Voorstel GEMEENTERAAD Stuknummer 13185 Programma Economische ontwikkeling Onderwerp Gebiedsontwikkeling Luchthaven en omgeving
Dienst Concernstaf/DSOB Corsanummer In te vullen door opsteller stuk. Enschede 18 maart 2008
Wij stellen u voor te besluiten tot 1. 2.
3.
4.
5.
6.
Het vaststellen van de kaders voor de bestuursovereenkomst voor de oprichting van de Vliegwiel Twente Maatschappij (VTM). a. Het samen met het rijk en de provincie Overijssel oprichten van een besloten vennootschap Vliegwiel Twente Maatschappij. b. Het deelnemen met €20 miljoen in het aandelenkapitaal van deze vennootschap en de aandelen vol te storten op het moment van oprichten van de VTM, onder gelijktijdige volledige inbreng van de grond door het rijk en storting van €10 miljoen door de provincie. c. Het instemmen met een opschortende voorwaarde voor de besluiten onder a en b, indien de bestuursovereenkomst niet tot stand komt, dan wel ingrijpend gewijzigd wordt. Het mogelijk risico van de deelname in VTM, dat voor de fase van de planvoorbereiding kan oplopen tot maximaal € 5,4 miljoen, af te dekken en het verdelen van dit risico tussen de Algemene Dienst en het Grondbedrijf, waarbij de dekking voor 50% komt uit het “saldo onverdeeld coalitieakkoord” (in de Algemene Reserve) en voor 50% komt uit een door het Grondbedrijf op te nemen voorziening ad €2,7 miljoen. Voorfinanciering van het gemeentelijke deel van de kosten van de kwartiermakersfase voor 2008 (begroting VTM i.o) vooruitlopend op de daadwerkelijke oprichting van de vennootschap ter grootte van €1,6 mln en dit bedrag na het oprichten van VTM verrekenen met de kapitaalstorting van € 20 mln. Het beschikbaar stellen van een bijdrage van €1,35 miljoen in de infrastructuur ten behoeve van de brandveiligheid op de luchthaven Twente voor burgerluchtvaart gedurende de interimperiode van drie jaar ter uitvoering van uw motie d.d. 3 december 2007 en deze te dekken uit het “saldo onverdeeld coalitieakkoord” (in de Algemene Reserve) Het college op te dragen uw raad te informeren over de uiteindelijke afspraken die worden gemaakt tussen Rijk, provincie, en gemeente over de interim-periode.
Toelichting op het voorstel 1. Relatie met programma/beleidskader/wettelijke taak/bestuurlijke geschiedenis Met onze brief van 19 februari jl. hebben wij u geïnformeerd over het proces rondom de uitwerking van alternatieven voor de gebiedsontwikkeling van de luchthaven Twente en omgeving. In deze brief hebben wij in vervolg op het voorstel aan uw raad van eind vorig jaar, u toegezegd dat in maart de kaders zullen worden aangegeven voor de oprichting van de Vliegwiel Twente Maatschappij (VTM) en dat wij u een voorstel zullen doen om de benodigde middelen voor de kapitaalinbreng vrij te maken. Tevens werd aangekondigd dat wij u een voorstel zouden doen voor de planvoorbereidingskosten voor de fase van de planvoorbereiding, vooruitlopend lopend op de oprichting van de VTM. In uw vergadering van 17 december 2007 heeft u reeds kennis genomen van de route naar de oprichting van de VTM en heeft u reeds ingestemd met de verhouding van 40% rijk, 40% gemeente en 20% provincie in de kosten, opbrengsten en risico’s in de op te richten onderneming VTM.
2. Situatieschets, probleemstelling, doelstelling De samenwerking tussen rijk, gemeente en provincie wordt geregeld in een door de partijen te sluiten bestuursovereenkomst, waarna de formele oprichting kan beginnen. Over de concept-bestuursovereenkomst is in het bestuurlijk overleg op hoofdlijnen overeenstemming bereikt. In de bestuursovereenkomst wordt het volgende kader gehanteerd: E.Smit CS, 8112/T.S.P. Kamminga DSOB 58 17
-
varianten met en zonder luchthaven worden ontwikkeld en getoetst op de bijdrage aan een economisch sterker en duurzamer Twente en op het verdienend vermogen van de business case; dat tot definitieve besluitvorming alle opties voor gebiedsontwikkeling worden open gehouden inclusief burgerluchthaven; uiteindelijk te streven naar een gezamenlijke ontwikkelingsvennootschap met als tussenstap een gezamenlijke grondbank; aandeelhouderschap 40% (rijk) – 40% (gemeente) – 20% (provincie); rijk brengt grond in (ca 490 ha) bij oprichting VTM; provincie (10 mln) en gemeente (20 mln) brengen financiële middelen in; kosten en risico’s worden in dezelfde verhouding 40-40-20 gedeeld; in beginsel open staat voor participatie van of alliantie met andere publieke en/of private partijen die de missie, plannen en de business case ondersteunen; de gezamenlijk geaccepteerde historische plankosten worden ingebracht als historische kosten. Het betreft hier de kosten die zijn gemaakt in de periode voorafgaand aan oprichting van de VTMi.o (per 1-7-2007). Deze kosten moeten vervolgens worden goedgemaakt uit de toekomstige opbrengsten van de grondexploitatie;
In het overleg tussen Rijk, gemeente en provincie over de bestuursovereenkomst zijn de volgende majeure zaken met name nog onderwerp van onderhandeling als gevolg waarvan nog geen concept bestuursovereenkomst aan uw raad kan worden voorgelegd: - wijze van opbrengstberekening grondwaarde rijk; - kosten van bodemsanering; In het bestuurlijk overleg van 12 maart jl is het jaarverslag en jaarrekening 2007 van de VTM i.o. vastgesteld en een onderlinge verdeling van de kosten volgens de verdeelsleutel (40- 40 – 20) als bijdrage van de participanten bepaald. Voor de gemeente Enschede komt dit neer op een bedrag van € 530.000. Het jaarverslag en de jaarrekening moet nog door ons formeel worden goedgekeurd. Zodra deze in ons bezit zijn zullen wij u hierover nader informeren. In de concept-bestuursovereenkomst is opgenomen dat ten behoeve van de integrale gebiedsontwikkeling de VTM in de vorm van een vennootschap zal worden opgericht, waarin de drie partijen als aandeelhouder zullen deelnemen; het rijk voor 40%, de gemeente Enschede voor 40% en de provincie Overijssel voor 20%,. Doel van de VTM is om gezamenlijk de integrale gebiedsontwikkeling ter hand te nemen ten behoeve van het transformeren van de huidige vliegbasis tot een vliegwiel voor een economisch sterker en duurzamer Twente. Na definitieve besluitvorming over de gebiedsontwikkeling en vaststelling van de bijbehorende grondexploitatie berekening van de gekozen business case, krijgt de VTM naar verwachting ook de opdracht om de grondexploitatie ten behoeve van de integrale gebiedsontwikkeling voor haar rekening en risico te gaan uitvoeren. Voor de samenwerking van drie publieke partijen wordt gekozen voor een besloten vennootschap (bv). In de bv zijn de partners gezamenlijk verantwoordelijk voor de planontwikkeling en voor de financiële resultaten en risico’s die zich bij de grondexploitatie voordoen. De bv wordt geleid door een directie, die werkt in opdracht van de aandeelhouders. Uitgangspunt is dat de besluitvorming voor essentiële besluiten op basis van unanimiteit zal moeten plaatsvinden. De aandeelhoudersvergadering wordt gevormd door drie vertegenwoordigers van rijk, provincie en gemeente. De VTM wordt voorlopig opgericht met een looptijd die gelijk is aan de fase van de planvoorbereiding. Als onderdeel van de definitieve besluitvorming over de planontwikkeling van het vliegveld in 2010 zal er ook een besluit genomen moeten worden op welke wijze de daadwerkelijke planrealisatie door de VTM ter hand zal worden genomen. Diverse varianten zijn daarbij nog mogelijk, waarin mogelijk ook private partijen betrokken zullen worden bij de grondexploitatie. Interim-periode Zolang geen definitieve keuze is gemaakt voor een variant van gebiedsontwikkeling worden de keuzemogelijkheden open gehouden voor een ontwikkeling zowel met - als zonder luchthaven. Het stilleggen van de luchthaven en het daarna weer in gebruik stellen is een optie die de kans op een doorstart sterk verkleint. De minister van Financiën heeft aangegeven de kosten van een beperkte luchthavenfunctie (general aviation) te willen bekostigen, maar groot burgerluchtverkeer niet uit te sluiten mits andere partijen in de kosten daarvan voorzien. Bij de behandeling van de begroting van Verkeer en Waterstaat heeft de Tweede Kamer via een amendement een bedrag van €3 mln voor burgerluchtvaart op de luchthaven Twente beschikbaar gesteld, mits voldaan wordt E.Smit CS, 8112/T.S.P. Kamminga DSOB 58 17
aan een aantal voorwaarden, waaronder geen strijdigheid met Europese staatssteunregels. Kern hiervan is dat niet meer mag worden bijgedragen dan nodig is om kostendekkend te kunnen exploiteren. De wijze waarop invulling wordt gegeven aan de interimperiode moet verder voldoen aan de regels van Europees aanbestedingsrecht. Dat betekent dat alle partijen kans moeten hebben gehad cq krijgen om onder gelijke voorwaarden een bieding te doen die op gelijke criteria moet worden getoetst. Vanwege de doorlooptijd en het vertrekpunt wordt waarschijnlijk gekozen om de exploitatie uit te besteden als een dienst. In het bestuurlijk overleg VTM i.o. d.d. 12 maart 2008 is aangegeven dat het ministerie van Financiën werkt aan de inrichting en aanbesteding van het beheer van de luchthaven Twente ten behoeve van commercieel burgerverkeer per 1 juni 2008 voor een periode van 3 jaar. Om dit voornemen daadwerkelijk te kunnen realiseren dient uiterlijk op 22 maart 2008 deze procedure te zijn gestart. Alle voorbereidingen zijn hierop gericht. In uw vergadering van 17 december heeft u in meerderheid een motie aangenomen waarin u het college opdraagt de mogelijkheid te onderzoeken om door inzet van de gemeente de optie voor commerciële luchtvaart in de interimperiode dichterbij te brengen. Concreet heeft uw raad gevraagd te onderzoeken of het faciliteren van b.v. veiligheid door de gemeente de optie voor commeciele luchtvaart een grotere kans geeft. Uitgangspunt is een openstelling voor groot burgerluchtverkeer (charters) voor 5 dagen in de week, gedurende een interim-periode van 3 jaar. Eind november is van een marktpartij een bod ontvangen voor het open houden van de luchthaven gedurende de interim-periode. Dat bod is afgewezen vanwege de vergaande eisen die werden gesteld aan de periode na de interim-periode. Medio januari is een bod ontvangen van EAT voor het open houden van de luchthaven gedurende de interim-periode zonder deze vergaande eisen. Dit heeft uitsluitend zin als de benodigde middelen hiervoor beschikbaar zijn. Door het beschikbaar te stellen van middelen voor (brand)veiligheid op de luchthaven door ons kan de openstelling voor burgerluchtvaart in de interimperiode worden bevorderd. Samen met de provincie willen wij tevens een krachtig signaal afgeven aan de oproep van de minister van financiën tijdens het kamerdebat eind vorig jaar. Gemeente en Provincie is gevraagd een bijdrage van € 2 mln beschikbaar te stellen. Uitgaande van een evenredige bijdrage c.f. de voorziene aandelenverhouding tussen gemeente en de provincie in de VTM zou de verdeling van €2 miljoen tussen Enschede en provincie de volgende bedragen opleveren: €1,35 miljoen (2/3) respectievelijk (€0,65 mln (1/3). Wij stellen uw Raad voor de gevraagde €1,35 miljoen aan de minister van Financiën als penvoerder namens het Rijk beschikbaar te stellen en deze gemeentelijke bijdrage te dekken uit saldo onverdeeld coalitieakkoord (in algemene reserve). Wij zullen u informeren over de uiteindelijke afspraken die worden gemaakt tussen Rijk, provincie, en gemeente over de interim-periode en over de brief die wij aan de minister sturen waarin wij onze bijdrage meedelen.
Planontwikkeling In het randprogramma van de stedelijke commissie d.d. 10 maart bent u door heer Kuenzli, directeur VTM i.o. geïnformeerd over de modellen die momenteel worden uitgewerkt voor de gebiedsontwikkeling. Dit moet leiden tot een businesscase met verdienend vermogen. Ook heeft u kennis kunnen nemen van ons standpunt op de modellen in onze brief d.d. 4 maart jl. Dit standpunt hebben wij in het randprogramma eveneens toegelicht. De vier modellen die VTM i.o. heeft laten ontwerpen zijn verkenningen van mogelijke gebiedsontwikkelingen. Aan de hand daarvan wordt inzicht geboden in een breed spectrum aan toekomstige functies en hun financiële haalbaarheid. De modellen zijn bedoeld voor overleg en discussie. Aan de hand van reacties van alle betrokken partijen en deskundigen worden ze verder verbeterd en verfijnd, Van de modellen wordt een globale, strategische milieueffectrapportage en een economische effectrapportage gemaakt. Het is niet uitgesloten dat uit de maatschappelijke discussie die met ondersteuning van TXchange plaats vindt nog andere varianten voortkomen. Ook die zullen dan op eenzelfde wijze worden beoordeeld op milieu- en economische effecten. In de komende maanden worden uit de vier modellen en de informatie uit de milieueffectrapportage en de economische effectrapportage twee modellen ontwikkeld, één met – en één zonder luchthaven. Rond de zomer 2008 vindt de besluitvorming over die selectie van twee modellen plaats. Deze worden in het vervolgproces verder uitgediept en op haalbaarheid onderzocht. Van deze twee modellen wordt een meer gedetailleerde milieueffectrapportage en een maatschappelijke kosten-batenanalyse gemaakt. Op basis van de keuze uit die twee modellen, in de loop van 2009, wordt een structuurvisie voor de gebiedsontwikkeling opgesteld waarover in 2010 besluitvorE.Smit CS, 8112/T.S.P. Kamminga DSOB 58 17
ming plaats vindt.
3. Bevindingen uit de interactie met belanghebbenden Niet van toepassing.
4. Informeren over het vervolg Zodra er definitief overeenstemming is bereikt over de bestuursovereenkomst zullen wij u hierover informeren. Ook zullen wij u informeren over de wijze waarop de nadere uitwerking van de bestuursovereenkomst in de statuten van de VTM zal plaatsvinden. Ook provincie en rijk moeten nog een besluit nemen voor de oprichting van de VTM. Zoals hierboven aangegeven zullen wij u ook informeren over de definitieve afspraken met het rijk over de interimperiode.
5. Financiële informatie In de concept-bestuurovereenkomst is voorzien dat de VTM een aandelenkapitaal krijgt van €50 miljoen dat gevormd wordt door de inbreng van de gronden door het rijk vooralsnog ter waarde van €20 miljoen en een kapitaalstorting door de gemeente en de provincie van respectievelijk €20 en €10 miljoen. Alle kosten die gedurende de fase van de planvoorbereiding gemaakt moeten worden in opdracht van de VTM zullen ten laste van de VTM worden gebracht. Om de economische uitvoerbaarheid van de planontwikkeling aan te tonen zijn globale grondexploitatieberekeningen opgesteld. Deze zullen de komende jaren steeds verder worden verfijnd. Alle lusten en lasten van de VTM zullen opgenomen worden in deze berekening. Taakstellend uitgangpunt voor de plannen voor het vliegveld is dat de toekomstige planontwikkeling uiteindelijk grondexploitatief minimaal een budgettair neutrale uitkomst te zien zal geven, waarbij er rekening mee is gehouden dat de aandeelhouders hun inbreng (€50 miljoen) in grond of geld weer terug krijgen, inclusief een rentevergoeding. De deelname in de VTM zal binnen de gemeente verantwoord worden op de balans. Tegenover de kapitaalstorting van €20 miljoen bij de start van de ‘’grondbank’’ VTM staat dan een deelneming met een waarde van 40% van €50 miljoen (= €20 miljoen). Omdat taakstellend uitgangpunt is dat de kapitaalstorting uiteindelijk terug verdiend kan worden met de planontwikkeling, inclusief een vergoeding voor de rentelasten, behoeft ter dekking voor deze kapitaalstorting geen nadere voorziening getroffen te worden in de gemeentebegroting dan een mogelijk risico op waardeontwikkeling gedurende de fase van de planvoorbereiding. Deze komt neer op €5,4 miljoen. Hier wordt nader op ingegaan in de Risicoparagraaf. Gezien de grootte gan de kapitaalstorting van 30 mln – waarvan 20 mln door de gemeente – zullen wij bij de VTM aandringen op een adequate bedrijfsvoering met als bijzonder aandachtspunt treasury. Zoals eerder aangegeven zullen de kosten van de fase van de planvoorbereiding ten laste van de VTM worden gebracht. Omdat naar verwachting de VTM echter op zijn vroegst eerst aan het eind van dit jaar (mogelijk in 2009) kan worden opgericht, zijn er voor de betalingen aan de VTM i.o. in 2008 nog aanvullende afspraken nodig. Conform de afspraken die golden voor de 2e helft van 2007, zullen vooruitlopend op de oprichting van de VTM, de kosten voor het projectbureau dat belast is met de ‘’kwartiermakerfase’’ gedragen worden door de partners in dezelfde verdeling van 40/40/20. Voor de planvoorbereidingskosten voor 2008 is in het kader van de bestuursopdracht aan VTM i.o. een begroting vastgesteld ter grootte van circa €3,9 miljoen. Dit betekent dat de gemeente Enschede €1,6 miljoen bijdraagt. Na oprichting van de VTM zal dit bedrag worden terugontvangen van de VTM nadat gemeente en provincie hun kapitaalstortingen hebben gedaan.
6. Risicoparagraaf Voor het bepalen van de risico’s moet er een onderscheid gemaakt worden tussen de huidige fase van planvoorbereiding (VTM i.o. en daarna VTM), die geldt voor de komende drie jaar, en de daaropvolgende realisatiefase (VTM en/of een grondexploitatiemaatschappij). VTM i.o. fase planvoorbereiding E.Smit CS, 8112/T.S.P. Kamminga DSOB 58 17
De risico’s in de fase van de planvoorbereiding hebben betrekking op de kosten die gemaakt zijn en worden ten behoeve van de planontwikkeling. De totale planvoorbereidingskosten van de VTM (i.o.) tot en met 2010 zijn geraamd op €12,5 miljoen. Wij hebben een prognose gemaakt van de balans en de verlies- en winstrekening van de VTM. Hierin is zichtbaar dat de balanswaarde van de aandelen jaarlijks daalt met de kosten van de planvoorbereiding en rente. De meest extreme situatie die zich zou kunnen voordoen is dat aan het eind van de planvoorbereidingsfase in 2010 blijkt dat er geen verdere ontwikkelingen en grondverkopen mogelijk zijn. De gemaakte voorbereidingskosten en rente moeten dan afgeboekt worden en partijen krijgen het restant van de inbreng weer terug (in geld en/of in grond). Als die situatie zich zou voordoen zou de gemeente 40% van de tot dan gemaakte kosten voor haar rekening moeten nemen. Uitgaande van de huidige kostenbegroting van de VTM zou dat betekenen dat de gemeente in die meest extreme situatie een risico loopt van maximaal €5,4 miljoen. Omdat de gemeente echter als deelnemer betrokken is bij de besluitvorming in de VTM zal er periodiek een afweging gemaakt worden over de voortgang van de VTM en de te lopen risico’s. Wij stellen u voor om nu dekking te bepalen voor het mogelijke maximale risico en deze te verdelen over de Algemene Dienst en het Grondbedrijf. Voor de Algemene Dienst zullen wij in die situatie voor €2,7 miljoen een beroep doen op het “saldo onverdeeld coalitieakkoord” dat opgenomen is in de Algemene Reserve. Voor het Grondbedrijf betekent dit in die situatie een eventuele claim op het Grondbedrijf. Voorgesteld wordt om voor de afdekking van dit risico binnen het Grondbedrijf een afzonderlijke voorziening te treffen ter grootte van €2,7 miljoen. Realisatiefase De risico’s van de deelname van de gemeente in de fase van realisatie en uitvoering zijn van een geheel andere aard. Zoals eerder vermeld wordt er voorshands van uitgegaan dat de grondexploitatieberekening, die als grondslag wordt gehanteerd bij de daadwerkelijke planrealisatie, minimaal een budgettair neutrale uitkomst te zien zal geven waarbij rekening is gehouden dat de drie aandeelhouders hun inleg in geld of grond inclusief rente terug zullen krijgen. Naast de grondexploitatieberekening, die taakstellend budgettair neutraal uitkomt, is er sprake van de normale kansen en risico’s bij de verdere uitvoering, waardoor de grondexploitatie uiteindelijk een (on-) gunstige uitkomst zal kunnen opleveren. 7. Overige voor de raad relevante informatie Wethouder van der Zee is tegen onderdeel 5 van het voorstel. Hij is van oordeel dat een bijdrage in de infrastructuur voor de luchthaven - ook in de interimfase - geen gemeentelijke taak is.
8. Bijlagen bij dit raadsvoorstel Niet van toepassing.
Burgemeester en Wethouders van Enschede, de Secretaris,
de Burgemeester,
M.J.M. Meijs
P.E.J. den Oudsten
E.Smit CS, 8112/T.S.P. Kamminga DSOB 58 17
Besluit van de Raad van de gemeente Enschede, gelezen het voorstel van Burgemeester en Wethouders van 18 maart 2008, dienst Concernstaf/DSOB, stuknummer 13185 1. Het vaststellen van de kaders voor de bestuursovereenkomst voor de oprichting van de Vliegwiel Twente Maatschappij (VTM). 2. a. Het samen met het rijk en de provincie Overijssel oprichten van een besloten vennootschap Vliegwiel Twente Maatschappij. b. Het deelnemen met €20 miljoen in het aandelenkapitaal van deze vennootschap en de aandelen vol te storten op het moment van oprichten van de VTM, onder gelijktijdige volledige inbreng van de grond door het rijk en storting van €10 miljoen euro door de provincie. c. Het instemmen met een opschortende voorwaarde voor de besluiten onder a en b, indien de bestuursovereenkomst niet tot stand komt, dan wel ingrijpend gewijzigd wordt. 3. Het mogelijk risico van de deelname in VTM, dat voor de fase van de planvoorbereiding kan oplopen tot maximaal € 5,4 miljoen, af te dekken en het verdelen van dit risico tussen de Algemene Dienst en het Grondbedrijf, waarbij de dekking voor 50% komt uit het “saldo onverdeeld coalitieakkoord” (in de Algemene Reserve) en voor 50% komt uit een door het Grondbedrijf op te nemen voorziening ad €2,7 miljoen euro. 4. Voorfinanciering van het gemeentelijke deel van de kosten van de kwartiermakersfase voor 2008 (begroting VTM i.o) vooruitlopend op de daadwerkelijke oprichting van de vennootschap ter grootte van €1,6 mln en dit bedrag na het oprichten van VTM verrekenen met de kapitaalstorting van € 20 mln. 5 Het beschikbaar stellen van een bijdrage van €1,35 miljoen in de infrastructuur ten behoeve van de brandveiligheid op de luchthaven Twente voor burgerluchtvaart gedurende de interimperiode van drie jaar ter uitvoering van uw motie d.d. 3 december 2007 en deze te dekken uit het “saldo onverdeeld coalitieakkoord (in “de Algemene Reserve) 6 Het college op te dragen uw raad te informeren over de uiteindelijke afspraken die worden gemaakt tussen Rijk, provincie, en gemeente over de interim-periode.
vastgesteld in de vergadering van de Griffier,
de Voorzitter,
E.Smit CS, 8112/T.S.P. Kamminga DSOB 58 17
