Rapportage Verantwoord Beleggen Eerste halfjaar 2015
Index 1 Inleiding Verantwoord Beleggen 2 Uitsluitingsbeleid 3 Engagement 4 Collectief engagement 5 Corporate governance en stemmen
70024 032004
6 Bijlagen
1 Inleiding Verantwoord beleggen Stichting Bedrijfspensioenfonds voor de Landbouw (hierna het pensioenfonds) past sinds 2008 instrumenten van verantwoord beleggen toe bij het beheer van haar vermogen. In deze halfjaarlijkse rapportage leest u over de laatste stand van zaken met betrekking tot deze instrumenten en vindt u terug welke activiteiten namens het pensioenfonds zijn ondernomen. Op de website van het pensioenfonds vindt u beleidsdocumenten en rapportages waarnaar in dit rapport wordt verwezen. Deze inleiding geeft een overzicht van de achtergrond van verantwoord beleggen.
1. Wat houdt verantwoord beleggen in?
3.
Het pensioenfonds staat voor een goed en betaalbaar pensioen. Het pensioenfonds is van mening dat verantwoord
Corporate governance en stemmen op aandeelhoudersvergaderingen;
4.
Landenbeleid ten aanzien van staatsobligaties.
beleggen bijdraagt aan het realiseren van een goed en betaalbaar pensioen voor huidige en toekomstige generaties.
Om deze instrumenten in de praktijk doeltreffend toe te pas-
Daarom besteedt het pensioenfonds waar nodig en mogelijk
sen kiest het pensioenfonds ervoor haar beleggingen zo
binnen de fiduciaire verantwoordelijkheid aandacht aan
veel als mogelijk onder te brengen in discretionaire manda-
ecologische, sociale en governance onderwerpen. Maat-
ten.
schappelijk verantwoord ondernemen door ondernemingen waarin belegd wordt speelt een belangrijke rol.
4. Aanvullende beleidsinstrumenten ESG integratie
2. Wat zijn de uitgangspunten?
Aandelen
Voor het verantwoord beleggen beleid hanteert het pensi-
Bij het beheer van de fundamentele aandelenportefeuilles
oenfonds de principes van het Global Compact van de
van het pensioenfonds wordt een ESG integratiestrategie
Verenigde Naties als uitgangspunt. Deze principes hebben
toegepast. Duurzaamheidsfactoren worden op een syste-
betrekking op vier hoofdthema’s:
matische en consistente manier geïntegreerd in het beleg-
Mensenrechten
gingsproces. Dit vanuit de overtuiging dat het inzichtelijk
Arbeidsnormen
maken van relevante ecologische, sociale en goed bestuur
Milieu
(ESG) factoren en daarmee verbonden bedrijfsspecifieke
Anticorruptie
risico’s bijdraagt aan het maken van beter geïnformeerde beleggingsbeslissingen en dus in potentie bijdraagt aan een
Het VN Global Compact bestaat uit tien breed geaccepteer-
hoger voor risico gecorrigeerd rendement van de beleggin-
de principes (zie bijlage 1). Deze principes vinden hun oor-
gen in portefeuille.
sprong in internationale verdragen zoals de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en principes van de
ESG-integratie in het beleggingsproces vindt plaats in drie
International Labour Organisation (ILO). Het VN Global
stappen:
Compact verlangt van bedrijven dat zij binnen hun eigen invloedsfeer kernwaarden op het gebied van mensenrech-
1.
Automatische aanpassing van de koers-
ten, arbeidsnormen, milieu en anticorruptie omarmen, on-
winstverhouding
dersteunen en uitoefenen.
ESG-informatie wordt in de vorm van een rating standaard opgenomen in het gebruikte waarderingsmodel.
3. Wat doet het pensioenfonds?
De ESG-rating resulteert automatisch in een opslag of
Voor het verantwoord beleggen beleid hanteert het pensi-
afslag van de in het waarderingsmodel berekende
oenfonds een generieke aanpak waarbij gebruik wordt ge-
koers-winstverhouding van een aandeel.
70024 032004
maakt van vier instrumenten: 1.
Uitsluiting, van producenten van controversiële wapens
2.
en structurele schenders van het VN Global Compact;
De op- of afslag wordt door een sectoranalist geanalyseerd.
2.
Engagement, het aangaan van de dialoog met onder-
Voor deze analyse gebruikt de sectoranalist onder meer
nemingen;
ESG-sectoranalyses en ESG-bedrijfsprofielen.
2
Interpretatie door de sectoranalist
geïntegreerd bij het beheer van de staatsobligatieportefeuilOp basis van deze analyse wordt de standaard op- of
le.
afslag van de koers-winstverhouding mogelijk aangepast. De uiteindelijke opslag of afslag is ingegeven
Opkomende markten staatsobligaties
door een inschatting van:
Het pensioenfonds belegt een deel van haar vermogen in
de materialiteit van de gesignaleerde ESG risico’s
staatsobligaties van opkomende landen. Het pensioenfonds
of kansen voor de onderneming (strategisch be-
doet dit op innovatieve wijze door bij het samenstellen van
lang);
de gehanteerde benchmark te kijken naar ESG-factoren in
de mate waarin deze risico’s of kansen bekend
plaats van omvang van uitstaande leningen. De ESG-
zijn in de markt, en de markt deze meeneemt in
factoren die worden gebruikt hebben een sterk maatschap-
haar verwachtingen.
pelijk karakter en zijn gebaseerd op onder meer: energieaf-
hankelijkheid, vervuiling, uitputting van grondstoffen, onder3.
Vastlegging
wijs, economische ongelijkheid, mate van sociale bescher-
In een bedrijfsprofiel beargumenteert de sectoranalist waar-
ming, het democratisch bestel, politieke effectiviteit en zake-
om een aandeel opgenomen is in de beleggingsportefeuille.
lijke rechten. Deze factoren zijn van meerwaarde omdat zij
Een ESG-paragraaf is standaard onderdeel van dit bedrijfs-
inzicht geven in de mate waarin landen een duurzame eco-
profiel. Deze paragraaf is enerzijds een samenvatting van
nomische ontwikkeling nastreven. Dit wordt van belang ge-
de belangrijkste ESG-thema’s van het bedrijf. Anderzijds
acht vanuit de overtuiging dat productieve landen en landen
wordt aangegeven op welke manier de ESG-informatie be-
die tekortkomingen in het politieke en sociale kader beheer-
palend is geweest op de berekening van de lange termijn
sen beter in staat zijn om aan hun soevereine verplichtingen
intrinsieke waarde van het bedrijf.
op de lange termijn te voldoen. Waaronder ook het maken van periodieke rentebetalingen en de aflossing op staats-
Ontwikkelde markten bedrijfsobligaties
obligaties. Hoewel de ESG-factoren een sterk maatschap-
Een ESG-factor is integraal onderdeel van de beheer stra-
pelijk karakter hebben zijn deze factoren in eerste instantie
tegie voor de bedrijfsobligatieportefeuille. De portefeuille
bedoeld om risico te beheersen en niet om een normatieve
wordt gestuurd op kwantitatieve en kwalitatieve factoren. De
ondergrens te bepalen.
70024 032004
ESG-factor is onderdeel van de kwalitatieve factoren (naast informatie over bijvoorbeeld kostenefficiëntie, geografische
Best-in-class analyse
spreiding en managementstrategie) en draagt bij aan een
Als aanvullend instrument past het pensioenfonds een best-
kwalitatief betere beoordeling van de risicovergoeding op
in-class beleggingsbeleid toe. Dit beleid wordt specifiek
een obligatie. Dit doordat er een vollediger beeld van de
toegepast op beleggingen in financiële instellingen. Deze
risico’s van een obligatie uitgevende instelling ontstaat. Het
aanpak is omarmd naar aanleiding van zorgen over het
gewicht van de ESG factor verschilt per sector en uitgeven-
beleggen in financiële instellingen, in het bijzonder in in-
de instelling, de sectorspecialist bepaalt deze via een be-
vestment banks. Deze zorgen zijn enerzijds financieel van
oordelingsmatrix.
aard en anderzijds maatschappelijk.
Ontwikkelde markten staatsobligaties
De zorg over financiële instellingen is veelal terug te voeren
Aan de hand van macro-economische- en ESG-factoren, de
op de constatering dat financiële instellingen de afgelopen
rentetermijnstructuur en de marktomstandigheden ontstaat
decennia meer voor eigen winst en voor de belangen van
in binnen het beleggingsproces voor de ontwikkelde mark-
hun aandeelhouders hebben gehandeld met als gevolg
ten staatsobligatieportefeuille een visie op toekomstige ren-
verwevenheid van de basisfunctie van financiële instellingen
teontwikkelingen. Vanuit de overtuiging dat een afgewogen
en speculatieve activiteiten van financiële instellingen op
combinatie van macro-economische cijfers en ESG-factoren
financiële markten. Bijvoorbeeld, doordat banken belangrijk
het meest betrouwbare beeld van de risico’s en krediet-
voor de economie zijn en politici er belang bij hebben ban-
waardigheid van landen wordt ESG-informatie ook volledig
ken in financiële nood te redden, wordt als het mis gaat
3
schade die is opgelopen door genomen risico’s afgewenteld
Opname van een staatsobligatie in portefeuille wordt alleen
op de samenleving. Als het goed gaat, vloeien de baten
overwogen indien de prestaties van het uitgevende land op
echter richting de banken. In plaats van dienstbaar te zijn
deze terreinen voldoen aan een vooraf gestelde onder-
aan de samenleving, schaden banken op deze manier juist
grens. Deze ondergrens staat symbool voor de verantwoord
de samenleving.
beleggen uitgangsprincipes van het pensioenfonds.
De best-in-class analyse wordt uitgevoerd op basis van naar
De onderzoeksresultaten van de volgende instituten worden
thema’s ingedeelde selectiecriteria. Hierbij is aan de the-
gebruikt om de landenprestaties inzichtelijk te maken:
ma’s ‘corporate governance’, ‘financiële stabiliteit’ en ‘trans-
Freedom House met de Freedom in the World index,
parantie producten’ een relatief hoog gewicht toegekend in
ITUC met de ITUC Global Rights index;
de analyse.
EPI (Yale) met de Environmental Performance Index
Transparency International met de Corruption Percep-
Landenbeleid
tion Index.
Het pensioenfonds past op de gehele staatsobligatieportefeuille een landenbeleid in de vorm van een uitsluitings- en
5. Reikwijdte van het verantwoord beleggen beleid
selectiebeleid toe. Landen die op voorhand zijn uitgesloten
Aandelen
evenals landen die niet voldoen aan de selectiecriteria vor-
Het pensioenfonds belegt direct in aandelen, waarbij de
men tezamen de landenlijst.
aandelenportefeuille is gespreid over stijl, regio, grootte en manager. Het generieke beleid is van toepassing op
Uitsluitingsbeleid
90% van de totale aandelenportefeuille. Op beleggingen
Landen worden op voorhand uitgesloten wanneer aanneme-
in het Statestreet opkomende markten aandelenfonds
lijk is dat:
kan het verantwoord beleggen beleid van het pensioenfonds niet worden toegepast.
1.
Er een schending is van het non-proliferatieverdrag;
2.
Machthebbers op systematische wijze de fundamentele
Bij de fundamentele beleggingsstrategieën evenals de
mensenrechten van (hun) burgers schenden op grove
laag volatiliteitstrategieën past het pensioenfonds een
wijze schenden;
best-in-class strategie toe ten aanzien van beleggingen
Vanwege een hoge mate van corruptie toevertrouwde
in financiële instellingen. Dit specifieke beleid is van toe-
middelen in dergelijke landen niet ten goede komen
passing op 81% van het binnen aandelen beheerd ver-
aan duurzame ontwikkeling van de economische situa-
mogen. De ESG integratiestrategie wordt momenteel
3.
4.
tie en welvaart van de bevolking.
structureel en aantoonbaar toegepast op de fundamen-
Door de ernst van opgelegde economische sancties de
tele beleggingsstrategieën in beheer bij Syntrus Ach-
stabiliteit van de waarde van beleggingen in dat land
mea. Dit instrument wordt ingezet op 62% van de aande-
serieus worden bedreigd.
lenportefeuille.
Een belangrijk handvat bij het uitvoeren van het uitsluitings-
Vastrentende waarden
beleid is de Sanctiewet 1977. Het pensioenfonds hanteert
Het pensioenfonds heeft eigen beleggingsmandaten die
de Sanctiewet 1977 als signaalfunctie om te bepalen of
beheerd worden door Syntrus Achmea. Op deze manda-
landen voldoen aan bovenstaande uitgangspunten en in
ten is het uitsluitingsbeleid en het landenbeleid van het
aanmerking komen voor uitsluiting op voorhand.
pensioenfonds van toepassing is. Dit betekent dat in de bedrijfsleningenportefeuille niet wordt belegd in produ-
Selectiebeleid
centen van controversiële wapens en ondernemingen
Het pensioenfonds stelt minimumeisen aan landen wat be-
die structureel de principes van het VN Global Compact
treft bescherming mensenrechten, bescherming arbeids-
schenden.
70024 032004
rechten, naleven milieuafspraken en corruptiebestrijding.
4
De ESG-integratie strategieën voor vastrentende waar-
6. Hoe legt het pensioenfonds verantwoording af?
den zijn op 87% van het vermogen in deze beleggings-
Transparantie is onafscheidelijk verbonden aan een goed
categorie van toepassing. De benchmark aanpassingen
verantwoord beleggen beleid. Het pensioenfonds rappor-
op basis van ESG factoren wordt toegepast op beleg-
teert daarom tweemaal per jaar hoe zij de afgelopen periode
gingen in opkomende markten. Dit vertegenwoordigt
invulling gaf aan het beleid. Ook rapporteert het pensioen-
16% van het vermogen dat gealloceerd is naar staats-
fonds over de wijze waarop instrumenten zijn ingezet op
obligaties.
sociale, governance en milieuthema´s.
Alternatieve beleggingen
Het pensioenfonds rapporteert via een verantwoord beleg-
Het pensioenfonds belegt in het Interpolis Pensioenen
gen rapportage. Met behulp van een zogenoemd ‘vote dis-
Private Equity II fonds. Voor dit fonds worden duur-
closure system’ geeft het pensioenfonds inzicht in haar
zaamheidscriteria gehanteerd zoals het respecteren van
stemgedrag. De rapportages en het systeem zijn toeganke-
de uitgangspunten van het VN Global Compact en wor-
lijk via de website van het pensioenfonds. Daarnaast staan
den beleggingen in ondernemingen die wapens produce-
op de BPL website de volgende documenten:
ren uitgesloten.
1.
Verantwoord beleggen beleid
2.
Corporate governance en stembeleid.
Met betrekking tot de beleggingen in infrastructuur laat het pensioenfonds zich informeren als er het concrete
Deze rapportage
voornemen bestaat in nieuwe projecten te investeren,
De gekozen instrumenten, gemaakte keuzes en recente
zoals gevangenissen. Op dat moment kan het fonds
ontwikkelingen worden in het vervolg van dit verslag in af-
besluiten of het zich met een dergelijke belegging kan
zonderlijke hoofdstukken besproken. Dit is een geïntegreer-
verenigen.
de rapportage, de informatie met betrekking tot verantwoord beleggen in dit rapport heeft derhalve betrekking op de beleggingen van het pensioenfonds in haar portefeuilles.
70024 032004
.
5
2 Uitsluitingsbeleid De keuze om niet te beleggen in ondernemingen of landen is afhankelijk van diverse factoren. Een factor waar het pensioenfonds rekening mee houdt is dat investeringen geen negatieve gevolgen voor de samenleving mogen hebben. Concreet betekent dit dat het pensioenfonds niet belegt in ondernemingen als deze controversiële producten produceren of ongewenst gedrag vertonen. Voor beleggingen in staatsobligaties hanteert het pensioenfonds een landenbeleid. Wanneer een onderneming betrokken is bij een controversieel product, veelal een kernactiviteit van de onderneming, hanteert het pensioenfonds op voorhand een uitsluitingsbeleid. Een engagementbeleid is dan niet reëel, het is immers lastig de onderneming over te halen een ander product te produceren. Het uitsluitingsbeleid van het pensioenfonds richt zich hier op één enkel product, controversiële wapens. Daarnaast kiest het pensioenfonds ervoor niet te beleggen in ondernemingen die de uitgangspunten van het VN Global Compact structureel schenden. Voordat het pensioenfonds hier daadwerkelijk tot uitsluiting over gaat wordt eerst de dialoog gevoerd met ondernemingen die het VN Global Compact (dreigen te) schenden. Dit met de intentie een positieve gedragsverandering te bereiken.
1.
Wat zijn de criteria?
Controversiële wapens?
verkocht. De vaststelling van de lijst van schenders van het VN Global Compact vindt eenmaal per jaar plaats.
Voor het pensioenfonds zijn wapens controversieel wanneer deze wapens onevenredig veel leed en slachtoffers
Landenbeleid
veroorzaken en geen onderscheid maken tussen burger-
Het pensioenfonds past op de gehele staatsobligatiepor-
en militaire doelen. Ook na afloop van een conflict ver-
tefeuille een landenbeleid in de vorm van een uitslui-
oorzaken deze wapens nog op aanzienlijke schaal
tings- en selectiebeleid toe. Landen die op voorhand zijn
slachtoffers en ontwrichten deze de maatschappij en de
uitgesloten evenals landen die niet voldoen aan de se-
economie. In de praktijk gaat het om de volgende typen
lectiecriteria vormen tezamen de landenlijst.
wapens:
Nucleaire wapens
Uitsluitingsbeleid
Biologische wapens
Landen worden op voorhand uitgesloten wanneer aan-
Chemische wapens
nemelijk is dat:
Antipersoonsmijnen
Clustermunitie
Er een schending is van het non-proliferatieverdrag;
Munitie met verarmd uranium
Machthebbers op systematische wijze de fundamentele
Witte fosfor bommen
mensenrechten van (hun) burgers schenden op grove wijze schenden;
Bij het bepalen van de definitie van controversiële wa-
Vanwege een hoge mate van corruptie toevertrouwde
pens zoekt het pensioenfonds aansluiting bij internatio-
middelen in dergelijke landen niet ten goede komen aan
nale verdragen die door Nederland zijn ondertekend en
duurzame ontwikkeling van de economische situatie en
bij het beleid van de Nederlandse overheid. Het volledi-
welvaart van de bevolking.
ge uitsluitingsbeleid kunt u terugvinden op de website
Door de ernst van opgelegde economische sancties de
van het pensioenfonds.
stabiliteit van de waarde van beleggingen in dat land serieus worden bedreigd.
Structurele VN Global Compact schenders Indien een onderneming gedurende twee jaar het VN
Een belangrijk handvat bij het uitvoeren van het uitslui-
Global Compact schendt kan het pensioenfonds beslis-
tingsbeleid is de Sanctiewet 1977. Het pensioenfonds
sen een onderneming uit te sluiten van het belegbaar
hanteert de Sanctiewet 1977 als signaalfunctie om te
universum. Bij dit besluit worden eventuele inzichten
bepalen of landen voldoen aan bovenstaande uitgangs-
verkregen uit onder meer het engagementprogramma
punten en in aanmerking komen voor uitsluiting op voor-
meegewogen. Als het pensioenfonds tot uitsluiting over-
hand.
70024 032004
gaat worden alle beleggingen in desbetreffende entiteit
6
Selectiebeleid
productie van controversiële wapens vaststelt leidt dat tot
Het pensioenfonds stelt eisen aan landen wat betreft
uitsluiting.
duurzaamheidsprestaties. Prestaties van landen inzake bescherming mensenrechten, bescherming arbeidsrech-
VN Global Compact schendingen
ten, naleven milieuafspraken en corruptiebestrijding
Ethix toetst tevens het hele belegbaar universum op structu-
worden hiervoor getoetst. Opname van een staatsobliga-
rele schendingen van het VN Global Compact en stelt vast
tie in portefeuille wordt alleen overwogen indien duur-
of een onderneming een of meerdere principes van het VN
zaamheidsprestaties van het uitgevende land voldoen
Global Compact schendt (tabel 02.2).
aan een vooraf gestelde ondergrens. Deze ondergrens staat symbool voor de verantwoord beleggen uitgangs-
Landenbeleid
principes van het pensioenfonds.
Het pensioenfonds laat jaarlijks toetsen of landen uit haar beleggingsuniversum voldoen aan:
De onderzoeksresultaten van de volgende instituten
1.
De gestelde normatieve ondergrens (uitsluitingsbeleid),
worden gebruikt om de landenprestaties inzichtelijk te
2.
Voldoen aan de ESG-selectiecriteria (selectiebeleid)
maken:
Freedom House met de Freedom in the World in-
De uitkomsten van de analyses worden jaarlijks besproken
dex,
in de beleggingsadviescommissie van het pensioenfonds en
ITUC met de ITUC Global Rights index;
met een advies voorgelegd aan het bestuur. Het bestuur
EPI (Yale) met de Environmental Performance In-
van het pensioenfonds bekrachtigt jaarlijks de wijzigingen in
dex en
de landenlijst en bepaalt daardoor de samenstelling van de
Transparency International met de Corruption Per-
landenlijst.
ception Index. Best-in-Class analyse financiële instellingen
Best-in-Class analyse financiële instellingen
De best-in-class analyse wordt uitgevoerd aan de hand van
Als aanvullend instrument past het pensioenfonds een
criteria die onder te verdelen zijn in 6 categorieën:
best-in-class analyse toe. Dit beleid wordt specifiek toe-
1.
Corporate Governance Score
gepast op beleggingen in financiële instellingen. Deze
2.
Financiële stabiliteit
aanpak is omarmd naar aanleiding van zorgen over het
3.
Transparante Producten
beleggen in financiële instellingen, in het bijzonder in
4.
Milieu-impact van financieringen
investment banks. Deze zorgen zijn enerzijds financieel
5.
Risico van het verzekeren van klimaatrisico’s
van aard en anderzijds maatschappelijk.
6.
Verantwoord Beleggen
De best-in-class analyse wordt uitgevoerd op basis van
Het pensioenfonds rangschikt financiële instellingen op ba-
naar thema’s ingedeelde selectiecriteria. Hierbij is aan
sis van de prestaties op bovengenoemde factoren. Bij het
de thema’s ‘corporate governance’, ‘financiële stabiliteit’
samenstellen van de rangschikking legt het pensioenfonds
en ‘transparantie producten’ een relatief hoog gewicht
de nadruk op de eerste drie van bovengenoemde catego-
toegekend in de analyse.
rieën. Deze hebben te maken met de stabiliteit van het financiële systeem en de mate waarin financiële instellingen
2.
Hoe wordt de uitsluitingslijst samengesteld?
hieraan al dan niet bijdragen of aan blootgesteld zijn. De
Controversiële wapens
opvatting van het pensioenfonds is dat goede prestaties op
Het onafhankelijke Zweedse onderzoeksbureau Ethix stelt
deze factoren relevant zijn voor solide financiële resultaten
ieder halfjaar vast welke ondernemingen betrokken zijn bij
op de lange termijn.
70024 032004
de productie van controversiële wapens (tabel 02.1). Daartoe bekijkt het onderzoeksbureau het hele belegbaar uni-
Het pensioenfonds belegt niet in een financiële instelling
versum. Wanneer het onderzoeksbureau betrokkenheid bij
indien de onderneming voor 2 opeenvolgende jaren tot de
7
laagste 10% van de rangschikking behoort. Indien vastge-
Op basis van de best-in-class analyse van financiële instel-
steld is dat een onderneming uitgesloten dient te worden
lingen zijn ondernemingen uit tabel 02.3 per 1 april 2015
vanwege structurele ondermaatse prestaties worden posi-
uitgesloten van belegging in de verschillende beleggingsca-
ties in de aandelenportefeuilles direct verkocht en stapsge-
tegorieën.
70024 032004
wijs afgebouwd in de bedrijfsobligatieportefeuilles.
8
Tabel Fout! Geen tekst met de opgegeven stijl in het document..1 Uitsluitingslijst controversiële wapens per 1 juli 2015. Bron: Ethix SRI Advisors + “indicatieve AFM lijst” Onderneming AECOM Aerojet Rocketdyne Holdings Aeroteh * Airbus Group NV Areva S.A. Babcock International Group PLC BAE Systems PLC Boeing Co. Doosan Co Ltd Finmeccanica S.p.A. Fluor Corp. General Dynamics Corp. Hanwha Corp.* Harris Corp. Honeywell International Inc. Huntington Ingalls Industries Jacobs Engineering Group Inc. Kratos Defence and Security Solutions Inc. L-3 Communications Holdings Inc. Larsen & Toubro Ltd. Leidos Holdings Inc Lockheed Martin Corp. Moog Inc. Motovilikhinskiye Zavody PAO * Northrop Grumman Corp. Orbital ATK Inc.* Poongsan Corp* Poongsan Holdings* Raytheon Co. Rolls-Royce Group PLC SAFRAN S.A. Serco Group SGL Carbon SE Singapore Technologies Engineering Ltd.* Temasek Holdings Textron Inc.* Thales S.A. United Technologies
Controversiële wapens x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x
Per 1 juli 2015 is geen van de ondernemingen in het beleggingsuniversum betrokken bij de productie van biologische- en/of chemische wapens. Ondernemingen met een asterisk zijn aanvullende namen vanuit de indicatieve AFM lijst ten aanzien van clustermunitieproducenten.
Tabel Fout! Geen tekst met de opgegeven stijl in het document..2 Uitsluitingslijst VN Global Compact schenders per 1 juli 2015. Bron: Ethix SRI Advisors + besluitvorming BPL
70024 032004
Onderneming
Structurele VN Global Compact schenders
AES Corp.
x
Alstom S.A.
x
Bank Hapoalim B.M.
x
Bank Leumi Le-Israel B.M.
x
CEMEX S.A.B. de C.V.
x
Centrais Eletricas Brasileiras S.A. - Eletrobras
x
Centrais Eletricas Brasileiras SA-Eletrobras Pfd B
x
Chevron Corp.
x
Cintas Corp.
x
Deutsche Telekom AG
x
Dexia S.A.
x
Dongfeng Motor
x
Hewlett-Packard Company
x
Incitec Pivot Ltd.
x
Mizrahi Tefahot Bank Ltd.
x
NK Lukoil
x
Potash Corp. of Saskatchewan Inc.
x
Sesa Sterlite Ltd
x
Sterlite Industries
x
T-Mobile US Inc.
x
TransCanada
x
Vale S.A.
x
Vale SA Pfd A
x
Vedanta Resources
x
Veolia Environnement S.A.
x
Wal-Mart Stores Inc.
x
Wal-Mart de Mexico SAB de CV
x
10
Tabel Fout! Geen tekst met de opgegeven stijl in het document..3 Uitsluitingslijst slechts presterende financiële instellingen per 1 januari 2015. Bron: Ethix SRI Advisors + besluitvorming BPL Onderneming
Aandelen
Bedrijfsobligaties
Bank of America Corporation
x
x
Bankia, S.A.
x
x
Barclays Africa Group Limited
x
x
Barclays PLC
x
x
Credit Agricole S.A.
x
Fifth Third Bancorp
x
Hannover Rueckversicherungs AG
x
JPMorgan Chase & Co.
x
x
Lloyds Banking Group PLC
x
x
Partners Group Holding AG
x
SEI Investments Company
x
The Goldman Sachs Group
x
x
The Royal Bank of Scotland
x
x
Wells Fargo & Company
x
x
Tabel Fout! Geen tekst met de opgegeven stijl in het document..4 Landenlijst. Bron: SAVB + besluitvorming BPL Land China Iran Ivoorkust Kazakhstan Libanon Rusland
70024 032004
Deze tabel bevat alleen landen waarin het pensioenfonds op basis van de samenstelling van de voor het pensioenfonds relevante benchmarks (iBoxx Sovereigns, JPM EMBI en JPM GBI-EM) kan beleggen. Landen die niet voldoen aan de uitgangsprincipes van het pensioenfonds maar waar sowieso niet in belegd gaat worden zijn: Noord-Korea, Somalië, Soedan, Zuid-Soedan, Syrië, CentraalAfrikaanse Republiek en Zimbabwe.
11
3 Rapportage Engagement Een onderneming is gericht op het maken van winst. Het streven naar maximale winst kan op bepaalde momenten op gespannen voet staan met internationale richtlijnen voor verantwoord ondernemen, zoals het VN Global Compact. In een context waar ondernemingen deze internationale richtlijnen systematisch schenden wordt gedrag onverantwoord. Onverantwoord gedrag vormt een risico voor de continuïteit van winst op de lange termijn en het is dus in het belang van de onderneming en al haar belanghebbenden dat richtlijnen voor verantwoord ondernemen worden gerespecteerd. Daarom gaat het pensioenfonds de dialoog aan met ondernemingen. Het doel van deze dialoog is het stellen van duidelijke kaders, het ontwikkelen van kennis bij ondernemingen en het definiëren van 'good practices'. Op deze manier draagt het pensioenfonds bij aan het bewaken van het juiste evenwicht en beschermt het haar belangen.
1.
Het pensioenfonds en de dialoog
schuldig maken, dan is het noodzakelijk dat zij deze schen-
Engagement is het aangaan van de dialoog met onderne-
dingen opheffen en voorkomen dat de schendingen in de
mingen. Het is het centrale middel in het verantwoord be-
toekomst opnieuw zullen optreden. Dit zijn belangrijke aan-
leggen beleid van het pensioenfonds. Met het aangaan van
dachtspunten bij het voeren van een dialoog.
de dialoog wil het pensioenfonds het duurzame gedrag van ondernemingen verbeteren en tegelijkertijd aandeelhou-
Daarnaast kan ook de dialoog worden aangegaan over on-
derswaarde vergroten. De dialoog kan op diverse manieren
derwerpen die gerelateerd zijn aan maatschappelijk verant-
gevoerd worden:
woord ondernemen, de rapportage daarvan en aan corpora-
1.
proactief; een onderneming wordt aangesproken op de
te governance gerelateerde onderwerpen. Dit met het doel
(neven)effecten van haar bedrijfsprocessen;
de kansen en risico’s van een onderneming beter in kaart te
2.
reactief; een onderneming wordt aangesproken op
krijgen en met als doel het duurzame gedrag van onderne-
ongewenste activiteiten en gedragingen;
mingen te verberen en aandeelhouderswaarde op de lange-
3.
ter bevordering van een algemene standaard op bij-
re termijn te creëren.
voorbeeld sectorniveau.
3. 2.
De minimale uitgangspunten
Het engagementproces
Ieder jaar bepaalt het pensioenfonds in samenspraak met
De beginselen van het VN Global Compact (zie bijlage 1)
Syntrus Achmea welke twee thema’s centraal staan in het
vormen een minimaal uitgangspunt voor verantwoord on-
engagementtraject. Om goed geïnformeerd en gedegen een
dernemen. Structurele schendingen van het VN Global
dialoog te voeren worden namens het pensioenfonds op de
Compact vergroten het risico op nadelige gevolgen voor de
gekozen onderwerpen themaonderzoeken uitgevoerd. Op
onderneming, haar directe omgeving zoals lokale gemeen-
basis van onderstaande thema’s zijn in het recente verleden
schappen of het milieu en voor andere belanghebbenden.
dialogen met ondernemingen gestart:
Activiteiten die (mogelijk) leiden tot een schending van de principes van het VN Global Compact staan veelal in de
Ieder jaar bepaalt Syntrus Achmea in samenspraak met
belangstelling van niet-gouvernementele organisaties
haar klanten welke twee thema’s centraal staan in het
(NGO’s) en de media en schaden het milieu, lokale ge-
engagementtraject. Om goed geïnformeerd en gedegen
meenschappen en daarmee de reputatie van de onderne-
een dialoog te voeren worden namens het pensioen-
mingen. In de praktijk leiden deze schendingen ook vaker
fonds op de gekozen onderwerpen themaonderzoeken
tot rechtszaken, die boetes of het uitbetalen van schade-
uitgevoerd. Op basis van onderstaande thema’s zijn in
claims door de ondernemingen tot gevolg kunnen hebben.
het recente verleden dialogen met ondernemingen ge-
Dit zijn directe negatieve financiële effecten, die ook de
start:
70024 032004
belangen van aandeelhouders schaden.
1. Global Compact schendingen arbeidsomstandigheOndernemingen dienen te voorkomen dat zij zich schuldig
den (o.a. kinderarbeid)
maken aan structurele schendingen van de beginselen van
2. Global Compact milieuschendingen
het VN Global Compact. Mochten zij zich daaraan wel
3. Global Compact schendingen corruptie
4. Global Compact schendingen mensenrechten
dialogen gevoerd op thema’s die mede door het pensi-
5. Eco-efficiëntie in de metaal- en cementindustrie
oenfonds zijn gekozen.
6. Veilige arbeidsomstandigheden in de kledingsector 7. CO2 management in de vastgoedsector (opgestart Q1 2014) 8. Kwaliteit van bestuur en toezicht (opgestart Q1 2014) 9. Sociale kwesties in de voedingsmiddelen- en land-
Tabel 3.1a geeft inzicht in het aantal dialogen uitgesplitst naar: 1. thema (milieu, sociaal en governance); 2. regio.
bouwketen (opgestart in Q3 2014) 3.1a Totaal aantal activiteiten per thema en regio 4.
Engagementthema’s opgestart in 2014
Bron: Robeco en Syntrus Achmea
Aan het begin van 2015 heeft het pensioenfonds gekozen voor het toevoegen van de onderstaande thema’s aan het engagementprogramma: 1.
ESG risico’s en kansen in de (bio)-farmaceutische
2.
Privacy en bescherming van consumenten- en per-
industrie soonsgegevens Beide thema’s zijn in de eerste helft van 2015 opgestart. Verderop in dit hoofdstuk is een korte uiteenzetting van de relevantie en aanpak van deze thema’s weergege-
Vermeldenswaardige ontwikkelingen binnen de enga-
ven.
gementthema’s zijn in de komende paragrafen toegelicht. Voor ieder thema is inzichtelijk gemaakt welke on-
5.
Engagement namens het pensioenfonds
dernemingen zijn opgenomen in het engagementpro-
Engagement is een zaak van lange adem. Voor de diverse
gramma. Per onderneming is kort de teneur van de dia-
trajecten wordt uitgegaan van een looptijd van drie jaar.
loog aangegeven.
Tijdens deze doorlooptijd zijn er ook periodes zonder noemenswaardige voortgang in de dialoog. Vaak is dit het geval
Global Compact schendingen Mensenrechten
tijdens het opstarten van een dialoog of bij herbezinning van
Het doel van dit engagementthema is het opheffen van de
een gekozen strategie, in geval de voortgang niet de ge-
geconstateerde mensenrechtenschendingen en het ontwik-
wenste resultaten laat zien.
kelen van beleidssystemen en rapportages die verband houden met het voorkomen van nieuwe schendingen.
Anders dan bij het instrument uitsluiting waarbij pensioenfondsen op voorhand niet beleggen in ondernemingen, geldt
Structurele schendingen van de beginselen van mensen-
voor engagement dat er wel belegd wordt in ondernemingen
rechten kunnen betrekking hebben op de activiteiten van
die ter discussie staan. Het pensioenfonds heeft dan als
ondernemingen in landen met controversiële regimes. Door
aandeelhouder de mogelijkheid om het management aan te
hun activiteiten in deze landen genereren de ondernemin-
sporen het beleid of activiteiten te wijzigen.
gen inkomsten voor de betreffende regimes, die deze inkomsten vervolgens vaak niet ten goede laten komen aan
70024 032004
6.
Ondernemingen in engagementprogramma
de lokale bevolking. Daarnaast komt het voor dat lokale
Per medio 2015 voert het pensioenfonds op de vijf vaste
gemeenschappen direct worden geschaad door de activitei-
thema’s (de vier Global Compact aandachtsgebieden en
ten van de ondernemingen. Andere voorbeelden van
goed ondernemingsbestuur) en op drie milieuthema’s,
schendingen op het gebied van mensenrechten zijn on-
zes sociale thema’s en drie goed bestuur thema’s 63
rechtmatigheden tegen de lokale bevolking door personeel
dialogen met 53 ondernemingen. Hiervan worden 29
of ingehuurde veiligheidsdiensten van ondernemingen.
13
De onderneming moet aantonen dat de schending van de
gen, implementatie, dialoog belanghebbenden, rapportages
VN Global Compact principes is opgeheven. Het is wense-
dialoog, externe verificatie en transparantie.
lijk dat een externe, onafhankelijke partij vaststelt dat de 3.3 Voortgang Global Compact schendingen arbeidsomstandigheden
schending is opgeheven. 3.2 Voortgang Global Compact schendingen Mensenrechten Bron: Robeco en Syntrus Achmea Onderneming
Voortgang
Anglo American Exxon Mobil Corp. Glencore International Newmont Mining Corp.
positief neutraal positief Nieuw
Rio Tinto positief Stora Enso Oyj positief (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo) Global Compact schendingen arbeidsomstandigheden
Bron: Robeco en Syntrus Achmea Onderneming
Voortgang
Koninklijke Ahold N.V. positief Vodafone Group PLC neutraal (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo) Global Compact milieuschendingen Het doel van dit engagementthema is het opheffen van de gevonden schendingen van het VN Global Compact en het ontwikkelen van beleid, systemen en rapportages die verband houden met het voorkomen van nieuwe milieuschendingen.
Het doel van dit engagementthema is het opheffen van de gevonden schendingen van het VN Global Compact en het ontwikkelen van beleid, systemen en rapportages die verband houden met het voorkomen van nieuwe schendingen.
Structurele schendingen van het VN Global Compact, in het bijzonder de principes die gaan over milieu, vormen financiele, operationele en reputatierisico’s voor de onderneming en voor haar belanghebbenden zoals aandeelhouders. On-
Structurele schendingen van het VN Global Compact, in het bijzonder de principes die gaan over arbeidsnormen, vormen financiële en reputatierisico’s voor de onderneming en voor belanghebbenden zoals aandeelhouders. Ondernemingen dienen te voorkomen dat zij zich schuldig maken aan structurele schendingen van deze beginselen van het
dernemingen dienen daarom te voorkomen dat zij zich schuldig maken aan structurele schendingen van deze beginselen van het VN Global Compact. Mochten zij zich daaraan wel schuldig maken, dan is het wenselijk dat zij deze schendingen opheffen en voorkomen dat de schendingen in de toekomst opnieuw optreden.
VN Global Compact. Mochten zij zich daaraan wel schuldig maken, dan is het wenselijk dat zij deze schendingen opheffen en voorkomen dat schendingen in de toekomst opnieuw
De dialoog wordt gevoerd aan de hand van SMARTdoelstellingen. De onderneming moet aantonen dat schending van de VN Global Compact principes structureel is
zullen optreden.
opgeheven waarbij het wenselijk is dat een externe onafStructurele schendingen van de beginselen over arbeidsomstandigheden kunnen betrekking hebben op kinderarbeid en andere vormen van gedwongen arbeid in de ketens van toeleveranciers van ondernemingen. Ook discriminatie van bijvoorbeeld zwangere vrouwen of personeel van een bepaalde etnische achtergrond komt voor, zowel binnen bedrijven zelf als binnen de ketens. Om een schending effectief te verhelpen wordt op basis van SMART-doelstellingen
de dialoog gevoerd op onder meer de
70024 032004
volgende aandachtsgebieden; beleid voorkomen schendin-
14
hankelijke partij vaststelt dat de schending is opgeheven. Bij het opheffen van de schending moet ook gedacht worden aan het nemen van corrigerende maatregelen, schadeloosstelling van betrokkenen en het opzetten en uitvoeren van herstelplannen.
3.4 Voortgang Global Compact milieuschendingen
daan komen en op welke manier ze worden geproduceerd.
Bron: Robeco en Syntrus Achmea
Schandalen op het gebied van mensenrechten, arbeids-
Onderneming
Voortgang
rechten of ontbossing in de toeleveringsketen kunnen voe-
Duke Energy Corp. Exxon Mobil Corp. Entergy Corp.
neutraal succesvol neutraal
dingsmiddelenproducenten of supermarktketens snel raken.
Freeport-McMoRan Copper & Gold Newmont Mining Corp. Rio Tinto PLC Royal Dutch Shell PLC
positief neutraal neutraal positief
(zwart=gewijzigde status, grijs=status quo)
Partijen in de keten nemen dan vaak de beslissing om de inkoop op te schorten totdat de schandalen opgelost zijn, met grote gevolgen voor de aandeelhouderswaarde. Beleggers willen dat ondernemingen voldoende zijn voorbereid om deze risico’s het hoofd te bieden. Om te identificeren welke risico’s voor de beleggingsportefeuilles relevant
Global Compact schendingen corruptie
zijn, zijn tien belangrijke grondstoffen met wijdverspreide
Omkoping en corruptie zijn niet verenigbaar met goed on-
maatschappelijke problemen geïdentificeerd.
dernemingsbestuur en hebben een negatieve invloed op de (creatie van) aandeelhouderswaarde. Het leidt tot nadelige
Een 18-tal ondernemingen dat afhankelijk is van deze
economische, sociale en politieke uitkomsten. Overtredin-
grondstoffen is geselecteerd voor verder onderzoek. De tien
gen van internationale principes op het gebied van anticor-
onderzochte grondstoffen zijn palmolie, soja, cacao, koffie,
ruptie kunnen schadelijk zijn voor de reputatie van een be-
thee, suiker, katoen, hazelnoot, gerstemout en zuivel. Uit
drijf en de waarde van merken.
het vooronderzoek is gebleken dat vijf relevante thema’s kunnen worden vastgesteld waarover met de ondernemin-
Eén van de universele principes van het VN Global Com-
gen de dialoog kan worden aangegaan. Dit zijn achtereen-
pact is gericht op corruptie. Dit principe roept bedrijven op
volgens:
om preventieve en handhavingmaatregelen in te stellen en een effectief systeem op te zetten voor de bestrijding van
waaronder gedwongen verhuizing van lokale bewoners
corruptie. Dit engagementthema heeft als doel het anticor-
en een verminderde toegang tot water;
ruptiebeleid en de maatregelen tegen corruptie bij bedrijven te verbeteren. Daarnaast moet ook voldoende duidelijk wor-
mensenrechten
arbeidsrechten
den gemaakt welke acties worden ondernomen tegen werk-
waaronder kinderarbeid en onveilige arbeidsomstan-
nemers, agenten en onderaannemers die betrokken zijn bij
digheden;
beschuldigingen in verband met corruptie. Hierbij is het be-
duurzame agrarische productie
langrijk dat er transparant wordt gecommuniceerd over ver-
waaronder bodemerosie en het gebruik van chemicali-
richte onderzoeken en over doorgevoerde veranderingen.
en;
eerlijk loon
3.5 Voortgang Global Compact schendingen corruptie
het minimum inkomen dat een (land)arbeider moet ver-
Bron: Robeco en Syntrus Achmea
onderdak, kleding, ziekenzorg en scholing);
Onderneming
Voortgang
Eni SpA GlaxoSmithKline
neutraal positief
Royal Philips NV positief (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo)
dienen om te voorzien in de basisbehoeften (voedsel,
kleine boeren problematiek waaronder prijsdruk, ondervoeding en niet-duurzaam grondgebruik.
Ten aanzien van deze deelgebieden is onderstaand ondernemingsgedrag van groot belang:
Sociale kwesties in de voedingsmiddelen- en landbouwketen (nieuw opgestart) Ondernemingen in de voedingsmiddelenketen staan onder 70024 032004
druk om meer inzicht te geven waar basismaterialen van-
15
Mensenrechten
geslacht of etniciteit zorgt voor een goede mix van kenmer-
Wij verwachten dat ondernemingen een mensenrechtenbe-
ken waardoor een Raad van Bestuur of Raad van Commis-
leid ontwikkelen en, waar mogelijk, impactanalyses op het
sarissen als geheel beter kan functioneren. Binnen dit en-
gebied van mensenrechten uitvoeren om te identificeren op
gagement is ervoor gekozen de aandacht te richten op de
welke productiegebieden schending van mensenrechten
verzekeringssector. Enerzijds is dit een sector waar goed
een risico is voor de ondernemingsactiviteiten.
bestuur in het algemeen en de kwaliteit van goed toezicht een hoge mate van financiële materialiteit kent. De risico’s
Arbeidsrechten
van zwak bestuur zijn binnen de sector groot te noemen.
ILO-conventies op het gebied van kinderarbeid, gedwongen
Anderzijds is deze sector nog niet goed vertegenwoordigd in
arbeid, discriminatie en vrijheid van vereniging en collectie-
het lopende engagement-programma, terwijl de omvang van
ve onderhandeling dienen door ondernemingen te worden
deze ondernemingen in de benchmark en portefeuille groot
gerespecteerd. Door handhaving van deze gedragscode in
is.
de relatie tot de toeleveranciers kan de invloed van de onderneming ook reiken tot de werknemers van die toeleve-
In de loop van 2014 is een tiental Europese verzekerings-
ranciers.
maatschappijen geïdentificeerd voor toevoeging aan het engagementprogramma. Daarnaast zijn de best-practices
Duurzame agrarische productie
rondom het nominatieproces en de samenstelling van het
Ondernemingen die blootstelling hebben aan veeteelt, soja
bestuur binnen de sector in kaart gebracht. Per onderne-
en palmolie dienen een beleid te ontwikkelen ten aanzien
ming is op een aantal relevante punten een nulmeting ge-
van ontbossing en waterschaarste. Transparantie hierover
houden. Door de best-practices hiertegen af te zetten is
is van groot belang.
inzichtelijk gemaakt op welke vlakken per onderneming relevante engagementdoelstellingen liggen. Deze doelen
Eerlijk loon
kunnen op de volgende vlakken liggen:
Het betalen van een minimumloon zien we als een wettelijk basisvereiste. Aanvullend verwachten wij dat ondernemin-
•
inrichting van het nominatieproces
gen beleid ontwikkelen om te zorgen voor een eerlijk loon
•
onafhankelijkheid van bestuurders
voor hun werknemers en dat zij met hun toeleveranciers
•
openbaarheid van biografieën
bespreken hoe een eerlijk loon ook in de keten kan worden
•
zelf-evaluatie
bereikt.
•
diversiteit.
Kleine boeren problematiek
Eco-efficiëntie in de Metaal- en Cementindustrie
Wij verwachten dat ondernemingen landbouwtechnieken
Eco-efficiëntie in de metaal- en cementindustrie is een be-
stimuleren die de hulpbronnen, waar kleine boeren van af-
langrijke stap op weg naar een koolstofarme, grondstofeffi-
hankelijk zijn, in stand houden en tegelijkertijd de land-
ciënte economie. In de afgelopen decennia is de vraag naar
bouwproductie maximaliseren. Dit kan worden gedaan door
vrijwel alle metalen wereldwijd toegenomen. Het proces van
grondstoffen voor de landbouw of training te leveren. Sa-
extractie en verwerking van erts naar metaal wordt geken-
menwerking met NGO’s is cruciaal voor de voorbereiding
merkt door een grote energiebehoefte. Cement is een be-
van kleine boeren als toeleveranciers van de onderneming.
langrijk bestandsdeel van beton. Beton is na water de meest gebruikte grondstof ter wereld. De productie van beton
Kwaliteit van bestuur en toezicht (nieuw opgestart)
wordt eveneens gekenmerkt door een hoog energieverbruik,
De kwaliteit van ondernemingsbestuur en toezicht heeft een
met name bij het stoken en vermalen van de grondstoffen.
70024 032004
directe relatie met de prestaties van de onderneming. Naast de kwaliteiten van de individuele bestuursleden speelt de
Dit thema is gericht op het verhogen van de eco-efficiëntie
samenstelling van het bestuur een belangrijke rol in de kwa-
in de sectoren. Dit kan leiden tot kostenbesparingen, minder
liteit van het ondernemingsbestuur. Diversiteit in ervaring,
verbruik van niet-duurzame energie, lagere uitstoot en be-
16
sparingen van delfstoffen. De dialoog zal zich richten op vier
In de loop van 2014 is een tiental Europese verzekerings-
doelstellingen: energie- en CO2-efficiëntie, recycling, mijn-
maatschappijen geïdentificeerd voor toevoeging aan het
bouw en emissie-intensiteit.
engagementprogramma. Daarnaast zijn de best-practices rondom het nominatieproces en de samenstelling van het
Het doel van de dialoog is te waarborgen dat ondernemin-
bestuur binnen de sector in kaart gebracht. Per onderne-
gen uit de sectoren energie en basismaterialen hun activitei-
ming is op een aantal relevante punten een nulmeting ge-
ten in landen met een controversieel regime op een transpa-
houden. Door de best-practices hiertegen af te zetten is
rante en verantwoorde manier uitvoeren. Hierdoor worden
inzichtelijk gemaakt op welke vlakken per onderneming
risico’s voor ondernemingen, lokale gemeenschappen en
relevante engagementdoelstellingen liggen. Deze doelen
uiteindelijk de aandeelhouders zichtbaar en beheersbaar.
kunnen op de volgende vlakken liggen:
3.6 Voortgang Sociale kwesties in de voedingsmiddelen- en landbouwketen Bron: Robeco en Syntrus Achmea Onderneming
Voortgang
Ahold Archer Daniels Midland Associated British Foods Plc Coca Cola Enterprises, Inc.
positief positief neutraal neutraal
Heineken Mondelez International Nestlé SABMiller Plc
neutraal neutraal neutraal neutraal
inrichting van het nominatieproces onafhankelijkheid van bestuurders openbaarheid van biografieën zelf-evaluatie diversiteit
In de tweede helft van het jaar zijn de eerste contacten met verschillende ondernemingen gelegd. 3.7 Voortgang kwaliteit van bestuur en toezicht Bron: Robeco en Syntrus Achmea Onderneming
Voortgang
Tesco Plc neutraal Unilever positief (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo)
Allianz SE
neutraal
AXA SA
neutraal
BNP Paribas SA
neutraal
Kwaliteit van bestuur en toezicht (nieuw opgestart)
ING Groep NV
neutraal
De kwaliteit van ondernemingsbestuur en toezicht heeft een
MetLife, Inc.
neutraal
directe relatie met de prestaties van de onderneming. Naast
Swiss Re AG
positief
de kwaliteiten van de individuele bestuursleden speelt de
Zurich Financial Services Group
samenstelling van het bestuur een belangrijke rol in de kwa-
neutraal (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo)
liteit van het ondernemingsbestuur. Diversiteit in ervaring, geslacht of etniciteit zorgt voor een goede mix van kenmer-
Goed ondernemingsbestuur
ken waardoor een Raad van Bestuur of Raad van Commis-
De corporate governance structuur van een onderneming
sarissen als geheel beter kan functioneren. Binnen dit en-
specificeert de rechten en verantwoordelijkheden van de
gagement is ervoor gekozen de aandacht te richten op de
verschillende belanghebbenden, zoals de directie, commis-
verzekeringssector. Enerzijds is dit een sector waar goed
sarissen, aandeelhouders en overige belanghebbenden.
bestuur in het algemeen en de kwaliteit van goed toezicht
Een adequaat functionerend corporate governance systeem
een hoge mate van financiële materialiteit kent. De risico’s
richt zich op de lange termijn continuïteit van een onderne-
van zwak bestuur zijn binnen de sector groot te noemen.
ming en beschermt de belangen van aandeelhouders.
Anderzijds is deze sector nog niet goed vertegenwoordigd in het lopende engagement-programma, terwijl de omvang van
Een goed functionerend corporate governance systeem kan
deze ondernemingen in de benchmark en portefeuille groot
bijdragen aan lange termijn
is.
aandeelhouderswaarde. Internationale en nationale principes en codes verschaffen richtlijnen voor goede corporate
70024 032004
governance. Corporate governance kent vele aspecten die
17
van belang zijn waaronder: beloningsbeleid, aandeelhou-
veilige arbeidsomstandigheden in de kledingsector. Er zijn
dersrechten, transparantie, effectief toezicht op manage-
doelen gesteld op de volgende gebieden: beleid en risico-
ment, onafhankelijke audit en risk management.
analyse, risicobeheersing, transparantie. De rol en invloed van kleding en textielbedrijven binnen de markt is ontoerei-
3.8 Voortgang Goed ondernemingsbestuur
kend om alle misstanden op te lossen die zich voordoen in
Bron: Robeco en Syntrus Achmea
de keten. Samenwerking (tussen overheid, leveranciers,
Onderneming
Voortgang
retail en NGO’s) en controle op onderaannemers is dan ook
Ahold
neutraal
een belangrijk aandachtsgebied. Risico’s die horen bij de
KPN Philips Randstad TNT Express
neutraal positief positief positief
productie van basismateriaal, zoals risico’s rondom de oogst
Unilever positief Wolters Kluwer negatief (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo)
van katoen, zijn niet meegenomen in het onderzoek. Het doel van dit engagementthema is het verbeteren van beleid en gedrag van ondernemingen met betrekking tot de veilige arbeidsomstandigheden in de kledingsector. Voor de dialoog is 3 jaar uitgetrokken.
Veilige arbeidsomstandigheden in de kledingsector Ondanks de grote verscheidenheid aan spelers in de productieketen van kleding, wordt de retailmarkt gekenmerkt door een relatief klein aantal aanbieders van eindproducten.
Bron: Robeco en Syntrus Achmea
De aanbieders, de grote multinationals, houden zich bezig
Onderneming
Voortgang
met ontwerp, marketing en verkoop en hebben de beste
Kering
positief
kansen om goede winstmarges te realiseren. De textielsector is wereldwijd enorm competitief, met een keten die bijzonder gelaagd is en daardoor complex. Hoewel de productketen lang kan zijn, hebben deze multinationals over het algemeen slechts een relatie met de eerstvolgende schakel in de toeleveringsketen. Hierdoor ontbreekt het toezicht op activiteiten in de productieketen. Een bijkomende factor is dat in veel landen met hoge activiteiten in de toeleveringsketen voor de textielindustrie de wet- en regelgeving ten aanzien van veilige arbeidsomstandigheden niet goed is ontwikkeld. Het is dan ook belangrijk om beleid en managementsystemen te ontwikkelen die verder gaan dan enkel voldoen aan de lokale wet- en regelgeving. Dit is noodzakelijk om zowel directe risico’s op het gebied van veiligheid voor medewerkers als ook indirecte risico’s op het gebied van bijbehorende reputatieschade in te perken. Specifieker zijn risico’s op het gebied van brandveiligheid, constructieveiligheid van gebouwen, het gebruik van chemicaliën, hygiëne en sanitatie in de toeleveringsketen van belang in beeld te hebben. Het doel van dit engagementthema is het verbeteren van beleid en gedrag van ondernemingen met betrekking tot de 70024 032004
3.9 Veilige arbeidsomstandigheden in de kledingsector
18
Marks & Spencer Group geen (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo) CO2 management in de vastgoedsector Een groot deel van de menselijke CO2-uitstoot is afkomstig van de gebouwde omgeving. In de vastgoedsector is dus veel potentie aanwezig om CO2-uitstoot in te perken en de impact op het milieu te verlagen. Een minstens zo belangrijke motivatie om noodzakelijke CO2 besparingen te realiseren is de overtuiging dat duurzaam vastgoed op termijn beter zal renderen dan vastgoed dat niet duurzaam is. Gebouwen met gunstige energielabels zijn eenvoudiger in de markt te zetten en hebben betere verwachting ten aanzien van de bezettingsgraad. Daarnaast wordt minder risico gelopen op het vlak van aanpassingen in het door de overheid gevoerde milieubeleid. Op basis van de 'Global Real Estate Sustainability Benchmark' (GRESB) score kunnen fondsmanagers hun duurzaamheidbeleid tegen het licht houden en verbeteringen doorvoeren. GRESB maakt scores voor ongeveer 350 vastgoedfondsen en rangschikt deze in vier kwadranten. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen starters op het gebied van duurzaamheidbeleid en de best presterende ondernemingen, waarbij ondernemingen prestatie-indicatoren volledig
hebben geïntegreerd bij het beheer van de vastgoed-
vaststellen van prijzen. Dit in tegenstelling tot het gangbare
portefeuille. De best presterende fondsen bevinden zich met
marktmechanisme.
name in Australië en Nieuw Zeeland, gevolgd door de Europese vastgoedfondsen. De Noord-Amerikaanse fondsen
Tegelijk moeten ondernemingen efficiënte risicobeheerpro-
volgen en de Aziatische vastgoedfondsen scoren het
cessen opzetten die de veiligheid en de kwaliteit van ge-
slechtst. De eerste set ondernemingen waarmee het enga-
neesmiddelen waarborgen. De antipsychotica Risperdal en
gement wordt opgestart bevat acht vastgoedfondsen. Het is
Invega van Johnson & Johnson bijvoorbeeld, hebben de
mogelijk dat hieraan later additionele fondsen worden toe-
onderneming veel winst opgeleverd. Maar de onderneming
gevoegd.
heeft ook al miljoenen betaald aan de Amerikaanse overheid en is nu verwikkeld in een groot aantal rechtszaken
De doelstellingen binnen dit engagementthema zijn onder-
over onrechtmatige marketingactiviteiten en ernstige bijwer-
verdeeld in:
kingen van deze middelen.
1.
het beleid op het gebied van klimaatverandering;
Het is ook essentieel dat de toonaangevende rol die de
2.
de verankering van duurzaamheidsindicatoren binnen
(bio)-farmaceutische industrie vervult in het verschaffen van
bedrijfsprocessen;
kwalitatief hoogstaande geneesmiddelen aan patiënten op
3.
prestaties ten aanzien van energie en CO2 reductie-
één lijn ligt met een bij de economische omstandigheden in
doelstellingen;
het betreffende land passend prijsniveau om zo goede toe-
4.
de mate van transparantie daarin;
gang tot betaalbare geneesmiddelen te waarborgen. Bo-
5.
dialoog met huurders.
vendien wordt van ondernemingen verwacht dat ze beleid hebben geformuleerd over de transparantie van het klinisch
Deze laatste doelstelling is toegevoegd vanuit de gedachte
onderzoek dat zij uitvoeren in hun zoektocht naar weten-
dat klimaatverandering een zaak is van zowel verhuurders
schappelijke voortgang en volksgezondheid. Verder zou
als huurders.
binnen ondernemingen een effectief implementatie- en controlemechanisme voor het anti-omkopingsbeleid moeten
3.10 Voortgang CO2 management in de vastgoedsector
bestaan. Dit om kostbare rechtszaken, hoge boetes en aantasting van de merkwaarde te voorkomen.
Bron: Robeco en Syntrus Achmea Onderneming
Voortgang
Unibail-Rodamco positief (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo) ESG risico’s en kansen in de (bio)-farmaceutische industrie (opgestart in 2015) De (bio)-farmaceutische industrie heeft te maken met een aantal risico’s zoals prijsstijgingen van geneesmiddelen, de maatschappelijke onhoudbaarheid van toenemende zorg-
Tot slot halen ondernemingen concurrentievoordeel uit constante R&D-investeringen voor de ontwikkeling van innovatieve geneesmiddelen. Binnen dit engagementthema is een aantal doelen gesteld die relevant zijn voor de ondernemingen in het engagementprogramma. Het betreft doelen op een vijftal aandachtsgebieden, waarbij zowel sociale aspecten maar ook beheersmaatregelen een belangrijke rol spelen. Het zijn:
kosten en reputatieschade door negatieve media-aandacht. Aan de andere kant hebben (bio)-farmaceutische ondernemingen een innovatieve kracht, is er een trend om geneesmiddelen te leveren op basis van waarde en is er sprake van actieve patiëntbetrokkenheid.
Toegang tot gezondheidszorg Ondernemingen dienen strategieën te hebben of te ontwikkelen om toegang tot de gezondheidszorg voor de minst ontwikkelde landen mogelijk te maken. Niet alleen vanuit een sociaal perspectief is dit wenselijk, maar het is ook be-
Gezondheidszorg op basis van waarde wordt steeds belangrijker als bron van waardecreatie voor de sector. Deze
langrijk vanuit het perspectief dat dit toekomstige afzetmarkten zijn met een groeiende middenklasse
trend houdt in dat ondernemingen de waarde van het gerea70024 032004
liseerde gezondheidseffect gebruiken als basis voor het
19
Bedrijfsethiek (Bio)-farmaceuten dienen een anti-omkopingssysteem te hebben, dienen dit te implementeren en in het geval de
3.12 Voortgang ESG risico’s en kansen in de (bio)farmaceutische industrie Bron: Robeco en Syntrus Achmea
onderneming disciplinaire maatregelen krijgt opgelegd, dient
Onderneming
Voortgang
ze transparant hierover te zijn.
Amgen
geen
GlaxoSmithKline
geen
Transparantie bij klinisch onderzoek
Johnson & Johnson
geen
Het is van belang om (historische) resultaten van klinische
Merck & Co. Inc.
geen
onderzoeken te publiceren, waardoor beleggers beter geïn-
Novartis
geen
formeerd zijn. Ook zou dit betekenen dat proefpersonen niet
Roche
geen
onnodig meermaals dezelfde (onsuccesvolle) tests hoeven te ondergaan.
Sanofi geen (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo)
Productkwaliteit
Privacy en bescherming van consumenten- en per-
Risicobeheersmaatregelen zijn van cruciaal belang in een
soonsgegevens (opgestart in 2015)
sector waar productieactiviteiten veelal zijn uitbesteed naar
In de voortdurend digitaliserende wereld worden telecom en
opkomende markten. Rechtszaken rondom slecht functione-
internet bedrijven steeds vaker negatief geassocieerd met
rende medicatie of hulpmiddelen kunnen ondernemingen
het verzamelen van klantgegevens en inbreuken op privacy.
grote reputatie- en financiële schade toedoen.
Bovendien hebben telecom en internet bedrijven vaak controle over informatie en communicatie in de landen waar zij
Innovatiemanagement
actief zijn, waardoor zij betrokken kunnen raken bij schen-
Toekomstige groei valt of staat met innovatie. Het is van
dingen van privacy en de vrijheid van meningsuiting. Inter-
belang binnen de onderneming een cultuur van innovatie te
net en telecom bedrijven worden daarmee blootgesteld aan
kweken. (Bio)-farmaceutische ondernemingen zouden zich
reputatieschade en juridische en operationele risico's.
moeten richten op innovatieve R&D projecten en afzien van generieke merkstrategieën.
Binnen de ICT-sector worden telecom en internet bedrijven gezien als ondernemingen met de hoogste risico’s als het
Het aantal in het engagementprogramma opgenomen on-
gaat om privacy en de vrijheid van meningsuiting. Deze
dernemingen die ook in de beleggingsportefeuille zitten is
risico’s zijn grotendeels gelijk voor telecom en internet be-
zeven, waarbij een goede balans is tussen de regio’s Euro-
drijven, maar er zijn ook een aantal verschillen. De relaties
pa en Noord Amerika. Het engagementthema zal naar ver-
met overheden binnen de telecomsector zijn een essentieel
wachting lopen tot het voorjaar van 2018.
risico, omdat ondernemingen kunnen worden gevraagd communicatie te onderbreken en dergelijke acties zijn vaak in strijd met internationale verdragen. Vanuit die gedachte wordt binnen dit engagementthema specifiek met ondernemingen binnen deze twee sectoren de dialoog aangegaan. In eerste aanleg is gekeken naar de grootste 10 ondernemingen in beide sectoren, op basis van marktkapitalisatie in de MSCI Wereld index. Zowel de regio Europa als ook Amerika zijn gedekt. Binnen dit thema is een aantal doelstellingen geïdentificeerd waarop de dialoog met deze ondernemingen is geënt. Het
70024 032004
zijn de volgenden:
20
Beleid
3.13 Voortgang Data Privacy
Bedrijven dienen een mensenrechtenbeleid te hebben dat
Bron: Robeco en Syntrus Achmea
specifiek ingaat op data privacy en de vrijheid van menings-
Onderneming
Voortgang
uiting. Het beleid is idealiter van toepassing op de eigen
Apple
geen
activiteiten en waar relevant op relaties in de keten. Het
AT&T
geen
beleid bevat bij voorkeur ook een aantal doelstellingen die
Google
geen
leiden tot de effectieve preventie van (toekomstige) inbreu-
Telefonica SA
geen
ken. Het beleid dient daarnaast effectief te worden geïm-
Vodafone
plementeerd.
geen (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo)
Risicomanagement
Milieu-uitdagingen voor Europese elektriciteitsbedrijven
Bedrijven dienen mensenrechtenrisico's met betrekking tot
(opgestart in 2015)
data privacy en de vrijheid van meningsuiting in kaart bren-
Investeringen in energieopwekking zijn zeer kostenintensief
gen en hierover te rapporteren. Bij de start van een nieuwe
en de langetermijnplanning wordt sterk beïnvloed door ver-
activiteit, een nieuwe zakelijke relatie en bij belangrijke ver-
anderingen in wet- en regelgeving. Tussen leveringszeker-
anderingen in de bedrijfsvoering dienen risicobeoordelingen
heid, milieu-impact en kosten moet de juiste balans worden
te worden uitgevoerd. Daarnaast verwachten we dat maat-
gevonden. Door de zeer lange levensduur van elektriciteits-
regelen worden geïmplementeerd om de gesignaleerde
centrales zouden nutsbedrijven maatregelen moeten nemen
risico's te beperken. Een voorbeeld van een dergelijke
hun strategie toekomstbestendig te maken.
maatregel is het trainen van medewerkers die werken met gevoelige informatie.
Bedrijfsmodellen van traditionele energieproducenten staan onder druk en een verandering in bedrijfsstructuren, van
Transparantie
een gecentraliseerde naar een decentrale structuur, ligt in
Binnen deze doelstelling wordt de mate van transparantie
de lijn der verwachtingen. Milieuredenen worden als een
over data privacy en vrijheid van meningsuiting beoordeeld.
belangrijke oorzaak van deze ontwikkeling gezien. Decen-
Als bedrijven beschuldigd worden van een slecht privacy-
trale opwekking via hernieuwbare energiebronnen vergroot
beleid of belemmering van de vrijheid van meningsuiting,
de bestaande overcapaciteit op de energiemarkt. In combi-
worden zij aangespoord om transparant te reageren op de
natie met een lage vraag door toegenomen energie-
aantijgingen zodat ingeschat kan worden of er (voldoende)
efficiëntie en een bescheiden bbp-groei zorgt dit ervoor dat
corrigerende maatregelen zijn genomen.
traditionele energieopwekking meer en meer wordt verdreven of capaciteitsvergoedingen moeten krijgen (voor back-
Samenwerking
up van de markt). Vanuit deze context wordt van onderne-
Van bedrijven wordt verwacht dat zij samenwerken met
mingen verwacht dat zij nieuwe strategieën ontwikkelen en
belangrijke spelers uit de ICT-keten, waaronder concurren-
zich richten op schonere energieopwekking, aanpassingen
ten, leveranciers, zakenpartners, klanten, ngo's en overhe-
in energie netwerken, klantbehoud en verbeterde dienstver-
den. Dit om gezamenlijk te komen tot een goed beheer van
lening.
mensenrechten en risico’s gerelateerd aan data privacy en vrijheid van meningsuiting. Het engagementthema zal naar
Er is door de Franse partij Exane BNP Paribas een analyse
verwachting drie jaar lopen.
gemaakt van kritische prestatie indicatoren zoals kapitaalinvesteringen, R&D uitgaven en efficiëntie van energiecentrales binnen een groep van Europese elektriciteitsbedrijven. Op basis van deze analyse wordt het engagementthema gestart waarbij de volgende doelstellingen relevant zijn.
70024 032004
1. 2.
Aanwezigheid van een proactieve milieustrategie Efficiëntie van energiecentrales
21
3. 4.
Innovatie bedrijfsmodel Transparantie over lobby-activiteiten
Aanwezigheid van een proactieve milieustrategie Het voeren van een proactieve milieustrategie is wenselijk. De blootstelling aan risico’s als gevolg van stringentere CO2-emissierechten nemen toe. Het beperken van de CO2uitstoot is hierdoor niet enkel een milieu-overweging maar
nen bedrijfsmodellen af te stemmen op deze ontwikkelingen. Transparantie over lobby-activiteiten Transparantie ten aanzien van lobby activiteiten is de norm en van ondernemingen wordt verwacht dat zij, in lijn met de ambities van brancheorganisaties, positie innemen ten aanzien van relevante milieuwetgeving.
ook een financiële overweging. Efficiëntie van energiecentrales
3.14 Voortgang Milieu uitdagingen in de Europese elektriciteitssector
Het werken aan een verhoogde efficiëntie van de energie-
Bron: Robeco en Syntrus Achmea
centrales zou vanuit gekwantificeerde doelstellingen moeten
Onderneming
Voortgang
gebeuren. Wij verwachten dat elektriciteitsbedrijven hier
Centrica Plc
geen
expliciete doelstellingen voor hanteren.
E.ON Enel
geen geen
Innovatie bedrijfsmodel
Fortum Oyj
geen
Het bedrijfsmodel van ondernemingen in deze sector zal
GDF SUEZ SA
geen
naar verwachting sterk kunnen veranderen in de nabije toekomst vanwege de decentralisatie van energieopwekking. Dit biedt kansen voor huishoudens en bedrijven die zelf een
70024 032004
deel van hun energie opwekken. Energieleveranciers die-
22
RWE geen (zwart=gewijzigde status, grijs=status quo)
4 Collectief Engagement Waar mogelijk en gewenst is Syntrus Achmea mede namens het pensioenfonds betrokken bij andere vormen van engagement. Met andere beleggers worden dan bijvoorbeeld de krachten gebundeld voor een collectief engagement. Deze dialogen zijn vaker gericht op sectoren, bepaalde onderwerpen (bijvoorbeeld CO2-uitstoot) of overheden en andere regelgevende instanties. 1. Clinical trial transparency
(CDP). Dit project stuurt jaarlijks een vragenlijst uit naar
In de eerste helft van 2015 heeft Syntrus Achmea Vermo-
ondernemingen waarin wordt gevraagd naar relevante in-
gensbeheer zich aangesloten bij het nieuwe collectieve
formatie over de uitstoot van broeikasgassen, de voorberei-
engagement initiatief genaamd clinical trial transparency.
ding op klimaatverandering, en corporate governance en de
Binnen dit initiatief roepen wij de (bio)farmaceutische indu-
strategie om te reageren op klimaatproblematiek.
strie op om volledige openheid te geven van testresultaten van te ontwikkelen medicijnen. Op dit moment heerst de
Gecoördineerd vanuit de Principles for Responsible Invest-
gewoonte om enkel succesvol afgeronde clinical trials te
ment (PRI) ondersteunen investeerders jaarlijks via een
rapporteren terwijl onsuccesvolle resultaten niet openbaar
collectief engagement de vragenlijst van het CDP. Hierbij
worden gemaakt. Hierbij is het van belang dat niet enkel de
wordt de vragenlijst extra onder de aandacht gebracht bij
resultaten van huidige of toekomstige onsuccesvolle clinical
alle aangeschreven ondernemingen en benadrukken de
trials worden gepubliceerd, maar is het van belang dat er
investeerders het belang van betrouwbare gegevens voor
transparantie komt over alle historische testresultaten.
het beleggingsproces. Op basis van de beschikbare gegevens stelt het CDP de Carbon Disclosure Leadership Index
Het huidige gebrek aan transparantie heeft als negatief so-
(CDLI) samen.
ciaal effect dat er proeven worden uitgevoerd, wellicht op mens en dier, die in het verleden al door andere onderne-
In afwachting van de nieuwe CDP onderzoeksgegevens
mingen onsuccesvol zijn uitgevoerd. Indien de onsuccesvol-
worden voor dit collectief engagement momenteel geen
le proeven bekend zouden zijn binnen de industrie, zou dit
werkzaamheden verricht.
leiden tot een vermindering van onnodige proeven op mens en dier. Daarnaast is het voor een belegger van groot be-
3. Rapportageverplichting VN Global Compact
lang om de succesratio van projecten tussen verschillende
Het VN Global Compact biedt ondernemingen een kader
ondernemingen te kunnen bepalen. Enkel op deze manier
voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Onderne-
kan een belegger een goed geïnformeerde investeringsbe-
mingen kunnen zich vrijwillig bij het VN Global Compact
slissing nemen.
aansluiten. Ze kiezen er dan voor zich openbaar te committeren aan de tien principes van het Compact (zie bijlage 1).
Het engagement initiatief loopt via het PRI Clearinghouse. Wij zullen in de toekomst over de voortgang van het initiatief
Door deelname committeert de onderneming zich aan het in
in deze rapportage verslag doen.
gang zetten van veranderingen in de bedrijfsvoering. Zo gaan het VN Global Compact en de tien principes onderdeel
In totaal participeert SAVB in de volgende initiatieven:
uitmaken van het beleid, de strategie, de cultuur en de da-
1. Carbon Disclosure project
gelijkse praktijk van de onderneming. Verder laat de onder-
2. VN Global Compact
neming in haar publicaties (jaarverslag, duurzaamheidsver-
3. Clinical trial transparency
slag of de website) zien welke voortgang zij op het VN Global Compact en de principes boekt. Tevens dient de onder-
2. Carbon Disclosure Project
neming het VN Global Compact in publieke uitingen te steu-
Gegevens over klimaatverandering vormen in toenemende
nen.
70024 032004
mate een belangrijk element bij besluitvorming over investeringen. Betrouwbare, bruikbare en vergelijkbare klimaatge-
In de praktijk blijkt dat ondernemingen die aan het VN Glo-
gevens spelen hierbij een essentiële rol. Daarom hecht Syn-
bal Compact deelnemen dit op zeer verschillende wijze
trus Achmea belang aan het Carbon Disclosure Project
doen. De ene onderneming neemt haar deelname zeer se-
23
rieus en voldoet aan alle afspraken, terwijl de andere on-
4.
derneming minder aandacht besteedt aan het uitvoeren van
Om de belangen van het pensioenfonds beter te vertegen-
de principes. Deze laatste groep kan de geloofwaardigheid
woordigen neemt Syntrus Achmea, naast de collectieve
van het VN Global Compact ondermijnen.
engagementactiviteiten, actief deel aan samenwerkingsver-
Belangenbehartiging
banden van institutionele beleggers op het gebied van CorDoor middel van een collectief engagement zetten institutio-
porate governance, Eumedion en het International Corpora-
nele beleggers zich in, om ondernemingen aan te sporen zo
te Governance Network. Daarnaast heeft Syntrus Achmea
snel mogelijk te voldoen aan de principes van het VN Global
zich verbonden aan de Principles for Responsible Invest-
Compact en de bijbehorende rapportageverplichtingen.
ment. Binnen dit initiatief committeren institutionele beleg-
Door samen te werken met andere institutionele beleggers
gers zich aan het stimuleren van verantwoord beleggen,
wordt er extra druk uit geoefend op de ondernemingen om
zowel intern als extern. Ook heeft Syntrus Achmea Vermo-
op deze manier bij te dragen aan het succes van het VN
gensbeheer zich verbonden aan het eerder genoemde Car-
Global Compact.
bon Disclosure Project.
Syntrus Achmea heeft zich aangesloten bij de het PRI voor Rio initiatief. In afwachting van de nieuwe onderzoeksgegevens zijn voor dit collectief engagement geen werkzaamhe-
70024 032004
den de afgelopen 6 maanden.
24
5 Corporate governance en stemmen Corporate governance wordt vaak vertaald met goed ondernemingsbestuur. Het heeft betrekking op de verhoudingen tussen de verschillende organen binnen een onderneming zoals de raad van bestuur, de raad van commissarissen, aandeelhouders en andere belanghebbenden. Rekenschap, transparantie en toezicht spelen hierbij een centrale rol. Pensioenfondsen beleggen onder andere in beursgenoteerde ondernemingen en zijn daardoor aandeelhouder. Door actief gebruik te maken van aandeelhoudersrechten kan het pensioenfonds invloed uitoefenen op de onderneming. Het gaat hierbij om het benoemen van bestuurders, het goedkeuren van jaarstukken en goedkeuring van het beloningsbeleid. Het pensioenfonds doet dit onder andere door deel te nemen aan de besluitvorming op de aandeelhoudersvergadering (stemmen).
1.
Het pensioenfonds als actief aandeelhouder
definitieve stem geeft beschouwt het alle voorstellen op
De Nederlandse Corporate Governance Code schrijft voor
individuele basis. De strikte criteria in het eigen stembeleid
dat institutionele beleggers zoals pensioenfondsen een be-
leiden met name bij controversiële agendapunten tot een
leid moeten hebben ten aanzien van stemmen op aandeel-
afwijking van het advies van ISS. Het uiteindelijke besluit
houdersvergaderingen van beursgenoteerde ondernemin-
wordt genomen op basis van de specifieke feiten en om-
gen waarin wordt belegd. Daarbij wordt van de institutionele
standigheden van een dergelijk agendapunt.
belegger gevraagd om minstens eenmaal per jaar aan te geven hoe het invulling geeft aan het stembeleid.
Het betekent ook dat het pensioenfonds niet altijd met het management van de onderneming meestemt. Zo werd in de
Daarnaast stelt de Corporate Governance Code dat de insti-
eerste helft van 2015 op 9,9% van alle agendapunten tegen
tutionele belegger minimaal eenmaal per kwartaal moet
het management gestemd. Het ging hier vooral om de be-
aangeven hoe hij stemde op de aandeelhoudersvergaderin-
noeming van bestuurders van ondernemingen (niet onaf-
gen. In bijlage 2 vindt u de volledige tekst van de relevante
hankelijk waar dit wel geëist of gewenst is) en belonings-
bepalingen voor institutionele beleggers van de Nederland-
structuren (excessief, onvoldoende toegelicht, of niet trans-
se Corporate Governance code.
parant genoeg). Op aandeelhoudersresoluties over milieu, sociale en governance kwesties wordt ook relatief vaak
Het pensioenfonds voldoet aan de bepalingen van de Cor-
tegen management gestemd.
porate Governance Code. Op de website van het pensioenfonds zijn de volgende documenten te vinden:
stemd is per aandeelhoudersvergadering
Tabel Fout! Geen tekst met de opgegeven stijl in het document..3 Overzicht stemactiviteiten H1 2015 Bron: ISS en Syntrus Achmea 3. Management ISS beleid Agendapunten Voor Tegen Voor Tegen 10.478 90,1% 9,9% 95,9% 4,1%
Stemgedrag Pensioenfonds
Op de website van het pensioenfonds vindt u meer informa-
1.
Stembeleid
2.
Stemverslag van de voorgaande kwartalen en het afge-
3.
Rapportagetool waarbij gerapporteerd wordt hoe ge-
lopen jaar
2.
Het Bedrijfspensioenfonds voor de Landbouw stemde in de
tie over hoe het pensioenfonds per aandeelhoudersverga-
eerste helft van 2015 tijdens 838 vergaderingen op 10.478
dering stemde.
agendapunten. De aandeelhouders-vergaderingen vonden wereldwijd plaats.
3. Vertegenwoordiging op aandeelhoudersvergaderingen
Het pensioenfonds maakt bij het uitoefenen van stemrech-
Syntrus Achmea Vermogensbeheer heeft in april de Alge-
ten mede gebruik van stemanalyses en stemadviezen van
mene Vergadering van Aandeelhouders (AVA) van Wolters
Institutional Shareholder Services (ISS). De ISS aanbeve-
Kluwer bijgewoond. Hier heeft Syntrus Achmea Vermo-
70024 032004
ling dient dus als advies. Voordat het pensioenfonds haar
25
gensbeheer mede namens het pensioenfonds voor de
Op een aantal aandeelhoudersvergaderingen in de
Landbouw het woord gevoerd en werd hoofdzakelijk het
Verenigde Staten, waaronder die van C.R. Bard, is door
beloningsbeleid aan de orde gesteld.
een aandeelhouder een voorstel ter stemming gebracht met het verzoek tot een uitgebreidere duurzaamheidsrapporta-
Het huidige lange termijn beloningsbeleid is gebaseerd op
ge. De rapportage dient een kwantitatief verslag bevatten
prestatiedoelstellingen voor winst per aandeel en aandelen-
over de uitstoot van broeikasgassen door de onderneming,
rendement. De winst per aandeel kan sterk beïnvloed wor-
zodat aandeelhouders de risico’s en kansen voor de onder-
den door de inkoop van eigen aandelen; een effect dat niet
neming op het gebied van emissies en duurzaamheid beter
veroorzaakt wordt door prestaties van het management.
kunnen evalueren. Bij de onderneming C.R. Bard stemde
Daarom werd er tijdens de AVA verzocht om andere presta-
ruim 31% van de aandeelhouders voor een verbeterde
tiedoelstellingen op te nemen in het lange termijn be-
duurzaamheidsrapportage, waarmee het voorstel niet is
loningsbeleid zoals ‘Return on Capital Employed’ of ‘Return
aangenomen.
on Invested Capital’, waarbij deze ongewenste externaliteiten minder tot uiting komen.
Op 19 mei vond de algemene vergadering van aandeelhouders van Royal Dutch Shell (Shell) plaats. Door een groep
Daarnaast worden er vraagtekens gezet bij de referentie-
aandeelhouders werd een resolutie geagendeerd om Shell
groep voor het beloningsbeleid van Wolters Kluwer. In deze
te verplichten te rapporteren over het klimaatbeleid van de
groep zitten enkele matig presterende kleinere beursven-
onderneming. Met 98,9% meerderheid stemden de aan-
nootschappen, die moeilijk vergelijkbaar zijn met Wolters
deelhouders voor het agendapunt, dat ook gesteund werd
Kluwer. Tijdens de AVA stelt de voorzitter van de Raad van
door het bestuur van Shell. Vanaf volgend jaar zal de on-
Commissarissen recent een toetsing is geweest van het
derneming toetsen in welke mate de strategie en de activa
beloningsbeleid door een externe consultant. Er is wat Wol-
van Shell geraakt worden onder de bestaande klimaatsce-
ters Kluwer betreft geen aanleiding om het beloningsbeleid
nario’s van het International Energy Agency. Daarnaast zal
te herzien.
Shell relevante prestatie indicatoren ten aanzien van klimaatsverandering definiëren en rapporteren over duurzame
4.
Agenderingsrecht aandeelhouders
Op aandeelhoudersvergaderingen kunnen aandeelhouders
investeringsstrategieën. Bij het Britse BP is een zelfde resolutie ingediend en aangenomen.
een voorstel agenderen, mits wordt voldaan aan de voorwaarden van het lokaal geldende agenderingsrecht. Onder-
5.
Corporate Governance ontwikkelingen
staand de belangrijkste voorstellen op het gebied van mili-
Extra stemrechten voor lange termijn aandeelhouders
eu, sociale en governance kwesties ingebracht door aan-
Zowel in Italië als in Frankrijk zijn er ontwikkeling rond dub-
deelhouders in de eerste helft van 2015
bele stemrechten voor lange termijn aandeelhouders. Dit gaat echter in tegen het basisprincipe van een goede
Bij het Britse vervoersbedrijf National Express plc werd een
machtsverdeling op de aandeelhoudersvergadering van
aandeelhoudersvoorstel ingediend door een vakbond, in
‘één aandeel, één stem’ en kan tot scheve machtsverhou-
samenwerking met een aantal pensioenfondsen. Het voor-
dingen leiden.
stel vroeg om een onafhankelijk onderzoek naar de beschuldigingen van de vakbond, betreffende de gebrekkige
Een aantal Italiaanse beursgenoteerde ondernemingen
arbeidsomstandigheden bij een Amerikaanse dochteronder-
wilde gebruik maken van een wetswijziging om met een
neming van National Express. Slechts 15% van de aan-
gewone meerderheid (50% + 1 stem) van stemmen een
deelhouders, waaronder het pensioenfonds, steunde dit
statutenwijziging door te voeren, in plaats van de gebruike-
voorstel en behaalde daarmee geen meerderheid van
lijke twee derde meerderheid. Aandeelhouders die langer
stemmen.
dan 2 jaar de aandelen in bezit hebben zouden dan dubbele stemrechten verkrijgen. Gezien het geconcentreerde
70024 032004
aandeelhoudersbezit in Italië zou dit met name de positie en
26
macht op de aandeelhoudersvergadering van de grootaan-
in de statuten opnemen dat zij de bepalingen uit de Floran-
deelhouders bevorderen en die van minderheidsaandeel-
ge act niet van toepassing verklaren, waarna de aandeel-
houders benadelen. Dit terwijl het beoogde effect van de
houders deze aanpassing van de statuten moeten goedkeu-
wetgever was om lange termijn aandeelhouderschap te
ren op de aandeelhoudersvergadering. Deze agendapunten
stimuleren. Na een uitvoerig lobby van een aantal institutio-
bij beursgenoteerde ondernemingen in Frankrijk worden
nele beleggers, academici als ook commissarissen van
zeer nauwlettend geanalyseerd en in lijn met het belang van
ondernemingen is het wetsvoorstel ingetrokken.
het pensioenfonds gestemd.
In Frankrijk is begin 2014 de zogenaamde ‘Florange act’ aangenomen, waardoor aandeelhouders die langer dan 2 jaar aandelen in hun bezit hebben dubbele stemrechten
70024 032004
krijgen toegekend. De ondernemingen moeten nu expliciet
27
Bijlage 1 Uitgangspunten van de Global Compact van de Verenigde Naties Het VN Global Compact verlangt van bedrijven dat zij binnen hun invloedsfeer een aantal kernwaarden op het gebied van mensenrechten, arbeidsnormen, milieu en anticorruptie omarmen, ondersteunen en uitoefenen. Bedrijven die het VN Global Compact initiatief onderschrijven, verbinden zich ertoe de onderstaande doelstellingen en waarden te steunen bij het uitvoeren van hun activiteiten: Mensenrechten 1e principe:
Bedrijven dienen binnen de eigen invloedssfeer de internationaal vastgelegde mensenrechten te ondersteunen en te respecteren; en
2e principe:
er voor te zorgen dat zij niet medeplichtig zijn aan schendingen van de mensenrechten.
Arbeidsnormen 3e principe:
Bedrijven dienen de vrijheid van vakvereniging en de effectieve erkenning van het recht op collectieve onderhandelingen te handhaven;
4e principe:
alle vormen van verplichte en gedwongen arbeid te elimineren;
5e principe:
zich in te spannen voor de effectieve afschaffing van kinderarbeid; en
6e principe:
discriminatie met betrekking tot werk en beroep te bestrijden.
Milieu 7e principe:
Bedrijven dienen het voorzichtigheidsbeginsel te hanteren met betrekking tot milieukwesties;
8e principe:
initiatieven te ondernemen om grotere verantwoordelijkheid op milieugebied te bevorderen; en
9e principe:
de ontwikkeling en verspreiding van milieuvriendelijke technologieën te stimuleren.
Anticorruptie 10e principe:
Bedrijven dienen alle vormen van corruptie, inclusief afpersing en omkoping, tegen te gaan.
De principes van het Global Compact zijn gebaseerd op internationale verdragen, onder andere afgeleid van de Universele verklaring van de rechten van de mens, de verklaring van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) inzake de fundamentele arbeids-
70024 032004
rechten, en van de verklaring van Rio met betrekking tot milieu en ontwikkeling.
28
Bijlage 2 Bepalingen Nederlandse Corporate Governance Code IV.4 Verantwoordelijkheid institutionele beleggers Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers Principe
Institutionele beleggers handelen primair in het belang van hun achterliggende begunstigden of beleggers en hebben een verantwoordelijkheid jegens hun achterliggende begunstigden of beleggers en de vennootschappen waarin zij beleggen om op zorgvuldige en transparante wijze te beoordelen of zij gebruik willen maken van hun rechten als aandeelhouder van beursvennootschappen.
Best practice bepalingen IV.4.1
Institutionele beleggers (pensioenfondsen, verzekeraars, beleggingsinstellingen, vermogensbeheerders) publiceren jaarlijks in ieder geval op hun website hun beleid ten aanzien van het uitoefenen van het stemrecht op aandelen die zij houden in beursvennootschappen.
IV.4.2
Institutionele beleggers doen jaarlijks op hun website en/of in hun jaarverslag verslag van de uitvoering van hun beleid ten aanzien van het uitoefenen van het stemrecht in het betreffende boekjaar.
IV.4.3
Institutionele beleggers brengen ten minste eenmaal per kwartaal op hun website verslag uit of en hoe zij als aandeelhouders hebben gestemd op de algemene vergaderingen van aandeelhouders.
Verantwoordelijkheid van aandeelhouders Principe
Aandeelhouders gedragen zich ten opzichte van de vennootschap, haar organen en hun medeaandeelhouders naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid. Hieronder valt de bereidheid om een dialoog met de vennootschap en medeaandeelhouders aan te gaan.
Best practice bepaling IV.4.4.
Een aandeelhouder oefent het agenderingsrecht slechts uit nadat hij daaromtrent in overleg is getreden met het bestuur. Wanneer een of meer aandeelhouders het voornemen heeft de agendering te verzoeken van een onderwerp dat kan leiden tot wijziging van de strategie van de vennootschap, bijvoorbeeld door het ontslag van één of meer bestuurders of commissarissen, wordt het bestuur in de gelegenheid gesteld een redelijke termijn in te roepen om hierop te reageren (de responstijd). Dit geldt ook voor een voornemen als hiervoor bedoeld dat strekt tot rechterlijke machtiging voor het bijeenroepen van een algemene vergadering op grond van artikel 2:110 BW. De betreffende aandeelhouder respecteert de door het bestuur ingeroepen responstijd in de zin van best practice bepaling II.1.9.
IV.4.5.
Een aandeelhouder stemt naar zijn eigen inzicht. Van een aandeelhouder die gebruikt maakt van stemadviezen van derden wordt verwacht dat hij zich een eigen oordeel vormt over het stembeleid van deze stemadviseur en de door deze verstrekte stemadviezen.
IV5.5.
Indien een aandeelhouder een onderwerp op de agenda heeft laten plaatsten, licht hij dit ter vergadering toe en
70024 032004
beantwoordt hij indien nodig vragen hierover.
29
