geleide bezoeken in het Nederlands, Frans en Engels rond het thema “Leve de wetenschap!” waarbij de belangstelling voor de wetenschap van Karel van Lotharingen, de Encyclopedie en de wetenschappen tijdens de Verlichting werd opgeroepen; aan de “Lente van de Musea”, gecoördineerd door de Franse Gemeenschap rond het thema “Verlichting”; aan het evenement “Kunst- en Wetenschapsstad” georganiseerd door de POD Wetenschapsbeleid om de 175ste verjaardag van België te vieren. Het opende zijn deuren voor vijf concerten van de studenten van het Conservatorium van Brussel en voor de middagconcerten en de kermis van de “Barokke Lente van de Zavel”, en voor een Mozartconcert van het ensemble Oxalis georganiseerd op zondag 27 februari door “Brussel-Bravo”. Op 21 juli lokte een tentoonstelling met originele prenten van Kuifje, georganiseerd door de Stichting Hergé, honderden bezoekers. De vierde verjaardag van het Paleis werd tijdens het eerste weekend van december gevierd met, naast de rondleidingen, wandelingen in het Nederlands en het Frans in Brussel in de voetsporen van Karel van Lotharingen en een komisch geïnspireerde muziekvoorstelling, “Dame Gigogne s’en vat-en guerre”, door het ensemble Les Menus Plaisirs du Roy onder de leiding van de musicoloog en musicus Jean-Luc Impe. Ook deze voorstelling hebben we georganiseerd in samenwerking met Le Vif-l’Express. Het verhaal vertelde over de wederwaardigheden van acteurs die te maken krijgen met de exclusieve voorrechten van de Comédie Française en het Conservatoire royal de Paris. De voorstelling lokte 200 enthousiaste toeschouwers (maximum aantal voor de rotonde van het Paleis). Tot midden 2005 kregen deze mensen een nieuwsbrief met informatie over de activiteiten die in het Paleis worden georganiseerd. Sindsdien is deze nieuwsbrief opgegaan in het driemaandelijks contactblad dat nu door de Koninklijke Bibliotheek gepubliceerd wordt.

17

DEPARTEMENT II: Bibliotheektechnieken Dit departement, onder leiding van Josiane Roelants-Abraham, Departementshoofd, telt vier afdelingen, waarvan er drie gericht zijn op de uitbreiding van de collecties en de catalogisering van de nieuwe aanwinsten (“Collectievorming”, “Aanwinsten”, “Catalogisering, schenkingen en ruil”) en een vierde specifiek belast met de voortgezette vorming. 1. Aankopen Selectie van aan te kopen monografieën, reekswerken, electronische documenten en tijdschriften; bestelling van de geselecteerde titels; invoering in VUBIS en in de verschillende systemen van de leveranciers; budgetcontrole; volledige catalogisering van de tijdschriften bij ontvangst; precatalogisering van de monografieën en reekswerken bij ontvangst; controle van de facturatie. De leiding van deze dienst werd in 2005 verzekerd door Jan Pauwels, Eerstaanwezend Assistent, ter vervanging van de titularis, Erwin Pairon, met politiek verlof. Ondanks een stijging van de algemene boekprijzen en een daling van het toegekende aankoopbudget (= 92% van de voorgaande dotatie ) werden er 10.759 nieuwe titels besteld in 2005, tegenover 10.597 in 2004. Dezelfde vaststelling geldt voor het aantal ontvangen titels van monografieën, reekswerken en zichtzendingen: 11.226 titels in 2005 tegenover 11.662 in het jaar 2004. Deze aankopen gebeurden hoofdzakelijk ten bate van de algemene collectie. De aankopen voor de “speciale” afdelingen werden sterk beperkt : • Muziek 152 • Prenten 90 • Kostbare werken 11 • Penningen 128 • Kaarten & plans 50 • Handschriften 28 Reekswerken in 2005 : 2.367 abonnementen die 3.122 titels en 18.403 bibliografische eenheden vertegenwoordigen. Het aantal lopende abonnementen op tijdschriften is in de loop van het jaar licht gestegen : 2.367 tegenover 2.335 voor het jaar 2004. Deze abonnementen omvatten vaak verschillende titels. Voor 449 tijdschriften werd ook de toegang tot een electronische versie verworven, die op de website van de KB kunnen worden geraadpleegd. De hierboven vermelde aankopen werden in 2005 bovendien aangevuld met twee eenmalige opportuniteiten. Bij K.G. Saur Publishers werd de virtuele reconstructie van de Bibliotheca Palatina, de “moeder van alle Duitse bibliotheken” die momenteel over verschillende deelcollecties van de Vaticaanse bibliotheek is verspreid, tegen gunstige voorwaarden op microfiche aangekocht. Daarnaast werd ook het quasi-integrale fonds van de bibliotheek van de Kapucijnen te Leuven overgenomen. Van beide collecties, de eerste bestaande uit 12.000 titels en de tweede uit ongeveer 30.000, bestond een geautomatiseerde catalogus die in de KBR-catalogus kon worden geïntegreerd.

18

Aanwinsten van referentiewerken in 2005 :

TIJDSCHRIFTEN, REEKSEN 32 titels (156 delen) B Bibliografieën 3 titels (3 delen) C Encyclopedieën 29 titels (44 delen D Jaarboeken, Biografieën 2 titels (5 delen) E Wijsbegeerte, psychologie 1 titel (2 delen) F Godsdienstwetenschappen 4 titels (5 delen) G Filologie, literatuur 7 titels (11 delen) H Nationale literatuur 3 titels (11 delen) J Kunsten 7 titels (21 delen) K Geschiedenis 4 titels (5 delen) L Nationale geschiedenissen 3 titels (8 delen) M Aardrijkskunde 3 titels (5 delen) N Recht 2 titels (17 delen) P Nationale rechten 0 R Nationale rechten 15 titels (26 delen) S Economie, politiek T Pedagogie, sociale wetenschappen 11 titels(28 delen) 1 titel(1 deel) V Scheikunde W Geneeskunde X Landbouw 1 titel (1 deel) Y Milieu, telecommunicatie D/W 1 titel (13 delen) Jaarboeken. TOTAAL: 129 titels(356 delen) Microfiches : 2.263

MONOGRAFIEËN 25 (95 delen) 5 (5 delen) 23 (100 delen) 32 (61 delen) 37 (56 delen) 59 (97 delen) 93 (211 delen) 55 (80 delen) 38 (76 delen) 57 (138 delen) 14 (21 delen) 10 (11 delen) 5 (30 delen) 1 (1 deel) 30 (56 delen) 46 (97 delen) 7 (11 delen) 4 (4 delen) 8 (8 delen) 18 (18 delen) 567 (1.176 delen)

Voor de verwerving van internationale naslagwerken werden onderhandelingen gevoerd met de bekende boekhandelaar Starkmann Ltd. te Londen, die tot een gunstig resultaat hebben geleid. Gelijkaardige onderhandelingen met de Belgische boekhandelaar “Au quartier latin” te Bousval hebben geleid tot een grondige herziening van de leveringsvoorwaarden, in het voordeel van de Koninklijke Bibliotheek. Er werd tevens een onderzoek ingesteld naar de openstaande bestellingen (2002-2004) bij de diverse leveranciers. Deze actie had een groot aantal rappels en annuleringen tot gevolg, andermaal met een gunstig effect op het budget en het beheer van de bestellingen. Nadat in 2004 de verwerving van monografieën werd gesystematiseerd door de excerptie van nationale bibliografieën en attenderingslijsten, werd ook het bestand van de lopende abonnementen op reeksen inhoudelijk gewijzigd. Bestaande onevenwichten (zowel geografisch als thematisch) worden in toenemende mate weggewerkt. De optimalisatie van de budget- en bibliotheektechnische controle, begonnen in 2000 en verdergezet in 2005, hebben het mogelijk gemaakt de bestellingen beter te beheren (snelheid van uitvoering), de kwaliteit van de dienstverlening door de leveranciers te beoordelen (er werd een databank gecreëerd met een geheel van parameters betreffende onze leveranciers, die regelmatig wordt bijgewerkt), de prijzen te controleren, ongewenste dubbels te schrappen,... Een bestek voor de levering van tijdschriften (2006-2010) werd opgesteld. Het is echter duidelijk dat dit dossier snel moet worden geconcretiseerd om te voldoen aan de wettelijke verplichtingen

19

inzake openstelling voor mededinging van leveranciers. De afwezigheid van een bestek heeft tot gevolg gehad dat tot op heden één leverancier nu al meer dan 10 jaar het monopolie bezit voor onze tijdschriften. De controles waaraan de facturen van de firma Swets en de resultaten van de dienst Fast sinds 1999 worden onderworpen, hebben ons toegelaten verschillende disfuncties aan het licht te brengen (eenzelfde abonnement werd meermaals gefactureerd, betaalde losse nummers worden niet geleverd ...). Na het versturen van talrijke aangetekende brieven, ingebrekestellingen en vergaderingen met vertegenwoordigers van Swets, zijn we er eindelijk in geslaagd deze situatie te saneren. Een databank werd gecreëerd die een beschrijving geeft, vanaf 2000, van al onze abonnementen met de situatie van elke titel (fusie, splitsing, verdwijning), de prijs, de transportkosten, de belastingen, de kosten van de dienst “Fastplus”. Deze gegevens verdwenen bij een computercrash in 2003, maar konden door middel van vele inspanningen en moeilijkheden worden gerecupereerd. Het budget van de tijdschriftabonnementen vertegenwoordigt 45 tot 50% van het totale budget van de afdeling Aanwinsten. Dit is conform de gebruiken in traditionele bibliotheken. Het blijft een feit dat de KB nooit toenadering heeft gezocht, of deelgenomen heeft aan consortia of samengewerkt heeft met andere grote bibliotheken. Dergelijke vormen van samenwerking zouden niet tot gevolg hebben dat onze aanwinstenbudgetten verminderen, wel zouden we onze aankopen beter kunnen oriënteren en vooral ons publiek beter informeren. De publicaties met een wisselende verschijningsdatum (publicaties verbonden met het budgettair jaar maar met een wisselende verschijningsdatum) vormden in 2005 nog steeds een budgettair probleem dat ten dele wordt opgelost door een voorlopige begrotingspost in de jaarlijkse begroting. De module “Aanwinsten” van VUBIS II blijft onbruikbaar aangezien de beschikbare functionaliteiten nooit werden geïmplementeerd. De aankoop van CD-ROM’s blijft afgeremd omdat het onmogelijk is de meerderheid van de beschikbare CD-ROM’s te lezen omwille van het operating system in gebruik in de KB. Door het ontbreken van een informaticaverbinding met de dienst Boekhouding is het helaas noodzakelijk voortdurend manueel gegevens uit te wisselen tussen beide diensten. Dit gaat ten koste van de snelheid.

2. Catalogisering, schenkingen en ruil Toevertrouwd aan Paul De Ridder, Afdelingshoofd, heeft afdeling 7 “Catalogisering, schenkingen en ruil” als opdrachten het corrigeren en vervolledigen van de titelbeschrijvingen die opgemaakt werden door de afdeling Aanwinsten, het toekennen van trefwoorden aan die publicaties op basis van een systeem dat geïnspireerd is op de “Library of Congres Subject Headings” (LCSH), het beheer van de “Ruil”. Een hele reeks Belgische publicaties worden naar buitenlandse bibliotheken gestuurd. In ruil ontvangt de Koninklijke Bibliotheek buitenlandse publicaties, die worden ingevoerd in de gegevensbank van de Koninklijke Bibliotheek. Daarnaast beheert de afdeling ook de “Schenkingen en Legaten”. 2.1. Correctie en vervollediging (toekenning van trefwoorden) van bibliografische notities opgesteld door de afdeling Aanwinsten

Correcties titelbeschrijvingen in 2005

5.923

Gewijzigde autoriteiten, met uitzondering van LCSH -Auteurs -Collectiviteiten

3.225 270

20

Nieuw ingevoerde autoriteiten, met uitzondering van LCSH -Auteurs -Collectiviteiten Gewijzigde LCSH-trefwoorden

906 152 10.902

Nieuw aangemaakte LCSH-trefwoorden

9.984

Beschrijvingen voorzien van een LCSH-trefwoorden

6.638

Opdeling van de notities volgens taal : • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Duits Engels Bulgaars Catalaans Kroatisch Frans Spaans Hongaars Italiaans Latijn Nederlands Portugees Roemeens Russisch Slovaaks Zweeds Tsjechisch Tweetalig Meertalig

759 2.989 1 2 5 1.560 270

571 2 1 1 1 2 2 156 134

Opdeling volgens vakgebieden : UDC 0 Algemeenheden UDC 1 Filosofie UDC 2 Godsdienst UDC 3 Sociale wetenschappen UDC 5 Exacte wetenschappen UDC 6 Toegepaste wetenschappen UDC 7 Kunsten en ontspanning UDC 8 Geschiedenis, aardrijkskunde, biografieën Andere

295 570 540 1.046 194 235 885 1.051 225

2.2. Schenkingen In de loop van 2005 kreeg de KB volgende giften: De Schepper (4 dozen); Onbekend, afgegeven op de KBR (4 dozen); Fonds Peemans-Poullet (ca. 30 dozen); « Archives et Musée de la Littérature » (48 dozen); « Vlaams Fonds voor de Letteren » (4 dozen); Ambassade van Spanje (4 dozen). 21

Daarnaast zijn er nog kleinere schenkingen (meestal van één publicatie) door auteurs, uitgevers, particulieren, instellingen, de dubbels van de Belgische Bibliografie enz. Catalogisering van giften en legaten in 2005 : Fonds Senelle (FS LVI) Fonds Peemans-Poullet (FS LXVI) Fonds Brussels Hoofstedelijk Gewest (FS LXI) Fonds Van Berchem (FS LXV) Fonds kinderboeken Nederland (FS LX)

133 295 2. 761 67 69

Een aantal buitenlandse universiteiten sturen hun doctoraats-thesissen naar de KB. Enkel de thesissen die passen in de collecties van de KB blijven bewaard. In 2005 ontving de KB 869 thesissen. Na selectie werden er daarvan 517 ingevoerd in de gegevensbank van de KB. Bovendien werden ook 123 thesissen uit voorgaande jaren ingevoerd.

LANDEN DUITSLAND

UNIVERSITEITEN AANTAL PROEFSCHRIFTEN 31 Berlijn 21 Bonn 3 Erlangen 9 Hannover 7 Kiel 29 München 18 Nürenberg 18 Tübingen 5 Würzburg

DENEMARKEN

Kopenhagen

NEDERLAND

Leiden Nijmegen Uppsala

190 139 5

ZWITSERLAND Lausanne Zürich

12 27 517

ZWEDEN

3

TOTAAL :

2.3. Ruil De ruildienst heeft ingevoerd in de gegevensbank van de KB: -2051 buitenlandse tijdschriften ( giften en ruil), -1074 monografieën (giften en ruil). Volgende federale en regionale overheden bezorgen de ruildienst een voorraad van hun officiële publicaties : • • • • •

Nationaal Instituut Statistiek FOD Financiën Koninklijke Bibliotheek (Belgische Bibliografie) Nationale Bank van België Rijksdienst voor Ziekte en Invaliditeit 22

3.869 369 108 72 104

• •

FOD Economische Zaken FOD Sociale Zaken

96 93

Daarna worden die publicaties verstuurd naar bibliotheken en ruilpartners in 34 landen. Omgekeerd krijgt de ruildienst een aantal buitenlandse publicaties (1.002 tijdschriften in 2005) en verstuurt die naar volgende organisaties : • • • • • • •

Quetelet Fonds KUL Sint-Lucas Post Geologie Landbouw Diverse bibliotheken

168 703 18 16 43 26 28

In 2005 ontving de ruildienst ook nog 849 nummers van de wetsontwerpen van de Kamer van Volksvertegenwoordigers van het G.H. Luxemburg. Die publicaties werden doorgestuurd naar de FOD Buitenlandse Zaken. Tenslotte ontving de ruildienst een kist van 27 kg. uit Zwitserland waarvan de inhoud werd verstuurd naar diverse bestemmelingen in België. De aldus uitgevoerde verzendingen voor de ruil door de KB vertegenwoordigden in 2005 een uitgave van 11.380 €.

23

Buitenlandse tijdschriften ontvangen via ruil en schenking

Landen België Bulgarije Canada Chili China Cyprus Duitsland Finland Frankrijk Griekenland Groot-Britannië Hongarije Ierland India Iran Israël Italië Japan Joegoslavië Korea Kroatië Letland Luxemburg Nederland Oostenrijk Polen Portugal Roemenië Rusland Servië Slovakije Slovenië Spanje Tsjechië Tunesië UNO USA Zweden Zwitserland Diversen TOTAAL

Ruil Schenkingen Tijdschriften Monografieën Tijdschriften Monografieën 79 69 7 23 22 2 86 9 2 16 227 2 1 2 4 57 680 2 1 5 1 1 13 2 9 2 2 7 1 1 1 3 1 1 29 64 29 64 46 91 46 91 22 22 54 54 1 3 26 1 47 22 47 22 1 4 140 2 4 2 123 59 2 8 2 50 8 10 11 18 17 1 2 3 107 3 18 6 2 108 3 6 78 6 78 2.165

265

24

367

207

3. Vorming en Normering Onder leiding van Chantal Boelen, Afdelingshoofd, heeft afdeling 8, “Vorming en Normering”, als opdracht : theoretische studie van de problemen op het gebied van vorming van het personeel van de Koninklijke Bibliotheek; organiseren van de praktische opleidingen voor het personeel; coördineren van de bibliotheektechnische procédés van de Bibliotheek; samenstellen van een documentatie ad hoc en uitbreiden van de professionele bibliotheek. 3.1. Opleidingen m.b.t. de loopbaan Het koninklijk besluit van 8 juli 2004 betreffende het statuut van het administratief en technisch personeel van de wetenschappelijke instellingen van de Staat heeft de Copernicus-hervorming binnengebracht in de instelling en gaf aanleiding tot een ingrijpende verandering van de loopbaan van de ambtenaren die niet ressorteren onder het statuut van het wetenschappelijk personeel van de wetenschappelijke instellingen van de Staat. Niveau A Het koninklijk besluit van 4 augustus 2004 bevat een gedetailleerde beschrijving van de loopbaan van de ambtenaren van niveau A. Het bepaalt onder meer dat alle ambtenaren van niveau A moeten worden gerangschikt in een vakrichting. Hun loopbaan verloopt door over te gaan van de ene naar de andere klasse (vijf in totaal), na het slagen voor gecertificeerde opleidingen. Voor elke vakrichting worden gecertificeerde opleidingen vastgesteld (dit proces is nog aan de gang); sommige opleidingen kunnen gemeenschappelijk zijn voor verscheidene vakrichtingen. De vier ambtenaren die voldoen aan de criteria die het besluit vaststelt, werden in een vakrichting gerangschikt en ingeschreven voor een van de gecertificeerde opleidingen (vier ambtenaren in totaal). Niveau B Het koninklijk besluit van 8 juli 2004 is in augustus 2004 in werking getreden. De ambtenaren hebben hun competentiemetingen kunnen afleggen met de volgende resultaten : Competentiemetingen 2004 Niveau B Nederlands

Functiefamilie

deelnemers

TOTAAL

Frans

geslaagd

deelnemers

M

V

Tot.

M

V

Tot.

M

Tot.

M

Tot.

aantal

gesl.

Documentbeheerder

6

8

14

6

7

13

5

8

13

5

8

13

27

26

Audiovisueel deskundige

2

0

2

1

0

1

1

1

2

0

1

1

4

2

50

Vertaler

1

0

1

1

0

1

0

1

1

0

1

1

2

2

100

Dossierbeheerder

0

1

1

0

1

1

0

0

0

0

0

0

1

1

100

Administratieve ondersteuning ICT-deskundige

0

0

0

0

0

0

0

1

1

0

1

1

1

1

100

0

0

0

0

0

0

0

1

1

0

1

1

1

1

100

Collectiebeheerder

0

0

0

0

0

0

2

1

3

0

1

1

3

1

33

Totaal

9

9

18

8

8

16

8

13

21

5

13

18

39

34

87

25

V

%

geslaagd V

96

De inschrijvingen voor de competentiemetingen in 2005 kunnen als volgt worden opgesplitst: Competentiemetingen 2005 Niveau B Functiefamilie

Nederlands

Frans

Deelnemers M

V

TOT.

Deelnemers

Tot.

M V

Tot.

aantal

Documentbeheerder

0 1

1

0 0

0

1

Collectiebeheerder

0 1

1

2 0

2

3

Audiovisueel deskundige

1 0

1

1 0

1

2

1 2

3

0

6

Totaal

Niveau C Idem, met de volgende resultaten :

Competentiemetingen 2004 Niveau C Nederlands

Functiefamilie

deelnemers M

V

Tot.

M

TOTAAL

Frans

geslaagd V

deelnemers

Tot.

M

V

%

geslaagd

Tot.

M

V

gesl.

Tot.

Documentbeheerder

2

6

8

1

2

3

4

14

18

3

5

8

26

11

42

Onthaal

0

1

1

0

0

0

0

1

1

0

0

0

2

0

0

Budgetbeheerder

0

1

1

0

1

1

1

0

1

0

0

0

2

1

50

Administratieve ondersteuning

3

8

11

2

8

10

1

4

5

0

4

4

16

14

88

Logistieke ondersteuning

0

1

1

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

0

0

Informatica-assistent

2

0

2

2

0

2

3

0

3

3

0

3

5

5

100

Collectiebeheerder

4

0

4

3

0

3

5

4

9

5

4

9

13

12

92

Fotograaf

1

0

1

1

0

1

2

1

3

2

1

3

4

4

100

Elektriciteitstechnicus

0

0

0

0

0

0

2

0

2

2

0

2

2

2

100

Drukker

1

0

1

1

0

1

0

0

0

0

0

0

1

1

100

Veiligheid

1

0

1

1

0

1

0

0

0

0

0

0

1

1

100

14

17

31

11

11

22

18

24

42

15

14

29

73

51

70

Totaal

26

De inschrijvingen voor de competentiemetingen in 2005 kunnen als volgt worden opgesplitst:

Competentiemetingen 2005 Niveau C Functiefamilie

Nederlands

Frans

deelnemers

deelnemers

M

V

Tot.

M

V

TOT.

Tot.

aantal

Documentbeheerder

1 4

5

1

10

11

16

Onthaal

0 1

1

0

1

1

2

Budgetbeheerder

0 0

0

1

0

1

1

Administratieve ondersteuning

1 1

2

1

1

2

4

Collectiebeheerder

1 0

1

0

0

0

1

Drukker

0 0

0

0

1

1

1

Dossierbeheerder

0 1

1

0

0

0

1

3 7

10

3

13

16

26

Totaal

In samenwerking met Selor werd een specifieke vergelijkende selectie georganiseerd voor de Franstalige technische assistenten bibliotheconomie. De eliminatieproef heeft al plaats gehad, de mondelinge proef zal in 2006 plaatshebben.

Niveau D Het koninklijk besluit van 10 augustus 2005 brengt de Copernicus-hervorming binnen op het niveau D. Net als op de niveaus B en C werden alle ambtenaren van niveau D gerangschikt in een functiefamilie. Het gaat om 60 Franstalige en 47 Nederlandstalige ambtenaren. De meeste ambtenaren behoren tot de functiefamilies ‘onderhoud’ en ‘collectiebeheer’. In een tweede fase krijgen deze ambtenaren de kans deel te nemen aan een competentiemeting in de vorm van een gecertificeerde opleiding. Volgens de FOD P&O zal deze opleiding ten vroegste in september 2006 plaatsvinden. Voor de betrokken personeelsleden werden twee informatievergaderingen georganiseerd. Selor heeft voor alle statutaire ambtenaren van niveau D een algemeen examen voor overgang naar niveau C georganiseerd. Dit examen bestond uit twee proeven. Alleen wie geslaagd was voor de eerste proef, mocht deelnemen aan de tweede proef. De tweede proef was verschillend voor de kandidaat-administratieve assistenten en de kandidaat-technische assistenten. Vier van de vijf Franstalige kandidaten en acht van de negen Nederlandstalige kandidaten zijn geslaagd voor de eerste proef. Selor heeft de opleiding voor beide proeven georganiseerd. Voor de technische assistenten bestond de tweede proef uit twee delen. Respectievelijk twee van de vier en vier van de zeven kandidaten die voor de eerste proef waren geslaagd, zijn ook geslaagd voor het eerste deel van deze tweede proef. Het tweede deel van deze proef bestond uit de specifieke technische proef voor de Bibliotheek, waarvoor 15 uur theoretische lessen, aangevuld met praktische werken, werden gegeven. Het tweede deel van deze tweede proef vindt plaatst in 2006.

27

Besluiten : de competentiemetingen waren een groot succes: een slaagpercentage van 87% en 70% voor de niveaus B en C. Wie niet slaagde, heeft onmiddellijk een nieuwe kans gewaagd na de passende opleidingen te hebben gevolgd. Het jaar 2005 kan worden beschouwd als een overgangsjaar, waarin de eerste resultaten van de competentiemetingen werden geëvalueerd en de nieuwe procedures voor de niveaus A en D werden gelanceerd. Vergeten we ook niet de studie van de ingrijpende wijzigingen die op stapel staan in het kader van de invoering van de ontwikkelingscirkels. 3.2. Opleidingen die recht geven op dienstvrijstelling Het OFO (Opleidingsinstituut van de federale overheid) organiseert elk jaar opleidingen ter verbetering van de kennis van de personeelsleden van het federale openbaar ambt. Alle federale ambtenaren hebben het recht zich daarvoor in te schrijven, voor zover hun diensthoofd daarmee akkoord gaat. De aanvragen voor opleidingen hadden uitsluitend betrekking op twee categorieën: talen en informatica.

Informatica Taal Totaal

2005 deelnemers 10 12 22

uren 91 396 487

3.3. Opleidingen inzake sociale promotie Sommige ambtenaren volgen buiten de diensturen lessen voor sociale promotie. Onderstaande grafiek toont de evolutie van het aantal ambtenaren over de jaren. De deelnemers werden ingedeeld in categorieën; de categorie ‘bibliotheconomie’ omvat opleidingen zoals boekbinden-vergulden of bibliotheconomie, terwijl de categorie ‘overige’ zowel lessen van algemene humaniora als kunstgeschiedenis omvat. 3.4. Stages Een student ‘document-engineering’ aan het I.U.P. Archives et médiathèque van Montauban heeft een stage van twee maanden verricht in de afdeling Kaarten en Plannen. Tijdens zijn stage kreeg hij de kans zich vertrouwd te maken met de verschillende aspecten van het werk in een historische afdeling en deel te nemen aan het catalogiseren van een belangrijk fonds. Zo leerde hij de rijkdommen van een fonds onderzoeken en maakte hij kennis met de verschillende manieren om ze te exploiteren. Een studente van de universiteit van Montréal heeft een stage van drie maanden verricht en volgde afwisselend les aan de ULB. Tijdens haar stage maakte ze kennis met de verschillende aspecten van het werk in een bibliotheek: contact met het publiek, het werk in de magazijnen, inventariseren (Kranten en Tijdschriften), catalogiseren (Belgische Bibliografie), hulp aan de lezers (Gedrukte werken), historische collecties (Kaarten en Plannen). Een tweede studente van de universiteit van Montréal heeft ook een stage verricht in de KB, uitsluitend met betrekking tot de naslagwerken in het departement Gedrukte werken. Ze heeft een update gemaakt van de Canadese naslagwerken, de antropologische naslagwerken en van de woordenboeken. Tot slot heeft een student bibliotheconomie uit Genk een stage van twee weken verricht bij het Wettelijk Depot en de Belgische Bibliografie, om vertrouwd te raken met de verschillende aspecten van de bibliotheconomie.

28

De drie stagiairs van niveau A die in 2004 werden gerekruteerd, hebben hun opleiding bij het OFO voortgezet en hebben alle drie de op het einde van de stage vereiste thesis ingediend. Een van de stagiairs heeft met succes een aanvullende opleiding van preventieadviseur niveau 2 gevolgd. 3.5. Varia De intranetsite van de Bibliotheek wordt regelmatig aangevuld met alle voorstellen van lessen die het OFO organiseert, evenals met de brochures waarin de functiefamilies worden bepaald en met alle opleidingen in verband met de loopbaan (gecertificeerde opleidingen en competentiemetingen). De POD Wetenschapsbeleid heeft beslist een BPR (instrument voor de modernisering van de federale overheid) te installeren voor zijn dienst Human Resources. De centrale projectgroep, waarvan de Bibliotheek deel uitmaakt, is in 2005 dertien maal samengekomen en heeft talrijke werkgroepen opgericht met het oog op het definiëren van de verschillende processen inzake HRbeheer. De Bibliotheek heeft eveneens aan deze werkgroepen deelgenomen. De traditionele personeelskaders werden in 2005 opgegeven en vervangen door een personeelsplan. Dit plan heeft uiteenlopende activiteiten noodzakelijk gemaakt, in nauwe samenwerking met de dienst Human Resources van de POD Wetenschapsbeleid. Het koninklijk besluit van 2 augustus 2005 stelt de reglementaire bepalingen betreffende de ontwikkelingscirkels vast. Het betreft een nieuwe evaluatieprocedure van de federale ambtenaren. Dit K.B. is nog niet van toepassing in de wetenschappelijke instellingen. Drie ambtenaren van de Bibliotheek hebben echter al een opleiding van 24 uur gevolgd met het oog op het invoeren van de ontwikkelingscirkels in de Bibliotheek.

29

4. Wetenschappelijke uitstraling Het wetenschappelijk personeel van het departement heeft zich in 2005 onderscheiden met volgende publicaties : •

ROELANTS-ABRAHAM (Josiane), Richtlijnen van Bologna en Enseignement des sciences et techniques de l’information et de la communication à l’ULB, Lectures 142 (2005) p.14-17

•

ID., Cursus Sources et ressources d’information en WebCt aan de virtuele universiteit van de ULB

•

PAUWELS (Jan), 'Meer dan een mode-koorts': Guido Gezelle en zijn postume uitgever Lambertus Jacobus Veen, 1901-1919.- Leuven: Peeters, 2005.- 462 p.- (Antwerpse studies over Nederlandse literatuurgeschiedenis; 11).- ISBN 90-429-1512-9

•

ID, J. HANSELAER & M. DE SCHEPPER, Kroniek van het gedrukte boek in de Nederlanden, 1971-2003: sleutel tot 33 jaar boek- en bibliotheekgeschiedenis.- Brussel: Archief- en Bibliotheekwezen in België, 2005.- 306 p.- (Extranummer; 75)

•

ID [ed] e.a.,'Kroniek van het gedrukte boek in de Nederlanden tot 2000, aflevering 27', in: Archief- en bibliotheekwezen in België / Archives et bibliothèques de Belgiques, 74 (2003 [=2005]) 1-4, p. 337-465

•

ID., 'Schrijven en herschrijven, drukken en herdrukken: gedichten van Guido Gezelle op devotieprenten', in: ZL: literair-historisch tijdschrift, 4 (2004-2005) 3, p. 56-71

•

ID., 'Voorzeggingen van de Heylige Hildegarde, omtrent de Belgische Omwenteling: een teksteditie, een filologengrap en een orangistisch pamflet door Jan Frans Willems', in: B. Blondé [ed.] e.a., Doodgewoon: mensen en hun dagelijks leven in de geschiedenis: liber amicorum Alfons K.L. Thijs / Antwerpen 2004 [= 2005], p. 323-336

•

ID., 'Catalogusnotities nrs. 23, 36, 39, 42, 43, 48', in: M. de Schepper [ed.], ABC: Antwerpse Bibliofiele Collecties: catalogus bij de tentoonstelling in de Bibliotheek Stadscampus Universiteit Antwerpen 19 maart - 30 april 2005. Antwerpen 2005, p. 32, 4346, 48-49, 54-55

•

ID, 'Catalogusnotitie: Hendrik Conscience, Geschiedenis van Graef Hugo van Craenhove', in: C. Sorgeloos [ed.] e.a., Honderd schatten uit de Koninklijke Bibliotheek van België. Brussel 2005, p. 186-187

•

ID, 'Catalogusnotities: De Leeuw van Vlaanderen & Vlaamsche volksvertelsels', in: M. Cloostermans [ed.] e.a., Zichtbaar zeldzaam: hoogtepunten uit de Antwerpse Stadsbibliotheek: highlights from Antwerp's City Library /. Antwerpen / Gent 2005, p. 9697 & 100-101

•

DE RIDDER (Paul), De registers van de tresorij en het taalgebruik te Brussel (1639-1795). Brussel, 2005, 102 p. (Vereniging voor Brusselse Geschiedenis, ed. Frank Daelemans)

•

ID., En de prijzen gingen naar. Vijftig jaar Visser-Neerlandiaprijzen. Leven en werk van Herman Visser. Den Haag, 2005, p. 20-22.

30

Actieve deelname aan congressen, colloquia en conferenties buitenshuis, en mandaten, wetenschappelijke en eervolle onderscheidingen : Josiane Roelants-Abraham • • • •

Forum ABD 28 april 2005 Zending naar de Verenigde Staten in het kader van de cursus Sources et ressources d’information aan de ULB (Universiteit MacGill, Québec; Harvard, ALA, Chicago), juli 2005 Informatie 2005, colloquium VVBAD 22-23 september 2005 Voordracht over het universitaire onderwijs in het kader van de Bologna-richtlijnen. Studiedag over de opleiding in de informatie-, documentatieen bibliotheekwetenschappen, georganiseerd door de Centrale Bibliotheek van Brussel, Rijkeklarenstraat, 3 oktober 2005 (in 2006 te verschijnen in Lectures).

Jan Pauwels •

• • •

Lezing op 13 april 2005 : 'Veen's Bibliotheek voor Bibliophielen (1903-1909): de 'som der delen' als kenmerk van reeksvorming?' op de studiedag 'Klassieke reeksen en klassiekenreeksen in Nederland en Vlaanderen' van de Universiteit Gent en de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde. Werd in juni 2005 verkozen tot lid van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden. Voorzitter op 9 december 2005 van de sessies 'uitgeverijgeschiedenis' en 'leescultuur' op de studiedag 'Boekgeschiedenis in het kwadraat: context en casus' in het Paleis der Academiën te Brussel. Lezing op 14-15 december 2005 : 'The Shift from Private to Public Book Collecting and the Rise of Netherlandic Philology in Belgium (1830-1880)' op de European Science Foundation Exploratory Workshop 'Scholarly Editing and Nation Building in Europe' te Amsterdam.

Paul De Ridder Uitzendingen voor de televisie : Paul De Ridder zorgde voor de opzoekingen, redactie van het scenario en presentatie van 21 televisie-afleveringen over de geschiedenis van Brussel. Deze reeks, uitgezonden op “TV Brussel”, wordt overgenomen op “Een” (VRT –Televisie). Bij elke aflevering wordt uitdrukkelijk vermeld dat deze uitzending tot stand kwam met de medewerking van de Koninklijke Bibliotheek. Vaak worden stukken getoond uit de collecties van de Koninklijke Bibliotheek (handschriften, oude drukken, kaarten en plannen, gedrukte werken). Ook het gebouw van de KBR werd meermaals als locatie gebruikt. Lijst van de in 2005 gemaakte afleveringen: De “hoochschoole”, Jan van Ruusbroec, Het hof van Turn und Tassis, Het godshuis van de Twaalf Apostelen, De dominicanen, De priorij van Jericho, De leprozerij van Sint-Pieters-ter-Zieken, Het hof van kardinaal Granvelle, Pieter Bruegel de Oude, Rogier Vander Weyden, Andreas Vesalius, Het Vleeschhuys, Het Pesthuys, De Zenne, De cellebroeders, De Sint-Kathelijnekerk, De vroedvrouwen, De priorij van Sion, De kartuizers, De stadspoelen, De mestback, De joden, Het bisdom. Daarnaast zorgde Dhr. De Ridder ook nog voor: de opname van de publiciteitsspot voor de Koninklijke Bibliotheek over de “100 schatten”, 3 februari; de opname voor NOS n.a.v. “175 jaar België”, 15 febr.; de opname voor Radio Spes, 9 mei; de opname van een reportage van TV Brussel over de ”100 schatten”, 11 juni. Op vraag van de Educatieve Dienst begeleidde Dhr. De Ridder volgende groepen bij hun bezoek aan de KBR: Diest, 5 jan., Kortrijk, 18 jan., Goethe-Institut 2 febr., Bellegem, 22 febr., Studenten K.U.B., Prof. Dr. E. Defoort , 3 febr., Alumni KUL, 25 febr., Geldrop, 18 maart, Merchtem, 19

31

maart, Gent, 4 mei, Brussel (“TV –Brussel”), 7 mei, Antwerpen, 11 mei, Gent, 12 mei, Koninklijke Militaire School, 26 mei, Antwerpen, 31 mei, Antwerpen, 7 juni, Bellegem, 8 juni , Belgische Vereniging voor Documentatie, 21 juni, Advocatenbureau Van Liedekerke, 28 juni, Open Deurdag van de KBR, 21 juli, Europese Vereniging voor Onderwijzend Personeel, 26 juli, Direktor Germanisches Nationalmuseum Nürnberg, 9 aug., Antwerpen, 10 aug., Bibliothecarissen uit Afrika en Azië, 12 aug., Antwerpen, 11 okt., Seniorenacademie Brussel, 17 nov., Antwerpen, 13 dec., Antwerpen, 14 dec. Michèle Henry heeft meegewerkt aan het 'Bulletin codicologique' van het tijdschrift Scriptorium, selecteerde documenten uit de collecties van de Koninklijke Bibliotheek ten behoeve van twee tentoonstellingen in het kader van Europalia Rusland, namelijk 'Transsiberische trein' (Jubelpark) en 'Van tsaar tot keizer' (Paleis voor Schone Kunsten) en vertaalde teksten voor de tentoonstelling 'Meesters van de 19de-eeuwse Russische fotografie: Langs de Volga' in de Koninklijke Bibliotheek, eveneens in het kader van Europalia Rusland.

32

DEPARTEMENT III: Gedrukte Werken Het departement Gedrukte Werken, onder de leiding van Raphaël De Smedt, Departementshoofd en Hoofdconservator van de KB tot 30 april 2005, telt vier afdelingen : “Publieke Dienstverlening”, “Kranten en Tijdschriften”, “Officiële Collecties” en “Speciale Collecties”. Het patrimonium van de afdeling “Speciale Collecties” bestaat in hoofdzaak uit de publicaties verzameld en beheerd door het “Center for American Studies” van de KB. De afdeling “Officiële Collecties”, waarvan het afdelingshoofd de leiding cumuleert samen met deze van de afdeling “Valorisatie en Promotie”, beschikt slechts over een miniem aantal personeelsleden en de taak ervan wordt meer en meer beperkt door het feit dat het merendeel van de officiële publicaties voortaan geproduceerd en openbaar gemaakt worden onder electronische vorm. 1. Publieke dienstverlening Afdeling 9 “Publieke dienstverlening”, toevertrouwd aan André Tourneux, Eerstaanwezend Assistent, is een sleutel-afdeling, vermits zij zowel instaat voor het onthaal en de inschrijving van de lezers als voor het beheer van het overgrote deel van de algemene verzamelingen in de “boekentoren” en de dienstverlening in de grote leeszaal en in de zogenaamde “werkzaal” of “professorenzaal”. De opdrachten omvatten : de preservering van de gedrukte publicaties bewaard in de algemene verzamelingen door inbinden, restauratie en reprografie; het beheer en het voortdurend corrigeren van de publiekscatalogi; organiseren van de raadpleging en de terbeschikkingsstelling van het publiek van de algemene verzamelingen; hulp aan de gebruikers op het vlak van documentatie en informatie; het meewerken aan het uitbreiden van de verzamelingen gedrukte werken door voorstellen voor aanwinsten te doen; het catalogiseren van sommige publicaties; het valoriseren van de verzamelingen door tentoonstellingen, publicaties en andere activiteiten op het gebied van onderzoek en promotie in verband met de verzamelingen en de specialisaties van de afdeling. 1.1. Onthaal en inschrijving van de lezers In 2005 werd het systeem voor het inschrijven van de lezers geïnformatiseerd. De nieuwe kaarten hernemen, onder de vorm van een streepjescode, de gegevens m.b.t. de lezers en deze worden voortaan ingevoerd en bewaard in een databank. In 2005 werden in totaal 7.536 lezerskaarten afgeleverd voor een totaal bedrag van 62.815 euro, als volgt verdeeld: - jaarkaarten “studenten” : 2.988 - jaarkaarten: “niet-studenten” : 999 - jaarkaarten “werkzaal”: 173 - weekkaarten : 3.331 - gratis kaarten: 45 2005 Studentenkaarten Weekkaarten Jaarkaarten Werkzaal Gratis kaarten TOTAAL

2004 2988 3331 999 173 45 7536

2003 2798 4861 1156 171 17 9003

33

2002 2889 5059 1096 180 48 9272

3144 5725 1299 171 56 10395

1.2. Raadpleging in de algemene leeszalen De algemene leeszalen, toegankelijk van maandag tot vrijdag van 9 tot 20u en op zaterdag van 9 tot 17u, of gedurende 63 uur per week, waren in 2005 gedurende 289 dagen open voor het publiek. De aangevraagde werken worden binnen ongeveer 15 minuten aan de lezers bezorgd (voor de werken van het Wettelijk Depot is iets meer tijd vereist). In 2005 bezochten 40.106 lezers de leeszalen (45.057 personen in 2004), waarvan 35.517 de grote leeszaal (39.166 in 2004) en 4.589 de werkzaal (5.891 in 2004). Samenvattende tabel met de lezersaantallen in 2005 LZ WZ Totaal

Jan Febr Maart April Mei Juni Juli Aug Sept Okt Nov Dec Totaal 2831 2869 4761 4684 3225 2789 2513 2177 1940 2562 2712 2454 35517 485 465 464 416 348 446 368 345 409 99 377 367 4589 3316 3334 5225 5100 3573 3235 2881 2522 2349 2661 3089 2821 40106

Samenvattende tabel van de uitgereikte documenten in 2005 (LZ = Leeszaal; WZ = Werkzaal; P = Bruikleen aan het personeel) Jan LZ WZ P TOT.

Febr Maart April Mei Juni Juli Aug Sept Okt Nov Dec TOT. 3371 5628 9208 9191 4573 3448 4568 3089 2459 3732 5053 4120 58440 1375 1471 1279 1244 1202 1231 1093 1126 1747 1009 1252 1056 15085 762 814 935 682 499 528 483 333 512 486 710 465 7209 5508 7913 11422 11117 6274 5207 6144 4548 4718 5227 7015 5641 80734

Vergelijkende tabel van het aantal documenten uitgereikt tussen 2002 en 2005: 2005 LZ WZ P TOTAAL

2004 58440 15085 7209 80734

2003 75484 16006 7507 98997

2002

76217 17636 8970 102823

85572 17227 10725 113524

Aangevraagde werken die niet konden uitgereikt worden wegens “niet op plaats”: 1.889 voor de grote leeszaal en 455 voor de “werkzaal”. Raadpleging ter plaatse van microfilms: 681

1.3. Fotokopieën gemaakt door de lezers In 2005 werden 301.048 fotokopieën gemaakt door de lezers in de lees- en werkzalen.

LZ (3 toestellen) WZ (1 toestel) TOTAAL

2005 269.284 31.764 301.048

2004 286.339 33.103 319.422

34

2003 306.282 30.877 337.159

2002 347.496 19.260 366.756

1.4. Hulp aan gebruikers Respectievelijk 2.639 en 388 aanvragen van inlichtingen per telefoon en per e-mail (2.800 en 496 in 2004) werden beantwoord. Ter plaatse vragen de lezers in het algemeen hulp bij het zoeken van bibliografische documentatie en bij het gebruik van de toestellen waarover ze kunnen beschikken. Jongeren (ook zij die aan de universiteit studeren) lijken steeds minder autonoom en steeds passiever te zijn in hun opzoekingen. Dit heeft tot gevolg dat het personeel in de zalen in toenemende mate beschikbaar moet zijn.

1.5. Naslagwerken en andere publicaties in open toegang Naarmate er tijd beschikbaar is zorgt het personeel ook voor de goede bewaring van de direct toegankelijke naslagwerken en wordt het grondig onderzoek voortgezet om deze publicaties up to date te houden, om het plan voor het rangschikken ervan te actualiseren en om nieuwe aanwinsten voor te stellen die beantwoorden aan de specifieke behoeften van de lezers, in aanvulling op wat ze vinden in de speciale verzamelingen. In 2005 werden 1.532 volumes (monografieën en tijdschriften) verworven en ingevoerd in de leeszalen. Tijdens dezelfde periode werden 2.151 volumes (waarvan 413 volumes alleen al voor Beilsteins Handbuch der Organischen Chemie, op het vlak van de exacte wetenschappen) teruggeplaatst in de magazijnen. Op het gebied van de exacte wetenschappen beperken we ons tot de basiswerken. De gebieden ‘antropologie’ en ‘Canadese literatuur’ werden gecontroleerd en bijgewerkt door een licentiate van de Universiteit McGill (Montréal, Canada). Op het einde van het jaar werd een controle van de naslagwerken verricht, tegelijk met een bezitscontrole van C tot Z. Bij deze cijfers moeten we ook de cijfers van de werkzaal voegen, waar 197 nieuwe volumes zijn aangekomen en 15 verouderde volumes naar het magazijn zijn teruggekeerd. Elke maand wordt een aantal naslagwerken gerestaureerd of hersteld (in totaal 651 volumes in 2005). Verworven naslagwerken Monografieën Tijdschriften TOTAAL

2002 2003 2004 2005 78 vol. 714 vol. 645 vol. 1.176 vol. 510 vol. of aflev. 345 vol. of aflev. 355 vol. of aflev. 356 vol. of aflev. 588 1059 1000 1532

1.6. Opvolging van de catalogi en ontwikkeling van de geautomatiseerde catalogus Regelmatig worden controles van de bibliografische beschrijvingen verricht (foute boeknummers, foute beschrijvingen, verkeerde verbindingen...). In 2005 werden aldus 1.352 controles en verbeteringen verricht. De ontwikkeling door retrocatalogisering van de geautomatiseerde catalogus verloopt in samenwerking met Departement 1, “Logistiek”, en meer bepaald met de twee afdelingen “Geautomatiseerde documentatie” en “Automatisering”. De digitalisering van de papieren fiches gebeurt in het buitenland op basis van fotokopieën van deze papieren fiches. Deze operatie impliceert het voorafgaandelijk terugtrekken van de fiches uit de steekkaartenbakken om ze te fotokopiëren buiten de algemene leeszalen, hoofdzakelijk op de verdieping +10 van de “boekentoren”. Daarna keren de fiches terug en worden ze gereïntegreerd in

35

hun oorspronkelijke steekkaartenbakken, in afwachting van de integratie, na digitalisering, van de gegevens in de geautomatiseerde catalogus. Het team van de topografische catalogus herklasseerde zo 21.380 fiches na het verrichten van de gebruikelijke controles. 3.450 ervan werden verbeterd alvorens ze op te nemen in de topografische kaartencatalogus. Voor de voorbereiding van de digitalisering van de 199.066 fiches van de IIIe reeks waren 1.200 aanvullende correcties en het opstellen van 105 volledig nieuwe beschrijvingen noodzakelijk. Dit werk wordt voortgezet in 2005 met de voorbereiding van de retrocatalogisering van 70.000 van de 180.000 fiches van reeks II : verwijderen van dubbele en driedubbele exemplaren en van de al ingevoerde fiches, de beschrijving van het werk controleren, toevoegen van het formaat en de lokatie, toevoegen van fiches voor de ontbrekende nummers (gaten in de nummering, te compenseren door de bibliografische beschrijving van de “nog niet in de catalogus opgenomen” werken), verwijderen van verwijzingsfiches... Naast de retrocatalogisering van reeks II werden ook 71.252 fiches van proefschriften klaargemaakt om te worden gescand en werd in november 2005 ook begonnen met het retrocatalogiseren van de reeksen “Van Hultem” en “Klassen” : de fiches worden uit de kaartencatalogi gehaald en gefotokopieerd met het oog op het opnieuw samenstellen van twee topografische kaartencatalogi. Het Fonds Faber, dat bestaat uit toneelstukken en boeken over de geschiedenis van het theater, werd verder gecatalogiseerd in 2005, met directe invoer in het informaticasysteem (verwerken van de boeknummers 751 tot 956, d.i. bijna 2.000 beschrijvingen) en controle in de magazijnen. Een signatuur (CAP) werd toegekend op basis van de lijst die ontvangen werd bij de omvangrijke verzameling van 30.000 werken van de Bibliotheek van de Capucijnen in Leuven De volledige verzameling werd nagekeken, geklasseerd en in een compactus geplaatst op de verdieping –5. Electronische databanken en CD-ROM’s kunnen worden geraadpleegd op de PC’s in de leeszaal. Ze worden regelmatig bijgewerkt. 1.7. Bezitscontrole Buiten de dagelijkse controle in de magazijnen (‘niet op zijn plaats’, transfers, staat van de band, etikettering…), werd de volledige controle van reeks 7 voltooid en deze van 9.440 werken van reeks 9. 1.8. Boekbinden Tegen een kostprijs van 385.000 € werden in 2005 21.105 volumes, waarvan 14.147 voor het wettelijk depot en de kranten en tijdschriften, ingebonden.

36

Tabel met de maandelijkse activiteiten op het vlak van inbinden: MAAND Publieke Dienstverlening Wettelijk Depot Restauratie-reparatie Kranten Volumes Bedragen Volumes Bedragen Volumes Bedragen Volumes Bedragen Januari 528 6660,19 637 7933,84 365 15656,21 393 10090,73 Februari 528 6660,19 2002 25773,97 236 9007,47 181 5506,98 Maart 528 6660,19 1195 14883,73 809 29992,98 177 4245,35 April 201 2503,46 1503 18803,82 478 19478,3 295 6881,3 Mei 450 5676,3 1640 21071,27 174 6168,72 71 5770,47 Juni 400 5045,6 1019 12691,65 0 0 71 1347,22 Juli 207 2611,1 611 7996,7 108 7618 114 4654,67 Augustus 274 3412,68 202 2515,91 64 1364,17 70 1653,83 September 213 2652,92 1507 18864,14 556 24905,24 239 6172,92 Oktober 249 3512,92 1451 18496,54 80 2442,24 184 5209,86 November 0 0 0 0 88 4438,01 133 3693,68 December 222 2918,91 450 5661,51 0 0 202 5427,63 TOTAAL 3800 48314,46 12217 154693,1 2958 121071,34 2130 60654,64

Bij het restaureren van beschadigde boekbanden gaat men door met het leveren van bijzondere inspanningen. De naslagwerken worden stelselmatig gecontroleerd: 2.958 sterk beschadigde volumes werden aan professionele boekbinders toevertrouwd. Zeer talrijke kleine reparaties (ontstoffen of reinigen, oliën van het leder, verstevigen van ruggen en knepen, herlijmen van bladzijden, bedekken, opnieuw etiketteren) worden regelmatig voortgezet. 1.9. Microverfilming, foto’s en ektachromen In 2005 werden 11 nieuwe microfilms (negatief en positief) gemaakt voor de afdeling Gedrukte Werken. In het kader van het algemeen beheer van de microfilms, is één persoon van de afdeling belast met diverse taken: invoeren van nieuwe beschrijvingen (174), verbeteren van al ingevoerde beschrijvingen (761), etiketteren en klasseren van de microfilms (975), controle en reorganiseren van het klassement (625), controle van de bestaande microfilms in vergelijking met de repertoria (434), bekijken van microfilms en controle van de inhoud (291), controle van bibliografische gegevens (493). Gelet op de werken aan de vloer in de dienst Fotografie, werden vooral de microfilms die voor problemen zorgen gecontroleerd (onvolledig, in slechte staat, fout boeknummer…). 1.10. Interbibliothecair leenverkeer 410 bruiklenen en fotokopieën werden gevraagd aan andere bibliotheken (362 aanvragen kregen een positief antwoord), terwijl 1.114 bruiklenen (919 in België en 121 in het buitenland) en 3.245 fotokopieën/foto’s (2.933 uit België en 312 uit het buitenland) door andere bibliotheken werden gevraagd aan de KB (702 aanvragen voor bruikleen en 2.080 aanvragen voor fotokopieën/foto’s kregen een positief antwoord). 727 antwoorden op dringende vragen werden verstuurd per fax.

1.11.

Valorisatie van de verzamelingen en wetenschappelijke uitstraling

De afdeling heeft in 2005 meegewerkt aan de valorisatie van haar verzamelingen door tijdelijke tentoonstellingen gewijd aan de 175 eerste drukken van Hans Christian Andersen(11/03 – 09/04), aan de Revolutie van 1830 en de gedrukte werken van die tijd (Opendeurdag, 24/04), aan de Peruaanse schatten in België (13/10 - 06/11) en aan de Belgische publicaties m.b.t. Don Quichot (18/11 - 09/01/2006).

37

De afdeling heeft deelgenomen aan diverse externe tentoonstellingen door documenten uit te lenen: -Visionair België. C’est arrivé près de chez vous. Brussel, Paleis voor Schone Kunsten, 18 februari 2005 tot 15 mei 2005 - Made in Belgium, Brussel, Dexia, 1 maart 2005 tot 15 september 2005 - Einstein, Leuven en Kortrijk, 2 maart 2005 tot einde mei 2005 - Anarchisten rond Verhaeren, Antwerpen, Koningin Fabiolazaal, 2 september 2005 tot 30 oktober 2005 - Afrikaanse lamellofonen, Brussel, Muziekinstrumentenmuseum, 3 september 2005 tot 2 oktober 2005 - Elixir, Nationaal Jenevermuseum, Hasselt, 10 september 2005 tot 31 december 2005 - Georges Rodenbach ou la légende de Bruges, Vulaines-sur-Seine, Musée départemental Stéphane Mallarmé, van 24 september 2005 tot 24 december 2005 - Masereel, Gent, Museumpaviljoen, 21 oktober 2005 tot 15 februari 2006 - Koningin Astrid / Astrid et nous. Regards croisés, Brussel, Koninklijk Paleis - Belvue Museum, 18 november 2005 tot 15 januari 2006 - Albert Einstein, Brussel, Thurn & Taxis, van 1 december 2005 tot 1 mei 2006. Publicaties : •

Dévotions et pratiques religieuses dans les collections de la Bibliothèque royale. Door Anne Morelli. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 2005, 191 p.

•

Devotie en godsdienstbeoefening in de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek van België. Door Anne Morelli. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 2005, 191 p.

•

De discrete uitstraling van Jan de Smedt. Een proeve van bibliografie (1923-2004). Door Raphaël de Smedt. Met een ten geleide van Herman Liebaers. 3de vermeerderde uitgave. Brussel, Koninklijke Bibliotheek, 2005, 111 p.

•

Bibliographie de et sur André Baillon. (1898-2004). Door Frans Denissen, Maria Chiara Gnocchi, Eric Loobuyck. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 2005, 323 p.

•

Hans Christian Andersen. 175 premières éditions. Catalogue d‘exposition . Par Flemming Reislev & André Tourneux. Bruxelles, Bibliothèque royale de Belgique. Hans Christian Andersen. 175 eerste drukken. Tentoonstellingscatalogus. Door Flemming Reislev & André Tourneux. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 2005, 153 p.

38

2. Kranten en Tijdschriften Afdeling 10, toevertrouwd aan Marc D’Hoore, Attaché, heeft als opdracht in te staan voor het beheer, het bijhouden en de goede werking van de leeszaal van de afdeling Kranten en Tijdschriften van de Koninklijke Bibliotheek van België, het verwerken van de Belgische en buitenlandse tijdschriften waarop de Koninklijke Bibliotheek een abonnement heeft, het mogelijk maken van het raadplegen en instaan voor het conserveren van de verzamelingen Belgische en buitenlandse kranten die zij bezit en hun reprografie garanderen, het bijhouden van de algemene en specifieke kaartencatalogi die zij heeft gecreëerd, de gebruikers te gidsen en te sturen in het opzoeken en lokaliseren van de kranten en tijdschriften die zij wensen te raadplegen, en het ontwikkelen en publiceren van de nuttige catalografische of bibliografische hulpmiddelen met betrekking tot de documenten die zij bewaart.

2.1. Dienstverlening Het huidige systeem van bestellen, raadplegen en reserveren van kranten werkte het hele jaar door heel bevredigend. Evolutie van het totaal aantal lezers 2005 6.575

2004 6.454

2003 7.001

2002 6.647

2001 5.646

Lezers van kranten

Lezers van tijdschriften

2005

2004

2003

2005

2004

2003

6.197

5.878

6.278

378

576

723

Terwijl we m.b.t. het aantal lezers van kranten uitstekende resultaten behalen (+5% ten opzichte van 2004), bevestigt de nieuwe daling van het aantal lezers van buitenlandse wetenschappelijke tijdschriften - voor het vijfde opeenvolgende jaar - de aanhoudende problemen van het afstemmen van het aanbod ter zake en de zichtbaarheid van dit aanbod. Om het raadplegen van microfilms te vergemakkelijken, werden alle leesapparaten en readersprinters uitgerust met gebruiksprocedures. De onderhoudscontracten van deze toestellen, die halverwege 2005 afliepen, werden op behoorlijke wijze verlengd. Het aanbod aan naslagwerken werd verder ontwikkeld en bedraagt bijna 950 eind 2005, tegen minder dan 120 vier jaar geleden. Tegelijk werd voortgegaan met het inbinden van deze werken (vandaag is meer dan 80% ingebonden). Net als tijdens de vorige jaren werd een groot aantal naslagwerken verworven via giften (Mundaneum, Observatoire du Récit médiatique,…).

2.2. Uitbreiding van de verzamelingen In 2005 werd voortgegaan met het aankopen van verschillende buitenlandse kranten waarmee in 2003 werd begonnen (o.a. Le Monde, NRC-Handelsblad, Neue Zürcher Zeitung).

39

We blijven twee buitenlandse kranten gratis ontvangen: Libération en de Wall Street Journal (Eastern edition en Europese editie, beide op microfilm). De nodige maatregelen werden getroffen om deze kranten ook in de toekomst te blijven ontvangen. In 2005 hebben we eveneens verworven: via depot, een gebonden reeks van de Franse krant L’Equipe (1964-2004); via interne transfer (komende van de afdeling Kaarten en Plannen): de verzameling kranten van Philippe Vandermaelen (2.400 specimens van buitenlandse kranten, 19de eeuw); via gift: een partij Belgische kranten uit het begin van WO1.

2.3. Microfilmering en digitalisering van de nationale verzamelingen op basis van de ontwikkeling van een collectief register van Belgische kranten Het project dat tot doel heeft, naar het voorbeeld van de Centrale catalogus van dag-, nieuws- en weekbladen van algemene inhoud in Nederland verschenen (C.C.D.), een ‘Collectief register van de Belgische kranten’ aan te leggen met de Koninklijke Bibliotheek als coördinator, is heel gunstig geëvolueerd. 4 vergaderingen van de stuurgroep (KBR, Ceges-Soma, KULeuven, Université de Mons-Hainaut, Stadsbibliotheek Antwerpen, Archives de la Ville de La Louvière, Amsab et Carcob) hebben plaatsgevonden. Op 25 november 2005 vond een plenaire vergadering plaats van alle deelnemende instellingen. Dit gebeurde in de vorm van een ‘halve studiedag’, gevolgd door een receptie. Ongeveer 70 personen van buiten de KBR hebben deze vergadering bijgewoond.De afdeling Kranten heeft haar samenwerking met de Bibliotheek van het Parlement voortgezet, met het oog op de microverfilming van de kranten Journal de Charleroi (1848-1940) en Journal et Indépendance. Het bilateraal akkoord met de Stadsbibliotheek Antwerpen voor de volledige microverfilming van de Rode Vaan (1921-1992) werd volledig uitgevoerd. Er werd begonnen met de uitvoering van de overeenkomst met het Archief van de Stad Brussel (proefproject voor het digitaliseren van de microfilms van de krant Le Soir, 1887-1970). Mevrouw Yolande Defise heeft haar belangrijke werk voortgezet, geactualiseerd en aangevuld met betrekking tot de Catalogus van kranten op microfilm in de Koninklijke Bibliotheek (vandaag al meer dan 700 pagina’s).

2.4. Valorisatie van de afdeling Op 25 november 2005 kondigde de KB de oprichting aan, in haar lokalen, van het “Centrum voor de geschiedenis van de pers” om gevolg te geven aan het steeds grotere streven om te beschikken over een permanent kader en een plaats van expertise en reflectie deze naam waardig. De belangrijkste doelstellingen van het centrum zijn het instaan voor de noodzakelijke coördinatie van de huidige en toekomstige beleidspunten voor het beschermen van de kranten en voor het samenstellen van een belangrijk ‘aanbod’ van kranten die on line toegankelijk zijn tussen alle betrokken organen, ongeacht of ze ressorteren onder de federale Staat of onder de gewesten en gemeenschappen, het versterken van ons vermogen om de uitdagingen aan te gaan die zich stellen op Europees en internationaal niveau, niet in het minst m.b.t. het ambitieuze project van de Europese digitale bibliotheek, en het ontwikkelen van het wetenschappelijk onderzoek over de geschiedenis van de geschreven pers en meer algemeen over de ontwikkeling van de media en van de publieke opinie in ons land. In 2005 werden ook rondleidingen voor groepen georganiseerd in de afdeling Kranten en tijdschriften. Op 24 april 2005 nam de afdeling deel aan de “Opendeurdag” met een kleine tentoonstelling en rondleidingen in het kader van het thema ‘Kleine en grote geheimen van de Belgische pers’. De afdeling was van nabij betrokken bij de grote tentoonstelling “Honderd schatten van de Koninklijke Bibliotheek” georganiseerd naar aanleiding van de 175e verjaardag van België.

40

Kranten en foto’s van kranten werden uitgeleend voor de tentoonstellingen “Made in Belgium”, “Prince de Ligne”, “Don Quichotte” en “Koningin Astrid” in Brussel, “Frans Masereel” in Gent, en “Angels of History” in het kader van Europalia Rusland te Antwerpen. Met de efficiënte hulp van de dames Myriam Buyst en Catherine Adam werden de pagina’s gewijd aan de afdeling Kranten en Tijdschriften op de website van de KBR volledig herwerkt, herschreven, geïllustreerd en uitgebreid met praktische informatie en talrijke links. De nieuwe pagina’s zijn on line sinds 22 december 2005. Een artikel over de krantenverzamelingen van de KB en hun bescherming werd gepubliceerd in Science Connection (nr. 5, februari 2005, p. 54-58).

2.5. Proefproject “dynamisch risicobeheer” In nauwe samenwerking met mevr. Jacqueline Lambert, Ingenieur en Preventie-adviseur, was de afdeling Kranten en Tijdschriften vanaf februari 2005 het kader voor een proefproject van ‘dynamisch risicobeheer’. In overeenstemming met de methode-Deparis werden er in de lokalen van de afdeling (leeszaal, magazijnen, lokalen voorbehouden voor het personeel) stelselmatig opsporingen verricht. Eind 2005 werden op grond van deze opsporingen een groot aantal maatregelen getroffen die tot doel hebben de veiligheid van de personen en het patrimonium gevoelig te verbeteren, namelijk het verbeteren van de bewegwijzering in de leeszaal en in de magazijnen (identificatie van de verdiepingen en de nooduitgangen), het verbeteren van de algemene veiligheidsvoorwaarden in de magazijnen (telefoonlijsten, verlichting, werken voor het verwijderen van uit omloop gehaald en/of gevaarlijk materieel enzovoort), het verbeteren van de algemene arbeids- en veiligheidsvoorwaarden van de personen in de magazijnen (zaklampen, krukjes, handschoen, stofmaskers), het verbeteren van de voorwaarden voor het behandelen van de kranten bij raadpleging of microverfilming (aankopen van twee stofzuigers voor kranten) en de aankoop van twee nieuwe wagentjes om de kranten te vervoeren.

41

3. Officiële collecties Onder leiding van Danielle Debouverie heeft afdeling 11, “Officiële Collecties”, in 2005 16.650 inkomende stukken en schenkingen geregistreerd. Het betreft hoofdzakelijk losbladige documenten, waarvan het merendeel geklasseerd en geïntegreerd werd in de overeenkomstige mappen in de magazijnen. Slechts 450 aanvragen van officiële documenten werden ontvangen in 2005. De documentatie van internationale organisaties is heden ten dage bijna exclusief electronisch en raadpleegbaar via het internet.

4. Speciale collecties Ondergebracht op de 3e verdieping van de centrale vleugel van de KB wordt afdeling 12, “Speciale Collecties”, toevertrouwd aan Mevr. Catharina Oukhow, Afdelingshoofd, verondersteld, in samenwerking met verschillende VZW’s, enkele verzamelingen van documenten te coördineren : Amerikaanse verzamelingen, “Archives et musée de la littérature française”, Afrikaanse fondsen, ... Door gebrek aan personeel bleven de activiteiten in 2005, zoals de voorgaande jaren, hoofdzakelijk beperkt tot enkele contacten van de directie met deze van de VZW “Archives et musée de la littérature française” en tot het beheer door Mevr. Myriam Lodeweyckx, Bibliothecaris, van het “Center for American Studies”. Een synthese van de samenwerking van de bibliotheek met de AML en met de activiteiten van deze VZW zal geïntegreerd worden in het jaarverslag van de KB vanaf 2006. Het “Center for American Studies” (CAS) heeft zijn activiteiten van reference desk in American Studies in 2005 verder gezet. De collecties omvatten vier deelverzamelingen : • LAS: Library of American Studies en KBR depot in open kast gerangschikt volgens de Library of Congress Classification. De referentiewerken staan in de leeszaal van het CAS. Deze collectie is volledig on-line opzoekbaar. • LAC: Library of American Civilization, een collectie op ultrafiches van meestal uitgeputte werken. De catalogus van de LAC is gedeeltelijk beschikbaar on-line. Voor de raadpleging staat een nieuwe scanner ter beschikking. • Microfilmen van kranten en tijdschriften, waaronder The New York Times (gedeeltelijk op CDROM ) en The Washington Post. • ARL: Academic Research Library van ProQuest is een databank van bijna 3000 academische tijdschriften, waarvan ongeveer de helft in full text of real image beschikbaar is; van de andere is een referaat voorhanden. De databank wordt gratis ter beschikking van de lezers gesteld. De licentie voor ARL wordt jaarlijks betaald door de Amerikaanse Ambassade. Aanwinsten 2005 : 196 CAS aankopen, 154 KB aankopen en 265 giften. De aankoop van boeken gebeurt volledig on-line bij Dawson France onafhankelijk van de “Aanwinstenafdeling” van de KB en de financiële middelen hiervoor komen van de Amerikaanse Ambassade. De bestellingen gebeuren op basis van een selectie door specialisten in verschillende domeinen van American Studies, namelijk de docenten uit het Master programma (zie verder) en leden van de vzw Center for American Studies en de Belgian Luxembourg American Studies Association. Mevr. Lodeweyckx neemt de volledige behandeling van de boeken op zich : on-line titelbeschrijving, zowel bibliografische als analytische, etikettering, inventaris en plaatsnummer. 42

Eind 2005 telde de algemene catalogus, enigszins overbodig geworden door de opmars van het internet, 204.000 fiches (De Union Catalog of American Studies Periodicals in Belgian Libraries bevat 2.080 titels), waarvan 33.600 nieuw ingevoerde beschrijvingen in de loop van het voorbije jaar. Nieuwe onderwerpen (LCSH authorities) in 2005 : 822. Verbeteringen 2005 : 162. Met de hulp van een stagiair van de bibliotheekschool van Malonne werden de boeken in het magazijn van het CAS volledig herschikt en werd een nieuwe signalisatie geïnstalleerd. In 2005 werden 457 lezers ingeschreven; raadplegingen in de leeszaal (deze cijfers houden geen rekening met de vrije raadplegingen in de leeszaal en het openkastsysteem en de CD-ROM van The New York Times) : 3.098; raadpleging van de databank ARL : 1.549; fotokopieën in 2005 : 15.500; info via telefoon, fax, post, e-mail : 430; IBL (uitsluitend boeken) : 52 in België, 1 naar het buitenland. In samenwerking met de Commission for Educational Exchange between the United States, Belgium and Luxembourg, organiseren het CAS en de VZW Center for American Studies elk jaar een American Studies Day. In 2005 was het thema van deze dag, georganiseerd op woensdag 28 april in de leeszaal van het CAS, de Jewish American Literature. Het interuniversitair programma M.A. in American Studies, gelanceerd in september 2000, kende een groot succes. Het CAS zorgt voor de administratie van deze cursusssen en er is een optimale interactie tussen de professoren en het CAS (ontwikkeling van de verzamelingen, accademische ondersteuning,...). M. Lodeweyckx neemt regelmatig deel aan American Studies meetings, events en lezingen georganiseerd door de Amerikaanse Ambassade (book grant meetings, forum lectures...). De Belgian Luxembourg American Studies Association (BLASA) organiseert tweejaarlijks congressen en de leden ervan doen vaak een beroep op de diensten van het CAS voor de organisatie van deze congressen.

43

DEPARTEMENT IV: Nationale Bibliotheek Het departement “Nationale Bibliotheek”, dat onder leiding staat van Frank Daelemans, Departementshoofd, werd in 1965 opgericht in het kader van de wet op het Wettelijk Depot van 1965. De opdracht ervan bestaat in het verkrijgen, beschrijven en bewaren van alle publicaties van Belgische uitgevers en van Belgen die in het buitenland publiceren. Het omvat twee afdelingen : afdeling 13 “Wettelijk Depot” en afdeling 14 “Belgische Bibliografie en Nationale documentatie”. De afdeling Wettelijk Depot, onder leiding van Martin Van Droogenbroeck, Afdelingshoofd, heeft als opdracht het verwerven en bewaren, sinds 1 januari 1966, van alle publikaties verschenen op het grondgebied van België en gepubliceerd in het buitenland door auteurs van Belgische nationaliteit. Daarnaast is de afdeling belast met het toezicht op de uitvoering van de wetgeving op het wettelijk depot. Afdeling 14, onder de leiding van Frank Daelemans, Departementshoofd, verzorgt de volledige beschrijving van de monografieën en nieuwe tijdschriften en staat deels in voor het beheer van de magazijnen en de distributie van de boeken naar de algemene leeszaal. De “Belgische bibliografie” wordt maandelijks gepubliceerd op het net en de gegevens worden om de drie maanden samengebracht op een cumulatieve CD-ROM. Aldus kan het Departement beschouwd worden als het nationale geheugen op het gebied van de uitgeverswereld. Tenslotte spelen de afdelingen van het Departement “Nationale Bibliotheek” een voortrekkersrol bij het opstellen van de gemeensschappelijke regels voor het invoeren van de publicaties in het VUBIS-systeem. Leden van het personeel van het Departement hebben nagenoeg alle basisteksten opgesteld en zijn ook de auteurs van de definitieve versie en de omzetting ervan in Formats. Nieuwe evoluties binnen de uitgeverswereld maken het noodzakelijk om de wet van 1965 te herzien en te amenderen. In 2002 heeft het Departement “Nationale Bibliotheek” hiertoe voorstellen tot wijziging van de wet ingediend bij de POD Wetenschapsbeleid, die deze teksten in een voorstel tot wetswijziging moet omzetten. Er werden hieromtrent verschillende vergaderingen georganiseerd, zowel met de POD Wetenschapsbeleid als met het bevoegde kabinet. Ondertussen heeft ook Senator François Roelants du Vivier een wetsvoorstel ingediend om de wet op het Wettelijk Depot aan te passen aan de nieuwe publicatievormen. Beide afdelingen van het Departement beheren gezamelijk de boekenmagazijnen en zorgen voor de bedeling van de via het wettelijk depot verworven boeken in de leeszaal. In 2005 werden 19.631 publicaties uit de collectie ter lezing gegeven. In 2004 waren dat nog 21.929 boeken. In 2003 bedroeg dat aantal 22.345 en in 2002 zelfs 23.414. Er treedt dus een voortdurende daling op die ook beantwoordt aan een algemeen beeld van minder bibliotheekbezoek en een groter gebruik van de audio-visuele middelen.

1. Wettelijk Depot 1.1. Aanwinsten a) Niet-periodieke publicaties

2001 1. 2. 3. 4.

2002

2003

2004

2005

Monografieën 15692 16850 16070 17439 18311 Aanvullingen 4507 5919 5039 4244 3575 Diskettes, Cd-ROM’s, CD 495 716 834 412 704 Belgicana 83 366 217 222 219 Totaal 20.777 23.851 22.160 22.317 22.809

44

b) Periodieke publicaties

1. Jaarboeken 2. Tijdschriften 3. Dagbladen Totaal

2001 2002 2003 2004 2005 3.847 4.046 3.979 3.969 3.931 11.780 11.910 12.078 12.208 12.350 309 309 309 309 317 15936 16265 16366 16486 16598

Deze getallen hebben betrekking op de bibliografische eenheden en op de titels van de periodieke publicaties. Belgicana zijn werken van Belgische auteurs verschenen in het buitenland. Alle gedeponeerde publicaties werden gratis ontvangen met uitzondering van 29 monografieën, 25 reekswerken en 4 tijdschriften waarvan de prijs hoger lag dan 150 €. De uitgave voor 2005 bedraagt 14.837,34 € . Onder de periodieke publicaties werden er 691 voor het eerst ontvangen : 336 jaarboeken, 347 tijdschriften en 8 dagbladen. In de loop van 2005 hebben 579 periodieke publicaties opgehouden te verschijnen : 374 jaarboeken en 205 tijdschriften.

c) E-depot Sinds 1 januari 2005 is het mogelijk elektronische on-line publicaties (periodieke en nietperiodieke publicaties) op vrijwillige basis te deponeren via het URL e-Depot. De uitgever die elektronische on-line publicaties wil deponeren moet zich via een elektronisch formulier registreren bij de afdeling Wettelijk Depot die beslist over de gegrondheid van de registratie. De uitgever voert bibliografische, administratieve en technische metadata toe en de elektronische publicatie wordt opgeslagen in een tijdelijk bestand en later overgeheveld naar een definitief bestand. Beide procedures, de registratie en het deponeren, verlopen volledig elektronisch en zijn geïmplementeerd in de toepassing voor het beheren, opslaan en beschikbaar stellen van elektronische documenten. De gedeponeerde publicaties worden enkel beschikbaar gesteld via het interne netwerk van de KB en het is uitgesloten dat de gedeponeerde publicaties op diskette of een andere drager worden gekopieerd (bescherming auteursrecht).

1. Tijdschriften 2. Monografieën Totaal

2005 717 242 959

Opmerking : deze getallen hebben betrekking op het aantal bibliografische beschrijvingen.

Geregistreerde uitgevers

45

2005 28

1.2. Controle Teneinde de collecties te vervolledigen worden systematisch kranten, tijdschriften, uitgeverscatalogi, folders, bibliografieën, ISBN-listings, etc… nagekeken en worden de uitgevers en de auteurs die hun werk in eigen beheer uitgeven aangemaand om een exemplaar van de ontbrekende publicaties te deponeren. Daarnaast wordt ook gebruik gemaakt van het internet en worden binnen- en buitenlandse databanken ondervraagd om publicaties van Belgische auteurs, uitgegeven in het buitenland, te recupereren. Naast de schriftelijke aanmaningen worden ook heel wat publicaties en ontbrekende nummers van tijdschriften telefonisch en via e-mail opgevraagd.

Controle : 1. Op de monografieën

-schriftelijke aanmaningen -voor Belgicana

2. Op de tijdschriften

3. Uitgeversregister

-opvragen van nieuwe publicaties -schriftelijke aanmaningen ontbrekende nummers -nieuwe uitgevers

2001 2002 2483 2041

2004 3066

2005 2763

84

343

207

222

473

181

297

202

117

123

2899 2562

2819

2468

2428

317

355

340

264

Totaal:

2003 2660

335

9461 9796 10113 10468 10808

4. Adressenlijst Belgische auteurs

6548 6833

6944

7101

7166

1.3. Overdracht naar de boekbinderij 12.217 pakken met jaargangen van tijdschriften werden aan de dienst van de boekbinderij afgeleverd (2004 : 11.598).Wat de dagbladen betreft werden 2.130 pakken (2004 : 1.276) aan de dienst van de boekbinderij bezorgd.

1.4. Actualisering van de oude kardex De actualisering van de oude kardex omvat de invoer of het vervolledigen van tijdschriften en jaarboeken in het Vubissysteem. De bedoeling van het werk is het vervolledigen van de gegevens in de huidige databank. Concreet omvat het werk het invoeren van titels die nog niet in de catalogus zijn opgenomen; het verbeteren en aanpassen van bestaande beschrijvingen; het aangeven van verwijzingen voor tijdschriften die van naam veranderd zijn; het aangeven van het bezit : de aanwezige jaargangen en/of volumes worden vermeld bij het plaatskenmerk van de Belgische Bibliografie. In de loop van 2005 werden 1.399 beschrijvingen opgesteld .

46

2. Belgische Bibliografie en Nationale Documentatie De activiteiten van de Afdeling Belgische Bibliografie en Nationale Documentatie houden rechtstreeks verband met de wijze waarop in de Afdeling Wettelijk Depot de publicaties die onderworpen zijn aan de Wet van 1965 worden gedeponeerd. Die publicaties moeten,volgens de bepalingen van de wet, binnen een bepaalde termijn worden ingevoerd en publiek bekend worden gemaakt (vroeger via een maandelijkse publicatie van de Belgische Bibliografie, nu een maandelijkse lijst on-line op de site van de KBR en een driemaandelijkse cumulatieve CD-ROM). Ondanks de belangrijke inspanningen van het personeel, geconfronteerd met een toenemend werkritme, kan de afdeling op dit ogenblik deze verplichting niet volledig meer vervullen. De, nog beperkte, achterstand die zich op dit ogenblik aftekent, wordt veroorzaakt door een toenemend aantal boeken dat wordt uitgegeven en gedeponeerd met daar tegenover een afname van het aantal personeelsleden die binnen de afdeling tewerkgesteld zijn. Toch levert de afdeling een werk af van hoge kwaliteit en streeft ze ernaar die kwaliteit verder te verhogen.Een groter aantal ingevoerde boeken, tijdschriften, brochures, CD-ROM’s, video’s en on-line publicaties brengt mee dat de controle ook zwaarder wordt evenals de noodzakelijke voorbereidingen voor de publicatie van de driemaandelijkse CD-ROM met de opgave van de nieuwe aanwinsten. De CD-ROM’s die het Departement ontvangt zijn beschikbaar voor raadpleging in de Algemene Leeszaal.

2.1. Nieuw ingevoerde publicaties In 2005 werden 17.386 nieuwe publicaties ingevoerd en de achterstand uit vorige jaren werd met 1.499 eenheden verminderd. Dus samen werden er 18.885 Belgische publicaties in het systeem ingevoerd. Deze productie vertegenwoordigt een toename van de arbeidsinzet met 11 % tegenover 2004, met 14 % tegenover 2003 en zelfs van 22 % tegenover 2002. Zoals in de vorige jaren waren 89 % van de ontvangen boeken eerste uitgaven en slechts 11% herdrukken. De opdeling volgens het UDC systeem van de in 2005 binnengekomen boeken ziet er uit als volgt (gelijktijdig worden de overzichten van 2004, 2003 en 2002 meegegeven): Categorie 2005 0. Algemeenheden 293 1. Filosofie 404 2. Godsdienst 524 3. Sociale wetenschappen 665 4. Filosofie en linguistiek 327 5. Exacte wetenschappen 802 6. Toegepaste wetenschap. 2.508 7. Kunsten en ontspanning 1.989 8. Literatuur 1.902 9. Geschiedenis, aardrijkskunde biografieën 1.597 K. Kinderboeken en stripverhalen 3.814 TOTAAL : 18.885

Aantal titels

Aantal eerste uitgaven

2004 487 416 530 4.534 252 645 1.834 1.894 1.842

2003 261 478 472 4.068 374 588 2.493 1.705 1.938

2002 338 331 662 3.958 205 610 2.019 1.414 2.385

2005 258 355 498 3.992 297 750 2.230 1.905 1.803

2004 409 373 490 3.836 207 565 1.509 1.772 1.730

2003 207 417 446 3.474 309 523 2.177 1.571 1.814

2002 240 293 630 3.363 172 556 1.726 1.294 1.361

1.374

1..443

2.385

1.507

1.297

1.349

2.117

3.217 17.025

2.807 16.627

2.128 17.058

3.463 15.163

2.975 15.163

2.565 14.852

2.096 13.848

Alhoewel deze cijfers niet toelaten een 100% betrouwbare analyse te maken van de boekenproductie in België, geven ze toch een indicatie van de richting waarnaar de uitgevers zich oriënteren. In 2005 legden de uitgevers zich vooral toe op de publicatie van boeken in het kader van de sociale wetenschappen (ongeveer een vierde van de nieuwe productie). Dit cijfer komt nagenoeg overeen met wat vorig jaar werd gedeponeerd voor hetzelfde vakgebied. Op de tweede plaats komen de kinderboeken en stripverhalen met ongeveer één vijfde van de productie. Ook hier krijgen we ongeveer eenzelfde beeld met de toestand tijdens de vorige jaren. Ongeveer een gelijk

47

aantal ontvangen boeken kon worden ondergebracht in de rubrieken: kunsten en ontspanning, literatuur, toegepaste wetenschappen en, iets achterop hinkend, geschiedenis, aardrijkskunde en biografieën. Dit jaar hebben de heruitgaven geen wezenlijk verschil op die gegeven volgorde. Vooral in de sector literatuur wordt de rangschikking bepaald door de mate waarin de Belgische auteurs die in het buitenland publiceren hun boeken volgens de wet deponeren. In de voorstellen tot amendement van de bestaande wet op het Wettelijk Depot worden maatregelen voorzien om tot een meer gerespecteerde deponering te komen. Ondertussen heeft de afdeling Wettelijk Depot vooral met Nederlandse uitgeverijen afspraken gemaakt die zorgen voor een zekere deponering van de Belgische auteurs. Een ander punt uit de wet op het Wettelijk Depot dat onze aandacht verdient, is de mate waarin Belgische auteurs die in het buitenland publiceren aan hun wettelijke verplichting voldoen om één exemplaar van hun werk te deponeren in de KBR. Een overzicht hiervan zien we in volgende tabel waarin we eveneens als vergelijking de cijfers voor 2003 hebben opgenomen. Land van publicatie: overzicht 2003-2005

België Brazilië Canada Duitsland Denemarken Frankrijk Groot-Brittannië Griekenland India Israël Italië Japan Luxemburg Nederland Polen Portugal Roumanië Rusland Spanje Slowakije Suriname Turkije Verenigde Staten Zweden Zwitserland Niet aangegeven Meerdere plaatsen

2005

2004

2003

18.118 2 32 103 6 3 1 74 1 1 4 1 1 2 1 3 7 525

16.425 1 1 6 1 90 5 1 1 6 8 1 2 67 1 4 1 1 3 2 1 400

16.035 7 63 4 1 1 8 70 1 1 1 1 1 2 1 427

Zoals vorig jaar werd iets meer dan 96 % van de gedeponeerde boeken in België uitgegeven. Dit houdt in dat slechts een vier procent uit het buitenland afkomstig is. Houden we geen rekening met de exemplaren met de aanduiding ‘meerdere plaatsen’, komen we nog tot slechts 241 boeken die in het buitenland zijn uitgegeven of slechts 1,3 % van het totaal. Toevallig eenzelfde zeer lage verhouding als in de vorige jaren. Dit wijst erop dat tot op dit ogenblik de verplichtingen van de wet op het Wettelijk Depot door de Belgische auteurs die in het buitenland publiceren niet of nauwelijks worden nageleefd, ook al

48

wordt er regelmatig op geattendeerd. Vooral de publicaties van universitaire onderzoekers en vertalingen van Belgische schrijvers ontbreken. Dit komt sprekend tot uiting zodra we oudere publicaties krijgen van het FWO waaronder vele van die ontbrekende publicaties zich wel bevinden. Zoals in het verslag van vorig jaar reeds is aangegeven, blijkt uit gesprekken met universiteitsprofessoren dat ze niet zo geneigd zijn zich aan deze wettelijke verplichting te onderwerpen. De Koninklijke Bibliotheek zou moeten kunnen overgaan tot het aankopen van die bewuste publicaties en de rekening laten betalen door derden. Ook dit jaar moet de afdeling opnieuw cijfers publiceren die deze trieste waarheid aantonen. Immers, heel wat meer Belgen publiceren in het buitenland, maar ‘vergeten’ een exemplaar van hun boek of artikel aan de KBR te laten geworden. Campagnes tot bewustmaking zullen moeten worden herhaald, vooral dan in de richting van de Belgische universiteiten en wetenschappelijke instellingen. Een derde punt dat onze aandacht verdient in dit jaarverslag is de taal waarin onze Belgische auteurs, onderzoekers en uitgevers publiceren of worden vertaald. Het resultaat van de hiernavolgende tabel is natuurlijk beïnvloed door de mate waarop publicaties in het Wettelijk Depot worden gedeponeerd.

Taal

2005

2004

2003

2002

Afrikaans Albanees Arabisch Catalaans Deens Duits Anglais Esperanto Estisch Finnois Frans Grieks Hongaars Italiaans Japans Kroatisch Latijn Litouws Meertalig Nederlands Pools Portugees Roemeens Russisch Servo-Kroatisch Sloveens Spaans Syrisch Tibtaans Tsjechisch Turks Vlaams Waals Zweeds

1 2 1 176 1.514 8 1 6.516 2 32 10 1 14 827 9.691 2 6 1 8 3 1 38 1 3 13 9 3

2 1 117 1.060 7 6.532 1 2 11 2 5 484 8.750 6 4 16 1 1 1 1 17 1

1 1 1 151 1.179 1 6.067 2 1 24 3 12 1 360 8.766 2 3 1 4 3 34 1 2 6 4

-

49

132 1.227 5.598 1 14 86 501 7.590 2 2 4 48 1 1 10 3

Zoals eigenlijk te verwachten viel, zijn er buiten het Nederlands, het Frans en het Engels geen andere dominante talen in de publicaties die het Wettelijk Depot ontving. Wel vrij goed vertegenwoordigd waren het Duits, het Spaans en het Italiaans. 2.2. Toekennen van sleutelwoorden van de Belgische Bibliografie In december 2005 hebben 1.528 nieuwe werken een sleutelwoord gekregen. 2.3. Verwerking van digitale documenten (CD-ROM...) en ontwikkeling van de “digitale bibliotheek” In april 2004 begon de afdeling “Belgische Bibliografie en Nationale documentatie”, in samenwerking met de afdeling “Geautomatiseerde documentatie”, met het verwerken en voor raadpleging ter beschikking stellen van de CD-ROM’s die bij het Wettelijk Depot worden ingediend en voordien uitsluitend waren gecatalogiseerd en opgeslagen in de magazijnen. Een wetenschappelijk ambtenaar werd met deze taak belast. Deze documenten worden niet alleen op een centrale server geladen, maar krijgen ook een verwijzing op de website van de Koninklijke Bibliotheek en worden voorgesteld volgens een rangschikking die steunt op themarubrieken en op de typologie van de documenten. Samen met de links naar de elektronische tijdschriften waarop de Bibliotheek is geabonneerd en enkele CD-ROM’s die tot de algemene verzamelingen van de wetenschappelijke bibliotheek behoren, evenals een geheel van elektronische hulpmiddelen die vrij toegankelijk zijn, zijn deze documenten, samengebracht onder het vernieuwend concept van “Digitale bibliotheek”, goed voor 1.785 eenheden, als volgt verdeeld (juni 2005):

Individuele CD-ROM’s CD-ROM’s die bij een boek horen Elektronische hulpmiddelen on line (gratis toegang) Elektronische hulpmiddelen on line (betalend)

181 293 112 1.012 1.492 480 1.785

Hoewel deze nieuwe dienst werd ontwikkeld door een werknemer van de Belgische Bibliografie en voortaan alle diensten van de Koninklijke Bibliotheek aanbelangt, werd in mei-juni 2005 beslist de ontwikkeling en het onderhoud van deze dienst volledig over te hevelen naar de afdeling “Geautomatiseerde documentatie”, die nu alleen verantwoordelijk is. De betrokken werknemer van de Belgische Bibliografie blijft echter belast met het selecteren van de Belgische CD-ROM’s die in dit systeem moeten worden opgenomen. 2.4. Wetenschappelijke uitstraling In het kader van de “nationale documentatie” bevordert de afdeling het project «eBBM / Sanderus electronicus: elektronische editie van de Bibliotheca Belgica Manuscripta (1641-1644) van Antonius Sanderus», dat tot doel heeft deze belangrijke bron voor de geschiedenis van de oude bibliotheken op het Belgische grondgebied te digitaliseren. Er werd een subsidie toegekend om gedurende één jaar een onderzoeker in dienst te nemen. Deze onderzoeker werd aangeworven en treedt in 2006 in dienst.

50

Het wetenschappelijk personeel van de afdeling stond in voor de volgende publicaties : •

DAELEMANS (Frank), Nieu tijdinghe, in Honderd schatten uit de Koninklijke Bibliotheek van België. S.l., Mercarorfonds, 2005, p. 144-145.

•

ID., Nieu tijdinghe, in Cent Trésors de la Bibliothèque royale de Belgique. S.l., Fonds Mercator, 2005, p. 144-145.

•

De verkoop van een leenplichtig goed te Londerzeel (1759), in J. OCKELEY, J. JANSSENS, F. GOTZEN e.a. (red.), Recht in geschiedenis. Een bundel bijdragen over rechtsgeschiedenis van de Middeleeuwen tot de hedendaagse tijd. Aangeboden aan prof. Dr. Fernand Vanhemelrijck. Leuven, Davidsfonds, 2005, p. 127-132.

•

Standards of living and standards of health in wartime Belgium, in R. WALL en J. WINTER (eds.), The Upheaval of War. Cambridge, Cambridge U.P., 1988, p. 139-158, (in samenwerking met Peter SCHOLLIERS), 2005 de first paperback edition.

•

REYNHOUT (Lucien), Inventaires médiévaux et informatique : Réflexions méthodologiques sur une édition électronique / Lucien Reynhout. In: Middeleeuwse bibliotheken en boekenlijsten in de Zuidelijke Nederlanden / A. Derolez, W. Bracke (eds.). Brussel, Koninklijke Vlaamse Academie van België voor wetenschappen en kunsten [ter perse].

•

ID., Formules latines de colophons / Lucien Reynhout. - Turnhout: Brepols (Bibliologia : elementa ad librorum studia pertinentia) [redactie voltooid; te verschijnen].

•

ID., La fabrication du livre manuscrit / Lucien Reynhout. In: Histoire des Techniques en Belgique de l’Antiquité à 1900 / Robert Halleux, Philippe Tomsin, Jan Vandersmissen (eds.) [in voorbereiding; te verschijnen eind 2006].

•

ID., Formulaire dans les colophons, les chartes et les inscriptions : pistes pour une approche comparative. Te verschijnen in de handelingen van het colloquium «Le livre au fil de ses pages», 14de studiedag van het Réseau des Médiévistes belges de Langue française (Contactgroep van het F.N.R.S.) (18 november 2005) [in voorbereiding; te verschijnen in 2006].

Deelname aan congressen, colloquia en conferenties buitenshuis en mandaten, wetenschappelijke en eervolle onderscheidingen : Frank Daelemans - Co-organisator van colloquium De Brabantse Stad” te Brussel op 14 en 15 oktober 2005: “Urbanisme et architecture des villes brabançonnes, du Moyen Âge à 1960/Stedenbouw en architectuur in de Brabantse steden van de middeleeuwen tot 1960”. - Voorzitter van Archief- en Bibliotheekwezen in België; Penningmeester van “Colloquium De Brabantse Stad”; Penningmeester van “Het Blauwe Schild” België; Penningmeester van de “Vereniging voor Brusselse Geschiedenis”; Lid van het « Comité d'édition des Archives de la Ville de Bruxelles ».

51

Lucien Reynhout - In het kader van de ‘digitale bibliotheek’: voorstelling, in augustus 2005, voor stagiairs in de bibliotheconomie (Prof. Dr. Paul Nieuwenhuysen, Vrije Universiteit Brussel). - Sinds september belast met de permanente vertegenwoordiging van de Koninklijke Bibliotheek bij de Commissie ‘Bibliotheken’ van de CIUF (Conseil Interuniversitaire de la Communauté française de Belgique), evenals in de werkgroepen Statistieken en Digitalisering van voornoemde Commissie. - Brussel, Centre International de Codicologie – Koninklijke Bibliotheek van België, lid en secretaris van het wetenschappelijk comité van het project «On-linegids van de middeleeuwse handschriften in Wallonië-Brussel» (2004-2007). - 18-19 april, Brussel, Koninklijke Bibliotheek, EUSIDIC Spring Meeting 2005 «Communicating Business Scientific, Technical and Medical Knowledge 2005/2010 – I». - 22 april, Brussel, Koninklijke Bibliotheek, «Entre la ville, la noblesse et l'Etat: Philippe de Clèves (1456-1528), homme politique et bibliophile», internationaal colloquium georganiseerd in het kader van de IUAP V/10 (Programma Interuniversitaire attractiepool – Federaal wetenschapsbeleid: La société urbaine dans les anciens Pays-Bas. Bas moyen âge-XVIe siècle). - 11 mei, Brussel, Koninklijke Bibliotheek, lezing van Pascale Bourgain (Ecole Nationale des Chartes, Parijs), «La tradition manuscrite des poésies latines rythmiques» (Contactgroep van het F.N.R.S. «Codicologie»). - 22 en 23 september, Brussel, Vrije Universiteit Brussel, «Informatie 2005» (Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek-, Archief- en Documentatiewezen). - 18 november, Luik, Universiteit van Luik – Centre d’information et de conservation des bibliothèques (CICB), Salle des manuscrits, «Le livre au fil de ses pages», 14de studiedag van het Réseau des Médiévistes belges de Langue française (Contactgroep van het F.N.R.S.). - 21 november, Parijs, Bibliothèque nationale de France, «Les bibliographies d’histoire en mutation», studiedag n.a.v. 50 jaar Bibliographie annuelle de l’histoire de France. - 25 november, Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, «Nationaal project voor de bewaring van de Belgische kranten: status quaestionis en perspectieven» - Lucien Reynhout is correspondent voor België van het internationaal tijdschrift Gazette du livre médiéval (rubriek «Vient de paraître - à paraître»).

52

DEPARTEMENT V: Historische collecties Departement V “Historische Collecties”, zonder titularis en daarom onder de onmiddellijke leiding geplaatst van de Algemeen Directeur in 2005, omvat drie afdelingen : afdeling 15 “Kostbare Werken en Geschiedenis van het Boek”, afdeling 16 “ Kaarten en Plannen” en afdeling 17 “Muziek”. 1. Kostbare Werken en Geschiedenis van het Boek Toevertrouwd aan Claude Sorgeloos (Eerstaanwezend assitent) en Bart Op de Beeck (Attaché), is de afdeling “Kostbare Werken en Geschiedenis van het Boek”, eveneens zonder titelvoerend afdelingshoofd, verantwoordelijk voor het beheer, de ontsluiting, de verwerving en de consultatie van kostbare oude en bijzondere drukken. De afdeling publiceert catalogi van haar collecties, bibliografieën van oude en bijzondere drukken en wetenschappelijke publicaties in verband met de geschiedenis van het gedrukte boek. Bovendien verzorgt de afdeling ook de verwerking en de ontsluiting van de meeste veiling- en boekhandelscatalogi bewaard in de KB. 1.1. Catalogisering Vanaf oktober 2004 is de catalogisering aangevat van de naslagwerken uit het legaat Courtin. Tot nu toe werden ongeveer 360 werken van het documentaire gedeelte van dit fonds (FS LXIII) gecatalogiseerd. Deze verzameling bevat een ongemeen rijke documentatie betreffende de dans en het ballet in de tweede helft van de 20ste eeuw. Van de tekeningen, etsen en gravures werd een voorlopige inventaris op papier gemaakt. Eind 2005 is de afdeling ook met de catalogisering van de bibliofiele werken begonnen. Door jobstudenten werden de units van de verzameling microfiches "The Printing Revolution in Europe" die nog niet in de online-catalogus zaten ingevoerd. Vier jobstudenten catalogiseerden summier de volledige verzameling oude drukken afkomstig van de Bibliotheek van de Kapucijnen te Leuven. De catalogisering van de verzameling Scutenaire (FS XLIX) werd verder gezet. Eind 2005 is een aanvang genomen met de catalogisering van de verzameling brochures (convoluten uit voornamelijk de 19de eeuw uit de IIde en de IIIde reeks) die jaren geleden werden gedigitaliseerd zonder de corresponderende titelbeschrijvingen in te voeren. Het werk aan het 7de en laatste deel van het Répertoire des catalogues de ventes de livres imprimés werd gecompleteerd door het triëren van de Engelse en Nederlandse catalogi afkomstig uit een gift van de Bibliotheek van de Université Libre de Bruxelles in 1987 en 1989. Door omstandigheden, o.a. het niet verlengen van het contract van de auteur, zal pas in de loop van 2006 - voor de eerste maal in de geschiedenis van de Koninklijke Bibliotheek van België - een aparte gedrukte catalogus van haar verzameling incunabelen verschijnen. De catalogus werd opgesteld door Renaud Adam en bevat ook de herkomstgegevens van deze incunabelverzameling. Hij wordt gepubliceerd als een extranummer van ABB. De afdeling Kostbare Werken hoopt in 2006 de catalogisering van de bibliofiele uitgaven uit de verzameling Courtin te beëindigen alsook de resterende oude drukken uit het bezit van de Leuvense kapucijnen, die de Koninklijke Bibliotheek in haar geheel in de loop van 2004-2005 aankocht. De afdeling Kostbare Werken zet de retrocatalogisering van het oude boekenbezit van de KBR verder. In de loop van 2006 hoopt ze voorlopige bibliografische beschrijvingen van de volledige verzameling VB in de centrale databank in te voeren.

53

Ter voorbereiding van de tentoonstelling Justus Lipsius die eind 2006 zal doorgaan werd reeds begonnen met de retrocatalogisering van alle Lipsiusdrukken bewaard in de KB. Het grootste deel van de oude drukken bewaard onder het plaatsnummer "CAP" werd in de zomervakantie door jobstudenten gecatalogiseerd. Deze voorlopige beschrijvingen worden verbeterd en aangevuld door een vrijwilliger, die op zijn beurt door een personeelslid van de afdeling Kostbare Werken wordt gecontroleerd. Alles kadert in een meerjarenplan van de afdeling dat ervoor ijvert om zo snel mogelijk het volledige boekenbezit voor 1800 en in het bijzonder de Belgische drukken van de KB online raadpleegbaar te maken. Catalogisering in 2005 : 8.076 titelbeschrijvingen Authoriteitenbestanden aangemaakt of verbeterd in 2005 : 2.433 Overzicht 2000 tot 2005 Catalogisering

2000 6.662

2001 6.726

2002 16.455

2003 10.128

2004 3.899

2005 8.076

Het hoge cijfer is te verklaren door de retrocatalogisering van oude drukken en het inschrijven van "oud fonds", de catalogisering van de verzameling "CAP" en de catalogisering van de antiquariaats-en veilingcatalogi die ook volledig door de afdeling Kostbare Werken wordt uitgevoerd: d.w.z. gestempeld, van etiketten voorzien en gecatalogiseerd. Bij dit laatste ging het in 2005 om meer dan 2.000 drukken. 1.2. Aanwinsten De afdeling beschikte in 2005 over een aankoopbudget oude drukken van 12.395 €. Omdat het budget voor de aankoop van naslagwerken werd opgedoekt werden er in 2005 geen naslagwerken aangekocht voor de leeszaal van de afdeling Kostbare Werken. De afdeling Kostbare Werken is verantwoordelijk voor de aankoop van de oude drukken in de Koninklijke Bibliotheek van België. Het personeel van de afdeling kijkt systematisch alle antiquariaatscatalogi en veilingcatalogi (vooral Belgische) na, wat betreft Belgische drukken voor 1800 of drukken van Belgische auteurs of edities in verband met België die in het buitenland zijn gepubliceerd gedurende deze periode. Soms worden ook de 19de-eeuwse Belgische drukken die ontbreken aan onze collecties of bijzondere Belgische uitgaven uit de 19de en de 20ste eeuw (beperkte oplage, opdrachtexemplaren, geannoteerde exemplaren, …) door de afdeling opgespoord om desgewenst onze collecties te verrijken. Aanwinsten 2005 : 2.922 drukken, waarvan 2.700 afkomstig van de Leuvense capucijnen. Schenkingen : 23 drukken. Totaal : 2.945 drukken. In 2004-2005 kocht de KB de bibliotheek aan van de Leuvense kapucijnen. Ze verwierf niet alleen de moderne bibliotheek, maar ook een groot deel van de oude drukken. Hieronder vinden we niet minder dan 2.500 drukken. De verzameling bevat vooreerst 6 incunabelen, waaronder een exemplaar van de Ruralia commoda van Petrus de Crescentiis verschenen te Leuven bij Jan van Westfalen in 1474 en oorspronkelijk berustend in de Antwerpse Bibliotheek van de Kapucijnen. Bovendien zitten er een 300tal 16de eeuwse drukken (ongeveer 100 Belgische drukken, waaronder een aantal unica) en meer dan 2.500 17de-en 18de-eeuwse drukken in. Tot nu toe werden 2.263 drukken bibliografisch verwerkt.

54

De oude drukken afkomstig uit de Bibliotheek van de Leuvense kapucijnen kregen een apart plaatsnummer beginnend met "CAP". Deze verzameling bevat ongeveer 2.700 oude drukken. De KBR verwierf bovendien een zevende incunabel, gedrukt te Parijs rond 1489 door Antoine Caillaut: Sensuyt la complaincte du nouveau marié. Het gaat om een uniek, onvolledig exemplaar dat eens toebehoorde aan de Brusselse bibliofiel Joseph Nève. Bij de buitenlandse drukken moeten we zeker het convoluut vermelden met een aantal zeldzame Romeinse publicaties van de Brusselse jezuïet en mathematicus Egidius de Gottignies (1630-1689). Bij de Belgische drukken vinden we 8 16de-eeuwe, 48 17de-eeuwse, 68 18de-eeuwse, 36 19de-eeuwse en 6 20ste-eeuwse drukken terug. Bij de 16de-eeuwse drukken vermelden we de Fabulae van Aesopus, gedrukt bij Jan de Laet in 1558. Een Nederlandse vertaling van de Emblemata van Sambucus verschenen bij Plantin in 1566 . Een Spaanse editie van Pierre Boaistuau verschenen bij de Antwerpse uitgever Martinus Nutius in 1594. Van Petrus Calentijn verwierven we zijn zeldzaam Tractaetken leerende hoemen mocht comen tot devotie … gepubliceerd te Leuven door Wellaeus in 1566. De vrienden van de KB schonken een zeldzame editie van de Officinae en de Cornucopiae van J. Ravisius Textor gedrukt te Lyon bij Mareschal in 1532. Marcus De Schepper schonk o.a. een bibliofiele uitgave van het Antwerpse Sint-Lievenscollege: een Latijnse vertaling van gedichten van de Antwerpse stadsdichter Ramsey Nasr en een Italiaanse uitgave van de Imitatio Christi gedrukt te Venetië in 1578. Raphaël de Smedt schonk een volledige reeks van de Cimelia Jan de Smedt van Mechelen. Hubert Carbonelle bezorgde de afdeling een aantal oude drukken waaronder een Abregé chronologique de l'histoire de France in 6 delen verschenen te Amsterdam in 1673. We mochten ook nog giften ontvangen van o.a. Claudine Lemaire en Angèle Bonnarens (Fonds Denijs Dille), en van de Centrale Bibliotheek van de KULeuven ongeveer 900 Duitse catalogi, uitgegeven tussen 1920 en 1993 en van de Bibliotheek van de Bollandisten ongeveer 2.300 catalogi uit verschillende landen. Deze catalogi zijn niet bij de onderstaande cijfers inbegrepen. Tabel laatste 6 jaren Aankopen Giften Totaal

2000 47 21 68

2001 10 41 51

2002 76 13 89

2003 136 26 162

2004 89 534 623

2005 2.922 23 2.945

1.3. Preservering en conservering De afdeling beschikte in 2005 over 34.705 € voor restauratie- en bindwerk. Vanaf 1999 wordt de nadruk gelegd op de restauratie van werken in bijzonder slechte staat. Het gaat hier om drukken waarvan de band volledig stuk is. D.w.z. banden waarbij één of beide platten los zitten. De herstelling van zulke banden vereist steeds ingrijpende restauraties die zwaar op het budget wegen. Anderzijds worden werken gerestaureerd waarvan één of meerdere bladen of platen los of gescheurd in het boek zitten. In de mate van het mogelijke en het wenselijke gaat aan de restauratie een microfilming van het werk vooraf. De Belgische bibliofiele uitgaven werden, indien nodig, van een preserverende zuurvrije doos of zuurvrij papieren omslag voorzien. Honderden werken, waaronder de verzameling banden aangekocht in 1993 bij het Brusselse antiquariaat Eric Speeckaert, werden van een beschermende doos (Jansen-Wijsmuller & Beuns)

55

voorzien. Voor het aanmaken van zuurvrije strookjes waarop de plaatsnummers worden geplaatst, werd er door de firma Ever-Art-Design een kapblok vervaardigd die in het bezit blijft van de KB. Cijfers: Restauratie en conservatie door derden : 93 Overzicht van de laatste 6 jaren 2000 85

Rest. & bindwerk

2001 66

2002 87

2003 94

2004 92

2004 463

2005 343

2005 93

Boeken naar het fotografisch atelier: 343 Overzicht van de laatste 6 jaren reprografie

2000 360

2001 303

2002 382

2003 276

Het preventief microfilmen van documenten om deze te beschermen tegen veelvuldige manipulaties verloopt te traag. Bovendien is het zo dat er nog honderden microfilms moeten worden gepositiveerd. Voor 1999 heeft men dit immers nooit systematisch gedaan. Er wordt nog steeds voor de afdeling Kostbare Werken slechts één negatief aangemaakt en geen moederkopij die slechts in noodgevallen wordt gebruikt en in optimale omstandigheden buitenshuis wordt bewaard. Dit gebrek aan beleid zorgt voor problemen: wanneer een negatieve film door veelvuldige manipulatie breekt, moet het origineel, dat ondertussen misschien is gerestaureerd, opnieuw door de de Fotografische Dienst worden gemicrofilmd en kan dus een tweede maal worden beschadigd. 1.4. Leeszaal Lezers in 2005 : 1.093

Lezers

2000 1.404

2001 1.431

2002 1.375

2003 1.480

2004 1.442

2005 1.093

1.5. Valorisatie en Promotie Naast deelname aan de tentoonstellingen in de KB en aan talloze tijdelijke tentoonstellingen buitenshuis, verzorgde de afdeling een aantal rondleidingen voor bezoekers, waarbij telkens een selectie van oude en bijzondere boeken werd getoond. We vermelden hierbij een bezoek van de Stedelijke Academie voor Plastische Kunsten van Genk, Afdeling Boekbinden onder leiding van Jan Camps die een aantal banden van de Belgische binder Schavye hebben bestudeerd, en een bezoek van de University Club Library uit New-York op 17.05.2005. Er werden ook een aantal bibliografische en catalografische rondleidingen verzorgd, die natuurlijk toegespitst zijn op het oude gedrukte boek of een aspect ervan. Als secretaris van het Museum van de Boekdrukkunst, v.z.w. verzorgde Bart Op de Beeck enkele Nederlandstalige rondleidingen in dit museum.

56

Het wetenschappelijk personeel van de afdeling stond ook in voor de volgende publicaties : •

SORGELOOS (Claude) Avant Bozière : Tournai ancien et moderne, un projet de Frédéric Hennebert, in : Nouvelles de la Société royale d’Histoire et d’Archéologie de Tournai, 4e jaargang, n° 1, januari-februari 2005, p. 8-11.

•

ID., Une notice sur Les Liliacées, Paris, 1802-1816 de P.J. Redouté, in: Zichtbaar zeldzaam. Hoogtepunten uit de Antwerpse Stadsbibliotheek. Highlights from Antwerp’s City Library. Uitgegeven door Maurice Bronselaer, Pierre Delsaerdt, Ludo Simons, Bram Daverveldt, Antwerpen, Stad Antwerpen; Gent, Imschoot uitgevers, 2005, p. 76-77.

•

ID., Pierre Delsaerdt, Jean-Marie Duvosquel, Ludo Simons (dir.), Cent trésors de la Bibliothèque royale de Belgique, sous la direction de, Bruxelles, Fonds Mercator, 2005, 240 p., ill. Nederlandse versie: Honderd schatten uit de Koninklijke Bibliotheek van België, o.l.v. Pierre Delsaerdt, Jean-Marie Duvosquel, Ludo Simons en Claude Sorgeloos, Brussel, Mercatorfonds, 2005, 240 p., ill. In dit werk vijf notities door Claude Sorgeloos: 49, 61, 68, 70, 73, 2 door Bart Op de Beeck: 37 & 46 en één door Renaud Adam: 29.

•

ID., ‘Tornaci compactus’: sur quelques reliures provenant de Jérôme van Winghe (†1637), chanoine de Tournai, in: Archives et Bibliothèques de Belgique, LXXIV, 2003 [verschenen in 2005], p. 295-335.

•

ID., ‘Renerus Argenteau me possidet’: quelques livres de Renier d’Argenteau, étudiant à Louvain (1538-1542), in: Bulletin de la Société des Bibliophiles liégeois, XXV, 2005, p. 25-82.

57

2. Kaarten en Plannen Afdeling 16 “Kaarten en Plannen” stond in 2005 onder leiding van Wouter Bracke, Werkleider.

2.1. Aanwinsten Aankoop : 113 kaarten en plans, 41 leggers (Popp) en 3 atlassen. Giften en transferts vanuit het Wettelijk depot : 71 kaarten, 21 plans, 1 atlas, 272 gidsen en toeristische kaarten en plans, 187 boeken, 6 CD-ROM’s. Onder de aanwinsten dienen volgende aankopen te worden vermeld: 41 kadastrale plannen van Popp met leggers; Blaeu, Episcopatus Gandavensis (17de eeuw); zichten van Namen en Bergen (17de-18de eeuw); van Baarsel, Nieuwe kaart van het Koningrijk der Nederlanden (1831); I. Tirion, Het verheerlijkt Nederland of Kabinet van Hedendaagsche gezigten (1745-57). De afdeling kreeg dit jaar geen budget voor de aankoop van naslagwerken en mocht ook geen aankopen doen op het algemene budget aanwinsten. De naslagwerken die de afdeling dit jaar ontving waren ofwel reeds vorig jaar besteld en zijn hier dus niet verwerkt ofwel verkregen via schenkingen of het wettelijk depot. De collectie Journaux Vandermaelen werd overgedragen aan de afdeling Tijdschriften.

2.2. Catalografie On-line catalografie : 831 monografieën; 452 kaarten, plans en gidsen; 11 CD-ROM’s; 8 atlassen. Retrocatalografie: 794 kaarten, hoofdzakelijk uit atlassen, werden geïnformatiseerd met de medewerking van de personeelsleden van het Nationaal Centrum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen. In het kader van het project Inventaires raisonnés des collections Vandermaelen, werden door de VZW “Nationaal Centrum voor de geschiedenis van de Wetenschappen” 4 exemplaren van de Atlas Universel beschreven. Verder werd begin gemaakt van de kritische uitgave van de uitgebreide notities die in de kaarten zijn verwerkt. 70 notities werden ingevoerd, samen goed voor 144 p. Voor de geschiedenis van het Etablissement géographique de Bruxelles werd onderzoek verricht op de gegevensbank van Vandermaelen en in het bijzonder zijn 4 miljoen steekkaarten die de wetenschappelijke literatuur van 1830 tot 1869 omvatten. Verder werd onderzoek verricht naar de relaties die Vandermaelen onderhield in binnen- en buitenland. Duizenden gegevens werden in die zin ingevoerd, waaronder adreskaarten, persoonsnamen en namen van instellingen. Projectverantwoordelijke is M. Silvestre. De inventarisering van de schenking door de erfgenamen van Antoine de Smet, voormalig hoofd van de afdeling Kaarten en plans en secretaris van het Centrum werd afgewerkt op enkele varia na. 626 dossiers met 25.007 documenten werden geordend en de correspondentie werd chronologisch gerangschikt. Verantwoordelijke voor dit project is O. Damme. Een nieuw project ging van start. Naar aanleiding van de informatisering van de atlassencollectie in de afdeling is beslist om alle atlassen verspreid over de verschillende afdelingen in de bibliotheek in te voeren en in detail te beschrijven (vermelding en identificatie van auteurs, uitgevers, graveerders, illustraties, herkomst, annotaties, ...). Als voorbeeld wordt de recente uitgave genomen door R. Shirley, Maps in the atlases of the British Library, a descriptive catalogue c. AD 850-1800, Londen, British Library, 2004. Voor de afdeling dienen enkel nog de samengestelde atlassen (40 ongeveer) beschreven te worden. Verantwoordelijke voor dit project is G. Bouvin.

58

De afdeling ging over tot de uitvoering van de conventie met het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (Convention d'étude anciennes planifications communales) en nam hiervoor twee wetenschappelijke medewerkers (één halftijdse en één voltijdse betrekking) in dienst voor de duur van één jaar. Hun onderzoek richtte zich op de gemeentelijke archieven van Etterbeek, Ganshoren, Elsene, Molenbeek, Sint-Gillis, Schaarbeek en Sint-Pieters-Woluwe. Voor de archieven van het provinciale wegennet verrichtten ze onderzoek in het Rijksarchief. De documentatie werd getoetst aan de informatie die de 19de-eeuwse kaarten uit de afdeling, in het bijzonder de kaarten van Charles Vanderstraeten en Victor Besme, verstrekken. De eerste stappen werden gezet naar een partenariaat met het NGI en de kartografische afdelingen van het Rijksarchief en het Legermuseum. De afdeling diende twee projectaanvragen in voor onderzoek naar de geologische kaart van België (schaal 1:20.000) waarvan in 2004 en 2005 de afdeling het archief had gekregen vanwege de geologische dienst van België. Ondanks een zeer gunstige rangschikking door de Wetenschappelijke Raad haalde geen enkele aanvraag de eindmeet.

2.3. Preservatie en conservatie Voor 48 kaarten en plans, 7 atlassen en 12 banden werd een restauratiedossier opgemaakt. De Coronelli-globes: de restauratie van de aardbol en zijn sokkel is beëindigd. De restauratie van de hemelbol zelf is op gerechtelijk bevel gestaakt. De afdeling bekwam een subsidie van de Nationale Loterij bestemd voor de aankoop van speciale vitrines voor de Coronelli-globes. De subsidie-aanvraag voor de restauratie van de atlas van Christiaan Sgrooten ingediend bij de Boudewijnstichting (fonds Baillet-Latour) bleef tot op heden zonder gevolg. Reprografie

2005

2004

2003

2002

A3 A4 Photo Océ Dia Ekta Scan

45 0 67 122 16 6 1250

15 115 24 346 11 43 120

129 7 48 832 1 21 4

33 33 24 470 13 163 11

In juni is de afdeling gestopt met het maken van fotokopieën (A3, A4, Océ). Het grote aantal scans wordt verklaard door de aanschaf van de jumbo-scan in 2004. Projectmatig worden delen van de collectie gedigitaliseerd. Zo werd de volledige Ferrariskaart gedigitaliseerd (4 opnames per blad). Dit project werd uitgevoerd in het kader van de conventie die in 2004 werd gesloten tussen de afdeling en het NGI. Het grootste deel van de scans werd gemaakt door Serge Boffa, voltijds wetenschappelijk medewerker verbonden aan de afdeling “Nationale en internationale samenwerking”, die in de afdeling werkt aan het project "Analyse du développement d'un système structuré et performant pour la disponibilité d'atlas historiques à l'aide de metadata et d'un processus de numérisation". 59

Voorts bereidde de afdeling een conventie voor met de bibliotheek van de Campus Heverlee voor de digitalisering van haar collectie kadastrale plannen (met leggers) van Popp. 2.4. Raadpleging en dienstverlening Lezers Kaarten en plans Correspondentie

2005 345 1119 662

2004 525 1511 134

2003 467 1617 81

Deze gegevens zijn natuurlijk relatief. De raadpleging van de referentiewerken die in de leeszaal staan, kan hier niet worden verwerkt. De personeelsleden hebben zoals gewoonlijk ook onderzoek gedaan in de collecties op verzoek van toevallige bezoekers of in antwoord op telefonisch gestelde vragen. Het verschil in aantal verstuurde brieven met de vorige jaren wordt deels verklaard door enkele grote dossiers die heel wat papierwerk hebben gevraagd: de restauratie van de Coronelli-globes, de publicatie van het tijdschrift Scientiarum historia, de publicatie van het Liber amicorum Lisette Danckaert. Toch gaat het aantal behandelde dossiers in stijgende lijn. Er is een duidelijke achteruitgang in het lezersaantal, terwijl dit in 2004 nog steeg in vergelijking met 2003. Deze achteruitgang gaat wel gepaard met een grote toename aan schriftelijke vragen voor informatie, vooral via e-mail. 2.5. Valorisatie en wetenschappelijke uitstraling Ter gelegenheid van de “Open Deur” (24-04) organiseerde de afdeling een kleine tentoonstelling rond Philippe Vandermaelen La première carte topographique du Royaume de Belgique. De afdeling verleende verder haar medewerking aan volgende tentoonstellingen : •

Made in Belgium. Commémoration du 175e anniversaire de la Belgique (0103/15-09), Brussel, Kunstcentrum Dexia;

•

Cent trésors de la Bibliothèque royale de Belgique (22-04/30-09), KBR.

•

La Belgique en scène: symboles, rituels, mythes (1830-2005) (28-05/14-10), Brussel, Rijksarchief.

•

Ebauches de la Belgique. Les architectes de nos frontières (8-07/13-11), Gent, Kunsthal Sint-Pietersabdij.

•

Fleurus, tentoonstelling in het kader van de Festivités du 25e anniversaire des Régions et des Communautés (22-09/27-09), Fleurus.

•

Trésors du Pérou en Belgique (13-10/10-11), KBR.

De afdeling nam ook het initatief voor de publicatie van een Liber amicorum voor Lisette Danckaert, voormalig afdelingshoofd van de afdeling, ter gelegenheid van haar 75ste verjaardag. De publicatie is voorzien voor 2006.

60

Het personeel van de afdeling onderscheidde zich met volgende publicaties : •

BRACKE, (Wouter ) - [met A. Derolez] Middeleeuwse bibliotheken en boekenlijsten in de Zuidelijke Nederlanden – Les bibliothèques médiévales et leurs catalogues dans les PaysBas méridionaux, Brussel: Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen en Kunsten, 2005, 102 p.

•

ID., Woord vooraf. 7- 12. In W. Bracke en A. Derolez. Middeleeuwse bibliotheken en boekenlijsten in de Zuidelijke Nederlanden – Les bibliothèques médiévales et leurs catalogues dans les Pays-Bas méridionaux, Brussel: Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen en Kunsten, 2005.

•

ID., La liste de lectures du prieuré de Sept-Fontaines. 85- 94. In W. Bracke en A. Derolez. Middeleeuwse bibliotheken en boekenlijsten in de Zuidelijke Nederlanden – Les bibliothèques médiévales et leurs catalogues dans les Pays-Bas méridionaux, Brussel: Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen en Kunsten, 2005.

•

ID. , « Jacques de Deventer, Carte régionale du duché de Brabant». 89-91. In W. De Vos – A. Cahen-Delhaye. Belgique. Les dix etablissements de la politique scientifique fédérale. Brussel, Services fédéraux, 2005.

•

ID., « Jacob van Deventer, Gewestkaart van het hertogdom Brabant». 89-91. In W. De Vos – A. Cahen-Delhaye. Belgique. Les dix etablissements de la politique scientifique fédérale. Brussel, Overheidsdiensten, 2005.

•

ID., «L'album amicorum d'Otho Venius (1584-1598)». In Cent trésors de la Bibliothèque royale de Belgique. 128-129. Brussel, Fonds Mercator-KBR, 2005.

•

ID., «Het album amicorum van Otho Venius (1584-1598)». In Honderd schatten uit de Koninklijke Bibliotheek van België. 128-129. Brussel, Mercatorfonds-KBR, 2005.

•

ID., « Pomponius Mela, Etienne de Byzance, Honorius d’Autun et le ms. de Bruxelles, BR, 2419-31 ». Revue belge de philologie et d’histoire 81 (2003): 1075-1082 [uitgekomen in 2005].

•

ID., Hossam Elkhadem. In Newsletter Brussels International Map Collectors' Circle, 21 (2005): 30,

•

SILVESTRE, Marguerite: « Les collections cartographiques de Philippe Vandermaelen », 190-193. In Cent trésors de la Bibliothèque royale de Belgique, Brussel, Fonds MercatorKBR, 2005.

•

ID., «De cartografische verzameling van Philippe Vandermaelen»190-193. In Honderd Schatten uit de Koninklijke Bibliotheek van Belgïe, Brussel, Mercatorfonds-KBR, 2005.

•

ID., «Une entreprise de diffusion scientifique au XIXe siècle : l’Etablissement géographique Vandermaelen», 503 In XXII International Congress of History of Science. Book of Abstracts, Peking, Institute for the History of Natural Science, Chinese Academy of Sciences, 2005.

•

ID., «Des jardins aux usines. L’Etablissement géographique de Bruxelles et son quartier». 94-99. In Les cahiers de la Fonderie, n° 33 (« Molenbeek, une commune bruxelloise », december 2005).

61

•

O. Damme schreef een artikel voor het Liber amicorum van Lisette Danckaert, organiseerde drie wandelingen « Charles Joseph de Ligne » in Brussel en verzorgde zeven rondleidingen in het kader van de tentoonstelling Cent trésors.

Deelname aan congressen, colloquia en conferenties buitenshuis en mandaten en wetenschappelijke en eervolle onderscheidingen : Wouter Bracke - W. Bracke vertegenwoordigde de afdeling op het tweejaarlijkse ICHC-congres te Budapest (1722.07) over Changing Borders. Hij verzorgde er een poster met als titel Jacob van Deventer's Regional Map of the Duchy of Brabant Rediscovered. Een artikel hierover is aangeboden aan het tijdschrift Caert-thresoor. Op 10 december nam hij deel aan het colloquium over Belgian Cartogaphy - 16th to 19th centuries. In the context of the 175th anniversary of Belgium, georganiseerd door de Brussels International Map Collectors' Circle, en gaf er een lezing met als titel Maps by Eugène Henri Fricx (1644-1730). Over de kaarten van Fricx schreef hij een artikel voor de nieuwsbrief van de BIMCC en bereidde hij een tweede voor voor het tijdschrift Imago Mundi. Verder werkte hij aan een notitie over Varro voor een publicatie van Harvard University Press (edd. A. Grafton, G. Most, S. Settis) en over Louis Bakelants voor de Nouvelle Biographie Nationale. - W. Bracke werd verkozen tot bestuurder-secretaris van het Nationaal Centrum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen en tot lid van het Belgisch Comité voor de Geschiedenis van de Wetenschappen. Hij werd verder gevraagd om lid te worden van de jury voor de prijs voor de geschiedenis van de geneeskunde, de farmacie en de diergeneeskunde van de Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België die in 2006 zal worden uitgereikt. Tenslotte werd hij nog “chargé de cours” benoemd aan de ULB voor de vakken “Latin vulgaire” en “Auteurs néolatins” en verkozen tot voorzitter van het Interuniversitair Centrum voor Studie van de Renaissance en het Humanisme. Olivier Damme - Op 29 september nam O. Damme deel aan het internationale colloquium over Les prémices de l’identité belge avant 1830 ?, georganiseerd door het Rijksarchief, waar hij een lezing gaf over « Révolutions brabançonnes ou Révolutions Belgiques? » Une étude statistique des pamphlets de la fin du XVIIIe siècle (1782 – 1794). - Op 5 maart organiseerde O. Damme de internationale studiedag van de Groupe d’Etudes du XVIIIe siècle in het paleis van Karel van Lotharingen rond het thema La démocratisation dans les Pays-Bas autrichiens au XVIIIe siècle : mythe ou réalité ?. - Op 13 december 2005 gaf O. Damme aan de Facultés Universitaires Notre Dame de la Paix in Namen een lezing met als titel ‘Les pays-Bas autrichiens à la fin du XVIIIe siècle : entre réformes, révolutions, identités et affirmation d’une ‘opinion publique’.

Marguerite Silvestre - Van 24 tot 30 juli nam Marguerite Silvestre deel aan het internationale colloquium voor de geschiedenis van de wetenschappen over Mondialisation et diversité. La diffusion des connaissances scientifiques et des techniques à travers l'histoire in Peking, waar zij een lezing gaf over Une entreprise de diffusion scientifique au XIXe siècle: l'Etablissement géographique Vandermaelen.

62

3. Muziek Toevertrouwd in 2005 aan Véronique Verspeurt, Attaché, heeft afdeling 17 “Muziek”als opdracht de conservatie, studie en valorisatie van haar collecties. Zij werkt aan de uitbouw van een documentatie- en informatiecentrum over muziek dat zowel voor de specialist als voor het grote publiek toegankelijk is. Naast het aanvullen van de reeds bestaande collecties bestaat de opdracht van de afdeling in het verzamelen van werken die het Belgische muziekleven als onderwerp hebben (vb. componisten, uitvoerders, theoretici...). De muziekafdeling stelt werkinstrumenten ter beschikking van de lezers in de vorm van catalogi, fotografische reproducties en referentiewerken. Verder wil zij ook een denktank vormen voor muziekcatalografie en wenst zij zich op dit gebied in te schakelen in een internationaal kader.Tenslotte functioneert de afdeling als coördinator voor enkele internationale onderzoeks-projecten: RISM (Répertoire international des sources musicales) en RILM (Répertoire international de littérature musicale).

3.1. Aanwinsten De belangrijkste aankoop betreft een kleine, maar bijzonder waardevolle collectie autografen van Eugène Ysaÿe. De belangrijkste giften zijn: het laatste deel van het fonds Denijs Dille, het fonds Yves Lenoir, de muziekboeken van het Capucijnenklooster te Leuven, het derde gulden boek van het NIR/INR en het fonds Yves Becko. Dat laatste fonds werd in 2005 door de Koning Boudewijnstichting gekocht en in de Koninklijke Bibliotheek van België als depot gehuisvest. a) Aankopen Door de dienst aanwinsten: Partituren Boeken Door de muziekafdeling: Autografische brieven Handgeschreven partituren Handgeschreven autografen Gedrukte partituren Boeken over muziek Libretti Objecten Platen CD's CD-rom Programma's Banden Tijdschriften b) Giften/Depot Autografische brieven Handgeschreven partituren Gedrukte partituren Boeken over muziek CD’s Platen 78-toerenplaten Programma's

63

2001 71 208

2002 311 713

2003 105 328

2004 72 753

2005 152

70 534 32 331 231 -

132 139 281 80 -

408 1 42 84 110 1 173

72 1 1 246 23 1 43 25 150

20 -

207 53 2150 6 -

350 91 652 87 7 326 -

2 46 80 74 1337 32 23

110 65 16 324 1000 1186 10 17 52 - 20.000 3000 15

Objecten Banden Tijdschriften Microfilms Foto's Libretto

42 -

12 73 1 -

12 1580 1 1 121

5 -

9 20 73 23 1

34 25 1

73 34 4

125 8 3

87 80 19

180 16 8

c)Wettelijk depot Partituren Boeken Platen en CD's

3.2. Catalogisering De nieuwe aanwinsten en de giften worden gecatalogiseerd volgens de ISBD-normen en in de computer ingevoerd via VUBIS. Er werden door het personeel van de muziekafdeling in 2005 3873 beschrijvingen in VUBIS ingevoerd, 1406 onderwerpen en 2941 plaatskenmerken toegevoegd. Het betreft hier zowel de invoer van de enkele nieuwe aanwinsten als de catalogisering van de volgende speciale fondsen: Fonds Albert Boone (boeken over volksmuziek bijna afgewerkt), Fonds Flor Peeters (briefwisseling gestart), Fonds Denijs Dille (tijdschriftartikels afgewerkt, muziekmonografieën bijna volledig afgewerkt, partituren gestart), Fonds Yves Becko (referentiebibliotheek reeds voor de helft afgewerkt), Fonds Charles Scharrès (partiturenbibliotheek gestart), en Fonds Paul Collaer (briefwisseling op één doos na volledig afgewerkt). Tijdens de laatste 10 jaren is er een discrepantie gegroeid tussen wat de muziekbibliotheek in haar magazijnen heeft liggen en wat er toegankelijk is voor de lezers. Heel wat fondsen werden als gift aanvaard, zonder dat er personeel was om ze te inventariseren en te catalogiseren. Dit heeft tot gevolg dat volgende fondsen onaangeroerd in onze magazijnen liggen: Laatste deel van het fonds Roelstraete (1998) en de fondsen Van Hoorickx (1999), Jacques en Guy Barbier (2000), Le Bœuf (2001), Michel en Pierre Jetteur (2002), de Bourguignon (2002), Jacques-Dalcroze (2002), Zimmer (2002), Flor Peeters (2002), Brailoiu(2002), Comisel (2003), de Lannoy (2003), Beels (2003), ADAC (2004) en Lenoir (2005). De wetenschappelijke ontsluiting van de fondsen van de afdeling evolueerde gunstig in 2005 door het onderzoeksproject van Frédéric Lemmers over het wetenschappelijk gebruik van muziekopnames in musicologie: reflectie en eerste valorisaties. Studie van de discografie van de Belgische zangers in de periode van de 78toerenplaten (1900-1945); door de wetenschappelijke bibliografie en localisatie van literatuur over muziek in de 19de eeuw in de Vlaamse en Brusselse bibliotheken van het Orpheusinstituut te Gent, waarvan de databank zal gepubliceerd worden op DVD-R en voor de lezers van de Koninklijke Bibliotheek via intranet raadpleegbaar zal zijn; door het project “Anonymus masses in the Alamire manuscripts” van Zoe Saunders (PhD dissertation university of Maryland). 3.3. Preservering en conservering De eerste maanden van 2005 stonden geheel in het teken van het afwerken van de verhuizing, het herordenen van de magazijnen, het opmeten van de schade en waar mogelijk het herstellen ervan. Na de asbest- en daaropvolgende renovatiewerken op de afdeling, is er heel wat werk geweest om alles op zijn oorspronkelijke plaats te zetten. In februari werden alle muziekhandschriften van hun tijdelijke bewaarplaats in het magazijn van de afdeling handschriften op –2 naar hun magazijn in de muziekafdeling, de zogenaamde Krocht, verhuisd. De afdeling kreeg een nieuwe verlichting en nieuwe plafonds en de muren werden herschilderd. Ondanks de belofte dat er niet zou geraakt worden aan de boeken, werden er rekken door de 64

werkmannen volledig leeggehaald en eerder lukraak terug gevuld. Dit is erg problematisch voor de 2000 boeken en partituren van het fonds Dille die thematisch geklasseerd waren, doch nog geen plaatsingsnummer hadden. Het parket werd herbehandeld, zonder eerst de rekken op de juiste plaats te zetten. De zeer waardevolle instrumenten die zich in deze zaal bevinden, zijn aan een dringend technisch nazicht en/of opknapbeurt toe. In 2005 werden de wandtapijten uit de collectie De Greef gerestaureerd bij de prestigieuze Koninklijke Manufactuur De Wit uit Mechelen voor een bedrag van 2039 euro.

2001 2002 Binderij Restauratie Restauratie microfilms

70 55 -

70 51 -

2003 2004 63 341

88 18 45

2005 198 4 -

In 2005 werden 58 werken door de fotografische dienst gereproduceerd.

3.4. Raadpleging en dienstverlening Ingeschreven lezers : 1.781. Raadpleging van documenten in de leeszaal : 6.478 (platen : 31). Aanvragen per brief : 25; per e-mail : 276. Fotokopieën : 6.808 als gevolg van 1.345 aanvragen. Interbibliothecair leenverkeer : 37. Na de dip van 2004 ten gevolge van de asbest- en renovatiewerken in de afdeling, zijn de cijfers terug aan het stijgen. Er moet toch worden aangestipt dat meer en meer lezers gebruik maken van de online dienstverlening. Dit laatste betekent vooral het thuis zoeken via VUBIS online, maar ook het vragen van basisinformatie via e-mail. Het vroegere bezoek aan de leeszaal om in catalogi te zoeken, wordt hierdoor overbodig. Het uitzonderlijk grote aantal in lezing gevraagde documenten in 2005 is te verklaren door een wetenschappelijk project van het Orpheusinstituut (Gent) dat een databank maakt over de localisatie van literatuur over muziek in de 19de eeuw in de verschillende muziekbibliotheken in Vlaanderen en Brussel en hiervoor duizenden boeken in lezing vroeg. 3.5. Valorisatie en wetenschappelijke uitstraling De afdeling organiseerde in 2005 in haar lokalen de volgende drie kleine tentoonstellingen : Herman Roelstraete herdacht (1925-1985) van 2 april tot en met 17 april 2005 in Menen CC De Steiger, in samenwerking met het stadsbestuur van Menen, François-Joseph Fétis: minitentoonstelling naar aanleiding van de Opendeurdag op 24 april 2005, Leven en werk van Herman Roelstraete (1925-1985) van 2 december 2005 tot en met 13 januari 2006, in samenwerking met het Koninklijk Conservatorium te Brussel. Om toekomstige onderzoekers vertrouwd te maken met onze collecties, geeft de muziekafdeling rondleidingen aan studenten van de verschillende musicologieafdelingen en conservatoria in het land. Deze vonden plaats op 23 maart, 10 november, 29 november en 7 december. Daarnaast werd op 14 mei ook nog een speciale rondleiding over de autografen van Johann Sebastian Bach georganiseerd voor de leden van het Bachverein de Belgique. Tot slot worden ook rondleidingen georganiseerd rond tentoonstellingen van de muziekafdelingen. De middagconcerten droegen ook in 2005 bij tot het positieve imago van de KB en zijn bij uitstek geschikt voor de valorisatie van de collecties in de muziekafdeling. De concertzaal telt 130 plaatsen en meestal zijn meer dan 80% van de plaatsen bezet. De muziekafdeling verwerft via Dexia-bank een budget om drie concerten per jaar te financieren en tracht voor de overige concerten andere 65

partners te vinden (vb. vzw Stephan De Jonghestichting, Koninklijk Conservatorium te Brussel, Onthaal en Promotie Brussel, Ambassades van verschillende landen, vzw Emmanuel Durlet, enz.). In 2005 vonden volgende concerten plaats : • • • • • • • •

14 januari 2005 : J.S. Bach, Pre-Leipziger Klaviermuziek; E. Demeyere (clavecimbel). Sponsoring : Dexia. 18 februari 2005 : Trio de l’Imaginaire : M. de Falla, G. Gershwin, I. Procureur, E. Satie, H. Arlen, M. Ravel, C.Corea, D. Brubeck; I. Procureur (harp), E. Cavaliere (vibrafoon), A. Denis (contrabass). Sponsoring : Dexia. 25 maart 2005 : concert : A. Dvorak, J.S. Bach, N. Paganini, M. Ravel; Cl. Bourdet (viool), C. Mangeot (piano). 24 april 2005 : Opendeurdag : Grand Sextuor van François-Joseph Fétisdoor het Oxalys ensemble. 29 april 2005 : P.J. Vanden Bosch, D. Scarlatti, S. Rachmaninov, A. Skriabin, E. Durlet, M. Ravel; Olga Kotlyarova (piano). Sponsoring : fonds Emmanuel Durlet. 25 november 2005 : autour de Paul Collaer : E. Satie, D. Milhaud, B. Bartók, G.F. Malipiero, A. Souris, Ch. Koechlin, I. Stravinsky; Thérèse Malengreau (piano). Sponsoring: Dexia. 2 december 2005 : in het kader van de tentoonstelling Herman Roelstraete; laureaten van het Koninklijk Conservatorium Brussel spelen werken van H. Roelstraete, A. Piazzolla, G. Fauré. Sponsoring : Dexia. 16 december 2005 : J.S. Bach, F. Schubert, L. van Beethoven; Liebrecht Vanbeckevoort (piano). Sponsoring : Stephan De Jonghestichting vzw.

Het wetenschappelijk personeel van de afdeling onderscheidde zich met volgende publicaties : •

VERSPEURT Veronique, Pavane, in Magazine. Symfonieorkest Vlaanderen, nr. 34, februari 2005, p. 16-21.

•

ID., Guide to early music and baroque in Flanders, Brussel: Flanders music centre, 2005, p. 7. Informatie over de oude muziekcollecties in de Koninklijke Bibliotheek door Veronique Verspeurt.

•

ID., Het gulden boek, in Muziek & Woord, nr. 369, juni 2005, p. 7.

•

ID., De Burcht van Hertog Blauwbaard. Microcosmos van een Hongaarse ziel, in Muziek & Woord, nr. 377, januari 2006, p. 5-6.

•

LEMMERS (Frédéric), Une Phonothèque à la Bibliothèque royale, in Science Connection, n° 8 (oct. 2005), Brussel, Federaal Wetenschapsbeleid, p. 28 à 31.

•

ID., Ernest Tilkin Servais, in Nouvelle Biographie Nationale, vol. 8, Brussel, Académie royale de Belgique. Te verschijnen.

•

ID.,L’exploitation scientifique du patrimoine sonore d’un point de vue musical, in Actes du colloque « La Conservation du patrimoine sonore en Communauté française » (Mons, Mundaneum 24-25 nov. 2005). Te verschijnen.

•

ID., G. Cardol en F. Lemmers (dir.), Ernest Tilkin Servais. Baryton (1888 – 1961), Airs – Mélodies, enregistrements historiques (1920 – 1931), Liège, Musique en Wallonie (041920), 2005, 2 CD. Biografische notitie door F. Lemmers.

66

•

ID., G. Cardol en F. Lemmers (dir.), Louis Richard. Baryton (1889 – 1977), Airs – Mélodies, enregistrements historiques (1922 – 1936), Liège, Musique en Wallonie (05267), 2 CD. Biografische notitie door F. Lemmers. Te verschijnen.

Deelname aan congressen, colloquia en conferenties buitenshuis en mandaten en wetenschappelijke en eervolle onderscheidingen : Veronique Verspeurt -

juni : Forum “Digitale bibliotheken voor muzikale audio” door de Koninklijke Vlaamse Academie 16 juni : Plechtige overhandiging gulden boek NIR (persconferentie) in het Flageygebouw te Brussel 10–15 juli : IAML 2005 te Polen (International Association of Music Libraries met o.a. werkvergaderingen van de RISM en RILM) 22 en 23 september : Informatie 2005 (VUB, VVBAD) 7 oktober : plechtige opening tentoonstelling Denijs Dille in het Sint-Jan Berchmans college te Mol.

Frédéric Lemmers -

7 januari : RTBF, Musiq3, gast van Michel Debrocq in Hamlet ter gelegenheid van het verschijnen van een geluidsanthologie gewijd aan de Belgische bariton Ernest Tilkin Servais door Musique en Wallonie. 27 januari : RTBF, La Première, gast van Jacques Baudouin en Claude Delacroix in FlashBack, ter gelegenheid van het verschijnen van een geluidsanthologie gewijd aan de Belgische bariton Ernest Tilkin Servais door Musique en Wallonie. 16-23 maart : New York (USA), RILM Conferentie : « Music Intellectual History, Founders, Followers and Fads » Voordracht : “ The role of discography in studying translations of operas” 27 mei : Parijs, BnF, studiedag van het AFAS gewijd aan « disques 78tpm et microsillons dans les collections publiques en France : Bilan et perspectives » 3 juni : Contactforum « Digitale bibliotheken voor muzikale audio » 22 september: Informatie 2005 (VUB, VVBAD) 24-25 november : Mons, Mundaneum, colloquium over « La conservation du patrimoine sonore en Communauté française ». Voordracht : « L’exploitation scientifique du patrimoine sonore d’un point de vue musical »

67

DEPARTEMENT VI: Museumkabinetten Dit departement, onder de leiding van François de Callataÿ, Departementshoofd, omvat drie afdelingen : afdeling 18 “Prentenkabinet”, afdeling 19 “Handschriftenkabinet” en afdeling 20 “Penningkabinet”. 1. Prentenkabinet en Chalcographie Afdeling 18, “Prentenkabinet”, toevertrouwd aan Godelieve Denhaene, Attaché, is belast met het bewaren, beschermen en beheren van meer dan 700.000 gravures, tekeningen, albums, affiches, foto’s, prentkaarten, volksprenten… 1.1. Aanwinsten In 2005 werden de verzamelingen van het Prentenkabinet verrijkt met 717 stukken, waarvan 606 giften en 111 aankopen.

Aard Tekeningen Gravures Foto’s Affiches Varia

Giften

Aankopen 10

Totaal

95

105

494

16

510

/

/

/

98

/

98

4

/

4

Giften: - Collage van Seuphor (gift van de familie Seuphor) - 318 gravures (Rembrandt: voornamelijk afdrukken uit de 19de en 20ste eeuw) van de Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts (gift van Van Schoor) - ‘Boek-object’ van Iva Mrazkova (gift van de kunstenaar) - 1 tekening en 3 gravures van Willy Van Eeckout (gift van de kunstenaar) - 8 offsetdrukken van kunstenaars van de Luikse groep ‘La Poupée d’encre’ (gift van de conservator van het Prentenkabinet van Luik, mevrouw Rémon) - 128 linogravures, 96 affiches, 3 tekeningen, één collage van de kunstenaar bekend als Wilchar + vier tekeningen van M. Maertens (gift van mevr. J. Pauwels de Biolley, dochter van de kunstenaar Wilchar) - 2 tekeningen van Rémy Célis (gift van de kunstenaar) - 5 gravures van Michel Pêtre (gift van de kunstenaar) - 31 zeefdrukken van Ch. Paul Damsté (gift van de kunstenaar) - 1 burijn van Katrien Caymax (gift van de kunstenaar) - diverse giften Aankopen: In 2005 kon het Prentenkabinet vier uitzonderlijke gehelen kopen m.b.t. de neoklassieke, de academische en de symbolistische periode in de Belgische kunst: een schetsboek van de schilder

68

F.J. Navez (1822-1823) (68 folio’s), een album met tekeningen van J. Portaels (12 pagina’s), een schets- en aquarelboek van César dell’Acqua en tot slot een prachtige reeks van 8 modelli, geaquarelleerd door C. Montald en hun afdrukken tot 8 gravures door G. Minguet. Naast deze mooie gehelen heeft het Prentenkabinet tekeningen gekocht van N. De Keyzer (1), Jef Lambeaux (1), Eugène Van Maldeghem (9), 1 gravure van A. Numans en 7 ‘digitale’ gravures van Katrien Caymax. Chalcographie Het totaal aantal gegraveerde werken in de verzameling bedroeg eind 2004 6.827 planches. De inspanningen om contact te leggen met de kunstenaars, hun familie of hun rechthebbenden hebben resultaat opgeleverd en vertaalden zich ook dit jaar in vele giften; anderzijds krijgen erfgenamen meer en meer de neiging om ons spontaan het volledige gegraveerde werk van een kunstenaar toe te vertrouwen, aangezien ze meestal niet weten wat ze ermee moeten aanvangen. Het gevaar bestaat echter dat minder belangrijke werken op deze manier in de verzamelingen terechtkomen. Selectiever te werk gaan bij het presenteren van de werken moet het mogelijk maken dit te verhelpen. Dit neemt niet weg dat de niet-geselecteerde werken hun waarde als studieobject behouden. We stellen ook vast dat de kwaliteit van de huidige productie vrij zwak is, wat de mogelijkheden om werken aan te kopen aanzienlijk beperkt. Het systeem dat bij de Chalcografie sinds lange tijd wordt gehanteerd, maakt het niet gemakkelijk om werken te kopen van bekende kunstenaars. Zij weigeren ons hun platen af te staan, aangezien onze verkoopprijzen van prenten te laag zijn en nadelig voor hun eigen verkoop. Er moet snel een oplossing worden gevonden voor dit probleem (zowel wat betreft de aankoopvoorwaarden als de voorwaarden voor het verspreiden van hedendaagse werken), indien we willen verzekeren dat onze verzamelingen representatief blijven voor de gravurekunst, ook van de moderne gravurekunst.

Aankopen : - 1 werk (2 koperplaten) van Charles MEERTENS, titel: «Plein hiver», formaat: 17,5 x 24,5 cm, techniek: ets (kleuren), inventarisnummer: 6895-B; - 1 werk (4 koperplaten) van André GOEZU, titel: «La Secrète», formaat: 49 x 40,5 cm, techniek: ets (kleuren),inventarisnummer: 6896-D; - 1 werk (3 zinkplaten) van Katrien CAYMAX, titel: «De verloren eer», formaat: 42,5 x 32 cm, techniek: ets (kleuren); inventarisnummer: 6897-C. Giften: - 1 werk (1 koperplaat) van Jan STOBBAERTS, titel: «Intérieur de ferme», formaat: 16 x 22 cm, techniek: ets, herkomst: Giele, inventarisnummer: 6828-B; - 1 werk (1 koperplaat) van Carla NEIS, titel: «Www.flyingcarpet.ch», formaat: 29,7 x 29,7 cm, techniek: ets + droge naald, herkomst: kunstenaar, inventarisnummer: 6829-B; - 58 koperplaten van René MELS, technieken: burijn, ets, herkomst: echtgenote van de kunstenaar, inventarisnummer: 6830 → 6887 - [+ een partij die momenteel wordt geïnventariseerd]; - 7 werken (8 koperplaten) van Laure HAMMES, technieken: ets, burijn, mezzotint, herkomst: kunstenaar, inventarisnummer: 6888 → 6894;

69

- 126 gegraveerde platen (koper, zink, plexi, lino, hout) van Katrien CAYMAX, [worden momenteel geïnventariseerd], herkomst: kunstenaar; - 310 gegraveerde platen (koper, plexi, lino, hout) van Pol LAURENT, [worden momenteel geïnventariseerd], herkomst: vrouw van de kunstenaar.

1.2. Inventaris en catalogisering De inventaris telt vandaag 635.466 stukken, maar één vierde daarvan zou nog niet geïnventariseerd zijn. In 2005 werden in totaal 6.950 fiches getypt m.b.t. documenten van de oude fondsen, na stelselmatige controle of de fiches overeenstemmen met de werken die ze beschrijven en controle van de orde in de magazijnen. De geïnformatiseerde catalogus, waarmee in 2004 werd begonnen, telt 5.580 fiches : 2.158 tekeningen (kunstenaars A en B en nieuwe aanwinsten); 2.983 affiches; 426 gravures en aanverwanten; 13 foto’s. 20% van de fiches bevat een illustratie van het werk. 255 fiches zijn tweetalig. De afdeling heeft voortgewerkt aan het inventariseren van de documenten van het fonds “Affiches” (groeperen per kunstenaar, nationaliteit, periode). De inventaris werd gedeeltelijk ingevoerd in 2005. De verdeling van de affiches ziet er vandaag als volgt uit: - Belgische affiches: 907+667 - Buitenlandse affiches: 257+256 - Franse affiches: 543 - Toeristische affiches: 43 - Hedendaagse affiches: 665 - Engelse tijdschriftaffiches: 44 - Affiches van groot formaat (gerestaureerd): 41 - Verkiezingsaffiches: 151 - Oorlogsaffiches: 189… (in uitvoering) - Affiches Wilchar: te inventariseren in 2006. 356 nieuwe boeken, afkomstig van de afdeling Aanwinsten, werden in de catalogus opgenomen, kregen een etiket en werden gerangschikt, alsook 220 tentoonstellingscatalogi en boeken die voordien nooit werden behandeld. Door de Chalcographie werden vijftien nieuwe beschrijvingen ingevoerd in de geïnformatiseerde catalogus VUBIS (eind 2005 : 5.050, tegenover 5.035 eind 2004). 1.3. Preservering en conservering In 2005 werd vooral gewerkt aan de voorbereiding van documenten die bestemd zijn voor het tweede boek van dhr. Van der Stock over de gravures in onze verzamelingen (onderwerp: Hollandse kunstenaars van de 16de eeuw, te verschijnen bij Harvey Miller Publishers). Verder : restauratie van 27 boeken, volumes en albums; aankoop van 90 conserveringsdozen; 122 passe-partouts; 73 inlijstingen en verwijderen van lijsten…

1.4. Terbeschikkingstelling en dienstverlening 772 lezers vroegen om 3.254 documenten te raadplegen. Er dient toegevoegd te worden dat het Prentenkabinet de boeken in de leeszaal vrij toegankelijk maakt. Voor het jaar 2005 werden 1.149 documenten voor reproductie aan de dienst Fotografie bezorgd (foto, ekta, CD-ROM). Bovendien werden 146 foto’s gemaakt op basis van bestaande clichés, terwijl 394 nieuwe clichés werden gemaakt en geïnventariseerd. Het aantal nieuwe clichés is gedaald in vergelijking met 2004 (675 clichés), als gevolg van het feit dat de bestellingen van CD-

70

ROM’s de plaats hebben ingenomen van foto’s die op papier worden besteld. In 2005 ontving het Prentenkabinet meer dan 2.200 brieven, e-mails, uitnodigingen, reclame voor boeken en uitgeverijen + talrijke telefonische vragen om informatie. 1.5. Valorisatie en wetenschappelijk uitstraling In 2005 stond het Prentenkabinet de bruikleen toe van 86 stukken voor 24 externe tentoonstellingen, waarvan 8 in het buitenland. Alle geleende werken werden ingelijst. • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

‘Peter Paul Rubens (1577-1640): The Drawings’ - Metropolitan Museum (New York), 14/01/05 - 5/04/05 (tekening van Rubens) Félicien Rops’ – Zacheta State Gallery of Art. (Warschau), 07.02.2005 – 13.03.2005 (5 gravures) ‘Visionair België’ – Paleis voor Schone Kunsten. (Brussel), 18.02.2005 – 15.05.2005 (2 gravures) ‘Rockox’ huis volgeboekt, de bibliotheek van de Antwerpse burgemeester en kunstverzamelaar Nicolaas Rockox.’ – Museum Nicolaas Rockox. (Antwerpen), 23.02.2005 – 15.05.2005 (1 gravure) ‘Het geheugen van Congo’ – Koninklijk Museum voor Midden-Afrika. (Tervuren), 27.02.2005 – 17.09.2005 (1 aquarel) ‘175 jaar België’ = ‘Made in Belgium’ – Kunstcentrum Dexia. (Brussel), 01.03.2005 – 15.09.2005 (3 aquarellen). ‘Le Diable en Personne’ – Musée communal (Sint-Lambrechts-Woluwe), 03.03.2005 – 12.06.2005 (9 gravures). ‘Faste et propagande : les stucs à Modave et leurs modèles gravés’ – Musée du Château des comtes de Marchin à Modave. 05.03.2005 – 29.05.2005 (1 aquarel). ‘De Romantiek in België’ – Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België. (ING, Koningsplein) (Brussel), 18.03.2005 – 31.07.2005 (7 gravures). ‘Niccolo dell’Abate’ – Museo Civico (Modena). 20.03.2005 – 19.06.2005 (5 tekeningen). ‘175ste verjaardag van België’ – Museum van het boek (KBR Brussel), 22.04.2005 – 31.06.2005. (13 gravures). ‘Etienne Elias’ – Museum voor Moderne Kunst (Oostende). 29.04.2005 – 12.06.2005 (1 gravure). ‘L’Absinthe’ – Musée F. Rops – Namen. 21.05.2005 – 21.08.2005 (2 gravures). ‘Chronos. Time in Art from the 17th Century tot the modern Days.’ – Filatoio (Cuneo), 28.05.2005 – 25.09.2005 (1 gravure). ‘Ensor tot Bosch’ – Paleis voor Schone Kunsten (Brussel). 15.06.2005 – 11.09.2005 (1 gravure). ‘Oeuvres de Cesare dell’Acqua’ – Sala del Ridotto del Teatro Verdi (Trieste), 20.06.2005 – 04.09.2005 (1 tekening). ‘Spaanse citadel in Zoutleeuw en de verovering ervan in 1678 door Lodewijk XIV’ – Tentoonstellingszaal – Stadhuis (Zoutleeuw), 30.07.2005 -30.09.2005 (1 gravure). ‘Blauwdruk België. De Architecten van onze landsgrenzen.’ – Kunsthal Sint-Pietersabdij (Gent). 08.07.2005 – 13.11.2005 (2 gravures). ‘Anarchisten rond Emile Verhaeren’ – Koningin Fabiolazaal (Antwerpen). 02.09.2005 – 30.10.2005 (10 gravures en tekeningen)). ‘Femmes d’exception. Marguerite d’York et Marguerite d’Autriche/Dames met klasse. Margareta van York en Margareta van Oostenrijk.’ – Lamot, Municipal Museum (Mechelen).17.09.2005 – 18.12.2005 (2 gravures). ‘Mallarmé et Rodenbach’ – Musée Mallarmé (Vulaines-sur-Seine). 24.09.2005 – 24.12.2005 (1 gravure). ‘Broedertwist. België en Nederland en de erfenis van 1830.’ – Noordbrabants Museum (’s Hertogenbosch – Nederland), 24.09.2005 – 08.01.2006 (2 gravures).

71

• • • •

‘Weg van Brussel’ – Cultureel centrum ’T Getouw (Mol), 20.09.2005 – 15.10.2005 (12 gravures) ‘Jakob Smits’ – Musée Charlier (Brussel). 07.10.2005 – 30.12.2005 (3 gravures en tekeningen). ‘In Europa zu Hause – Niederländer in München um 1600'. (Citizens of Europe – Dutch and Flemish artists in Munich c.1600.) – Neue Pinakothek (Munich) 12.10.2005 – 08.01.2005 (1 aquarel). ‘ Frans Masereel’ – Museumpaviljoen in de Leopoldskazerne (Gent). 21.10.2005 – 15.01.2006 (1 gravure)

Bruiklenen voor tentoonstellingen in de KB: • • • • • • • • • • • •

25/02/ 2005 tot 09/04/2005: Nassaukapel. «‘Wat d’yser can bemaelen’. Prenten van de Antwerpse graveursfamilie Collaert (1550-1630)» (85 gravures en tekeningen). 11/03/2005 tot 09/04/2005: Schenkingenzaal. «Hans Christian Andersen, 175 eerste drukken». 24 april 2005: Opendeurdag in de Koninklijke Bibliotheek. Afdeling Kaarten en Plannen. 24 april 2005: Opendeurdag in de Koninklijke Bibliotheek. Prentenkabinet: tentoonstelling «Wandeling in de tijd van Leopold I», georganiseerd door Nicole Walch (46 tekeningen en gravures). 24 april 2005: Opendeurdag in de Koninklijke Bibliotheek. Afdeling Kranten en Tijdschriften. 22/04/2005 tot 19/06/2005: «België in 1830, pennningen en draagtekens van de Belgische Revolutie». Penningkabinet – Johan Van Heesch (13 tekeningen en gravures). 22/04/2005 tot 19/06/2005: Opendeurdag in de Koninklijke Bibliotheek. Museum Karel van Lotharingen. «Charles-Joseph de Ligne, de sprankelende blik van een 18de-eeuwse aristocraat» (4 tekeningen en gravures). 22/04/2005 tot 19/06/2005: Schenkingenzaal. «Honderd schatten van de Koninklijke Bibliotheek van België» (35 tekeningen, gravures, plannen, foto’s). 15/06/2005 tot 15/12/2005: Musée et Archives de la Littérature. «Charles–Quint dans la littérature belge». (4 gravures). 13/10/2005 tot 06/11/2005: Schenkingenzaal. «Schatten van Peru in België» (13 tekeningen). 21/10/2005 tot 24/12/2005 (verlengde tentoonstelling): Houyouxgalerij. «Smaken en geneugten. Restauratie van affiches uit de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek (61 affiches). 18/11/2005 tot 09/01/2006: Schenkingenzaal. «Don Quichot in België» (26 stukken).

In dit kader realiseerde de afdeling volgende publicaties : •

‘Six siècles de mémoire gravée’ dans les collections de la Chalcographie de la Bibliothèque royale de Belgique. Catalogue d’exposition. door J.-Ph. Colombie. Koninklijke Bibliotheek van België. ‘ Zes eeuwen in het geheugen geprent’ in de verzameling van de Chalcografie van de Koninklijke Bibliotheek van België. Tentoonstellingcatalogus. Door J.-Ph. Colombie. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België 2005, 102 p.

•

Wat d‘yser can bemaelen : les estampes des graveurs anversois Collaert (1550-1630). Catalogus door Ann Diels. Brussel, Koninklijke Bibliotheek Albert I. Wat d‘yser can bemaelen : prenten van de Antwerpse graveursfamilie Collaert (1550-1630). Catalogus door Ann Diels. Brussel, Koninklijke Bibliotheek Albert I, 2005, 164 p.

72

•

Saveurs et plaisirs: Trésors restaurés de la collection d'affiches de la Bibliothèque royale Belgique. Catalogus geschreven door Marie-Laurence Bernard. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 2005, 149p.

•

Smaken en Geneugten: Restauratie van affiches uit de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek van België. Catalogus geschreven door Marie-Laurence Bernard. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 2005, 149 p.

De Chalcographie produceerde 1.074 afdrukken (zwart-wit, kleur, geaquarelleerd) in 2005 (productie 2004 : 927 afdrukken). De winkel verkocht 686 gravures (70 gesigneerde kleurengravures, 107 niet-gesigneerde kleurengravures, 84 gesigneerde zwart-wit gravures en 425 niet-gesigneerde zwart-wit gravures) (2004 : 651 gravures). Totaal verkoop 2005 : 24.790,27 € (2004 : 22.219,96 €). Anderzijds werden sommige zeldzame en kostbare platen uit de verkoop gehaald, en dit proces zet zich door, teneinde de originele matrijzen te beschermen; er kunnen kopieën worden gemaakt via galvanoplastie, die voor hogere prijzen zullen worden verkocht (eventueel zullen we de prijzen afstemmen op de prijzen voor luxeafdrukken van hedendaagse kunstenaars, die ook stijgen). Binnenkort maken we een inventaris van de te beschermen stukken. We zullen ook een raming maken van de kosten voor het maken van kopieën. Hiervoor hebben we een specifiek budget nodig of moeten we gebruik maken van het aanwinstenbudget. Het voorbije jaar was rijk aan uiteenlopende activiteiten en initiatieven die vooral tot doel hadden een groter publiek gevoelig te maken voor de buitengewone aard van het waardevolle gegraveerde patrimonium dat de Koninklijke Bibliotheek bewaart, alsook nieuwe belangstelling te wekken voor de commerciële activiteiten van de Chalcografie door de zichtbaarheid van deze dienst te vergroten. De tentoonstelling van 150 oude en moderne gravures in het stadhuis van Brussel, waarvan sommige tot de belangrijkste van onze verzamelingen behoren, behaalde een behoorlijk succes, zowel bij het publiek als bij al degenen die ons geholpen hebben deze tentoonstelling tot een goed einde te brengen (5 sept. – 23 okt. : Persconferentie + Vernissage + 19 geleide bezoeken + demostraties van drukken + nocturne Grote Markt Brussel). Andere externe animaties in 2005: 14 mei : Kunst- en Wetenschapsfeest (Kunstberg); 27-29 december : Douze (Tunesië), in het kader van een colloquium over “Artisanaat”. Rondleidingen in het atelier/winkel in 2005 : 23. Het personeel van het Prentenkabinet en de Chalcographie onderscheidde zich met de volgende publicaties : DENHAENE (Godelieve) • «Pieter van der Heyden, Offer aan Priapus», Honderd schatten van de Koninklijke Bibliotheek van België, Brussel, 2005, p. 106-107. •

ID., «Frans Masereel, De Zon», Honderd schatten van de Koninklijke Bibliotheek van België, Brussel, 2005, p. 222-223.

•

ID., «Egidius Sadeleer, Nixomaxia Vitae, burijn naar Hans von Aachen en Jorg Hoefnagel», De tien instellingen van het federale wetenschapsbeleid, s.l., p. 91-92.

•

ID. , «Quelle était verte ma vallée !», in: Bruxelles, Le Soir, la collection des villages de Bruxelles, Brussel, 24 december 2005, p. 68-77.

73

•

ID., «Voorwoord», Catalogus van de tentoonstelling van M.L. BERNARD, Smaken en geneugten. Restauratie van affiches uit de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek van België. Koninklijke Bibliotheek van België, Houyouxgalerij, 21 oktober tot 24 december, Brussel, 2005, p. 9-10

•

ID., «Une affiche, un fragile objet de papier», Catalogus van de tentoonstelling van M.L. BERNARD, Smaken en geneugten. Restauratie van affiches uit de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek van België. Koninklijke Bibliotheek van België, Houyouxgalerij, 21 oktober tot 24 december, Brussel, 2005, p. 143-147.

•

ID., Prentenkabinet van België, gefotokopieerde brochure, 7p.

DIELS (Ann) • [Tent.cat.]‘Wat d’yser can bemaelen’. Prenten van de Antwerpse graveursfamilie Collaert (1550-1630), Koninklijke Bibliotheek van België, Nassaukapel, 25 februari – 9 april 2005, Brussel 2005 en de Franse vertaling: ‘Wat d’yser can bemaelen’. Les estampes des graveurs anversois Collaert (1550-1630), Bibliothèque royale de Belgique, Chapelle de Nassau, 25 février – 9 avril 2005, Bruxelles 2005. •

ID., The Collaert Family (The New Hollstein Dutch and Flemish Etchings, Engravings and Woodcuts 1450-1700), 6 vols., Oudekerk aan den Ysel 2005.

•

ID., ‘Van ‘artes mechanicae’ tot politieke kritiek: de iconografische gelaagdheid van Frans Floris’ prentenreeks met de ‘menselijke bedrijvigheden’, in A. Balis (ed.), Florissant. Bijdragen tot de kunstgeschiedenis der Nederlanden (15de-17de eeuw), Brussel 2005, p. 115-133.

COLOMBIE (Jean-Philippe) • “Six siècles de mémoire gravée” dans les collections de la Chalcographie de la Bibliothèque royale de Belgique. Catalogue d’exposition.Biblothèque royale de Belgique. “Zes eeuwen in het geheugen geprent” in de verzameling van de Chalcografie van de Koninklijke Bibliotheek van België. Tentoonstellingcatalogus. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België 2005, 102p. Actieve deelname aan congressen, colloquia en conferenties buitenshuis en mandaten, wetenschappelijke en eervolle onderscheidingen : Godelieve Denhaene - 21/ 02/ 2005: opzoekingen in Düsseldorf naar de gravure van Cornelis Anthonisz (La Destruction de la Tour de Babel), geleend aan de tentoonstelling ‘Der Traum vom Turm’. Hochhäuser: Mythos - Ingenieurkunst - Baukultuur"; NRW-Forum Kultuur und Wirtschaft, (06/11/2004 tot 20/02/2005). - 5/03/2005: «La démocratisation dans Les Pays-Bas Autrichiens (1750-1794). Entre discours et réalités». Georganiseerd door de Université Libre de Bruxelles (Groupe d’Etude du XVIIIe siècle). Plaats: Pales van Karel van Lotharingen NB: Deelname van het Prentenkabinet aan de documentatie die werd tentoongesteld n.a.v. deze studiedag op verzoek van Prof. Brigitte D’Hainaut. - 2-6/ 04/ 2005: opzoekingen in New York naar de tekening van Rubens (L’Hallebardier), geleend aan de tentoonstelling ‘Peter Paul Rubens (1577-1640): The Drawings’ - Metropolitan Museum, (14/01/05 - 5/04/05). Opzoekingen in de Frick Library (Lambert Lombard) en in het tekeningenkabinet van het

74

Metropolitan Museum (anonieme Vlaamse tekeningen, 16de eeuw). Ontmoeting met Dr. Maryan Ainsworth, Dr. Michael Plomb en Dr. Nadine Orenstein, met wie er contacten blijven om informatie uit te wisselen. - 22/04/2005: «Entre la ville, la noblesse et l’Etat : Philippe de Clèves (1456-1528), homme politique et bibliophile». Georganiseerd door de Interuniversitaire attractiepool V-10. «La société urbaine dans les anciens Pays-Bas (bas Moyen Age -XVIe siècle)» Plaats: Koninklijke Bibliotheek. -25-27/08/2005: « Les arts au pays de Liège au XIX siècle ». 8èmes journées mosanes. Organisatie: MARAM. Plaats: Fortis Bank, pl. X. Neujean 8, Luik. -28/10/2005: « La problématique des lacunes en conservation-restauration ». Organisatie: de beroepsvereniging van conservatoren-restaurateurs van kunstwerken. Plaats: Auditorium Hadawych. Hendrik Consciencegebouw, Albert II-laan in Brussel. - Interview voor een uitzending over Lambert Lombard (Cultura Europa: 3/11). - 18/11/2005: « Le livre au fil de ses pages ». Organisatie: Réseau des Médiévistes belges de langue française (Groupe de Contact du F.N.R.S.). Plaats: ULg. - Rondleidingen in het Prentenkabinet en op de tentoonstelling ‘Smaken en geneugten’ voor de vzw ‘Amis de Géo De Vlamynck’ (17/5) en voor een groep van de Franse Gemeenschap (16/12). - 22/12/2005: « La peinture murale en Belgique » ; Seminarie kunstgeschiedenis van het KIK, nr. 6.Plaats: KMSKB. Godelieve Denhaene was lid van de jury voor de doctoraatsthesis van Cécile Oger: «Les tableaux attribués à Lambert Lombard, 1505-1566», verdedigd aan de Ulg, faculteit filosofie en letteren (kunstgeschiedenis en archeologie), 25 augustus; wetenschappelijk commissaris van de tentoonstelling «Lambert Lombard, peintre de la Renaissance», Luik, Musée de l’Art wallon, voorzien voor 21 april-4 augustus 2006 en zij is onafhankelijk lid van de wetenschappelijke commissie van het Centre de la Gravure contemporaine (La Louvière). Anne Diels Lezing (1 u) “Wat d’yser can bemaelen”: les estampes des graveurs anversois Collaert (15501630), op een studiedag van het Fonds National de la Recherche Scientifique, Groupe de contact ‘Documents rares et précieux’, Prentenkabinet, Koninklijke Bibliotheek van België, Brussel, 23 mei 2005. Tijdens een studiereis naar Berlijn (1-2 maart 2005) werden in het Kupferstichkabinett van de Staatliche Museen zu Berlin de tekeningen van Abraham Van Diepenbeeck, Cornelis Schut en Erasmus Quellinus II bestudeerd en geïnventariseerd. Het gaat om een fonds van 53 tekeningen.

75

2. Handschriftenkabinet Afdeling 19 “Handschriftenkabinet” staat onder de leiding van Bernard Bousmanne, Adelingshoofd. 2.1. Aanwinsten Emanuel Hiel, Symfonisch gedicht, Dendermonde, 1888. Opdracht: ‘Den Hoogachtbaren LordMayor van London, Wel Edelen Heere, Polydoor De Keyser’. Herkomst: Antiquariaat “Chapel Hill Rare Books” 266 monografieën en 159 brochures, tijdschriften, overdrukken, en verkoopcatalogi. 2.2. Catalogisering De database van de handschriften, waarmee in 2003 werd begonnen, is vandaag klaar. Deze interne database van de afdeling, die de lezers op verzoek kunnen raadplegen, bevat de volgende velden: Signatuur / Formaat / Boekenplank / Microfilm / Facsimile / VDG-nummer (inventaris) / Bibliografie / Tentoonstellingen / Transfer / Staat / Oude signaturen / Opmerkingen. In 2005 werden eveneens gecatalogiseerd : 109 handschriften van de reeksen II en III door Anne Richard en Michiels Verweij; 3.840 brieven van de reeks III door Léopold Zimmer (vrijwilliger);56 middeleeuwse handschriften door Ann Kelders; alle verworven monografieën (123), tijdschriften, verkoopcatalogi (43), overdrukken (173), … 2.335 handschriften van het fonds-Goethals werden door Pascal Trousse in de database ingevoerd. 283 monografieën, 197 overdrukken en 17 tijdschriften werden “ge-retrocatalogiseerd”. Herman Mulder gaat voort met het publiceren van de Inventaris van de Middelnederlandse handschriften van de Koninklijke Bibliotheek van België. Dit jaar is de zevende aflevering verschenen. 2.3. Preservering en conservering Veertien middeleeuwse handschriften werden of worden gerestaureerd : - ms. II 5046 Herbier (Atelier Minium - Gent) - ms. 11239 Petit album de Marguerite d’Autriche (Atelier Minium - Gent) - ms. 6 Histoire de Charles Martel (Atelier Minium - Gent) - ms. 18270 Livre d’heures (Atelier Anna Roupater - Brussel) - ms. II 7474 Arabisch handschrift (Atelier Anna Roupater - Brussel) - ms. 10366 Christine de Pisan, Livre de paix (Atelier Anna Roupater - Brussel) - ms. 9574-75 Roman de la Rose (Atelier Anna Roupater - Brussel) - ms. 9393 Christine de Pisan, Cité des dames (Atelier Anna Roupater - Brussel) - ms. 9305-06 Johannes Gerson, Oeuvres (Atelier Anna Roupater - Brussel) - ms. IV 746 Livre d’heures (Marie Charles) - ms. IV 40 Heures de Philippe de Clèves (fase II) (Atelier Minium - Gent) - ms. 9262 Raoul Lefevre, Histoire de Troie (Atelier Minium - Gent) - ms.9254 Raoul Lefevre, Histoire de Troie (Atelier Minium - Gent) - ms. 9235-37 Christine de Pisan, Cité des dames (Atelier Minium - Gent) In 2005 heeft de afdeling Handschriften de campagne van stelselmatige vernieuwing van de bewaringsdozen voortgezet. De zuurtegraad van het karton dat in de jaren zestig werd gebruikt, vormt immers een reëel probleem voor de preservering van de oude documenten. Bijna 2.500 nieuwe dozen, op maat gemaakt in neutraal karton (ISO-normen - 9706 / DIN 6738) werden tot op heden besteld bij de firma Janssen - Wijsmuller & Beuns B.V. Deze campagne wordt de komende

76

jaren op regelmatige wijze voortgezet. Het Handschriftenkabinet heeft een moeilijk jaar achter de rug. De renovatie van het magazijn heeft veel tijd en energie gekost van alle personeelsleden van de afdeling (verhuizen van handschriften, bezitscontrole van de verzamelingen…). Het resultaat is echter opmerkelijk, aangezien we vandaag over bijna optimale voorwaarden beschikken om onze verzamelingen te bewaren.Deze werken, die de Regie der Gebouwen heeft gefinancierd, waren noodzakelijk om optimale omstandigheden van preservering van de documenten te verzekeren. De handschriften werden overgebracht naar een ander magazijn op het niveau -4 voor de volledige duur van de werken (5 maanden). Om deze verhuizing mogelijk te maken, was de leeszaal voor het publiek gesloten van 28 februari tot 4 maart en van 17 oktober tot 4 november. Er werd van de gelegenheid gebruik gemaakt om een volledige bezitscontrole uit te voeren: in totaal bezit de afdeling bijna 39.000 handschriften, waarvan meer dan 4.000 middeleeuwse boeken. Een andere innovatie hield in dat de werken die als de kostbaarste worden beschouwd - meer bepaald die van de Librije van de Bourgondische hertogen - in nieuwe brandwerende brandkasten met inbraakbeveiliging werden geplaatst. In samenwerking met het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK-IRPA) worden momenteel andere onderzoeksprojecten bestudeerd op het gebied van conservering, meer bepaald m.b.t. de verandering van de lichtbronnen (koud licht) en het aankopen van een luchtfilteringsysteem dat de risico’s van ontwikkeling van micro-organismen moet beperken. Dankzij een financiering van de Nationale Loterij kon het Handschriftenkabinet vijftien tentoonstellingskasten met klimaatregeling verwerven voor het tentoonstellen van kostbare documenten (handschriften, kaarten en plannen, werken van de Kostbare werken, muziekpartituren, tijdschriften enzvoort). De tentoonstellingskasten werden besteld bij de firma Meyvaert (Gent). Ze werden opgesteld in de Nassaukapel en laten ons toe om de kostbare documenten van de Koninklijke Bibliotheek opnieuw tentoon te stellen. Wat de infrastructuur betreft, zou het wenselijk zijn de werkomstandigheden voor de onderzoekers in de leeszaal te verbeteren door individuele lampen (koud licht) te installeren, met aansluitingen voor pc’s, voor het leestoestel van de watermerken enzovoort. Naast het feit dat dergelijke lampen, die in de meeste bibliotheken worden gebruikt (bv. British Library), het onderzoek van de documenten aanzienlijk bevorderen, zou dit ook toelaten het algemene licht in de zaal, dat al te sterk is voor de preservering van kostbare documenten, te verminderen. Dit zou voor het Handschriftenkabinet de laatste grote investering op het vlak van de infrastructuur zijn. 160 gedrukte werken werden ingebonden.

2.4. Raadpleging en dienstverlening Aantal ingeschreven lezers: 2.346 Aanvraagformulieren voor raadpleging: 4.162 Briefwisseling (brieven en e-mail): naar schatting 2.550 documenten werden verstuurd (exclusief de interne documenten die binnen de KBR werden verstuurd)) Interbibliothecair leenverkeer: 18 eenheden Bestellingen van fotoreproducties: 342 eenheden. Om aan deze aanvragen te voldoen werden 124 handschriften overgebracht naar de dienst Fotografie.

2.5. Valorisatie en wetenschappelijke uitstraling De afdeling heeft meegewerkt aan 6 tentoonstellingen in België en in het buitenland met 16 handschriften en andere documenten in bruikleen : - Antwerpen, Museum Nicolaas Rockox, Rockox, 23/02/2005 - 15/05/2005: Ms. III 1483/2; - Brussel, Kunstcentrum Dexia, Made in Belgium. Viering van de 175ste verjaardag van België, 01/03/2005 - 04/12/2005: Ms. 17510-25, 5557; 77

- Brussel, Fondation Albert Marinus, Le Diable en personne, 02/03/2005-15/09/2005: Ms. II 282, 11209, 9332-46, 9392 ; - Essen, Ruhrland Museum, Krone und Schleier. Kunst aus mittelalterlichen Frauenklöster, 17/04/2005 - 03/07/2005: Ms. 467; - Mechelen, Stedelijk Museum, Dames met klasse. Margareta van York en Margareta van Oostenrijk, 17/09/2005 - 18/12/2005: Ms. II 845, 11239, 9296, 10572, 9235-37, 228, 9466; - Nijmegen, Museum Het Valkhof, Gebroeders van Limburg, 28/08/2005 - 20/11/2005:Ms. 9475. De afdeling Handschriften organiseerde in april 2005 een internationaal colloquium in het kader van het programma Interuniversitaire attractiepool van het Federaal Wetenschapsbeleid La société urbaine dans les anciens Pays-Bas. Bas moyen âge - XVIe siècle (http://www.ulb.ac.be/philo/urbs). De titel van het colloquium luidde: Entre la ville, la noblesse et l’Etat: Philippe de Clèves (14561528), homme politique et bibliophile. Het colloquium vond plaats in het Lippensauditorium. De handelingen van dit colloquium, uitgegeven door C. Van Hoorebeeck, J. Haemers (Gent) en H. Wijsman (Leiden), worden in 2006 gepubliceerd in de reeks Burgundica (Brepols). Aan het colloquium hebben 180 personen deelgenomen. Het programma Interuniversitaire attractiepool van het Federaal Wetenschapsbeleid, La société urbaine dans les anciens Pays-Bas. Bas moyen âge - XVIe siècle, loopt af in februari 2007. De jaarlijkse vergadering had plaats in Leiden en verenigde alle deelnemers - promotoren en doctorandi - van het programma en de buitenlandse experts. We herinneren eraan dat aan dit onderzoeksprogramma, dat door het Federaal Wetenschapsbeleid wordt gefinancierd, de Université libre de Bruxelles, de Universiteit Gent, de Universiteit Antwerpen, de Universiteit Leiden en de Koninklijke Bibliotheek deelnemen. Naast de evaluatie van de werkzaamheden van het afgelopen jaar, de wetenschappelijke activiteiten gepland voor 2006 en het rapport van de buitenlandse experts, werd er gesproken over de verlenging van het programma voor de periode 2007-2011. Voor de deelname van de Koninklijke Bibliotheek van België werden de volgende thema’s voorgesteld:- een postdoctoraat (Céline Van Hoorebeeck): Des livres et des chanoines: livres et lectures des membres du chapitre de la collégiale Sainte-Gudule de Bruxelles (1439-1500) (Handschriftenkabinet);- een doctoraat (Renaud Adam): Emergence de l’imprimerie dans les PaysBas méridionaux (1473 - ca. 1520) (Kostbare werken). Vanaf februari 2005 tot op het einde van het jaar vonden doorlopend gesprekken plaats met het oog op het aanpassen van de nieuwe gecoördineerde statuten van het Centre International de codicologie en het Centre d’Études des Manuscrits, twee vzw’s die in de Koninklijke Bibliotheek zijn gevestigd. Gelet op de bindende deadline van 31 december 2005 werd al het mogelijke gedaan om deze statuten vast te stellen met de goedkeuring van bevoegde personen die gratis hun medewerking hebben verleend, aangezien het Centre niet over de middelen beschikt om hen te betalen. Dankzij de interventie van dhr. Eric Beka konden mevr. Chr. Pantens en dhr. M. Wittek, bestuurders, een beroep doen op het advies, de competentie en de beschikbaarheid van dhr. Nicolas Brynaert, dhr. Olivier Ninane en mevr. Françoise Stassart (Federaal Wetenschapsbeleid) om de tekst van de statuten op te stellen, ter goedkeuring over te leggen aan de algemene vergadering van elke vzw, de goedkeuring te verkrijgen van de rechtbank van koophandel binnen de voorgeschreven termijn en de rekeningen van beide vzw’z op te stellen voor het eerste kwartaal van 2006. Het internationale en meertalige tijdschrift Scriptorium stelt tweemaal per jaar inhoudelijke artikelen en recensies van boeken of artikelen betreffende de codicologie, de geschiedenis van bibliotheken of handschriften voor. De voornaamste activiteit van het CIC, waarover verslag werd uitgebracht op de algemene vergadering van 20.10.2005, bestaat erin de regelmatige verschijning van het tijdschrift te verzekeren, in nauwe samenwerking met het Institut de Recherche et d’Histoire des Textes in Parijs. Deze uitzonderlijke vorm van tweekoppige directie belichaamt een geslaagde samenwerking, zowel academisch als sociaal.

78

Het eerste deel van elk volume valt onder de bevoegdheid van het Institut de Recherche et d’Histoire des Textes (Parijs), dat borg staat voor de wetenschappelijke kwaliteit (o.a. de heren Olivier Legendre, Louis Holtz en mevr. Pascale Bourgain). Het CIC, dat de gastvrijheid geniet van de afdeling Handschriften van de Koninklijke Bibliotheek van België (o.l.v. dhr. Bernard Bousmanne), staat via zijn wetenschappelijk secretariaat (de heren Pierre Cockshaw, F.O. Büttner, Baudouin Van den Abeele, mevr. Sandrine Thieffry en mevr. Christiane Pantens) in voor de publicatie van het Bulletin codicologique (BC), het tweede luik van het tijdschrift. Het BC brengt jaarlijks 700 meestal korte recensies samen. De heren F.O. Büttner, B. Van den Abeele en mevr. Chr. Pantens lezen de recensies en corrigeren de proefdrukken; de jaarlijkse indexen worden opgesteld door Chr. Pantens. Mevr. Carine Vansnick is belast met het beheer van de recensies (ontvangen via e-mail of op diskette) en bereidt hun verzending naar de drukker voor. Mej. Germaine Holtappel staat in voor het bestellen en het versturen van de boeken en houdt het register van de ontvangen en nog te ontvangen recensies bij, alsook de lijst van de boeken die het Centre aan de Koninklijke Bibliotheek schenkt. Dhr. Antoine Pham werkt aan de invoering van een algemene iconografische index die de indexen verzamelt die het personeel van het Centre in drie aparte volumes had uitgegeven na de publicatie van de catalogus ‘Les plus beaux manuscrits à peintures de la Bibliothèque royale de Belgique de F. Lyna’ (gepubliceerd in 1984, 1987 en 1989). Hij is tevens belast met de officiële voorstelling van de rekeningen. In 2005 zijn de afleveringen 2004/2 en 2005/1 van het tijdschrift verschenen. Het BC publiceerde 700 meertalige recensies, geschreven door 69 recensenten in 2005/1 en 53 in 2005/2 (volume ter perse). De website van het tijdschrift Scriptorium werd tussen 2002 en 2004 ontworpen en gerealiseerd door het Centre International de Codicologie (CIC), onder de leiding van Sandrine Thieffry en dankzij de subsidies van de Franse Gemeenschap van België. Sinds de voltooiing in januari 2004 komt het er vooral op aan de website actueel te houden. De inhoud van de website wordt aangevuld naarmate er nieuwe volumes van het tijdschrift verschijnen. Jaarlijks worden de index van de handschriften en de analytische index ingevoerd in het beheersysteem van de website. Ook de inhoudsopgaven van de recent verschenen delen, de lijst van de recensenten en de nummers van de bulletins waarvan zij de auteur zijn, zijn elektronische dossiers die regelmatig worden bijgewerkt. Bijwerken van de website www.scriptorium.be : actualiseren van de algemene index van de handschriften (235.000 signaturen), actualiseren van de catalografische index (2.300 bibliografische referenties), actualiseren van de inhoudsopgaven van het tijdschrift Scriptorium (118 inhoudsopgaven), actualiseren van de alfabetische lijst van de recensenten, actualiseren van de analytische indexen, actualiseren van de ledenlijst van het CEM (Centre d’Etudes des Manuscrits). Nieuwigheden : on line plaatsen van een viertalige handleiding voor het opzoeken van een handschrift met behulp van de signatuur en van de ledenlijst van het CIC, toegankelijk op de presentatiepagina van het Bulletin codicologique. Het CIC werkt momenteel aan de interneteditie van de iconografische index van het werk van Camille Gaspar en Frédéric Lyna, Les principaux manuscrits à peintures de la Bibliothèque royale de Belgique en het onderzoekt de mogelijkheid om de handschriften te activeren die ingevoerd zijn in het programmatiesysteem van de website www.scriptorium.be en die ook voorkomen in de drie delen van de Librije van de Bourgondische hertogen. Het doel bestaat erin een directe link te maken met de beschrijvingen van handschriften die al toegankelijk zijn via VUBIS. In de lijn van het werk dat tot op heden is uitgevoerd in het kader van het project www.scriptorium.be, heeft het CIC een nieuw project gelanceerd, «Le guide en ligne des manuscrits médiévaux conservés en Wallonie et à Bruxelles», dat sinds iets minder dan één jaar beslag legt op een groot deel van de inzet en middelen van het Centrum. De officiële voorstelling van het project werd georganiseerd door de Franse Gemeenschap van België en vond op 3 februari 2005 plaats in haar lokalen. Het besluit van subsidiëring, dat de toekenning van de beloofde subsidies bevestigt, werd genomen in juli 2005.

79

CICWEB.BE is het nieuwe informaticanetwerk van het Centre International de Codicologie en is belast met de uitvoering van het project. Het stelt een collectieve inventaris, een on-linegids samen van alle middeleeuwse handschriften die worden bewaard in de Franse Gemeenschap van België, d.i. in Wallonië en Brussel, en zal die op termijn voorstellen. Momenteel werden 76 Franstalige instellingen ingevoerd, 60 verzamelingen van handschriften beschreven en 360 handschriften ingevoerd. De doelstellingen zijn het lokaliseren, inventariseren en beschrijven van alle middeleeuwse handschriften die in Franstalig België worden bewaard, ongeacht of ze al dan niet verlucht zijn en ongeacht of ze al dan niet toegankelijk zijn voor het publiek. Op basis van deze inventarisatie wil het CIC de handschriften toegankelijk maken via een on-linedatabank die op grond van diverse criteria kan worden ondervraagd (systeem PHP / taal MySQL). Bij elke verzameling van handschriften die vandaag is ingevoerd horen 1 tot 3 digitale foto’s van de mooiste handschriften van de bewuste verzameling. Op grond van de inventarisatie van alle handschriften die in Wallonië en Brussel worden bewaard, kan in een volgende fase worden overwogen om ons handgeschreven patrimonium stelselmatig te digitaliseren. De contactgroep FNRS-CIC (Wetenschappelijk secretaris: dhr. Baudouin Van den Abeele) heeft twee vergaderingen georganiseerd in de KB, een lezing van mevr. Pascale Bourgain, professor aan de École des Chartes (Parijs), op 11 mei 2005, in de raadzaal van de Koninklijke Bibliotheek, onder de titel La tradition manuscrite des poésies rythmiques (IXe-XIIIe siècles) en een lezing van mevr. An Smets, Katholieke Universiteit Leuven, laureate van de prijs Frans Jonckheere, op 20 oktober 2005, in het DWTC-lokaal van de Koninklijke Bibliotheek, onder de titel Les faucons d’Albert le Grand, de la tradition latine aux traductions vernaculaires. In het kader van het onderzoek dat gevoerd werd met het oog op de studie en de publicatie van het zogenaamde wapenboek van Gorrevod , heeft Mevr. Pantens enkele losse folio’s van het bewuste wapenboek (hs. II 6563) ‘ontdekt’, evenals twee andere folio’s uit een handschrift in onze verzamelingen (II 6570). Ze behoren tot de bibliotheek van graaf Frédéric de Limburg Stirum. Deze buitengewone ontdekking voegt 90 gestempelde wapens toe aan het handschrift II 6563 en vervolledigt het op onverwachte wijze. De eigenaar van deze kleine convoluut was zo goed hem tot juni 2006 aan ons toe te vertrouwen zodat we het werk kunnen bestuderen. Het wetenschappelijk personeel van de afdeling Handschriften onderscheidde zich met de volgende publicaties : BOUSMANNE (Bernard) •

B. Bousmanne, Le Livre d’heures Acq. e doni 147 de la Biblioteca Laurenziana de Florence, Turijn - Editori Utet, 2005, 68 p., (ter perse)

•

ID., T. Van Hemelryck en C. Van Hoorebeeck eds., La Librairie des ducs de Bourgogne. Manuscrits conservés à la Bibliothèque royale de Belgique. Volume III. Textes littéraires, Brussel – Koninklijke Bibliotheek van België - Turnhout - Brepols, 2005 (ter perse).

•

ID., Notitie in Honderd schatten van de Koninklijke Bibliotheek van België, o.l.v. J.-M. Duvosquel en L. Simons, Mercatorfonds, Antwerpen, 2005. Redactie van de notitie: KBR, ms. II 6368 Dossier Rimbaud - Verlaine.

KELDERS (Anne) •

De geschiedenis van Vlaanderen herzien en aangevuld. Recyclage en tekstuele innovatie in de laatmiddeleeuwse Flandria Generosa-kronieken, in Millennium. Tijdschrift voor

80

middeleeuwse studies, 2005, 2, p. 156-169. •

ID., bijdrage tot het schrijven van het Liber Amicorum Ludo Milis: Ludo J. R. Milis, Religion, Culture and Mentalities in the Medieval Low Countries. Selected Essays. Edited by Jeroen Deploige, Martine De Reu, Walter Simons, and Steven Vanderputten. With the collaboration of Laura Galoppini, Luc Jocqué, Ann Kelders and Véronique Lambert. Turnhout, 2005.

•

ID., Notities in Honderd schatten van de Koninklijke Bibliotheek van België, o.l.v. J.-M. Duvosquel en L. Simons, Mercatorfonds, Antwerpen, 2005.

•

ID., Notitie in België. De tien instellingen van het Federaal Wetenschapsbeleid - Belgique. Les dix institutions de la Politique scientifique fédérale. Brussel, 2005.

MULDER (Herman) •

Inventaris van de Middelnederlandse handschriften van de Koninklijke Bibliotheek van België, zevende aflevering, Brussel - Koninklijke Bibliotheek van België, 2005, 135 p.

PANTENS (Christiane) •

Bulletin codicologique 2005/1 13 recensies (BC 7, 8, 9, 28, 35, 97, 135, 185, 201, 271, 309, 325, 331). 2005/2 18 recensies (BC 353, 361, 441, 470, 474, 523, 535, 552, 609, 618, 637, 647, 663, 667, 681, 682, 685, 692).

•

ID.,Bulletin du Bibliophile, nr. 1, Parijs 2005, p. 175-179 Recensie van het boek van M. Gil en L. Nys, Saint-Omer gothique. Les arts figuratifs à Saint-Omer à la fin du moyen âge, 1250-1550.

•

ID., Le tableau des 32 quartiers de Josse de Lalaing, chevalier de la Toison d’or, seigneur de Brosende (+ 5 août 1483) Ms. KBR II 1187, in Du métier des armes à la vie de cour, de la forteresse au château de séjour, XIVe-XVIe siècles, o.l.v. Jean-Marie Cauchies en Jacqueline Guisset, Brepols, 2005, p. 194-204, ill.

VAN HOOREBEECK (Céline) •

Les librairies des fonctionnaires bourguignons: le cas des livres de Martin Steenberch, secrétaire ducal († 1491), in Cauchies J.-M. & J. Guisset eds., Du métier des armes à la vie de cour, de la forteresse au château de séjour, XIVe-XVIe siècles, Brepols - Turnhout, 2005, p. 241-247.

•

ID., Item, ung petit livre en franchois. La littérature française dans les librairies des fonctionnaires des ducs de Bourgogne, in Thiry C. en Van Hemelryck T. eds., La Littérature à la cour de Bourgogne. Actualités et perspectives de recherche. Actes du 1er Colloque International du Groupe de recherche sur le moyen français, Université catholique de Louvain, Louvain-la-Neuve, 8-9-10 mai, Montréal, 2005, p. 381-413 (Le Moyen français, 57-58).

•

ID., Notitie in Honderd schatten van de Koninklijke Bibliotheek van België, o.l.v. ID.J.-M. Duvosquel en L. Simons, Mercatorfonds, Antwerpen, 2005. Redactie van de notities KBR,

81

9916-17 en 9961-62. •

ID., Rolin, Hugonet et les autres. La commande de manuscrits de luxe chez les fonctionnaires des ducs de Bourgogne, in Bulletin du Réseau belge des médiévistes de langue française, 12, 2005.

VERWEIJ (Michiels) •

Een Oirschottenaar in Rome: Biografie van Christiaan van der Ameijden († 1605), pauselijk zanger en componist ,'s-Hertogenbosch, 2005, 32 p.

•

ID., Comic elements in 16th-century Latin school drama in the Low Countries, in Humanistica Lovaniensia, 53, 2004, p. 175-190.

•

ID., Lipsiana Bruxellensia. Nieuw ontdekte brieven en teruggevonden originelen van Justus Lipsius in de Koninklijke Bibliotheek van België, in De Gulden Passer, 82, 2004, p. 95-101.

•

ID., Une lettre retrouvée d'un botaniste bordelais mal connu (Bruxelles, KBR, ms. III 893/160), in Bulletin de la Société Linnéenne de Bordeaux, 140, N.S. 33, 2005, p. 159-162.

•

ID., Notitie in Honderd schatten van de Koninklijke Bibliotheek van België, o.l.v. J.-M. Duvosquel en L. Simons, Mercatorfonds, Antwerpen, 2005. Redactie van de notities KBR, 10607 en 11060-61.

•

ID., Adrian VI, in C.J. Moose ed., Great lives from History: The Renaissance & Early Modern Era, 1454-1600 , Pasadena, Ca., 2005, I, p. 7-9.

•

ID., Notitie in België. De tien instellingen van het Federaal Wetenschapsbeleid - Belgique. Les dix institutions de la Politique scientifique fédérale. Brussel, 2005, p. 83-84.

•

ID., recensie, in het Latijn van Berkvens-Stevelinck Ch., Magna commoditas. Geschiedenis van de Leidse universiteitsbibliotheek 1575-2000, in Scriptorium, Bulletin codicologique , 2005.

•

ID.,. Op de website van Sint-Petrusparochie Oirschot (www.petrusparochie.nl).

WITTEK (Martin) •

Inventaire des manuscrits de papier du XVe siècle conservés à la Bibliothèque royale de Belgique et de leurs filigranes. Tome III : Manuscrits datés (1461-1480). Texte; Album. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 2005, 203 p.

Deelname aan congressen, colloquia en conferenties buitenshuis en mandaten en wetenschappelijke en eervolle onderscheidingen :

Bernard Bousmanne •

12-14 mei 2005, Voorzitter van een sessie tijdens het internationale colloquium L’écrit et le manuscrit à la fin du moyen âge, georganiseerd door de Groupe de recherche sur le moyen français. Université catholique de Louvain, 82

•

22 april 2005, Voorzitter van een sessie tijdens het internationale colloquium Entre la ville, la noblesse et l’Etat: Philippe de Clèves (1456-1528), homme politique et bibliophile, Brussel – Koninklijke Bibliotheek van België.

Anne Kelders •

Lid van het wetenschappelijk comité van de tentoonstelling Dames met Klasse. Margareta van Oostenrijk en Margareta van York (Mechelen, 16 september - 18 december 2005).

•

Vertegenwoordiging van de Koninklijke Bibliotheek bij de Commissie voor de Inventaris van het Vermogen van de Staat (Brussel, 09.11.2005).

•

Bezoeken aan Belgische en buitenlandse bibliotheken: Bibliothèque municipale de Lille (georganiseerd door de Vlaamse Werkgroep Boekgeschiedenis, 20 mei), bibliotheek van de Université catholique de Lille (georganiseerd door de Vlaamse Werkgroep Boekgeschiedenis, 20 mei), verzamelingen van handschriften en kostbare boeken van de universiteit van Luik (georganiseerd door de Vereniging der Antwerpse Bibliofielen, 8 oktober), bibliotheek van het grootseminarie van Luik (georganiseerd door de Vereniging der Antwerpse Bibliofielen, 8 oktober).

•

Organisatie van het bezoek van de contactgroep LLL (Studiecentrum Vlaamse Miniaturisten - (K.U.Leuven - Leuven), Research Centre for Illuminated Manuscripts (Courtauld Institute - London), British Library (London), Centre de Recherches en Histoire de l'Art pour l'Europe du Nord - Artes (Université Charles de Gaulle - Lille 3 - Lille), 12 januari.

Christiane Pantens •

12 mei 2005. Louvain-la-Neuve, UCL, Groupe de recherche sur le moyen-français (Prof. Claude Thiry, Mevr. Tania Van Hemelryck): Jalons pour l’héraldique : histoire et actualité dans les Pays-Bas méridionaux (te verschijnen).

•

17 september 2005. Rijsel, Palais des Beaux-Arts. Internationaal colloquium: Le Héraut d’armes, figure européenne (XIVe-XVIe siècle) : L’armorial dit de Gorrevod : deux compilateurs, deux méthodes (te verschijnen). Het betreft de geschiedenis van het handschrift KBR II 6563 en de conclusies die al kunnen worden getrokken uit het codicologisch onderzoek van het handschrift.

Céline Van Hoorebeeck •

Sessievoorzitter op de 14de studiedag van het Réseau belge des médiévistes de langue française (contactgroep van het FNRS), getiteld Le moyen âge à la page: autour du livre médiéval, Universiteit van Luik, 18 november.

•

Lezing op het internationaal colloquium Entre la ville, la noblesse et l'Etat: Philippe de Clèves (1456-1528), homme politique et bibliophile , Brussel - Koninklijke Bibliotheek van België, 21 april 2005: Les bibliothèques de Philippe de Clèves (1456-1528), Thomas de Plaine (ca 1444-1507) et Philippe Wielant (1441-1520). Essai de mise en perspective.

•

Onderzoeksopdracht in Mechelen, Archief van het bisdom Mechelen, 25 januari.

•

Onderzoeksopdracht in Rijsel, Archives départementales du Nord, 15 juni.

83

•

Onderzoeksopdracht in Rijsel, Archives départementales du Nord, 22-24 augustus.

•

Sessie van een seminarie in de Koninklijke Bibliotheek van België voor de Erasmus- en licentiaatstudenten van de Facultés universitaires Saint-Louis, 10 april.

•

Voorstelling in de Koninklijke Bibliotheek van België van handschriften van Christine de Pizan die de afdeling Handschriften bewaart, in het kader van het colloquium Christine de Pizan, une femme de sciences, une femme de lettres, georganiseerd door de universiteit van Luik, 14 januari.

Michiels Verweij •

21 januari, lezing in Deventer (Nederland), Middeleeuwse pelgrimsgidsen voor Rome.

•

28 februari, lezing in Wageningen (Nederland) - Soeterbeeckprogramma - Universiteit van Nijmegen,. Erasmus en Luther.

•

7 maart, Lezing in Den Haag (Nederland) - Soeterbeeckprogramma - Universiteit van Nijmegen, Erasmus en Luther.

•

Lezing op het colloquium Écrit et manuscrit, Louvain-la-Neuve: La matérialité des manuscrits. Conséquences pour l'histoire et pour les éditions critiques.

•

21 september, lezing in Montréal - Universiteit van Montréal (Canada), Les humanistes et l'étude du grec: le cas de la correspondance de Franciscus Craneveldius.

•

21 september, lezing in Québec - Université Laval (Canada), Erasmus en Luther.

•

26 september, lezing in Québec - Université Laval (Canada), Les humanistes et l'étude du grec: le cas de la correspondance de Franciscus Craneveldius.

•

29 september, lezing in Rotterdam (Nederland), Middeleeuwse pelgrimsgidsen voor Rome.

•

26 oktober, cursus in Leuven voor het masterseminarie Edition de textes,.

•

12 november, lezing op het colloquium Paedagogicum Neolatinum III, Leuven, Gerard Geldenhouwer en enkele Pasquinaden: KBR ms. II 53.

•

2 en 16 maart, 20 april, 4 en 18 mei rondetafel (Leuven; NKV Vlaams-Brabant), Erasmus, Lof der Zotheid ( Térence, Adelphes (4 en 18 oktober, 8 en 22 november, 5 en 19 december).

•

11 februari, opzoekingen in de Diözesan- und Dombibliothek te Keulen.

Christiane Pantens is Voorzitter van de Conseil d’héraldique et de vexillologie de la Communauté française, aan dewelke we de publicatie danken van het ‘Armorial des Communes de Belgique Wallonie-Bruxelles’. Zij is bestuurder van de Association francophone des Musées de Belgique en uitgever van haar tijdschrift La Vie des Musées (nr. 18, 2004/5, over de musea en hun immaterieel

84

erfgoed; nr. 19, 2005/6, over digitale creaties, de digitalisering van het erfgoed en de bewaring van de gegevens), artikelen van nationale en internationale medewerkers, en zij is lid van de Académie internationale d’héraldique. Sandrine Thieffry heeft een onderzoeksmandaat bij Professor Henri Vanhulst, Departement Filosofie en Letteren, afdeling Kunstgeschiedenis – Musicologie, Université Libre de Bruxelles. Haar thesis werd bekroond door de Académie royale de Belgique (prijs uitgereikt door de Klasse der Schone Kunsten en overhandigd tijdens de openbare zitting op 26 november 2005).

85

3. Penningkabinet Afdeling 20, “Penningkabinet”, onder de leiding van François de Callataÿ, Departementshoofd, in samenwerking met Johan Van Heesch, Werkleider-geaggregeerde, bewaart de nationale verzameling van numismatische voorwerpen of voorwerpen in verband met de numismatiek (munten, medailles, bankbiljetten, onderscheidingen, jetons, muntgewichten, loodjes, insignes...). Het heeft als opdracht dit patrimonium te bewaren, te bestuderen en te verrijken. Aan de hand van zijn verzamelingen en nog meer van zijn bibliotheek wil het Penningkabinet een centrum van uitmuntendheid zijn voor al wie belang stelt in deze gebieden.

3.1. Aanwinsten In 2005 werden de verzamelingen van het Penningkabinet verrijkt met 535 stukken: 153 giften en 382 aankopen :

Antieke munten Middeleeuwse munten Moderne munten Hedendaagse munten Zegels Medailles Jetons Muntgewichten Bankbiljetten Onderscheidingen Varia

Giften 16 5 70 30 7 4 13 8

Aankopen 140 3 238 1

Totaal

153

382

Onder de aanwinsten tegen betaling vestigen we de aandacht op de gerichte aankoop van een reeks Griekse munten uit Klein-Azië, bestemd voor het verrijken van de catalogus van de munten uit deze regio. Deze catalogus, waaraan momenteel de laatste hand wordt gelegd, zou binnenkort het eerste deel moeten vormen van de Sylloge Nummorum Graecorum Belgique. Brussel (2005200/297 en 2005-499/517). Onze gewesten zijn vertegenwoordigd met een halve kroon uit Maastricht (1652) (Van der Schuren) (2005-186), 1 schelling uit Brugge (1633) (Henzen: 2005461) en 1 goudenkroon uit Brussel (1640) (Franceschi: 2005-498). We vermelden ook twee stukken betreffende de revolutie van 1830: een zeldzame zilveren medaille, gegraveerd door Van der Kellen, ter nagedachtenis, op nominatieve wijze op de avers, van de 10-daagse veldtocht van 1831 (Munthandel Verschoor) (2005-496) en een variante in ijzer van een medaille van dezelfde graveur ter nagedachtenis van het offer van Van Speyke in Antwerpen (Teutoburger: 2005-518). Directe aankoop bij de kunstenaar (Fernand Vanderplancke) van 10 bronzen medailles (2005-462471), ter aanvulling van de reeksen medailles van deze kunstenaar in onze verzamelingen. De Vrienden van de Bibliotheek lieten zich opnieuw opmerken door financieel bij te dragen tot de aankoop van twee mallen in tin uit 1722, die eertijds werden gebruikt door Marie Johanna de Strabont uit Brugge (2005-53). Dhr. Pierre Cockshaw schonk 4 medailles en platen (brons, patriotische aard) (2005-302/3 / 2005314/5). Mevr. Renée Sandron/Marsellis, vrijwillig medewerkster van het Penningkabinet en belast met het beheer van de pas verworven verzameling-Burton (religieuze medailles), schonk ons 11 militaire onderscheidingen en andere insignia en medailles die aan haar vader toebehoorden (200519/29). Dhr. Van Berckem schonk 22 voorwerpen (medailles, jetons, insignia en onderscheidingen)

86

(2005-322/36 / 2005-528/34). Dhr. Jean-Baptiste Forestier schonk ons 6 antieke bronzen munten (2005-483/8). Dhr. J. Pielletain van de firma Hobby 2000 in Luik schonk een toestel voor betalingen met kredietkaarten en een blanco souche voor gebruik met dit toestel (2005-459/60). Dhr. Marc Bar schonk een uniek stuk, nl. een bronzen kopie van de tetradrachme van Aetna, tijdens WO2 gegraveerd door Bonnetain (2005-57), dat wordt bewaard samen met zijn tegenhanger in zilver die al in de verzamelingen aanwezig was en met de muntstempels die dienden om ze te slagen. Dhr. Arsène-Réginald Buchet schonk ons twee bronzen medailles in verband met zijn vader (2005-188-189). Dhr. Jacques Schoonheydt schonk ons twee bronzen medailles van de China Numismatic Society (2005-192-193). Dhr. Benavidas schonk een zilveren kopie van onze medaille met de beeltenis van de markies van Caracena, zijn voorouder (2005-166). De Danmarks Nationaalbank schonk ons drie exemplaren van het nieuwe biljet van 50 kronen van 2005. We wijzen erop dat de Danmarks Nationaalbank de enige (en laatste) officiële instelling is die ons regelmatig exemplaren van haar nieuwe producties blijft schenken. Tot voor kort deed ook de Deutsche Bank dat met haar zilveren stukken. In 2005 werden 97 boeken besteld (238 in 2002 en 63 in 2003, 191 in 2004) en hebben we 123 boeken ontvangen. We hebben ongeveer 300 catalogi of verkooplijsten ontvangen. We vermelden ook de ontvangst van de heel omvangrijke bibliotheek overdrukken van wijlen Prof. Paul Naster. Het sorteren en inventariseren daarvan zijn bijna voltooid (Ria Martens). 250 volumes werden ingebonden. 3.2. Catalogisering Mevr. Sandron-Marcellis, vrijwilligster, heeft een eerste indeling voltooid van de ca. 7.000 religieuze medailles van de verzameling-Burton. De inventarisering van deze verzameling zou een grote weerslag moeten hebben op de resultaten van het volgende jaar. Alle stukken, boeken of veilingcatalogi die het Penningkabinet in 2005 verwierf, werden geïnventariseerd (en in voorkomend geval beschreven) en opnieuw geklasseerd. Onder leiding van de heren Paul Brioen en Johan van Heesch heeft juffrouw Han Jacobs een model van database gecreëerd die eigen is voor het Penningkabinet. Deze database werd aan een aantal tests onderworpen, maar we zijn nog niet overgegaan tot de actieve fase van ontwikkeling. Ter voorbereiding van deze database heeft juffrouw Sophie Commerce, een stagiaire, de Belgische medailles gewogen en hun diameter genomen. Van haar kant is juffrouw Annelies Brioen, stagiaire, begonnen met het digitaliseren van de medailles betreffende onze gewesten die tussen 1789 en 1830 zijn uitgegeven. In december werd de laatste hand gelegd aan het schrijven van het eerste volume van de Sylloge Nummorum Græcorum. Brussels, waarmee in januari 2005 werd begonnen dankzij een subsidie van het federaal ministerie van Wetenschapsbeleid. Dit eerste volume omvat de 1.600 munten uit Klein-Azië in de verzameling van de Koninklijke Bibliotheek. Deze publicatie van ongeveer 160 pagina’s (waarbij ook de foto’s komen), in het Engels, geeft een beschrijving en een datering van alle munten, evenals de referenties van de belangrijkste vergelijkbare exemplaren in andere grote verzamelingen. Er werd ook een database Filemaker aangelegd, die de latere informaticaexploitatie van dit materieel mogelijk moet maken. De Sylloge Nummorum Græcorum, die de grote verzamelingen van Griekse munten wereldwijd wil publiceren, telt vandaag meer dan 180 volumes die werden gepubliceerd door 17 verschillende landen. Met de nakende verschijning van dit volume, onder de titel Sylloge Nummorum Græcorum Brussels. I. Asia Minor, levert nu ook België, dat tot vandaag afwezig was in dit project, een bijdrage tot de internationale constructie van de SNG. De Koninklijke Bibliotheek van België heeft met het Federale Wetenschapsbeleid een nieuw contract gesloten om gedurende één jaar (2006) de 1.500 munten uit het Ptolemaïsche en Romeinse Egypte in het bezit van het Penningkabinet te bestuderen en te publiceren.

87

De publicatie van de schenking van Marc Bar, waarvan de catalogus klaar is en waarvoor de Bibliotheek een gedetailleerde en schriftelijke overeenkomst heeft gesloten, moet worden voltooid. Hetzelfde geldt voor de publicatie van de SNG Brussels. Asia Minor. Er bestaan ook andere projecten, zoals de publicatie van de Keltische munten of van de Griekse munten van GrootGriekenland en Sicilië. 3.3. Terbeschikkingstelling en dienstverlening Het Penningkabinet onthaalde in 2005 857 lezers, d.i. ongeveer 20 meer dan in 2004. Langzaam maar zeker keren we terug naar het peil van de jaren 1997-1999, vóór de asbestverwijderingswerken een langdurige impact hebben gehad op de bezoekersaantallen van het Penningkabinet (2000-2002). Raadplegen van werken : in 2005 werden niet minder dan 1.043 aanvragen voor een totaal van 3.721 werken behandeld in de leeszaal. Aanvragen van fotokopieën : 8 voor een totaal van 283 pagina’s. Raadplegen van stukken : 185 bezoekers dienden een aanvraag in om stukken te onderzoeken. Aangezien elke bezoeker één of tientallen plateaus kan hebben geraadpleegd, is het reële aantal bestudeerde stukken natuurlijk veel groter. Het is best mogelijk dat meer dan 10.000 stukken werden bestudeerd. Muntidentificaties : in totaal 240 munten afkomstig uit Sirault, Liberchies, Villers-la-Ville, Tienen, Viesville, Oudenburg, Antoing, Erps-Kwerps en Veltem-Beisen voor particulieren, de Vlaamse Gemeenschap en het Waals Gewest. Beantwoorden van briefwisseling : het personeel van het Penningkabinet beantwoordde in 2005 meer dan 2000 e-mails en meer dan 200 brieven. 3.4. Valorisatie en wetenschappelijke uitstraling. Johan van Heesch stond in voor de volledige organisatie (concept van de tentoonstelling, montage en catalogus) van de tentoonstelling ‘Belgische revolutie (1830)’, die in het kader van de feestelijkheden 175+25 van 21 april tot 31 juli 2005 plaatsvond in de zaal van het museum (een van de 3 tentoonstellingen die de Koninklijke Bibliotheek van België in dit verband heeft georganiseerd). In dit kader heeft de afdeling de volgende publicatie gerealiseerd : La Belgique en révolution. Médailles et insignes de la Révolution belge (1830). Catalogue d’exposition. Door Johan van Heesch. Bruxelles, Bibliothèque royale de Belgique. Revolutie in België. Penningen en draagtekens van de Belgische revolutie (1830). Tentoonstellingcatalogus. Door Johan van Heesch. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 2005, 129 p. Zoals vele andere afdelingen heeft ook het Penningkabinet deelgenomen aan de tentoonstelling ‘Honderd schatten’, het belangrijkste evenement van de genoemde feestelijkheden. De afdeling leverde de materiële ondersteuning voor de tentoonstelling ‘Medailles 2003-2004’ te Brugge (vervaardiging van de kaft en lijmen van de catalogi door de drukkerij van de KBR).

88

Het Penningkabinet werkte mee aan volgende vijf tentoonstellingen : - ‘Het geheugen van Congo – de koloniale tijd’, 27.01-02.10, Koninklijk Museum voor MiddenAfrika, Tervuren (15 munten en muntvoorwerpen). - ‘Made in Belgium’, 01.03.05-26.02.06, Kunstcentrum Dexia, Brussel (2 medailles). - ‛Pharao siegt immer’, 21.05-11.09, Reiss-Engelhorn-Museum, Mannheim (dolk). - ‘La Belgique en scène’, 28.05-14.10, Algemeen Rijksarchief, Brussel (8 munten + 4 medailles). - ‘Charles-Quint dans la littérature belge’, 15.06-15.12, Archives et Musée de la littérature, Bruxelles (1 munt + 2 medailles). Op 20 mei 2005 heeft het Penningkabinet een internationale studiedag georganiseerd met als thema ‘The Transport of Coins through the Ages’. Het betrof een première in de geschiedenis van het Penningkabinet. Meer dan de helft van de kosten (1.500 euro op een totaal van 2.858 euro) werd gedekt door een interventie van het Federaal Wetenschapsbeleid. Vijf van de 8 sprekers kwamen uit het buitenland (Duitsland, Engeland [x 2], Frankrijk en Nederland). Een veertigtal personen hebben deelgenomen aan deze studiedag, waarvan de handelingen zullen verschijnen in het Revue belge de Numismatique van 2006. Het wetenschappelijk personeel van het Penningkabinet bleef zich onderscheiden met een overvloedige productie aan publicaties en draagt daarmee op notoire wijze bij tot het promoten van het kabinet en van zijn patrimonium : •

• • •

• •

•

• •

de CALLATAŸ (François), « Les récits de voyageurs étrangers en Belgique (1800-1850) : commentaires sur un projet en cours », in Archives et Bibliothèques de Belgique, LXXIV (1-4), 2003 [2005], p. 115-135 (Actes de la journée d’étude du 17 octobre 2002 : Les guides de voyages : une source pour l’histoire de Belgique, uitgegeven door S. JAUMAIN en CH. LOIR [ed.]) ID.,« La richesse des rois séleucides et le problème de la taxation en nature », in Topoi, Suppl. 6, 2004, p. 23-47. ID., « Les contremarques au tigre sur les monnaies napoléoniennes », in Revue Numismatique, 160, 2004, p. 343-358 (met J.-B. Forestier). ID., “Coins and Archaeology: the (Mis)use of Mithridatic Coins for Chronological Purposes in the Bosporan Area”, in V. F. Stolba et L. Hannestad (eds.), Chronologies of the Black Sea Area in the period c. 400-c. 100 BC, Aarhus, 27-29 November 2002, Black Sea Studies 3, Aarhus, 2005, p. 119-136. ID., « Introduction historique », in P. Delsaerdt et al. (eds.), Cent trésors de la Bibliothèque royale de Belgique, Brussel, 2005, p. 11-23 (met Wim De Vos). ID., « L’instauration par Ptolémée Ier Sôter d’une économie monétaire fermée », in F. Duyrat en O. Picard (eds.), L’exception égyptienne ? Production et échanges monétaires en Égypte hellénistique et romaine. Actes du colloque d’Alexandrie 13-15 avril 2002, Études alexandrines, 10, Alexandrie, 2005, p. 117-134. ID., « Conclusions : Les monnayages d’époque hellénistique », in F. Duyrat en O. Picard (eds.), L’exception égyptienne ? Production et échanges monétaires en Égypte hellénistique et romaine. Actes du colloque d’Alexandrie 13-15 avril 2002, Études alexandrines, 10, Alexandrie, 2005, p. 205-209. ID., “A quantitative survey of Hellenistic coinages: recent achievements”, in Z. H. Archibald, J. K. Davies et V. Gabrielsen (eds.), Making, Moving and Managing. The New World of Ancient Economies, 323-31BC, Oxford, Oxbow, 2005, p. 73-91. ID., Notices 1. Tétradrachmes d’Aitna et de Naxos (p. 28-9); 42. Techniques des médailleurs au XVIe siècle (p. 110-1); 44. La révolte de 1566 et la période espagnole vues à travers la numismatique (p. 114-7); 74. Monnaies, médailles et insignes de la Révolution

89

• • • • • • •

•

• •

Belgique (p. 176-7), in P. Delsaerdt et al. (eds.), Cent trésors de la Bibliothèque royale de Belgique, Brussel, 2005. ID., « Avant-propos », in Six siècles de mémoire gravée dans les collections de la Chalcographie de la Bibliothèque royale de Belgique, Brussel, 2005, p. 13-16. ID., « Statère en argent d’Olympie », dans W. De Vos et A. Cahen-Delhaye (eds.), Belgique. Les dix établissements de la Politique scientifique fédérale, Brussel, p. 88-89. TASSIGNON (Isabelle), « Naturalia et curiosa dans les sanctuaires grecs », in M. Pierart en V. Dasen, Hiera kai demosia. Les cadres publics et privés de la religion grecque, LiègeFribourg, 2004 = Kernos, suppl. 15, 2005, p. 289-303. ID. « Chronique archéologique de la religion grecque : Asie Mineure », Kernos, 18, 2005, p. 511-514. VAN HEESCH (Johan), "Celtic coins and religious deposits in Belgium", in C. Haselgrove en D. Wigg (eds.), Ritual and Iron Age Coinage in North-West Europe (Studien zu Fundmünzen der Antike), Berlin-Durham, 2005, p. 247-263. ID.,. (van), La Belgique en Révolution. Médailles et insignes de la Révolution belge (1830), Bruxelles, 2005, 129 p. (tekst in het Frans en het Nederlands). ID., "Keltisch goud" – "De muntschat van Liberchies" – "Goudmunten van de Gallische tegenkeizers Postumus en Victorinus" – "Denarius van Godfried van Bouillon" – "Goud van Lodewijk van Male" – "Camee met Filips de Schone en Karel V", in P. Delsaerdt e.a. (eds.), Honderd schatten uit de Koninklijke Bibliotheek van België, Brussel, 2005, p. 30-36, 44-45, 56-57 en 112-113 (bestaat ook in Franse vertaling). ID., "Coin Use in the North of Gaul during the Early Empire", in K. Strobel & R. Loscheider, Forschungen zur Monetarisierung und ökonomischen Funktionalisierung von Geld in den nordwestlichen Provinzen des Imperium Romanum. Die Entstehung eines europäischen Wirtschaftsraumes (Trierer Historische Forschungen, 49), Trier, 2004 [2005], p. 91-100. ID., "Outsiders and specialists. International Coin Find Colloquium of Konstanz", in International Numismatic Newsletter, 42, 2005, p. 6. ID., « Ten geleide », in E. Schutyser, Munten van Claudius II en Quintillus..., Oostkamp, 2005, p. 5.

Zoals in het verleden vonden eenmaal per maand (zaterdag) de vergaderingen van de Académie royale d’Archéologie et d’Histoire de l’Art en van de Société royale de Numismatique de Belgique plaats in de zaal Lucien de Hirsch. Het wetenschappelijk personeel van het Penningkabinet bleef zich onderscheiden door de actieve deelname aan congressen, colloquia en conferenties buitenshuis, alsook door diverse mandaten en wetenschappelijke en eervolle onderscheidingen : François de Callataÿ • • • • •

20 mei 2005 : Brussel (KBR), The Transport of Coins through the Ages. Organisatie, introductie et voordracht (« Le transport des monnaies dans le monde grec »). 21 mei 2005 : Parijs (Sorbonne, Paris IV), jury doctoraatsthesis van Melle Vassiliki Stefanaki over het munten van Hierapytna (Crète). 16-19 augustus 2005 : Parijs, Institut de France, studiedag gewijd aan het opstellen van een inventaris van de numismatische verzamelingen van het Fonds Louis Robert. 28-29 oktober 2005 : Padova, La legge di Gresham, voordracht (« Les applications restreintes de la ‘loi de Gresham’ au monde hellénistique ») en deelname aan de discussie. 5 december 2005 : Brussel (Académie royale de Belgique, Classe des Lettres), voordracht « L’étude des monnaies et l’histoire économique du monde grec ».

90

François de Callataÿ is lid van de Académie royale de Belgique (Classe des Lettres) en studiedirecteur aan de École pratique des Hautes Études (Parijs-Sorbonne: leerstoel Histoire monétaire et financière du monde grec). Hij is lid van de Wetenschappelijke Raad en van de Directieraad van de Koninklijke Bibliotheek van België, en hij is ook co-directeur van het Revue belge de Numismatique en ondervoorzitter van het Koninklijk Belgisch Genootschap voor Numismatiek. François de Callataÿ is in maart en april 2005 begonnen met les geven in de numismatiek aan het Institut royal supérieur d’Archéologie et Histoire de l’Art (Brussel). In deze hoedanigheid gaf hij 10 uur les per jaar en hij blijft dat de komende jaren doen. In maart 2005 werd hij verkozen tot ondervoorzitter van het Koninklijk Belgisch Genootschap voor Numismatiek. Johan van Heesch • •

• • • • • • • •

26 février 2005, BR, Archéologie des Ages des Métaux. Workshop : 24 voordrachten en ca 130 deelnemers. Inbreng: medeorganisatie en voorzitter van de ochtendsessie. 3-6 maart 2005 : Konstanz, Selbstwahrnehmung und Fremdwahrnehmung in der Fundmünzenbearbeitung. Inbreng: voordracht ("Coin Finds and the Monetary History of the Roman Empire. Some realisations and perspectives") en leiding van de slotdiscussie. 16 april 2005 : Brussel (KMKG), Romeinendag. 20 mei 2005 : Brussel (KBR), The Transport of Coins through the Ages. Organisatie en voordracht ("Transport of coins during the Late Roman Empire") juni 2005 : Arras, Journées numismatiques (Société française de numismatique). 27 juni 2005, Nijmegen (Radboud Universiteit Nijmegen), jurylid voor het doctoraat van Fleur Kemmers. 3-7 september 2005 : Nieborow (Polen), Roman coins outside the empire. Inbreng: voordracht ("The non-monetary use of coins in the Roman Empire") en leiding slotdiscussie. 11 oktober 2005 : Leuven (theater STUK), Heliogabalus. Inbreng: voordracht ("De zonnige zijde van de munt. De zonnegod en de zonnesymboliek op de Romeinse rijksmunt in de derde eeuw n.C."). 15 oktober 2005 : Leuven (Provincie Brabant), Provinciale contactdag archeologie. Inbreng: organisatie workshop numismatiek ("Muntvondsten & archeologie"). 14 november 2005 : Louvain-la-Neuve (UCL), jurylid voor het doctoraat van Christophe Flament.

Johan van Heesch is docent numismatiek aan de KUL en aan de UCL alwaar hij de cursus ‘Numismatique: Moyen Âge et Temps Modernes’ doceert, secretaris van het Koninklijk Belgisch Genootschap voor Numismatiek, co-directeur van het Revue belge de Numismatique en bestuurder van de ‘Association Marcel Hoc pour l’encouragement de la recherche numismatique’. Hij is ook lid van de werkgroep “keuze van thema’s voor de muntuitgiften” door de Koninklijke Munt van België. Johan van Heesch werkt als extern expert aan de werkgroep ‘Metaaldetectie in Vlaanderen, versoepeling van de wetgeving’ (Vlaamse Gemeenschap) en begeleidt 6 licentieverhandelingen (5 aan de KULeuven en 1 aan de UCL). Tassignon, Isabelle • •

7 februari 2005 : Parijs (Sorbonne, Association des Études Grecques), voordracht « L’apport des découvertes récentes à la connaissance du dieu d’Amathonte (Chypre) ». maart 2005 : Strasbourg (Université Marc Bloch), deelname aan een jury van DEA over « Les représentations hathoriques à Chypre ».

91

• • • • •

21 et 22 maart : Lille (Université de Lille III) deelname aan een seminarie georganiseerd door de École française d’Athènes over het systeem om data te registreren « Archéodata ». 21 mei 2005 : Brussel (Société Royale de numismatique de Belgique), voordracht « L’apport des monnaies de Magnésie du Méandre à la connaissance des rituels religieux anatoliens ». 16 september tot 17 oktober : Amathonte (Chypre), co-directie van de opgravingen van het Paleis geleid door de École française d’Athènes. 9 december : Parijs (Maison René Ginouvès, Université de Paris/Nanterre), deelname aan de algemene vergadering van het Centre d’Études Chypriotes. 13 december 2005 : Brussel (Cercle d’études numismatiques), voordracht « Les cultes orientaux en Gaule Belgique et leurs témoignages sur les monnaies ».

Isabelle Tassignon is co-directrice van de opgravingen van het paleis van Amathonte (Cyprus) voor rekening van de École française van Athene. In het najaar werd ze benoemd tot gastdocente voor een cursus iconologie van de Griekse en Romeinse wereld aan de Facultés Notre-Dame de la Paix à Namur.

92

BIJLAGEN

93

BIJLAGE 1: Aantal bezoekers van de leeszalen Afdelingen

2004

2005

45.057 39.166 5.891

40.106 35.517 4.589

Kranten en tijdschriften Lezers van kranten Lezers van tijdschriften

6.454 5.878 576

6.575 6.197 378

Kostbare Werken Kaarten en plannen Muziek Prentenkabinet Handschriften

1.442 525 1.328 682

1.093 345 1.781 -

Algemene zalen Leeszaal Werkzaal

-

-

836

857

107.835

97.438

Penningkabinet TOTAAL:

94

BIJLAGE 2: Reprografie De fotografische dienst, in 2005 onder leiding van Mevr. Ch. Boelen, Afdelingshoofd, werkt voor het geheel van de instelling en beheert ook de dossiers i.v.m. copyright. De dienst is rechtstreeks afhankelijk van de algemene directie. Naast de drie nieuwe camera’s voor microverfilming en de tafelscanner (zwart en wit, A3-formaat), kende de Nationale Loterij de nodige fondsen toe voor de aankoop van een kleurenscanner (hoge resolutie, groot formaat (A0)). Deze aankoop verliep via een overheidsopdracht (marktonderzoek, opstellen van een bestek, publicatie in het Bulletin der Aanbestedingen, publieke opening van de offertes en aanbesteding), die werd voltooid in december 2005. De installatie van het materieel en de opleiding van het personeel zijn gepland voor begin 2006. Een ministerieel besluit van 23 maart 2005 (B.S. van 15 april 2005) stelt de prijzen vast van de verschillende reproducties die de Bibliotheek maakt en brengt ze in lijn met de prijzen van het Algemeen Rijksarchief en van het SOMA.

Evolutie van de fotografische producten Aantal 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0

Opnames Fotografische afdrukken Dia’s Ektachromen 1999 2000 20012002200320042005 Jaren

Digitale opnames

De bovenstaande grafiek maakt duidelijk dat de vraag naar reproducties in vrije val is, met uitzondering van de digitale opnames waarvan de vraag voortdurend stijgt sinds 2003. Hiervoor bestaan diverse redenen: • Vermenigvuldiging van digitale toestellen bij de lezers: steeds meer lezers hebben een digitaal fototoestel en maken zelf de foto’s die ze nodig hebben, met het akkoord van de verantwoordelijke van de leeszaal of zonder hem of haar op de hoogte te brengen. In beide gevallen komen deze foto’s natuurlijk niet voor in de statistieken. • Vermenigvuldiging van het aantal scanners in de verschillende diensten: verschillende diensten beschikken over een scanner waarmee ze snel de gewenste reproductie kunnen maken, voor eigen gebruik of voor een lezer. Aan de boekhouding van de Fotografische dienst wordt nooit gevraagd een factuur op te stellen en bijgevolg komen deze foto’s niet voor in de statistieken van de dienst. • Vermenigvuldiging van de informatie op internet: vele lezers vinden op internet de informatie die ze nodig hebben en moeten dus geen reproducties meer aanvragen. De Fotografische dienst maakt voornamelijk slechts moeilijke opnames of opnames met het oog op een publicatie waar de kwaliteit een doorslaggevende factor blijft.

95

Anderzijds heeft het laboratorium bijna al zijn activiteiten moeten staken tijdens de werkzaamheden voor het renoveren van de vloer, die twee lange maanden hebben geduurd. Tot slot heeft de grondige studie van het digitaliseringsmaterieel, teneinde de eigenschappen van de scanner die de dienst wenste aan te kopen zo goed mogelijk vast te stellen, een aanzienlijke investering in tijd (studie en onderzoek) gevergd. De Fotografische dienst zal alleen nog werken uitvoeren waarvan de kwaliteit een doorslaggevende factor is. Meer dan ooit moet deze dienst zich ontwikkelen in het kader van de opdrachten van de Bibliotheek. Overzicht van de in de loop van het jaar uitgevoerde fotografische opdrachten (naast verschillende reportages naar aanleiding van evenementen als vernissages van tentoonstellingen, prinselijke bezoeken en andere).

Producten Klanten KBR Fotografie Nieuwe negatieven 496 269 Fotografische afdrukken 742 248 Digitale opnames 1359 450 Kleurenfoto’s 75 5 Dia’s (Kodachrome 24x36) 105 112 Kopieën van dia’s 20 0 Ektachromen 163 211 Kopieën van ektachromen 60 Badges 244 Diazo (kranten + boeken) Fotokopieën Kopieën diazo A2 501 Kopieën diazo A3 667 Kopieën diazo A4 6174 Digitale kopieën (amplex) 980 1368 Microfilms Negatieven (opnames) 8014 15442 Kopieën (neg./pos.) 20765 36230 Kopieën scan papier 2333 579 Kopieën scan CD 398

Archiveren van kranten Producten Microfilms Realisaties Positieve kopieën Negatieve kopieën Aantal opnames

KB 175 208 76.021 opnames

96