Rapportage Verantwoord Beleggen Eerste halfjaar 2013
Index 1 Inleiding Verantwoord Beleggen 2 Uitsluitingsbeleid 3 Engagement 4 Collectief engagement 5 Corporate governance en stemmen
70024 032004
6 Bijlagen
1 Inleiding Verantwoord beleggen Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor het Schoonmaak- en Glazenwassersbedrijf (hierna het pensioenfonds) past sinds 2008 instrumenten van verantwoord beleggen toe bij het beheer van haar vermogen. In deze halfjaarlijkse rapportage leest u over de laatste stand van zaken met betrekking tot deze instrumenten en vindt u terug welke activiteiten er namens het pensioenfonds zijn ondernomen. Op de website van het pensioenfonds vindt u beleidsdocumenten en rapportages waarnaar in dit rapport wordt verwezen. Deze inleiding geeft een kort overzicht van de achtergrond van verantwoord beleggen.
1. Wat houdt verantwoord beleggen in?
De instrumenten, de gemaakte keuzes en de recente
Het pensioenfonds staat voor een goed en betaalbaar pen-
ontwikkelingen worden ieder in afzonderlijke hoofdstukken
sioen. Het pensioenfonds is van mening dat verantwoord
besproken.
beleggen bijdraagt aan het realiseren van een goed en betaalbaar pensioen voor huidige en toekomstige generaties. Daarom besteedt het pensioenfonds waar nodig en mogelijk binnen de fiduciaire verantwoordelijkheid aandacht aan ecologische, sociale en governance onderwerpen. Maatschappelijk verantwoord ondernemen door ondernemingen waarin belegd wordt speelt een belangrijke rol.
4. De scope van het verantwoord beleggen beleid Daar waar mogelijk past het pensioenfonds haar verantwoord beleggen beleid toe op haar beleggingen. Het verantwoord beleggen beleid van het pensioenfonds is van toepassing op beleggingen in zowel mandaten als fondsen beheerd door Syntrus Achmea. Het pensioenfonds maakt voor het beheer van haar vermogen, naast Syntrus Achmea
2. Wat zijn de uitgangspunten?
Vermogensbeheer, ook gebruik van externe
Voor het verantwoord beleggen beleid hanteert het
vermogensbeheerders. Wanneer het fonds gebruik maakt
pensioenfonds de principes van het Global Compact van de
van beleggingsfondsen of pools van externe
Verenigde Naties als uitgangspunt. Deze principes hebben
vermogensbeheerders, is het niet altijd mogelijk om een
betrekking op vier hoofdthema’s:
eigen verantwoord beleggen beleid toe te passen.
Mensenrechten
Arbeidsnormen
Aandelen
Milieu
Het pensioenfonds belegt in aandelen. Dit geschiedt
Anticorruptie
enerzijds door te beleggen in de Syntrus Achmea
Het VN Global Compact bestaat uit tien breed geaccepteerde principes (zie bijlage 1). Deze principes vinden hun oorsprong in internationale verdragen zoals de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en principes van de International Labour Organisation (ILO). Het VN Global Compact verlangt van bedrijven dat zij binnen hun eigen invloedsfeer kernwaarden op het gebied van mensenrechten, arbeidsnormen, milieu en anticorruptie omarmen, ondersteunen en uitoefenen.
Aandelenpools (Europa core, High Conviction Europa, Multi Managers Europa) als ook via externe managers. Ook wordt middels een discretionair mandaat (beheerd door Syntrus Achmea) direct in aandelen Verenigde Staten belegd. Op alle aandelenportefeuilles die beheerd worden door Syntrus Achmea is het verantwoord beleggen beleid van het pensioenfonds van toepassing zoals hier boven beschreven. De extern beheerde aandelenportefeuilles zijn alle in beheer bij Blackrock. Op deze beleggingen is het Blackrock uitsluitingsbeleid voor controversiële wapens van
3. Wat doet het pensioenfonds?
toepassing. Dit beleid verschilt van het uitsluitingsbeleid van
Voor het verantwoord beleggen beleid van pensioenfonds
het pensioenfonds door het niet uitsluiten van bedrijven die
wordt gebruik gemaakt van drie instrumenten:
actief zijn in de productie en distributie van nucleaire
1.
wapens.
Uitsluiting, van producenten van controversiële wapens;
2.
70024 032004
3.
2
Engagement, het aangaan van de dialoog met ondernemingen;
Vastrentende waarden
Corporate governance en stemmen op
Het pensioenfonds heeft voor het merendeel van de
aandeelhoudersvergaderingen
vastrentende waarden gekozen voor eigen
beleggingsmandaten die beheerd worden door Syntrus
data en het ontbreken van betrouwbare tijdsreeks gegevens
Achmea. Op deze mandaten is het uitsluitingbeleid van het
maken dat de dataset momenteel geen toegevoegde
pensioenfonds van toepassing. Dit betekent dat in de
waarde heeft voor de beleggingsportefeuille van het
bedrijfsleningenportefeuille niet wordt belegd in producenten
pensioenfonds.
van controversiële wapens. Specifiek voor staatsobligaties van opkomende markten beheert een tweetal externe
Voor de portefeuilles van het pensioenfonds waar een
partijen geld van het pensioenfonds (Pictet en Stone
fundamenteel beleggingsproces van toepassing is wordt
Harbor). Op deze fondsbeleggingen is het verantwoord
een ESG integratiestrategie toegepast. Sinds 2011 worden
beleggen beleid niet toepasbaar.
duurzaamheidsfactoren op een systematische en consistente manier geïntegreerd in het beleggingsproces.
Alternatieve beleggingen
Dit vanuit de overtuiging dat het inzichtelijk maken van
Het pensioenfonds belegt in het Interpolis Pensioenen
relevante ecologische, sociale en goed bestuur (ESG)
Private Equity II fonds. Voor dit fonds worden
factoren en daarmee verbonden bedrijfsspecifieke risico’s
duurzaamheidscriteria gehanteerd zoals de uitgangspunten
bijdraagt aan het maken van beter geïnformeerde
van het Global Compact en worden beleggingen in
beleggingsbeslissing. Het analyseren van de
ondernemingen die wapens produceren uitgesloten.
beleggingsportefeuilles aan de hand van ESG factoren blijft
Daarnaast wordt in de toekomst bij het selecteren van
onder de aandacht van Syntrus Achmea. Syntrus Achmea
private equity fondsen uitdrukkelijk rekening gehouden met
zal ontwikkelingen in de markt op dit gebied blijven
verantwoord beleggen.
monitoren, onderzoeken en toepassen indien gepast. Dit met het doel van het behalen van een goed rendement en
Met betrekking tot de beleggingen in grondstoffen; het
het streven naar een goed en betaalbaar pensioen voorop.
pensioenfonds wenst uitdrukkelijk niet te investeren in voedsel en vee gerelateerde grondstoffen. De beleggingen
5. Hoe legt het pensioenfonds verantwoording af?
vinden indirect plaats via derivaten (futures). Door middel
Transparantie is onafscheidelijk verbonden aan een goed
van deze derivaten wordt blootstelling verkregen aan de
verantwoord beleggen beleid. Het pensioenfonds
prijsverandering van grondstoffen. De potentiële invloed van
rapporteert daarom tweemaal per jaar over hoe zij de
de investeerders op het prijsniveau en de volatiliteit blijft
afgelopen periode invulling gaf aan het verantwoord
onduidelijk. Om er zeker van te zijn dat het pensioenfonds
beleggen beleid. Ook rapporteert het pensioenfonds over de
voedselgerelateerde grondstofprijzen niet beïnvloedt,
wijze waarop instrumenten zijn ingezet op sociale,
investeert het pensioenfonds niet in dergelijke grondstoffen.
governance en milieuthema´s. Het pensioenfonds rapporteert via een verantwoord
ESG Integratie Voor de gangbare beleggingscategorieën zijn er nog andere ontwikkelingsmogelijkheden. Voor de aandelenportefeuille van het pensioenfonds is er in 2010 onderzoek gedaan naar de toegevoegde waarde van duurzaamheidsfactoren voor
beleggen rapportage. Met behulp van een zogenoemd ‘vote disclosure system’ geeft het pensioenfonds inzicht in haar stemgedrag. De rapportages en het systeem zijn toegankelijk via de website van het pensioenfonds. Daarnaast staan op deze website de volgende documenten:
het beleggingsproces. Dit vanuit de overtuiging dat in de markt het belang van ontwikkelingen op milieu en sociaal
1.
gebied niet voldoende wordt onderkend en er waarde huist
2.
Verantwoord beleggen beleid Uitsluitingsbeleid ten aanzien van controversiële wapens
in informatie op dit gebied. 3.
Corporate governance en stembeleid
70024 032004
Na uitvoerig testen van beschikbare data is de voorlopige conclusie dat de huidige dataset zich niet leent voor het doel
Transparantie in beleggingen
van ESG integratie in het kwantitatieve beleggingsproces
Het pensioenfonds geeft rekenschap van beleid en
van het pensioenfonds. De kwaliteit van de onderliggende
uitvoering en publiceert daarom elk halfjaar ook een
3
overzicht van de beleggingsportefeuille op haar website. In
maken dat de dataset momenteel geen toegevoegde
dit overzicht geeft het pensioenfonds inzicht in haar directe
waarde heeft voor de beleggingsportefeuille van het
beleggingen. Door juridische beperkingen is het niet altijd
pensioenfonds.
mogelijk inzicht te geven in onderliggende posities. Voor beleggingen waar dit niet mogelijk is geeft het
Voor de portefeuilles van het pensioenfonds waar een
pensioenfonds een opsomming van externe beheerders
fundamenteel beleggingsproces van toepassing is wordt
en/of fondsen waarin het belegd is.
een ESG integratiestrategie toegepast. Sinds 2011 worden
Deze rapportage Gekozen instrumenten, de gemaakte keuzes en de recente ontwikkelingen worden in het vervolg van dit verslag in afzonderlijke hoofdstukken besproken. Deze informatie heeft specifiek betrekking op de beleggingsportefeuilles van het pensioenfonds en op het verantwoord beleggen beleid waar het pensioenfonds voor gekozen heeft.
duurzaamheidsfactoren op een systematische en consistente manier geïntegreerd in het beleggingsproces. Dit vanuit de overtuiging dat het inzichtelijk maken van relevante ecologische, sociale en goed bestuur (ESG) factoren en daarmee verbonden bedrijfsspecifieke risico’s bijdraagt aan het maken van beter geïnformeerde beleggingsbeslissing.
ESG Integratie
Het analyseren van de beleggingsportefeuilles aan de hand
Voor de gangbare beleggingscategorieën zijn er nog andere
van ESG factoren blijft onder de aandacht van Syntrus
ontwikkelingsmogelijkheden. Voor de aandelenportefeuille
Achmea. Syntrus Achmea zal ontwikkelingen in de markt op
van het pensioenfonds is er in 2010 onderzoek gedaan naar
dit gebied blijven monitoren, onderzoeken en toepassen
de toegevoegde waarde van duurzaamheidsfactoren voor
indien gepast. Dit met het doel van het behalen van een
het beleggingsproces. Dit vanuit de overtuiging dat in de
goed rendement en het streven naar een goed en
markt het belang van ontwikkelingen op milieu en sociaal
betaalbaar pensioen voorop
gebied niet voldoende wordt onderkend en er waarde huist
Het analyseren van de beleggingsportefeuilles aan de hand
in informatie op dit gebied.
van ESG factoren blijft onder de aandacht van Syntrus Achmea. Syntrus Achmea zal ontwikkelingen in de markt op
Na uitvoerig testen van beschikbare data is de voorlopige
dit gebied blijven monitoren, onderzoeken en toepassen
conclusie dat de huidige dataset zich niet leent voor het doel
indien gepast. Dit met het doel van het behalen van een
van ESG integratie in het kwantitatieve beleggingsproces
goed rendement en het streven naar een goed en
van het pensioenfonds. De kwaliteit van de onderliggende
betaalbaar pensioen voorop.
70024 032004
data en het ontbreken van betrouwbare tijdsreeks gegevens
4
2 Uitsluitingsbeleid Er zijn verschillende redenen waarom een pensioenfonds er voor kiest om niet te beleggen in bepaalde ondernemingen. Zo kan het pensioenfonds ervoor kiezen om niet te beleggen in ondernemingen die ongewenst gedrag vertonen of ondernemingen die bepaalde controversiële producten produceren. Wanneer een onderneming betrokken is bij een controversieel product, veelal een kernactiviteit van de onderneming, is een engagementbeleid niet reëel. Het is immers lastig de onderneming over te halen een ander product te produceren. In dat geval hanteert het pensioenfonds op voorhand een uitsluitingsbeleid. Het uitsluitingsbeleid van het pensioenfond richt zich op één enkel product, namelijk controversiële wapens.
1. Wat zijn controversiële wapens?
2. Hoe wordt de uitsluitingslijst samengesteld?
Voor het pensioenfonds zijn wapens controversieel wanneer
Namens het pensioenfonds belegt Syntrus Achmea direct in
deze wapens onevenredig veel leed en slachtoffers veroor-
Noord-Amerika. Het uitsluitingsbeleid is van toepassing op
zaken en geen onderscheid maken tussen burger- en mili-
deze beleggingen.
taire doelen. Ook na afloop van een conflict veroorzaken deze wapens nog op aanzienlijke schaal slachtoffers en
Het onafhankelijke Zweedse onderzoeksbureau Ethix stelt
ontwrichten deze de maatschappij en de economie. In de
ieder halfjaar vast welke ondernemingen betrokken zijn bij
praktijk gaat het om de volgende typen wapens:
de productie van controversiële wapens. Daartoe bekijkt het
1.
Nucleaire wapens
onderzoeksbureau het gehele belegbaar universum. Wan-
2.
Biologische wapens
neer het onderzoeksbureau betrokkenheid vaststelt is dat
3.
Chemische wapens
reden tot uitsluiting. Het pensioenfonds geeft jaarlijks in
4.
Antipersoonsmijnen
retrospectief inzicht in de uitgesloten ondernemingen via
5.
Clusterbommen
deze rapportage (tabel 02.1).
Bij het bepalen van de definitie van controversiële wapens zoekt het pensioenfonds aansluiting bij internationale verdragen die door Nederland zijn ondertekend en bij het beleid van de Nederlandse overheid. Het volledige uitsluitingsbeleid kunt u terugvinden op de website van het pensioen-
3. Veranderingen in de uitsluitingslijst Er zijn geen wijzigingen naar aanleiding van het uitsluitingsbeleid doorgevoerd gedurende het afgelopen halfjaar.
70024 032004
fonds.
5
Tabel Fout! Geen tekst met opgegeven opmaakprofiel in document..1 Uitsluitingslijst controversiële wapens per 1 juli 2013. Bron: Ethix SRI Advisors + “indicatieve AFM lijst” Onderneming Areva S.A. Babcock International PLC BAE Systems PLC Boeing Co. EADS N.V. Finmeccanica S.p.A. Fluor Corp. General Dynamics Corp. Honeywell International Inc. Jacobs Engineering Group Inc. L-3 Communications Holdings Inc. Lockheed Martin CORP Northrop Grumman CORP Raytheon Co. Rolls-Royce Group PLC Safran Groupe S.A. SAIC Inc. Serco Group PLC Textron Inc United Technologies URS Corp. Aeroteh* Alliant Techsystems* Aryt Industries* Ashot Ashkelon* Hanwha Corporation* Kaman Corp. * Norinco* Poongsan Corporation* Singapore Technologies* Splav State Research*
Controversiële wapens x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x
Per 1 juli 2013 is geen ondernemingen in het beleggingsuniversum betrokken bij de productie van biologische- en/of chemische wapens.
70024 032004
Ondernemingen met een asterisk zijn aanvullende namen vanuit de indicatieve AFM lijst ten aanzien van clustermunitieproducenten.
6
3 Rapportage Engagement Een onderneming is gericht op het maken van winst. Het streven naar maximale winst kan op bepaalde momenten op gespannen voet staan met internationale richtlijnen voor verantwoord ondernemen, zoals het VN Global Compact. In een context waar ondernemingen deze internationale richtlijnen systematisch schenden wordt gedrag onverantwoord. Onverantwoord gedrag vormt een risico voor de continuïteit van winst op de lange termijn en het is dus in het belang van de onderneming en al haar belanghebbenden dat richtlijnen voor verantwoord ondernemen worden gerespecteerd. Daarom gaat het pensioenfonds de dialoog aan met ondernemingen. Het doel van deze dialoog is het stellen van duidelijke kaders, het ontwikkelen van kennis bij ondernemingen en het definiëren van 'good practices'. Op deze manier draagt het pensioenfonds bij aan het bewaken van het juiste evenwicht en beschermt het haar belangen.
1.
Het pensioenfonds en de dialoog
het VN Global Compact. Mochten zij zich daaraan wel
Engagement is het aangaan van de dialoog met
schuldig maken, dan is het noodzakelijk dat zij deze
ondernemingen. Het is het centrale middel in het
schendingen opheffen en voorkomen dat de schendingen in
verantwoord beleggen beleid van het pensioenfonds. Met
de toekomst opnieuw zullen optreden. Dit zijn belangrijke
het aangaan van de dialoog wil het pensioenfonds het
aandachtspunten bij het voeren van een dialoog.
duurzame gedrag van ondernemingen verbeteren en tegelijkertijd aandeelhouderswaarde vergroten. De dialoog
Daarnaast kan ook de dialoog worden aangegaan over
kan op diverse manieren gevoerd worden:
onderwerpen die gerelateerd zijn aan maatschappelijk
1. 2. 3.
2.
proactief; een onderneming wordt aangesproken op de
verantwoord ondernemen, de rapportage daarvan en aan
(neven)effecten van haar bedrijfsprocessen;
corporate governance gerelateerde onderwerpen. Dit met
reactief; een onderneming wordt aangesproken op
het doel de kansen en risico’s van een onderneming beter in
ongewenste activiteiten en gedragingen;
kaart te krijgen en met als doel het duurzame gedrag van
ter bevordering van een algemene standaard op
ondernemingen te verberen en aandeelhouderswaarde op
bijvoorbeeld sectorniveau.
de langere termijn te creëren.
De minimale uitgangspunten
3.
Het engagementproces
De beginselen van het VN Global Compact vormen een
Ieder jaar bepaalt het pensioenfonds in samenspraak met
minimaal uitgangspunt voor verantwoord ondernemen.
Syntrus Achmea welke twee thema’s centraal staan in het
Structurele schendingen van het VN Global Compact
engagementtraject. Om goed geïnformeerd en gedegen een
vergroten het risico op nadelige gevolgen voor de
dialoog te voeren worden er namens het pensioenfonds op
onderneming, haar directe omgeving zoals lokale
de gekozen onderwerpen themaonderzoeken uitgevoerd.
gemeenschappen of het milieu en voor andere
Op basis van onderstaande thema’s zijn in het recente
belanghebbenden. Activiteiten die (mogelijk) leiden tot een
verleden dialogen met ondernemingen gestart:
schending van de principes van het VN Global Compact
1.
Energie en basismaterialen in controversiële regimes
staan veelal in de belangstelling van niet-gouvernementele
2.
Waterbeheer bij voedings- dranken- en
organisaties (NGO’s) en de media en schaden het milieu, lokale gemeenschappen en daarmee de reputatie van de
tabaksondernemingen 3.
ondernemingen. In de praktijk leiden deze schendingen ook
Global Compact schendingen arbeidsomstandigheden (o.a. kinderarbeid)
vaker tot rechtszaken, die boetes of het uitbetalen van
4.
Tevredenheid en gezondheid van werknemers
schadeclaims door de ondernemingen tot gevolg kunnen
5.
Global Compact milieuschendingen
hebben. Dit zijn directe negatieve financiële effecten, die
6.
Global Compact schendingen corruptie
ook de belangen van aandeelhouders schaden.
7.
Biodiversiteit en de farmaceutische industrie
Ondernemingen dienen te voorkomen dat zij zich schuldig
8.
Global Compact schendingen mensenrechten
9.
Eco-efficiëntie in de metaal- en cementindustrie
70024 032004
maken aan structurele schendingen van de beginselen van
7
Engagementthema’s 2013
4.
Engagement namens het pensioenfonds
In het derde kwartaal van 2013 worden de
Engagement is een zaak van lange adem, voor de diverse
engagementthema’s die samen met het pensioenfonds zijn
trajecten wordt uitgegaan van een looptijd van drie jaar.
vastgesteld opgestart. Het betreft de thema’s:
Tijdens deze doorlooptijd zijn er ook periodes zonder
1.
Veiligheid op het werk
noemenswaardige voortgang in de dialoog. Vaak is dit het
2.
Carbon management
geval tijdens het opstarten van een dialoog of bij herbezinning van een gekozen strategie in geval de
Veiligheid op het werk
voortgang niet de gewenste resultaten laat zien.
Naast het betalen van compensatie aan getroffen werknemers wordt onder de kosten van arbeidsongevallen
Anders dan bij het instrument uitsluiting waarbij het
en beroepsziekten ook verstaan: de tijd die andere
pensioenfonds op voorhand niet belegt in ondernemingen,
werknemers bezig zijn met schade, schade aan of verlies
geldt voor engagement dat het pensioenfonds wel belegt in
van het product en grondstoffen, reparaties aan machines
ondernemingen die ter discussie staan. Het pensioenfonds
en installaties, extra loon, overuren en tijdelijke arbeid om
heeft dan als aandeelhouder de mogelijkheid om het
de gewonde werknemer te vervangen, vertragingen in de
management aan te sporen het beleid of activiteiten te
productie, onderzoektijd, boetes, verlies van contracten,
wijzigen.
juridische kosten, verlaagde productiviteit / moreel en reputatieschade. Geen enkel bedrijf is immuun voor
5.
problemen op het gebied van veiligheid op het werk, maar in
Medio 2013 voert het pensioenfonds op 16 unieke thema’s
sommige sectoren moet hier bijzondere aandacht aan
133 dialogen met 100 ondernemingen. Hiervan worden er
geschonken worden vanwege het hoge risico, zoals in de
98 dialogen gevoerd op thema’s die mede door het pensi-
sectoren olie en gas, mijnbouw, nutsbedrijven, chemie,
oenfonds zijn gekozen. Onderstaande tabel geeft inzicht in
transport en bouw. Het onderzoek en de engagement zal
het aantal dialogen uitgesplitst naar: 1. thema (milieu, sociaal en governance); 2. regio.
zich richten op nutsbedrijven, de chemie- of transportsector.
Ondernemingen in engagementprogramma
Carbon management
3.1 Activiteiten per thema en regio Bron: Robeco en Syntrus Achmea
Het managen van CO2-uitstoot (zowel voor de directe activiteiten als in de keten) biedt bedrijven de mogelijkheid tot lagere kosten (door middel van efficiëntie maatregelen) en
80
het verlagen van de milieu-impact (als gevolg van de uit-
70
stoot). Wij zijn van mening dat bedrijven in CO2-intensieve
60
sectoren CO2-reductietargets moeten opstellen en publice-
50
ren. Daarnaast zouden ondernemingen hun belanghebbenden moeten informeren op welke manier deze doelstellingen behaald zullen worden, bijvoorbeeld in reactie op de vragenlijst van het Carbon Disclosure Project. We willen ook graag van de ondernemingen weten welke risico's en kansen ze
40 30
75 59
60
58
20 10
14
0 Milieu
Sociaal
Governance
Europa
Verenigde Staten
zien in relatie tot klimaatverandering. Voor dit thema worden
Vermeldenswaardige ontwikkelingen binnen de
bedrijven in CO2-intensieve sectoren geselecteerd.
engagementthema’s worden in de komende paragrafen toegelicht. Voor ieder thema wordt inzichtelijk gemaakt
Uitgebreidere themaonderzoeken, waarbij geschikte onder-
welke ondernemingen in de portefeuille opgenomen zijn in
nemingen worden geïdentificeerd en relevante doelstellin-
het engagementprogramma. Per onderneming wordt kort de
gen worden geformuleerd, worden in de loop van 2013 uit-
teneur van de dialoog aangegeven.
gevoerd. In de komende rapportages houden we u op de
70024 032004
hoogte van verdere ontwikkelingen.
8
Energie en basismaterialen in controversiële
doelstellingen gesteld; rapportage, waterrisico’s, invloed op
regimes
water, publiek bewustzijn, waterbeleid en verantwoordelijk-
Doel van de dialoog is te waarborgen dat ondernemingen uit
heid. Aan de hand van deze smart-doelstellingen wordt de
de sectoren energie en basismaterialen hun activiteiten in
dialoog met de ondernemingen gevoerd.
landen met een controversieel regime op een transparante voor ondernemingen, lokale gemeenschappen en uiteinde-
3.3 Voortgang Waterbeheer bij voeding- dranken- en tabaksondernemingen
lijk de aandeelhouders inzichtbaar en beheersbaar.
Onderneming
Voortgang
Altria Group Inc. Danone S.A. Diageo PLC Kerry Group PLC Reynolds American Tyson Foods Inc. Cl A
onsuccesvol neutraal neutraal onsuccesvol succesvol onsuccesvol
en verantwoorde manier uitvoeren. Hierdoor worden risico’s
De dialoog wordt gevoerd aan de hand van smart- doelstellingen op de volgende aandachtsgebieden; mensenrechtenbeleid, stakeholdermanagement, rapportage, risicoanalyse, beveiliging en nationalisatie. 3.2 Voortgang Energie en basismaterialen in controversiële regimes Onderneming
Voortgang
Anglo American PLC BG Group PLC BHP Billiton PLC BP PLC Chevron Corp. ConocoPhillips ENI S.p.A. Exxon Mobil Corp. Freeport-McMoRan Copper & Gold Repsol S.A. Rio Tinto PLC Royal Dutch Shell PLC (CL A) Total S.A.
neutraal succesvol positief neutraal neutraal positief neutraal neutraal neutraal succesvol neutraal positief neutraal
Global Compact schendingen arbeidsomstandigheden Doel van dit engagementthema is het opheffen van de gevonden schendingen van het UN Global Compact en het ontwikkelen van beleid, systemen en rapportages die verband houden met het voorkomen van nieuwe schendingen. Structurele schendingen van het UN Global Compact, in het bijzonder de principes die gaan over arbeidsnormen, vormen financiële en reputatierisico’s voor de onderneming en voor belanghebbenden zoals aandeelhouders. Ondernemingen dienen te voorkomen dat zij zich schuldig maken aan structurele schendingen van deze beginselen van het UN Global Compact. Mochten zij zich daaraan wel schuldig maken, dan is het wenselijk dat zij deze schendingen ophef-
Waterbeheer bij voeding- dranken- en
fen en voorkomen dat schendingen in de toekomst opnieuw
tabaksondernemingen
zullen optreden.
Goed en effectief waterbeheer is niet alleen van vitaal belang voor de basisbehoeften van de bevolking en het milieu,
Structurele schendingen van de beginselen over arbeids-
het is ook belangrijk voor de winstgevendheid en continuïteit
omstandigheden kunnen betrekking hebben op kinderarbeid
van ondernemingen en dus voor de aandeelhouderswaarde
en andere vormen van gedwongen arbeid in de ketens van
op de lange termijn.
toeleveranciers van ondernemingen. Ook discriminatie van bijvoorbeeld zwangere vrouwen of personeel van een be-
Doel van dit engagementthema is bewustzijn te creëren
paalde etnische achtergrond komt voor, zowel binnen be-
over het belang van waterbeheer en ondernemingen aan te
drijven zelf als binnen de ketens.
70024 032004
moedigen een doeltreffend en transparant waterbeleid te implementeren. Hiertoe heeft het World Resources Institute
Om een schending effectief te verhelpen wordt op basis van
(WRI), een milieudenktank, geanalyseerd hoe ondernemin-
smart-doelstellingen de dialoog gevoerd op onder meer de
gen waterbeheer in kunnen passen bij de productie van
volgende aandachtsgebieden; beleid voorkomen schendin-
voedsel en dranken. Aan de hand van de analyse van het
gen, implementatie, dialoog belanghebbenden, rapportages
WRI zijn op de volgende aandachtsgebieden smart-
dialoog, externe verificatie en transparantie.
9
3.4 Voortgang Global Compact schendingen arbeidsomstandigheden
werknemerstevredenheid wordt gekoppeld aan een belo-
Onderneming
Voortgang
neming.
Adecco S.A. Archer Daniels Midland Co. Berkshire Hathaway Inc Cl BInc British American Tobacco Plc Bunge Ltd. Cintas Corp. Coca-Cola Co. Cummins Inc. Ericsson LM Shs B FedEx Corp. KBR Inc. Kohl's Corp.
afgesloten afgesloten neutraal neutraal afgesloten neutraal neutraal afgesloten neutraal neutraal afgesloten neutraal
Koninklijke Ahold N.V. Merck KGaA
positief afgesloten
was bereid deze informatie te verstrekken. Deze onderne-
Microsoft Corp. Starbucks Corp.
afgesloten positief
middelde van de sector en waren in staat het merendeel
Target Corp. Tesco Plc
neutraal positief
van de vacatures op te vullen via interne werving.
Verizon Communications VF Corp.
afgesloten
De voorzichtige conclusie is dat ondernemingen die investe-
Vodafone Group PLC Wal-Mart Stores
neutraal
ning of stimuleringsprogramma, verschilt echter per onder-
De resultaten tonen aan dat de meerderheid van alle ondernemingen in dit engagementthema een personeelsbeleid heeft ontwikkeld dat voldoet aan de standaarden zoals vastgesteld aan het begin van dit driejarig traject. Wat dat betreft is het programma een succes. De vraag blijft of een dergelijk beleid daadwerkelijk vruchten afwerpt. Om deze vraag te beantwoorden, zijn de ondernemingen gevraagd het verloop van hun personeel en de ratio’s over interne doorstoom inzichtbaar te maken. Slechts een klein aantal ondernemingen met een vooruitstrevend personeelsbeleid mingen hadden een lager personeelsverloop dan het ge-
ren in een geavanceerd personeelsbeleid beter in staat zijn talent te behouden en deskundig personeel te vinden in de interne pool van werknemers. Maar kunnen we ook stellen dat een beter personeelsbeleid een superieure financieel
Tevredenheid en gezondheid van werknemers Het doel van dit engagementthema is de verbetering van beleid en transparantie ten aanzien van het personeelsbeleid. Ondernemingen waar de werknemers tevreden en gezond zijn, laten sterkere operationele en financiële prestaties zien over de langere termijn. Ondernemingen zouden
rendement oplevert? De ondernemingen met de hoogste groei van het totaal aandelenrendement en van de winst per aandeel zijn niet per definitie de ondernemingen met het beste en meest vooruitstrevende personeelsbeleid. Het aantal ondernemingen is wellicht te klein en het tijdsbestek van ons project te kort om dit nauwkeurig te beoordelen.
op basis hiervan moeten investeren in een adequaat personeelsbeleid dat tevredenheid en gezondheid tot gevolg heeft. Uiteindelijk zullen de ondernemingen, de werknemers
3.5 Voortgang Tevredenheid en gezondheid van werknemers
en andere belanghebbenden zoals beleggers hiervan profi-
Onderneming
Voortgang
teren.
Cisco Systems Deutsche Telekom AG Google Inc. Cl A Microsoft Corp. Nokia Corp. Pearson PLC SAP AG Time Warner Verizon Communications Walt Disney Co. WPP PLC
onsuccesvol succesvol succesvol succesvol succesvol succesvol succesvol succesvol succesvol onsuccesvol afgesloten
Na drie jaar wordt het engagementthema gesloten. Uit de dialoog met de ondernemingen bleek dat vrijwel alle geselecteerde ondernemingen zich ervan bewust zijn dat personeelsbeleid en het behoud van talent uiterst belangrijk zijn voor hun marktpositie. Zo voeren nagenoeg alle ondernemingen uitgebreide medewerkerstevredenheidsonderzoeken uit. Hierbij komen diverse onderwerpen aan bod. Alle ondernemingen gebruiken de resultaten om verbeteringen
70024 032004
door te voeren. De mate waarin doelen worden gesteld of
10
Global Compact milieuschendingen
ruptie kunnen schadelijk zijn voor de reputatie van een be-
Doel van dit engagementthema is het opheffen van de ge-
drijf en de waarde van merken. Een van de universele prin-
vonden schendingen van het UN Global Compact en het
cipes van het UN Global Compact is gericht op corruptie. Dit
ontwikkelen van beleid, systemen en rapportages die ver-
principe roept bedrijven op om preventieve en handhaving-
band houden met het voorkomen van nieuwe schendingen.
maatregelen in te stellen en een effectief systeem op te zetten voor de bestrijding van corruptie.
Structurele schendingen van het UN Global Compact, in het bijzonder de principes die gaan over milieu, vormen financi-
Dit engagementthema heeft als doel het anticorruptiebeleid
ele, operationele en reputatierisico’s voor de onderneming
en de maatregelen tegen corruptie bij bedrijven te verbete-
en voor haar belanghebbenden zoals aandeelhouders. On-
ren. Daarnaast moet ook voldoende duidelijk worden ge-
dernemingen dienen daarom te voorkomen dat zij zich
maakt welke acties worden ondernomen tegen werknemers,
schuldig maken aan structurele schendingen van deze be-
agenten en onderaannemers die betrokken zijn bij beschul-
ginselen van het UN Global Compact. Mochten zij zich
digingen in verband met corruptie. Hierbij is het belangrijk
daaraan wel schuldig maken, dan is het wenselijk dat zij
dat er transparant wordt gecommuniceerd over verrichte
deze schendingen opheffen en voorkomen dat de schen-
onderzoeken en over doorgevoerde veranderingen.
dingen in de toekomst opnieuw optreden. De dialoog wordt gevoerd aan de hand van smart-
3.7 Voortgang Global Compact schendingen corruptie
doelstellingen. De onderneming moet aantonen dat schen-
Onderneming
Voortgang
ding van de UN Global Compact principes structureel is
Hewlett-Packard Co.
afgesloten
opgeheven waarbij het wenselijk is dat een externe onaf-
Royal Philips NV Total S.A.
positief neutraal
hankelijke partij vaststelt dat de schending is opgeheven. Bij het opheffen van de schending moet ook gedacht worden aan het nemen van corrigerende maatregelen, schadeloosstelling van betrokkenen en het opzetten en uitvoeren van
Biodiversiteit en de farmaceutische industrie Doel van dit engagementthema is het beleid, de systemen en de transparantie van ondernemingen in de farmaceuti-
herstelplannen.
sche industrie op het gebied van biodiversiteit te verbeteren. 3.6 Voortgang Global Compact milieuschendingen Onderneming
Voortgang
Cisco Systems Deutsche Telekom AG
onsuccesvol succesvol
Google Inc. Cl A Microsoft Corp. Nokia Corp. Pearson PLC SAP AG Time Warner Verizon Communications Walt Disney Co.
succesvol succesvol succesvol succesvol succesvol succesvol succesvol onsuccesvol
Aandachtsgebieden bij het voeren van de dialoog zijn; beleid op biodiversiteit, management & implementatie biodiversiteitbeleid, risico’s en kansen biodiversiteit en rapportage biodiversiteit. In de afgelopen jaren is gebleken dat engagement met ondernemingen moeilijk was. Een aantal ondernemingen vond het onderwerp niet relevant en was dan ook niet geïnteresseerd in een dialoog. Met sommige ondernemingen is een aantal keer gesproken over het onderwerp. In de afgelopen kwartalen is de openbare informatie van de ondernemingen beoordeeld en vergeleken met de onderzoeksresultaten uit
Global Compact schendingen corruptie
2010 om zo de volgende vragen te kunnen beantwoorden:
Omkoping en corruptie zijn niet verenigbaar met goed on-
“is er voortgang geboekt met betrekking tot de engage-
dernemingsbestuur en hebben een negatieve invloed op de
mentdoelstellingen sinds de start van het onderzoek?” en “is
creatie van aandeelhouderswaarde. Het leidt tot nadelige
het onderwerp (nog) relevant voor engagement?”
economische, sociale en politieke uitkomsten. Overtredingen van internationale principes op het gebied van anticor-
De sector heeft voortgang geboekt waar het gaat om biodi-
70024 032004
versiteit. Ondernemingen werken aan beter afvalbeheer en
11
beschikken over beleidsmaatregelen die als doel hebben de
De onderneming moet aantonen dat de schending van de
impact die voortvloeit uit het gebruik van natuurlijk hulp-
UN Global Compact principes is opgeheven. Het is wense-
bronnen te beperken. Er is echter nog wel ruimte voor ver-
lijk dat een externe, onafhankelijke partij vaststelt dat de
betering. Hoewel we het onderwerp nog steeds als relevant
schending is opgeheven.
beschouwen, zijn we van mening dat gezien het (financiële) ringen hebben gemaakt. Om die reden is besloten het the-
3.2 Voortgang Global Compact schendingen Mensenrechten
ma over de afhankelijkheid van biodiversiteit in de sector
Onderneming
Voortgang
farmacie na twee jaar engagement te sluiten. Hierdoor ont-
Chevron Corp. Exxon Mobil Corp. Stora Enso Oyj Syngenta AG Total S.A.
afgesloten neutraal neutraal neutraal succesvol
belang van het onderwerp, ondernemingen al goede vorde-
staat meer ruimte om met ondernemingen in dialoog te gaan over onderwerpen die op dit moment belangrijker zijn. 3.8 Voortgang Biodiversiteit en de farmaceutische industrie
Eco-efficiëntie in de metaal- en cementindustrie
Onderneming
Voortgang
AstraZeneca Plc Bayer AG
neutraal afgesloten
Bristol-Myers Squibb Co. GlaxoSmithKline PLC
afgesloten afgesloten
Johnson & Johnson Novartis AG
afgesloten afgesloten
extractie en verwerking van erts naar metaal wordt geken-
Novo Nordisk A/S Pfizer Inc.
afgesloten afgesloten
langrijk bestandsdeel van beton. Beton is na water de meest
Roche Holding AG Sanofi S.A.
afgesloten afgesloten
wordt eveneens gekenmerkt door een hoog energieverbruik,
Global Compact schendingen Mensenrechten Doel van dit engagementthema is het opheffen van de geconstateerde mensenrechtenschendingen en het ontwikkelen van beleid systemen en rapportages die verband houden met het voorkomen van nieuwe schendingen.
Eco-efficiëntie in de metaal- en cementindustrie is een belangrijke stap op weg naar een koolstofarme, grondstofefficiënte economie. In de afgelopen decennia is de vraag naar vrijwel alle metalen wereldwijd toegenomen. Het proces van merkt door een grote energiebehoefte. Cement is een begebruikte grondstof ter wereld. De productie van beton met name bij het stoken en vermalen van de grondstoffen. Dit thema is gericht op het verhogen van de eco-efficiëntie in de sectoren. Dit kan leiden tot kostenbesparingen, minder verbruik van niet-duurzame energie, lagere uitstoot en besparingen van delfstoffen. De dialoog zal zich richten op vier doelstellingen: energie- en CO2-efficiëntie, recycling, mijnbouw en emissie-intensiteit.
Structurele schendingen van de beginselen over mensenrechten kunnen betrekking hebben op de activiteiten van ondernemingen in landen met controversiële regimes. Door
3.9 Voortgang Eco-efficiëntie in de metaal- en cementindustrie
hun activiteiten in deze landen genereren de ondernemin-
Onderneming
Voortgang
gen inkomsten voor de betreffende regimes, die deze in-
Anglo American PLC ArcelorMittal SA HeidelbergCement AG
positief positief neutraal
komsten vervolgens vaak niet ten goede laten komen aan de lokale bevolking. Daarnaast komt het voor dat lokale gemeenschappen direct worden geschaad door de activiteiten van de ondernemingen. Andere voorbeelden van
ESG-Investeringsrisico’s niet-conventionele
schendingen op het gebied van mensenrechten zijn on-
energiebronnen
rechtmatigheden tegen de lokale bevolking door personeel
Dit thema is een uitbreiding van het thema aangaande de
of ingehuurde veiligheidsdiensten van ondernemingen.
investeringsrisico's van de Canadese teerzanden.. Naast de teerzanden worden in rap tempo nieuwe bronnen aange-
70024 032004
boord door de industrie, zoals schaliegas en olie, tight gas
12
en kolen bed methaan. Deze energiebronnen worden onder
Een analyse van de meest recente MVO-rapporten, beleids-
de verzamelnaam niet-conventionele energiebronnen aan-
rapportages over omgang met lokale gemeenschappen en
geduid en hebben met betrekking tot sociale en milieurisi-
de websites van ondernemingen in het engagementtraject
co’s veel onderlinge overeenkomsten. Vanwege het toene-
heeft tot nieuwe inzichten op de doelstellingen ‘waterbeleid’
mende belang van de niet-conventionele energiebronnen is
en ‘lokale gemeenschappen’ geleid.
dit thema verbreed. Gezien de overeenkomsten in de doelstellingen van de ac-
3.10 Voortgang ESG-Investeringsrisico’s nietconventionele energiebronnen
tieve dialoog tussen teerzanden en de overige andere niet-
Onderneming
Voortgang
conventionele bronnen, blijven de doelstellingen groten-
Apache Corp. BG Group PLC BHP Billiton PLC BP PLC ConocoPhillips Exxon Mobil Corp. Marathon Oil Corp. Royal Dutch Shell PLC Total S.A.
neutraal neutraal positief neutraal afgesloten neutraal neutraal succesvol succesvol
deels ongewijzigd en blijft de focus op de oorspronkelijke ondernemingen. Een doelstelling over water, omdat het gebruik van water een uiterst belangrijk element in de exploratie van onconventionele energiebronnen is, wordt extra
70024 032004
toegevoegd.
13
4 Collectief Engagement Waar mogelijk en gewenst is Syntrus Achmea mede namens het pensioenfonds betrokken bij andere vormen van engagement. Met andere beleggers worden dan bijvoorbeeld de krachten gebundeld voor een collectief engagement. Deze dialogen zijn vaker gericht op sectoren, bepaalde onderwerpen (bijvoorbeeld CO2-uitstoot) of overheden en andere regelgevende instanties. Het gaat daarbij om de volgende initiatieven:
indicatoren met betrekking tot hun anti-corruptie-strategie,
1.
het beleid en het beheer van systemen te beoordelen.
Anticorruptie initiatief
2.
Carbon Disclosure project
3.
VN Global Compact
Het engagementtraject is afgerond in januari 2013. De re-
De verschillende initiatieven, ondernomen acties en (tussen-
sultaten van de dialoog zijn bemoedigend. Een analyse na
tijdse) resultaten worden hierna kort toegelicht.
afloop van het engagement laat zien dat 16 ondernemingen hun prestaties verbeterden ten opzichte van de 0-meting in
1.
Anti-corruptie initiatief
2010. Van deze 16 ondernemingen behaalden 10 onderne-
Omkoping en corruptie zijn onverenigbaar met een goede
mingen een viervoudige verbetering van hun oorspronkelijke
corporate governance en schadelijk voor de creatie van
score. Het toonaangevende bedrijf in de peergroup verbe-
waarde op de lange termijn. Daarom verwachten we van
terde de oorspronkelijke score zelfs zesvoudig.
ondernemingen waarin we investeren robuuste programma's om corruptie in hun onderneming en keten te
2.
Carbon Disclosure Project
beheersen. Daarnaast verwachten wij dat inspanningen
Gegevens over klimaatverandering vormen in toenemende
worden afgemeten tegen gerespecteerde internationale
mate een belangrijk element bij besluitvorming over investe-
normen. Het ontbreken van een dergelijk programma of het
ringen. Betrouwbare, bruikbare en vergelijkbare klimaatge-
niet beheersen van corruptierisico's levert potentiële financi-
gevens spelen hierbij een essentiële rol. Syntrus Achmea
ele, operationele en reputatierisico’s op.
hecht hierom belang aan het Carbon Disclosure Project (CDP). Dit project stuurt jaarlijks een vragenlijst uit naar
In 2010 werden 21 ondernemingen geselecteerd op basis
ondernemingen waarin wordt gevraagd naar relevante in-
van hun risicoprofiel aangaande corruptie en omkoping. Het
formatie over de uitstoot van broeikasgassen, de voorberei-
risicoprofiel werd bepaald aan de hand van de sector waar-
ding op klimaatverandering, en corporate governance en de
uit de onderneming afkomstig is, de geografische spreiding
strategie om te reageren op klimaatproblematiek.
van de gevoerde activiteiten en gevoerde beheersmaatregelen tegen corruptie. De 21 ondernemingen werden verzocht
Gecoördineerd vanuit de PRI ondersteunen investeerders
de gebrekkige transparantie ten aanzien van de anti-
jaarlijks via een collectief engagement de vragenlijst van het
corruptie beheersmaatregelen, zoals waargenomen bij aan-
CDP. Hierbij wordt de vragenlijst extra onder de aandacht
vang van het engagement, te verbeteren.
gebracht bij alle aangeschreven ondernemingen en benadrukken de investeerders het belang van betrouwbare ge-
De ondernemingen zijn verzocht nadere informatie over
gevens voor het beleggingsproces. Op basis van de be-
corruptiebestrijding te overleggen aan de initiatiefnemers
schikbare gegevens stelt het CDP de Carbon Disclosure
van het collectief engagement. Het “Statement en oriëntatie
Leadership Index (CDLI) samen.
op anti-corruption practices” van het International Corporate Governance Network (ICGN) en het 10e principe van de VN
Er zijn geen noemenswaardige ontwikkelingen geweest in
Global Compact gericht tegen corruptie dienden hierbij als
H1 2013.
referenties.
3.
Het VN Global Compact biedt ondernemingen een kader
onal, genaamd “ Transparantie in de rapportage over cor-
voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Onderne-
ruptiebestrijding” (TRAC) werd gedurende de looptijd van
mingen kunnen zich vrijwillig bij het VN Global Compact
het engagement gebruikt om ondernemingen tegen vijftig 70024 032004
Rapportageverplichting VN Global Compact
Een methodologie, ontwikkeld door Transparency Internati-
14
aansluiten. Ze kiezen er dan voor zich openbaar te commit-
Update
teren aan de tien principes van het Compact (zie bijlage 1).
In mei 2013 hebben 93 bedrijven gereageerd op de oproep vanuit de PRI. Van deze:
Door deelname committeert de onderneming zich aan het in
1 bedrijf is toegetreden tot het VN Global Compact
gang zetten van veranderingen in de bedrijfsvoering. Zo
bedrijven tonen een sterke interesse in deelname
gaan het VN Global Compact en de tien principes onderdeel
geren
gelijkse praktijk van de onderneming. Verder laat de onderneming in haar publicaties (jaarverslag, duurzaamheidsver-
13 bedrijven onderzoeken het verzoek, ze hebben om aanvullende informatie gevraagd of extra tijd om te rea-
uitmaken van het beleid, de strategie, de cultuur en de da
56 bedrijven hebben aangegeven het verzoek niet in te willigen
slag of de website) zien welke voortgang zij op het VN Global Compact en de principes boekt. Tevens dient de onder-
1bedrijf werd lid net voor het ontvangen van de e-mail
neming het VN Global Compact in publieke uitingen te steu-
bedrijven bleken al lid te zijn(deze bedrijven hadden noteringen aan meerdere beursen, maar werken wel als
nen.
een entiteit) In de praktijk blijkt dat ondernemingen die aan het VN Glo-
doen. De ene onderneming neemt haar deelname zeer se-
78 bedrijven stuurden 1 reactie; 12 verzonden 2 reacties, 2 verzonden 3 reacties, en 1 verzond 4 reacties
bal Compact deelnemen dit op zeer verschillende wijze
2 extra bedrijven onderschreven de VN Global Compact
rieus en voldoet aan alle afspraken, terwijl de andere on-
principes, maar beantwoordden niet de engagement-
derneming minder aandacht besteedt aan het uitvoeren van
brieven.
de principes. Deze laatste groep kan de geloofwaardigheid van het VN Global Compact ondermijnen.
4.
Belangenbehartiging
Om de belangen van het pensioenfonds beter te vertegenDoor middel van een collectief engagement zetten institutio-
woordigen neemt Syntrus Achmea, naast de collectieve
nele beleggers zich in, om ondernemingen aan te sporen zo
engagementactiviteiten, actief deel aan samenwerkingsver-
snel mogelijk te voldoen aan de principes van het VN Global
banden van institutionele beleggers op het gebied van Cor-
Compact en de bijbehorende rapportageverplichtingen.
porate governance, Eumedion en het International Corpora-
Door samen te werken met andere institutionele beleggers
te Governance Network. Daarnaast heeft Syntrus Achmea
wordt er extra druk uit geoefend op de ondernemingen om
zich verbonden aan de Principles for Responsible Invest-
op deze manier bij te dragen aan het succes van het VN
ment. Binnen dit initiatief committeren institutionele beleg-
Global Compact. Syntrus Achmea heeft zich aangesloten bij
gers zich aan het stimuleren van verantwoord beleggen,
de het PRI voor Rio initiatief.
zowel intern als extern. Ook heeft Syntrus Achmea Vermogensbeheer zich verbonden aan het eerder genoemde Car-
In maart 2013 zijn de engagementbrieven verzonden. De
bon Disclosure Project.
follow-up activiteiten worden uitgevoerd van april tot en met
70024 032004
juli 2013.
15
5 Corporate governance en stemmen Corporate governance wordt vaak vertaald met goed ondernemingsbestuur. Het heeft betrekking op de verhoudingen tussen de verschillende organen van de onderneming zoals de raad van bestuur, de raad van commissarissen, aandeelhouders en andere belanghebbenden. Rekenschap, transparantie en toezicht spelen hierbij een centrale rol. Pensioenfondsen beleggen onder andere in beursgenoteerde ondernemingen en zijn daardoor ook aandeelhouder. Door actief gebruik te maken van aandeelhoudersrechten kan het pensioenfonds invloed uitoefenen op de onderneming. Het gaat hierbij om het benoemen van bestuurders, het goedkeuren van jaarstukken en in sommige gevallen kan het zich uitspreken over het beloningsbeleid. Het pensioenfonds doet dit onder andere door deel te nemen aan de besluitvorming op de aandeelhoudersvergadering (stemmen).
1.
Het pensioenfonds als actief aandeelhouder
De Nederlandse Corporate Governance Code schrijft voor
vindt u hoe het pensioenfonds per aandeelhoudersvergadering stemde.
dat institutionele beleggers zoals pensioenfondsen een beleid moeten hebben over het stemmen op
Het pensioenfonds maakt bij het uitoefenen van stemrech-
aandeelhoudersvergaderingen van beursgenoteerde
ten gebruik van stemanalyses en stemadviezen van Institu-
ondernemingen waarin zij beleggen. Daarbij wordt van de
tional Shareholder Services (ISS). De ISS aanbeveling dient
institutionele belegger gevraagd om minstens eenmaal per
dus als advies. Voordat het pensioenfonds haar definitieve
jaar aan te geven hoe hij invulling geeft aan het stembeleid.
stem geeft beschouwt het alle voorstellen op individuele
Daarnaast stelt de Corporate Governance Code dat de institutionele belegger minimaal eenmaal per kwartaal moet aangeven hoe hij stemde op de aandeelhoudersvergaderingen. In bijlage 2 vindt u de
basis. Als gevolg hiervan kan er per onderneming anders gestemd worden op een voorstel van gelijke aard. Dit op basis van de specifieke feiten en omstandigheden van een dergelijk voorstel.
volledige tekst van de relevante bepalingen voor institutionele beleggers van de Nederlandse Corporate Governance code.
Het betekent ook dat het pensioenfonds niet altijd met het management van de onderneming of met de aanbeveling van ISS meestemt. Zo werd in de eerste helft van 2013 op
Het pensioenfonds voldoet aan de bepalingen van de
ongeveer 8,5% van alle agendapunten tegen het manage-
Corporate Governance code. Op de website van het
ment gestemd. Het ging hier vooral om de benoeming van
pensioenfonds zijn de volgende documenten te vinden:
bestuurders van ondernemingen (niet onafhankelijk waar dit
1.
Stembeleid
wel geëist of gewenst is) en beloningstructuren (excessief,
2.
Stemverslag van de voorgaande kwartalen en het
onvoldoende toegelicht, of niet transparant genoeg). Op
afgelopen jaar
aandeelhoudersresoluties over milieu, sociale en governan-
Rapportagetool waarbij gerapporteerd wordt hoe
ce kwesties wordt ook relatief vaak tegen management ge-
gestemd is per aandeelhoudersvergadering
stemd.
3.
2.
Stemgedrag pensioenfonds
Het eerste en tweede kwartaal is de piek in het seizoen van de aandeelhoudersvergaderingen. Stichting bedrijfstakpen-
Tabel 05.1 Overzicht stemactiviteiten H1 2013 Bron: ISS en Syntrus Achmea
sioenfonds voor het Schoonmaak- en Glazenwassersbedrijf stemde in de eerste helft van het jaar van 2013 tijdens 499 vergaderingen via de pools op totaal 7613 agendapunten.
Management Agendapunten 11217
Voor 91%
Tegen 9%
Stembeleid Voor 99%
Tegen 1%
Daarnaast is voor het discretionaire mandaat (Amerikaanse aandelen) op 292 vergaderingen en 3604 agendapunten
Op de website van het pensioenfonds vindt u meer informa-
van het stemrecht gebruik gemaakt.
tie over hoe het pensioenfonds per aandeelhoudersverga-
Het pensioenfonds kan niet bij alle aandeelhoudersvergade-
dering stemde.
ringen aanwezig zijn en maakt daarom gebruik van ‘stem-
70024 032004
men op afstand’. Op de website van het pensioenfonds
16
3.
Vertegenwoordiging op
Tijdens een groot aantal aandeelhoudersvergaderingen,
aandeelhoudersvergaderingen
waaronder die van Pfizer, Johnson & Johnson, Citigroup en
Syntrus Achmea Vermogensbeheer heeft mede namens het
General Electric, is door een aandeelhouder een voorstel ter
pensioenfonds in het tweede kwartaal van 2013 een aantal
stemming gebracht voor het voor langere termijn) aanhou-
malen een Algemene Vergadering van Aandeelhouders
den van aandelen door bestuurders. Het voorstel betrof
(AVA) bijgewoond van Nederlandse beursgenoteerde ven-
algemene richtlijnen en/of concrete termijnen waaraan on-
nootschappen. De AVA’s van KPN, Wolters Kluwer en Fug-
dernemingsbestuurders moeten voldoen indien zij een (ge-
ro werden bezocht en daar heeft Syntrus Achmea namens
deelte van) het salaris in aandelen krijgen uitgekeerd. Om
het pensioenfonds het woord gevoerd. Een aantal vragen
het verband tussen beloningen van bestuurders en lange
werd aan de raad van commissarissen gesteld, o.a. op het
termijn aandeelhouderswaarde te vergroten, heeft het pen-
gebied van successieplanning in de raad van commissaris-
sioenfonds in alle gevallen voor dergelijke richtlijnen ge-
sen, verbeterde transparantie rondom de management letter
stemd.
van de accountant, de verlaging van het aantal statutaire bestuurders en de verhoging van de drempel van het agen-
Bij Spectra Energy Corporation heeft het pensioenfonds
deringsrecht van aandeelhouders.
conform het ISS advies voor een voorstel gestemd dat de onderneming verplicht te rapporteren over de huidige om-
4.
Agenderingsrecht aandeelhouders
vang van methaan emissies. Daarnaast wordt de onderne-
Tijdens aandeelhoudersvergaderingen kunnen aandeelhou-
ming verzocht kwantitatieve doelen vast te stellen voor de
ders een voorstel agenderen, mits wordt voldaan aan de
reductie van toekomstige methaanemissies.
voorwaarden van het geldende agenderingsrecht. Hieronder volgt een aantal voorbeelden van dergelijke, in de eerste
5.
Nederland
helft van 2013 ingebrachte, voorstellen op het gebied van milieu, sociale en governance kwesties.
Corporate Governance ontwikkelingen
Slechts 40% pensioenfondsen stemt De Pensioenfederatie heeft in april een onderzoek gepubli-
Tijdens de aandeelhoudersvergadering van Total S.A. is
ceerd waaruit blijkt dat slechts 40% van de Nederlandse
voorgesteld om namens de werknemers een vertegenwoor-
pensioenfondsen haar aandeelhoudersrechten actief uitoe-
diger plaats te laten nemen in de remuneratiecommissie.
fent door te stemmen op aandeelhoudersvergaderingen.
Conform de Franse wetgeving mag al een aantal gekozen
Wel heeft circa 73% van de onderzochte pensioenfondsen
werknemers aanwezig zijn bij de algemene bestuursverga-
een beleid voor verantwoord beleggen en 44% voert een
deringen waarin ook het beloningsbeleid besproken wordt.
engagementbeleid.
De toegevoegde waarde van het voorstel is daarmee beperkt en bevat onvoldoende aanvullende redenen om voor te stemmen. Het advies van ISS is gevolgd en het pensioenfonds heeft tegen dit voorstel gestemd.
6.
Corporate Governance ontwikkelingen Internationaal
Bonusmaximering voor bankiers Medewerkers in de bancaire sector mogen als variabele
Tijdens de aandeelhoudersvergadering van Omnicom
beloning nog maximaal 100% van het vaste jaarsalaris ont-
Group is voorgesteld de onderneming te verplichten gege-
vangen. Na goedkeuring door de aandeelhouders kan dit
vens over de diversiteit van het werknemersbestand op te
percentage worden verhoogd tot 200%. Het Nederlandse
nemen in het duurzaamheidsrapport. Voor investeerders
ministerie van Financiën volgt hierin de Europese Richtlijn
kan een beknopt overzicht van het geslacht, etnische ach-
kapitaalvereisten dit zal per 1 januari 2014 gelden voor de
tergrond en leeftijd van het personeelsbestand nuttig zijn
duur van één jaar. Gedurende deze periode wordt de wer-
voor analyse doeleinden. Omdat Omnicom Group hierin tot
king geëvalueerd en kan de regel mogelijk worden aange-
op heden geen inzage heeft verschaft, heeft het pensioen-
scherpt voor de Nederlandse situatie.
fonds conform het advies van ISS voor aanname van dit
70024 032004
voorstel gestemd.
17
Meer informatie MVO-beleid jaarverslagen
Class actions beleid in het kort
De Europese Commissie heeft een voorstel tot aanpassing
Het class actions beleid bestaat uit twee componenten:
van de Europese jaarrekeningenrichtlijn gedaan, waarin grote beursgenoteerde ondernemingen worden verplicht om
1.
Class actions filing: nadat door de rechter een schade-
meer informatie over het maatschappelijk verantwoord on-
vergoeding of schikkingsbedrag is vastgesteld dat de
dernemen (MVO) beleid op te nemen. Het hebben van een
onderneming moet betalen, kunnen alle beleggers die
MVO-beleid wordt niet verplicht gesteld, maar indien een
in gelijksoortige aandelen belegde aanspraak maken
onderneming wel een dergelijk beleid voert doet de Europe-
op dit bedrag. Hiervoor moet het pensioenfonds ken-
se Commissie een aantal aanbevelingen voor het opnemen
baar maken dat zij in de betreffende onderneming be-
van niet-financiële informatie in het jaarverslag en/of duur-
legt of belegde. Dit proces wordt automatisch gestart
zaamheidsverslag.
door de bewaarder. De opbrengsten worden automatisch bijgeschreven op de rekening van het pensioen-
7.
Juridische Procedures
Namens het pensioenfonds voert Syntrus Achmea een
fonds. 2.
Class actions procedure: Dit betreft een juridische pro-
class actions beleid uit. Het betekent dat bij vermoeden dat
cedure die tegen een onderneming en/of bestuurders
ondernemingen verantwoordelijk zijn voor geleden financië-
wordt gestart door het pensioenfonds (eventueel sa-
le schade, bijvoorbeeld als gevolg van: fraude, het verzwij-
men met andere belanghebbende). De uitkomst of er
gen van nadelige informatie of het te rooskleurig voor stellen
een schadevergoeding of schikkingsbedrag toegekend
van de situatie er aanspraak gemaakt kan worden op even-
wordt is dan onzeker. Deze procedures kunnen uitslui-
tueel uit te keren schadevergoedingen of schikkingsbedra-
tend met goedkeuring van het bestuur van het pensi-
gen.
oenfonds worden gestart. Op dit moment zijn er geen
70024 032004
lopende juridische procedures.
18
Bijlage 1 Uitgangspunten van de Global Compact van de Verenigde Naties Het VN Global Compact verlangt van bedrijven dat zij binnen hun invloedsfeer een aantal kernwaarden op het gebied van mensenrechten, arbeidsnormen, milieu en anticorruptie omarmen, ondersteunen en uitoefenen. Bedrijven die het VN Global Compact initiatief onderschrijven, verbinden zich ertoe de onderstaande doelstellingen en waarden te steunen bij het uitvoeren van hun activiteiten: Mensenrechten 1e principe:
Bedrijven dienen binnen de eigen invloedssfeer de internationaal vastgelegde mensenrechten te ondersteunen en te respecteren; en
2e principe:
er voor te zorgen dat zij niet medeplichtig zijn aan schendingen van de mensenrechten.
Arbeidsnormen 3e principe:
Bedrijven dienen de vrijheid van vakvereniging en de effectieve erkenning van het recht op collectieve onder-
4e principe:
alle vormen van verplichte en gedwongen arbeid te elimineren;
5e principe:
zich in te spannen voor de effectieve afschaffing van kinderarbeid; en
6e principe:
discriminatie met betrekking tot werk en beroep te bestrijden.
handelingen te handhaven;
Milieu 7e principe:
Bedrijven dienen het voorzichtigheidsbeginsel te hanteren met betrekking tot milieukwesties;
8e principe:
initiatieven te ondernemen om grotere verantwoordelijkheid op milieugebied te bevorderen; en
9e principe:
de ontwikkeling en verspreiding van milieuvriendelijke technologieën te stimuleren.
Anticorruptie 10e principe:
Bedrijven dienen alle vormen van corruptie, inclusief afpersing en omkoping, tegen te gaan.
De principes van het Global Compact zijn gebaseerd op internationale verdragen, onder andere afgeleid van de Universele verklaring van de rechten van de mens, de verklaring van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) inzake de fundamentele arbeids-
70024 032004
rechten, en van de verklaring van Rio met betrekking tot milieu en ontwikkeling.
19
Bijlage 2 Bepalingen Nederlandse Corporate Governance Code IV.4 Verantwoordelijkheid institutionele beleggers Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers Principe
Institutionele beleggers handelen primair in het belang van hun achterliggende begunstigden of beleggers en hebben een verantwoordelijkheid jegens hun achterliggende begunstigden of beleggers en de vennootschappen waarin zij beleggen om op zorgvuldige en transparante wijze te beoordelen of zij gebruik willen maken van hun rechten als aandeelhouder van beursvennootschappen.
Best practice bepalingen IV.4.1
Institutionele beleggers (pensioenfondsen, verzekeraars, beleggingsinstellingen, vermogensbeheerders) publiceren jaarlijks in ieder geval op hun website hun beleid ten aanzien van het uitoefenen van het stemrecht op aandelen die zij houden in beursvennootschappen.
IV.4.2
Institutionele beleggers doen jaarlijks op hun website en/of in hun jaarverslag verslag van de uitvoering van hun beleid ten aanzien van het uitoefenen van het stemrecht in het betreffende boekjaar.
IV.4.3
Institutionele beleggers brengen tenminste eenmaal per kwartaal op hun website verslag uit of en hoe zij als aandeelhouders hebben gestemd op de algemene vergaderingen van aandeelhouders.
Verantwoordelijkheid van aandeelhouders Principe
Aandeelhouders gedragen zich ten opzichte van de vennootschap, haar organen en hun medeaandeelhouders naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid. Hieronder valt de bereidheid om een dialoog met de vennootschap en medeaandeelhouders aan te gaan.
Best practice bepaling IV.4.4.
Een aandeelhouder oefent het agenderingsrecht slechts uit nadat hij daaromtrent in overleg is getreden met het bestuur. Wanneer een of meer aandeelhouders het voornemen heeft de agendering te verzoeken van een onderwerp dat kan leiden tot wijziging van de strategie van de vennootschap, bijvoorbeeld door het ontslag van één of meer bestuurders of commissarissen, wordt het bestuur in de gelegenheid gesteld een redelijke termijn in te roepen om hierop te reageren (de responstijd). Dit geldt ook voor een voornemen als hiervoor bedoeld dat strekt tot rechterlijke machtiging voor het bijeenroepen van een algemene vergadering op grond van artikel 2:110 BW. De betreffende aandeelhouder respecteert de door het bestuur ingeroepen responstijd in de zin van best practice bepaling II.1.9.
IV.4.5.
Een aandeelhouder stemt naar zijn eigen inzicht. Van een aandeelhouder die gebruikt maakt van stemadviezen van derden wordt verwacht dat hij zich een eigen oordeel vormt over het stembeleid van deze stemadviseur en de door deze verstrekte stemadviezen.
IV5.5.
Indien een aandeelhouder een onderwerp op de agenda heeft laten plaatsten, licht hij dit ter vergadering toe en
70024 032004
beantwoordt hij indien nodig vragen hierover.
20
