Jaarverslag. van de. Koninklijke Bibliotheek van België. Jaar Brussel

Jaarverslag van de Koninklijke Bibliotheek van België

Jaar 2006

Brussel 2007

2

INHOUDSTAFEL

BEHEERSORGANEN

5

1. Wetenschappelijke Raad 2. Beheerscommissie 3. Commissie voor Werving en Bevordering ALGEMENE DIRECTIE

7

DEPARTEMENT I: Logistiek 1. Automatisering 2. Geautomatiseerde Documentatie 3. Communicatie, Valorisatie en Promotie

12 12 14

DEPARTEMENT II: Bibliotheektechnieken 1. Aankopen 2. Catalogisering, Schenkingen en Ruil

19 21

DEPARTEMENT III: Gedrukte Werken 1. Publieke Dienstverlening 2. Kranten en Tijdschriften 3. Officiële Collecties 4. Speciale Verzamelingen

26 31 35 36

DEPARTEMENT IV: Nationale Bibliotheek 1. Wettelijk Depot 2. Belgische Bibliografie en Nationale Documentatie

38 41

DEPARTEMENT V: Historische Collecties 1. Kostbare Werken en Geschiedenis van het Boek 2. Kaarten en Plannen 3. Muziek

48 59 64

DEPARTEMENT VI: Museumkabinetten 1. Prentenkabinet en Chalcografie 2. Handschriftenkabinet 3. Penningkabinet

71 78 86

3

4

BEHEERSORGANEN 1. Wetenschappelijke Raad KBB

Samenstelling op 1/1/2006 Dhr. Luc de Vos (N), Professor aan de Koninklijke Militaire School, Voorzitter Dhr. Patrick Lefèvre (F), Algemeen Directeur, Ondervoorzitter Dhr. Claude Bruneel (F), Professor aan de Université Catholique de Louvain Dhr. Louis Vos (N), Professor aan de Katholieke Universiteit Leuven Dhr. Christian Koninckx (N), Professor aan de Vrije Universiteit Brussel Dhr. Jean-Pierre Devroey (F), Professor aan de Université Libre de Bruxelles Dhr. François de Callataÿ (F), Departementshoofd Dhr. Frank Daelemans (N), Departementshoofd Mevr. Chantal Boelen (F), Afdelingshoofd Dhr. Martin Van Droogenbroeck (N), Afdelingshoofd Dhr. Johan Van Heesch (N), Verslaggever. De Wetenschappelijke Raad vergaderde op 21 maart 2006, 8 mei 2006, 10 oktober 2006 en 20 december 2006.

Tijdens deze vergaderingen kwamen o.a. de volgende thema’s aan bod : installatie van de nieuwe Wetenschappelijke Raad en verkiezing van de Voorzitter, beoordeling van de ingediende wetenschappelijke onderzoeksprojecten, behandeling van de aanvragen van uitrusting gefinancierd door de Nationale Loterij, het opstellen van een ontwerp van huishoudelijk reglement en het verstrekken van adviezen met betrekking tot de aanstelling van een Hoofd van de afdeling Kaarten en Plannen (afdeling 19) en van de afdeling Muziek (afdeling 17).

2. Beheerscommissie KBB

Samenstelling op 1/1/2006 Dhr. Willy De Smet (N), Adviseur-Generaal, Voorzitter Dhr. Patrick Lefèvre (F), Algemeen directeur KB Dhr. Karel Velle (N), Algemeen directeur ARA Dhr. Rob Renier (N), Attaché Dhr. Jef Dauwe (N), Extern lid Dhr. Baron Georges Jacobs (F), Extern lid Dhr. Chris Redant (N), Extern lid Dhr. Bruno Demoulin (F), Extern lid Dhr. Luc De Vos (N), Voorzitter WR KB Dhr. Claude Bruneel (F), Voorzitter WR ARA Dhr. Claude de Moreau de Gerbehaye (F), Departementshoofd ARA Dhr. Martin Van Droogenbroeck (N), Afdelingshoofd KB Dhr. Guy Snykers (F), Inspecteur van Financiën Mevr. Carine Delhovren (F), Boekhouder ARA Dhr. Alain Bastien (F), Boekhouder KB Dhr. Jacques Lust (N), Secretaris.

5

De Beheerscommissie vergaderde op 20 februari 2006, 20 maart 2006, 12 juni 2006, 9 oktober 2006 en 18 december 2006. De vergaderingen van de Beheerscommissie waren grotendeels gewijd aan de volgende onderwerpen : de vastlegging van het driejarig kaderprogramma van de KBB, projecten rond digitalisering, de afsluiting van de rekeningen van 2005, de goedkeuring van de aangepaste begroting 2006, bestellingen boven de 5.500,00 euro, personeelsbewegingen (aangeworven contractueel personeel), diverse overheidsopdrachten, de aankoop van een bibliotheekbeheersysteem (BBS), het lastenboek Aanwinsten, de aanduiding van een externe dienst voor preventie en bescherming op het werk, de brandveiligheid, herfinancieringsscenario’s, de voorstelling van de initiële begroting 2007, de goedkeuring van het jaarverslag 2005 en de vernieuwing van de telefooncentrale.

3. Commissie voor Werving en Bevordering KBB

Samenstelling op 1/1/2006 Dhr. Ludo Grauls (N), Adviseur-Generaal, Voorzitter Dhr. Patrick Lefèvre (F), Algemeen directeur KB Dhr. Marc Vandeur (F), Professor aan de Université libre de Bruxelles Dhr. Christian Koninckx (N), Professor aan de Vrije Universiteit Brussel Dhr. Luc De Vos (N), Professor aan de Koninklijke Militaire School Dhr. Johan Van Heesch (N), Verslaggever.

6

ALGEMENE DIRECTIE Het driejaarlijks management- en operationeel plan 2006-2008 dat Patrick Lefèvre, de nieuwe Algemeen directeur, op 30 januari 2006 heeft voorgesteld en dat kort daarna werd goedgekeurd door de Voorzitter van de POD Wetenschapsbeleid en vervolgens door de bevoegde Minister, had drie grote doelstellingen: 1) het beheer verbeteren; 2) de essentiële opdrachten verdiepen; 3) de uitstraling vergroten en de partnerschappen van de Bibliotheek uitbreiden.

1. Het beheer verbeteren Herdenken en reorganiseren van de globale werking van de instelling, meer bepaald vanuit het oogpunt van de organisatie en de inzet van haar personeel, het beheer van haar budgettaire en financiële middelen, het moderniseren en uitbreiden van de informatica-uitrusting, het beheer van de infrastructuur en de uitrustingen en, tot slot, het verbeteren van de beveiliging van de instelling tegen brand en indringers. Op personeelsvlak was het de bedoeling om de hiërarchische lijn meer te responsabiliseren en tegelijk de scheidslijnen tussen de departementen weg te halen en die departementen beter te coördineren, een stand van zaken (‘foto’) te maken van de personeelsverdeling en de inzet van het personeel op basis daarvan opnieuw te beoordelen en te rationaliseren, te bepalen welke functies en kwalificaties voorrang moeten krijgen bij het aantrekken van nieuwe mensen, de bijscholing te ontwikkelen en te werken aan een integraal veiligheidsbeleid van de arbeids- en bezoekvoorwaarden in overeenstemming met de wetsbepalingen. Zo werd van de pensionering van drie van de zes departementshoofden gebruik gemaakt om de instelling te herstructureren in een meer geconcentreerde organisatie die een voorafspiegeling is van een van de geplande statutaire hervormingen. Zo zijn er voortaan drie nieuwe operationele directies die elk twee van de gewezen departementen omvatten en worden geleid door de drie resterende departementshoofden. Zij worden bijgestaan door een afzonderlijke directie waaronder de diverse ondersteunende diensten ressorteren. Deze herstructurering werd in september 2006 doorgevoerd. Tegelijk werden de bevoegdheden opnieuw verdeeld. Daarbij werden de originele organieke teksten nageleefd, maar voortaan wordt een duidelijk onderscheid gemaakt tussen actiegebieden die tegelijk verschillend en complementair zijn: ontwikkeling van de collecties en de Belgische Bibliografie, algemene dienstverlening aan het publiek en automatisering van de documentatie, evenals de historische verzamelingen en de museologische kabinetten. Voortaan wordt de instelling bestuurd door een directieraad – die om de twee weken vergadert en is samengesteld uit de Algemeen directeur en de drie departementshoofden –, in goede onderlinge verstandhouding met de wetenschappelijke raad die ook al werd gereorganiseerd in het begin van 2006. Eind 2006 werd de stand van zaken op personeelsvlak opgemaakt en werd een eerste rationalisatie doorgevoerd van de inzet van het aanwezige personeel. Dit maakte een betere voorbereiding van de personeelsplannen voor de jaren 2007 en 2008 mogelijk. De permanente vorming van het personeel werd stelselmatig aangemoedigd, via de opleidingen van het OFO maar ook via een groot aantal andere aanvullende opleidingen. Op het vlak van de veiligheid van de arbeidsvoorwaarden heeft de instelling in 2006, dankzij de uitstekende samenwerking met mevrouw Jacqueline Lambert, ingenieur-preventieadviseur, aanhoudende en aanzienlijke vooruitgang geboekt. Vandaag ziet de situatie er werkelijk helemaal anders uit. Dit heeft bijgedragen tot het creëren van een veel positievere werksfeer, het motiveren van

7

het personeel dat een grotere eerbied voelt en tot het bevorderen van het ontwikkelen van harmonieuze relaties met de syndicale vertegenwoordigers. Om te werken aan een beter beheer van de budgettaire en financiële middelen werd eind 2006 een attaché van het niveau A in dienst genomen. Met betrekking tot het verminderen van de energie-uitgaven hebben we enkele eerste resultaten geboekt. Dit proces verloopt echter heel langzaam, daar we in grote mate afhankelijk zijn van de goede wil van de Regie der Gebouwen. Wat we aan de ene kant winnen, gaat aan de andere kant vaak verloren, eenvoudigweg als gevolg van de voortdurende prijsstijgingen. Op het vlak van de infrastructuur en de uitrustingen bestond de voornaamste zorg erin de instelling en haar personeel, bezoekers en verzamelingen zo snel mogelijk te beveiligen tegen brand, diefstal en indringing. Dit gebeurde vooral door het heractiveren van het branddetectiesysteem in de boekentoren, door het vervangen van de telefooncentrale, door opnieuw de dialoog met de Regie aan te gaan met het oog op de compartimentering van de gebouwen en door de toegangscontrole te verscherpen, meer bepaald door de bewaking te versterken. Eind 2006 was de vervanging van de telefooncentrale (uiteindelijk gefinancierd met eigen middelen) en van het branddetectiesysteem in de boekentoren (formele en definitieve verbintenis van de bevoegde minister) op korte termijn gewaarborgd. Het bewakingsteam is versterkt en voortaan wordt ook de garage onafgebroken bewaakt.

2. De essentiële opdrachten verdiepen De verzamelingen beter bewaren en beschermen; ze uitbreiden en verrijken; de expertise handhaven en ontwikkelen; het onthaal en de dienstverlening ter plaatse verbeteren. Volgens het plan van de Algemeen directeur zouden de verzamelingen voortaan worden uitgebreid en verrijkt op basis van de definitie van een ‘handvest’ van de aanwinsten, een strijd voor het behoud en de uitbreiding van de bepalingen betreffende het Wettelijk Depot, het behoud van een aanwinstenbudget dat ten minste gelijk is aan de initiële middelen, evenals het aangaan van partnerschappen, zowel met het oog op de ‘volledigheid’ van de oude verzamelingen van de KBB als voor het verwerven van hedendaagse buitenlandse publicaties in de mens- en sociale wetenschappen, de enige specifieke domeinen van aanwinsten waarvoor de instelling in 2000 heeft afgesproken een bijzondere inspanning te blijven leveren. Er werd een werkgroep opgericht die in 2006 hard heeft gewerkt aan het opstellen van voornoemd ‘handvest’ van de aanwinsten. De wet op het wettelijk depot van 1965 werd niet alleen gehandhaafd, maar werd ook bekrachtigd en wordt begin 2007 wellicht uitgebreid tot een tweede gedrukt exemplaar en tot de elektronische publicaties. Hoewel een deel van de dotatie werd aangewend ter betaling van onverwachte uitgaven (bv. telefooncentrale), konden de voorziene middelen voor de ontwikkeling van de verzamelingen volledig worden behouden. Dit heeft het voor de KBB mogelijk gemaakt om in 2006 enkele uitzonderlijke historische en museologische verzamelingen te kopen. De KBB heeft ook opnieuw contacten gelegd met het VOWB (Vlaams overlegorgaan inzake wetenschappelijk bibliotheekwerk) en met de Commissie ‘Bibliothèques’ van de CIUF (Conseil interuniversitaire van de Franse Gemeenschap van België). Beide organen brengen de directeuren samen van de belangrijkste universiteits- en wetenschappelijke bibliotheken van respectievelijk de Vlaamse en de Franse Gemeenschap van België. Voortaan heeft de KBB in elk orgaan een permanente vertegenwoordiger. Dit nieuwe beleid heeft een eerste overlegronde mogelijk gemaakt waarbij denksporen naar voren zijn geschoven voor nieuwe samenwerkingsverbanden en het delen van verantwoordelijkheden inzake het aankopen van oude en hedendaagse ‘drukwerken’.

8

Een betere bescherming van de verzamelingen verloopt voortaan ook via de digitalisering – d.i. het creëren van back-ups – van de kwetsbaarste documenten. Daartoe moeten die kwetsbaarste documenten eerst worden geïdentificeerd, wat veronderstelt dat er een einde komt aan het informatiseren van de bestaande bestanden. Een groot deel van de catalogi, inventarissen en overige bestanden op papier van de KBB was al geïnformatiseerd of bestond al op een informaticadrager. Dit was bijvoorbeeld het geval voor de ‘Belgische werken’ en de ‘buitenlandse werken’ die sinds hun verwerving, respectievelijk sinds 1975 en 1985, opgenomen waren in de ‘algemene catalogus’. Met de hulp van Europa en van de Nationale Loterij had de Franse firma Jouve in 2002-2004, door middel van retrocatalogisering, al een eerste ‘retrospectieve catalogus’ van 350.000 fiches uit de oude kaartenbakken gedeeltelijk gerealiseerd voor de KBB. Dankzij een subsidie van de POD Wetenschapsbeleid en de rekrutering van een team kreeg dit project in 2006 een vervolg met nog eens 200.000 fiches. Een ander aspect van de ontwikkeling van de retrospectieve catalogus behelst het voortzetten van een ‘manuele’ verwerking van kleinere kaartenbakken dan die van de algemene leeszaal: kranten en tijdschriften, tekeningen, prenten, munten, kaarten en plannen… Het gaat telkens om diverse bestanden die verschillende diensten hebben ingevoerd in kleine afzonderlijke databanken. Terwijl dit werk wordt voortgezet, heeft de KBB in 2006 verschillende van deze kleine databanken samengebracht in de geautomatiseerde catalogus van de KBB. De VUBIS-software die sinds 1994 wordt gebruikt als bibliotheekbeheersysteem van de KBB, is een meertalige ‘speciale versie’ die berust op een heel eigen structuur van ‘autoriteiten’. Het huidige systeem is sterk verouderd en liet niet langer toe de technische innovaties te volgen. Bovendien konden nieuwe versies niet meer worden geïmplementeerd, aangezien de versie van de KBB veel te ver was afgeweken van de standaardversie van VUBIS. De Bibliotheek had die standaardversie immers zelf aangepast door, bijvoorbeeld, een eigen netwerkinterface toe te voegen. In 2006 werd een offerteaanvraag gelanceerd voor een nieuw bibliotheekbeheersysteem. Dit nieuwe systeem moet het probleem van de verschillende formaten, de verschillende ‘beschrijvingsniveaus’ en de integratie van de muziekgegevens zo goed mogelijk oplossen, maar moet vooral toelaten dat al wat tot hiertoe werd ingevoerd in het VUBIS-systeem vlot kan worden geconverteerd naar de internationale bibliografische standaard MARC 21. Tot de documenten die het meeste gevaar lopen, behoren de kranten van de Koninklijke Bibliotheek van vóór 1944 die nog niet op microfilm bestaan (bijna 500 van de 3.000 titels die de instelling bewaart, zijn al gemicrofilmd). Voor dit belangrijke project kreeg de KBB een bedrag van 2,3 miljoen euro van de POD Wetenschapsbeleid. Binnenkort wordt dan ook een offerteaanvraag gelanceerd om in onderaanneming en op korte termijn 30 titels van de Belgische pers te digitaliseren, evenals een groot deel van de clandestiene en gecensureerde Belgische pers tijdens beide wereldoorlogen. Nog altijd met betrekking tot de documenten die het grootste gevaar lopen, is de KBB in 2006 voortgegaan met het digitaliseren van een deel van haar kaarten, atlassen en plannen die het kwetsbaarst zijn of het vaakst worden geraadpleegd. De KBB heeft een akkoord gesloten met het Nationaal Geografisch Instituut (NGI) voor het digitaliseren en exploiteren van de stafkaart van Ferraris (18de eeuw) en met de Katholieke Universiteit Leuven (KUL) voor het digitaliseren van de kadasterplannen van Popp (19de eeuw). Het plan van de Algemeen directeur voorzag ook in de volgende zaken: een betere identificatie van de doelgroepen en hun behoeften; verbeteren van de dienstverlening voor de lezers; valorisatie en promotie van de verzamelingen door permanente tentoonstellingsruimtes in te richten en meer gerichte en beter geplande tijdelijke tentoonstellingen te organiseren; ontwikkelen en beter coördineren van de Educatieve dienst en van de rondleidingen; organiseren van uiteenlopende evenementen zoals congressen, colloquia en concerten; vergroten van de efficiëntie en de gezelligheid in het onthaal en de organisatie van de controles en de ontspanningsruimtes voor de lezers en andere bezoekers.

9

De opening en inrichting van de nieuwe Gutenberg-ingang, het inrichten van nieuwe onthaal- en inschrijvingsruimtes, een shop en vestiaires, evenals het openen van de tuinen van de Albertina (gepland voor begin 2007), diverse interessante colloquia en mooie tentoonstellingen, het reorganiseren en vergroten van de aantrekkingskracht van de concerten en de echte versterking van de dynamiek en de uitstraling van de Educatieve dienst, getuigen stuk voor stuk van het welslagen van de hierboven beschreven ambitie.

3. De uitstraling vergroten en de partnerschappen van de Bibliotheek uitbreiden Het plan van de Algemeen directeur voorzag ook in het vergroten van de uitstraling en het uitbreiden van de samenwerkingsverbanden van de Bibliotheek: ontwikkelen van de communicatie en de public relations van de instelling; het aanbod van diensten op afstand uitbreiden; versterken van nationale en internationale partnerschappen. Het ontwikkelen van een beter ‘imago’ werd onder impuls van mevrouw Sara Lammens, directieattachée, bevorderd door een grotere professionalisering van de contacten met de pers, nieuwe brochures, een driemaandelijks contactblad en, tot slot, het uitbreiden en diversifiëren van de website van de Koninklijke Bibliotheek. De nieuwe directie had zich ook voorgenomen meer en betere diensten op afstand aan te bieden, of het nu ging om het online raadplegen en aanbieden van de catalogi en andere informatie op de website of het bestellen en reserveren op afstand van werken of reproducties. De vervanging van het bibliotheekbeheersysteem van de KBB en het voortzetten van de retrocatalogisering, zoals hierboven al beschreven, maar ook de nakende toetreding tot het project van een Europese digitale bibliotheek (European Digital Library) dankzij de strijdbare en solidaire houding van onze instelling, meer bepaald onder impuls van Willy Vanderpijpen, departementshoofd, en van Alain Goossens, directieattaché, evenals tot diverse innoverende initiatieven in het kader van de CENL (Conference of European National Librarians) en de Europese Gemeenschappen, staan borg voor aanzienlijke vooruitgang ter zake in de jaren 2007 en 2008.

10

DEPARTEMENT I: LOGISTIEK Dit departement, onder leiding van Willy Vanderpijpen, Departementshoofd, en Guido Goedemé en Paula Goossens, Afdelingshoofden, omvat vier theoretisch onderscheiden eenheden : • afdeling 1 : nationale en internationale samenwerking; • afdeling 2 : automatisering; • afdeling 3 : geautomatiseerde documentatie; • afdeling 4 : communicatie, valorisatie en promotie.

De afdeling 4 heeft een specifieke opdracht, de valorisatie en promotie van de FWI Koninklijke Bibliotheek van België, terwijl de afdelingen 1, 2 en 3 in nauwe synergie samenwerken voor wat betreft de nationale en internationale samenwerking en de automatisering.

1. Coördinerende activiteiten

1.1. Internet Opmaken van de html-pagina’s betreffende de verschillende tentoonstellingen: • • • • • • • • • •

Kunst in een bibliotheek in de Koninklijke Bibliotheek op de Kunstberg (31.03.2006 tot 26.08.2006) Bruegel Geprent (12.05 tot 26.08.2006) Bruegel Imaginair (12.05 tot 26.08.2006) Constanten in roerige tijden. De boeken van Justus Lipsius bewaard in de Koninklijke Bibliotheek van België (01.12.2006 tot 04.02.2007) Hendrik Ibsen. Vader van het moderne drama (03.11.2006 tot 27.01.2007) Léon Spilliaert in de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek van België (22.09.2006 tot 10.03.2007) Mozart in Brussel (16.06.2006 tot 26.08.2006) Opera.be (16.06.2006 tot 01.10.2006) Filips de Schone. De schatten van de laatste Bourgondische hertog (03.11.2006 tot 10.03.2007) Smaken en geneugten. Restauratie van affiches uit de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek van België (21.10.2005 – 31.01.2006)

-

Creëren van een formulier om online in te schrijven op het contactblad van de Koninklijke Bibliotheek en om het blad te downloaden

-

Herstructureren van de website van het Paleis van Karel van Lotharingen

-

Herstructureren van de rubriek ‘Catalogi’

-

Creëren en online brengen van de website van de contactgroep ‘Zeldzame en kostbare documenten’ van het FNRS

-

Algemeen onderhoud van de website (bijwerken rubrieken, opvolgen van de dossiers)

- Algemeen onderhoud van de website van de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis (bijwerken rubrieken en gegevensbank, opvolgen van de dossiers)

11

1.2. Multimedia -

Creëren van een virtuele tentoonstelling in het kader van de tentoonstelling Bruegel’06. Creëren van een virtuele tentoonstelling in het kader van de tentoonstelling ‘Mozart in Brussel’

1.3. ISSN Elisabeth Mazur, Werkleider bij de KB, heeft in 2006 ook verder gezorgd voor het beheer van het “bureau” van het nationaal ISSN-centrum voor België : opvolging nieuw informaticasysteem van het internationaal ISSN-centrum in Parijs; uitwisseling van inschrijvingen met het internationaal ISSNcentrum; invoeren beschrijvingen in MARC21 via VIRTUA; toekenning ISSN-nummers aan seriële publicaties; opsporen van tijdschriften op internet; onderhoud van de website voor ISSN. 2. Automatisering 2.1. Het nieuwe BBS Het bestek voor het nieuwe BBS werd afgewerkt. Ondertussen werd de evolutie van de belangrijke systemen op de markt verder opgevolgd. Er zijn interessante evoluties, sommige systemen breiden hun functionaliteiten gevoelig uit, andere worden opgenomen in grotere, voormalig concurrentiële, bedrijven. De belangrijkste informatie komt via contacten met Belgische collega’s en ook via het bijwonen van de ELAG- en IFLA-bijeenkomsten.

2.2. De organisatie van het ELAG-2006 seminarie en voorbereiding van ELAG-2007 Paula Goossens, Afdelingshoofd, organiseerde het 30e ELAG-seminarie. Zoals naar gewoonte staan de laatste nieuwe ontwikkelingen van ICT-bibliotheektoepassingen op het programma. Onder de titel: ‘New tools and new library practices’ vond deze bijeenkomst plaats in de prestigieuze Centrale Universiteit Bibliotheek van Boekarest. Het onderwerp trok 110 deelnemers aan uit 19, overwegend Europese, landen. Als centraal thema is vooral de problematiek van de ‘Digitale Bibliotheek’ vanuit verschillende standpunten voorgesteld en besproken. Als allernieuwste tendens werden Web 2.0 en Lib 2.0 met veel enthousiasme onder de loep genomen. De eerste krachtlijnen van het ELAG 2007seminarie werden trouwens rond dit thema vastgelegd.

2.3. IFLA werkgroep over FRBR Paula Goossens woonde het jaarlijkse internationale IFLA-congres bij waar zij zich aansloot bij de FRBR-werkgroep over Aggregaties. FRBR of ‘Functional Requirements for Bibliographic Records’ is een nieuw model voor de verwerking van bibliografische gegevens dat een aantal innoverende functionaliteiten biedt, zo wordt de opzoekbaarheid van de gegevens in dit model geoptimaliseerd. De voordrachten in IFLA geven een goed beeld van de nieuwe trends in het beroep wereldwijd. Contacten met collega’s bevorderen de samenwerking.

3. Geautomatiseerde Documentatie 3.1. Publicatie Belgische Bibliografie Maandelijks werden gegevens geleverd voor de publicatie van de Belgische Bibliografie (http://www.kbr.be/bb/nl/Bbstr1.htm en http://www.kbr.be/bb/fr/Bbstr1.htm). Vier keer per jaar zijn aan IVS gegevens geleverd voor de cd-rom en de databank van de Belgische Bibliografie.

12

3.2. Aanwinstenlijsten voor de afdeling Muziek Aanwinstenlijsten voor de afdeling Muziek worden viermaal (http://www.kbr.be/collections/musique/acquisitions/acquisitions_nl.html http://www.kbr.be/collections/musique/acquisitions/acquisitions_fr.html )

per

jaar

geproduceerd

3.3. Het elektronisch depot Er werden contacten gelegd met twee federale overheidsdiensten (FOD Economie en FOD Personeel en Organisatie), en met de Nationale Bank van België. Met deze instellingen is afgesproken dat de Koninklijke Bibliotheek de elektronische documenten in de DigiTool repository zal laden. Nieuwe elektronische documenten kunnen door deze instellingen worden gedeponeerd. 3.4. Multimedia repositories Op de tentoontenstelling Opera.be (BelvueMuseum, 16 juni tot 1 oktober 2006) werden gedigitaliseerde muziekfragmenten uit de collectie ‘Yves Becko’ via DigiTool beschikbaar gesteld. De nodige metadata werden voorzien, en de zoekinterface werd uitgebouwd. De verwachting is dat deze repository verder zal worden ontwikkeld in samenwerking met de afdeling Muziek. Voorzieningen werden getroffen om repositories uit te bouwen voor de Prenten, in samenwerking met de afdeling Chalcografie, en voor kadasterkaarten, dit in samenwerking met de afdeling Kaarten en Plannen. 3.5. Overgang naar DigiTool 3.0 De opleiding voor DigiTool 3.0 werd, in de maand juni, verzorgd door Ex Libris. Een nieuwe server werd gekocht en geïnstalleerd. De huidige server zal, na het operationeel worden van DigiTool 3.0 worden overgedragen aan de informatica dienst. 3.6. De virtuele bibliotheek In het kader van de ontwikkeling van de virtuele bibliotheek werd een Windows NT server gekocht en geïnstalleerd. De toepassing voor het beschikbaar stellen van de cd-roms werd gekocht bij het Duits bedrijf H+H, Göttingen, in België vertegenwoordigd door IVS, Keerbergen. De opleiding en de installatie zijn verzorgd door dit bedrijf. Er werden 425 cd-roms geïnstalleerd en beschikbaar gesteld, zowel verworven via het Wettelijk Depot als via aankoop. Databanken, waarvan het on-line abonnement wordt betaald door de afdeling Aanwinsten, worden beschikbaar gesteld via de website van de Koninklijke Bibliotheek (http://www.kbr.be/catalogues/biblionumerique/nouveautes/nouveautes_nl.html). Deze pagina vermeldt ook belangrijke nieuwe cd-roms of niet-commerciële on-line toepassingen. 3.7. Forum van bibliotheken van de federale wetenschappelijke instellingen Het voorzitterschap van het Forum werd verder opgenomen; collega Michel Fincoeur werd opgenomen in het Forum, om de continuïteit van het voorzitterschap door de Koninklijke Bibliotheek te kunnen waarborgen. Op 23 juni 2006 is de uitgebreide gemeenschappelijke catalogus van de bibliotheken van de federale overheidsdiensten en van de federale wetenschappelijke instellingen voorgesteld. Deze catalogus bevat meer dan 3 miljoen bibliografische beschrijvingen en wordt viermaal per jaar geactualiseerd. De bijdrage van de Koninklijke Bibliotheek hierin is aanzienlijk, zowel voor de inhoud (meer dan 1 miljoen beschrijvingen), als voor de technische ondersteuning.

13

3.8. Conversie catalogusafdeling Prenten De conversie van de catalogus werd toegewezen aan de firma Créatel, Nil-St-Vincent. De firma zal instaan voor het scannen, het digitaliseren en het ontwikkelen van de zoekinterface. Om de toepassing te ontwikkelen werd een server gekocht; deze zal functioneren met Windows NT. 3.9. Project ‘Geïnformatiseerde catalogi van de bibliotheken van de FWI en van het KBF: centrale catalogus en retroconversie van de niet-geautomatiseerde catalogi’ Er werd overgegaan tot het organiseren van een selectie voor een coördinator voor dit project. Uit een aantal kandidaten werd Mevr. Imke Hansen gekozen; zij treedt in functie op 2 januari 2007.

4. Communicatie, valorisatie en promotie

4.1.Communicatie De afdeling Valorisatie en Promotie staat in voor de redactie en opmaak van het driemaandelijks contactblad van de Koninklijke Bibliotheek. Daarnaast staat zij ook in voor het opmaken en verspreiden van het promotiemateriaal voor de verschillende evenementen (folders, affiches…). De afdeling Valorisatie en Promotie waakt erover dat de huisstijl van de Koninklijke Bibliotheek wordt toegepast, en dit zowel wat betreft externe als interne communicatie (logo, briefpapier, visitekaartjes, berichten aan de lezers, dienstnota’s…). Tevens staat de afdeling in voor de contacten met de pers (persberichten, persconferenties…) en de opvolging van de mediaberichten over de instelling. Samen met de webmaster zorgt de afdeling voor het updaten van de website van de bibliotheek.

4.2.Tentoonstellingen De afdeling Valorisatie en Promotie is steeds nauw betrokken bij de organisatie van tentoonstellingen aangezien deze tot doel hebben de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek bij een ruim publiek bekend te maken. Hieronder volgt een overzicht van de tentoonstellingen die in 2006 werden georganiseerd: •

Kunst in een bibliotheek in de Koninklijke Bibliotheek op de Kunstberg (Camiel Van Breedam) Datum: 31.03.2006 – 26.08.2006 Plaats: Schenkingenzaal

•

Bruegel 06 (Bruegel Imaginair en Bruegel Geprent) Datum: 12.05.2006 – 3.09.2006 Plaats: Houyouxgalerij en Nassaukapel

•

Opera.be Datum: 15.06.2006 – 30.09.2006 Plaats: BELvue Museum

14

•

Léon Spilliaert in de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek van België Datum: 22.09.2006 – 3.02.2007 Plaats: Nasterzaal

•

Hendrik Ibsen. Vader van het moderne drama Datum: 3.11.2006 – 27.01.2007 Plaats: Forum

•

Filips de Schone. Schatten van de laatste hertog van Bourgondië Datum: 3.11.2006 – 10.03.2007 Plaats: Nassaukapel

•

Constanten in roerige tijden. De boeken van Justus Lipsius bewaard in de Koninklijke Bibliotheek van België Datum: 1.12.2006 – 4.02.2007 Plaats: Erasmushuis

4.3. Educatieve dienst De Educatieve dienst van de Koninklijke Bibliotheek telt 2 medewerkers die instaan voor het uitwerken van pedagogische activiteiten. Deze activiteiten kunnen in grote lijnen als volgt worden omschreven: • • • •

Rondleidingen (zowel voor scholen als voor culturele groepen) Educatieve projecten (specifiek gericht op scholen) Vulgariserende evenementen Deelname aan externe initiatieven

Hieronder een kort overzicht van de activiteiten in 2006: 1. Rondleidingen •

Algemene rondleiding in de bibliotheek

Algemene Rondleidingen 2006 Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December Totaal

FR

NL

0 0 1 2 2 0 0 0 3 6 4 1 19

0 0 4 1 4 2 0 0 0 9 2 13 35

15

•

Rondleidingen in de tentoonstellingen

Tentoonstellingen 2006

Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December Totaal •

100 trésors FR 0 0 4 2 6

Bruegel FR

Bruegel NL

Spilliaert FR

Filips de Philippe le Schone Beau

1 9 4 1 15

2 15 7 8 32

0 0 2 0 2

5 1 6

4 1 5

Rondleidingen in het Paleis van Karel van Lotharingen

Voor het Paleis van Karel van Lotharingen werd geen onderscheid gemaakt tussen groepen die met hun eigen gids het museum bezochten en groepen die met gidsen van de educatieve dienst het museum bezochten. Er waren 20 Franstalige groepen en 7 Nederlandstalige groepen. 2. Educatieve projecten •

Rondleidingen voor scholen + atelier linogravure

In de Bibliotheek een gravure maken? De Koninklijke Bibliotheek heeft meer dan boeken alleen. Zo heeft ze ook een dienst Chalcografie die enkele duizenden gegraveerde platen bewaart. Van deze platen maken ze ook afdrukken. We gaan een kijkje nemen in het atelier van de drukker en zien hoe hij als een echte vakman de platen voorbereidt en afdrukt. Daarna gaan we het zelf proberen! We maken onze eigen linogravure en drukken ze eigenhandig af. SCHOLEN 2006 Januari Februari Maart April Mei Juni Juli Augustus September Oktober November December Totaal

Schoolbezoek 0 0 11 1 0 0 0 0 0 0 4 3 19

Rondleiding school 0 0 2 0 0 3 0 0 0 0 0 1 6

16

Atelier FR

Atelier NL

0 0 11 1 0 0 0 1 0 1 7 3 24

0 0 2 0 0 5 0 1 0 0 3 0 11

3. Vulgariserende evenementen •

Familieparcours

Bruegel met het gezin ontdekken (12.05.2006 – 26.08.2006): in het kader van de tentoonstelling ‘Bruegel Imaginair’ bood de Educatieve dienst aan kinderen en hun ouders de mogelijkheid aan om een ‘familieparcours’ (gratis) te volgen. Uitgerust met een rugzak met diverse accessoires en een aantal ‘ontdekkingsfiches’ met diverse activiteiten en spelletjes, konden de kinderen de beroemde schilderijen van Bruegel de Oude ontdekken. De kinderen werden ook uitgenodigd om deel te nemen aan de tentoonstelling ‘Monsters in serie’ en er hun eigen werk tentoon te stellen. •

Zomerstage

Met Bruegel op vakantie (12.05.2006 – 26.08.2006): de Educatieve dienst heeft stages van één dag georganiseerd voor kinderen van 8 tot 12 jaar. Bruegel was niet alleen een schilder, maar ook een tekenaar met het oog op het vervaardigen van gravures. Wat is een gravure? Hoe komt een gravure tot stand? Om het antwoord op deze vragen te vinden, konden de kinderen in de huid van de kunstenaargraveerder kruipen en hun eigen gravure maken. Eén dag stage van 09.00 tot 16.00 uur. De stages in het Nederlands vonden plaats op 18 juli en 10 augustus, die in het Frans op 19 juli en 9 augustus. 4. Deelname aan externe initiatieven •

Tom en Charlotte

Tom en Charlotte in het Paleis van Karel van Lotharingen (28.10.2006 – 25.02.2007): Met de wedstrijd Tom en Charlotte kunnen kinderen tussen 6 en 12 jaar spelenderwijs het Paleis van Karel van Lotharingen en het Museum van de 18de eeuw ontdekken. De kinderen krijgen een vragenlijst aan de hand waarvan ze op zoek kunnen gaan naar een aantal stukken uit de verzamelingen van het museum en de vragen vervolgens kunnen beantwoorden. Na afloop kunnen ze de ingevulde vragenlijst in de wedstrijdurne deponeren. Het parcours ‘Museumzoektocht met Tom en Charlotte’, een initiatief van de Brusselse Museumraad, loopt van 28 oktober 2006 tot 25 februari 2007 in de verschillende musea die aan deze actie deelnemen. •

Nocturnes van de Brusselse musea

Ontdek het buitengewone patrimonium van de Koninklijke Bibliotheek van België door een bezoek aan de tentoonstellingen ‘Filips de Schone (1478-1506). De schatten van de laatste Bourgondische hertog’ en ‘Léon Spilliaert in de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek van België’ in het kader van de Nocturnes van de Brusselse musea (23.11.2006 van 17.00 tot 22.00 uur). 4.4. Publicaties van de Koninklijke Bibliotheek De Koninklijke Bibliotheek gaf in 2006 volgende publicaties uit: B129 Inventaris van de Middelnederlandse handschriften van de Koninklijke Bibliotheek van België. Achtste aflevering./ Jan Deschamps en Herman Mulder. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 2006, 135 p.

17

B130 Inventaire des manuscrits de papier du XVe siècle conservés à la Bibliothèque royale de Belgique et de leurs filigranes. Tome IV : Manuscrits datés (1481-1500). Par Martin Wittek. Bruxelles, Bibliothèque Royale de Belgique, 2006, 121 p. C272 Filips de Schone (1478-1506). Schatten van de laatste hertog van Bourgondië. Catalogus uitgegeven door Bernard Bousmanne, Hanno Wijsman en Sandrine Thieffry. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 2006, 173 p. Philippe le Beau (1478-1506). Les trésors du dernier duc de Bourgogne. Catalogue édité par Bernard Bousmanne, Hanno Wijsman et Sandrine Thieffry. Bruxelles, Bibliothèque royale de Belgique, 2006, 173 p.

C273 Léon Spilliaert. Dans les collections de la Bibliothèque royale de Belgique. Par Alain Jacobs. Avec la collaboration de Anne Adriaens-Pannier. Bruxelles, Bibliothèque royale de Belgique/ Léon Spilliaert. In de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek van België. Door Alain Jacobs. Met de medewerking van Anne Adriaens-Pannier. Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 2006, 94 p. C274 « Opera.be – La Collection Yves Becko » : coffret de 2 cd audio (71 min + 73 min) avec livret d’accompagnement. Rédigé par Frédéric Lemmers (96 p.), Bruxelles, Fondation Roi Baudouin (Fonds du patrimoine mobilier) en collaboration avec la Bibliothèque royale de Belgique. ISBN : 978-287212-499-2. Egalement disponible en version anglaise : ISBN : 978-90-5130-545-6. 4.5. Verkoop van publicaties van de Koninklijke Biblitoheek De afdeling Valorisatie en Promotie staat in voor de verkoop van de publicaties van de Koninklijke Bibliotheek, en dit zowel ‘ter plaatse’ (verkoopbalie) als ‘op afstand’ (telefonische of schriftelijke bestellingen.

4.6. Externe partners 1. Vzw Kunstberg De Koninklijke Bibliotheek heeft een zetel in de Raad van bestuur van de vzw Kunstberg en neemt eveneens deel deel aan de vergaderingen van de werkgroep Communicatie. Voor meer informatie over de activiteiten van deze vzw kan worden verwezen naar het activiteitenverslag van de vzw. 2. Brusselse Museumraad De Koninklijke Bibliotheek is lid van de Brusselse Museumraad en neemt deel aan verscheidene initiatieven zoals de Nocturnes van de Brusselse musea (23.11.2006), de Brussels Card, de Museumbus.

4.7. Zaalverhuur De afdeling Valorisatie en Promotie staat in voor de verhuur van de conferentiezalen van de KB.

18

DEPARTEMENT II: Bibliotheektechnieken

Dit departement, onder leiding van Josiane Roelants-Abraham, Departementshoofd, tot 30 april 2006, en nadien van Frank Daelemans, Departementshoofd Nationale Bibliotheek, telt vier afdelingen, waarvan er drie gericht zijn op de uitbreiding van de collecties en de catalogisering van de nieuwe aanwinsten (‘Collectievorming’, ‘Aanwinsten’, ‘Catalogisering, schenkingen en ruil’) en een vierde die specifiek belast is met de voortgezette vorming. 1. Aankopen Selectie van aan te kopen monografieën, reekswerken, elektronische documenten en tijdschriften; bestelling van de geselecteerde titels; invoering in VUBIS en in de verschillende systemen van de leveranciers; budgetcontrole; volledige catalogisering van de tijdschriften bij ontvangst; precatalogisering van de monografieën en reekswerken bij ontvangst; controle van de facturatie. De leiding van deze dienst werd in 2006 waargenomen door Jan Pauwels, Eerstaanwezend Assistent, ter vervanging van de titularis, Erwin Pairon, Afdelingshoofd met politiek verlof. Het toegekende aankoopbudget van 1.541.139,05 euro (dat voor 99,52% werd besteed) bood door de gebruikelijke stijging van de algemene boekprijzen beduidend minder speelruimte dan het jaar voordien. Tegelijk moest in de Koninklijke Bibliotheek een (bescheiden) begin worden gemaakt met de aankoop van digitale publicaties. Bovendien wenste de nieuwe directie een diepgaande reflectie over de collectievorming in de Koninklijke Bibliotheek. Deze driedubbele doelstelling kreeg op volgende wijze gestalte: 1) Na de grondige inhaaloperatie van de voorgaande jaren (ongeveer 10.000 boeken/jaar gedurende drie jaar) werden iets minder nieuwe titels in boekvorm aangekocht. Er werden 7.874 nieuwe titels besteld, uitsluitend internationale publicaties op het gebied van de humane wetenschappen. Het aantal ontvangen titels van monografieën, reekswerken en zichtzendingen bedroeg 7.620. Reekswerken in 2006: 2.367 abonnementen die 3.079 titels en 17.431 bibliografische eenheden vertegenwoordigen. Het aantal lopende abonnementen op tijdschriften is nagenoeg stabiel gebleven: 2.282 titels. Deze abonnementen omvatten echter vaak verschillende titels. Voor 449 tijdschriften werd ook de toegang tot een elektronische versie verworven, die op de website van de KB kan worden geraadpleegd. Het budget van de tijdschriftabonnementen vertegenwoordigde 35,67% van het totale aankoopbudget in 2006, ruim binnen de gebruikelijke marges in internationale bibliotheken. Een bestek voor de levering van tijdschriften (2008-2010) werd door de Afdeling Aanwinsten opgesteld, voorgelegd aan de Beheerscommissie, en in oktober 2006 doorgestuurd naar de Inspectie van Financiën.

2) De verlaging van het aantal aangekochte publicaties in boekvorm heeft de aankoop van een groot aantal digitale publicaties mogelijk gemaakt. De voornaamste aankopen omvatten:

a) The Making of the Modern World De Goldsmiths'-Kress Library of Economic Literature biedt een digitale facsimile van 61.000 titels uit de periode 1450-1850, die alle betrekking hebben op de geschiedenis van de economie en de handel. Deze 12 miljoen pagina's zijn full text doorzoekbaar via allerhande zoeksleutels.

19

b) The Acta Sanctorum Database Het betreft een elektronische en gemakkelijk doorzoekbare versie van de gedrukte tekst van de Acta Sanctorum door de Bollandisten uit Antwerpen en Brussel. Het gaat om 68 volumes heiligenlevens, gepubliceerd tussen 1643 en 1940. c) The Patrologia Latina Database Het betreft een elektronische versie van de Patrologia Latina, die tussen 1844-1865 in 221 delen werd gepubliceerd door Jacques-Paul Migne en via deze databank gemakkelijk kunnen worden geraadpleegd.

d) Periodicals Index Online Deze databank, voorheen bekend onder de naam Periodicals Contents Index, bevat indices op 17.000.000 artikelen uit 5.000 tijdschriften op het gebied van kunst, letteren en sociale wetenschappen, gepubliceerd tussen 1665 en 2006.

e) Periodicals Archives Online Deze databank, voorheen bekend onder de naam PCI Full Text, biedt een digitaal en gemakkelijk doorzoekbaar full text archief van 500 tijdschriften, 1.900.000 artikelen en 12.500.000 pagina's op het gebied van kunst, letteren en sociale wetenschappen.

f) Library of Latin Texts Deze databank is marktleider inzake Latijnse teksten, gaande van 204 vC tot het Tweede Vaticaanse Concilie (1962-1965). Teksten uit de nagenoeg volledige klassieke oudheid, de kerkvaders, talrijke middeleeuwse werken en zelfs de recente “latinitas” zijn doorzoekbaar en voorzien van filologische en biliografische informatie.

3) In 2006 werd ook een aanvang genomen met een diepgaand reflectieproces over de collectievorming in de Koninklijke Bibliotheek. Dit proces zou in 2008 moeten leiden tot de publicatie van een handvest, waarin de Koninklijke Bibliotheek een document over de principes van de collectievorming openbaar maakt. Dat zal bijdragen tot de zichtbaarheid van de KBR, tot duidelijkheid bij publiek (en ook personeel), tot transparante procedures voor de interne beoordeling van een aankoop, en tot coherentie tussen de verschillende manieren van verwerving van publicaties (deponering, aankoop, schenking en ruil). Tijdens de zomer van 2006 werd door een werkgroep een eerste beknopte versie met de algemene principes uitgewerkt, die werd gepresenteerd en besproken in verschillende overlegorganen. Tijdens het najaar van 2006 werden uniforme modellen voor een collectiebeschrijving gecommuniceerd aan de beheerders van de verschillende collecties. Zij hebben hierop geantwoord in de vorm van : a) een globale beschrijving van de volledige collectie die zij beheren (bijvoorbeeld 'Kostbare Werken'), inclusief tijdschriften, monografieën, referentiewerken en erfgoedstukken; b) een detailbeschrijving per zwaartepunt dat zij in hun collectie willen blijven ontwikkelen (bijvoorbeeld 'Incunabelen', 'Moderne bibliofilie', 'Franse boekbanden', ....). Dit werk zal in 2007 worden voortgezet, zodat in 2008 een document dat het acquisitiebeleid toelicht, openbaar kan worden gemaakt.

20

2. Catalogisering, schenkingen en ruil Toevertrouwd aan Paul De Ridder, Afdelingshoofd, heeft de afdeling 7, Catalogisering, schenkingen en ruil, als opdrachten het corrigeren en vervolledigen van de titelbeschrijvingen die opgemaakt werden door de afdeling Aanwinsten, het toekennen van trefwoorden aan die publicaties op basis van een systeem dat geïnspireerd is op de ‘Library of Congres Subject Headings’ (LCSH) en het beheer van de Ruil. Een hele reeks Belgische publicaties worden naar buitenlandse bibliotheken gestuurd. In ruil ontvangt de Koninklijke Bibliotheek buitenlandse publicaties, die worden ingevoerd in de gegevensbank van de Koninklijke Bibliotheek. Daarnaast beheert de afdeling ook de Schenkingen en Legaten.

2.1. Correctie en vervollediging (toekenning van trefwoorden) van bibliografische notities opgesteld door de afdeling Aanwinsten

Trefwoordenbeheer : Nieuw aangemaakte LCSH-trefwoorden : 9.742 Verbeterde LCSH-trefwoorden : 10.461 Opdeling van de notities volgens taal : Frans : 15.703 Duits : 9.112 Latijn : 8.722 Nederlands : 7.184 Engels : 7.036 Meertalig : 897 Italiaans : 772 Hongaars : 471 Spaans : 423 Hebreeuws : 78 Grieks, nieuw : 62 Esperanto : 52 Roemeens : 44 Pools : 41 Zweeds : 23 Deens : 21 Ethiopisch : 19 Tsjechisch : 19 Portugees : 14 Russisch : 9 Noors : 8 Afrikaans : 7 Chinees : 7 Fins : 5 Grieks, klassiek : 5 Kroatisch : 4 Arabisch : 3 Catalaans : 3 Slowaaks : 3 Sloveens : 3 Jiddish : 2 Waals : 2

21

Armeens : 1 Bulgaars : 1 Fries : 1 IJslands : 1 Indische talen : 1 Japans : 1 Koreaans 1

Opdeling volgens vakgebieden (UDC) : UDC 0 Algemeenheden : 399 UDC 1 Filosofie: 361 UDC 2 Godsdienst : 397 UDC 3 Sociale wetenschappen : 1.340 UDC 5 Exacte wetenschappen : 148 UDC 6 Toegepaste wetenschappen : 350 UDC 7 Kunsten en ontspanning : 5.319 UDC 8 Literatuur : 1196 UDC 9 Geschiedenis, aardrijkskunde, biografieën : 1.503 Andere : 347 2.2. Schenkingen

Catalogisering van giften en legaten in 2006 : Fonds Senelle (FS LVI) Fonds Peemans-Poullet (FS LXVI) Fonds Brussels Hoofdstedelijk Gewest (FS LXI) Fonds Jef Ramaekers (FS LXVIII) Fonds kinderboeken Nederland (FS LX)

87 1.400 2. 208 702 97

Totaal

4.494

Sommige buitenlandse universiteiten sturen hun doctoraats-thesissen naar de KB. Enkel de thesissen die passen in de collecties van de KB blijven bewaard. In 2006 ontving de KB 1.711 thesissen. Na selectie werden er daarvan 1.320 ingevoerd in de gegevensbank van de KB.

22

LANDEN DUITSLAND

UNIVERSITEITEN AANTAL PROEFSCHRIFTEN 0 Aken 236 Berlijn 15 Bonn 0 Braunschweig 3 Erlangen 4 Göttingen 3 Frankfûrt 9 Hannover 0 Kiel 0 Keulen 0 Mainz 228 München 18 Nürenberg 11 Tübingen 2 Würzburg

DENEMARKEN

Kopenhagen

13

NEDERLAND

Groningen Leiden Nijmegen Utrecht Uppsala

0 366 229 0 5

ZWEDEN

ZWITSERLAND Lausanne Zürich

25 153 1.320

TOTAAL :

2.3. Ruil De ruildienst heeft ingevoerd in de gegevensbank van de KB: - 2.198 buitenlandse tijdschriften ( giften en ruil), - 790 monografieën (giften en ruil). Volgende federale en regionale overheden bezorgen de ruildienst een voorraad van hun officiële publicaties : • • • • • • • • • • •

Nationaal Instituut Statistiek FOD Financiën Koninklijke Bibliotheek (Belgische Bibliografie) Nationale Bank van België Rijksdienst voor Ziekte en Invaliditeit FOD Economische Zaken FOD Sociale Zaken RKW (Kinderbijslag) Tijdschrift ATHENA ‘Terre cuite et construction’ ‘Revue médicale de Liège’

3.122 157 216 20 130 108 155 26 165 125 80

Daarna worden die publicaties verstuurd naar bibliotheken en ruilpartners in 34 landen.

23

Omgekeerd krijgt de ruildienst een aantal buitenlandse publicaties (665 tijdschriften in 2006) en verstuurt die naar volgende organisaties : • • • • • • •

Quetelet Fonds KUL Sint-Lucas Post Univ. Gent Landbouw Diverse bibliotheken

108 450 15 16 22 26 28

In 2006 ontving de ruildienst ook nog 738 nummers van de wetsontwerpen van de Kamer van Volksvertegenwoordigers van het Groothertogdom Luxemburg. Die publicaties werden doorgestuurd naar de FOD Buitenlandse Zaken. Tenslotte ontving de ruildienst een kist van 15 kg. uit Zwitserland waarvan de inhoud werd verstuurd naar diverse bestemmelingen in België. De aldus uitgevoerde verzendingen voor de ruil door de KB vertegenwoordigden in 2006 een uitgave van 11.533,03 euro.

3. Wetenschappelijke uitstraling Het wetenschappelijk personeel van het departement heeft zich in 2006 onderscheiden met volgende publicaties : •

Pauwels Jan, 'Across the borders ... and back home again: publishing Dutch literature at the turn of the 20th century', in: New perspectives in book history: contributions from the Low Countries / van Delft M [edit.], e.a., Zutphen, Walburg Pers, 2006, p. 172-187

•

ID, Recensie: Marinus van Hattum, da Costa tussen Bilderdijk en Suringar: een uitgeversdocumentatie. Amsterdam/Munster, Stichting Neerlandistiek Vrije niversiteit/Nodus Publikationen, 2004.- In: De gulden passer: jaarboek van de Vereniging van Antwerpse Bibliofielen, 84(2006), p. 317-319

•

ID, 'Veen's bibliotheek voor bibliophielen (1903-1909): (g)een reeks zoals een andere?', in: Verslagen en mededelingen / Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 116:1(2006), p. 21-37

•

ID, ‘Propre à donner une idée de mon savoir-faire’: een onbekende briefvan Jan Frans Willems aan Karel Van Hulthem (1827)', in: Archief- en bibliotheekwezen in België = Archives et bibliothèques de Belgique, 76:1-4 (2005 [versch. 2006]), p. 169-176

•

ID,’Genoeg om 't Jaer 30 onsterflyk te maken': socialistische spotprenten en een katholiek commentaar uit 1868', in: Gezelliana: kroniek van de Gezellestudie, 17:1-2(2005 [versch. 2006]), p. 33-54

•

De Ridder P., Brussel, Nederlandse stad met Franse hofhouding en overheid. In: Brussel Vlaamse en kosmopolitische hoofdstad. Brussel, 2006, p. 49-59. (Ed. Raad van de Vlaamse Gemeenschapscommissie)

24

•

ID., Capitulum est Flandricum. Taalgebruik in de kapittelkerk van Sint-Michiel en Sint-Goedele te Brussel (1047-1797). Brussel, 2006, 130 p. (Ed. Vereniging voor Brusselse Geschiedenis).

•

Istasse N., »Experts ‘barbares’ dans le monde politique séleucide « , in J.-C. Couvenhes – B. Legras (dir.), Transfers culturels et politique dans le monde hellénistique. Actes de la table ronde sur les identités collectives (Sorbonne, 7 février 2004), Paris, Publications de la Sorbonne, 2006, p.53-80.

Actieve deelname aan congressen, colloquia en conferenties buitenshuis, en mandaten, wetenschappelijke en eervolle onderscheidingen : •

Istasse N., Deelname aan het colloqiuum van de l’Université Stendhal-Grenoble 3 (AGREAH : Association des Groupes de Recherche en Etudes anciennes et humanistiques), 16-18 nov. 2006.

25

DEPARTEMENT III: Gedrukte Werken

Het departement Gedrukte Werken, onder de leiding van Raphaël de Smedt, Departementshoofd en Afdelingshoofd tot 31 augustus 2006 en vervolgens van Willy Vanderpijpen, Hoofd van het Departement Logistiek sinds 1 september 2006, telt vier afdelingen: Publieke dienstverlening, Kranten en Tijdschriften, Officiële collecties en Speciale collecties. Het patrimonium van de afdeling Speciale collecties bestaat in hoofdzaak uit de publicaties die het Center for American Studies van de Koninklijke Bibliotheek verzamelt en beheert.

1. Afdeling Publieke dienstverlening André Tourneux, Werkleider, staat aan het hoofd van de afdeling 9, Publieke dienstverlening. Deze sleutelafdeling van de KB staat niet alleen in voor het onthaal en de inschrijving van de lezers, maar beheert ook het merendeel van de algemene verzamelingen in de ‘boekentoren’ en de dienstverlening in de grote leeszaal en de zogenaamde ‘werkzaal’ of ‘professorenzaal’. De opdrachten omvatten: preservering van de gedrukte publicaties bewaard in de algemene verzamelingen door inbinden, restauratie en reprografie; beheer en ‘voortdurend’ corrigeren van de publiekscatalogi; organiseren van de raadpleging en de terbeschikkingstelling van het publiek van de algemene verzamelingen; hulp aan de gebruikers op het vlak van documentatie en informatie; meewerken aan het uitbreiden van de verzamelingen gedrukte werken door voorstellen voor aanwinsten te doen; catalogiseren van sommige publicaties; valoriseren van de verzamelingen door tentoonstellingen, publicaties en andere activiteiten op het gebied van onderzoek en promotie in verband met de verzamelingen en de activiteiten van de afdeling. 1.1 Onthaal en inschrijving van de lezers In 2006 werden in totaal 6.863 lezerskaarten uitgereikt voor een totaal bedrag van 66.497 euro. De verdeling oogt als volgt: - jaarkaarten ‘studenten’: 3.020 - jaarkaarten ‘niet-studenten’ 1.042 - jaarkaarten ‘werkzaal’: 154 - weekkaarten: 2.607 - gratis kaarten: 40

Studentenkaarten Weekkaarten Jaarkaarten

2006 3.020 2.607 1.042

2005 2.988 3.331 999

2004 2.798 4.861 1.156

2003 2.889 5.059 1.096

2002 3.144 5.725 1.299

Werkzaal Gratis kaarten TOTAAL

154 40 6.863

173 45 7.536

171 17 9.003

180 48 9.272

171 56 10.395

1.2 Raadpleging in de algemene leeszalen De algemene leeszalen, toegankelijk van maandag tot vrijdag van 09.00 tot 20.00 uur en op zaterdag van 09.00 tot 17.00 uur, of gedurende 63 uur per week, waren in 2006 gedurende 289 dagen open voor het publiek.

26

De aangevraagde werken worden binnen ongeveer 15 minuten aan de lezers bezorgd (voor de werken van het Wettelijk Depot is iets meer tijd vereist). In 2006 bezochten 42.099 personen de algemene leeszalen (40.106 in 2005), waarvan 37.167 de grote leeszaal (35.517 in 2005) en 4.932 de werkzaal (4.589 in 2005). Overzichtstabel van het aantal lezers in 2006

LZ WZ Totaal

Jan. Febr. Maart April Mei Juni Juli Aug. Sept. Okt. Nov. Dec. Totaal 3422 3665 4338 4138 3554 2525 2565 2446 1943 2814 2806 2951 37167 543 490 502 391 433 427 359 353 410 415 329 280 4932 3965 4155 4840 4529 3987 2952 2924 2799 2353 3229 3135 3231 42099

Vergelijking lezersaantallen 2002-2006 2006 37.167 4.932 42.099

Leeszaal Werkzaal Totaal

2005 35.517 4.589 40.106

2004 39.166 5.891 45.057

2003 37.121 6.507 43.628

2002 38.524 6.209 44.733

Overzichtstabel van de uitgereikte documenten in 2006 (LZ = Leeszaal; WZ = Werkzaal; P = Bruikleen aan het personeel) Jan. Febr. Maart April LZ 3612 5182 6616 7504 WZ 1416 1292 1156 833 P 627 583 735 741 8507 9078 Totaal 5655 7057

Mei 4102 1061 694 5857

Juni Juli Aug. Sept. 2364 3789 2733 2084 1161 967 607 1259 627 440 358 479 4152 5196 3698 3822

Okt. Nov. Dec. Totaal 3918 4512 3315 49731 1007 910 839 12508 670 568 383 6905 5595 5990 4537 69144

Vergelijking aantal uitgereikte documenten 2002-2006:

LZ WZ P

2006 49.731 12.508 6.905 69.144

2005 58.440 15.085 7.209 80.734

2004 75.484 16.006 7.507 98.997

2003 76.217 17.636 8.970 102.823

2002 85.572 17.227 10.725 113.524

Aantal aangevraagde werken die in 2006 niet konden worden uitgereikt wegens ‘niet op hun plaats’: 1.787 voor de grote leeszaal en 554 voor de werkzaal. 873 microfilms werden aangevraagd en ter plaatse geraadpleegd. 1.3. Fotokopieën gemaakt door de lezers De lezers van de leeszaal en de werkzaal hebben in totaal 271.106 fotokopieën gemaakt.

LZ (3 toestellen) WZ (1 toestel) TOTAAL

2006 246.906 24.200 271.106

2005 269.284 31.764 301.048

2004 286.339 33.103 319.422

27

2003 306.282 30.877 337.159

2002 347.496 19.260 366.756

1.4. Hulp aan de gebruikers Respectievelijk 2.807 en 407 aanvragen van inlichtingen per telefoon en per e-mail (2.639 en 388 in 2005) werden beantwoord. Ter plaatse vragen de lezers over het algemeen hulp bij het opzoeken van bibliografische documentatie en bij het gebruik van de toestellen waarover ze kunnen beschikken. Om aan deze vraag te voldoen is er meer personeel nodig. In maart 2006 werd in een enquête gepeild naar de tevredenheid en de wensen van de lezers. De resultaten van deze enquête werden verwerkt door de afdeling Valorisatie en Promotie. 1.5. Referentie- en andere werken in open toegang Voor zover het daarvoor tijd heeft, zorgt het personeel ook voor de goede bewaring van de werken die direct toegankelijk zijn en voert het grondig onderzoek om deze referentiewerken up to date te houden, hun rangschikking te actualiseren en om nieuwe aanwinsten voor te stellen die beantwoorden aan de specifieke behoeften van de lezers en aanvullen wat zij in de speciale verzamelingen vinden. In 2006 werden 1.489 referentiewerken (monografieën en tijdschriften) aangekocht en ingevoerd in de leeszalen. Gedurende dezelfde periode werden 1.324 volumes teruggebracht naar de magazijnen. Drie stagiairs van de École des bibliothécaires et documentalistes de Bruxelles hebben de gebieden ‘godsdienstwetenschappen’, ‘sociale wetenschappen en sociologie’ en ‘geschiedenis van België’ gecontroleerd en geactualiseerd.

Gekochte referentiewerken Monografieën (vol.) Tijdschriften (vol. of aflev.) TOTAAL

2006

2005

2004

2003

2002

1.157 332

1.176 356

645 355

714 345

78 510

1.489

1.532

1.000

1.059

588

1.6. Opvolging van de catalogi en ontwikkeling van de geautomatiseerde catalogus De bibliografische beschrijvingen worden regelmatig gecontroleerd (foute boeknummers, foute beschrijvingen, verkeerde verbindingen…). In 2006 werden 6.553 beschrijvingen gecontroleerd en verbeterd. Voor datzelfde jaar werden 15.055 nieuwe steekkaarten opgenomen in de fichebakken. Er werden 726 kaarten van boeken ‘op plaats’ en 227 kaarten van boeken ‘niet op hun plaats’ ingevoerd. Er werden 104 steekkaarten vervangen. De ontwikkeling door retrocatalogisering van de geautomatiseerde catalogus verloopt in samenwerking met departement 1, Logistiek, meer bepaald met de twee afdelingen Geautomatiseerde Documentatie en Automatisering. Alvorens ze met het oog op hun digitalisering worden verstuurd, worden de papieren fiches (nadat ze uit de steekkaartenbakken zijn verwijderd) gefotokopieerd, gerangschikt in topografische volgorde, gesorteerd en verbeterd. Samen met het personeel in de leeszalen (sorteren en fotokopiëren) heeft het team op de 10de verdieping van de ‘boekentoren’ aldus klaargemaakt voor retroconversie:

28

IIde reeks VIde reeks Thesissen Dona F.P. F.S. Cedoca TOTAAL:

129.926 fiches (waarvan 5.381 gecorrigeerde fiches) 13.400 fiches 71.258 fiches 7.611 fiches 1.752 fiches 2.749 fiches 1.414 fiches 228.110 fiches klaar voor retroconversie

Voor de IIIde reeks, die al is gedigitaliseerd, werden controles verricht en verbeteringen aangebracht. Soms moesten volledige beschrijvingen van werken worden opgesteld, meer bepaald voor 98 beschrijvingen van Varia van de IIIde reeks. 1.7. Bezitscontrole Buiten de dagelijkse controle in de magazijnen (‘niet op plaats’, transfers, staat van de band, etikettering…), werd de bezitscontrole verricht van reeks 9 met de recente werken. Ook de reeksen IV en VI werden volledig gecontroleerd. Voor de reeksen 7A en 7B werd de controle voortgezet. Er worden oplossingen bestudeerd om op de benedenverdieping van de ‘boekentoren’ opslagruimte te winnen voor reeks 9. 1.8. Boekbinden en restauratie Voor een totale kostprijs van 284.376,22 euro werden in 2006 16.450 volumes ingebonden en gerestaureerd, waarvan 8.469 volumes voor het Wettelijk Depot. Gedetailleerd overzicht per maand: MAAND

PUBLIEKE

WETTELIJK DEPOT

RESTAURATIE-

DIENSTVERLE-

KRANTEN

REPARATIE

NING Volumes

Bedragen

Volumes

Bedragen

Volumes

Bedragen

Volumes

Bedragen

Januari

443

5.588

1.852

24.220,97

530

23.381,12

242

7.127,38

Februari

764

9.613,41

1.075

13.775,82

0

0

60

2.836,59

Maart

632

7.936,60

1.043

12.990,57

50

1.524,28

270

7.413,08

April

553

7.292,75

594

7.398,28

231

8.988,60

15

416,58

Mei

471

6.347,55

1.366

17.388,78

384

16.083,49

50

1.332,67

Juni

896

11.326,31

902

11.234,41

52

1.317

152

3.993,13

Juli

0

0

667

8.307,49

218

10.259,74

0

0

Augustus

393

4.926,62

566

7.049,53

282

14.289,67

150

4.157,18

September

200

2.522,80

0

0

55

1.457,50

69

1.894,02

Oktober

400

5.045,60

404

5.031,82

0

0

0

0

November

389

4.906,85

0

0,00

0

0,00

0

0

December

0

0

0

0

30

5.000

0

0,00

TOTAAL

5.141

65.506,49

8.469

107.397,70

1.832

82.301,40

1008

29.170,63

Men blijft bijzondere inspanningen leveren om beschadigde boekbanden te restaureren. De naslagwerken worden stelselmatig gecontroleerd: 1.832 sterk beschadigde volumes werden aan

29

professionele boekbinders toevertrouwd. Kleine reparaties (ontstoffen of reinigen, oliën van het leder, verstevigen van ruggen en knepen, herlijmen van bladzijden, bedekken, opnieuw etiketteren) worden regelmatig uitgevoerd.

1.9. Microverfilming In 2006 werden 14 nieuwe microfilms (negatief en positief) gemaakt voor de afdeling Gedrukte Werken. In het kader van het algemeen beheer van de microfilms is één persoon van de afdeling belast met diverse taken: invoeren van nieuwe beschrijvingen, verbeteren van al ingevoerde beschrijvingen, etiketteren en klasseren van de microfilms, controle en reorganisatie van het klassement, controle van de bestaande microfilms, bekijken van microfilms en controle van de inhoud, controle van bibliografische gegevens. 1.10. Interbibliothecair leenverkeer en reserveren op afstand 347 bruiklenen en fotokopieën werden aangevraagd aan andere bibliotheken (298 aanvragen kregen een positief antwoord), terwijl andere bibliotheken bij de KB 1.042 bruiklenen (881 in België en 161 in het buitenland) en 2.825 fotokopieën/foto’s hebben aangevraagd (687 aanvragen van bruikleen en 1.821 aanvragen van fotokopieën/foto’s kregen een positief antwoord). Sinds oktober 2006 is het mogelijk om bepaalde werken online te reserveren via de gemeenschappelijke catalogus van de bibliotheken van de federale overheidsdiensten (www.bib.belgium.be). We hebben 87 reserveringen van werken ontvangen: 2 aanvragen kregen een negatief antwoord, 49 lezers zijn ter plaatse gekomen en 36 aanvragers hebben zich niet aangeboden. 1.11. Vorming - In 2006 hebben vier personeelsleden deelgenomen aan de vergaderingen tot voorbereiding van de gemeenschappelijke catalogus van de bibliotheken van de federale overheidsdiensten. Op 23 juni 2006 vond er in de Lippenszaal een presentatie plaats voor het voltallige personeel. - Eén personeelslid heeft op 15 juni 2006 deelgenomen aan de vergadering van de Belgische Vereniging voor Documentatie over de organisatie van de elektronische verzamelingen en de elektronische tijdschriften. - Van oktober tot december was er supervisie van drie stagiairs van de École des bibliothécaires et documentalistes de Bruxelles in de afdeling Publieke dienstverlening. 1.12. Tentoonstellingen en valorisatie De afdeling heeft deelgenomen aan externe tentoonstellingen via de bruikleen van documenten: 19/06/2005-09/01/2006 Tentoonstelling: ‘Aan tafel: Philippe Caudelier, een meesterkok uit Gent’, Museum voor industriële archeologie en textiel – 1 exemplaar 29/03/2006-25/06/2006 Tentoonstelling: ‘Le Petit chaperon rouge’, Gemeentelijk Museum Sint-Lambrechts-Woluwe – 13 exemplaren 01/07/2006-30/09/2006 Tentoonstelling: ‘Oratorianen in Scherpenheuvel’, Barokgang Scherpenheuvel – 1 exemplaar

30

15/09/2006-24/12/2006 Tentoonstelling: ‘La caravane du Caire. L’Égypte sur d’autres rives’, Salle Saint-Georges, Luik – 1 exemplaar 22/09/2006-03/02/2007 Tentoonstelling: ‘L. Spilliaert’, Koninklijke Bibliotheek Brussel – 8 exemplaren 14/10/2006-30/12/2006 Tentoonstelling: ‘Poste restante à Namur. F. Rops, indécrottable Namurois’, Musée Félicien Rops, Namen – 1 exemplaar 1.13. Publicaties •

André Tourneux, Présentation critique de Constantin Cavafy (Gallimard 1958). Genèse et réception d’une œuvre de Marguerite Yourcenar, in Bulletin de la Société Internationale d’Études Yourcenariennes, december 2006, nr. 27, p. 113-242.

2. Afdeling Kranten en Tijdschriften 2.1. Opdrachten van de afdeling Afdeling 10, toevertrouwd aan Marc D’Hoore, Attaché, heeft als belangrijkste opdrachten: 1) beheren, bijhouden en verzekeren van de goede werking van de leeszaal van de afdeling Kranten en Tijdschriften van de Koninklijke Bibliotheek van België; 2) verwerken van de Belgische en buitenlandse tijdschriften waarop de Koninklijke Bibliotheek een abonnement heeft; 3) mogelijk maken van het raadplegen en instaan voor het conserveren van de verzamelingen Belgische en buitenlandse kranten die zij bezit en hun reprografie garanderen; 4) bijhouden van de algemene en specifieke kaartencatalogi die zij heeft gecreëerd; 5) de gebruikers gidsen en sturen in het opzoeken en lokaliseren van de kranten en tijdschriften die zij wensen te raadplegen; 6) ontwikkelen en publiceren van de nuttige catalografische of bibliografische hulpmiddelen met betrekking tot de documenten die zij bewaart. 2.2. Algemeen Belangrijkste gebeurtenissen in 2006: 1) Duidelijke bevestiging van het hoge aantal aanvragen van raadpleging en van inlichtingen met betrekking tot onze verzamelingen van zowel buitenlandse als Belgische kranten; 2) Uitvoering van nieuwe initiatieven tot verbetering van de publieke dienstverlening; 3) Diverse verbeteringen van de arbeidsvoorwaarden van de personeelsleden en op het vlak van de conservering van de verzamelingen; 4) Voortzetten en ontwikkelen van projecten met het oog op het beschermen en valoriseren van onze krantenverzamelingen, meer bepaald in het kader van de campagne tot digitalisering van de Belgische pers. 2.3. Publieke dienstverlening 1. Referentiewerken Het initiatief dat in 2001 werd genomen werd in 2006 regelmatig voortgezet, met een aantal referentiewerken van bijna 1.100 (tegenover minder dan 120 vijf jaar geleden). Tegelijk werd het programma voor het inbinden van deze werken voortgezet, zodat meer dan 80% vandaag een

31

boekband heeft gekregen. Zoals in de voorgaande jaren (2001-2005) hebben we een groot aantal referentiewerken door schenking verkregen.

2. Bestellen, raadplegen, reserveren en reprografie Het huidige systeem voor het bestellen, raadplegen en reserveren van kranten heeft het hele jaar 2006 heel bevredigend gewerkt. We herinneren eraan dat, teneinde de raadpleging van de microfilms te vergemakkelijken, alle leestoestellen evenals de readers-printers werden voorzien van handleidingen. De onderhoudscontracten van deze toestellen zijn halverwege 2005 verstreken en werden begin 2006 op passende wijze verlengd. 3. Aanwinsten van kranten In 2006 werd voortgegaan met het aankopen van verschillende buitenlandse kranten waarmee in 2003 werd begonnen (o.a. Le Monde, NRC-Handelsblad, Neue Zürcher Zeitung). We blijven twee buitenlandse kranten gratis ontvangen: Libération en de Wall Street Journal (Eastern edition en Europese editie, beide op microfilm). De nodige maatregelen werden getroffen om deze kranten ook in de toekomst te blijven ontvangen. 4. Valorisatie van de afdeling Kranten en Tijdschriften In 2006 werden diverse initiatieven genomen tot valorisatie van de afdeling Kranten en Tijdschriften (leeszaal en verzamelingen), meer bepaald: • • • • • • 5.

rondleidingen voor groepen; bruikleen van kranten of clichés van kranten voor tentoonstellingen, terbeschikkingstelling van kranten voor televisieprogramma’s; schrijven en voorstellen van een lezing op de studiedag van het Federale Wetenschapsbeleid met als thema ‘Des journaux savants du 18ème siècle à l’année 2005: quel écho pour la science dans la presse écrite?’ (12 juni 2006); expertise geleverd aan de persgroep Vers l’Avenir met het oog op de herinplanting van zijn krantenverzamelingen (september-december 2006); bedenken en opstellen van een internationaal themanummer van het tijdschrift Archives et Bibliothèques de Belgique, gewijd aan de geschreven pers (publicatie gepland in november 2007); diverse publicaties (cf. infra, ‘verwezenlijkingen’).

Website

Op 22 december 2005 werden de nieuwe pagina’s voor de afdeling Kranten en Tijdschriften op de website van de KBR geplaatst, nadat ze volledig werden bewerkt, herschreven, uitgebreid, geïllustreerd en van praktische informatie en talrijke links werden voorzien. In 2006 werden diverse wijzigingen aangebracht (cf. http://www.kbr.be/collections/journaux/journaux_nl.html). 2.4. Verbeteren van de infrastructuur, de arbeids- en veiligheidsvoorwaarden •

Verschillende initiatieven die tijdens de vorige jaren zijn genomen, werden in 2006 met succes voltooid, zoals het verduisteren van de leeszaal van de afdeling Kranten en Tijdschriften (verbeteren van de voorwaarden voor het raadplegen van kranten; beschermen van originele

32

en gemicrofilmde kranten; valorisatie van de Koninklijke Bibliotheek aan de kant van de Kunstberg) of het aankopen van twee wagentjes die speciaal zijn ontworpen om kranten te vervoeren. Deze aankoop past in een programma dat in 2004 werd gelanceerd en voornamelijk tot doel heeft de veiligheid en de arbeidsvoorwaarden van de personeelsleden van de afdeling te verbeteren (zaklampen, handschoenen, stofmaskers, krukjes in de magazijnen enzovoort). •

Dankzij de uitzonderlijke inzet van studenten (juli-augustus-september 2006) werden er duidelijke vorderingen gemaakt op het vlak van beheer en netheid in de magazijnen met de kranten (opnieuw invoeren van verzamelingen, controle, etikettering enzovoort).

2.5. Bescherming en valorisatie van de krantenverzamelingen 1.

2.

Bilaterale samenwerkingsverbanden •

De uitvoering van de overeenkomst met het Archief van de Stad Brussel (proefproject voor het digitaliseren van de 548 rollen (ca. 200.000 opnamen) met microfilms van de krant Le Soir, 1887-1970) werd voortgezet. Het einde van deze operatie is voorzien in de zomer van 2007. De firma Sercu-Microdata kreeg de opdracht voor het digitaliseren en oceriseren van de documenten.

•

De banden tussen de afdeling Kranten en Tijdschriften en het CNRS (Université de Lyon 2), die verschillende jaren geleden werden aangeknoopt, werden gedurende het hele jaar 2006 opnieuw aangehaald. In dit kader zal in de tweede helft van 2007 worden begonnen met het digitaliseren van de Gazette de Leyde (verzameling bewaard door de KBR, 1777-1789), met financiering van het CNRS. De firma E-critur (Bordeaux) kreeg de opdracht om deze werkzaamheden uit te voeren. Dit gaat gepaard met het onderzoekswerk van een doctoraatstudent uit Lyon voor het ontwikkelen van een ‘ocerisering’ die is aangepast aan de drukwerken van het ancien régime. De voltooiing van dit project is gepland in 2011. Nationaal project voor de bewaring van de Belgische kranten

Het project dat tot doel heeft om naar het voorbeeld van de Centrale catalogus van dag-, nieuws- en weekbladen van algemene inhoud in Nederland verschenen (C.C.D.) een Collectief register van de Belgische kranten te creëren, met de Koninklijke Bibliotheek als coördinator, werd op aandringen van verschillende partners aangepast. Bepaalde technische, conceptuele en catalografische aspecten werden opnieuw gedefinieerd, terwijl er een akkoord werd gesloten met het oog op het verkrijgen van een financiële tussenkomst van de Vlaamse Gemeenschap. Deze inbreng (3 x 50.000 euro) heeft tot doel de verwerking te dekken van de gegevens die betrekking hebben op de verzamelingen van Belgische kranten die worden bewaard in de instellingen die ressorteren onder de Vlaamse Gemeenschap. 3.

Digitalisering van de Belgische pers

In dit heel belangrijke dossier is er grote vooruitgang geboekt. Gelet op de omvang en de evolutie van dit dossier vestigen we in dit jaarverslag alleen maar de aandacht op het grondige onderzoek van de krantenverzamelingen dat tussen maart en mei 2006 werd gevoerd (cf. Inleidend rapport, mei 2006), gevolgd door – vanaf oktober 2006 –een gedetailleerd onderzoek van de 30 geselecteerde titels (cf. Eindrapport van de studiefase, maart 2007). Deze werkzaamheden, in nauwe samenwerking met het SOMA, gingen gepaard met vele contacten met gespecialiseerde firma’s en krantenuitgevers. Tegelijk werd een aantal tests uitgevoerd.

33

2.6. Publicaties Marc D’Hoore •

Medewerking aan de verkorte Engelse versie van de Histoire de la Chambre des Représentants: The Belgian House of Representatives: From Revolution to Federalism, door Derek Blyth, Alistair MacLean en Rory Watson, Brussel, 2006 (maart), 185 pagina’s;

•

[met D. LUYTEN], ‘Nationaal project voor de bewaring van de Belgische kranten “Pressepapier”’, in Cahiers de la documentation-Bladen voor documentatie, 2006/2 (juni), p. 4-8;

•

[met D. LUYTEN], ‘Het eeuwige leven voor de krant? Eerste balans van het Nationaal Project voor de conservering van kranten’, in Bibliotheek- & Archiefgids, 2006/4 (september), p. 8-13;

•

‘Un parti en mouvement? L’organisation du parti libéral, 1846-1961’, in H. HASQUIN (o.l.v.), Les libéraux belges. Histoire et actualité du libéralisme, Brussel, Labor, 2006 (september), p. 23-50;

•

‘L’humanisme’, in J. TYSSENS (o.l.v.), Les Trésors du Temple. Le Musée belge de la francmaçonnerie, Brussel, Mercatorfonds, 2006 (oktober), p. 94-103 (ook in het Nederlands verschenen onder de titel ‘De Schatten van de Tempel. Het Belgisch Museum van de Vrijmetselarij);

•

‘Liberté, paix, tolérance’, in J. TYSSENS (o.l.v.), Les Trésors du Temple. Le Musée belge de la franc-maçonnerie, Brussel, Mercatorfonds, 2006 (oktober), p. 126-131 (ook in het Nederlands verschenen onder de titel ‘De Schatten van de Tempel. Het Belgisch Museum van de Vrijmetselarij);

•

‘Catholicisme, libéralisme et socialisme en Belgique aux 19ème et 20ème siècles. De l’intérêt d’une approche biographique’, in D. LEYDER, M. D’HOORE, F. JOHAN en D. DEVRIESE, Une histoire au second degré. Liber proximorum Danielle Debouverie, Brussel, 2006 (december);

•

‘Le Parti libéral belge, 1940-1945’, te verschijnen in J. GOTOVITCH en P. ARON (o.l.v.), Dictionnaire d’histoire de la seconde guerre mondiale, Brussel, Complexe, november 2007.

2.7. Personeel 1. Organisatie van het werk De maandelijkse coördinatievergaderingen, waarmee in december 2001 werd begonnen, hebben het hele jaar 2006 plaatsgevonden. 2. Personeelsverloop Voor het tweede opeenvolgende jaar is het personeel van de afdeling Kranten en Tijdschriften – dat met een chronisch gebrek kampt – vrij stabiel gebleven.

34

2.8. Lezers 1. Evolutie van het totale aantal lezers 2006 6.998

2005 6.575

2004 6.454

2003 7.001

2002 6.647

Dit vertegenwoordigt een stijging met ca. 6,4% tegenover 2005. 2. Evolutie per categorie van lezers Lezers van kranten

Lezers van tijdschriften

2006

2005

2004

2006

2005

2004

6.729

6.197 5.878

269

378

576

Terwijl het aantal lezers van kranten opmerkelijk hoog blijft (+8,6% tegenover 2005) bevestigt de nieuwe daling – voor het zesde opeenvolgende jaar – van het aantal lezers van buitenlandse wetenschappelijke tijdschriften van het lopende jaar (-28,80%) de aanhoudende problemen van 1) aanpassen van ons aanbod ter zake en van 2) zichtbaarheid van dit aanbod. 2.9. Balans en vooruitzichten De prioriteiten en projecten van de afdeling Kranten en Tijdschriften voor het jaar 2007 houden voornamelijk verband met: • • •

ontwikkelen en effectief lanceren van het programma voor het digitaliseren van de Belgische pers (bestek, offerteaanvraag en gunnen van de opdracht); bevestigen van de rol van initiatiefnemer en coördinator die onze instelling op zich neemt, in nauwe samenwerking met partners zoals het SOMA, op het vlak van het preserveren en valoriseren van krantenverzamelingen; voortzetten van de initiatieven tot verbetering en modernisering van de publieke dienstverlening.

3. Officiële Collecties

De afdeling Officiële collecties, waarvan het afdelingshoofd de leiding cumuleert met die van de afdeling Valorisatie en Promotie, beschikt slechts over een miniem aantal personeelsleden. De taak van deze afdeling wordt steeds kleiner als gevolg van het feit dat de meeste officiële publicaties voortaan geproduceerd en openbaar gemaakt worden onder elektronische vorm.

35

4. Afdeling Speciale Verzamelingen Ondergebracht op de 3e verdieping van de centrale vleugel van de KB wordt afdeling 12, Speciale Verzamelingen, toevertrouwd aan Mevr. Catharina Oukhow, Afdelingshoofd, verondersteld, in samenwerking met verschillende vzw’s, enkele verzamelingen van documenten te coördineren : Amerikaanse verzamelingen, ‘Archives et musée de la littérature française’, Afrikaanse fondsen, ... Door gebrek aan personeel bleven de activiteiten in 2006, zoals de voorgaande jaren, hoofdzakelijk beperkt tot enkele contacten van de directie met deze van de vzw ‘Archives et musée de la littérature française’ en tot het beheer door Mevr. Myriam Lodeweyckx, Bibliothecaris, van het ‘Center for American Studies’. Het ‘Center for American Studies’ (CAS) heeft zijn activiteiten van reference desk in American Studies in 2006 voortgezet.

4.1. Collecties De collecties omvatten vier deelverzamelingen : • LAS: Library of American Studies en KBR-depot in open kast gerangschikt volgens e Library of Congress Classification. De referentiewerken staan in de leeszaal van het CAS. Deze collectie is volledig online opzoekbaar. • LAC: Library of American Civilization, een collectie op ultrafiches van meestal uitgeputte werken. De catalogus van de LAC is gedeeltelijk beschikbaar online. Voor de raadpleging staat een reader-scanner ter beschikking. • Microfilmen van kranten en tijdschriften, waaronder The New York Times (gedeeltelijk op cd-rom) en The Washington Post. • ARL: Academic Research Library van ProQuest is een databank van bijna 3.000 academische tijdschriften, waarvan ongeveer de helft in full text of real image beschikbaar is; van de andere is een referaat voorhanden. De databank wordt gratis ter beschikking van de lezers gesteld. De licentie voor ARL wordt jaarlijks betaald door de Amerikaanse Ambassade. 4.2. Activiteiten Aanwinsten 2006 : 202 CAS aankopen, 175 KB aankopen en 3 giften. De aankoop van boeken gebeurt volledig on-line bij Dawson France onafhankelijk van de afdeling Aanwinsten van de KB en de financiële middelen hiervoor komen van de Amerikaanse Ambassade. De bestellingen gebeuren op basis van een selectie door specialisten in verschillende domeinen van American Studies, namelijk de docenten uit het Master programma (zie verder) en leden van de vzw Center for American Studies en de Belgian Luxembourg American Studies Association. Mevr. Lodeweyckx neemt de volledige behandeling van de boeken op zich : on-line titelbeschrijving, zowel bibliografische als analytische, etikettering, inventaris en plaatsnummer. Eind 2006 telde de algemene catalogus, enigszins overbodig geworden door de opmars van internet, 204.000 fiches (De Union Catalog of American Studies Periodicals in Belgian Libraries bevat 2.080 titels), waarvan 34.200 nieuw ingevoerde beschrijvingen in de loop van het voorbije jaar. Nieuwe onderwerpen (LCSH authorities) in 2006 : 620. Verbeteringen 2006 : 232. In 2006 werden 401 lezers ingeschreven; raadplegingen in de leeszaal (deze cijfers houden geen rekening met de vrije raadplegingen in de leeszaal en het openkastsysteem en de cd-rom van The New York Times) : 4.103; raadpleging van de databank ARL : 2400; fotokopieën in 2006 : 13.800; info via telefoon, fax, post, e-mail : 326; IBL (uitsluitend boeken) : 53 in België, 1 naar het buitenland.

36

4.3. Public relations Het CAS onderhoudt nauwe contacten met verscheidene instanties op het gebied van Amerikaanse studies. • Het interuniversitair programma M.A. in American Studies dat in september 2000 van start ging, kent een enorm succes. Zowel de administratie als de cursussen vinden plaats in het CAS en er is optimale interactie tussen de docenten en het CAS (collectievorming, academische ondersteuning...). • M. Lodeweyckx neemt regelmatig deel aan American Studies meetings, events en lezingen georganiseerd door de Amerikaanse Ambassade. (book grant meetings, forum lectures...). • De Belgian Luxembourg American Studies Association organiseert tweejaarlijks congressen. De leden van BLASA doen vaak een beroep op de diensten van het CAS. Sommigen spelen geregeld suggesties voor aanwinsten door.

37

DEPARTEMENT IV: Nationale Bibliotheek

Het departement Nationale Bibliotheek, dat onder leiding staat van Frank Daelemans, Departementshoofd, werd in 1965 opgericht in het kader van de wet op het Wettelijk Depot van 1965. De opdracht ervan bestaat in het verkrijgen, beschrijven en bewaren van alle publicaties van Belgische uitgevers en van Belgen die in het buitenland publiceren. Het omvat twee afdelingen : afdeling 13, Wettelijk Depot en afdeling 14, Belgische Bibliografie en Nationale documentatie. De afdeling Wettelijk Depot, onder leiding van Martin Van Droogenbroeck, Afdelingshoofd, heeft als opdracht het verwerven en bewaren, sinds 1 januari 1966, van alle publicaties verschenen op het grondgebied van België en gepubliceerd in het buitenland door auteurs van Belgische nationaliteit. Daarnaast is de afdeling belast met het toezicht op de uitvoering van de wetgeving op het wettelijk depot. De wet heeft uiteraard tot doel het Belgisch cultureel erfgoed voor de toekomstige generaties te bewaren en geeft de Koninklijke Bibliotheek de mogelijkheid een verzameling aan te leggen die een overzicht biedt van de nationale productie en een volledige lijst samen te stellen van al wat in eigen land wordt uitgegeven of in het buitenland gepubliceerd wordt door Belgische auteurs (Belgische Bibliografie). Omdat digitale dragers en microfilms niet of nauwelijks ontwikkeld waren bij het van kracht worden van de wet dreigden de op deze dragers vastgelegde publicaties te ontsnappen aan de toepassingssfeer van de wet, terwijl zij nochtans essentiële informatie bevatten voor en over België. Om dit te verhelpen en in het licht van de recente technologische ontwikkelingen stelde senator François Roelants du Vivier in een wetsvoorstel voor de verplichting tot deponeren uit te breiden tot de publicaties op materiële numerieke dragers (diskette, cd, cd-rom of dvd) en microfilms. Verder dienen van alle niet-periodieke publicaties, boeken en brochures voortaan twee exemplaren gedeponeerd te worden. Dit wetsvoorstel werd op 4 mei 2006 in plenaire vergadering aangenomen door de Senaat en voor behandeling verzonden naar de Kamer van Volksvertegenwoordigers, waar het op 7 december 2006 eveneens werd goedgekeurd. Verwacht wordt dat de nieuwe wet begin 2007 gepubliceerd zal worden in het Belgisch Staatsblad en dat de nodige uitvoeringsbesluiten zullen worden opgesteld, teneinde de bepalingen van de wet in de praktijk afdwingbaar te maken.

Afdeling 14, onder de leiding van Frank Daelemans, Departementshoofd, verzorgt de volledige beschrijving van de monografieën en nieuwe tijdschriften en staat deels in voor het beheer van de magazijnen en de distributie van de boeken naar de algemene leeszaal. De Belgische Bibliografie wordt maandelijks gepubliceerd op internet en de gegevens worden om de drie maanden samengebracht op een cumulatieve cd-rom. Aldus kan dit departement beschouwd worden als het nationale geheugen op het gebied van de uitgeverswereld. Tenslotte spelen de afdelingen van het departement Nationale Bibliotheek een voortrekkersrol bij het opstellen van de gemeensschappelijke regels voor het invoeren van de publicaties in het VUBISsysteem. Leden van het personeel van het departement hebben nagenoeg alle basisteksten opgesteld en zijn ook de auteurs van de definitieve versie en de omzetting ervan in ‘formats’. Beide afdelingen van het Departement beheren gezamelijk de boekenmagazijnen en zorgen voor de bedeling van de via het wettelijk depot verworven boeken in de leeszaal.

38

1. Wettelijk Depot 1.1. Aanwinsten a) Niet-periodieke publicaties 2002 1. 2. 3. 4.

b)

2003

2004

2005

2006

Monografieën 16850 16070 17439 18311 19237 Aanvullingen 5919 5039 4244 3575 4058 Diskettes, cd-roms, cd 716 834 412 704 553 Belgicana 366 217 222 219 300 Totaal 23.851 22.160 22.317 22.809 24.148

Periodieke publicaties 2002 2003 2004 2005 2006 1. Jaarboeken 4.046 3.979 3.969 3.931 4.019 2. Tijdschriften 11.910 12.078 12.208 12.350 12.341 3. Dagbladen 309 309 309 317 317 Totaal 16.265 16.366 16.486 16.598 16.677

Deze getallen hebben betrekking op de bibliografische eenheden en op de titels van de periodieke publicaties. Belgicana zijn werken van Belgische auteurs verschenen in het buitenland. Alle gedeponeerde publicaties werden gratis ontvangen met uitzondering van 16 monografieën, 7 reekswerken en 7 tijdschriften waarvan de prijs hoger lag dan 150 euro. De uitgave voor 2006 bedraagt 9.154,78 euro . Onder de periodieke publicaties werden er 707 voor het eerst ontvangen : 295 jaarboeken en 412 tijdschriften. In de loop van 2006 hebben 628 periodieke publicaties opgehouden te verschijnen : 207 jaarboeken en 421 tijdschriften. c) E-depot Sinds 1 januari 2005 is het mogelijk elektronische on-line publicaties (periodieke en niet-periodieke publicaties) op vrijwillige basis te deponeren via het URL e-Depot. De uitgever die elektronische on-line publicaties wil deponeren moet zich via een elektronisch formulier registreren bij de afdeling Wettelijk Depot, die beslist over de gegrondheid van de registratie. De uitgever voert bibliografische, administratieve en technische metadata toe en de elektronische publicatie wordt opgeslagen in een tijdelijk bestand en later overgeheveld naar een definitief bestand. Beide procedures, de registratie en het deponeren, verlopen volledig elektronisch en zijn geïmplementeerd in de toepassing voor het beheren, opslaan en beschikbaar stellen van elektronische documenten. De gedeponeerde publicaties worden enkel beschikbaar gesteld via het interne netwerk van de KB en het is uitgesloten dat de gedeponeerde publicaties op diskette of een andere drager worden gekopieerd (bescherming auteursrecht).

1. Tijdschriften 2. Monografieën Totaal

2005 2006 717 834 242 753 959 1.587

Opmerking : deze getallen hebben betrekking op het aantal bibliografische beschrijvingen.

39

1.2. Controle Teneinde de collecties te vervolledigen worden systematisch kranten, tijdschriften, uitgeverscatalogi, folders, bibliografieën, ISBN-listings, … nagekeken en worden de uitgevers en de auteurs die hun werk in eigen beheer uitgeven aangemaand om een exemplaar van de ontbrekende publicaties te deponeren. Daarnaast wordt ook gebruik gemaakt van internet en worden binnen- en buitenlandse databanken ondervraagd om publicaties van Belgische auteurs, uitgegeven in het buitenland, te recupereren. Naast de schriftelijke aanmaningen worden ook heel wat publicaties en ontbrekende nummers van tijdschriften telefonisch en via e-mail opgevraagd.

Controle : 1. Op de monografieën

2. Op de tijdschriften

3. Uitgeversregister

2002 2041

2003 2660

2004 3066

2005 2763

2006 4210

-voor Belgicana

343

207

222

473

1050

-opvragen van nieuwe publicaties -schriftelijke aanmaningen ontbrekende nummers

297

202

117

123

376

2562

2819

2468

2428

2945

335

317

355

340

342

-schriftelijke aanmaningen

-nieuwe uitgevers -totaal

9796

4. Adressenlijst Belgische auteurs

6833

10113 10468 10808 11150 6944

7101

7166

7212

1.3. Overdracht naar de boekbinderij 8.469 pakken met jaargangen van tijdschriften werden aan de dienst van de boekbinderij afgeleverd (2005 : 12.217).Wat de dagbladen betreft werden 1.008 pakken (2005 : 2.130) aan de dienst van de boekbinderij bezorgd.

1.4. Actualisering van de oude kardex De actualisering van de oude kardex omvat de invoer of het vervolledigen van tijdschriften en jaarboeken in het Vubis-systeem. De bedoeling van het werk is het vervolledigen van de gegevens in de huidige databank. Concreet omvat het werk het invoeren van titels die nog niet in de catalogus zijn opgenomen; het verbeteren en aanpassen van bestaande beschrijvingen; het aangeven van verwijzingen voor tijdschriften die van naam veranderd zijn; het aangeven van het bezit : de aanwezige jaargangen en/of volumes worden vermeld bij het plaatskenmerk van de Belgische Bibliografie. In de loop van 2006 werden 1.846 beschrijvingen opgesteld .

40

2. Belgische Bibliografie en Nationale Documentatie De activiteiten van de afdeling Belgische Bibliografie en Nationale Documentatie houden rechtstreeks verband met de wijze waarop in de afdeling Wettelijk Depot de publicaties die onderworpen zijn aan de wet van 1965 worden gedeponeerd. Die publicaties moeten,volgens de bepalingen van de wet, binnen een bepaalde termijn worden ingevoerd en publiek bekend worden gemaakt (vroeger via een maandelijkse publicatie van de Belgische Bibliografie, nu een maandelijkse lijst on-line op de site van de KBR en een driemaandelijkse cumulatieve cd-rom). De afdeling levert een werk af van hoge kwaliteit en ze streeft ernaar die kwaliteit verder te verbeteren. Een groter aantal ingevoerde boeken, tijdschriften, brochures, cd-roms, video’s en on-line publicaties brengt mee dat de controle ook zwaarder wordt en hetzelfde geldt voor de noodzakelijke voorbereidingen voor de publicatie van de driemaandelijkse cd-rom met de opgave van de nieuwe aanwinsten. De cd-roms die het departement ontvangt zijn beschikbaar voor raadpleging in de algemene leeszaal.

2.1. Nieuw ingevoerde publicaties In 2006 werden 15.485 nieuwe publicaties ingevoerd en de achterstand uit vorige jaren werd met 1909 eenheden verminderd. Dus samen werden er 17.394 Belgische publicaties in het systeem ingevoerd. Zoals in de vorige jaren was 87 % van de ontvangen boeken eerste uitgaven en slechts 13% herdrukken. De opdeling volgens het UDC-systeem van de in 2006 binnengekomen boeken ziet er uit als volgt (gelijktijdig worden de overzichten van 2005, 2004 en 2003 meegegeven):

Categorie

0. Algemeenheden 1. Filosofie 2. Godsdienst 3. Sociale wetenschappen 4. Filosofie en linguïstiek 5. Exacte wetenschappen 6. Toegepaste wetenschappen 7. Kunsten en ontspanning 8. Literatuur 9. Geschiedenis, aardrijkskunde, biografieën 10. Kinderboeken en stripverhalen TOTAAL :

Aantal titels 2006 282 491 512 3.877 383 760 2.261 1.850 2.050

2005 293 404 524 665 327 802 2.508 1.989 1.902

2004 487 416 530 4.534 252 645 1.834 1.894 1.842

2003 261 478 472 4.068 374 588 2.493 1.705 1.938

1.755 3.173 17.394

1.597 3.814 18.885

1.374 3.217 17.025

1.443 2.807 16.627

41

Categorie

0. Algemeenheden 1. Filosofie 2. Godsdienst 3. Sociale wetenschappen 4. Filosofie en linguïstiek 5. Exacte wetenschappen 6. Toegepaste wetenschappen 7. Kunsten en ontspanning 8. Literatuur 9. Geschiedenis, aardrijkskunde, biografieën 10. Kinderboeken en stripverhalen TOTAAL :

Aantal eerste uitgaven 2006 248 430 484 3.168 275 674 1.925 1.740 1.846

2005 258 355 498 3.992 297 750 2.230 1.905 1.803

2004 409 373 490 3.836 207 565 1.509 1.772 1.730

2003 207 417 446 3.474 309 523 2.177 1.571 1.814

1.627 2.909 15.346

1.507 3.463 17.058

1.297 2.975 15.163

1.349 2.565 14.852

Alhoewel deze cijfers niet toelaten een 100% betrouwbare analyse te maken van de boekenproductie in België, geven ze toch een indicatie van de richting waarnaar de uitgevers zich oriënteren. In 2006 legden de uitgevers zich vooral toe op de publicatie van boeken in het kader van de sociale wetenschappen (een vierde van de nieuwe productie). Dit cijfer komt nagenoeg overeen met wat vorig jaar werd gedeponeerd voor hetzelfde vakgebied. Op de tweede plaats komen de kinderboeken en stripverhalen met ongeveer één vijfde van de productie. Ook hier krijgen we ongeveer eenzelfde beeld met de toestand tijdens de vorige jaren. Ongeveer een gelijk aantal ontvangen boeken kon worden ondergebracht in de rubrieken: kunsten en ontspanning, literatuur, toegepaste wetenschappen en, iets achterop hinkend, geschiedenis, aardrijkskunde en biografieën. Dit jaar hebben de heruitgaven geen wezenlijk verschil op die gegeven volgorde. Vooral in de sector literatuur wordt de rangschikking bepaald door de mate waarin de Belgische auteurs die in het buitenland publiceren hun boeken volgens wettelijke verplichtingen deponeren. In de voorstellen tot amendement van de bestaande wet op het Wettelijk Depot worden maatregelen voorzien om tot een meer gerespecteerde deponering te komen. Ondertussen heeft de afdeling Wettelijk Depot vooral met Nederlandse uitgeverijen afspraken gemaakt die zorgen voor een zekere deponering van de Belgische auteurs. Een ander punt uit de wet op het Wettelijk Depot dat onze aandacht verdient, is de mate waarin Belgische auteurs die in het buitenland publiceren aan hun wettelijke verplichting voldoen om één exemplaar van hun werk te deponeren in de KBR. Een overzicht hiervan zien we in volgende tabel waarin we eveneens als vergelijking de cijfers voor de vorige jaren hebben opgenomen.

42

Land van publicatie: overzicht 2003-2006

Argentinië België Brazilië Canada Chili Duitsland Denemarken Frankrijk Groot-Brittannië Griekenland India Israël Italië Japan Joegoslavië Luxemburg Malta Nederland Polen Portugal Roemanië Rusland Rwanda Spanje Slowakije Suriname Turkije Verenigde Staten Zweden Zwitserland Niet aangegeven Meerdere plaatsen

2006

2005

2004

2003

1 16.512 6 1 3 79 2 7 1 1 1 1 112 1 3 1 1 1 3 1 654

18.118 2 32 103 6 3 1 74 1 1 4 1 1 2 1 3 7 525

16.425 1 1 6 1 90 5 1 1 6 8 1 2 67 1 4 1 1 3 2 1 400

16.035 7 63 4 1 1 8 70 1 1 1 1 1 2 1 427

43

Zoals vorig jaar werd iets meer dan 95 % van de gedeponeerde boeken in België uitgegeven. Dit houdt in dat slechts een vijf procent uit het buitenland afkomstig is. Houden we geen rekening met de exemplaren met de aanduiding ‘meerdere plaatsen’, dan komen we nog tot slechts 241 boeken die in het buitenland zijn uitgegeven of slechts 1,3% van het totaal. Toevallig eenzelfde zeer lage verhouding als in de vorige jaren. Dit wijst erop dat tot op dit ogenblik de verplichtingen van de wet op het Wettelijk Depot door de Belgische auteurs die in het buitenland publiceren niet of nauwelijks worden nageleefd, ook al wordt hen regelmatig op die verplichting gewezen. Vooral de publicaties van universitaire onderzoekers en vertalingen van Belgische schrijvers ontbreken. Dit komt sprekend tot uiting zodra we oudere publicaties krijgen van het FWO waaronder vele van die ontbrekende publicaties zich wel bevinden. Zoals in het verslag van vorig jaar reeds is aangegeven, blijkt uit gesprekken met universiteitsprofessoren dat ze niet zo geneigd zijn zich aan deze wettelijke verplichting te onderwerpen. De Koninklijke Bibliotheek zou moeten kunnen overgaan tot het aankopen van die bewuste publicaties en de rekening laten betalen door derden. Ook dit jaar moet de afdeling opnieuw cijfers publiceren die deze trieste waarheid aantonen. Immers, heel wat meer Belgen publiceren in het buitenland, maar ‘vergeten’ een exemplaar van hun boek of artikel aan de KBR te laten geworden. Campagnes tot bewustmaking zullen moeten worden herhaald, vooral dan in de richting van de Belgische universiteiten en wetenschappelijke instellingen. Een derde punt dat onze aandacht verdient in dit jaarverslag is de taal waarin onze Belgische auteurs, onderzoekers en uitgevers publiceren of worden vertaald. Het resultaat van de hiernavolgende tabel is natuurlijk beïnvloed door de mate waarop publicaties in het Wettelijk Depot worden gedeponeerd.

44

Taal Afrikaans Albanees Arabisch Bretoens Catalaans Deens Duits Engels Esperanto Ests Fins Frans Grieks Hongaars Italiaans Japans Kroatisch Latijn Litouws Meertalig Nederlands Pools Portugees Roemeens Russisch ServoKroatisch Sloveens Spaans Syrisch Tibetaans Tsjechisch Turks Vietnamees Vlaams Waals Zweeds

2006

2005

2004

2003

2002

3 1 1 1 113 1.204 9 6.121 34 3 1 46 543 9.079 3 6 1 14

1 2 1 176 1.514 8 1 6.516 2 32 10 1 14 827 9.691 2 6 1 8

2 117 1.060 7 6.532 1 2 11 2 5 484 8.750 6 4

1 1 1 1 151 1.179 1 6.067 2 1 24 3 12 1 360 8.766 2 3 1 4

132 1.227 5.598 1 14 86 501 7.590 2 2 4

1 48 2 2 2 1 7 2

3 1 38 1 3 13 9 3

16 1 1 1 1 17 1

3 34 1 2 6 4

48 1 1 10 3

Zoals eigenlijk te verwachten viel, zijn er buiten het Nederlands, het Frans en het Engels geen andere dominante talen in de publicaties die het Wettelijk Depot ontving. Wel vrij goed vertegenwoordigd waren het Duits, het Spaans en het Italiaans.

45

2.2. Verwerking van digitale documenten en ontwikkeling van de “digitale bibliotheek” In april 2004 begon de afdeling Belgische Bibliografie en Nationale documentatie, in samenwerking met de afdeling Geautomatiseerde Documentatie, met het verwerken en voor raadpleging ter beschikking stellen van de cd-roms die bij het Wettelijk Depot worden ingediend en voordien uitsluitend waren gecatalogiseerd en opgeslagen in de magazijnen. Een wetenschappelijk ambtenaar werd met deze taak belast. Deze documenten worden niet alleen op een centrale server geladen, maar krijgen ook een verwijzing op de website van de Koninklijke Bibliotheek en worden voorgesteld volgens een rangschikking die steunt op themarubrieken en op de typologie van de documenten. Samen met de links naar de elektronische tijdschriften waarop de Bibliotheek is geabonneerd en enkele cd-roms die tot de algemene verzamelingen van de wetenschappelijke bibliotheek behoren, evenals een geheel van elektronische hulpmiddelen die vrij toegankelijk zijn, zijn deze documenten, samengebracht onder het vernieuwend concept van ‘Digitale bibliotheek’, goed voor 1.785 eenheden, als volgt verdeeld :

Individuele cd-roms cd-roms die bij een boek horen Elektronische hulpmiddelen on line (gratis toegang) Elektronische hulpmiddelen on line (betalend)

181 293 112 1.012 1.492 480 1.785

2.3. Wetenschappelijke uitstraling In het kader van de ‘nationale documentatie’ bevordert de afdeling het project ‘eBBM / Sanderus electronicus: elektronische editie van de Bibliotheca Belgica Manuscripta (1641-1644) van Antonius Sanderus’, dat tot doel heeft deze belangrijke bron voor de geschiedenis van de oude bibliotheken op het Belgische grondgebied te digitaliseren. Er werd een subsidie toegekend om gedurende één jaar een onderzoeker in dienst te nemen. Deze onderzoeker werd aangeworven en trad in 2006 in dienst.

Het wetenschappelijk personeel van de afdeling stond in voor de volgende publicaties : •

DAELEMANS (Frank), De Vlaamse en Brabantse landbouw, in Paul Janssens (red.) België in de 17de eeuw.Band II, Brussel, 2006, p. 252-259.

•

ID, L’agriculture en Flandre et en Brabant, in Paul Janssens (red.), La Belgique espagnole et la principauté de Liège, 1585-1715, vol 2, Bruxelles, 2006, p.252259.

•

REYNHOUT (Lucien), Formules latines de colophons - Turnhout : Brepols, 2006 (Bibliologia : elementa ad librorum studia pertinentia, 25A-B).

•

ID, La fabrication du livre manuscrit, In : Histoire des Techniques en Belgique de l’Antiquité à 1900 / Robert Halleux, Philippe Tomsin, Jan Vandersmissen (eds).

•

ID, Formulaire dans les colophons, les chartes et les inscriptions : Pistes pour une approche comparative, in ‘ Le livre au fil de ses pages ‘, Actes de la Quatorzième journée d’étude du Réseau des Médiévistes belges de Langue française (Groupe de contact du F.N.R.S.), Université de Liège, 18 novembre 2005, Bruxelles (Archives et Bibliothèques de Belgique, Numéro spécial)

46

•

ID, La mano e la scrittura nel Medioevo: orientamenti storiografici / Nicoletta Giovè Marchioli in “All’incrocio dei saperi: La Mano...”, p. 59-68.

•

ID, All’incrocio dei saperi: La Mano. Atti del Convegno di Studi, Padova 29-30 settembre 2000. A cura di Achille Olivieri con la collaborazione di Massimo Rinaldi e Maurizio Rippa Bonati. Padova, Coop. Libraria Editrice Università di Padova, 2004, 24 cm, 545 p., ill. (Università degli Studi di Padova. Dipartimento di Storia). Priis: euro 28. ISBN: 88-7178-365-4.

•

ID, Les reliures médiévales des manuscrits de la Bibliothèque municipale de Lille / Jacques Charles Lemaire, Lille, Université Charles-de-Gaulle – Lille 3 ; Bibliothèque municipale de Lille, 2004 ; un vol. in-8°, 150 p., fig., pl. noir et blanc.

•

ID, Mediaevistik und Neue Medien / Klaus Van Eickels, Ruth Weichselbaumer und Ingrid Bennewitz (Hrsg.), Osterfildern, Jan Thobercke Verlag, 2004, 24 cm, 316 p., ill., cd-rom. Priis: euro 69,00. ISBN: 3-7995-0321-8.

•

ID, Early medieval Glosses on Prudentius’ Psychomachia. The Weitz Tradition / Sinéad O’Sullivan, Leiden-Boston, Brill, 2004, 24 cm, XXIV-381 p., index. (Mittellateinische Studien und Texte, XXXI). Prijs: euro 114. ISBN: 90-04-138048.

•

ID, Signa officinarum chartariarum in codicibus Graecis saeculo sexto decimo fabricatis in bibliothecis Hispaniae / Mark L. Sosower, Amsterdam, Adolf M. Hakkert, 2004. 1 vol. 20 x 29 cm, 564 p., fig.. ISBN 90-256-1186-9.

Deelname aan congressen, colloquia en conferenties buitenshuis en mandaten, wetenschappelijke en eervolle onderscheidingen : Frank Daelemans - Voorzitter van Archief- en Bibliotheekwezen in België; Penningmeester van ‘Colloquium De Brabantse Stad’; Penningmeester van ‘Het Blauwe Schild’ België; Penningmeester van de ‘Vereniging voor Brusselse Geschiedenis’; Lid van het ‘ Comité d'édition des Archives de la Ville de Bruxelles ‘. Lucien Reynhout - Paris, Institut de Recherche et d’Histoire des Textes, 14 december 2006 : ‘ Inventaires anciens et nouvelles technologies : Sanderus electronicus, l’édition électronique de la Bibliotheca Belgica Manuscripta (1641-1644) ‘ / Lucien Reynhout, in ‘ Les bibliothèques médiévales au xxie siècle : bases de données et inventaires en ligne ‘. - 1er juin 2006, Université de Paris I - Panthéon – Sorbonne : ‘ Les formules latines de colophons, une source peu connue pour l’histoire culturelle de l’Occident médiéval ‘, in het kader van het seminarie ‘Livre, manuscrit et société ‘ (niveau Master 1). - Lucien Reynhout is correspondant voor België van het ‘Revue internationale Gazette du livre médiéval (rubrique « vient de paraître – à paraître »).

47

DEPARTEMENT V: Historische Collecties Departement V Historische Collecties, zonder titularis en daarom onder de onmiddellijke leiding geplaatst van François de Callataÿ, Departementshoofd Museumkabinetten in 2006, omvat drie afdelingen : afdeling 15, Kostbare Werken en Geschiedenis van het Boek, afdeling 16, Kaarten en Plannen, en afdeling 17, Muziek. 1. Kostbare Werken en Geschiedenis van het Boek Toevertrouwd aan Claude Sorgeloos (Eerstaanwezend assistent) en Bart Op de Beeck (Attaché), is de afdeling Kostbare Werken en Geschiedenis van het Boek, eveneens zonder titelvoerend afdelingshoofd, belast met het beheer, de ontsluiting, de verwerving en de consultatie van kostbare oude en bijzondere drukken. De afdeling publiceert catalogi van haar collecties, bibliografieën van oude en bijzondere drukken en wetenschappelijke publicaties in verband met de geschiedenis van het gedrukte boek. Bovendien verzorgt de afdeling ook de verwerking en de ontsluiting van de meeste veiling- en boekhandelscatalogi bewaard in de KB. Sinds april 2006 is Bart Op de Beeck tijdelijk gedetacheerd van de afdeling en maakt hij deel uit van de staf van de Algemeen directeur. Claude Sorgeloos werd tijdelijk belast met de verantwoordelijkheid van de leeszaal van de afdeling Kostbare Werken. 1.1. Catalogisering Aantal ingevoerde bibliografische beschrijvingen: 16.318. Overzicht van 2001 tot 2006 :

Catalogisering

2001 6.726

2002 2003 16.455 10.128

2004 3.899

2005 8.076

2006 16.318

Dit hoge aantal voor 2006 is het gevolg van de retrocatalogisering van de oude drukwerken, het invoeren van het ‘oude fonds’, de catalogisering van de verzameling van de capucijnen (CAP) en de catalogisering van de schenkingen en aanwinsten. Bovendien worden veilingcatalogi en catalogi van boekhandelaars uitsluitend door de afdeling Kostbare Werken gecatalogiseerd: stempelen, etiketteren en catalogiseren. Dit bijzonder hoge aantal is ook het gunstige gevolg van het feit dat er in de zomer jobstudenten werden aangeworven die alleen maar hebben gecatalogiseerd. Dit experiment moet worden herhaald. De afdeling Kostbare Werken zet de retrocatalogisering voort van de oude verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek van België. Dit alles kadert natuurlijk in een meerjarenplan van de afdeling dat tot doel heeft ervoor te zorgen dat de volledige verzameling boeken van vóór 1800 en vooral de Belgische drukwerken van de Koninklijke Bibliotheek online kunnen worden geraadpleegd. In verband hiermee werden nog 157 Brusselse drukwerken van de 17de en 18de eeuw uit onze historische verzamelingen in 2006 ingevoerd. Ter voorbereiding van de tentoonstelling gewijd aan Justus Lipsius (eind 2006) is de afdeling begonnen met het retrocatalogiseren van alle drukwerken van Lipsius die de Koninklijke Bibliotheek sinds 2005 bewaart. Deze retrocatalogisering werd voortgezet in 2006 en is nu voltooid. Het volledige fonds-Lipsius van de Koninklijke Bibliotheek van België is dus toegankelijk via internet, zowel de uitgaven die voorkomen in onze oude, geretrocatalogiseerde fondsen als de nieuwe aanwinsten van werken van Lipsius in 2005 en 2006. Van april 2003 tot maart 2004 werd in de afdeling Kostbare Werken een onderzoeksproject over de postincunabelen gevoerd, gefinancierd door het Federale Wetenschapsbeleid. Helaas werd dit project niet verlengd. Voor 2006 werd wel een verlenging toegekend en bijgevolg werden van januari tot juli 2006 in totaal 822 postincunabelen gecatalogiseerd. Het project werd halverwege echter onderbroken, nadat de persoon die met de leiding van dit project was belast werd benoemd tot commissaris van de tentoonstelling over Justus Lipsius. De betrokkene heeft zich volledig gewijd aan het samenstellen van

48

een wetenschappelijke catalogus van de tentoonstelling, met een inventaris van de werken van Lipsius en teksten in onze verzamelingen die Lipsius heeft uitgegeven en becommentarieerd. Dit werk van inventarisering geschiedde door de conversie van de Vubis-beschrijvingen die in 2005 en 2006 werden opgesteld. Jobstudenten hebben bijna 3.000 ordonnanties en pamfletten van het oude fonds ingevoerd (LP 12.993 A 1 tot LP 12.993 A 2.797). Ze hebben ook de beschrijvingen van 19de-eeuwse overdrukken ingevoerd die bewaard worden in de IIde reeks en betrekking hebben op de medische wetenschappen. Beide reeksen werkzaamheden vormen een verklaring voor het grote aantal beschrijvingen door de afdeling Kostbare Werken in 2006. De afdeling is ook voortgegaan met het catalogiseren van de verzameling brochures (convoluten voornamelijk van de 19de eeuw, van de IIde en IIIde reeks) die enkele jaren geleden werden gedigitaliseerd maar zonder dat de overeenstemmende bibliografische beschrijvingen werden ingevoerd. In 2006 werden ongeveer 3.200 dergelijke beschrijvingen ingevoerd. Nadat de werken uit het bureau van de Algemeen directeur in juni 2006 werden toevertrouwd aan de hoede van de afdeling Kostbare Werken, werd begonnen met hun catalogisering. Deze werken waren nooit eerder gecatalogiseerd. Ze hebben dus een boeknummer DIR gekregen en 680 beschrijvingen werden ingevoerd in 2006. De catalogisering van deze boeken zal in 2007 worden voltooid. Wat betreft de schenkingen is de afdeling voortgegaan met de catalogisering van het fonds-Scutenaire, waarvan vandaag ongeveer drie vierde is gecatalogiseerd (FS XLIX 1 tot FS XLIX 4.000). Nog op literair gebied werd het kleine fonds van Armand Henneuse (FS XXX), genoemd naar deze Belgische uitgever (1901-1976) die eerst in Parijs en daarna in Lyon was gevestigd, volledig gecatalogiseerd (73 beschrijvingen). In oktober 2004 is de afdeling Kostbare Werken begonnen met het catalogiseren van de referentiewerken van het legaat-Courtin (FS LXIII), een verzameling met een heel rijke documentatie over dans en ballet in de tweede helft van de 20ste eeuw, evenals heel fijn ingebonden bibliofiele boeken. Ongeveer 360 boeken van het documentaire gedeelte van dit fonds werden geïnventariseerd in 2005. De catalogisering van dit fonds betrof 700 documenten tot augustus 2006, waarvan 63 kostbare werken, gecatalogiseerd in 2006. De catalogisering van de zeldzame edities werd echter opgeschort in september, terwijl de catalogisering van de naslagwerken aanzienlijk werd vertraagd, aangezien het betrokken wetenschappelijke personeelslid en de bediende van de leeszaal in beslag werden genomen door het beheer van de leeszaal en van de compactus. De catalogisering van het kostbare fonds gaat voort op niet-geautomatiseerde wijze, en minder snel, dankzij de hulp van een vrijwilliger die werkt met onderdeelbeschrijvingen. Deze beschrijvingen zullen later worden ingevoerd. Tot slot hebben studenten tijdens de zomervakantie 2006 het grootste deel van de oude drukwerken afkomstig van de capucijnen en bewaard onder het boeknummer CAP gecatalogiseerd. Een vrijwilliger heeft deze voorlopige beschrijvingen verbeterd en aangevuld: in totaal werden aldus 914 beschrijvingen ingevoerd en verbeterd in 2006. Dit werk werd vervolgens gecontroleerd door een personeelslid van de afdeling Kostbare Werken. Dit fonds telt 1.727 beschrijvingen die werden ingevoerd sinds het werk werd aangevat, d.i. meer dan de helft van het fonds. 1.2. Aanwinsten Referentiewerken Het budget voor de aankoop van referentiewerken werd geschrapt en nieuwe referentiewerken voor onze leeszaal worden voortaan aangekocht via de afdeling Aanwinsten, na een bestelling door het wetenschappelijk personeel van de Kostbare Werken. De referentiewerken die door en voor de Kostbare Werken worden besteld, worden soms echter naar de algemene verzamelingen gestuurd, afhankelijk van de beoordeling van de werknemers die de aanwinsten catalogiseren. Om dezelfde redenen ontvangen we vaak werken die helemaal niets te maken hebben met oude gedrukte werken. Voorbeeld hiervan is een biografie van keizer Constantijn I de Grote, die uiteindelijk naar de algemene verzamelingen werd gestuurd.

49

Verzamelingen De afdeling is belast met het aankopen van oude gedrukte werken voor de Koninklijke Bibliotheek van België. Het personeel van de afdeling (1 persoon) pluist stelselmatig alle catalogi van openbare verkopen en de catalogi met prijsvermelding van boekhandelaars uit, op zoek naar alles wat verband houdt met Belgische drukwerken van vóór 1800 of met drukwerken van Belgische auteurs of publicaties die betrekking hebben op België maar tijdens dezelfde periode in het buitenland zijn verschenen. Soms gaat de afdeling ook op zoek naar de ontbrekende exemplaren van Belgische drukwerken van de 19de eeuw of kostbare Belgische edities van de 19de en 20ste eeuw (beperkte oplagen, exemplaren met opdracht of aantekeningen enzovoort) om zo mogelijk de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek van België aan te vullen. Het behoort tot de essentiële opdrachten van de Koninklijke Bibliotheek van België om volledigheid na te streven op het gebied van de Belgische drukwerken en om bibliografieën en catalogi van haar verzamelingen te publiceren. Aangezien het budget voor het aankopen van oude drukwerken heel beperkt is, heeft de afdeling voor de grote openbare verkopen met veel ‘Belgicana’ een beroep gedaan op het budget dat bestemd is voor de aanwinsten van kunstwerken en dat wordt beheerd door de Algemeen directeur. De schenkingen en aanwinsten in 2006 werden opgenomen in de inventaris van de afdeling, van boeknummer LP 12.971 tot boeknummer LP 13.138. Aanwinsten: 156 gedrukte werken Schenkingen: 362 (12 gedrukte werken en 350 afgestaan door de dominicanen van Brussel) Totaal: 518 gedrukte werken Tabel m.b.t. de laatste zes jaar 2001 Aankopen 10 Schenkingen 41 Totaal 51

2002 76 13 89

2003 136 26 162

2004 89 534 623

2005 2.922 23 2.945

2006 156 362 518

Schenkingen Onder de schenkers van het afgelopen jaar vermelden we Bart Op de Beeck, Marcus de Schepper, Johan van Heesch en Roger Brucher, deze laatste voor de originele editie van Le Soulier de Satin van Paul Claudel, Parijs, 1929-1930 (LP 13.095 A). Dhr. Louis de Strycker schonk aan de afdeling een Compendium chronologicum episcoporum Brugensium, in 1731 uitgegeven te Brugge, verlucht met de portretten (inkt en aquarel) van de bisschoppen, met hun wapens (LP 12.987 A), evenals een historisch werk dat in 1897 te Doornik verscheen bij Vasseur-Delmée, een exemplaar van bibliofiele kwaliteit op Hollands papier dat bestemd was voor een van de twee auteurs, P.A. du Chastel de la Howarderie, in een halfband met zijn wapen, afkomstig van de Doornikse bibliofiel Léon Lambert (LP 12.988 A). Tot slot is een klein fonds (350 boeken), afkomstig van de bibliotheek van de dominicanen in Brussel, in onze verzamelingen terechtgekomen als gevolg van een schenking van de dominicanen. Teneinde hun samenhang te bewaren, kregen ze het boeknummer FS LXVII. Dit fonds bevat publicaties van de 19de en 20ste eeuw, o.a. de Mélanges de politique, de morale et de littérature extraits de journaux van E.H. de Feller, Leuven, 1822, de Oeuvres van Lamartine die de Société belge de Librairie in 1839 te Brussel had uitgegeven of nog de Mémoires d’Outre-Tombe van Chateaubriand in een Belgische editie. Het fonds bevat ook een geheel van publicaties van het Davidsfonds te Leuven tijdens de Tweede Wereldoorlog, in de originele kartonnen platten. De inhoud van dit fonds is een mooie aanvulling op de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek, dankzij de edities die er nog niet in voorkwamen vóór het ontstaan van het Wettelijk Depot. De verhuizing van de rest van de moderne werken is gepland in 2007: ze zijn bestemd voor de algemene verzamelingen.

50

Aankopen Tijdens het afgelopen jaar kon de afdeling 26 drukwerken van de 16de eeuw, 48 drukwerken van de 17de eeuw, 49 drukwerken van de 18de eeuw, 31 drukwerken van de 19de eeuw en 15 drukwerken van de 20ste eeuw kopen, voornamelijk Belgische drukwerken en/of van Belgische auteurs. Een verdeling volgens plaats van uitgave van de Belgische drukwerken van het ancien régime geeft de volgende resultaten: Antwerpen: 25; Oudenaarde: 1; Brugge: 4; Brussel: 21; Kortrijk: 2; Gent: 9; Luik: 6; Leuven: 12; Mechelen: 4; Bergen: 3; Tielt: 1. Voor het buitenland: Amsterdam: 2; Brunswick: 1; Keulen: 1; Frankfurt: 2; Halle: 1; Helmstadt: 1; Leiden: 2; Leipzig: 1; Londen: 1; Lyon: 4; München: 2; Offenbach: 1; Parijs: 8; Rostock: 1; Straatsburg: 2; Venetië: 2; Verona: 1. De belangrijkste drukkerscentra zijn dus vertegenwoordigd, in verhoudingen die overeenkomen met de productie van deze steden. Onder onze aankopen vinden we echter ook perifere plaatsen zoals Oudenaarde, Kortrijk en Tielt. Onder de opmerkelijke aanwinsten vermelden we diverse 16de-eeuwse werken die niet voorkomen in de Belgica typographica, afwezig zijn in de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek, in Belgische bibliotheken of in eender welke andere bibliotheek. Die natuere der dieren… La nature des animaux, een heel zeldzaam werk in kwartoformaat, tweetalig, bestemd voor scholieren en in 1561 te Antwerpen gepubliceerd bij Jan Mollijns, is verlucht met houtsneden met voorstellingen van dieren; het gaat waarschijnlijk om het enige bekende exemplaar van dit schoolboek (LP 12.973 A). De genealogie ende afcompst vande poetische goden… tot profijt ende instructie van alle liefhebbers van consten van Gilles d’Aurigny is een literaire tekst in het Nederlands, een uiterst zeldzame editie gedrukt door Marten de Ridder te Antwerpen, dateerbaar in 1547 (privilege) of in de volgende jaren (LP 12.994 A). De zeer wonderlijcke ende warachtige historie van Mahomet werd in 1580 in Antwerpen gedrukt door Guillaume van Parijs (LP 13.006 A). Een andere aanwinst, Een devote maniere om gheestelyck pelgrimagie te trecken, van Jan Pascha, verscheen in 1576 te Leuven bij Hieronymus Welle en de Belgica typographica vermeldt daarvan drie andere exemplaren (LP 13.121 A). De Declaratie van die triumphante incompst vande… Prince van Oraingnien, binnen… Brussele van Jan Baptist Houwaert is een heel zeldzaam werk dat in 1579 te Antwerpen bij Plantin werd gedrukt en brengt het relaas van de blijde intrede van de prins van Oranje te Brussel op 18 september 1578, met een beschrijving van de feestelijkheden die ter ere van hem werden georganiseerd en de efemere constructies die voor deze gelegenheid werden opgericht; het boek is verlucht met houtsneden; bovendien is het exemplaar afkomstig van ridder Gustave van Havre, een vermaard Antwerps verzamelaar (LP 13.124 A). Tot slot vestigen we de aandacht op een handboek voor de biecht dat in 1591 bij Henricus Hovius in Luik verscheen (LP 12.980 A). Voor de 17de en 18de eeuw vermelden we de Poemata van Franciscus Haemus, een vrij ongewone verzameling gedichten in het neo-Latijn, in 1630 uitgegeven te Kortrijk (LP 13.090 A); de Introduction à l’amour de Dieu van Pierre Pennequin, in 1645 uitgegeven bij Jean Havart in Bergen (LP 12.982); de Sainte Bible in een Luikse editie, Jean-François Broncart, 1701 (LP 13.035 C); en Ziet hier den getrouwen onverwinnelycken… prins Belizarius, de samenvatting van een toneelstuk, in 1798 gedrukt te Oudenaarde (LP 13.031 A), te rangschikken in de categorie van de efemere drukken. Een convoluut met 7 operalibretto’s, in de 18de eeuw gedrukt te Antwerpen, kwam ook in onze verzamelingen terecht (LP 13.123 A). Onder de enkele moderne drukwerken die de afdeling het afgelopen jaar heeft verworven, vermelden we een geheel van edities van Maurice Maeterlinck, in het Engels in Londen gedrukt bij Methuen, die nog niet in onze verzamelingen vertegenwoordigd waren (LP 13.064 A à LP 13.068 A).

51

De afdeling heeft de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek van België aangevuld met de aankoop van 21 Brusselse drukwerken van het ancien régime die nog niet voorkwamen in de verzamelingen en bijgevolg niet waren geïnventariseerd in het kader van het project Catalogue des imprimés bruxellois (17de en 18de eeuw). We vermelden terloops een zeldzame druk met het relaas van de moord op koning Hendrik IV door Ravaillac, in 1610 te Brussel gepubliceerd door Rutger Velpius en Hubert Anthoine (LP 12.979 A), Psalmi et hymni ecclesiastici cum officio defunctorum, Brussel, Jean Mommaerts, 1618 (LP 12.983 A), een editie van de Delicium animae seu ardentissimae precationes van Léonard Lessius, in 1664 gepubliceerd bij François I Foppens (LP 13.038 A), een heel zeldzame editie van De wonderlijke historie van de wandelende jood, Brussel, Jacobus Vleugaerts, s.d. [ca. 1730], een populair werk (LP 13.096 A), een late Brusselse heruitgave van de Parvus catechismus van de H. Petrus Canisius, Brussel, P.J. Lemmens, 1772 (LP 13.043 A), evenals de Code des délits et des peines, Brussel, Veuve Descamps, [ca. 1796] (LP 13.040 A). De uitstraling van de letteren van de Oude Nederlanden in Europa maakt ook deel uit van ons aanwinstenbeleid. In dit kader heeft de afdeling verschillende werken verworven van Belgische auteurs van het ancien régime die in het buitenland werden uitgegeven. Het gaat onder meer om een geschrift van Josse van Clichtove of Jodocus Clichtoveus, gericht tegen de lutheranen: Propugnaculum ecclesie adversus Lutheranos, Keulen, Petrus Quintel, 1526 (LP 13.132 A). Het traktaat Familiarium colloquiorum opus van Erasmus in een Parijse editie van 1542, bij François Gryphius, is in onze verzamelingen terechtgekomen (LP 13.099 A). Het traktaat Ad leges duodecim tabularum liber singularis van de jurist Jacobus Raevardus of Reyvaert verscheen in 1662 te Helmstadt bij Joannes Heitmüller (LP 13.069 A). Een editie van het beroemde werk van Philippe Marnix de Sainte-Aldegonde, De byencorf, Amsterdam, Abraham en Jan de Wees, 1664, werd eveneens verworven tijdens het afgelopen jaar (LP 13.013 A). Tot slot vermelden we een heruitgave van Lyon, Jean-Marie Bruyset, 1778, van het beroemde Ius ecclesiasticum universum van de Leuvense canonist en jansenist Zeger-Bernard Van Espen (LP 13.036 C). Verschillende in het buitenland uitgegeven werken hebben betrekking op de Oude Nederlanden. Een Beschreibung und abrisz der … Haupt-Stadt Gent in Flandern verscheen in 1678 te Leipzig bij Christian Kirchner (LP 13.014 A). Ook zeldzaam is de Engelse vertaling van de geschiedenis van de oorlogen van Vlaanderen van Guido Bentivoglio: The history of the wars of Flanders, Londen, Humphrey Moseley, 1654 (LP 13.057 C). Een Recueil de discours sur la question de la réunion de la Belgique à la France verscheen in 1797 te Parijs bij Laran en Bailleul (LP 13.041 A). De afdeling is voortgegaan met het aankopen van veilingcatalogi die niet voorkomen in de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek van België en bijgevolg niet vermeld worden in de repertoria en het supplement die Jeanne Blogie momenteel opstelt. Ze kon in 2006 21 voornamelijk Belgische catalogi kopen die betrekking hebben op veilingen van boeken, maar ook van schilderijen en prenten, muziekinstrumenten en partituren, veilingen op naam of anonieme veilingen. Onder de opmerkelijke aanwinsten van het afgelopen jaar vermelden we de aankoop bij een privé-verzamelaar van een opmerkelijk geheel van Vlaamse ‘marktliederen’ (LP 13.151 A, LP 13.152 C en LP 13.153 E, geïnventariseerd in 2007). Tot slot verwierf de afdeling Kostbare Werken in 2006, naar aanleiding van de organisatie van de tentoonstelling Constanten in roerige tijden: de boeken van Justus Lipsius bewaard in de Koninklijke Bibliotheek van België, niet minder dan eenentwintig edities van deze auteur of met betrekking tot deze filosoof die nog niet voorkwamen in de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek van België. We vermelden meer bepaald I due libri della costanza composti da Giusto Lipsio vulgarizati da Giacopo Scaglia, in 1621 in Venetië gepubliceerd bij Alessandro Polo, evenals de uiterst zeldzame en enige Italiaanse vertaling van het traktaat De Constantia van Justus Lipsius dat verscheen tijdens het ancien régime (LP 13.075 A). We vermelden ook De la Grandeur des Romains, Parijs, Toussaint du Bray, 1628 (LP 12.976 A); De Cruce, Brunswick, Andreas Duncker en Godfried Müller, 1640 (LP 12.981 A); Politicorum libri sex, Verona, 1600-1601 (LP 12.997 A); Monita et exempla politica, Parijs, Pierre Chevalier, 1605 (LP 13.070 A); Politicorum libri sex, Frankfurt, 1612 (LP 13.072 A); Epistolarum selectarum centuriae VIII, München, 1694 (LP 13.073 A); Epistolarum selectorum quinque centuriae, Parijs, Thierry Rolin, 1602 (LP 13.076 A); Physiologiae stoicorum libri tres, in

52

1604 te Parijs gepubliceerd door Adrien Perier (LP 13.080 A) en De Cruce, Parijs, 1598, uitgegeven bij Christophe Beys, een kleinzoon van Christoffel Plantijn (LP 13.097 A). Nog andere boeken hebben in 2006 het fonds-Lipsius verrijkt: De Constantia, Frankfurt, Ioannes Wechel, 1590 (LP 13.093 A); Ad Annales Corn. Taciti liber commentarius, Lyon, Antonius Gryphius, 1598 (LP 13.094 A); Ad C. Suetonii commentarii, Offenbach, 1610 (LP 13.131 A); een anthologie van de werken van Lipsius, in 1629 te Straatsburg gepubliceerd onder de titel Facis historicae (LP 13.071 A); een editie van Velleius Paterculus door Lipsius, in 1592 gepubliceerd te Lyon (LP 12.996 A), evenals een editie van Tacitus door Lipsius, Lyon, 1684 (LP 13.081 A). Het exemplaar van de Saturnalium sermonum libri duo, Leiden, 1590, was eigendom van de Italiaanse geleerde Lorenzo Pignoria (LP 13.116 A). Het werk Memoriae philosophorum van Reinhard Heinrich Rollius, Rostoch en Lipsius, 1710, omvat een opmerkelijk hoofdstuk over Justus Lipsius (LP 13.078 A). Al deze edities vormen een belangrijke verrijking van de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek van België en getuigen, met de diversiteit van de vertalingen en de plaatsen van publicatie, van de uitstraling van het oeuvre van Lipsius in heel Europa. Deze aanwinsten stellen het fonds-Lipsius van de Koninklijke Bibliotheek van België op gelijke hoogte met het fonds-Lipsius dat de K.U.L. bewaart. Transfers In juni 2006 besliste de Algemeen directeur om de boeken die in zijn bureau werden bewaard toe te vertrouwen aan de afdeling Kostbare Werken met het oog op hun beheer en catalogisering. Het gaat om publicaties door de Koninklijke Bibliotheek van België, vanaf haar ontstaan in 1837, of om publicaties betreffende de verzamelingen van onze instelling in haar geheel: fondscatalogi, thematische catalogi, catalogi van verzamelingen en schenkingen, tentoonstellingscatalogi, libri amicorum, studies, tijdschriften enzovoort. Bij beslissing van de Algemeen directeur van 10 augustus 2006 werden verschillende verzamelingen volledig toevertrouwd aan de hoede van de afdeling Kostbare Werken, via transfer van de afdeling Gedrukte werken, met ingang van 1 september. Het gaat om verzamelingen waarvan vele boeken al werden bewaard in de afdeling Kostbare Werken: de fondsen Ville de Bruxelles (VB), Van Hulthem (VH), Müller (M), Lalaing (L), Faber (Faber), Almanachs (Alm), Fétis (Fétis), Theologie (T) en Classes (Cl). Als gevolg van deze overbrenging krijgt de afdeling Kostbare Werken een grotere samenhang. Naar het voorbeeld van andere nationale bibliotheken richt de afdeling zich voortaan op het domein ‘oude boeken’ en probeert ze op homogenere wijze de boeken van vóór 1800 te bewaren die voorkomen in de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek van België. Voor de 19de en de 20ste eeuw richten we ons voortaan op een actievere samenwerking met de afdeling Collectievorming. Tot slot heeft de afdeling zoals elk jaar actief samengewerkt met de afdeling Gedrukte Werken en de overbrenging gevraagd van oude boeken die in de algemene verzamelingen worden bewaard onder de boeknummers IIde reeks tot 7de reeks. Deze exemplaren werden in onze eigen verzamelingen opgenomen in het magazijn op het niveau -4.

1.3. Preservering en conservering

Sinds 1999 wordt de nadruk gelegd op de restauratie van werken in bijzonder slechte staat. Het gaat hier om drukken waarvan de band volledig stuk is, d.i. banden waarbij één of beide platten los zitten. De herstelling van zulke banden vereist gewoonlijk ingrijpende restauraties die zwaar op het budget wegen. Anderzijds worden werken gerestaureerd waarvan één of meerdere bladen of platen los of gescheurd in het boek zitten. In de mate van wat mogelijk en wenselijk is gaat aan de restauratie een microverfilming van het werk vooraf. De afdeling is ook voortgegaan met het vervangen van de oude zure dozen door zuurvrije dozen. In 2006 werden honderden werken uitgerust met een dergelijke beschermingsdoos.

53

Cijfers: Restauratie en conservering: 88 (door derden, budget van de afdeling, vier verschillende boekbinders) Overzicht van de laatste zes jaar 2001 & 66

Restaureren inbinden

2002 87

2003 94

2004 92

2005 93

2005 343

2006 260

2006 88

Boeken naar het fotografisch atelier: 260 Overzicht van de laatste zes jaar 2001 Reprografie 303

2002 382

2003 276

2004 463

Het actieve beleid van de afdeling op het vlak van archivering, d.i. het preventief microverfilmen van documenten om ze te beschermen tegen veelvuldige manipulaties, verloopt traag. De dienst Fotografie kampt blijkbaar met een tekort aan personeel en er wordt voorrang gegeven aan de bestellingen door derden. Bovendien moeten honderden microfilms nog worden gepositiveerd. Vóór 1999 heeft men dit immers nooit systematisch gedaan. Voor de afdeling Kostbare Werken wordt er nog steeds slechts één negatief aangemaakt en geen moederkopij die slechts in noodgevallen wordt gebruikt en in optimale omstandigheden buitenshuis wordt bewaard. Dit zorgt voor problemen: wanneer een negatieve film door veelvuldige manipulatie breekt, moet het origineel, dat ondertussen misschien is gerestaureerd, opnieuw door de dienst Fotografie worden microverfilmd en kan het dus een tweede keer worden beschadigd. 1.4. Leeszaal Lezers in 2006 : 1.482

Lezers

2001 1.431

2002 1.375

2003 1.480

Raadpleging ter plaatse: 2.464 Januari: 85 Februari: 87 Maart: 187 April: 159 Mei: 190 Juni: 754 Juli: 113 Augustus: 127 September: 152 Oktober: 231 November: 196 December: 183 -----------------------Totaal: 2.464 Bruikleen aan personeelsleden: 120 Totaal lezers + personeel: 2.584 54

2004 1.442

2005 1.093

2006 1.482

De abnormaal hoge piek op het vlak van raadplegingen in de maand juni laat zich verklaren door een werkverblijf van twee onderzoekers (project Alexander Wilkinson) van de universiteit van St. Andrews die een bibliografie moesten opmaken van de werken en documenten die in de 16de eeuw in het Frans waren gepubliceerd. Gedurende drie weken hebben zij samen 600 documenten verwerkt. Dit verblijf was al lang voorbereid door beide onderzoekers en het personeel van de afdeling Kostbare Werken. Voorts is het aantal lezers in 2006 gestegen en bereikte het opnieuw het gemiddelde van de vorige jaren, na een duidelijke daling in 2005. Het aantal aanvragen van documenten is regelmatig toegenomen sinds september 2005. Beide fenomenen – een stijging van het aantal lezers en van het aantal aanvragen – kunnen in verband worden gebracht met het feit dat volledige verzamelingen (VH, VB enz.) sinds 1 september aan de hoede van de afdeling Kostbare Werken werden toevertrouwd. Bij wijze van anekdote vermelden we dat een petitie door onderzoekers die in de werkzaal werken, om te protesteren tegen de ongemakken als gevolg van de overbrenging van de verzamelingen VH en VB naar de afdeling Kostbare Werken, geen enkele noemenswaardige invloed op het werk van de afdeling heeft gehad. Van de ongeveer twintig personen die de petitie hebben ondertekend, hebben ongeveer tien onderzoekers hun werkzaamheden heel normaal voortgezet in onze leeszaal. De andere ondertekenaars zijn niet naar onze leeszaal gekomen. Tot slot maakt een nieuw e-mailadres het sinds maart 2006 mogelijk om direct contact op te nemen met de afdeling Kostbare Werken vanaf de website van de Koninklijke Bibliotheek (Æ Verzamelingen Æ Kostbare werken Æ Contact). Dit adres wordt regelmatig gebruikt door de lezers om wetenschappelijke vragen te stellen en zelfs om boeken te reserveren. Anderzijds heeft de mogelijkheid om vanop afstand te reserveren via de gemeenschappelijke catalogus van de bibliotheken van de federale overheidsdiensten niets opgeleverd. Via deze weg hebben we slechts één vraag ontvangen, maar deze lezer is nooit komen opdagen om de boeken te raadplegen die voor hem waren opzijgelegd. 1.5. Besluiten Er zijn maar weinig jaren waarin zich opvallende gebeurtenissen voordoen in de administratieve geschiedenis van een afdeling. In 1945 werd de afdeling Kostbare Werken opgericht. In 1958 begon de afdeling met een eigen budget aanwinsten te realiseren. Ook 2006 is een belangrijke datum in de geschiedenis van de afdeling, waarvan de verzamelingen op 1 september werden verdrievoudigd. Sinds de pensionering van Jeanne Blogie en de promotie van Bart Op de Beeck tot de staf van de Algemeen directeur heeft de afdeling sinds 2005 twee personeelsleden verloren en sinds 2002 vijf personeelsleden, terwijl haar verzamelingen verdrievoudigd zijn en het werk bijgevolg aanzienlijk is toegenomen: raadplegingen, restauraties, reproducties en wetenschappelijke vragen. We merken op dat geen enkele extra magazijnbediende samen met de verzamelingen van de compactus is overgekomen, ondanks onze herhaalde verzoeken daartoe. Tegelijk is het budget voor de restauraties niet verhoogd, terwijl de afdeling Kostbare Werken volledige verzamelingen heeft geërfd die in een staat van beschadiging verkeren die schommelt tussen ‘bevredigend’ en ‘heel kritisch’. Met ‘heel kritisch’ bedoelen we dat het werk onmiddellijk uit omloop moet worden gehaald (= niet langer kan worden geraadpleegd) en aan een boekbinder-restaurateur moet worden toevertrouwd. Het jaar 2006 is dus in meer dan één opzicht een overgangsjaar en het risico bestaat dat dit ook geldt voor de eerste maanden van 2007. In de komende jaren moet er een stelselmatige controle worden verricht, plank per plank, van de hygiënische staat van de boeken in de compactus die vaak in problematische staat van bewaring verkeren. Er moet ook een algemene bezitscontrole van dit magazijn worden gerealiseerd. Bovendien moet er orde worden gebracht in de oude verzamelingen die zich in twee magazijnen bevinden en eventueel moeten sommige fondsen worden gehergroepeerd. Tot slot moet de samenwerking met de Gedrukte Werken worden voortgezet en moet het beleid waarbij oude boeken naar de afdeling Kostbare Werken worden overgebracht een vervolg krijgen. In de toekomst zal deze belangrijke reorganisatie van de verzamelingen en activiteiten van de afdeling Kostbare Werken echter alleen kunnen geschieden in de mate waarin extra middelen, zowel financieel als op het vlak van personeel, ter beschikking worden gesteld.

55

1.6. Valorisatie en Promotie De uitstraling extra muros van de afdeling Kostbare Werken kreeg gestalte in bruiklenen aan tentoonstellingen, het onthaal van groepen bezoekers aan de afdeling, de publicaties van het wetenschappelijk personeel en de deelname aan colloquia. Zoals ieder jaar heeft de afdeling Kostbare Werken vele boeken en documenten geleend aan tentoonstellingen, in België en in het buitenland. Bovendien heeft de afdeling zelf ook een tentoonstelling georganiseerd over de humanist Justus Lipsius. Ze kon daarvoor rekenen op de actieve medewerking van Alexandre Vanautgaerden, conservator van het museum van het Erasmushuis, van Kathleen Leys, adjunct-conservatrice en van Renaud Adam, commissaris van de tentoonstelling voor de afdeling Kostbare Werken. Op deze tentoonstelling was een selectie van 50 edities van Lipsius te zien: eigen werken of werken van auteurs die door de humanist werden uitgegeven en becommentarieerd. De tentoonstelling Constance et inconstance. Les livres de Juste Lipse conservés à la Bibliothèque royale de Belgique / Constanten in roerige tijden. De boeken van Justus Lipsius bewaard in de Koninklijke Bibliotheek van België vond van 1 december 2006 tot 4 februari 2007 plaats in het museum van het Erasmushuis. De afdeling organiseert rondleidingen en toont daarbij een selectie van oude en kostbare boeken die worden gekozen in functie van de interesses van de bezoekers. We vermelden meer bepaald het bezoek van dhr. Zhou Heping, vice-minister van Cultuur van de Volksrepubliek China, en het bezoek van mevrouw Joëlle Bourgeois, ambassadeur van Frankrijk in België, samen met het personeel van de ambassade. Zoals ieder jaar heeft de afdeling enkele bibliografische en catalografische rondleidingen georganiseerd voor de studenten in de bibliotheekwetenschappen en de deelnemers aan het seminarie voor moderne geschiedenis van de U.L.B. Deze rondleidingen waren natuurlijk geconcentreerd op het gedrukte boek en de eerbied voor oude documenten. Tot slot heeft Bart Op de Beeck, secretaris van de vzw Museum van de Boekdrukkunst, verschillende rondleidingen in het Nederlands gegeven. Daarbij heeft hij de machines en het materieel van voornoemd museum voorgesteld, dat gevestigd is in de lokalen van de Koninklijke Bibliotheek van België. Onder de andere promotieactiviteiten heeft het wetenschappelijk personeel van de afdeling Kostbare Werken zich laten opmerken met wetenschappelijke publicaties en met lezingen en voordrachten ter gelegenheid van internationale colloquia.

Het wetenschappelijk personeel van de afdeling stond ook in voor de volgende publicaties : •

Renaud Adam & Marcus de Schepper (edit.), Bibliotheca Lipsiana Bruxellensis. Les livres de Juste Lipse conservés à la Bibliothèque royale de Belgique, Turnhout, Brepols, 2007 [verschenen in 2006], 272 p. (Nugæ humanisticæ sub signo Erasmi, V).

•

ID, Bibliotheca Lipsiana Bruxellensis. Boeken van Justus Lipsius bewaard in de Koninklijke Bibliotheek van België, Turnhout, Brepols, 2006, 270 p. (Farrago. Philologie et typographie néolatines, IV).

•

ID, Saint Lambert et la Dévotion moderne : essai d’interprétation de la diffusion de la Vita Lamberti Leodiensis du chanoine Nicolas (ca 1145) au XVe siècle, d’après les manuscrits conservés, in: Revue bénédictine, dl. 116, 2006, p. 119-132.

•

ID, Peter Falck (ca. 1468-1519) et ses livres : retour sur une passion, in: Schweizerische Zeitschrift für Geschichte. Revue Suisse d’Histoire. Rivista Storica Svizzera, dl. 56, 2006, p. 253-272. 56

•

ID, La Vita Landiberti Leodiensis (ca 1144-1145) du chanoine Nicolas de Liège. Etude sur l’écriture hagiographique à Liège au XIIe siècle, in: Le Moyen Age. Revue d’histoire et de philologie, dl. 111 (3-4), 2005 [verschenen in 2006], p. 503-528.

•

ID, 4 notities in: Philippe le Beau (1478-1506) : les trésors du dernier duc de Bourgogne : [exposition : Bruxelles, Bibliothèque royale de Belgique, Chapelle de Nassau, du 3 novembre 2006 au 27 janvier 2007] : catalogue édité par Bousmanne, S. Thieffry, H. Wijsman, Bruxelles, 2006, / Filips de Schone (1478-1506): schatten van de laatste hertog van Bourgondië: [tentoonstelling: Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Nassaukapel, 3 november 2006 – 27 januari 2007]: catalogus uitgegeven door B. Bousmanne, S. Thieffry, H. Wijsman, Brussel: Koninklijke Bibliotheek van België, 2006, nr. 18 (Inc B 1.634, 2 muntordonnanties, in samenwerking met Sergio Boffa), nr. 24 (Inc A 1.426, Keure van Zeeland), nr. 33 (Inc C 195, Justinianus), nr. 34 (Inc A 1.500, Erasmus).

•

Bart Op de Beeck, Books and Bindings from the Library of Abraham Ortelius (1527-1598), in: Bibliophilies et reliures: mélanges offerts à Michel Wittock, ed. Annie De Coster, Claude Sorgeloos en Marcus de Schepper, Brussel, Bibliotheca Wittockiana, Brussel, Librairie Fl. Tulkens, 2006, p. 374-409 (Studia Bibliothecae Wittockianae, VI).

•

Claude Sorgeloos, Bibliophilies et reliures: mélanges offerts à Michel Wittock, Brussel, Bibliotheca Wittockiana, Brussel, Librairie Fl. Tulkens, 2006, 520 p., uitgegeven in samenwerking met Annie De Coster en Marcus de Schepper (Studia Bibliothecae Wittockianae, VI).

•

ID, Projets et repentirs de Laurent Claessens, in: Bibliophilies et reliures. Mélanges offerts à Michel Wittock, ed. Annie De Coster, Claude Sorgeloos en Marcus de Schepper, Brussel, Librairie Fl. Tulkens, 2006, p. 454-465.

•

ID, Collectionneur et mécène : Michel Wittock, ibidem, p. 9-11, in samenwerking met Annie De Coster.

•

ID, Bibliographie de Michel Wittock, ibidem, p. 12-16, in samenwerking met Claude Lenom.

•

ID, Notes and News (histoire du livre en Hainaut et Namurois, 2003-2004), in Quaerendo, 36, 2006, nr. 1-2, p. 152-155.

•

ID, Le rayonnement des Moretus, catalogus van de tentoonstelling in de Bibliotheca Wittockiana, Brussel, van 16 september 2006 tot 27 januari 2007, Brussel, Eric Speeckaert, 2006, 288 p., inleiding door Claude Sorgeloos, historische inleiding door Dirk Imhof, catalogus door Bruno Liesen en Claude Sorgeloos.

•

ID, La maison natale de Juste Lipse (notitie over de verzameling Collection historique des principales vues des Pays-Bas, dédiée au roi, Doornik, [1823-1824]. II 7.004 C RP), in: 1. Bibliotheca Lipsiana Bruxellensis. Les livres de Juste Lipse conservés à la Bibliothèque royale de Belgique. Catalogus en inventaris uitgegeven door Renaud Adam & Marcus de Schepper, Brussel-Turnhout, 2007 [2006], p. 73-75 (Nugae humanisticae, V); 2. Bibliotheca Lipsiana Bruxellensis. Boeken van Justus Lipsius bewaard in de Koninklijke Bibliotheek van België. Catalogus… door Renaud Adam & Marcus de Schepper…, Brussel-Turnhout, 2006, p. 73-75 (Farrago. Philologie & typographie néolatines, IV), vertaling door Marcus de Schepper; 3. Justus Lipsius (1547-1606): een geleerde en zijn Europese netwerk, catalogus van de tentoonstelling in de Centrale Bibliotheek te Leuven, 18 oktober-20 december 2006, onder redactie van J. De Landtsheer, D. Sacré en C. Coppens, Leuven, 2006, p. 3-4, nr. 1 (Supplementa Humanistica Lovaniensia, XXI), vertaling door Jeanine de Landtsheer.

57

Het blijft wachten op de publicatie van een gedrukte catalogus van de verzameling incunabelen van de Koninklijke Bibliotheek van België. De catalogus is klaar, maar moet nog worden voorgelegd aan een leescomité. Deze catalogus, opgesteld door Renaud Adam, zal de herkomstvermeldingen bevatten van al onze incunabelen evenals de beschrijving van de boekbanden en diverse werkindexen. In principe wordt voorzien om deze catalogus te publiceren als een speciaal nummer van Archives & Bibliothèques de Belgique. Ook andere oplossingen kunnen in overweging worden genomen. Lezingen en voordrachten •

Renaud Adam, Imprimeurs en Flandre et en Brabant au temps de Philippe le Beau (14941506), lezing gegeven op het colloquium Le livre en transition. Manuscrit et imprimé au temps de Philippe le Beau, op 14 december 2006 in de Koninklijke Bibliotheek van België.

•

ID, Recherches sur la bibliothèque de l’abbé Gérard van der Scaeft (†1532): contribution à l’étude des usages du livre imprimé à la Renaissance, lezing gegeven op het colloquium Liège au XVIe siècle. Art et culture autour de Lambert Lombard, Université de Liège, 15-17 mei 2006.

•

ID, Le premier atelier typographique en Belgique : une nouvelle pièce au dossier, lezing gegeven in het museum van het Erasmushuis, 16 maart 2006.

•

Bart Op de Beeck, De bibliotheek van het Brusselse jezuïetencollege te Brussel tijdens het Ancien Régime, lezing gegeven op het internationaal colloquium Quatre siècles de présence jésuite à Bruxelles / Vier eeuwen jezuïeten te Brussel, Paleis der Academiën, Brussel, 23 november 2006.

58

2. Kaarten en Plannen Afdeling 16, Kaarten en Plannen, stond in 2006 onder leiding van Wouter Bracke, Werkleidergeaggregeerde.

2.1. Aanwinsten Aankoop (Kaarten, plannen, ...) : 7 kaarten en plannen Giften en transfers vanuit het Wettelijk depot : 423 kaarten en plannen, 101 boeken, 1 cd-rom. 2.2. Catalografie

On-line catalografie : 282 monografieën; 413 kaarten, plannen en gidsen; 1 cd-rom; 1 atlas. Retrocatalografie : 300 kaartbeschrijvingen werden geïnformatiseerd en 2063 kaarten uit het zogenaamde Ancien Fonds werden geïnventariseerd. Voor de retrocatalografie van de collectie kon de afdeling rekenen op de medewerking van de personeelsleden van het Nationaal Centrum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen.

2.3. Preservatie en conservatie 35 kaarten en 9 atlassen werden gerestaureerd. De afdeling voerde ook enkele kleinere restauraties uit. De Coronelli-globes: De restauratie van de hemelbol is hernomen. Reprografie

A3 A4 Foto Océ Dia Ekta Scan Microfilm

2006

0 0 46 0 0 4 977 165

2005

45 0 67 122 16 6 1250

2004

2003

15 115 24 346 11 43 120

129 7 48 832 1 21 4

2002

33 33 24 470 13 163 11

In 2006 is de afdeling gestopt met het maken van fotokopieën (A3, A4, Océ). Het grote aantal scans wordt verklaard door de aanschaf van de jumbo-scan in 2004. Projectmatig worden delen van de collectie gedigitaliseerd. De voorkeur gaat daarbij uit naar unieke documenten. Een deel van de Ferrariskaart werd opnieuw gedigitaliseerd op vraag van het NGI. Dit gebeurde in het kader van de conventie die in 2004 werd gesloten tussen de afdeling en het NGI. De geplande tweede fase van de reorganisatie van de kaartencollectie kon bij gebrek aan personeel niet worden uitgevoerd. Dankzij enkele jobstudenten kon een groot aantal kaarten uit het zogenaamde Ancien Fonds eindelijk worden geïnventariseerd. Ook werd de collectie veilingcatalogi door een jobstudente geordend. Verder kregen de banden van de -5 een boenbeurt.

59

2.4. Raadpleging en dienstverlening

Lezers Kaarten en plans Correspondentie (aantal verstuurde brieven)

2006 318 875 613

2005 345 1119 662

2004 525 1511 134

2003 467 1617 81

2002 547 1892 -

Vermelde gegevens zijn relatief. De afdeling ontving verscheidene groepen die niet in het bovenvermelde aantal zijn verwerkt : op 17 oktober 27 leden van het Deutsche Gesellschaft für Kartographie-Sektion Karlsruhe; op 10 november 2 groepen van 10 studenten Geschiedenis van de ULB. De personeelsleden hebben zoals gewoonlijk ook onderzoek gedaan in de collecties op verzoek van toevallige bezoekers of in antwoord op telefonisch gestelde vragen. Het verschil in aantal verstuurde brieven met de vorige jaren wordt deels verklaard door enkele grote dossiers die heel wat papierwerk hebben gevraagd: Het project DIGMAP, de publicatie van het tijdschrift Scientiarum historia, de publicatie van het Liber amicorum Lisette Danckaert en het project om een repertorium van cartotheken in België op te stellen. Toch gaat ook het aantal behandelde dossiers in stijgende lijn. De correspondentie voor het Nationaal Centrum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen is hier niet vermeld. Er is een duidelijke achteruitgang in het lezersaantal en in het aantal ter plaatse geraadpleegde documenten. Deze achteruitgang gaat wel gepaard met een grote toename aan schriftelijke vragen voor informatie, vooral via e-mail. 2.5. Valorisatie en wetenschappelijke uitstraling De afdeling verleende haar medewerking aan volgende tentoonstellingen : •

Science au palais-Wetenschap in het paleis (25.07-10.09), Brussel, Koninklijk Paleis.

•

Nieuwpoort versterkte stad (28.07-01.10), Nieuwpoort, Stadhalle.

•

Histoires de château : Monceau sur Sambre (13-30.01), Monceau sur Sambre, Château de Monceau sur Sambre.

•

Molenbeek, récits de ville (11.02-15.10), Brussel, La Fonderie.

•

België in kaart. De evolutie van het landschap in drie eeuwen cartografie (19.12.06-15.04.07), Brussel, Legermuseum.

Onderzoeks- en andere projecten : 1. Lopende projecten : In het kader van de conventie met het NGI om samen te werken aan een digitale en georeferentiële versie van de Ferrariskaart werd een deel van de Ferrariskaart opnieuw gedigitaliseerd. De conventie met het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (Convention finalisation étude AATL-BR; Planif/MDB/11-2004) werd ook dit jaar voortgezet. Hiervoor werden twee wetenschappelijke medewerkers voltijds in dienst genomen voor de duur van één jaar. Hun onderzoek richtte zich hoofdzakelijk op de archieven van de gemeentelijke wegen in zeven gemeenten van het Brussels Gewest en op de analyse van de lokale en gespecialiseerde pers. Op 26 oktober huldigde de afdeling in samenwerking met het Centrum Lisette Danckaert, voormalig afdelingshoofd van de afdeling, ter gelegenheid van haar 75ste verjaardag. Bij deze gelegenheid werd 60

haar een Liber amicorum overhandigd : Margaritae cartographicae. Studia Lisette Danckaert 75um diem natalem agenti oblata, Brussel : Archief- en bibliotheekwezen in België, 2006, 300 p. Ten slotte verleende de afdeling haar medewerking aan de realisatie van het project Sanderus electronicus geleid door F. Daelemans en L. Reynhout.

2. Nieuwe projecten : De afdeling diende opnieuw een subsidieaanvraag in bij de Koning Boudewijnstichting voor de restauratie van de atlas van Christiaan Sgrooten (fonds Baillet-Latour). Deze keer werd de aanvraag wel aanvaard. De restauratie is voorzien voor 2007. De afdeling sloot een conventie met de bibliotheek van de Campus Heverlee voor de digitalisering van haar collectie kadastrale plannen (met leggers) van Popp. Deze plannen worden in de afdeling gescand door personeel van de Leuvense bibliotheek. De afdeling nam het initiatief om een repertorium van cartotheken in België op te stellen in de hoop hierdoor haar rol als nationaal vertegenwoordiger voor Liber-groupe des cartothécaires en Imago Mundi op een efficiëntere manier te kunnen vervullen. In oktober 2006 keurde de Europese Commissie het e-Contentplus project ‘DIGMAP-Discovering our Past World with Digitised Historical Maps’ goed. Zeven instellingen waaronder de KBR nemen aan het project deel. Het project moet leiden tot de ontwikkeling van een zoekprogramma dat toelaat opzoekingen te verrichten in de gedigitaliseerde collecties oude kaarten van de deelnemende bibliotheken. De afdeling is binnen het project verantwoordelijk voor het aanleveren van het cartografisch materiaal en voor de catalogus. Ze hoopt hierbij gebruik te kunnen maken van de resultaten van het onderzoeksprogramma Analyse du développement d'un système structuré et performant pour la disponibilité d'atlas historiques à l'aide de metadata et d'un processus de numérisation (2002-2006), gefinancierd door Wetenschapsbeleid.

2.6. Nationaal Centrum voor de Geschiedenis van de Wetenschappen Activiteiten De inventaris van de archieven en minuten van de tweede geologische kaart van België op 1 : 20 000 is vergevorderd. Ongeveer 7000 documenten werden geordend en een korte inhoudelijke beschrijving voor elk document werd opgemaakt (verantwoordelijke : M.-H. Salah). Gerard Bouvin werkte verder aan de geïnformatiseerde catalogus van de atlassen in de KBR (cfr. verslag 2005). Het Centrum stond in voor de realisatie van het Liber amicorum voor Lisette Danckaert en organiseerde samen met de afdeling de huldiging op 26 oktober. Olivier Damme organiseerde op 29 mei het lezingen-debat Louis XIV face à l’Europe du Nord. Sprekers waren Philippe Guignet en Hervé Hasquin. Het Centrum heeft de bibliografische notities voor het tijdschrift Scientiarum Historia klaargemaakt voor publicatie (verantwoordelijke: O. Damme). Het Centrum werkte een nieuw onderzoeksprogramma uit onder de titel Sur les traces des premiers explorateurs belges. Het betreft het onderzoek naar de exploratiepolitiek onder Leopold I (1830-1865). De resultaten van het onderzoek zouden moeten leiden tot een tentoonstelling met een begeleidende catalogus. Een website werd gecreëerd voor het Centrum. Deze is toegankelijk via de website van de KBR.

61

Het personeel van de afdeling onderscheidde zich met volgende publicaties : BRACKE, Wouter : •

Margaritae cartographicae. Studia Lisette Danckaert 75um diem natalem agenti oblata, Brussel : Archief- en bibliotheekwezen in België, 2006, 300 p.

•

‘Bibliografie van Lisette Danckaert’. 9-27. In Margaritae cartographicae. Studia Lisette Danckaert 75um diem natalem agenti oblata, Brussel: Archief- en bibliotheekwezen in België, 2006

•

‘Het Scheldeland door Jacob van Deventer’. Caert-thresoor 25 (2006): 99-103

•

‘Ptolemaeus, Cosmographia (ms. 14887)’. 84-86. In B. Bousmanne – H. Wijsman – S.Thieffry (edd.), Filips de Schone (1478-1506). Schatten van de laatste hertog van Bourgondië. Brussel: Koninklijke Bibliotheek van België, 2006 (verscheen ook in het Frans).

DAMME, Olivier : •

‘Bibliografische nota’s. Notes bibliographiques. Bibliographical data’. Scientiarum Historica, 31 (2005) : 167-230 {uitgekomen in 2006}.

•

‘Un cuivre d’Ortelius aux Musées royaux des Beaux-Arts à Bruxelles’. 61-68. In W. Bracke (ed.), Margaritae cartographicae. Studia Lisette Danckaert 75um diem natalem agenti oblata. Brussel, 2006.

•

‘Révolution Brabançonne ou révolution Belgique? Une étude statistique des pamphlets de la fin du XVIIIe siècle (1787-1794)’, 51-80. In Cl. Bruneel – B. Bernard (edd.), Les prémices de l’identité belge avant 1830 ?, Brussel, 2006.

SILVESTRE, Marguerite : •

‘La banque de données de Philippe Vandermaelen (1795-869)’.223-239. In W. Bracke (ed.), Margaritae cartographicae. Studia Lisette Danckaert 75um diem natalem agenti oblata. Brussel, 2006.

•

‘Le Journal de Joseph Vandermaelen ou les amours fantasmatiques d’un jeune bourgeois. Molenbeek-Saint-Jean, 1843-1845’, Notre Comté. Annales du Cercle d’histoire, d’archéologie et defolklore du comté de Jette et de la région = Ons Graafschap. Jaarboek van de Geschieden Heemkundige Kring van het graafschap Jette en omgeving 30 (2003) : 111-142 {uitgekomen in 2006}.

Deelname aan congressen, colloquia en conferenties buitenshuis en mandaten en wetenschappelijke en eervolle onderscheidingen : •

W. Bracke vertegenwoordigde de afdeling op het tweejaarlijkse Liber-congres te Parijs (1722.07) over Les documents cartographiques imprimés et numériques: accès et conservation – Printed and digital cartographic materials: acces and preservation. Hij bracht er het nationaal verslag voor de Belgische cartografie.

62

•

Van 23 tot 24 juni nam hij deel aan het vierde internationaal congres over de iconografie van de stad te Napels, L’iconografia delle città dal XV al XIX secolo, georganiseerd door de Università degli Studi di Napoli Federico II en de Ecole Française de Rome. Hij hield er een lezing over de stadsatlas van Jacob van Deventer.

•

Op 3 juli onderzocht hij op verzoek van het museum Plantin-Moretus een kaart van de Bouge.

•

Op 20 oktober zetelde hij in de jury van Luc Janssens’ doctoraatsverdediging ‘Kaarten op bestelling. De beroepsgroep der land- en edificiemeters in het hertogdom Brabant en de Landen van Overmaas (1680-1795)’.

•

Hij was ten slotte lid van de jury voor de prijs voor de geschiedenis van de geneeskunde, de farmacie en de diergeneeskunde van de Koninklijke Academie voor Geneeskunde van België.

63

3. Muziek

Toevertrouwd in 2006 aan Véronique Verspeurt, Attaché, tot 30 april 2006 en vanaf 1 mei 2006 aan Marie Cornaz, Assistent, heeft afdeling 17, Muziek, als opdracht de conservatie, studie en valorisatie van haar collecties. Zij werkt aan de uitbouw van een documentatie- en informatiecentrum over muziek dat zowel voor de specialist als voor het grote publiek toegankelijk is. Naast het aanvullen van de reeds bestaande collecties bestaat de opdracht van de afdeling in het verzamelen van werken die het Belgische muziekleven als onderwerp hebben (vb. componisten, uitvoerders, theoretici...). De muziekafdeling stelt werkinstrumenten ter beschikking van de lezers in de vorm van catalogi, fotografische reproducties en referentiewerken. Verder wil zij ook een denktank vormen voor muziekcatalografie en wenst zij zich op dit gebied in te schakelen in een internationaal kader. Tenslotte functioneert de afdeling als coördinator voor enkele internationale onderzoeksprojecten: RISM (Répertoire international des sources musicales) en RILM (Répertoire international de littérature musicale).

3.1. Aanwinsten Na de passende bibliografische literatuur te hebben uitgeplozen, is de Muziekafdeling in mei 2006 opnieuw begonnen met het bestellen van musicologische werken en partituren via de dienst Aanwinsten (bestellingen in mei, juni, juli en november). We onderstrepen dat de werken die in 2005 werden verworven, voornamelijk werden aangekocht via het systeem ‘op zicht’. Sinds mei 2006 weigert de Muziekafdeling stelselmatig om boeken ‘op zicht’ aan te kopen, in afwachting dat het systeem zelf wordt afgeschaft. De afdeling verzekert de opvolging van de bestellingen in nauwe samenwerking met de dienst Aanwinsten. Met betrekking tot de tijdschriften werd een onderzoek gevoerd om te bepalen welke abonnementen het past te behouden en welke beter worden opgezegd (overlapping met de aanwinsten van de vlakbij gelegen bibliotheek van het Muziekinstrumentenmuseum). De nieuwe aanwinsten werden met behulp van Vubis bijeengebracht in driemaandelijkse ‘manden’ die het mogelijk maken lijsten op te stellen die het publiek op de website kan raadplegen. De Muziekafdeling heeft haar verzamelingen van partituren en luistercd’s verrijkt via het Wettelijk Depot, zij het in mindere mate. In 2006 heeft zij via deze weg geen enkel werk ontvangen (het Wettelijk Depot heeft de binnengekomen musicologische boeken bijgehouden). De rechtstreekse aanwinsten van de Muziekafdeling zijn van tweeërlei aard: enerzijds de schenkingen van dragers ter verrijking van de gespecialiseerde referentiebiblioteek; anderzijds de aankopen en schenkingen van dragers ter verrijking van het erfgoed van de afdeling. De afdeling heeft een typeovereenkomst opgesteld die zij gebruikt telkens een schenking aan de afdeling wordt geconcretiseerd teneinde de eventuele juridische problemen die dit soort aanwinsten kunnen meebrengen voorafgaandelijk te regelen. We benadrukken dat de Muziekafdeling helaas geen duidelijk historisch overzicht van haar erfgoedverzamelingen bezit… Deze leemte zal worden opgevuld tijdens het eerste trimester van 2007. 1. Via de dienst Aanwinsten heeft de Muziekafdeling in 2006 de volgende zaken verworven (bibliografische eenheden): - Musicologische referentiewerken: 183 (152 in 2005) - Partituren: 74 (0 in 2005) - Tijdschriften: 91 (cijfer niet beschikbaar voor 2005) - Cd-roms: 1 (cijfer niet beschikbaar voor 2005) Grove Music Online Sinds 1 mei 2006 heeft de Koninklijke Bibliotheek van België, daartoe aangespoord door de Muziekafdeling, een jaarabonnement op de Grove Music Online, een musicologische referentieencyclopedie. Dit instrument wordt via intranet aangeboden en wordt zowel door de lezers als door het personeel van de Muziekafdeling zeer op prijs gesteld; het vormt een belangrijke troef voor de positie die de Muziekafdeling bekleedt in het Belgische muziek- en musicologische landschap. 64

2. Via het Wettelijk Depot heeft de Muziekafdeling in 2006 de volgende zaken verworven (bibliografische eenheden): - Partituren: 49 (180 in 2005) - Luistercd’s: 5 (8 in 2005) - Boeken: 0 (16 in 2005) - Concertbrochures: 43 (cijfer niet beschikbaar voor 2005) 3. Via schenkingen heeft de Muziekafdeling in 2006 verworven: a) dragers ter verrijking van haar referentiebibliotheek: - Overdrukken: 15 - Boeken en tijdschriften: 48 - Partituren: 9 - Microfilm: 1 b) dragers ter verrijking van haar erfgoedverzamelingen: - Handgeschreven en autografische partituren: - Fonds Edward Verreydt (overeenkomst gesloten op 19 december 2006): 70 strekkende cm materieel - Gedrukte partituren: 80 - Operalibretto’s: 12 - 78-toerenplaten: 8 - Concertprogramma’s: 3 - Persknipsels over ‘muziek’: één doos (afkomstig van het Prentenkabinet) NB: we maken in deze rubriek geen vergelijking met de cijfers van 2005, die immers onnauwkeurigheden of fouten bevatten (met name in de rubriek ‘platen’: de 20.000 stuks die in het jaarverslag 2005 worden genoemd, hebben betrekking op het fonds-Becko, in bewaring gegeven door de Koning Boudewijnstichting). 4. Aankopen in 2006 door de Muziekafdeling (via het legaat-Scharrès): a) Een poëzieschrift van de violist Émile Chaumont (2.450 euro – veiling Godt van 25 april 2006): Mus. Ms. 4148 b) Diverse documenten van de familie van der Gracht (209,10 euro – veiling Romantic Agony van 16 juni 2006): Mus. Ms. 4149 c) Autografisch handschrift van de tweede versie van het oratorio Ruth van César Franck (25.510,38 euro – veiling Drouot van 19 juni 2006): Mus. Ms. 4150

3.2. Catalogisering De twee catalografen van de Muziekafdeling, Christine Servais en Marc Appelmans, hebben onder hun beiden 4.211 nieuwe notities ‘Mus.’ opgesteld. Ze hebben niet alleen de nieuwe aanwinsten gecatalogiseerd (referentiewerken en –partituren die via de dienst Aanwinsten of rechtstreeks naar de Muziekafdeling zijn gekomen), maar ook gedrukte werken (boeken en partituren) die deel uitmaken van de nog niet gecatalogiseerde erfgoedverzamelingen (Boone, Dille, Scharrès, Peeters). Ze hebben ook boeknummers en onderwerpen toegekend aan dragers die in 2005 zonder boeknummer (!) werden gecatalogiseerd. Dankzij een Russische stagiaire kon er eindelijk een beschrijving worden verkregen van boeken, partituren en platen in Slavische talen die in VUBIS konden worden ingevoerd. De Muziekafdeling bezit nog steeds tal van fondsen die nog niet zijn gecatalogiseerd en een rijke briefwisseling van musici die slechts heel gedeeltelijk is gecatalogiseerd. We onderstrepen dat sommige dragers tot op heden niet in VUBIS zijn gecatalogiseerd (handschriften, geluidsdragers, voorwerpen, affiches, concertprogramma’s). In de toekomst moet de Muziekafdeling erover waken dat dit belangrijk deel van haar patrimonium, dat momenteel onvoldoende bekend is, wordt geïnformatiseerd. Wat betreft de geluidsopnamen werd voorrang verleend aan het fonds-Yves Becko (meer bepaald in het kader van de tentoonstelling: zie infra). Frédéric Lemmers heeft 250 stukken ingevoerd in Digitool

65

(waarvan 69 met geluidsbestanden); Martine Martin, Christine Servais en Marc Appelmans hebben hem geholpen bij het maken van een inventaris in Excel met bijna 9.000 stukken (die overeenstemmen met de referenties van 9.000 kanten van een plaat). 3.3. Preservering en conservering 1. Bezitscontrole en rangschikking In de zomer van 2006, met de hulp van twee jobstudenten, kon een bezitscontrole worden uitgevoerd in het hoofdmagazijn. Tijdens de sluitingsweek van de Bibliotheek heeft het team van de Muziekafdeling een aantal niet-gecatalogiseerde fondsen gerangschikt door het aanbrengen van duidelijke etiketten. Het fonds-Albert Boone, dat over verschillende lokalen van de afdeling verspreid was, werd op één plaats (het magazijn achteraan) samengebracht en het deel van het fonds dat al is gecatalogiseerd werd duidelijk afgescheiden van het deel dat nog moet worden gecatalogiseerd. In de loop van 2006 heeft Albert Dethier een aantal gedrukte partituren in zuurvrije mappen gestoken om ze beter te beschermen. 2. Inbinden De Muziekafdeling heeft 82 volumes van tijdschriften laten inbinden en heeft 3 documenten van het fonds-Denijs Dille laten restaureren bij de boekbinder Joseph Janssens. Daar deze laatste zijn activiteiten heeft stopgezet, heeft de afdeling twee nieuwe boekbinders gekozen: Georgina Pimparel (gewoon inbinden) en Marie Charles (restauratie-inbinden). In december 2006 werd bij Georgina Pimparel een bestelling geplaatst voor 22 volumes, terwijl een andere bestelling van 10 volumes werd geplaatst bij Marie Charles; deze laatste bestelling maakt deel uit van een nieuwe en grootschalige restauratiecampagne, meer bepaald van de werken van het fonds-Fétis.

3.4. Raadpleging en dienstverlening In 2006 heeft de Muziekafdeling nieuwe diensten aan haar lezers aangeboden; alle cd-rom’s ‘Muziek’ werden op de server geplaatst zodat ze via intranet kunnen worden geraadpleegd; via een abonnement op de Grove Music Online kunnen de lezers voortaan deze referentie-encyclopedie voor de musicologie online raadplegen. Om de veiligheid van personen en bezittingen te vergroten, werd een nieuw systeem van toezicht ingevoerd waarbij twee personeelsleden daadwerkelijk in de leeszaal aanwezig zijn. Zo is het toezicht verzekerd wanneer de zaalbediende naar de magazijnen moet gaan of fotokopieën moet maken. Om de duidelijkheid te vergroten werd een nieuw reglement van de leeszaal opgesteld; dit reglement is beschikbaar op elke werktafel in de leeszaal. De nieuwe diensten voor de lezers (cd-roms, Grove…) werden aangekondigd op standaarden in de leeszaal. Het inschrijvingsregister van onze lezers bevat sinds juni 2006 een rubriek ‘e-mailadres’; zo kunnen geïnteresseerde personen onze mailings ontvangen. Alle e-mails met betrekking tot de afdeling gaan via één adres: [email protected]. Er werden mailings verstuurd naar aanleiding van de volgende gelegenheden: aankondigen van het evenement ‘Mozart in Brussel’ en van de tentoonstelling ‘Opera.be’ in juni 2006, aankondiging van de Grove Music Online (juni 2006), colloquium en concert Fétis (december 2006), Nieuwjaarswensen (december 2006). Teneinde het publiek beter te informeren werd het adressenbestand van de Muziekafdeling volledig herzien en verbeterd. Het aantal lezers is licht gedaald in vergelijking met 2005 (1.646 tegen 1.781), maar deze daling ligt in lijn met een algemeen fenomeen: steeds meer lezers maken gebruik van de onlinediensten of richten zich tot de afdeling via het e-mailadres [email protected].

66

Enkele cijfers: Lezers: 1.646 Aanvragen van boeken: 1.838 Aanvragen van platen: 24 Fotokopieën tegen betaling: 6.488 Bruikleen aan andere diensten in de Bibliotheek: 23 Externe bruiklenen (in België): 40 Internationale bruiklenen: 1 Aanvragen van fotografische reproducties: 42 Vragen per brief: 8 (25 in 2005) Vragen via e-mail: 416 (276 in 2005) Opmerking: alleen de 33-toerenplaten die op papieren bestanden zijn gecatalogiseerd, kunnen vandaag worden beluisterd (ca. één kwart van onze verzamelingen); vele aanvragen tot raadpleging van 78toerenplaten en magneetbanden werden geweigerd om redenen van conservering. Eerst moeten deze documenten worden gedigitaliseerd en opgenomen in het geautomatiseerd systeem dat momenteel wordt ontwikkeld. 3.5. Valorisatie en wetenschappelijke uitstraling In 2006 heeft de Muziekafdeling verschillende valorisatieactiviteiten georganiseerd of in samenwerking met anderen georganiseerd: naast het seizoen met de middagconcerten organiseerde ze het evenement ‘Mozart in Brussel’ en de tentoonstelling ‘Opera.be’ (juni) en was ze co-organisator van het internationale colloquium over Fétis (december). De afdeling nam ook actief deel aan projecten van andere afdelingen: organisatie van het concert tijdens de vernissage van de Bruegeltentoonstelling (10 mei 2006) en medewerking aan de productie van de muziekcd die samen met de catalogus van de tentoonstelling over Filips de Schone werd uitgegeven. De middagconcerten 2006, waarvan de programmatie, de organisatie en de logistiek voortaan uitsluitend in handen zijn van de Muziekafdeling, vonden op de hierna genoemde data plaats in de rotonde van het Paleis van Karel van Lotharingen of in het Auditorium Arthur De Greef: 1. Tweede deel van het seizoen 2005-2006 : • 27 januari 2006 (Auditorium A. De Greef), pianorecital Veronika Iltchenko; • 24 februari 2006 (Auditorium A. De Greef), huldeconcert aan Eduardo del Pueyo door studenten van het Koninklijk Conservatorium Brussel; • 24 maart 2006 (Paleis van Karel van Lotharingen), concert van barokmuziek door studenten van het Conservatoire de Bruxelles; • 14 april 2006 (Auditorium A. De Greef), Titanic Ensemble; • 19 mei 2006 (Paleis van Karel van Lotharingen), cantates van Bach door studenten van het Conservatoire de Bruxelles. 2. Eerste deel van het seizoen 2006-2007 ‘Muzikale schatten van de Koninklijke Bibliotheek van België’ : • 20 oktober 2006 (Auditorium A. De Greef), César Franck (Véronique Bogaerts, viool; Marie Hallynck, cello; Jean-Claude Vanden Eynden, piano); • 17 november 2006 (Paleis van Karel van Lotharingen), De muziek ten tijde van Filips de Schone in het kader van de tentoonstelling gewijd aan Filips de Schone (Laudantes Consort o.l.v. Guy Jannsens); • 15 december 2006 (Auditorium A. De Greef), François-Joseph Fétis in het kader van het internationale colloquium François-Joseph Fétis dat ook door de Muziekafdeling werd georganiseerd (Quatuor Thaïs + G. Bayet). De organisatie van de middagconcerten werd gewijzigd. De programmabrochures vermelden voortaan niet langer alleen de titels van de gespeelde stukken, maar ook een tekst waarin het repertorium en de

67

musici worden voorgesteld; in de meeste gevallen werden de gespeelde stukken tentoongesteld in een vitrine aan de ingang van de zaal; voor elk concert wordt van tevoren een overeenkomst getekend met de musici. De voorstelling van de concerten op de website werd gewijzigd. Het nieuwe seizoen 20062007 ‘Muzikale schatten van de Koninklijke Bibliotheek van België’ brak met de traditie van de gratis concerten in het verleden en biedt concerten aan tegen betaling van een heel bescheiden prijs (4 euro per plaats), d.i. minder dan de prijs die andere organisatoren van middagconcerten vragen. Eind 2006 liet onze sponsor Dexia ons weten dat hij de steun aan onze concerten voor het kalenderjaar 2007 met 30% zou verhogen. In 2006 hebben we een nieuwe partnerschap gesloten met onze pianostemmer Maene: voortaan zal hij de piano’s gratis stemmen in ruil voor reclame voor zijn zaak in onze programmabrochures. Vóór het begin van het nieuwe seizoen 2006-2007 (oktober 2006) heeft Maene ook een grondig onderhoud verricht van de mechaniek van de piano. De nieuwe betaalformule heeft het mogelijk gemaakt een deel van het oude publiek te behouden, maar ook een nieuw publiek aan te trekken dat belang stelt in de specificiteit van onze concerten die alle het muzikaal erfgoed van de instelling in de kijker plaatsen. De Muziekafdeling heeft diverse keren groepen van studenten ontvangen die onze verzamelingen en onze leeszaal wensen te ontdekken. Deze rondleidingen van één uur werden georganiseerd voor studenten van het conservatorium van Bergen, van de Katholieke Universiteit van Leuven en het IMEP (Namen). Het evenement ‘Mozart in Brussel’ bestond uit drie pijlers: een virtuele tentoonstelling (online gebracht op 1 juni 2006 en nog steeds te bezoeken op de website van de Bibliotheek), een concert op 16 juni 2006 en een tijdelijke tentoonstelling die werd geopend na afloop van het concert; deze tentoonstelling zou aanvankelijk tot begin juli lopen maar werd uiteindelijk verlengd tot 26 augustus. Over dit evenement verschenen verschillende persartikelen. De Muziekafdeling heeft dit evenement volledig in elkaar gezet, gaande van het concept, de keuze van de gespeelde werken, de musici, de getoonde documenten, de teksten (virtuele tentoonstelling, concertprogramma, tentoonstelling, affiche, folder) tot de logistiek. Het concert van 16 juni werd opgenomen en toegevoegd aan de geluidsarchieven van de Muziekafdeling. In samenwerking met de Koning Boudewijnstichting vond de tentoonstelling ‘Opera.be’, onder leiding van Frédéric Lemmers en in samenwerking met het voltallige team van de Muziekafdeling, plaats van 15 juni tot 1 oktober 2006 in het BELvue-Museum. Er kwamen 4.659 bezoekers en zowel de geschreven pers als de radio hebben veel aandacht besteed aan deze tentoonstelling. Ze was gewijd aan de Belgische operakunst in de eerste helft van de 20ste eeuw en had als uitgangspunt een selectie van historische opnames van het fonds Yves Becko (in 2005 in bewaring gegeven door de Koning Boudewijnstichting) die werden gerestaureerd en gedigitaliseerd en verspreid met behulp van audiogidsen. Op deze ‘geluidswandeling’ waren verschillende voorwerpen te zien in verband met de wereld van de Belgische opera (platen, rollen, grammofoons, partituren, foto’s van kunstenaars en decors, affiches, kostuums, bustes). Samen met de Société belge de Musicologie heeft de Muziekafdeling het internationale colloquium François-Joseph Fétis (1784-1871) georganiseerd, dat op 15 en 16 december 2006 plaatsvond in het Auditorium Lippens en het Auditorium De Greef. Marie Cornaz was lid van het organisatiecomité en van het wetenschappelijk comité. Zoals ook Frédéric Lemmers heeft zij een lezing gegeven (zie hierna). De Muziekafdeling heeft de brochure van het colloquium geredigeerd, heeft het colloquium aangekondigd via een mailing en op de website en stond ook in voor de logistiek van beide dagen. Ze heeft ook een persconferentie georganiseerd (13 december) waarop beide evenementen werden aangekondigd, samen met de publicatie van het boek over de briefwisseling van Fétis door Robert Wangermée bij Mardaga.

Het wetenschappelijk personeel van de afdeling onderscheidde zich met volgende publicaties : • •

CORNAZ (Marie), Dictionnaire d’histoire des femmes en Belgique: ‘Louisa de MercyArgenteau’, «Joséphine-Rosalie Pauline de Walckiers», Brussel, Racine, 2006, p. 142-143; 202-203. ID., ‘La dynastie belge et la musique: aperçu des documents musicaux conservés aux archives du Palais Royal’, Museum Dynasticum, 2006, p. 18-27.

68

• •

•

• • •

ID., Mozart aujourd’hui: ‘Mozart à Bruxelles et la diffusion de sa musique dans la future Belgique (1763-1830)’ (handelingen van het internationaal colloquium, Louvain-la-Neuve, 21-23 maart 2006), Louvain-la-Neuve, Presses universitaires, 2006, p. 173-183. ID., ‘Le patrimoine musical en Communauté Française de Belgique’, internetpagina’s met catalogus van de verzamelingen, website van de Service général des Arts de la Scène, Franse Gemeenschap. (http://www.artscene.cfwb.be/was/site/pages/musiqueclassique/patrimoinemusical/presentatio n.html), eind juli 2004 online gebracht; laatste bijwerking in januari 2006. LEMMERS (Frédéric), Mozart aujourd’hui: ‘Le renouveau mozartien dans la programmation des opéras de Paris au travers de la discographie française entre 1930 et 1950’ (handelingen van het internationaal colloquium, Louvain-la-Neuve, 21-23 maart 2006), Louvain-la-Neuve, Presses universitaires, 2006, p. 185-211. ID., Opera.be – La collection Yves Becko. Cd-koffer met twee cd’s en begeleidend boekje met 95 pagina’s (tekst en illustraties), Brussel, Koning Boudewijnstichting (Fonds voor het Roerend Cultureel Erfgoed), 2006. Franse, Nederlandse en Engelse versie. ID., ‘L’exploitation scientifique du patrimoine sonore d’un point de vue musical’, La Vie des musées, nr. 19 (mei 2006), p. 81-85. ID. [in samenwerking met G. CARDOL], Louis Richard. Baryton (1889-1977), Airs – Mélodies, enregistrements historiques (1922-1936), Luik, Musique en Wallonie (0526/7), 2006, 2 cd’s. Biografische notitie door F. Lemmers.

Deelname aan congressen, colloquia en conferenties buitenshuis en mandaten en wetenschappelijke en eervolle onderscheidingen : Marie Cornaz ACTIEVE DEELNAME AAN CONGRESSEN, STUDIEDAGEN EN COLLOQUIA • ‘Mozart à Bruxelles et la diffusion de sa musique dans la future Belgique (1763-1830)’, Mozart aujourd’hui (Louvain-la-Neuve, 21-23 maart 2006). • ‘Les manuscrits de la collection musicale des archives privées de la famille d’Arenberg à Enghien et le répertoire baroque italien’, International Musicological Society – International Association of Music Libraries, Archives and Documentation Centres (Göteborg, 18-23 juni 2006). • ‘De Muziekafdeling van de Koninklijke Bibliotheek van België’, studiedag VVBAD Muziekbibliothecarissen (Brussel, Koninklijk Conservatorium, 24 oktober 2006). • ‘Lieux de concerts publics et privés à Bruxelles au XVIIIe siècle’, internationaal colloquium Espaces et parcours dans la ville. Le cas de Bruxelles au XVIIIe siècle (Brussel, Stadhuis, 18 november 2006). • ‘Fétis et le Prix de Rome’, internationaal colloquium François-Joseph Fétis (Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 15-16 december 2006). UITNODIGINGEN ALS SPREKER, BUITEN HET KADER VAN CONGRESSEN EN COLLOQUIA • ‘Mozart à Bruxelles’, Bibliothèque des Riches Claires (Brussel, 25 april 2006). MANDATEN BIJ TIJDSCHRIFTEN OF UITGEVERIJEN • Lid van de raad van bestuur van de vzw ‘Musique en Wallonie’ sinds 1999 • Redactie van het cd-boekje van Musique en Wallonie, ‘Compositeurs du Hainaut’ (MEW 0601 (2006). VERANTWOORDELIJKE FUNCTIE (DIRECTIE OF ANDERE) BIJ CENTRA, ONDERZOEKSGROEPEN, WETENSCHAPPELIJKE GENOOTSCHAPPEN • Van 1 januari 2004 tot 30 september 2007: wetenschappelijk medewerker aan de Université Libre de Bruxelles (Faculté de Philosophie & Lettres, H.A.A. Musicologie) in het kader van

69

de onderzoekseenheid CEDESOM (Centre d’études des sources de musique polyphonique 1500-1800). ORGANISATIE VAN NATIONALE OF INTERNATIONALE CONGRESSEN EN COLLOQUIA • 2006: lid van het organisatiecomité en van het wetenschappelijk comité van het internationaal colloquium François-Joseph Fétis (Koninklijke Bibliotheek van België, 15 en 16 december 2006). Op 30 november 2006 was Marie Cornaz lid van de jury bij het verdedigen van de doctoraatsthesis van Yoshie Sakate (Université de Liège): ‘Thésée de François-Joseph Gossec (1782). Une tragédie lyrique à la fin de l’Ancien Régime’. Frédéric Lemmers ACTIEVE DEELNAME AAN CONGRESSEN, STUDIEDAGEN EN COLLOQUIA • ‘La discographie historique des opéras de Mozart, actrice et témoin d’un renouveau esthétique dans l’interprétation du chant mozartien dans la première moitié du XXe siècle’, Mozart aujourd’hui (Louvain-la-Neuve, 21-23 maart 2006). • ‘La Flûte enchantée de Mozart au Théâtre royal de la Monnaie dans l’entre-deux-guerres’, internationaal colloquium Wolfgang Amadeus Mozart: Die Zauberflöte. Sources – interprétations (Brussel, Ter Kameren, 1-2 december 2006). • ‘Fétis et l’enseignement du chant en Belgique’, internationaal colloquium Fétis (Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 15-16 december 2006). UITNODIGINGEN ALS SPREKER BUITEN HET KADER VAN CONGRESSEN EN COLLOQUIA • ‘L’enregistrement de la musique depuis un siècle’, Université Libre de Bruxelles, Cepulb (Brussel, 24 januari 2006). • ‘Le chant lyrique belge au départ des enregistrements historiques: cylindres et disques 78tpm édités entre 1900 et 1950’, Institut des Hautes Études de l’Université Libre de Bruxelles (Brussel, 26 oktober 2006). Frédéric Lemmers heeft ook deelgenomen aan de studiedag Toegankelijk maken van iconografische en documentenbronnen (Brussel, Muziekinstrumentenmuseum, 3 februari 2006).

70

DEPARTEMENT VI: Museumkabinetten Dit departement, onder de leiding van François de Callataÿ, Departementshoofd, omvat drie afdelingen : afdeling 18, Prentenkabinet, afdeling 19, Handschriftenkabinet, en afdeling 20, Penningkabinet. 1. Prentenkabinet en Chalcographie Afdeling 18, Prentenkabinet, toevertrouwd aan Godelieve Denhaene, Assistent, is belast met het bewaren, beschermen en beheren van meer dan 700.000 gravures, tekeningen, albums, affiches, foto’s, prentkaarten, volksprenten… 1.1. Aanwinsten De verzamelingen van het Prentenkabinet werden uitgebreid met 2.261 stukken. Aankopen - Belgische tekeningen van de 18de eeuw (privé-verzameling): 7 stukken ter voorbereiding van gravures van de schilder Richard Van Orley (inv. F.2006-1706 tot F.2006-1712). - Belgische tekeningen van de 19de eeuw (privé-verzamelingen): geheel afkomstig van de nakomelingen van de schilder Jan Portaels met onder meer een tekening van Tielman Suys, een tekening van Edouard Sweback, een tekening van Marie Navez, een tekening van Auguste Payen en een schetsboek van Jan Portaels (inv. F.2006-2 tot F.2006-32); een grote tekening van P.-J.-C. François ter voorbereiding van een schilderij (F. 2006-2261). - Belgische tekeningen van de 20ste eeuw (privé-verzamelingen): schetsen van de beeldhouwer Victor Demanet, afkomstig van de nalatenschap van zijn weduwe (inv. F.2006-1713 tot F.2006-1735) en twee albums met schetsen van de symbolistische schilder Emile Fabry (F.2006-2137 tot F.2006 2185). - Hedendaags werk: compositie van Camille Van Breedam (F.2006-2186 tot F.2006-2260). Schenkingen (2.075 stukken) - Christophe de Beauffort: album met portretten van de familie de Beauffort (F. 2006-1). - Paul Ch. Damsté (Arnhem, Nederland): 974 gravures, zeefdrukken en tekeningen (F. 2006-33 tot F. 2006-1006). - Familie Wiegand: 156 tekeningen, inkttekeningen, gouaches, lino’s van Gottfried Wiegand (Düsseldorf): (F. 2006-1007 tot F. 2006-1162). - Axel Vater (Krefeld, Duitsland): 904 tekeningen, collages, aquarellen, lino’s, gravures, houtsneden, ex librissen (F. 2006-1163 tot F. 2006-1705 en F. 2006-1736 tot F. 2006-2097). - Irmgard Lauscher-Koch: 40 tekeningen van Mark Burgeff (F. 2006-2098 tot F. 2006-2136). 1.2. Inventaris en catalogisering Er werden 6.500 identificatiefiches getypt voor de oude fondsen. Er werd ook een bezitscontrole van ca. 45.000 documenten uitgevoerd. De geautomatiseerde catalogus bevat 8.000 fiches en 1.700 documenten werden gescand. De steekkaartenbakken van het Prentenkabinet met de werken volgens ‘kunstenaar’ en ‘onderwerp’ werden geconverteerd in geautomatiseerde gegevens. Vanaf mei 2007 zullen ze online kunnen worden geraadpleegd. Het inventariseren van de affiches wordt voortgezet: - oorlogspropaganda: 315 - Amerikaanse oorlogspropaganda: 156 - gerestaureerde Engelse kunstwerken: 52 71

- gerestaureerde kunstwerken (art nouveau): 194 - Belgische affiches: 1.67 - Franse werken (groot formaat): 20 - Belgische preventieaffiches: 27 - affiches van Wilchar: 53 - hedendaagse affiches: 688 Er werden 147 nieuwe boeken, afkomstig van de afdeling Aanwinsten, gecatalogiseerd, evenals 510 tentoonstellingscatalogi en boeken die afkomstig zijn van schenkingen en voorheen nog niet werden gecatalogiseerd. - Het encoderen in VUBIS gaat voort. - De bibliotheek van het Prentenkabinet (18.000 boeken) werd gereorganiseerd ; er wordt meer plaats toegekend aan recente monografieën, aan de iconografie, de catalogi van verzamelingen en aan technische werken. 1.3. Preservering en conservering Boekbanden : restauratie van 22 boeken, volumes en albums Vervaardiging van 700 beschermingsmappen in verschillende formaten en aankoop van 200 conserveringsdozen (8° en 4°) Inlijstingen: montage en demontage van documenten, 180 passe-partouts, inlijsten en verwijderen van lijsten. Restauratie van grafische werken : - Alle gravures naar Pieter Bruegel (Iste staat) in het bezit van de Koninklijke Bibliotheek werden gerestaureerd (80 gravures, pl° en f°). Er wordt voortgewerkt aan het bevestigen van deze werken op nieuwe dragers. - De werken die naar aanleiding van tentoonstellingen in bruikleen worden gegeven, worden gereinigd, op een nieuwe drager bevestigd en van een passe-partout voorzien wanneer dit noodzakelijk wordt geacht.

1.4. Terbeschikkingstelling en dienstverlening Wegens werkzaamheden was de leeszaal in het begin van het jaar gesloten voor het publiek. Tussen half februari en eind december hebben 542 lezers zich ingeschreven in het register. Daarvan hebben 453 lezers in totaal 1.433 bulletins ingevuld en 3.863 prenten en tekeningen aangevraagd (NB: de boeken in de leeszaal zijn vrij toegankelijk). Er werd gevolg gegeven aan ca. 2.000 brieven, e-mails en telefonische oproepen. Er werden 635 documenten naar de dienst Fotografie gestuurd met het oog op hun reproductie (foto, ekta, cd-rom). Bovendien werden 143 foto’s gemaakt op basis van al bestaande clichés. Er werden 278 nieuwe clichés gemaakt en geïnventariseerd. 1.5. Valorisatie en wetenschappelijk uitstraling In 2006 stond het Prentenkabinet de bruikleen toe van 204 stukken voor 26 externe tentoonstellingen, waarvan 8 in het buitenland. Alle geleende werken werden ingelijst. Januari • ‘Prenten in de gouden eeuw: van kunst tot kastpapier.’ – Museum Boijmans Van Beuningen (Rotterdam), 21/01/2006 – 26/02/2006 (1 gravure) Februari • ‘Broedertwist. België en Nederland en de Erfenis van 1830.’ – Museum Vander KelenMertens (Leuven), 03/02/2006 – 30/04/2006 (2 gravures)

72

•

‘Théo van Rysselberghe, figure emblématique de l’impressionnisme et du néoimpressionnisme.’ – Paleis voor Schone Kunsten (Brussel), 10/02/2006 – 21/05/2006 (3 tekeningen) • ‘Welgevormd. Mechelse beeldhouwers in Europa.’ – Museum Schepenhuis (Mechelen), 17/02/2006 – 23/04/2006 (1 gravure) • ‘Architectures maçonniques.’ – Architectuurmuseum (Brussel), 27/02/2006 – 23/12/2006 (6 tekeningen) • ‘Armand Simon’ – Centre culturel (Colfontaine), 27/02/2006 – 07/04/2006 (26 tekeningen) Maart • ‘Rêves partagés’ – Stadhuis (Brussel), 17/03/2006 – 18/06/2006 (11 gravures/tekeningen) • ‘La représentation du diable’ – Gemeentelijk museum van Sint-Lambrechts-Woluwe (Brussel), 29/03/2006 – 26/06/2006 (3 gravures) April • ‘Lambert Lombard’ – Musée de l’Art wallon (Luik), 21/04/2006 – 06/08/2006 (35 gravures) • ‘Bruxelles au temps de Mozart’ – Centrale Openbare Bibliotheek (Brussel), 21/04/2006 – 06/05/2006 (5 gravures) Mei • ‘Bruegel en zijn tijd’ – Kasteel van Gaasbeek, 11/05/2006 – 03/09/2006 (2 gravures) • ‘Bruegel inspireert’ – Gemeentelijk Museum Hof Van Melijn (Tervuren), 12/05/2006 – 03/09/2006 (35 gravures/tekeningen) • ‘Armand Rassenfosse’ – Kruidtuin, Centre culturel de la Communauté Française-Wallonie (Brussel), 25/05/2006 – 09/07/2006 (5 affiches) Juni • ‘Theo Van Rysselberghe’ – Gemeentemuseum (Den Haag), 10/06/2006 – 24/09/2006, (3 tekeningen) • ‘Verbeeld land. De Provincie Antwerpen in tekeningen (1600-1900)’ – Koningin Fabiolazaal (Antwerpen), 15/06/2006 – 04/09/2006 (1 tekening) • ‘I Turchi in Europa – Civiltà a Confronto’ - ‘The Turks in Europe – Contrasting Civilizations’ – Caserma Montesanto (Palmanova), 29/06/2006 – 22/10/2006 (2 gravures) September • ‘Lof der zotheid. Hekeling van de menselijke dwaasheid.’ – Stedelijk Museum (Sint-Niklaas), 01/09/2006 – 30/11/2006 (2 gravures) • ‘Mot à main. Image et écriture dans l’art en Belgique.’ – Nationaal Kunstmuseum van Roemenië (Boekarest), 07/09/2006 – 03/12/2006 (5 gravures/tekeningen) • ‘Cartes de Suisses – Een geheugenpaleis over de muziek in Vlaanderen in Mozarts tijd.’ – Hotel d’Hane Steenhuize (Gent), 10/09/2006 – 07/01/2006 (3 gravures) • ‘Hoger/Higher/Plus haut.’ – Rockoxhuis (Antwerpen), 16/09/2006 – 03/12/2006 (1 gravure) • ‘Léon Spilliaert’ – Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België (Brussel), 21/09/2006 – 03/02/2007 12 gravures/tekeningen) Oktober • ‘Jan Toorop en Gustav Klimt’, Gemeentemuseum (Den Haag), 07/10/2006 – 08/ 01/2007 (7 gravures/tekeningen) November • ‘Gravures des Anciens Pays-Bas (1550-1700) Invention - interprétation - reproduction’, Musée de la Chartreuse (Douai), 04/11/2006 – 04/02/2007 (4 gravures) • ‘België op opticaprenten’- Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis (Brussel), 10/11/2006 – maart 2007 (8 gravures) • ‘Rétrospective de l’œuvre de Félicien Rops’ – KUMU (Tallinn), 23/11/2006 – 17/02/2007 (16 gravures/tekeningen) December • ‘Justus Lipsius’ – Erasmushuis Anderlecht (Brussel), 01/12/2006 – 04/02/2007 (2 gravures)

73

Organiseren van of deelnemen aan tentoonstellingen intra muros : • • •

11/05/2006 tot 19/09/2006: Nassaukapel. ‘Bruegel Geprent’ (85 gravures en tekeningen), tentoonstelling in het kader van het jaar Breugel’06, georganiseerd door de vzw De Rand. 22/09/2006 tot 10/03/2007: Nasterzaal. ‘Léon Spilliaert in de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek van België’ (85 tekeningen en gravures). 03/11/2007 tot 10/03/2007: Nassaukapel. ‘Filips de Schone (1478-1506)’ (één gravure).

In dit kader heeft de afdeling de volgende publicaties gerealiseerd: •

Bruegel door H. Devisscher en G. Denhaene (ed.), Brussel, Stichting Kunstboek, 2006.

•

«Léon Spilliaert in de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek van België». Catalogus door Alain Jacobs, Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 2006, 113 pagina’s, ill.

Het personeel van het Prentenkabinet onderscheidde zich met de volgende publicaties : DENHAENE (Godelieve) • Leiding over de publicatie Essais interdisciplinaires et catalogue de l’exposition ‘Lambert Lombard, peintre de la Renaissance’, Luik 1505/6-1566’, Scientia Artis, vol. 3, Brussel, 2006, 534 p., 480 ill. •

ID., ‘Herkenrode’, ‘Filatelieboek’, Tielt, 2006, p. 56.

•

ID., ‘Bruegel, en blanc et noir’, Bruegel door H. Devisscher, Brussel, Stichting Kunstboek, 2006, pp. 103-227.

•

ID., ‘Pieter Bruegel l’Ancien et l’éditeur d’estampes Jérôme Cock’, Bruegel door H. Devisscher, Brussel, Stichting Kunstboek, 2006, pp. 111-123.

•

ID., Notitie: Anoniem. ‘Filips de Schone in een storm’, Catalogus van de tentoonstelling Filips de Schone (1478-1506). De schatten van de laatste Bourgondische hertog, Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, p. 85-86.

•

Video voor de tentoonstelling «Bruegel Geprent», Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, Nassaukapel, 11 mei – 9 september 2006.

JACOBS (Alain) • Welgevormd. Mechelse beeldhouwers in Europa (1780-1850), Stedelijke Musea Mechelen, 2006, 318 pagina’s, ill. •

ID., Léon Spilliaert in de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek van België, Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 2006, 113 pagina’s, ill.

•

ID., ‘Les œuvres du sculpteur Pierre-François Leroy’, Catalogus Les Le Roy (XVIIIe – XXe s.), une dynastie d’artistes, Namen, Musée provincial des Arts anciens du Namurois, 2006, p. 37110.

•

ID., ‘De preekstoel in de H. Kruiskerk van Stekene van beeldhouwer Jozef Tuerlinckx’, D’Euzie Tijdschrift van de Heemkundige Kring van Stekene, 22ste jaargang, nr. 3, september 2006, p. 142-145.

74

•

ID., ‘Mechelen beeldhouwers in Europa (1780-1850). Catalogue raisonné’, Handelingen Koninklijke Kring voor Oudheidkunde, Letteren en Kunst van Mechelen, deel CIX, aflevering 2, 2005.

DIELS (Ann) • Leesberg, (M.), The Collaert Dynastie, (The new Hollstein Dutch and Flemish Etchings, Engravings and Woodcuts 1450-1700), vols. VII-VIII, Ouderkerk aan den IJssel, 2006, 446 p. Actieve deelname aan congressen, colloquia wetenschappelijke en eervolle onderscheidingen :

en

conferenties

buitenshuis

en

mandaten,

Godelieve Denhaene - 10/2/2006: ‘Les clichés allemands conservés à l’IRPA.’, Séminaire d’histoire de l’art de l’IRPA, nr. 7. Plaatsen: KIK en Legermuseum. - 04/04/2006: Zending naar Arnhem bij de kunstenaar Paul Chr. Damsté voor de aankoop van gravures en koperplaten. - 20/04/2006: Cursus over de verschillende soorten papier en de graveertechnieken voor de studenten van Ter Kameren (Prof. Anne Liénardy). - 21/04/2006: Persconferentie ter gelegenheid van de tentoonstelling ‘Lambert Lombard, peintre de la Renaissance, Liège 1505/6-1566’, Luik, Musée de l’Art Wallon, 20 april – 6 augustus 2006. - 25-28/04: Opleiding: Graveertechnieken (Orléans, prof. O. Maupin). - 03/05/2006: Vervolg van de cursus over de verschillende soorten papier en de graveertechnieken voor de studenten van Ter Kameren (Prof. Anne Liénardy). - 05/05/2006: Lezing in het kader van de Dag ‘Lambert Lombard’, Ecole Saint Luc, Luik. - 16/05/2006: Zending naar Düsseldorf bij de familie van de kunstenaar Gottfried Wiegand voor de aankoop van tekeningen, gravures, lino’s en koperplaten. - 17/05/2006: Lezing op het colloquium ‘Lambert Lombard et son temps’, ‘Jérôme Cock (1510-1570) et la circulation de la gravure’, Luik, ULg. - 15/06 en 14/07/2006: Zendingen naar Krefeld (Düsseldorf) bij de kunstenaar Axel Vater voor de aankoop van tekeningen en gravures. - 17/08/2006: ‘Les arts au pays de Liège au XXe siècle’. 9èmes journées mosanes. Organisées par le MARAM. Plaats: Fortis Bank, pl. X. Neujean 8, Luik. - 16-19/10/2006: Studieverblijf in het Rijksprentenkabinet, Amsterdam (Martin de Vos). Gesprekken met directeur Ger Luyten met het oog op het bestuderen van de organisatie van het rangschikken, conservering, restauraties, het aankoopbeleid. - 23/10/2006: Nieuwe zending naar Krefeld (Düsseldorf) bij de kunstenaar Axel Vater voor de aankoop van tekeningen en gravures. - 10/11/2006: Cursus over de voorstelling van de stedelijke ruimte (Koningsplein) in de gravure in de 18de eeuw. Licentiaatsstudenten geschiedenis, ULB (prof. Chr. Loir en M. Galand). - 28/11/2006: FNRS. Vergadering van de contactgreoep ‘Zeldzame en kostbare documenten’. Plaats: KBR. - Commissaris van de tentoonstelling ‘Lambert Lombard, peintre de la Renaissance, Liège 1505/61566’, Luik, Musée de l’Art Wallon, 20 april – 6 augustus 2006. G. Denhaene heeft vergaderingen georganiseerd en werkte nauw samen met de restauratieateliers van het KIK en met vele onderzoekers en musea. - Lid van de jury van de doctoraatsthesis van Sara Laporte: ‘Le rayonnement international des gravures flamandes aux XVIe et XVIIe siècles: les peintures murales des églises Sainte-Bethléem et Saint-Sauveur à la Nouvelle-Djoulfa (Ispahan)’, verdedigd aan de ULB, Faculté de philosophie et lettres (histoire de l’art et archéologie), op 13 oktober, directeur Didier Martens.

75

Mandaat: - Onafhankelijk lid van de wetenschappelijke commissie van het Centre de la Gravure contemporaine (La Louvière). Varia: - 05/04/2006: medewerking aan een dvd over Lambert Lombard (Cultura Europa).

Alain Jacobs - 10-11/03/2006: organisator van het colloquium ‘Mechelen and early nineteenth-century sculpture in Europe: tradition and innovation’ / ‘Mechelen en de vroeg negentiende-eeuwse beeldhouwkunst in Europa: tussen traditie en innovatie’ / «Malines et la sculpture en Europe au début du XIXe siècle: Entre tradition et innovation». Mechelen, Centrum Spinoy. - 30-31/10/2006: deelname aan het colloquium ‘L’encyclopédisme au XVIIIe siècle. À l’occasion du 250e anniversaire de la création à Liège du Journal encyclopédique’, Luik, Universiteit, Conseil économique et social de la Région Wallonne. - 10/11/2006: Cursus over de voorstelling van de stedelijke ruimte (Koningsplein) in de gravure in de 18de eeuw. Licentiaatsstudenten geschiedenis, ULB (prof. Chr. Loir en M. Galand). - 11-12/12/2006: Lezing op het colloquium ‘Autour de Bayar/Le Roy’, Namen, Maison de la Culture de la Province de Namur, georganiseerd door de Service des musées en province de Namur en door de Société archéologique de Namur rond het thema L’influence de Michel-Ange Buonarroti et MichelAnge Slodtz sur l’œuvre du sculpteur Pieter Pepers (Bruges 1730- Bruges 1785). - Onderwijs: Docent aan de Université Catholique de Louvain (L.L.N.). ARKE1170: Technologie des arts plastiques et notions d’histoire des techniques (30 uur). - Commissaris van de tentoonstelling ‘Léon Spilliaert dans les collections de la Bibliothèque royale de Belgique/in de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek van België’, Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 22 september 2006 – 3 februari 2007. - Commissaris van de tentoonstelling ‘Welgevormd. Mechelse beeldhouwers in Europa (1780-1850)’, Mechelen, Lamot en Museum Schepenhuis, 17 februari – 23 april 2006. - Medewerker aan de tentoonstelling ‘Les Le Roy (XVIIIe – XXe s.), une dynastie d’artistes’, Namen, Musée provincial des Arts anciens du Namurois, 17 juni – 17 december 2006. - Rondleidingen en interviews n.a.v. de tentoonstelling ‘Léon Spilliaert dans les collections de la Bibliothèque royale de Belgique / in de verzamelingen van de Koninklijke Bibliotheek van België’, Brussel, Koninklijke Bibliotheek van België, 22 september 2006 – 10 maart 2007.

Ann Diels - 09/01/2006: Studieverblijf in München, Kupferstichkabinett, onderzoek en inventaris van de tekeningen van Abraham Van Diepenbeek en Erasmus Quellinus II. - 09/02/2006: Rotterdam: voorstelling van het boek «Rembrandt as an Etcher» door Dr. E. Hinterding. - 09/03/2006: Antwerpen, Stedelijk Prentenkabinet: inventaris van de gravures naar Abraham Van Diepenbeeck. Bibliotheek Museum Plantin Moretus: transcriptie van archieven van de familie Moretus. - 17/03/2006: Rotterdam: Museum Boymans - Van Beuningen, studiedag «Prenten in de Gouden Eeuw. Van kunst tot kastpapier.» - Van 26/04/2006 tot 28/04/2006: Orléans «Initiation à la conservation du document graphique» (Prof. Olivier Maupin). - 16/05/2006: Zending naar Düsseldorf bij de familie van de kunstenaar Gottfried Wiegand voor de aankoop van tekeningen, de gravures, lino’s en koperplaten. - 17/05/2006: Deelname aan het colloquium ‘Lambert Lombard et son temps’, Luik, ULg. - 15/06 en 14/07/2006: Zendingen naar Krefeld (Düsseldorf) bij de kunstenaar Axel Vater voor de aankoop van tekeningen en gravures.

76

- Van 8 tot 11/08/2006: Antwerpen, Stedelijk Prentenkabinet: onderzoek en inventaris van de verzameling tekeningen en gravures van Abraham Van Diepenbeeck, Cornelis Schut en Erasmus Quellinus II. - 16-20/10/2006: Studieverblijf in het Rijksprentenkabinet, Amsterdam: onderzoek en inventaris van de verzameling tekeningen en gravures van Abraham Van Diepenbeeck, Cornelis Schut en Erasmus Quellinus II. - 23/10/2006: Nieuwe zending naar Krefeld (Düsseldorf) bij de kunstenaar Axel Vater voor de aankoop van tekeningen en gravures. - 28/11/2006: FNRS. Verzameling van de contactgroep ‘Zeldzame en kostbare documenten’. Plaats: KBR. Wetenschappelijke prijs: Doctoraatsthesis ‘De familie Collaert (ca. 1555 – 1630) en de prentkunst in Antwerpen’, bekroond met de Provinciale prijs voor Geschiedenis en Volkskunde van de Provincie Antwerpen (2006).

77

2. Handschriftenkabinet Afdeling 19, Handschriftenkabinet, staat onder de leiding van Bernard Bousmanne, Afdelingshoofd. 2.1. Aanwinsten a) Museologische verzamelingen 1. Aanwinsten tegen betaling - KBR IV 1296 Johannes Verslype, Récit de voyage de Bruges à Vienne, Vlaanderen, 18de eeuw (veiling The Romantic Agony. Book auctions, 17-18 maart 2006, nr. 995). - KBR IV 1297 [Pierre Pithou], Notae in vitam Caroli Magni editam ex Ms a P. Pitheo M D XIIC, ca. 1600 (veiling The Romantic Agony. Book auctions, 24-25 november 2006, nr. 890). - KBR IV 1298 Documenten m.b.t. Jan Jozef Raepsaet, 1815-1816 (veiling The Romantic Agony. Book auctions, 16-17 juni 2006, nr. 370). - KBR IV 1299 Hieromyus a S. Joanne Baptista, Apologia familiae Stratensis circa accusationem mortis violentae illatae Carolo Bono Flandriae comiti anno 1127, 19de eeuw (veiling The Romantic Agony. Book auctions, 16-17 juni 2006, nr. 940). - KBR IV 1300 Dossier met 66 autografische brieven van Théo van Rysselberghe (1862-1926) aan de uitgever Edmond Deman (1857-1918). Brussel, Parijs enz., 2 januari 1896-[1907] (veiling The Romantic Agony. Book auctions, 13-14 juni 2003, nr. 531). 2. Belangrijkste giften - KBR III 2011 tot 2019: licentiaatsverhandelingen, doctoraatsthesissen en varia. b.) Gedrukte werken Gedrukte werken voor de afdeling : monografieën: 271 eenheden brochures, tijdschriften, overdrukken, veilingcatalogi: 159 eenheden. 2.2. Catalogisering 119 handschriften van de reeksen I, II en III werden gecatalogiseerd door Anne Richard en Michiels Verweij. 410 brieven van de reeks III werden gecatalogiseerd door Léopold Zimmer (vrijwilliger). 2.335 handschriften van het fonds-Goethals werden ingevoerd in de interne gegevensbank van de Handschriftenafdeling. Het volledige fonds-Merghelynck (met inbegrip van de bijbehorende microfilms) werd opgenomen in de interne gegevensbank van de Handschriftenafdeling. Alle nieuwe aanwinsten (monografieën, overdrukken, tijdschriften, veilingcatalogi) werden gecatalogiseerd. Het betreft : monografieën: 201 eenheden veilingcatalogi: 42 eenheden overdrukken: 44 eenheden retrocatalogisering: 84 monografieën, 166 overdrukken en 9 tijdschriften 2.3. Preservering en conservering a) Inbinden van gedrukte werken : 127 gedrukte werken werden ingebonden b) Restauratie : Twaalf werken van het fonds-Goethals werden gerestaureerd: Goethals G527, G1972 (delen I en II), G1999, G1944, G2150, G2127, G504 (delen I en II), G2134 en G503 (delen I en II).

78

Dertien middeleeuwse handschriften werden gerestaureerd of worden momenteel gerestaureerd. - hs. 6 Histoire de Charles Martel (Atelier Minium - Gent) - hs. 10983 Christine de Pizan, Le chemin de longue estude (Atelier Anna Roupater - Brussel) - hs. 7146 Historiae Luxemburgensis (Atelier Anna Roupater - Brussel) - hs. 10775 Getijdenboek (Atelier Anna Roupater - Brussel) - hs. 9020-23 Historiaalbijbel (Atelier Anna Roupater - Brussel) - hs. 9068 David Aubert, Chroniques et conquêtes de Charlemagne (deel III) (Atelier Anna Roupater - Brussel) - hs. 9639 Ovidius, Métamorphoses, Franse versie (Atelier Anna Roupater - Brussel) - hs.15860 Discours de bienvenue à Philippe le Beau (Atelier Anna Roupater - Brussel) - hs. 9215 Pontifical de l’Eglise de Sens (Atelier Anna Roupater - Brussel) - hs. IV 40 Heures de Clèves (fase III) (Atelier Minium - Gent) - hs. 11182 Le Malheur de France (Atelier Anna Roupater - Brussel) - hs. 13073-74 Excellente cronike van Vlaenderen (Atelier Anna Roupater - Brussel) - hs. 9235-37 Christine de Pisan, Cité des dames (Atelier Minium - Gent) c) Bewaring – definitieve dozen : In 2006 is de Handschriftenafdeling voortgegaan met het stelselmatig vernieuwen van de bewaardozen. Zoals al gezegd in vorige verslagen, vormt de zuurtegraad van de kartonnen dozen die in de jaren zestig werden gebruikt een reëel probleem voor de preservering van de oude documenten. In 2006 heeft de afdeling bijna 2.000 nieuwe dozen op maat in neutraal karton (dozen Pyxis - normen ISO - 9706 / DIN 6738) besteld bij de firma Schrijen Boekbinders & Boekrestaurateurs. Deze operatie wordt tijdens de komende jaren regelmatig voortgezet. d) Materieel : De Handschriftenafdeling kon in 2006 nog eens twee leestoestellen voor microfilms (type Indus 460102) en een nieuwe digitale camera (Nikon D 705 - 60mm) kopen voor het archiveren van de handschriften en de bewaringsdossiers.

2.4. Raadpleging en dienstverlening Aantal ingeschreven lezers: 2.254 Aanvraagformulieren voor raadpleging: 4.652 Correspondentie (brieven en e-mail): naar schatting werden 2.550 documenten verstuurd (exclusief interne documenten in de KBR) Interbibliothecair leenverkeer: 9 eenheden Bestellingen van fotografische reproducties: 794 eenheden Om aan de vraag te voldoen werden 160 handschriften overgebracht naar de Fotografische dienst. 18 middeleeuwse handschriften werden voor archivering overgebracht naar de Fotografische dienst.

2.5. Valorisatie en wetenschappelijke uitstraling a) Bruikleen extra muros : 18 tentoonstellingen in België en het buitenland. In totaal werden 41 handschriften en documenten in bruikleen gegeven.

79

Lijst van de bruiklenen extra muros : - Anderlecht. Erasmushuis. 01/12/2006-04/02/2007 Constanten in roerige tijden. De boeken van Justus Lipsius bewaard in de Koninklijke Bibliotheek van België. hsn. III 794 – III 936 – 19109 – II 6335 - Antwerpen. Museum Nicolas Rockox. 16/09/2006-03/12/2006 Hoger/Higher/Plus haut. hsn. 7563-67 - Binche. Centre d’Interprétation du patrimoine fortifié. 25/03/2006-30/04/2006 Marie de Hongrie. Pouvoir et passions d’une reine. hsn. 16101 – IV 100 – 9624 – Facsimile van de Basses-Danses - Brou. Monastère royal de Brou. 01/07/2006-15/10/2006 Brou, le chef-d’œuvre d’une fille d’empereur. hsn. 9503-04 – 10317-18 – 10389 – 10509 – 11239 Bruikleen geweigerd voor de hsn. 10984 en Goethals 1516 - Breda. Onze Lieve Vrouwe Kerk. 29/07/2006 – 29/09/2006 Pronk en Praal, uitingen van Dynastiek Zelfbewustzijn. hs. 14936 - Brugge. Gruuthuse Museum. 22/09/2006 – 04/02/2007 Geloof & Geluk. hsn. 9785 – IV 167 – IV 441 – IV 456 - 5163-64 – 4210 Bruikleen geweigerd voor het hs. IV 746 - Brussel. Paleis voor Schone Kunsten. 14/06/2006 – 10/09/2006 Family Affairs. Facsimile’s 7C 4178 - 9B/1995/199 - Burgos. Casa del cordon. 17/09/2006 – 30/12/2006 La beauté et la folie. Philippe le Beau, roi de Castille et dernier duc de Bourgogne. hs. 228 - Luik. Salle Saint Georges. 20/04/2006 – 06/08/2006 Lambert Lombard hs. 4347-50 - Luxemburg. Musée national. 15/07/2006 – 31/10/2006 Sigismunds Rex Imperator. hs. 10486 - Maagdenburg. Kulturhistorisches Museum. 28/08/2006 – 10/12/2006 The holy Roman Empire of the German Nation. hsn. 2034-35 – 2067-73 – 467 - Mannheim. Fachbereich Museum und Archiv. 23/07/2006 – 05/11/2006 Saladin und die Kreuzfaher. hsn. 9823-24 – 10175 - Namen. Musée Félicien Rops. 14/10/2006 – 30/12/2006 Poste restante à Namur. Félicien Rops, un indécrottable Namurois. hs. II 655/457 - Paderborn. Diözesanmuseum. 21/07/2006 – 05/11/2006 Canossa 1077 … hsn. 5576-5604 – II 1179 - Parijs. Bibliothèque nationale de France. Maart-juni 2006 Emilie du Châtelet. 1706-1749. hs. 11716 - Turijn. Museo Civico d’Arte antica e Palazzo Madama. 07/02/2006 – 14/05/2006 Corti e Citta… hsn. 10317 – 9246 – 9260 – 9503-04 - Uden. Museum voor Religieuze Kunst. 09/12/2006 – 11/02/2007 Handschriften voor het hertogdom. hs. IV 190 Bruikleen geweigerd voor het hs. 21377 - Valencia. Museum voor Schone Kunsten. 15/01/2006 – 17/04/2006 La Corona de Aragon. hs. 9169 b) Interne tentoonstelling : In samenwerking met het Centre international de Codicologie heeft het Handschriftenkabinet een tentoonstelling georganiseerd met als titel Filips de Schone (1478-1506). De schatten van de laatste Bourgondische hertog. De tentoonstelling vond plaats van 3 november 2006 tot 10 maart 2007 in de Nassaukapel. Meer dan veertig stukken (handschriften, incunabelen, prenten, munten enzovoort), waarvan er sommige voor het eerst aan het publiek werden getoond, werden tentoongesteld. Naar aanleiding van de tentoonstelling werd een catalogus samengesteld: B. Bousmanne, S. Thieffry et H. Wijsman éd., Philippe le Beau (1478 - 1506). Les trésors du dernier duc de Bourgogne, cat. exp., Bruxelles – Bibliothèque royale de Belgique, 2006 - B. Bousmanne, S. Thieffry en H. Wijsman ed.,

80

Filips de Schone (1478-1506). Schatten van de laatste hertog van Bourgondië, tent. cat., Brussel Koninklijke Bibliotheek van België, 2006. De Muziekafdeling heeft aan dit evenement meegewerkt en organiseerde op 17 november, in het kader van de ‘middagconcerten’, een concert door het Laudantes Consort, volledig gewijd aan de polyfone muziek van de renaissance. c) Varia Internationaal colloquium Le livre en transition. Manuscrit et imprimé au temps de Philippe le Beau (december 2006). De Handschriftenafdeling organiseerde in december 2006 een internationaal colloquium in het kader van het programma Interuniversitaire attractiepool van het Federale Wetenschapsbeleid De stedelijke samenleving in de oude Nederlanden. Late middeleeuwen – 16de eeuw. Dit colloquium had als titel Le livre en transition. Manuscrit et imprimé au temps de Philippe le Beau en had plaats in de Lippenszaal. Tien Belgische en buitenlandse vorsers en professoren hebben een lezing gehouden: Jean-Marie Cauchies (FUSL en UCL), Hanno Wijsman (Uleiden), Renaud Adam (KBR – Kostbare werken), Samuel Mareel (Universiteit Gent), Susie Sutch (Ugent), Eugène Scheurs (KULeuven), Henri Vanhulst (ULB), Lieve De Kesel, Jan Van der Stock (KULeuven) en Herman Pleij (UVA). De handelingen van dit colloquium, uitgegeven door A. Kelders, S. Thieffry en H. Wijsman (Leiden), worden in 2008 gepubliceerd in de reeks Burgundica (Brepols). Aan het colloquium hebben meer dan 150 mensen deelgenomen.

Programma Interuniversitaire attractiepool (PAI V/10) Het programma Interuniversitaire attractiepool van het Federale Wetenschapsbeleid De stedelijke samenleving in de oude Nederlanden. Late middeleeuwen – 16de eeuw – Urban Society in the Low Countries from the Late Middle Ages to the XVIth Century (fase V) loopt ten einde in februari 2007 (http://www.ulb.ac.be/philo/urbs). De jaarlijkse vergadering had plaats in Antwerpen. Alle deelnemers – promotoren en doctorandi – van het programma en de buitenlandse experts hebben aan de vergadering deelgenomen. We vermelden ter herinnering dat dit onderzoeksprogramma wordt gefinancierd door het Federale Wetenschapsbeleid en wordt gevoerd door de Université libre de Bruxelles, de Universiteit Gent, de Universiteit Antwerpen, de Universiteit Leiden en de Koninklijke Bibliotheek. Ann Kelders en Bernard Bousmanne zijn de promotoren voor de Koninklijke Bibliotheek van België. In het kader van dit programma verdedigt Céline Van Hoorebeeck (wetenschappelijk attache) in maart 2007 aan de Facultés universitaires Notre-dame de la Paix in Namen (promotor: Xavier Hermand) een doctoraatsthesis over de ‘Livres et lecture des fonctionnaires des ducs de Bourgogne de 1420 à 1515’. Deze thesis wordt vervolgens uitgegeven in de reeks Studies in European Urban History, gepubliceerd bij Brepols (Turnhout). In het kader van dit programma kon de Koninklijke Bibliotheek in 2006 nog twee extra vorsers aanwerven voor een periode van 6 maanden: - Bart Ballaux, doctor in de geschiedenis (Universiteit Antwerpen), stelde, ter aanvulling van het VNC-project Rederijkers: conformisten en rebellen. Literatuur, cultuur en stedelijke netwerken (14001650), een databank samen met de rederijkers van de oude Nederlanden. - Serge Boffa, doctor in de geschiedenis (Université libre de Bruxelles), heeft onderzoek gevoerd naar de Brabantse muntateliers tijdens de middeleeuwen en naar de munten die werden geslagen vóór het einde van de 13de eeuw. De resultaten van zijn onderzoek zullen het voorwerp zijn van artikelen die in 2007 zullen verschijnen. Het Federale Wetenschapsbeleid is akkoord gegaan met een verlenging van dit onderzoeksprogramma gedurende de periode 2007-2011 (fase VI). De Koninklijke Bibliotheek van België zal opnieuw aan dit project deelnemen en zal in het kader daarvan twee vorsers in dienst nemen die onderzoek zullen voeren naar de volgende thema’s:

81

- Céline Van Hoorebeeck (postdoctoraat): Des livres et des chanoines: livres et lectures des membres du chapitre de la collégiale Sainte-Gudule de Bruxelles (1439-1500) (Handschriftenkabinet). - Renaud Adam (doctoraat): Emergence de l’imprimerie dans les Pays-Bas méridionaux (1473 - ca. 1520) (Kostbare werken). Centre international de Codicologie De werkzaamheden betreffende de redactie van het Bulletin Codicologique werden voorgesteld op de algemene vergadering van het Centre international de Codicologie. Het wetenschappelijk personeel van de afdeling Handschriften onderscheidde zich met de volgende publicaties : • • •

• • • •

B. Bousmanne, Reviens, reviens, cher ami. Rimbaud - Verlaine. L’Affaire de Bruxelles. Préface d’Yves Peyré, Paris - Editions Calmann-Lévy, 2006, 120 ill., 176 p. ID, F. Migiarra et I.G. Rao, Il libro d’ore di Vrelant. Officium Beatae Mariae Virginis secundum usum romanum. Acquisti e doni 147 Biblioteca Medicea Laurenziana. Fasimile e commentario, Turijn - Unione Tipografico- Editrice Torinese, 2006, 68 p. ID, T. Van Hemelryck et C. Van Hoorebeeck (collection dirigée par), De Librije van de Bourgondische hertogen. Handschriften bewaard in de Koninklijke Bibliotheek van België. Volume III. Literaire teksten, Bruxelles - Bibliothèque royale de Belgique - Turnhout Brepols, 2006, 327 p. ID, S. Thieffry et H. Wijsman éd., Philippe le Beau (1478 - 1506). Les trésors du dernier duc de Bourgogne, cat. exp., Bruxelles - Bibliothèque royale de Belgique, 2006, ill., 172 p. ID, S. Thieffry en H. Wijsman ed., Filips de Schone (1478-1506). Schatten van de laatste hertog van Bourgondië, tent.cat., Brussel - Koninklijke Bibliotheek van België, 2006, 172 blz. ID, beschrijving van de hsn. Brussel, KBR, 9066-68 in B. Bousmanne, S. Thieffry en H. Wijsman ed., Filips de Schone (1478 - 1506). Schatten van de laatste hertog van Bourgondië, tent.cat., Brussel – Koninklijke Bibliotheek van België, 2006, p. 63-65. ID, Rimbaud en Verlaine: tussen literatuurgeschiedenis en procesperikelen, Science Connection 14, december 2006, p. 19.

•

A. Kelders, beschrijving van het hs. Brussel, KBR, 13073-74 in B. Bousmanne, S. Thieffry en H. Wijsman ed., Filips de Schone (1478 - 1506). Schatten van de laatste hertog van Bourgondië, tent.cat., Brussel – Koninklijke Bibliotheek van België, 2006, p. 61-62.

•

H. Mulder, Inventaris van de Middelnederlandse handschriften van de Koninklijke Bibliotheek van België, achtste aflevering, Brussel - Koninklijke Bibliotheek van Belgïe, 2006, 147 blz.

•

C. Van Hoorebeeck et T. Van Hemelryck éd., L'écrit et le manuscrit à la fin du moyen âge (Texte, codex & contexte 1), Turnhout - Brepols, 2006. ID, A l'ombre de la librairie de Bourgogne. Les livres de Martin Steenberch († 1491), secrétaire ducal, Revue belge de philologie et d'histoire, 84/2, 2006, p. 307-363. ID, De entourage van Filips de Schone. Boeken en leesinteresse van zijn ‘ministers’, in B. Bousmanne, S. Thieffry en H. Wijsman ed., Filips de Schone (1478 - 1506). Schatten van de laatste hertog van Bourgondië, tent.cat., Brussel – Koninklijke Bibliotheek van België, 2006, p. 117-125. ID, beschrijvingen van de hsn. Brussel, KBR, 5328-29, 10518, II 1169a-b-c en 9052 in B. Bousmanne, S. Thieffry en H. Wijsman ed., Filips de Schone (1478 - 1506). Schatten van de laatste hertog van Bourgondië, tent.cat., Brussel – Koninklijke Bibliotheek van België, 2006.

• •

•

82

•

ID, Regards croisés sur les bibliothèques de Philippe de Clèves (1456-1528), Thomas de Plaine (ca 1444-1507) et Philippe Wielant (1441-1520) in Entre la ville, la noblesse et l'Etat. Philippe de Clèves (1456-1528), homme politique et bibliophile (Burgundica 12), ed. J. Haemers, C. Van Hoorebeeck en H. Wijsman, Turnhout – Brepols, te verschijnen in 2007.

•

M. Verweij, Geschiedenis van Hollandia Lovaniensis, Ons Leuven @ den Toog, 12, 24 december 2005 (elektronische nieuwsbrief SK Leuven). ID en D. Verbeke, Notes on Christophorus and Johannes Vladeraccus, Humanistica Lovaniensia, 54, 2005, p. 365-369. ID en A. Diem, Virtus est via ad gloriam? John of Wales and Michele da Massa in disagreement, Franciscan Studies, 63, 2005, p. 215-269 (met de editie van fragmenten van het Breviloquium door John of Wales: p. 237-269). ID, La matérialité des manuscrits. Conséquences pour l'histoire et pour les éditions critiques, in T. Van Hemelryck en C. Van Hoorebeeck ed., L'écrit et le manuscrit à la fin du Moyen Âge (Texte, codex & contexte 1), Turnhout - Brepols, 2006, p. 367-377. ID, Christiaan van der Ameijden, Amici Academiae Belgicae Romae. Nieuwsbrief / Bulletin, 10, juni/juin 2006, p. 9-12. ID, Canadiana Bruxellensia: Two Canadian Manuscripts at the Royal Library of Belgium in Brussels, Archivaria. The Journal of the Association of Canadian Archivists, 61, Spring 2006, p. 281-287. ID, [Vertaling brief Justus Lipsius] 01 11 02 P1, in J. De Landtsheer, D. Sacré en C. Coppens ed., Justus Lipsius (1547-1606), een geleerde en zijn Europese netwerk, Catalogus van de tentoonstelling in de Centrale Bibliotheek te Leuven, 18 oktober – 20 december 2006, Supplementa Humanistica Lovaniensia 21, Leuven, 2006, p. 282-284. ID, Peraldus manuscripts in Sankt Gallen. A question of context, Scriptorium. Revue internationale des études relatives aux manuscrits / International review of manuscript studies, 60, 2006, p. 107-123. ID, Quelques lettres inédites de Juste Lipse, in R. Adam en M. de Schepper ed., Bibliotheca Lipsiana Bruxellensis. Les livres de Juste Lipse conservés à la Bibliothèque royale de Belgique, Turnhout, 2006, p. 59-66; [in samenwerking met de afdeling Bibliotheca Lipsiana Bruxellensis, ib., p. 77-201]. ID, Ippolito Galante and his Saniucta: a way to approach the last Latin epic, in Th. Sacré, I. Tusiani en T. Deneire, Musae saeculi XX Latinae. Acta selecta conventus Romae in Academia Belgica anno MMI habiti, Rome, 2006, p. 335-347. ID, Hollandia Lovaniensis – anno 1886, in J. Huys en S. Van de Weyer, De studentikoze erfenis van Rodenbach, Leuven, 2006, p. 347-348. ID, [cd] Quel dolce suon. Opere di Christiaan van der Ameijden († 1605), Maestro della Capella Sistina. All known compositions, performed by Cantus Modalis, maestro di capella: Rebecca Stewart, first recording, label: Comtesa, 2006 (met libretto).

• • • • • •

• •

• • •

Deelname aan congressen, colloquia en conferenties buitenshuis en mandaten en wetenschappelijke en eervolle onderscheidingen :

Bernard Bousmanne •

B. Bousmanne, lezing Rimbaud - Verlaine et le procès de Bruxelles, Brussel - Théâtre Poème, 28 november 2006.

•

B. Bousmanne, C. Van Hoorebeeck en A. Kelders: Antwerpen, jaarlijkse vergadering van het programma Interuniversitaire aantrekkingspool van het Federale Wetenschapsbeleid De

83

• • • • • •

stedelijke samenleving in de oude Nederlanden. Late middeleeuwen – 16de eeuw – 9 december 2006. B. Bousmanne: Parijs, Editions Calmann-Lévy - Bibliothèque littéraire Jacques Doucet - 18, 19, 20 december 2006. B. Bousmanne: Parijs, Editions Calmann-Lévy - Bibliothèque littéraire Jacques Doucet - 6, 7, 8 februari 2006. B. Bousmanne: Parijs, Editions Calmann-Lévy - Bibliothèque nationale de France - 10, 11 april 2006. B. Bousmanne: Parijs, Editions Calmann-Lévy - 9, 10 augustus 2006. B. Bousmanne: Parijs, Bibliothèque littéraire Jacques Doucet - Bibliothèque nationale de France - 10, 11, 12 oktober 2006. B. Bousmanne: interviews tijdens de uitzendingen : Journal Télévisé om 13.00 uur (RTBFtelevisie), Télé-Bruxelles (Culture-televisie), Face à l’info (RTBF-radio), Musique 3 (RTBFradio), Tête à tête (RTBF-radio), Radio France international (radio), France culture (radio) en Europe 1 (radio).

Anne Kelders • • • • • • • • • • • • • •

A. Kelders, exposé in het kader van de cursus Histoire de l'art: le Moyen Âge van professor B. Van den Bossche (Ulg), 13 oktober 2006. A. Kelders, lezing Geschiedenis in woord en beeld. De middeleeuwse handschriften van de Koninklijke Bibliotheek van België, in het kader van de Nacht van de Geschiedenis (Davidsfonds), 21 maart 2006. A. Kelders: rondleiding / cursus voor de leerlingen van het Maria Assumptalyceum (Laken) – 23 januari 2006. A. Kelders: rondleiding voor de leerlingen van de school voor bibliothecarissen van Genk – 16 december 2006. A. Kelders: deelname aan de uitzendingen Brabant 900 – 26 september en 3 oktober 2006 (Omroep Brabant – Eindhoven). A. Kelders: deelname aan de cursus Medieval and Renaissance Studies van de professoren G. Claassens en G. Tournoy (K.U.L.) – 17 november 2006. A. Kelders: rondleidingen op de tentoonstelling Filips de Schone (1478-1506). De schatten van de laatste Bourgondische hertog in het kader van de Nocturne van de Brusselse musea – 23 november 2006. A. Kelders: deelname aan het bezoek van de ambassadeur van Frankrijk aan de Koninklijke Bibliotheek – 24 november 2006. A. Kelders: vertegenwoordiging van de Koninklijke Bibliotheek op het seminarie La garantie dans tous ces états (Brussel, Paleis voor Schone Kunsten) – 12 december 2006. A. Kelders: deelname aan (en organisatie van) de jaarlijkse vergadering van de Vlaamse Werkgroep Boekgeschiedenis (Heverlee, Parkabdij) – 11 mei 2006. A. Kelders: deelname aan het congres SHARP 2006 (Society for the History of Autorship, Reading and Publishing) rond het thema Trading Books – Trading Ideas (Den Haag) – 12 juli 2006. A. Kelders: deelname aan het colloquium Van Gutenberg tot het digitale tijdperk (Brussel, KBR) – 18 oktober 2006. A. Kelders: deelname aan de internationale studiedag Les librairies aristocratiques dans les anciens Pays Bas au Moyen Age (Brussel, Paleis der Academiën) – 20 oktober 2006. A. Kelders: deelname aan het colloquium De informatiedrager als informant (Gent, Koninklijke Zuidnederlandse Maatschappij) – 21 oktober 2006.

84

Céline Van Hoorebeeck • • • • •

C. Van Hoorebeeck, lezing Pour continuellement servir mondit seigneur. Livres et lectures des officiers des ducs de Bourgogne - Société belge des Bibliophiles séant à Mons - Université de Mons-Hainaut, 4 maart 2006. C. Van Hoorebeeck, Werksessies (2x2 uur) gegeven in januari 2006 in het kader van de cursus Master en philologie romane van de UCL (titularis: Prof. T. Van Hemelryck). C. Van Hoorebeeck, Seminarie gegeven in februari 2006 in het kader van de cursus Baccalauréat en philologie romane van de FUNDP (titularis: Prof. G. Palumbo). C. Van Hoorebeeck: Parijs: Bibliothèque nationale de France, Bibliothèque Mazarine, Bibliothèque de l'Arsenal - 19-24 juni 2006. C. Van Hoorebeeck: Brussel, Rijksarchief in Anderlecht – 12 april 2006.

Michiels Verweij • • • • • • • • • • • • • •

M. Verweij, lezing n.a.v. het concert van de werken van Christiaan van der Ameijden, S. Maria dell'Anima (Rome): Christiaan van der Ameijden (ca. 1530-1605), der letzte päpsliche Sänger und Komponist aus den alten Niederlanden in Rom, 27-28 mei 2006. M. Verweij, lezing A new author looking for support. Preliminary texts for the Tobaeus (1569) of Cornelius Schonaeus – Boedapest, Internationaal congres van de IANLS (International Association of Neo-Latin Studies), 7-12 augustus 2006. M. Verweij, lezing Nicolas Herco Florenas et son voyage en Italie (1526). Analyse de ses lettres à François de Cranevelt – Calais, Colloquium Les déplacements humains du Moyen Age à nos jours, 25-26 november 2006. M. Verweij: Gent, Universiteitsbibliotheek (onderzoek m.b.t. het hs. KBR 13986) – 27 januari 2006. M. Verweij: Leuven, werkvergadering voor het opstellen van de beschrijvende fiche met het oog op het project tot catalogisering van de Griekse handschriften van de KBR - februari 2006. M. Verweij: Brussel, Rijksarchief in Anderlecht – 12 april 2006. M. Verweij: Brussel, Algemeen Rijksarchief – 19 april 2006. M. Verweij: Leuven, Rijksarchief Leuven – 26 april 2006. M. Verweij: Rijsel, Bibliothèque municipale – 24 november 2006. M. Verweij: Rome: onderzoek in de Bibliotheek van het Vaticaan en in het archief van S. Maria dell'Anima - 4-12 december 2006. M. Verweij: rondetafel (Leuven; NKV Vlaams-Brabant): Térence, Adelphes (20-2, 6-3, 20-3, 3-4, 24-4, 15-5); Suétone, Néron – 17 oktober, 6, 20 en 28 november 2006. M. Verweij: Sessie voor de studenten van de KUL (ManaMa) – 17 november 2006. M. Verweij: Interview op de radio (Omroep Brabant, Nederland) – 24 mei 2006. M. Verweij: interview met de krant Trouw, De verdieping.

85

3. Penningkabinet Afdeling 20, Penningkabinet, onder de leiding van François de Callataÿ, Departementshoofd, in samenwerking met Johan Van Heesch, Werkleider-geaggregeerde, bewaart de nationale verzameling van numismatische voorwerpen of voorwerpen in verband met de numismatiek (munten, medailles, bankbiljetten, onderscheidingen, jetons, muntgewichten, loodjes, insignes...). Het heeft als opdracht dit patrimonium te bewaren, te bestuderen en te verrijken. Aan de hand van zijn verzamelingen en nog meer van zijn bibliotheek wil het Penningkabinet een centrum van uitmuntendheid zijn voor al wie belang stelt in deze gebieden.

3.1. Aanwinsten In 2006 werden de verzamelingen van het Penningkabinet verrijkt met 10.178 stukken, waarvan 10.154 giften en 24 aankopen (Inv. 2006.1-2006.10178):

Antieke munten Middeleeuwse munten Moderne munten Hedendaagse munten Zegels Medailles Jetons Muntgewichten Bankbiljetten Onderscheidingen Varia

Giften 3 27 6 51 9.981 2 4

Aankopen 2 22 -

Totaal

10.154

24

Bij het aantal van 10.178 stukken die aan de inventaris werden toegevoegd, verzinken de laatste twee decennia in het niets. Het kan best zijn dat het om een soort record gaat in de geschiedenis van het Penningkabinet en blijkbaar werd een dergelijk cijfer nooit gehaald in de laatste vijftig jaar. Niettemin moeten we dit cijfer nuanceren. Deze 10.178 nieuwe inschrijvingen vertegenwoordigen grotendeels het vervolg en het einde van de inventarisering van de verzameling-Burton, die 10.285 religieuze medailles in diverse formaten, vormen en metalen telt. Met uitzondering van een klein percentage dateren deze medailles van de 19de en 20ste eeuw. De medailles werden gesorteerd, gewogen en geïnventariseerd door mevrouw Sandron (vrijwillig lid). De etiketten werden gemaakt (noteren van gegevens en afdrukken) door Hélène Adoba (en in mindere mate door Florent Derochette – beiden vrijwilligers), met het advies en de actieve hulp van Alain Renard en Florent Derochette. In 2007 zullen mevrouw Sandron en Florent Derochette de volgende taken uitvoeren: definitieve klassering, opbergen in plateaus en samenvoegen van de bestaande verzameling en de verzameling-Burton in de kasten. Daar het om giften gaat, zullen we een mooie reeks bronzen stukken van het prinsbisdom Luik (gift van J.-L. Dengis) in de schijnwerpers plaatsen, samen met een mooi geheel van fictieve munten die in de jaren tachtig werden uitgegeven ter gelegenheid van feestelijkheden in verschillende Vlaamse en Waalse steden (gift van R. Van Laere). Onder de andere schenkers vermelden we Claude Roelandt, Marc Bar en, zoals gewoonlijk, het personeel van het Penningkabinet. De aankopen hebben toegelaten voort te gaan met het stelselmatig verwerven van ontbrekende of onbekende munten voor de gebieden die vandaag België vormen (bv. 1 dukaat, Brugge, 1689; twee penningen, Luik en Vlaanderen; één dubbele groot, Namen enzovoort).

86

3.2. Catalogisering Alle stukken, boeken of veilingcatalogi die het Penningkabinet in 2006 verwierf, werden geïnventariseerd (en in voorkomend geval beschreven) en opnieuw geklasseerd. In 2006 werden 90 boeken besteld en hebben we 129 boeken ontvangen. Mevrouw P. Ramakers, die op 15 januari 2006 naar het Penningkabinet werd overgeplaatst, heeft een beschrijving opgesteld van alle overdrukken die toebehoorden aan Prof. P. Naster (ca. 1.500 studies). Eind november heeft het personeel van de afdeling (in eerste instantie mevrouw P. Ramakers) een grote telling verricht van de monografieën die werkelijk in de rekken staan. Deze telling, op basis van de boeknummers toegekend sinds 1993, illustreert de spectaculaire groei van de bibliotheek van het Penningkabinet sinds voornoemd jaar. Over een periode van 14 jaar is deze gespecialiseerde bibliotheek gegroeid met 52,5% (dan houden we nog geen rekening met alle boeken die, hoewel ontvangen na 1993, om uiteenlopende redenen [bv. deel van een al gecreëerde reeks] nog geen boeknummer hebben gekregen, te beginnen met het lopende jaar). In werkelijkheid mogen we aannemen dat bijna 40% van alle monografieën die vandaag in het Penningkabinet aanwezig zijn werden verworven tijdens de voorbije 13 jaar, d.i. in één dertiende van de levensduur (1838-2006 = 169 jaar) van het Penningkabinet. Hoewel er na 1993 vrij veel is ingehaald met betrekking tot de oude literatuur, geven deze cijfers een reëel beeld van de exponentiële groei van de numismatische publicaties. Gedetailleerd overzicht per subsectie van de bibliotheek van het Penningkabinet Secties Buitenland Algemeen Romeins Grieks Medailles Lage landen Onderscheidingen Jetons Gallisch Zegels Edelstenen Byzantijns Totaal

Vóór 1993 1336 796 709 637 607 187 160 85 89 92 37 79 4644

1993-2006 555 540 322 368 216 84 40 76 62 48 90 38 2439

Totaal 1891 1336 1031 1005 823 271 200 161 151 140 127 117 7083

Groei (%) +41,5 +67,8 +45,4 +57,8 +35,6 +44,9 +25,0 +89,4 +69,7 +52,2 +243,2 +48,1 52,5

De subsecties ‘edelstenen’ (+243%), ‘jetons’ (+89%), ‘Gallische’ (+70%) en ‘algemeen’ (+68%) van de bibliotheek van het Penningkabinet hebben het meest geprofiteerd van de recente uitbreidingen. Dit gedetailleerd overzicht per jaar vergt nog enige toelichting. De jaren 1998-1999 waren duidelijk de rijkste. Ze vielen samen met de invoering van nieuwe regels (in werkelijkheid het opnieuw toepassen van oude regels) die tot doel hebben een specifiek budget toe te kennen aan de erfgoedverzamelingen (25.000 euro per jaar). De moeilijkheden met het toepassen van deze regels tijdens de voorbije jaren (geblokkeerd budget, niet invoeren van bestellingen of opgave van een eigen budget) bleven niet zonder invloed op de goede ontwikkeling van deze bibliotheek.

87

Gedetailleerd overzicht voor de jaren 1993-2006 Jaar 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

RO 2 25 28 16 11 37 48 20 38 26 19 18 20 14

GR 1 33 23 28 20 43 36 32 24 34 39 30 16 9

ME 16 23 15 18 15 13 16 19 23 16 16 14 12

OND 1 2 2 3 2 2 9 5 7 7 -

LL 3 6 9 6 11 7 5 4 17 2 2 5 7

ALG 4 38 54 29 32 58 57 45 32 46 42 53 32 18

BUI 7 43 42 18 37 48 79 46 45 49 31 34 41 35

SIG 8 2 11 16 2 4 4 1 -

JET 4 2 4 3 8 9 8 9 1 12 8 6 2

BYZ 2 1 9 9 1 3 6 2 3 2 -

ED 6 13 3 22 15 4 1 2 15 3 4 2

GA 2 3 9 3 5 6 5 11 2 2 3 6 5

TOTAAL 14 172 190 146 135 270 297 186 195 215 187 181 147 104

Totaal

322

368

216

40

84

540

555

48

76

38

90

62

2439

In 2006 werden 871 veilingcatalogi of –lijsten verworven (waarvan 471 dubbels). In 2007 zou dit aantal een stuk hoger moeten liggen als gevolg van een beloofde schenking. 100 volumes werden ingebonden en 61 volumes gerestaureerd. Zoals in het verleden was Yves Landrain belast met alle taken in verband daarmee (voorbereiden, opmaken van een lijst, controle, opnieuw klasseren).

3.3. Terbeschikkingstelling en dienstverlening Het Penningkabinet telde in 2006 749 lezers, d.i. een daling – de eerste in jaren – in vergelijking met 2005 (857). Blijkbaar stabiliseert het bezoekersaantal van de leeszaal van het Penningkabinet zich rond 700-800 lezers. Daar zij slechts in beperkte mate wegen op de verschillende taken van het personeel van het Penningkabinet, worden zij goed bediend (de gevraagde werken worden onmiddellijk geleverd, geen reële verplichtingen t.o.v. hun aantal). Raadpleging van werken : niet minder dan 1.043 aanvragen voor een totaal van 3.721 werken werden in 2006 in de leeszaal verwerkt. Deze cijfers bevestigen de cijfers van het vorige jaar. Reprografie : er waren 8 aanvragen van fotokopieën voor een totaal van 283 pagina’s (duidelijke daling in vergelijking met de vorige jaren). Raadpleging van stukken : in 2006 waren er 189 raadplegingen van numismatische stukken. Aangezien elke bezoeker één of tientallen plateaus kan hebben geraadpleegd, is het reële aantal bestudeerde stukken natuurlijk veel groter. Het is best mogelijk dat meer dan 10.000 stukken werden bestudeerd. Muntidentificaties : identificaties van munten uit opgravingen voor de Vlaamse Gemeenschap, het Waals Gewest en voor particulieren: in het totaal werden er 841 geïdentificeerd, voornamelijk Keltische en Romeinse. Ze waren afkomstig uit Kessenisch (muntschat van 228 ex.), Liberchies (17 ex.), Oudenburg (592 ex.) en Doornik (4 ex.). Beantwoorden van briefwisseling : zoals voorheen gaan we ervan uit dat het personeel van het Penningkabinet in 2006 meer dan 2.000 e-mails en meer dan 200 brieven heeft beantwoord. Gegevensbank : de gegevensbank van de Belgische medailles, die in 2005 werd gecreëerd, werd voortgezet, voornamelijk dankzij het werk van een vrijwilliger (dhr. Edouard Wyngaerd) en van twee

88

stagiaires (juffrouwen Annelies Brioen en Sophie Commerce). Van alle medailles werden het gewicht en de diameter bepaald. Vanaf 1789 en terugkerend in de tijd is men op het einde van 2006 aangekomen in het jaar 1847 (ca. 1.500 medailles werden ingescand, ca. 950 medailles werden beschreven in het Nederlands en het Frans). Het is de bedoeling om deze eerste gegevensbank met ‘afbeeldingen’ van het Penningkabinet in 2007 toegankelijk te maken.

3.4. Valorisatie en wetenschappelijke uitstraling.

Het Penningkabinet heeft meegewerkt aan 5 tentoonstellingen (waarvan één in het buitenland), met in totaal 31 stukken : - ‘Vases of special techniques from ancient Athens’, Getty Museum, Malibu, 08.06-04.09.06 (2 vazen) - ‘Quo Vadis? Het wegennet van de Romeinen, een verenigd Europa’, Velzeke, PAMZOV, 06.0529.10.06 (3 Romeinse munten) - ‘Geloof en Geluk. Sieraad en devotie in middeleeuws Vlaanderen’, Brugge, Gruuthuse, 22.09.0604.02.07 (6 pelgrimsinsignes) - ‘Brussel ten tijde van Mozart’, Brussel, Centrale Openbare Bibiliotheek, 21.04-06.05.06 (5 medailles en 4 jetons) - ‘Gouden Munten van het vroegmiddeleeuws grafveld Broechem’, Kapellen, 10.09.06-? (11 Merovingische munten) Zoals aangekondigd zijn de handelingen van de internationale studiedag van 20 mei 2005 rond het thema ‘The Transport of Coins through the Ages’ verschenen in de vorm van een thematisch dossier in het Revue belge de Numismatique, CLII, 2006, p. 1-94. Dhr. Marc Bar heeft de laatste hand gelegd aan de catalogus van de belangrijke schenking door hemzelf van 1.373 Griekse bronzen munten. De Koninklijke Bibliotheek heeft beloofd deze catalogus op haar kosten te publiceren. In 2006 werden alle illustraties voor de catalogus gemaakt (firma Jean Elsen) en werden de drukproeven gerealiseerd (firma Cultura in Wetteren) en herlezen. De catalogus zal binnenkort verschijnen als een afzonderlijk volume van de Sylloge Nummorum Graecorum Belgique, die onder de officiële hoede staat van beide Belgische academies (ARB en KVAB) en van de Union académique internationale. Overigens werd een Belgisch comité opgericht dat vier leden telt: de professoren de Callataÿ, Marchetti, van Heesch en Verboven. De redactie van het tweede volume van de Sylloge Nummorum Græcorum Brussels kon worden voltooid dankzij een nieuwe subsidie van het federale ministerie van Wetenschapsbeleid. Dit tweede volume, dat volgt op het volume betreffende Klein-Azië (ca. 1.600 munten), behandelt de Egyptische munten (1.798 munten). Beide werden gerealiseerd door mevr. Isabelle Tassignon. De Koninklijke Bibliotheek van België heeft van het Federale Wetenschapsbeleid een derde en laatste contract van één jaar gekregen om in 2007 alle Griekse munten, tussen Klein-Azië en Egypte, te bestuderen en te publiceren. Zo wordt het onderzoek naar alle Griekse munten van het oosten van het Middellandse-Zeebekken voltooid. De zaal Lucien de Hirsch werd opnieuw ingericht. Een externe specialist (dhr. Chr. Roumans) heeft 27 metalen sokkels gemaakt voor de werken waarvoor dat noodzakelijk was. Er werd een vitrine besteld (firma Meyvaert) met het oog op het tentoonstellen van een opmerkelijk stuk (een krater met rode figuren) in het midden van de zaal. De etiketten van alle stukken werden ontworpen en zullen voor het eerst te zien zijn op de opendeurdag van 4 maart 2007. Zoals in het verleden vonden in de zaal Lucien de Hirsch a rato van één zaterdag per maand de vergaderingen van de Académie royale d’Archéologie et d’Histoire de l’Art en die van het Koninklijk Belgisch Genootschap voor Numismatiek plaats. De tentoonstelling gewijd aan Léon Spilliaert vond plaats in de zaal Paul Naster. Aanvankelijk was het de bedoeling om in deze zaal een permanente tentoonstelling van het Penningkabinet op te stellen. Vandaag wordt er nagedacht over een nieuwe bestemming, in het kader van een denkproces betreffende alle lokalen in de Bibliotheek die als museumruimte dienst (kunnen) doen. In het voorjaar van 2006 heeft de Koning Boudewijnstichting zich ertoe verbonden om het door haar verworven fonds Marie-Louise Dupont in bewaring te geven bij het Penningkabinet. Het betreft ca.

89

1.400 grote en voor het merendeel unieke platen in brons of gietijzer die op groot formaat Belgische medailles reproduceren. Dit uitzonderlijk fonds, dat verschillende tonnen weegt, kan worden omschreven als ‘metaalarchieven van België op groot formaat’. Een tentoonstelling en een publicatie zijn gepland voor 2008.

Het wetenschappelijk personeel van het Penningkabinet bleef zich onderscheiden met een overvloedige productie aan publicaties en draagt daarmee op notoire wijze bij tot het promoten van het kabinet en van zijn patrimonium : • • • • • •

• • • •

• • • • • •

F. de Callataÿ, Les Séleucides et les Ptolémées. L’héritage monétaire et financier d’Alexandre, Paris, éd. du Rocher, 2006, 297 p. (met Georges Le Rider). -Idem, La quantification en numismatique antique. Choix d’articles 1984-2004, Moneta 52, Wetteren, 2006, 260 p. -Idem, ‘The Graeco-Roman economy in the super long-run: lead, copper, and shipwrecks’, in Journal of Roman Archaeology, 18 (1), 2005, p. 261-272. -Idem, ‘La frappe libre a-t-elle existé dans l'Antiquité gréco-romaine?’, in C. Alfaro, C. Marcos et P. Otero (éd.), Actas del XIII Congresso Internacional de Numismática, I, Madrid, 2005, p. 211-218. -Idem, ‘Greek coins from archaeological excavations: a conspectus of conspecti and a call for chronological charts’, in Agoranomia. Festschrift in honor of Jack Kroll, New York, 2006, p. 177-201. -Idem, ‘Réflexions quantitatives sur l'or et l'argent non monnayés à l'époque hellénistique (pompes, triomphes, réquisitions, fortunes des temples, orfèvrerie et masses métalliques disponibles)’, in R. Descat et al. (ed.), Approches de l'économie hellénistique. Entretiens d’Archéologie et d’Histoire, 7, Saint-Bertrand-de-Comminges, 2006, p. 37-84. -Idem, ‘The Transport of Coins through the Ages’, in Revue belge de Numismatique, 152, 2006, p. 1-3 (met Johan van Heesch). -Idem, ‘Le transport des monnaies dans le monde grec’, in Revue belge de Numismatique, 152, 2006, p. 5-14. -Idem, ‘Le savant et le politique: le paradoxe de l’interdisciplinarité’, in La Lettre des Académies, 2, 2006, p. 6-8. -Idem, ‘Beauté et sublimité des monnaies grecques’, in Monnaies grecques. Monnaies celtes, Luxemburg, Banque centrale du Luxembourg, s.d. (2007), p. 19-33 + p. 73-80 en 99-107 (notities in de catalogus). J. Van Heesch, ‘Les Romains et la monnaie gauloise: laisser-faire, laisser-aller?’ in J. Metzler & D. Wigg-Wolf (eds.), Die Kelten und Rom: Neue numismatische Forschungen, Studien zu Fundmünzen der Antike 19, Mainz am Rhein, 2005 [2006], p. 229-245. -Idem, ‘Coin circulation in Nijmegen during the reign of Augustus: the evidence of small hoards’, in C. Alfaro e.a. (eds.), XIII Congresso Internacional de Numismatica Madrid-2003. Actas, I, Madrid, 2005, p. 991-994. -Idem, ‘Populations autochtones et intégration. L’éclairage de la numismatique’, in Dossiers Archéologie et sciences d’origines, 315, juli-augustus, [Dijon], 2006, p. 4-9. -Idem, ‘Tungrer/Tungri (Historisch)’, in Reallexikon der Germanischen Altertumskunde, 31, Berlijn/New York, 2006, p. 336-338. -Idem, ‘Transport of coins in the later Roman empire’, in Revue belge de numismatique, 152, 2006, p. 51-62. -Idem, ‘Les monnaies’, in I. Deramaix, Binche, Waudrez. Chaussée romaine, constructions riveraines et nécropole, Etudes et Documents Archéologie 11, Namen, 2006, p. 48, 114-115.

Voorwoorden, notities in catalogi en verslagen zijn niet opgenomen in deze lijst.

90

Het wetenschappelijk personeel van het Penningkabinet bleef zich onderscheiden door de actieve deelname aan congressen, colloquia en conferenties buitenshuis, alsook door diverse mandaten en wetenschappelijke en eervolle onderscheidingen : François de Callataÿ • • • • • • • • • • • • • •

-26-28 januari 2006, deelname aan het colloquium ‘Banques, emprunts et archives financières dans le monde antique. Colloque international en l’honneur de Raymond Bogaert’ (BrusselGent). -18 februari 2006, lezing voor het Koninklijk Belgisch Genootschap voor Numismatiek met als thema ‘Les applications restreintes de la «Loi de Gresham» au monde hellénistique’. -3 maart 2006, jury bij de thesis van juffrouw Evangéline Markou over de muntslagen van Hierapytna (Sorbonne/Paris IV). -4 maart 2006, laureaat van de ‘jeton de vermeil’ van de Société française de Numismatique. Deze prijs beloont jaarlijks een buitenlandse numismaticus voor zijn hele oeuvre. -7 april 2006, voorstelling van een informatienota aan de Académie des Inscriptions & BellesLettres (Paris, Institut de France) met als thema ‘Les archives monétaires du Fonds Louis Robert de l’Académie des Inscriptions & Belles-Lettres’. -29 april, jury bij de thesis van dhr. Jean-Baptiste Forestier over ‘Les contremarques sur les monnaies grecques antiques: histoire d’un procédé monétaire’ (Sorbonne/Paris IV). -15-17 mei 2006, deelname in Luik aan het colloquium ‘Liège au XVIe siècle. Art et culture autour de Lambert Lombard’. Lezing met als titel ‘Lambert Lombard (1505/1506-1566) et les monnaies antiques’. -22 juni 2006, jury bij de thesis tot machtiging van mevr. Séléné Psôma, ‘Le monnayage en Grèce du Nord’ (Sorbonne/Paris IV). -29 juni-2 juli 2006, deelname aan een internationale conferentie in Oxford over hellenistisch Karië met een lezing met als titel ‘Karian Numismatics in the Fonds Louis Robert (Académie des Inscriptions & Belles-Lettres)’. -29-30 september 2006, lezing over de organisatie van de koninklijke muntateliers in de hellenistische tijd in het kader van een seminarie aan het British Museum, met als thema ‘Moneta Impetrata: The Organization of Coin Production in the Ancient World’. -6-7 oktober 2006, deelname aan het symposium ‘Romans in Asia’, georganiseerd door de universiteit van Yale (New Haven), met een lezing over het thema ‘More than it could seem: the use of coinage by the Romans in late Hellenistic Asia Minor’. -18 oktober 2006, lezing in Lyon (Maison de l’Orient et de la Méditerranée) rond het thema ‘Le tétradrachme d’Aitna, la Mona Lisa des monnayages antiques’. -3 december 2006, lezing ‘Des chefs-d’œuvre pour faire la guerre: les monnayages des rois hellénistiques’ in de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis (Diffusion culturelle). -13 december 2006, jury bij de thesis van dhr. Thomas Faucher, ‘L’atelier monétaire d’Alexandrie sous les Lagides: problèmes techniques et stylistiques’ (Sorbonne/Paris IV).

François de Callataÿ is lid van de Académie royale de Belgique (klasse der Letteren) en studiedirecteur aan de École pratique des Hautes Études (Paris-Sorbonne: leerstoel ‘Monetaire en financiële geschiedenis van de Griekse wereld). Hij is lid van de Wetenschappelijke Raad en van de Directieraad van de Koninklijke Bibliotheek van België en is co-directeur van het Revue belge de Numismatique en ondervoorzitter van het Koninklijk Belgisch Genootschap voor Numismatiek. Hij is ook docent in de numismatiek aan het Institut Royal supérieur d’archéologie et d’histoire de l’art (10h) en treedt op als expert bij vele internationale organisaties (in 2006: Union académique internationale, CNRS [Frankrijk], Agence Nationale de la Recherche [Frankrijk], MacArthur Awards [VSA] enz.).

91

Johan Van Heesch • • •

•

26-28 januari 2006, Universiteit Gent, Bank, Loans and Financial Archives in the Ancient World (deelname). 26-29 oktober 2006, British Museum Londen, werkgroep ‘The Digital Coins Network’ (presentatie en deelname aan overleg). 18 november, Koninklijk Belgisch Genootschap voor Numismatiek, voordracht (Monetaire randfenomenen: Munten in sociale transacties, als juweel of als grondstof in de Romeinse keizertijd). 25 november 2006, Provinciehuis Oost-Vlaanderen, contactdag vrijetijdsarcheologen, 2 werksessies numismatiek voor archeologen

Johan Van Heesch is docent numismatiek aan de KUL en aan de UCL (in 2006 werden volgende lessen gegeven: Numismatique: Moyen Age et Temps Modernes [30 uur), Numismatiek I: Griekenland en Rome [30 uur), Methodiek van de Archeologie (onderdeel Numismatiek) [4 uur] en Craft Production and Exchange [10 uur]), secretaris van het Koninklijk Belgisch Genootschap voor Numismatiek, co-directeur van het Revue belge de Numismatique en bestuurder van de ‘Association Marcel Hoc pour l’encouragement de la recherche numismatique’. Hij is ook Lid werkgroep keuze van thema's voor de muntuitgiften door de Koninklijke Munt van België. Binnen de KBR is hij verslaggever van de Jury voor Werving en Bevordering en van de Wetenschappelijke Raad. Hij werkt als extern expert aan de werkgroep ‘Metaaldetectie in Vlaanderen, versoepeling van de wetgeving’ (Vlaamse Gemeenschap) en begeleidt 6 licentieverhandelingen (5 aan de KULeuven en 1 aan de UCL). Isabelle Tassignon Isabelle Tassignon is co-directrice van de opgravingen van het Paleis van Amathonte (Cyprus) voor rekening van de École française d’Athènes. In het najaar werd ze benoemd tot gastdocente voor een cursus ‘Iconologie du monde grec et romain’ aan de Facultés Notre-Dame de la Paix in Namen.

92