VERSLAG VERANTWOORD BELEGGEN 2013
Mee in verandering
1
2
Inhoudsopgave Voorwoord
5
Kengetallen 2013 7 1.
Beleid voor verantwoord beleggen 9
2. Milieu, sociaal beleid en goed bestuur als onderdeel
van de beleggingsstrategie 11
2.1
Beter zicht op beleggingen
12
2.2
Integratie in het beleggingsproces
14
2.3
Beleggingen met een hoge duurzaamheidswaarde
16
3.
Dialoog met bedrijven 17
3.1
Contact met ondernemingen
17
3.2
Stemmen op aandeelhoudersvergaderingen
18
3.3
Keuzes maken om effectief te zijn
18
3.3.1 Beloningsbeleid
19
3.3.2 Verantwoord omgaan met milieu en energie
20
3.3.3 Bescherming van de kleine aandeelhouder
22
3.3.4 Verstandig personeelsbeleid
23
3.3.5 Mensenrechten
24
3.3.6 Tegengaan omkoping en corruptie
24
3.4
OESO-contactpunt erkent inzet bij POSCO
25
4.
Uitsluitingen van bedrijven en landen 27
5.
Dialoog met regelgevers en marktpartijen 29
5.1
Duidelijke en strengere Europese milieuregels
29
5.2
Cultuurverandering in de financiële sector
29
5.3
Betere bedrijfsrapportages
30
5.4
Nationale regels voor ondernemingsbestuur
30
5.5
Meer aandacht voor langetermijnfinanciering
30
6.
Vooruitblik op 2014 33
3
Mee in verandering
Voorwoord Woord vooraf
andere grote beleggers. Dat overleg heeft een aantal duidelijke successen opgeleverd. Palmolieproducent
Verantwoord beleggen is de afgelopen jaren steeds
Wilmar besloot zijn productie te verduurzamen waar-
meer in de belangstelling komen te staan bij deel-
door hopelijk een eind komt aan de grote branden, die
nemers en pensioengerechtigden. Met dit derde
in de zomer van 2013 delen van Indonesië en Maleisië
jaarverslag willen wij ons beleid op het gebied van
verduisterden. Olieproducent BP, drie jaar geleden in
verantwoord beleggen en de uitvoering daarvan in
de Golf van Mexico nog hoofdrolspeler bij een van de
2013 met u delen. BpfBOUW heeft een verantwoor-
grootste olierampen in de geschiedenis, scherpte zijn
delijkheid om maatschappelijk rendement na te stre-
veiligheidsmaatregelen aan.
ven en te stimuleren, mits het geen ongunstige invloed
Natuurlijk is er niet altijd resultaat. De Tokyo Electric
op het beleggingsrisico heeft. Wij hebben de overtui-
Power Company, eigenaar van de kerncentrale in
ging dat het meewegen van Environmental, Social en
Fukushima die ernstig tekort schoot bij het beperken
Governance (ESG) aspecten in de beleggingsbeslissin-
van de gevolgen van de tsunami van 2011, liet merken
gen bijdraagt aan de verbetering van het maatschappe-
weinig te hebben geleerd. Vandaar dat bpfBOUW het
lijk rendement. Deze afweging heeft geen invloed op
bedrijf op de lijst zette van ondernemingen waarin het
het financiële rendement op lange termijn. De prakti-
niet meer wil beleggen.
sche uitvoering van het verantwoord beleggingsbeleid
Om onze opvattingen uit te dragen, maken we op
van bpfBOUW wordt door haar uitvoeringsorganisaties
aandeelhoudersvergaderingen gebruik van ons stem-
uitgevoerd (APG en Bouwinvest).
recht. Bijvoorbeeld bij de aanstellingen van sleutelpersonen en bij de vaststelling van de hoofdlijnen van het
Global Compact BpfBOUW vindt dat ondernemingen zich ten min-
beloningsbeleid.
Integrale ESG-beoordeling
ste moeten houden aan de uitgangspunten van de VN Global Compact. Global Compact heeft tot doel
De inspanningen van de afgelopen jaren om meer ver-
tien principes op het gebied van mensenrechten,
antwoord te beleggen, hebben geresulteerd in een
arbeidsomstandigheden, milieubescherming en cor-
vergaande integratie van de ESG-beoordeling in alle
ruptiebestrijding te bevorderen. Daarnaast neemt
beleggingscategorieën. Hoe dat vorm krijgt in de dage-
bpfBOUW afstand van ondernemingen die direct
lijkse praktijk, kunt u lezen in dit verslag.
betrokken zijn bij de productie van landmijnen, clustermunitie of biologische wapens en landen waar-
Het bestuur van bpfBOUW
voor de VN-Veiligheidsraad een wapenembargo heeft afgekondigd.
Beïnvloeding door dialoog en uitoefening stemrecht Als bpfBOUW bedenkingen heeft bij de manier waarop een onderneming opereert, wordt daarmee de dialoog gezocht. Het afgelopen jaar is met 196 bedrijven gesproken, soms alleen, maar vaak samen met
5
VERANDERING DOOR structuur
Kengetallen 2013 • Het totaal van de beleggingen door bpfBOUW op 31 december 2013 bedroeg 38,7 miljard euro.
• BpfBOUW heeft vijftien bedrijven uitgesloten, omdat ze in strijd handelen met de VN-uitgangspunten of betrokken zijn bij de productie van chemische of
• Van de aandelen- en obligatiebeleggingen van
biologische wapens, landmijnen, clustermunitie
bpfBOUW is 100 procent beoordeeld op schending
of kernwapens (voor zover dat in strijd is met het
van de uitgangspunten van de Verenigde Naties
Non-Proliferatieverdrag uit 1968).
voor verantwoord ondernemen (Global Compact).
• Van de indirecte vastgoedinvesteringen heeft • Met 196 ondernemingen is contact geweest over milieu- en sociaal beleid en goed
61 procent deelgenomen aan het jaarlijkse ESG-assessment (2012: 44 procent).
ondernemingsbestuur.
• Op 4.344 aandeelhoudersvergaderingen was bpfBOUW vertegenwoordigd.
• De uitvoeringsorganisatie van bpfBOUW heeft 0,08 procent van de aandelen van een Aziatisch staalbedrijf in handen. Dat bleek voldoende om het bedrijf te laten instemmen met een onafhankelijk onderzoek naar een mega-investering die veel maatschappelijk protest heeft opgeroepen.
• Vier keer per jaar publiceert het bestuur op internet een actuele lijst met alle beursgenoteerde bedrijven waarin het belegt.
• De uitvoeringsorganisatie van bpfBOUW heeft 4.086 beursgenoteerde bedrijven onderzocht om na te gaan hoe verschillende onderdelen van het ondernemingsbestuur samenhangen met het langetermijnrendement.
7
VERANDERING en transparantie
1. Beleid voor verantwoord beleggen De pensioenpremies die de deelnemers en hun werk-
Op verschillende manieren houdt bpfBOUW in de
gevers elke maand afdragen, belegt bpfBOUW zodanig
gaten of bedrijven hieraan voldoen. Zo niet, dan kan
dat ze een zo goed mogelijk rendement opleveren
dat het begin zijn van een dialoog die soms jaren kan
tegen een aanvaardbaar risico. Verantwoord beleggen
duren. Als een bedrijf er niet in slaagt ernstige tekortko-
is een manier om ervoor te zorgen dat deelnemers nu
mingen te verbeteren en er geen zicht is op verbete-
en in de toekomst een goed pensioen kunnen krijgen.
ring in de nabije toekomt, kan bpfBOUW tot uitsluiting overgaan en zijn belang in het bedrijf verkopen. Dit is
Milieu, sociaal beleid en goed bestuur
een laatste stap die slechts bij hoge uitzondering wordt gezet, want na verkoop kan geen invloed meer wor-
Om goed te kunnen beleggen, wil bpfBOUW de kan-
den uitgeoefend (om zaken te verbeteren).
sen en risico’s van zijn beleggingen duidelijk in beeld hebben.
Daarom
worden
beleggingsbeslissingen
Bijdragen aan betere prestaties
niet alleen gebaseerd op de financiële prestaties en de bedrijfsprocessen, maar wordt ook gekeken of
De uitvoeringsorganisatie van bpfBOUW heeft dege-
bedrijven beschikken over een goed milieu- en soci-
lijke beleggingsprocessen en -instrumenten laten
aal beleid en of zij goed worden bestuurd. Dit zijn
ontwikkelen waarmee portfoliomanagers de duur-
de zogenoemde ESG-factoren: environment, soci-
zaamheidsinformatie van de beleggingen effectief
al en governance. BpfBOUW wil weten welke risi-
in kaart kunnen brengen. Deze informatie speelt niet
co’s zijn beleggingen op deze terreinen lopen en laat
alleen een belangrijke rol wanneer het bestuur besluit
dit meewegen in de manier waarop wordt belegd.
om al dan niet in een bedrijf te beleggen. De gegevens zijn in de hele periode waarin een bedrijf in een van de
Heldere verwachtingen
portefeuilles zit van groot belang. Als betrokken belegger staat de uitvoerder van bpf-
Voor zijn beleggingsbeleid heeft bpfBOUW heldere cri-
BOUW voortdurend in contact met de bedrijven en
teria geformuleerd, in aansluiting op nationale en inter-
fondsen waarin wordt belegd. Door het onderhou-
nationale regelgeving. In de eerste plaats zijn dat de
den van goede relaties met het management van die
Nederlandse wetten en de internationale verdragen die
bedrijven en fondsen is de uitvoerder van bpfBOUW
Nederland heeft ondertekend. BpfBOUW verwacht dat
niet alleen op de hoogte van de risico’s en kansen,
de bedrijven en fondsen waarin wordt belegd, hande-
maar ook in staat om indien nodig mee te denken over
len in lijn met de richtlijnen voor verantwoord onder-
de strategie. Dit geldt voor de beursgenoteerde onder-
nemen van de Verenigde Naties (Global Compact).
nemingen, maar ook voor de externe fondsen die de
Hierbij gaat het om fundamentele mensenrechten,
niet-beursgenoteerde beleggingen beheren.
arbeidsrechten, milieumaatregelen en het tegengaan van corruptie. Belangrijk zijn ook de richtlijnen
Krachten bundelen voor meer resultaat
voor multinationale ondernemingen en de principes voor goed ondernemingsbestuur van de Organisatie
BpfBOUW denkt meer te bereiken door samen te wer-
voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling
ken met beleggers die op hetzelfde spoor zitten. De
(OESO) en de bestuursrichtlijnen van het Internationale
uitvoerder van bpfBOUW is betrokken bij organisa-
Corporate Governance Netwerk, een samenwerkings-
ties die nationaal en internationaal de aandacht voor
verband van beleggers dat goed ondernemingsbestuur
duurzaamheid en goed ondernemingsbestuur pro-
bevordert.
beren te bevorderen. Zo is de uitvoerder lid van het
9
samenwerkingsverband van beleggers dat goed ondernemingsbestuur promoot (ICGN) en van de organisatie die op initiatief van de Verenigde Naties beleggers probeert te laten handelen volgens de principes van verantwoord beleggen (UNPRI). Binnen UNPRI is bpfBOUW’s uitvoeringsorganisatie APG voorzitter van de werkgroep die verantwoord beleggen in de wereld van de hedgefondsen bevordert. De uitvoeringsorganisatie zit ook in het bestuur van de Nederlandse vereniging van institutionele beleggers Eumedion en het internationale samenwerkingsverband van institutionele beleggers dat zich bezighoudt met de kansen en risico’s op de lange termijn als gevolg van klimaatverandering (IIGCC). Samen met onder andere bedrijven en accountants zit APG in de raad die de aandacht voor duurzaamheid en goed bestuur wil vergroten door het gebruik van andere regels voor de manier waarop ondernemingen rapporteren over hun functioneren (IIRC). Als uitvoeringsorganisatie voor de vastgoedbeleggingen is Bouwinvest lid van de Global Real Estate Sustainability Benchmark (GRESB) en werkt daarin actief samen met andere beleggers om duurzaamheid onder de aandacht te brengen bij managers van vastgoedfondsen. GRESB heeft als doel de duurzaamheidprestaties van vastgoedfondsen over de hele wereld inzichtelijk te maken. De dynamische benchmark wordt gebruikt door institutionele beleggers om de dialoog aan te gaan met de managers van hun vastgoedinvesteringen. Het doel hiervan is de ESG-prestaties van hun beleggingsportefeuille en de wereldwijde onroerendgoedsector te verbeteren.
10
2. Milieu, sociaal beleid en goed bestuur als onderdeel van de beleggingsstrategie BpfBOUW belegt de pensioenpremies van de deel-
geven aan de beleggingen in Azië en Oceanië.
nemers in verschillende beleggingsproducten: aan-
De portefeuillemanagers die binnen de verschillende
delen, obligaties, vastgoed, infrastructuur, private
strategieën de beleggingsbeslissingen nemen, wer-
equity, hedgefondsen en grondstoffen. Om de risico’s
ken nauw samen met de leden van dit team. Zij heb-
te spreiden, zijn de beleggingen verdeeld over verschil-
ben allerhande instrumenten tot hun beschikking om
lende portefeuilles met allemaal een eigen strategie.
voortdurend te weten hoe de bedrijven waarin bpf-
Verantwoord beleggen is onderdeel van elke strategie,
BOUW belegt, omgaan met bijvoorbeeld milieu en
maar wordt per categorie op maat uitgevoerd.
medewerkers. Hierdoor kunnen zij een goede inschatting maken van de kansen en risico’s die met een
De invloed van milieu, sociale factoren en goed bestuur
belegging gepaard gaan.
wordt continu als onderdeel van de beleggingsproces-
Onderzoeksbureau Sustainalytics levert elk kwar-
sen geanalyseerd en beoordeeld omdat die de financi-
taal een overzicht van bedrijven die in strijd handelen
ële prestaties van de beleggingen op de lange termijn
met de tien uitgangspunten van de Verenigde Naties
kan beïnvloeden. BpfBOUW vindt het dan ook belang-
voor verantwoord ondernemen (Global Compact).
rijk om deze ESG-invloeden in de beleggingsbeslissin-
Alle bedrijven in de portefeuille worden hierop jaar-
gen te laten meewegen.
lijks gescreend. Daarnaast heeft de uitvoeringsorgani-
De uitvoeringsorganisatie heeft een team van negen
satie nog een reeks andere instrumenten ontwikkeld
specialisten in dienst dat verantwoordelijk is voor de
om goed in kaart te brengen hoe bedrijven scoren
ontwikkeling van het verantwoord beleggingsbeleid
op milieu, sociaal beleid en goed bestuur. Sommige
en de beleggingsteams ondersteunt bij de uitvoering
instrumenten worden ingezet in meerdere strategie-
daarvan. Eén van de teamleden is gestationeerd op het
ën, andere zijn toegespitst op de specifieke aanpak van
kantoor in Hongkong om speciale aandacht te kunnen
een afzonderlijke strategie.
Figuur 2.1 Waarin belegt bpfBOUW zijn vermogen?
16% 1%
Aandelen Grondstoffen
3%
33%
Hedgefondsen Inflatie-gecorrigeerde leningen Infrastructuur Obligaties Overige Private Equity
4%
36% 4%
Vastgoed
3%
0%
11
Voor de niet-beursgenoteerde ondernemingen han-
zijn voor de ondernemingswaarde, gebaseerd op erva-
teert bpfBOUW een andere aanpak dan voor de aan-
ringen met eerdere rampen. Duurzaamheidsrisico’s en
delen en vastrentende strategieën. Omdat het fonds
financiële risico’s zijn op deze manier geïntegreerd in
zich hierbij verbindt aan beleggingen met een lange-
een analyse. Op basis van de uitkomst vergroot of ver-
re looptijd, is het essentieel vooraf duidelijke analyses
kleint de uitvoerder van bpfBOUW de aan het bedrijf
te maken van risico’s en kansen. Bij mandaten in vast-
toegekende waarde. Omdat dit model diepgaande
goed, hedgefondsen, grondstoffen en private equity
kennis van bedrijven en een gedegen analyse vereist,
waar het de APG-fondsen betreft, worden afspraken
wordt het alleen bij de grotere beleggingen gebruikt
gemaakt met de externe beheerders van deze beleg-
en bij die beleggingen waarvan op voorhand het duur-
gingen. Zo zijn de verwachtingen op het terrein van
zaamheidsrisico hoog wordt ingeschat.
duurzaamheid en goed bestuur helder vastgelegd. BpfBOUW laat de managers van deze beleggingen
Het Quant-model
regelmatig rapporteren over voortgang en eventuele
Het team dat met behulp van econometrische model-
problemen.
len een portefeuille beheert met circa 1.500 bedrijven (de kwantitatieve aandelenstrategieën) heeft onder-
2.1 Beter zicht op beleggingen
zocht hoe de manier waarop een onderneming wordt bestuurd, samenhangt met het langetermijnrende-
BpfBOUW laat de uitvoeringsorganisaties constant
ment. Via een grootschalig onderzoek heeft dit team
nieuwe instrumenten ontwikkelen om de duurzaam-
voor ruim 4.000 bedrijven inzichtelijk gemaakt hoe ze
heidsprestaties van beleggingen te meten. In 2013 is
scoren op 200 verschillende criteria van goed onder-
weer een nieuw model aan het bestaande instrumen-
nemingsbestuur, variërend van beleid om kinderar-
tarium toegevoegd en is een belangrijke stap gezet bij
beid te voorkomen tot anticorruptiemaatregelen.
de ontwikkeling van een ander model. Op verschillen-
Vervolgens is onderzocht hoe deze scores samen-
de manieren heeft het fonds zijn invloed als markt-
hangen met de beurskoers. Belangrijkste uitkomst: het
partij gebruikt om meer aandacht voor duurzaamheid
rendement op de lange termijn hangt niet samen met
en goed ondernemingsbestuur te krijgen bij externe
wat een bedrijf zegt over zijn bestuur, maar wel met
managers.
hoe het bedrijf zijn bestuur daadwerkelijk heeft ingericht. Met de uitkomsten van dit onderzoek is de basis
Risicowaarderingsmodel duurzaamheid
gelegd voor het zogenoemde Quant-model, dat het
en goed bestuur
mogelijk moet maken om elementen van duurzaam-
Binnen de aandelenportefeuille, bestaande uit circa
heid en goed ondernemingsbestuur een explicietere
400 Europese bedrijven (Europese fundamentele stra-
rol te laten spelen in het beleggingsbeleid.
tegieën), heeft de uitvoerder van bpfBOUW een nieuwe
12
manier ontwikkeld om beter in te schatten in hoeverre
Doorlichten en beïnvloeden externe managers
de waarde van een belegging reageert op problemen
Circa 20 procent van de aandelenbeleggingen van
op een van de ESG-terreinen. Daarbij wordt gekeken
bpfBOUW wordt beheerd door externe managers die
naar de risico’s die bedrijven lopen, de kans dat die risi-
door de uitvoerder worden geselecteerd (en beheerd).
co’s optreden en de gevolgen ervan voor de waarde
Het is belangrijk dat deze beleggingen ook voldoen
van de aandelen. Bij oliebedrijven gaat het bijvoorbeeld
aan het beleid voor verantwoord beleggen. De uitvoer-
om de vraag hoe waarschijnlijk het is dat er een milieu-
der van bpfBOUW maakt uitgebreide analyses voordat
ramp plaatsvindt en wat de gevolgen daarvan kunnen
een nieuw samenwerkingsverband met een externe
manager wordt aangegaan en er is intensief contact
manager had plaatsgevonden en dat ertoe geleid heeft
met hen tijdens de samenwerkingsperiode.
dat hij de wereldwijde uitgangspunten voor verant-
In 2013 is uitgebreid aandacht besteed aan deze exter-
woord investeren (UNPRI) ondertekende en een eigen
ne managers. De ruim dertig, vooral grotere vermo-
duurzaamheidsbeleid opzette.
gensbeheerders zijn het afgelopen jaar allemaal extra grondig beoordeeld op het aspect verantwoord beleg-
CO2-voetafdruk van beleggingen
gen. Op zeven verschillende terreinen is gekeken wat
De bedrijven in de aandelenportefeuille van de uitvoer-
hun beleid is en wat ze in de praktijk doen, waarna ze
der van bpfBouw stoten jaarlijks 35 miljoen ton aan
op elk van die terreinen zijn ingedeeld in een overzicht
CO2 uit. Dat bleek uit een uitgebreide analyse die de
met vijf stadia van ontwikkeling. Op deze manier heeft
uitvoerder van bpfBOUW in 2013 heeft gemaakt van
de uitvoerder van bpfBOUW een goed beeld gekregen
de CO2-voetafdruk van deze beleggingen (op basis van
van waar de managers op dit moment staan en kan
cijfers over 2011). Voor elk bedrijf is bekeken hoe hoog
worden gevolgd hoe ze zich ontwikkelen. De uitvoer-
de uitstoot is. Circa 90 procent van de totale uitstoot
der van bpfBOUW wil deze analyse elk jaar herhalen en
komt voor rekening van nutsbedrijven, fabrieken en
de uitkomsten gebruiken bij de jaarlijkse evaluatie van
elektriciteitscentrales, die samen zo’n 30 procent van
de externe managers.
de portefeuille uitmaken.
Extra aandacht is in 2013 besteed aan de private-equi-
Een direct verband tussen de CO2-uitstoot van een
tyfondsen, die vaak nog niet veel structurele aandacht
bedrijf en zijn financiële prestaties is niet ontdekt. Dit
hebben voor verantwoord beleggen. Begin 2013 ver-
was ook niet verwacht gezien de lage prijs die momen-
scheen het ESG Disclosure Framework for Private
teel voor uitstootrechten moet worden betaald. Mocht
Equity, dat de uitvoerder van bpfBOUW samen met
de prijs stijgen, dan kan dat wel ten koste gaan van de
andere grote investeerders heeft ontwikkeld. Met dit
bedrijven met een hogere uitstoot. CO2-emissie blijft
raamwerk ontstaat er binnen de fondsen meer aandacht
voor bpfBOUW dan ook een factor om in de gaten te
voor milieu, sociaal beleid en goed ondernemingsbe-
houden.
stuur. BpfBOUW belegt in private-equityfondsen die voor een aantal jaren worden opgezet en die investe-
GRESB
ren in niet-beursgenoteerde bedrijven. Bij private equi-
BpfBOUW voert jaarlijks een ESG-assessment uit voor
ty heeft doorgaans alleen de manager van een fonds
de vastgoedbeleggingen, om continu de duurzaam-
rechtstreeks contact met de bedrijven die in dat fonds
heidprestaties van de vastgoedbeleggingen te ver-
zitten. In het nieuwe raamwerk staat gedetailleerd
beteren en transparantie in de vastgoedsector te
omschreven hoe deze fondsmanager aan zijn beleg-
vergroten. Voor het uitvoeren van het ESG-assessment
gers moet rapporteren wat hij doet aan verantwoord
wordt gebruikgemaakt van GRESB (Global Real Estate
beleggen. Dit helpt bpfBOUW nog beter zicht te hou-
Sustainability Benchmark). De resultaten geven bpf-
den op zijn beleggingen.
BOUW inzicht in de duurzaamheidprestaties van zijn
In 2013 besloot bpfBOUW te beleggen in een hedge-
directe Nederlandse en indirecte internationale vast-
fonds van een manager met wie zij in 2011 niet in zee
goedbeleggingen en hun mogelijke verbeterpunten.
wilde gaan als co-financier van een project. Het fonds scoorde destijds onvoldoende op duurzaamheid en
Benchmark directe Nederlandse
goed ondernemingsbestuur. Het nieuwe fonds kon
vastgoedinvesteringen
de toets vooraf wel doorstaan. Dat was het resultaat
In 2013 hebben de drie Nederlandse sectorfond-
van het intensieve contact dat in de tussentijd met de
sen waarvan bpfBOUW aandeelhouder is actief
13
geparticipeerd in dit initiatief, dat transparantie en
eerste, belangrijke stap richting verbetering en de focus
verduurzaming in de vastgoedsector bevordert. Aan
lag afgelopen jaar dan ook op een verhoogde respons.
de hand van een actieplan is de afgelopen twee jaar
Dit heeft geleid tot een stijging van het aantal deelne-
gewerkt aan het verder verbeteren van de duurzaam-
mende fondsen naar 61 procent (2012: 44 procent).
heidprestaties op fondsniveau. Dit heeft tot positieve
De resultaten van dit assessment maken het mogelijk
resultaten geleid: de drie Nederlandse sectorfondsen
de algehele milieu- en sociale impact van de indirec-
hebben alle een hogere GRESB-score dan vorig jaar
te vastgoedinvesteringen op wereldschaal te beoorde-
en zijn tevens een kwadrant gestegen, van zogenoem-
len. De indirecte vastgoedbeleggingen van bpfBOUW
de ‘Green Starter’ naar ‘Green Talker’. De doelstelling
deden het iets beter dan de gemiddelde wereldwijde
is echter nog niet bereikt. De komende jaren wil bpf-
ESG-score, maar er is nog steeds ruimte voor verbete-
BOUW doorgaan met het implementeren van concre-
ring in de komende jaren. Er zal dan ook een dialoog
te acties gebaseerd op de best practices in de sector.
worden aangegaan met de fondsbeheerders die onder
Deze moeten ervoor zorgen dat de drie sectorfond-
de benchmark presteren.
sen beter presteren dan de benchmark en opschuiven richting ‘Green Stars’, de hoogst mogelijke categorie
2.2 Integratie in het beleggingsproces
binnen GRESB. Aandacht voor milieu, sociaal beleid en goed onderBenchmark indirecte internationale
nemingsbestuur is een wezenlijk onderdeel van het
vastgoedinvesteringen
beleggingsproces. Deze paragraaf geeft weer hoe die
Vanwege de aard van de beleggingen wijkt de ESG-
integratie eruit ziet binnen de verschillende beleggings-
benadering voor de internationale indirecte vastgoed-
strategieën. Sommige zaken gelden voor elke strate-
portefeuille af van die voor de directe Nederlandse
gie. Voor alle beleggingen verwacht het bestuur dat
portefeuille. Er zijn minder mogelijkheden om direct te
ze handelen in lijn met de afspraken die in VN-verband
sturen en normen te stellen. Door middel van enga-
zijn gemaakt over hoe bedrijven moeten omgaan met
gement worden fondsmanagers bewust gemaakt van
mensenrechten, arbeidsrechten, corruptie en milieu.
de voor bpfBOUW belangrijke ESG-onderwerpen bin-
Het uitsluitingsbeleid geldt dan ook voor de gehe-
nen de vastgoedsector en opgeroepen de prestaties
le portefeuille. De landenrisicometer die is ontwik-
inzichtelijk te maken. Het engagementprogramma
keld met onderzoeksbureau Sustainalytics geeft alle
omvat proactieve betrokkenheid, samenwerking zoe-
portefeuillemanagers zicht op de risico’s van landen
ken met medeaandeelhouders en het agenderen van
waar het gaat om duurzaamheid en goed bestuur.
duurzaamheid tijdens rechtstreekse contacten, bijeen-
Verder worden de voorstellen voor nieuwe beleggin-
komsten en jaarlijkse vergaderingen van aandeelhou-
gen (boven een bepaalde omvang) in niet-beursge-
ders. Fondsmanagers worden gestimuleerd inzicht te
noteerde ondernemingen en nieuwe mandaten voor
geven in hun duurzaamheidsprestaties, ze worden uit-
een externe manager beoordeeld door het ESG-team,
gedaagd om best practices in te voeren en om betrok-
dat speciaal let op duurzaamheid en goed bestuur. Het
kenheid rondom ESG-onderwerpen te tonen.
volgende overzicht geeft weer hoe het bestuur de duurzaamheidsprestaties van zijn beleggingen kent.
In 2013 is actief de dialoog aangegaan met internati-
14
onale fondsmanagers en druk uitgeoefend om deel
• Aandelen in APG-beheer
te nemen aan het jaarlijks ESG-assessment (GRESB).
Alle portefeuillemanagers van de uitvoerder van
Inzicht en beschikbaarheid van ESG-gegevens is een
bpfBOUW hebben toegang tot het in eigen huis
ontwikkelde ESG Dashboard. Dat laat in één
wapenembargo heeft afgekondigd. De Landen
oogopslag zien hoe een bedrijf scoort op milieu-
risicometer wordt door de portefeuille managers
en sociaal beleid en goed ondernemingsbestuur.
gebruikt bij de analyse van kansen en risico’s.
In het dashboard staan verder het stemgedrag van bpfBOUW bij het bedrijf, de correspondentie die
• Bedrijfsobligaties
ermee is gevoerd en de gesprekken die hebben
Alle portefeuillemanagers van de uitvoerder hebben
plaatsgevonden. Ook staan er analyses in van
toegang tot het ESG Dashboard dat de uitvoerder
drie onafhankelijke onderzoeksbureaus. Het ESG
van bpfBOUW heeft ontwikkeld en dat in één
bedrijfsrisico’s vergelijkingsprofiel, dat de uitvoerder
oogopslag laat zien hoe een bedrijf scoort op milieu-
van bpfBOUW ontwikkelde met dataleverancier
en sociaal beleid en goed ondernemingsbestuur.
Bloomberg, geeft portefeuillemanagers inzicht in
De portefeuillemanagers nemen in de beleggings
trendmatige ontwikkelingen, zoals het energiegebruik
voorstellen de duurzaamheidsscores op. Als die
in opeenvolgende jaren, CO2-uitstoot en het aantal
lager zijn dan de scores van vergelijkbare bedrijven,
dodelijke ongelukken. Via dit model, dat in 2013
volgt een meer gedetailleerde analyse.
geïmplementeerd werd, kunnen de prestaties van een bedrijf worden vergeleken met die van sector-
• Indexlening (inflatie)
en branchegenoten. Het in 2013 geïntroduceerde
Alle beleggingsvoorstellen worden beoordeeld door
Risicowaarderingsmodel duurzaamheid en goed
het ESG-team op duurzaamheid en goed bestuur.
bestuur geeft zicht op de mate waarin de waarde van een belegging wordt beïnvloed door risico’s en
• Vastgoed
kansen op een van de ESG-terreinen. Het Quant-
Alle directe en indirecte vastgoedinvesteringen
model maakt het eenvoudiger om ESG-factoren een
worden getoetst op ESG-criteria. Verder bevatten
rol te laten spelen bij beleggingsbeslissingen in de
investeringsvoorstellen standaard een duur zaam
omvangrijke portefeuille die vooral beheerd wordt
heidshoofdstuk. Daarbij wordt gekeken naar onder
met behulp van econometrische modellen.
andere milieuaspecten (bv. energie, materialen, verontreiniging), sociale aspecten (bv. gezondheid,
• Aandelen externe managers
comfort, flexibiliteit) en governance-elementen (bv.
Bij elk nieuw mandaat dat bij een externe manager
integriteit, beloning). Daarnaast vinden er uitgebreide
wordt ondergebracht, wordt gecontroleerd of dit
zakenpartnertoetsen plaats. Energielabels of bredere
gebeurt in overeenstemming met het verantwoord
duurzaamheidkeurmerken als BREEAM en GPR
beleggingsbeleid. De ruim dertig grote vermogens
worden bijvoorbeeld gehanteerd op gebouwniveau.
beheerders die door de uitvoerder van bpfBOUW zijn
Internationaal wordt de Bouwinvest Global Market
aangesteld, zijn in 2013 uitgebreid doorgelicht op de
Monitor gehanteerd om vanuit vastgoedperspectief
aandacht die ze besteden aan milieu, sociaal beleid
interessante landen te identificeren. Naast een
en goed ondernemingsbestuur. Deze analyse wordt
corruptie-index voor landen is deze onlangs
elk jaar herhaald en de uitkomsten zijn onderdeel van
uitgebreid met de Robeco SAM duurzaamheidsindex
de jaarlijkse besprekingen met deze managers.
voor landen. Door deze uitbreiding wordt de blootstelling aan ESG-risico’s bij het selecteren van
• Staatsobligaties
internationale vastgoedinvesteringen verlaagd. Een
BpfBOUW belegt niet in landen waarvoor de
stap verder in het beleggingsproces wordt in de due-
Veiligheidsraad
van
de
Verenigde
Naties
een
diligence onder meer de GRESB-score gehanteerd
15
bij de beoordeling van individuele vastgoedfondsen of beursgenoteerde vastgoedondernemingen.
2.3 Beleggingen met een hoge duurzaamheidswaarde
• Hedgefondsen
In 2013 is bpfBOUW gestart met beleggen in ‘green
BpfBOUW verwacht van de fondsen dat ze een beleid
bonds’. Dat zijn beleggingen die ervoor zorgen dat er
hebben met aandacht voor milieu, sociaal beleid en
meer kapitaal beschikbaar komt voor duurzame activi-
goed ondernemingsbestuur en moedigt ze aan lid
teiten als wind- en zonne-energie, energiebesparing en
te worden van de Hegde Fund Standards Board, die
verantwoorde land- en bosbouw. Green bonds worden
transparantie, integriteit en goed ondernemingsbestuur
uitgegeven door fondsen die van duurzaam investeren
in de sector promoot. Om eraan bij te dragen dat
hun core business hebben gemaakt, dan wel bedrijven
hedgefondsen dit een duidelijke plek geven in hun
die een deel van hun activiteiten als duurzaam mogen
bedrijfsvoering,
uitvoeringsorganisatie
bestempelen. Voor institutionele beleggers zijn green
deel aan een speciale werkgroep van de UNPRI
bonds een relatief nieuw product. Voorheen werden ze
(het
vooral door banken aangeboden aan particulieren die
neemt
internationale
de
samenwerkingsverband
dat
verantwoord beleggen promoot).
hiermee belastingvoordeel konden krijgen. BpfBOUW heeft belegd in green bonds van de Nederlandse ont-
• Private equity
wikkelingsbank FMO en het Franse energiebedrijf EDF.
Private-equityfondsen moeten aantonen dat ze
Het groene karakter van de green bonds is belangrijk,
beleggen volgens de normen die bpfBOUW voor
maar net als bij de andere beleggingsproducten staat
verantwoord beleggen hanteert. Dankzij het nieuwe
het verwachte rendement op de eerste plaats.
Private
BpfBOUW zit al langer in beleggingen die een hoge
Equity), dat mede op initiatief van de uitvoerder van
duurzaamheidswaarde kennen. Daarbij gaat het om
bpfBOUW is ontwikkeld, is hier in 2013 beter zicht op
activiteiten die bijdragen aan oplossingen voor maat-
gekomen en wordt de aandacht voor verantwoord
schappelijke problemen als klimaatverandering, water-
beleggen in de hele sector gestimuleerd.
schaarste of –overvloed en vervuiling. Eind 2013
raamwerk
(Disclosure
Framework
for
was hierin voor ruim 800 miljoen euro belegd. Dat • Grondstoffen
komt overeen met 2,2 procent van het totaal belegd
Fondsen die beleggen in landen met een verhoogd
vermogen.
risico, moeten niet alleen aantonen dat ze voldoen aan de UN Global Compact-regels, maar ook aan de meer gedetailleerde regels van de International Finance Corporation. Elke manager die in risico landen actief is, wordt jaarlijks bezocht. Daarbij worden ook locaties met een verhoogd risico bekeken. De uitvoerder van bpfBOUW stuurt jaarlijks een vragenlijst naar alle managers en wil direct geïnformeerd worden over belangrijke incidenten zoals ernstige ongelukken. Beleggen in grondstoffen gebeurt zodanig dat er geen prijsopdrijvend effect optreedt, bijvoorbeeld door niet in fysieke voorraden te beleggen maar in termijncontracten.
16
3. Dialoog met bedrijven Doordat de uitvoeringsorganisatie namens bpfBOUW
dat speelt. De uitvoerder van bpfBOUW trekt hierbij
voortdurend in contact is met het management van
vaak samen op met andere institutionele beleggers, al
bedrijven, blijft ze op de hoogte van de laatste ont-
dan niet binnen een formeel samenwerkingsverband.
wikkelingen. Bedrijven worden aangesproken als er zorgen zijn over de duurzaamheid van de bedrijfsvoe-
3.1 Contact met ondernemingen
ring of de bestuurspraktijk. Dit gebeurt op verschillende manieren, variërend van het geven van een mening
In 2013 waren er 330 dialogen met 196 bedrijven. Het
en het stemmen op aandeelhoudersvergaderingen tot
grootste deel daarvan (192) ging over onderwerpen die
het starten van een intensiever proces, met als doel
te maken hebben met goed ondernemingsbestuur.
om het gedrag van een bedrijf te veranderen. Dat laat-
Ook werd gesproken over sociaal beleid (71 keer) en
ste wordt ‘engagement’ genoemd en kan verschil-
milieu (67 keer). Een overzicht van alle bedrijven waar-
lende vormen aannemen, afhankelijk van het bedrijf,
mee is gesproken, staat in tabel 3.1.
de aard en omvang van de belegging en het onderwerp Tabel 3.1 B edrijven waar bpfBOUW de dialoog mee heeft gezocht – geclusterd per onderwerp
Milieu
Alstom, Alstria, ArcelorMittal, BG, BMW, BP, BT, Clariant, Colgate Palmolive, Corio, Deutsche Telekom, DRAX, E.ON, EDP, Exxon, Felda Global Ventures, France Telecom / Orange, GasNatural, GDF/Suez, Host Hotels, IOI Corp., Johnson Controls Inc, KLK Kepong, KPN, Land Securities, Mondelez International, PGNiG, Philips, PKN Orlen, Portugal Telecom, Procter & Gamble, Reckitt Benckiser, Renault, REPSOL, Schneider Electric, Severstal, Shell, Sime Darby, Total, Unibail-Rodamco, VastNed, Veolia, Volkswagen, Wereldhave, Wilmar International.
Sociaal
Ahold, Alcatel Lucent, Anglo American, Anglogold Ashanti, Apple, AvalonBay Communities, BP, BT, Bunge,
beleid
Carrefour, Casino, CEZ, Danone, DHL Deutsche Post, Gazprom OAO, Gold Fields, Heineken, Hospira, KLK Kepong, Larson&Tubro, Mahindra&Mahindra, Marks&Spencer, MTN Telecom, Nestle, NetApp, Onex Corporation, Philips, POSCO, Samsung Electronics, Tata Power, Telenor, TEPCO, Transocean, Unilever, Vedanta, Westfield, Woolworths.
Goed
ACC, Aegon, Aeon Mall, Agricultural Bank of China, Ahold, AkzoNobel, Alstom, Altarea, AMEC, American
bestuur
Express, AMS, Anadarko, Arkema, Asahi Group Holdings, ASML, Assicurazioni Generali, Assurant, Bajaj Auto, Balfour Beatty, Banco Santander, Bank of China (HK), Barclays, Barrick Gold Corporation, BBVA, Bharat Heavy Elec., BHP Billiton, BinckBank, British Land, Britvic, Capital & Counties Properties, Capital Shopping Centres, Carrefour, Chevron, China Mobile, China Telecom, Clariant, CLP, Colgate India, Commerzbank, Commonwealth REIT, Compagnie Financière Richemont, Conocophilips, Corio, D.E. Master Blenders 1753, Dai-Ichi Seiko, Daimler, Derwent, Deutsche Bank, Deutsche Euroshop AG, E.ON, Enel, Exxon, Fiat Industrial, Foncière des Régions, Fugro, GlencoreXstrata, Goldman Sachs, Grasim, Great Portland, GSW, Hammerson, Heineken, HSBC, Hyundai Motor, Iberdrola, ITC, KB Financial Group, Kenedix, KEPCO, Kingfisher, KPN, Legal & General, Lenovo, LG Chem, LG Display, LG Electronics, Link REIT, Lloyds Banking Group PLC, LondonMetric, Lupin, Mitsubishi Estate Group, Mobile TeleSystems OJSC, Novartis, Olympus, Orpea, Pernod-Ricard, Petrobras, PetroChina, Philips, Pirelli, POSCO, PostNL, Prudential, Prysmian, Randstad, Reckitt Benckiser, Renault, Repsol, Resona, Rostelecom, Saipem, Samsung C&T, Samsung Electronics, Samsung Life Insurance, SAP, Sberbank, Schneider Electric, Segro, Shaftesbury, Shinhan Financials, Siemens, Simon Property Group, SK Hynix, SK Innovation, SKT, SL Green, Snam, Sterlite Ind., Swiss Re, Tanger Factory Outlet Centers, Tata Steel, Telecom Italia, TEPCO, Time Warner, TNT Express, Toyota, Total, Transocean, UBS, Unicredit, Unilever, Valeo, Van Lanschot, Vastned, Ventas, Veolia, Vinci, Viscofan, Vivendi, Vivus, VTB Bank, Wereldhave.
17
3.2 Stemmen op aandeelhoudersvergaderingen
uitzonderlijke prestatie of verbonden aan een prestatie die niet bijdroeg aan het bedrijfsrendement op de lange termijn. Voorbeelden van beloningsvoorstellen waarte-
Stemmen op aandeelhoudersvergaderingen is een
gen bpfBOUW zich heeft verzet, staan verderop in dit
belangrijke manier om invloed uit te oefenen op het
hoofdstuk.
beleid van een onderneming. BpfBOUW heeft haar stembeleid vastgesteld en op de website gepubliceerd.
Op verzoek van een aantal vastgoedbedrijven heeft de
In totaal was bpfBOUW vorig jaar via zijn uitvoerings-
uitvoerder van bpfBOUW eind 2013 een brief gestuurd
organisatie APG vertegenwoordigd op 4.344 aandeel-
aan alle beursgenoteerde vastgoedondernemingen in
houdersvergaderingen in 59 verschillende landen.
Europa om hun duidelijk te maken wat een goed belo-
De regionale verdeling staat weergegeven in figuur 3.1.
ningsbeleid inhoudt. Hierdoor hebben ze meer inzicht gekregen in hoe ze in 2014 worden beoordeeld.
Op de vergaderingen stemde bpfBOUW via zijn uitvoeringsorganisatie over 1.553 beloningsvoorstellen,
3.3 Keuzes maken om effectief te zijn
18.235 aanstellingen of herbenoemingen van bestuurders en 1.212 aandeelhoudersvoorstellen, met name
Om effectief te kunnen optreden, moet worden vast-
over duurzaamheidsthema’s. In bijna 80 procent van
gesteld met welke bedrijven een dialoog wordt aan-
de gevallen kon een voorstel op steun rekenen, in 16
gegaan. De activiteiten concentreerden zich in 2013,
procent werd tegen gestemd. Kritisch was bpfBOUW
naast de UN Global Compact-thema’s mensenrechten,
over de beloningsvoorstellen, zoals blijkt uit het over-
arbeidsrechten, corruptie en milieu, op de volgende
zicht hierna. In iets meer dan de helft van de geval-
gebieden: energie en klimaatverandering, verstandig
len stemde bpfBOUW tegen (796). Beloningen waren
personeelsbeleid en geïntegreerde verslaggeving.
te hoog, voorbarig, onnodig, niet gekoppeld aan een
BpfBOUW treedt in dialoog over onderwerpen op het
Figuur 3.1 Waar stemde bpfBOUW?
5%
4% Verenigde Saten
19%
5%
Europa (zonder Verenigd Koninkrijk)
5%
Azië en het Pacificisch gebied (zonder China, Japan en Australië) Japan
8% 17%
Centraal- en Zuid-Amerika China
9%
Verenigd Koninkrijk Canada
10%
18
18%
Australië Afrika
Figuur 3.2 Hoe stemde bpfBOUW per onderwerp? 5%
5%
6%
16%
1%
4%
13%
10%
34% 51% 79%
Totaal
44%
84%
Beloningsvoorstel
Voor
Verkiezing bestuurders
Tegen
86%
Benoeming auditor
62%
Voorstel aandeelhouders
Onthouding / niet gestemd
terrein van milieu, sociaal beleid en goed bestuur die
ondernemingsbestuur om een goed beloningsbeleid
niet alleen maatschappelijk relevant zijn maar duidelijk
op te zetten. Doorgaans ziet bpfBOUW af van steun
ook de waarde van de beleggingsportefeuille kunnen
aan bestuurders als het beloningsbeleid niet aan deze
beïnvloeden. Dit betreft belangrijke strategische zaken
voorwaarden voldoet.
zoals de samenstelling van een bestuur of operatio-
De bonussen van respectievelijk 1,5 en 2,5 miljoen euro
nele factoren met een langetermijnbelang. Duidelijk
die Heineken begin 2013 wilde toekennen aan de CFO
voorbeelden zijn: het energieverbruik terugdringen en
en de CEO vanwege de overname van Asia Pacific
het personeelsbeleid verbeteren.
Brewery vond bpfBOUW voorbarig, omdat helemaal
Om resultaten te kunnen boeken met engagement
niet zeker was of die overname succesvol zou uitpak-
maakt bpfBOUW keuzes op basis van de ernst en de
ken. Na aandringen is in de regeling de mogelijkheid
aard van een issue: gaat het om een eenmalig incident
opgenomen om de bonus terug te vorderen, mocht
of is er sprake van staand beleid? Belangrijk zijn ook de
de overname minder opleveren dan verwacht.
omvang van het belang van bpfBOUW in de onderne-
BpfBOUW heeft zich ook verzet tegen de speciale
ming en de grootte van de belegging ten opzichte van
beloning van in totaal 10,5 miljoen euro die de CEO
andere beleggingen in dezelfde portefeuille. Daarnaast
van DE Masterblenders 1753 kreeg bij de verkoop van
let de uitvoerder van bpfBOUW op de potentiële
het bedrijf aan Joh. A. Benckiser. Niet alleen omdat
invloed van de kwestie op de bedrijfsprestaties en de
de hoogte van die beloning onacceptabel was, maar
waarde van de belegging.
ook omdat die niet paste in het bestaande beleid. Teleurstellend was ook dat de aandeelhouders zich
3.3.1 Beloningsbeleid
hierover niet konden uitspreken omdat de beloning
Bonussen voor bestuurders moeten aan voorwaar-
verpakt zat in het overnamevoorstel dat als één pakket
den voldoen. Zo moet helder zijn waarvoor ze wor-
werd gepresenteerd. Vandaar dat bpfBOUW tegen de
den uitgekeerd en kunnen ze alleen worden gegeven
decharge heeft gestemd van de commissarissen die
voor bovengemiddeld goed presteren. Bedrijven die
hiermee de belangen van de aandeelhouders te kort
daarvan willen afwijken, moeten dat kunnen verant-
hadden gedaan.
woorden. Het is de verantwoordelijkheid van een
Net als in 2012 stemde bpfBOUW in 2013 tegen de
19
uitvoering van het beloningsbeleid bij Oracle. Ook
met alle risico’s van dien, bijvoorbeeld op milieuge-
onthield bpfBOUW zich van stemmen bij de herbe-
bied. Het bedrijf zal zich meer beperken tot investe-
noeming van acht bestuurders. De reden daarvoor was
ringen waarvan de kans groter is dat ze daadwerkelijk
dat Oracle een optiepakket wilde toekennen (76 mil-
zullen renderen.
joen dollar in 2011 en 109 miljoen in 2012) aan mana-
20
gers die niet meer dan bovengemiddeld presteerden.
3.3.2 Verantwoord omgaan met milieu en energie
Hoewel een meerderheid van de aandeelhouders
Na druk van onder andere bpfBOUW besloot palmolie-
tegen de plannen was, kon Oracle ze toch doorvoe-
producent Wilmar eind 2013 zijn palmolieproductie
ren. Wel ging het bedrijf in gesprek met de ontevreden
verder te verduurzamen. Het bedrijf uit Singapore met
aandeelhouders, waaronder bpfBOUW.
grote plantages in onder meer Indonesië kon jarenlang
De uitvoerder van bpfBOUW heeft twee jaar lang
rekenen op forse kritiek van maatschappelijke orga-
gesproken met het Zwitserse farmaceuticabedrijf
nisaties en de lokale bevolking, omdat het betrokken
Novartis. Die gesprekken gingen zowel over de gebrek-
zou zijn bij ontbossing, landroof en grote veenbran-
kige informatieverschaffing door bestuurders, als over
den. Die branden zorgden in Singapore en Maleisië
het beloningsbeleid. De voorzitter van de Raad van
voor grote rookoverlast en voor een enorme uitstoot
Commissarissen vertrok met een gouden handdruk
van broeikasgassen.
van zo’n 60 miljoen euro. Onder druk van onder ande-
Samen met andere beleggers was de uitvoerder
re bpfBOUW haalde Novartis dit voorstel van tafel en
namens bpfBOUW circa twee jaar in gesprek met
presenteerde een nieuwe vertrekregeling die aanmer-
Wilmar om te proberen de bedrijfsvoering te ver-
kelijk beperkter van omvang was.
duurzamen. Om maximale invloed te kunnen uitoe-
Een grote bonus waartegen bpfBOUW zich in 2013
fenen, heeft de uitvoerder van bpfBOUW niet alleen
heeft verzet, is die voor de CEO van de Simon Property
het bedrijf zelf maar ook zijn afnemers benaderd. Het
Group. De kritiek betrof niet het functioneren van
fonds vond dat Wilmar moest voldoen aan de eisen
de topman, maar de regeling. De Amerikaanse vast-
die producenten, beleggers en maatschappelijke orga-
goedonderneming wilde haar CEO 120 miljoen dol-
nisaties hadden vastgesteld in het rondetafeloverleg
lar in aandelen geven als hij nog vier jaar op zijn post
over duurzame palmolie. Met zijn nieuwe beleid gaat
zou blijven. Zou hij voortijdig weggaan, dan kreeg hij
Wilmar nog een stapje verder. Het bedrijf wil niet lan-
nog altijd de helft van dit pakket. Op de aandeelhou-
ger veengronden ontginnen en bijdragen aan verde-
dersvergadering stemde slechts een kwart van de aan-
re ontbossing. Wilmar wil conflicten met de bevolking
deelhouders voor. De uitvoerder van bpfBOUW heeft
vermijden door betere informatievoorziening en meer
gesproken met de voorzitter van de beloningscommis-
inspraakmogelijkheden. Het nieuwe beleid geldt niet
sie waarna de beloning werd aangepast.
alleen voor Wilmar, maar ook voor andere palmolie-
De al jaren durende dialoog met Shell over zijn belo-
producenten die aan het bedrijf leveren.
ningsbeleid werpt eindelijk vruchten af. De olieprodu-
Dat verduurzaming financieel aantrekkelijk kan zijn,
cent heeft aangekondigd dat de huidige systematiek,
bewees de Engelse energieproducent DRAX. Een aan-
waarbij bonussen worden toegekend op basis van
tal jaren geleden was DRAX als grootste uitstoter van
productiegroei, zal worden vervangen door een sys-
kooldioxide in Engeland zeer kwetsbaar voor milieube-
teem gebaseerd op de verhouding tussen opbrengst
leid in de vorm van hogere CO2-prijzen. Om te voor-
en geïnvesteerd vermogen. BpfBOUW verwacht dat
komen dat het hieraan ten onder zou gaan, besloot
dit ertoe zal bijdragen dat het bedrijf voorzichtiger
DRAX van strategie te veranderen en zich meer te
wordt met het investeren in nieuwe grote projecten
richten op biomassa. Aanvankelijk had bpfBOUW hier
flinke bedenkingen bij, onder meer vanwege de her-
Samen met andere grote beleggers heeft de uitvoer-
komst van de biobrandstof. DRAX slaagde er echter
der van bpfBOUW aan kolen- olie-, gas- en elektrici-
in om een stevig projectvoorstel te presenteren. Ook
teitsbedrijven gevraagd hoe ze in hun bedrijfsvoering
maakte het bedrijf duidelijk geen hout te zullen gaan
rekening houden met een afname van het gebruik
gebruiken uit oerbossen en geen hele bomen te gaan
van fossiele brandstoffen. Als overheden vasthouden
verstoken maar alleen afvalhout. BpfBOUW heeft er bij
aan de doelstelling om de opwarming van de aarde te
DRAX op aangedrongen om de herkomst van het hout
beperken tot twee graden, zal dat leiden tot een forse
ook te vermelden in het jaarverslag. Door deze maat-
daling in het gebruik van fossiele brandstoffen. Tot nu
regelen nam het vertrouwen in DRAX weer toe en zijn
toe lijken energiebedrijven met een dergelijk scenario
opnieuw aandelen gekocht. Niet lang daarna stegen
nog geen rekening te houden. De 200 grootste fossie-
deze aandelen in waarde.
le brandstofbedrijven gaven in 2012 gezamenlijk 674
Succesvol was ook de dialoog met oliemaatschappij
miljard dollar uit aan het zoeken naar en het in ontwik-
BP over veiligheids- en risicomanagement. Naar aan-
keling brengen van nieuwe olie-, kolen- en gasreserves.
leiding van de explosie in 2010 op een boorplatform in
Als de wereldleiders vasthouden aan hun klimaatdoe-
de Golf van Mexico, waarbij 11 mensen om het leven
len, zouden die investeringen niet of veel minder ren-
kwamen en drie maanden lang een enorme hoeveel-
dabel kunnen uitpakken. Daarom willen beleggers dat
heid olie in zee stroomde, is een zeer intensieve dia-
dit soort bedrijven meer rekening houden met het
loog met het bedrijf gevoerd. Inmiddels is het bedrijf
klimaatbeleid.
aan een groot deel van de verwachtingen tegemoet gekomen. BP heeft meer zicht op wat er precies op de
Duurzame vastgoedinvesteringen door
boorlocaties gebeurt, beloningen zijn beter gekoppeld
samenwerking met stakeholders
aan veiligheidsprestaties en er zijn veiligheidsexperts
In de directe Nederlandse vastgoedinvesteringen van
aangetrokken uit andere sectoren zoals de ruimte-
bpfBOUW zijn vervolgstappen gezet in het inzichtelijk
vaart en het leger. In 2013 kondigde BP aan dat het
maken en verbeteren van de duurzaamheidsprestaties
de uitkomsten van controles door onafhankelijke vei-
op gebouw- en fondsniveau. Wereldwijd geaccep-
ligheidsexperts met de aandeelhouders zal gaan delen,
teerde prestatie-indicatoren en duurzaamheidslabels
zoals de uitvoerder namens bpfBOUW had verzocht.
waren hierbij de leidraad. Verantwoordelijkheid nemen
Deze en andere verbeteringen waren aanleiding om de
en samenwerking zoeken met belangrijke stakeholders
belegging in BP aan te houden.
in de vastgoedketen stonden daarbij centraal. Samen
Olieboorbedrijf Transocean, dat eveneens nauw bij de
met bouwbedrijven, vastgoedbeheerders en huurders
ramp in de Golf van Mexico betrokken was, is aanmer-
is gewerkt aan CO2-reductie, reductie van energie-
kelijk minder ver. Op meerdere manieren is geprobeerd
en waterverbruik en aan scheiding en recycling van
zicht te krijgen op de maatregelen van Transocean
afvalstromen.
om de veiligheid te vergroten. Lange tijd zonder veel resultaat. Afgelopen jaar waren echter de eerste teke-
In 2013 is als eerste in de markt het ’Duolabel kantoren’
nen van een cultuuromslag zichtbaar bij het bedrijf; de
ontwikkeld. Een nieuw meetinstrument om tot een
voorzitter stapte op en Transocean begon iets meer
energiezuinig kantoorpand te komen, dat zowel huur-
openheid te geven. BpfBOUW vindt dat stappen in de
ders van kantoorvastgoed als gebouweigenaren inzicht
goede richting, maar er zijn nog veel onbeantwoorde
geeft in maatregelen om de energieprestaties te verbe-
vragen. Om daar antwoord op te krijgen, zal in 2014 de
teren. Met het Duolabel kunnen huurder en verhuur-
dialoog met Transocean worden geïntensiveerd.
der van vastgoed gezamenlijk de energieprestaties
21
verbeteren waarbij additionele energiebesparingen
aan een investeerderspanel op een tweedaagse con-
mogelijk zijn tot wel 25 procent.
ferentie over een nieuwe Russische code voor goed
Het Duolabel bestond al voor winkelvastgoed en is
ondernemingsbestuur, georganiseerd door de aan-
toegepast op meer dan 66.000 vierkante meter win-
delenbeurs van Moskou en de Organisatie voor
kelvastgoed in de beleggingsportefeuille. Voor bpf-
Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO).
BOUW is het label een goed middel om te komen tot
Druk van bpfBOUW heeft eraan bijgedragen dat het
aantrekkelijke, energiezuinige en toekomstgerichte
aantal onafhankelijke bestuurders in Japanse bedrijven
winkelcentra. De resultaten geven aan welke verbete-
is toegenomen. Samen met andere grote beleggers is
ringen in energiebesparing mogelijk zijn en op welke
jarenlang bij de Japanse overheid gelobbyd voor de
vlakken de samenwerking tussen verhuurder en huur-
verplichting om ook onafhankelijke leden een plek in
der leidt tot ’meervoudige winst’; winst voor het milieu
het ondernemingsbestuur te geven. Tot vorig jaar was
en winst voor beide ondernemingen.
Japan één van de weinige landen die een dergelijke verplichting niet kende. De eis om met ingang van
22
3.3.3 Bescherming van de kleine aandeelhouder
2013 in elk beursgenoteerd bedrijf minimaal één onaf-
Namens bpfBOUW is de uitvoerder in gesprek gegaan
hankelijke bestuurder te hebben, is een zogenoemde
met KPN toen America Móvil het Nederlandse tele-
‘pas toe of leg uit regel’, waar bedrijven onderuit kun-
combedrijf dreigde over te nemen. BpfBOUW zag zijn
nen als ze daar een goede reden voor geven. Als aan-
positie bedreigd en drong aan op een betere bescher-
deelhouder probeert bpfBOUW bedrijven ertoe aan te
ming van de kleine aandeelhouders. Doordat America
zetten om wel aan de nieuwe regel te voldoen, het
Móvil zijn bod terugtrok, verdween de dreiging weer.
liefst met meerdere onafhankelijke bestuurders. Die
Italië kent een systeem waarbij minderheidsaandeel-
druk heeft tot enkele resultaten geleid. Zo verhoogde
houders die samen een relatief klein deel van de aan-
autobouwer Toyota het aantal van nul naar drie.
delen bezitten onafhankelijke kandidaten kunnen
De uitvoerder van bpfBOUW is er samen met andere
voordragen voor zowel de Raad van Bestuur als voor
beleggers in geslaagd om echt onafhankelijke bestuur-
de Raad van Statutaire Accountants, die toeziet op het
ders in de top van het Braziliaanse oliebedrijf Petrobras
werk van de accountant. De uitvoerder van bpfBOUW
te krijgen. De grootste onderneming van Latijns-
maakt al sinds 2009 gebruik van deze zogenoem-
Amerika, die voor een fors deel in handen is van de
de Voto di Lista en werkt samen met andere aandeel-
Braziliaanse overheid, had twee plekken in het bestuur
houders in het samenwerkingsverband Assogestioni.
gereserveerd voor vertegenwoordigers van de min-
In 2013 heeft de uitvoerder van bpfBOUW opnieuw
derheidsaandeelhouders. In 2012 werden die bezet
bestuurders benoemd weten te krijgen, zoals bij ener-
door vertegenwoordigers van bedrijven waar de over-
giebedrijf Enel, verzekeringsmaatschappij Assicurazioni
heid een grote vinger in de pap had. In 2013 beloof-
Generali, kabelproducent Prysmian, gastransportbe-
de Petrobras ook om meer openheid te geven over de
drijf Snam en bank Unicredit.
vaststelling van de verkoopprijzen van diesel en benzi-
Om dit ook in Rusland te kunnen doen, is bpfBOUW’s
ne, die volgens de minderheidsaandeelhouders te laag
uitvoeringsorganisatie APG in 2013 lid geworden van
waren. Voor de Braziliaanse overheid waren die lage
een samenwerkingsverband van grote Russische
prijzen prettig omdat ze de inflatie binnen de perken
en buitenlandse beleggers. Deze Investor Protector
hielden, voor de minderheidsbeleggers betekenden ze
Association wil goed ondernemingsbestuur bevorde-
vooral onnodig lage rendementen.
ren en meer vertegenwoordigers van kleine aandeel-
De tien grootste bpfBOUW-holdings in India zijn bena-
houders in besturen krijgen. In oktober is deelgenomen
derd om een einde te maken aan de achterstelling van
buitenlandse beleggers. Lange tijd bepaalde de Indiase
geeft een goede indicatie voor het mogelijke succes
overheid dat buitenlanders niet meer dan een deel van
van een onderneming om haar langetermijndoelen
een bedrijf mochten bezitten. Aanvankelijk ging dat om
te bereiken. Vandaar dat bij de analyses van bedrijven
maximaal 25 procent van de aandelen. Later werd dat
steeds vaker ook vragen op dit terrein worden meege-
een hoger percentage, variërend per sector. Inmiddels
nomen. Beschikt het huidige personeelsbestand over
hebben bedrijven zelf de mogelijkheid de grens te ver-
de capaciteiten die nodig zijn om de langetermijn-
hogen of af te schaffen. Een aantal bedrijven heeft het
strategie succesvol te kunnen uitvoeren? Hoe zorgt
percentage verhoogd, één bedrijf heeft de beperking
een bedrijf ervoor dat het zijn talentvolle medewer-
helemaal afgeschaft.
kers behoudt en verder ontwikkelt? Hoeveel investeert
In Korea probeert bpfBOUW te bereiken dat bedrijven
het in trainingen? Wat is de betrokkenheid van mede-
hun aandeelhouders van betere informatie voorzien.
werkers bij een onderneming, hoe staat het met hun
Nu krijgen ze voor de aandeelhoudersvergaderingen
gezondheid, hoe hoog is het verloop? Hoe liggen de
vaak voorlopige cijfers opgestuurd en een voorlopige
arbeidsverhoudingen?
accountantsverklaring. Pas op de vergadering volgen
Die arbeidsverhoudingen stonden onder druk bij
de definitieve stukken. Voor institutionele beleggers
Giant/Martin’s, één van de Amerikaanse ketens van
is dat erg onhandig omdat die meestal elektronisch
levensmiddelenconcern Ahold, waar vakbondsactivi-
(van afstand) stemmen. De uitvoerder van bpfBOUW
teiten werden belemmerd. Na een intensieve dialoog
probeert de definitieve stukken eerder te krijgen door
kondigde Ahold begin vorig jaar aan hier meer aan-
zowel de Koreaanse overheid te beïnvloeden, die de
dacht aan te besteden zodat het ook in de praktijk dui-
regelgeving zou moeten aanpassen, als bedrijven
delijk is dat het iedere werknemer vrijstaat om lid te
onder druk te zetten. De grootste holdings hebben
worden van een vakbond, en dat die bond voor zijn
inmiddels de waarschuwing gekregen dat bpfBOUW in
leden kan onderhandelen over de arbeidsvoorwaar-
2014 tegen de financiële stukken zal stemmen als er
den. Het bedrijf heeft dit inmiddels in zijn ‘employment
geen werkzame oplossing komt. Een eerste resultaat is
principles’ vastgelegd. Ahold maakt hiermee duidelijk
bereikt. Elektronicagigant Samsung heeft beloofd het
dat voortaan op dit terrein voor het hele bedrijf het-
definitieve oordeel van de accountant te sturen en een
zelfde beleid geldt. Ook is het reguliere onderzoek
samenvatting van de definitieve cijfers. Het uiteindelij-
naar de medewerkerstevredenheid uitgebreid naar de
ke doel is dat de hele markt haar gewoontes verandert.
Amerikaanse vestigingen.
3.3.4 Verstandig personeelsbeleid
Optreden namens bpfBOUW heeft ertoe bijgedragen
Als bedrijven hun personeelsbeleid op een goede
dat het Amerikaanse vastgoedbedrijf AvalonBay zijn
manier inrichten, lijkt dat een positief effect te heb-
veiligheidsbeleid heeft aangescherpt. Op een fors aan-
ben op hun succes op de lange termijn. Die conclu-
tal punten overtrad AvalonBay de wettelijke regels die
sie kwam naar voren uit een uitgebreid onderzoek dat
de gezondheid en de werkveiligheid van medewerkers
een duurzaamheidspecialist – samen met een porte-
en onderaannemers moeten beschermen. Er waren
feuillemanager – dit jaar heeft uitgevoerd. Zij spraken
onveilige situaties op bouwplaatsen, waar meerdere
hiervoor circa twintig grote Europese bedrijven uit de
ongelukken plaatsvonden waarvan één met dodelij-
consumentensector en maakten gebruik van weten-
ke afloop. Deze informatie was voor bpfBOUW aanlei-
schappelijk onderzoek.
ding om de investeringen in AvalonBay voorlopig niet
De wijze waarop een bedrijf zijn personeelsbeleid
uit te breiden en in plaats daarvan een dialoog te star-
heeft vormgegeven en zijn medewerkers aanstuurt,
ten. Gesprekken met management, onderaannemers
23
en personeel hebben er inmiddels toe geleid dat het
begonnen, verkocht NetApp naar verluidt een opslag-
bedrijf zijn veiligheidsbeleid heeft aangescherpt. Er zijn
systeem voor computerdata aan de Syrische overheid.
speciale medewerkers aangesteld en veiligheidssco-
NetApp liet weten dat het volledig meewerkt aan een
res op de bouwplaatsen zullen van invloed zijn op de
onderzoek naar deze zaak door de Amerikaanse over-
bestuurdersbeloningen. Ook ziet AvalonBay er stren-
heid en dat het hangende dit onderzoek niet inhou-
ger op toe dat toeleveranciers, aannemers en onder-
delijk op de beschuldigingen kan reageren. Wel heeft
aannemers hun veiligheid op orde hebben.
NetApp zijn interne procedures aangescherpt zodat er
De uitvoerder van bpfBOUW heeft regelmatig met
meer onderzoek en controles gedaan worden tijdens
Siemens gesproken over de prestaties van de afgelo-
het verkoopproces waardoor NetApp zijn klanten nog
pen jaren en de samenstelling van het bestuur. Er is
beter kent.
vertrouwen ontstaan dat de nieuwe CEO de noodza-
Bij Gazprom is gevraagd wat het beleid is voor de
kelijke veranderingen zal doorvoeren om het bedrijf
omgang met maatschappelijke organisaties. Aanleiding
geschikt te maken voor de toekomst. De voorzitter
was de ophef die ontstond over de manier waarop het
van de Raad van Commissarissen heeft de onderne-
Russische olie- en gasbedrijf zou hebben opgetre-
ming door een moeilijke periode heen geloodst na het
den tegen actievoerders van Greenpeace die demon-
corruptieschandaal van 2006. Als onderdeel van een
streerden bij een olieplatform in de Noordelijke IJszee.
algehele vernieuwing van het ondernemingsbestuur,
BpfBOUW heeft het belang van een constructieve dia-
die volgens bpfBOUW noodzakelijk is, zal hij uiter-
loog met maatschappelijke organisaties onderstreept.
lijk op de algemene aandeelhoudersvergadering van
Gazprom was het daarmee eens maar benadrukte ook
2015 zijn opvolger moeten aanwijzen. Het is niet ver-
dat zijn medewerkers door protestacties niet in gevaar
standig dat hij zijn volle termijn tot 2018 aanblijft.
mogen worden gebracht. In antwoord op vragen stelde Gazprom dat er geen buitensporig geweld was
3.3.5 Mensenrechten
gebruikt bij de arrestatie van de demonstranten. Op
Met het Zuid-Afrikaanse MTN heeft de uitvoerder
het hoofdkantoor van Gazprom is ook gesproken over
namens bpfBOUW gesproken over hoe het bedrijf
de milieu- en veiligheidsmaatregelen die het bedrijf
omgaat met de levering van klantinformatie aan over-
treft bij boringen in het poolgebied. Gazprom stuurde
heden. Het telecombedrijf is onder meer actief in dic-
hierover aanvullende informatie.
tatoriaal geregeerde landen als Iran en Syrië en zou
24
betrokken kunnen raken bij mensenrechtenschendin-
3.3.6 Tegengaan omkoping en corruptie
gen in de Syrische burgeroorlog door informatie over
Toen de Italiaanse autoriteiten eind 2012 een onder-
gebruikers te leveren aan de overheid. In een gesprek
zoek startten naar een mogelijke omkoopzaak in
in Johannesburg wees MTN erop dat het zaken doet
Algerije waarbij het olieservicebedrijf Saipem was
met beide partijen in het Syrische conflict en dat het
betrokken, was dat voor bpfBOUW aanleiding om het
probeert om daarbij een neutrale positie te behouden.
bestuur van de onderneming onder de loep te nemen.
MTN zegde toe dat het in het voorjaar van 2014 naar
Uit een analyse van het ESG-team bleek dat Saipem
buiten komt met een verduidelijking van zijn mensen-
achterbleef bij vergelijkbare bedrijven, waarna in 2013
rechtenbeleid en de middelen die het daarvoor inzet.
besloten is om de aandelen te verkopen. Dat bleek
Activiteiten in Syrië waren voor bpfBOUW ook aanlei-
een verstandige beslissing. Toen het bedrijf niet lang
ding om contact op te nemen met het Amerikaanse
daarna een groot intern onderzoek aankondigde en
technologiebedrijf NetApp. Toen de opstandelingen
de winstverwachtingen naar beneden bijstelde, daal-
in 2011 hun strijd tegen president Assad net waren
den de koersen op één dag met 39 procent. Niet lang
daarna daalden ze nog eens met 25 procent.
Het Nederlandse OESO-contactpunt oordeelde in sep-
Aan het Brits-Zwitserse grondstoffenbedrijf Glencore
tember dat de uitvoeringsorganisatie van bpfBOUW
Xstrata is gevraagd bekend te maken welk beleid het
wel degelijk zijn verantwoordelijkheid had genomen
voert om corruptie en omkoping tegen te gaan. Het
door POSCO aan te spreken op zijn bedrijfspraktijk en
bedrijf is actief in veel landen die hoog scoren op de
duurzaamheidsbeleid. Ook had de uitvoerder in India
verschillende corruptie-indexen en moet daarom een
de activiteiten van POSCO bezocht en gesprekken
duidelijk beleid hebben voor medewerkers en ande-
gevoerd met lokale autoriteiten en politie en daarin
re betrokkenen. In 2013 zijn er gesprekken geweest
steeds naar voren gebracht dat de mensenrechten niet
met verschillende medewerkers van het bedrijf onder
geschonden mogen worden.
wie de bestuurder die verantwoordelijk is voor het
POSCO heeft laten weten dat het wil meewerken aan
gezondheids- en veiligheidsbeleid. GlencoreXstrata is
een onderzoek ter plekke door een onafhankelijke
ook gevraagd om openbaar te maken hoe het bij de
instantie, zoals voorgesteld door de uitvoerder van bpf-
winning van kolen rekening houdt met mogelijke over-
BOUW en de maatschappelijke organisaties die naar
heidsmaatregelen om het gebruik van fossiele brand-
het Nationaal Contactpunt waren gestapt.
stoffen terug te dringen en welke plannen er zijn voor de vernieuwing van het bestuur. BpfBOUW vindt het belangrijk dat er een alomvattende duurzaamheidsstrategie is en een visie op de omgang met de zorgen van betrokkenen.
3.4 OESO-contactpunt erkent inzet bij POSCO Meerdere maatschappelijke organisaties dienden eind 2012 een klacht in bij het Nationaal Contactpunt, een onafhankelijk orgaan dat erop moet toezien dat Nederlandse bedrijven zich aan de OESO-richtlijnen houden. De klacht ging over de vraag hoe ver de verantwoordelijkheid als verantwoord belegger strekt voor pensioenfondsen en hun uitvoerders. De klagende partijen, waaronder ontwikkelingsorganisatie Both Ends en de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO), stelden dat onder andere bpfBOUW’s uitvoeringsorganisatie APG meer zou moeten doen tegen de activiteiten van staalbedrijf POSCO. Deze Zuid-Koreaanse onderneming, waarin bpfBOUW belegt, investeert in het oosten van India miljarden in een fabriek, mijnen, spoorlijnen en een haven. Voor dit megaproject moeten volgens organisaties ter plekke circa 20.000 mensen verhuizen. Bij protesten hiertegen kwamen drie mensen om het leven.
25
VERANDERING en flexibiliteit
4. Uitsluitingen van bedrijven en landen TEPCO
in Nederland ook een wettelijk verbod om in cluster wapenproducenten te beleggen. Verder belegt bpf-
Eind 2013 heeft bpfBOUW de belangen in Tokyo
BOUW niet in bedrijven die betrokken zijn bij het maken
Electric Power Company (TEPCO) verkocht en beslo-
van anti-persoons(land)mijnen, chemische en biologi-
ten het bedrijf uit te sluiten. TEPCO is de eigenaar
sche wapens. Bedrijven die kernwapens produceren
van de kerncentrale in Fukushima. Door een tsunami
sluit bpfBOUW uit wanneer ze dit doen in tegenspraak
raakten begin 2011 drie van de zes reactoren zo ern-
met het door Nederland geratificeerde internationa-
stig beschadigd dat 150.000 mensen uit de omgeving
le verdrag dat de kernwapenverspreiding moet tegen-
moesten worden geëvacueerden een enorme hoe-
gaan (Nuclear Non-Proliferation Treaty).
veelheid radioactief water in zee stroomde. Nog altijd
Naast Tepco staan nog twee andere bedrijven op
heeft de Japanse overheid het probleem niet onder
de uitsluitingslijst omdat ze zich niet houden aan de
controle en experts vrezen dat veel geëvacueerden
Global Compact-afspraken. De Amerikaanse super-
nooit meer terug naar huis kunnen.
marktketen Walmart werd daar begin 2012 op gezet
TEPCO was vooraf op de hoogte van de zwakke plek-
vanwege het beperken van werknemersrechten. Bij de
ken in de centrale maar verzuimde voldoende voor-
Chinese oliemaatschappij PetroChina gebeurde dat in
zorgsmaatregelen te nemen. Ook na de vloedgolf ging
hetzelfde jaar omdat ze duidelijk tekort schoot bij het
het bedrijf meerdere keren in de fout door veiligheids-
voorkomen van mensenrechtenschendingen in Birma
risco’s verkeerd in te schatten en informatie achter te
en Soedan. Uitsluiting is een laatste stap, die bpfBOUW
houden, waardoor de gevolgen van de ramp nodeloos
zo lang mogelijk probeert te voorkomen. Op een ver-
groot werden.
kochte onderneming kan immers geen invloed meer
Op basis van de in VN-verband gemaakte afspraken
worden uitgeoefend.
over hoe bedrijven moeten omgaan met mensenrech-
Twee bedrijven uit de Verenigde Staten die eind 2012
ten (Global Compact), moet een onderneming vol-
op de uitsluitingslijst stonden, zijn daar medio 2013
doende aandacht hebben voor de publieke veiligheid
weer van afgehaald. Kaman Corporation en Lockheed
en schade aan het milieu zo veel mogelijk voorkomen.
Martin maakten bekend dat ze niet langer betrokken
TEPCO voldeed daar naar het oordeel van bpfBOUW
zijn bij de productie van clusterwapens.
niet aan. Ook een dialoog leverde weinig op. In 2012
Verder heeft bpfBOUW besloten om niet te beleggen in
had de uitvoerder van bpfBOUW een ontmoeting met
staatsobligaties van landen waarvoor de Veiligheidsraad
de directie, in 2013 was er schriftelijk contact. Beide
van de Verenigde Naties een wapenembargo heeft
met weinig resultaat. De manier waarop TEPCO zijn
afgekondigd. Dat betekent dat bpfBOUW geen obliga-
bestuur heeft ingericht en de bedrijfscultuur, gaven
ties heeft van Somalië, Congo, Soedan, Noord-Korea,
niet de indruk dat de situatie in de nabije toekomst zou
Iran, Libië, Ivoorkust, Irak, Liberia en Eritrea.
verbeteren. Bekijk de volledige lijst van uitsluitingen op de website
Uitgesloten bedrijven en landen
van bpfBOUW: https://www.bpfbouw.nl/downloads/Pages/
Op dit moment staan 15 bedrijven op de uitsluitings-
Beleggingsbeleid.aspx
lijst van bpfBOUW. Daarbij gaat het onder andere om bedrijven die clusterwapens produceren. Productie van deze wapens was voor bpfBOUW al geruime tijd een uitsluitingsgrond maar sinds begin vorig jaar geldt
27
5. Dialoog met regelgevers en marktpartijen Het is belangrijk dat overheid en marktpartijen goede
en belastingvoordelen. Dat is geen solide basis voor
regels afspreken die eraan bijdragen dat bpfBOUW ook
beleggingen op de lange termijn. Een overheid kan
op de lange termijn kan blijven zorgen voor een goed
immers in principe ieder moment besluiten om de
pensioen voor zijn deelnemers. Goed functioneren-
subsidie stop te zetten of de fiscale regels aan te
de financiële markten zijn daarvoor van belang, net als
scherpen.
een stabiel klimaat dat geen bedreiging vormt voor de waarde van de beleggingen. Vandaar dat de uitvoerder namens bpfBOUW in overleg treedt met relevante par-
5.2 Cultuurverandering in de financiële sector
tijen om dit te bevorderen. De dialoog met regelgevers en marktpartijen had in 2013 betrekking op de hierna
De wereldwijde economische crisis die eind 2008 uit-
genoemde onderwerpen.
brak, vond mede zijn oorsprong in de financiële sector. Dat banken hun risicobeheer niet op orde hadden,
5.1 Duidelijke en strengere Europese milieuregels
was een van de oorzaken en de leiders van de grote wereldeconomieën (G20) spraken dan ook af dat banken meer duidelijkheid over hun risico’s moes-
De manier waarop de Europese Unie de CO2-uitstoot
ten geven. Samen met andere institutionele beleg-
probeert terug te dringen, is niet effectief. Het handels-
gers overlegt de uitvoerder van bpfBOUW regelmatig
systeem in vervuilingsrechten dat in 2005 werd inge-
met banken over hoe zij met hun risico’s omgaan. Dat
voerd (ETS) heeft nauwelijks resultaat. Belangrijkste
gebeurde ook in 2013, mede naar aanleiding van de
oorzaak voor het falen is dat er te veel uitstootrech-
eerste rapporten die banken over hun risicobeleid had-
ten in de markt zijn. Daardoor ligt de prijs te laag waar-
den geproduceerd volgens de strengere regels die zijn
door het voor bedrijven vaak niet aantrekkelijk is om
afgesproken na het G20-overleg in de zogenoemde
te investeren in schone technologieën. Gasgestookte
Enhanced Disclosure Task Force.
elektriciteitscentrales, die relatief weinig uitstoten,
Daarnaast is in 2013 met afzonderlijke internationa-
worden vaak niet gebruikt terwijl kolencentrales, die
le banken gesproken over hoe zij hun cultuur veran-
gemiddeld voor veel meer vervuiling zorgen, volop
deren zodat een herhaling van wat in 2008 gebeurde
draaien omdat ze veel goedkoper zijn.
minder waarschijnlijk wordt. In die bijeenkomsten ging
Samen met andere grote beleggers, verenigd in de
het ook over hoe banken de nieuwe wettelijke regels
Institutional Investor Group on Climate Change, pleit
over kapitaalreserves en beloningen toepassen. Verder
de uitvoerder van bpfBOUW bij de Europese instellin-
is gekeken hoe bonussen kunnen worden ingezet om
gen voor een beleid dat wel werkt. Op de korte ter-
cultuurveranderingen tot stand te brengen.
mijn zal Europa het overschot aan emissierechten uit
De uitvoerder van bpfBOUW is in 2013 lid geworden
de markt moeten halen en op de lange termijn zal het
van een samenwerkingsverband van beleggers dat
systeem zodanig moeten worden hervormd dat dit
opgericht is naar aanleiding van het rapport dat een
soort overschotten niet opnieuw kunnen ontstaan.
commissie onder leiding van economiehoogleraar John Kay uitbracht over de toekomst van de financiële
Doordat de energiemarkt niet optimaal werkt, blijft
markten in Engeland. Kay adviseerde investeerders om
het voor bpfBOUW moeilijk om fors te beleggen
meer betrokken te zijn bij en samen te werken met de
in alternatieve energiebronnen als wind en zonne
bedrijven waarin ze beleggen. De beleggers die met dit
kracht. Op dit moment zijn windmolenparken nog
advies aan de slag gingen, hebben voorgesteld om een
altijd voor een groot deel afhankelijk van subsidies
speciale organisatie op te richten die het eenvoudiger
29
moet maken om een dialoog te voeren met bedrijven die veel verschillende aandeelhouders hebben.
5.3 Betere bedrijfsrapportages
5.4 Nationale regels voor ondernemingsbestuur Bij de commissie die in Duitsland de code voor goed ondernemingsbestuur herziet, heeft de uitvoerder
De Europese Commissie heeft in 2013 een voorstel
er namens bpfBOUW op aangedrongen dat er meer
gepubliceerd om bepaalde grote bedrijven en hol-
openheid komt voor aandeelhouders over de benoe-
dings in Europa verplicht te laten rapporteren over wat
ming en achtergronden van de mensen in die bestu-
zij doen aan duurzaamheid en goed ondernemings-
ren. Nu is dit in Duitsland een zaak voor de Raad van
bestuur. Met dit voorstel, dat nog moet worden goed-
Commissarissen, die aandeelhouders geen informatie
gekeurd door de Europese Raad en het Europees
hoeft te geven over de selectieprocedure en de daar-
Parlement, lijkt het einde in zicht van een proces dat al
bij geldende criteria. Om te kunnen beoordelen of de
in 2009 van start ging. De uitvoerder van bpfBOUW was
onafhankelijkheid van het ondernemingsbestuur wel
daar vanaf het begin nauw bij betrokken, door onder
is gewaarborgd, wil de uitvoerder van bpfBOUW over
andere deel te nemen aan een commissie van ambte-
elke bestuurder meer informatie op de websites en in
naren en deskundigen die het voorstel voorbereidde.
de jaarverslagen.
Via het International Corporate Governance Network
Aan de Amerikaanse overheid is gevraagd om de regels
is druk uitgeoefend op de Europese bestuurders om de
voor ondernemingsbestuur zodanig aan te scherpen
voortgang van deze regelgeving te bespoedigen. Dit
dat bestuurders voor hun (her)benoeming bij aandeel-
zal ook in 2014 doorgaan.
houdersvergaderingen minimaal 50 procent van de
Meer aandacht krijgen voor duurzaamheid was ook
stemmen moeten hebben. Nu hebben afzonderlijke
een van de doelen van de zogenoemde International
bestuurders geen meerderheid nodig. Verder moet er
Integrated Reporting Council (IIRC), die in december
een einde komen aan de praktijk dat bestuurders die
een opzet presenteerde over hoe bedrijven in één ver-
op de aandeelhoudersvergadering worden wegge-
slag kunnen rapporteren hoe ze waarde creëren op
stemd, vrij snel weer terugkeren op hun oude plek.
korte, middellange en lange termijn. In de IIRC heb-
Daarnaast wil de uitvoerder van bpfBOUW dat een
ben bedrijven, maatschappelijke organisaties, accoun-
CEO niet langer voorzitter kan zijn van het onderne-
tants en institutionele beleggers afspraken gemaakt
mingsbestuur, zodat die plek vrij blijft voor iemand die
over welke informatie in zulke verslagen moet wor-
minder in beslag wordt genomen door het dagelijkse
den opgenomen. De verslagen moeten er niet alleen
reilen en zeilen en meer op de lange termijn kan letten.
voor zorgen dat bedrijven een duidelijker beeld geven
Ook moet er meer openheid komen over bijdragen
van hoe hun businessmodel werkt en hoe ze met hun
van bedrijven aan politieke partijen en lobby-uitgaven.
financiën omgaan, maar ook van de milieu- en sociale aspecten van hun bedrijfsvoering. De uitvoerder van bpfBOUW is tevreden met de opzet die er nu ligt en
5.5 Meer aandacht voor langetermijnfinanciering
wil zich ervoor inzetten dat ondernemingen er gebruik van gaan maken, net als beleggers.
BpfBOUW steunt het voornemen van de Europese Commissie om langetermijnfinanciering te stimuleren. Dat kan economische groei bewerkstelligen en er bijvoorbeeld voor zorgen dat meer alternatief kapitaal beschikbaar komt voor het midden- en kleinbedrijf. De
30
Europese Commissie, die begin 2013 een zogenoemd Groenboek over dit onderwerp heeft uitgebracht, verwacht dat met name pensioenfondsen geschikt zullen zijn voor langetermijnfinanciering omdat ze veel langetermijnverplichtingen hebben. BpfBOUW vindt de plannen van de Commissie nog erg globaal en wil niet dat ze uitmonden in verplichtingen die de meest optimale manier van beleggen in de weg staan. Bijvoorbeeld via de verplichting om een vast percentage van de beleggingen voor langetermijnfinanciering te reserveren of een beperking op beleggingen buiten de Europese Unie. Ook zal het nieuwe beleid moeten passen in de vele maatregelen die de EU recentelijk genomen heeft, en op dit moment nog voorbereidt, voor het reguleren van de financiële markten. Die kunnen ook gevolgen hebben voor langetermijnfinanciering. BpfBOUW ondersteunt daarom ook de uitgangspunten voor langetermijnfinanciering die zijn opgesteld door de G20 en de OESO, omdat die ook benadrukken dat nieuwe (toezicht)regelgeving geen onnodige belemmeringen voor langetermijnbeleggingen mag opwerpen.
31
VERANDERing door visie
6. Vooruitblik op 2014 Via de website en op andere manieren wil bpfBOUW
andere marktpartijen zal de uitvoerder namens bpf-
duidelijk maken wat verantwoord beleggen voor het
BOUW bedrijven aansporen meer openheid te geven
fonds betekent, hoe dat vorm krijgt in de praktijk en
over wat ze met hun personeelsbeleid willen en wat ze
hoe het zich verhoudt tot de hoofdtaak van het fonds:
daadwerkelijk doen. Deze informatie zal de portefeuil-
werknemers en gepensioneerden in de bouwnijver-
lemanagers helpen om betere analyses te maken van
heid een solide pensioen bieden tegen een betaalba-
de bedrijven waarin wordt belegd.
re premie.
BpfBOUW wil ook doorgaan met het bevorderen van
In de rest van het jaar zal het bestuur zich blijven bui-
de aandacht voor duurzaamheid en goed bestuur in de
gen over de vraag in hoeverre het beleid moet worden
wereld van de grote vermogensbeheerders, de private-
bijgesteld naar aanleiding van maatschappelijke onder-
equity- en de hedgefondsen. Ook zal het zijn invloed
werpen die bpfBOUW-deelnemers belangrijk vinden.
als een van de grootste pensioenfondsen ter wereld
Een onderwerp dat zeker op belangstelling van het
blijven inzetten om een cultuurverandering in de finan-
bestuur kan blijven rekenen, is klimaatverandering. De
ciële sector dichterbij te brengen.
uitvoerder van bpfBOUW is een project gestart waarbij het op basis van verschillende scenario’s wil vaststellen hoe klimaatbeleid de toekomstige vraag naar energie in de wereld kan veranderen en wat de mogelijke risico’s en kansen zijn voor energiegerelateerde investeringen zoals oliemaatschappijen en elektriciteitscentrales. Ook in de dialogen met afzonderlijke ondernemingen zal het onderwerp terugkomen. Zo zal in Noord-Amerika met grote beursgenoteerde bedrijven gesproken worden over schaliegas, milieu en veiligheid. Samen met maatschappelijke organisaties en marktpartijen werkt de uitvoeringsorganisatie namens bpfBOUW aan een verdere verduidelijking van wat de herziene OESO-richtlijnen over maatschappelijk verantwoord ondernemen betekenen voor institutionele beleggers. Bij de uitvoeringsorganisatie zal het ontwikkelen en optimaliseren van instrumenten die het eenvoudiger maken voor beleggers om in hun dagelijks werk rekening te houden met de prestaties van beleggingen op het gebied van milieu, sociaal beleid en goed bestuur, voortgezet worden. Dit betekent met name het verder uitbouwen van het model voor de kwantitatieveaandelenstrategieën, dat vooral gebruikt zal worden bij de dagelijkse beleggingsbeslissingen in deze aandelenportefeuille met ruim 1.500 bedrijven. De gesprekken met ondernemingen over personeelsbeleid zullen worden gecontinueerd. Samen met
33
Colofon Uitgave APG Basisweg 10 1043 AP Amsterdam Postbus 637 1000 EE Amsterdam Vormgeving en productie Dadomoto, Nieuwegein
34
