Verslag studiereis Gezonde School Schotland september 2015

Verslag studiereis Gezonde School Schotland september 2015

Onderwijsagenda Sport, Bewegen en een Gezonde Leefstijl in en om het onderwijs, 2012-2016

Inhoudsopgave 1

Voorwoord ....................................................................................................................................... 3

2

Programma ...................................................................................................................................... 4

3

Impressies studiereis ....................................................................................................................... 6 3.1

Zondag 20 september ............................................................................................................. 6

3.2

Maandag 21 september ........................................................................................................... 8

3.3

Dinsdag 22 september 2015 ................................................................................................. 13

3.4

Woensdag 23 september 2015 ............................................................................................. 14

3.5

Donderdag 24 september 2015 ............................................................................................. 18

4

Conclusies studiereis ..................................................................................................................... 20

5

Evaluatie studiereis ....................................................................................................................... 22

Bijlagen 1 Lijst met deelnemers 2 Resultaten evaluatieformulier


1 Voorwoord Sinds 2012 werken de PO-Raad, VO-raad en MBO Raad aan het stimuleren van Gezonde Scholen via de Onderwijsagenda Sport, Bewegen en een Gezonde Leefstijl (SBGL) in en rondom de school. Verschillende landen zijn voor Nederland een goed voorbeeld vanwege de manier waarop zij de Gezonde School-aanpak in hun alledaagse onderwijspraktijk toepassen. Eén van die landen is Schotland. Waarom Schotland? Schotland is al een stap verder dan wij bij Gezonde School. Daarom was dat land ook de bestemming van deze studiereis. Het land levert een zeer bruikbaar voorbeeld van de wijze waarop het thema ‘gezondheid en welzijn’ is geïntegreerd in het onderwijs. In 2012 heeft Schotland het nieuwe ‘Curriculum for Excellence’ ingevoerd, met ‘health and wellbeing’ als één van de zes ontwikkelingsdomeinen. Het nieuwe curriculum vormt één van de onderdelen van het Schotse beleid dat gericht is op het terugdringen van ongelijkheid in de hele samenleving. Ook de samenhang tussen onderwijs, zorg en andere beleidsterreinen is een innovatief voorbeeld voor de Nederlandse Gezonde School-aanpak. Tijdens de studiereis heeft u meer gehoord over de successen én de valkuilen van de Schotse aanpak. In dit verslag vindt u hier diverse voorbeelden van. Ook de take aways van de reis worden benoemd. Laat u inspireren voor de situatie op uw school. We hopen dat u een leerzame en inspirerende studiereis heeft gehad. Met vriendelijke groet, Rinda den Besten voorzitter Onderwijsagenda SBGL voorzitter PO-Raad Paul Rosenmöller voorzitter VO-raad Jan van Zijl voorzitter MBO Raad


2 Programma Zondag 20 september 13.30

Verzamelen Schiphol vertrekhal 2

16.05

Aankomst Glasgow Airport (KL 1477) Vertrek per bus naar hotel

17.15 18.30

Inchecken Glasgow Marriott Hotel Vertrek te voet naar dinerlocatie

19.00

Diner in het National Piping Centre Gastspreker Nick Morgan (Education Scotland)

22.00

Vertrek te voet naar hotel

Maandag 21 september 07.00 07.45

Ontbijt Vertrek te voet naar congres in Grand Central Hotel

08.15

Registratie international Health and Well-Being Conference (HWB): ‘Embedding Health and Wellbeing across learning’, Glasgow (http://www.educationscotland.gov.uk/newsandevents/events/2015/hwbconference2015.asp)

09.00 09.25

Suzanne Hargreaves, Welcome and introductions Graeme Logan, Curriculum for Excellence: Importance of Wellbeing

09.45 10.30

Sir Harry Burns, Professor of Global Public Health Koffie/thee

11.00

Goof Buijs, Learning and Health Go Hand in Hand: The European Perspective

11.20 11.40

Tony McDaid, Health and Wellbeing: At the heart of Curriculum for Excellence Lunch + voorbereiding schoolbezoeken

12.30 16.00

Vertrek naar scholen Terug naar Grand Central Hotel

19.00 20.00

Receptie + Scottish entertainment HWB diner

21.30

Slotspreker HWB conference (TBC)

22.00

Einde dag 1 HWB conference

Dinsdag 22 september 07.30 08.30

Ontbijt Vertrek te voet naar kantoor Education Scotland

09.00 10.00

Lezing door Michael Gallagher (historicus) over ‘history and culture of Glasgow’ De ‘tussenstand’: tussentijdse evaluatie en take-aways (Jan Faber en Goof Buijs)

10.30

Stadswandeling met gidsen

12.40 13.40

Terug op HWB conference, deelname Workshop 2 (inschrijving nodig) Lunch op HWB conference

14.40 15.45

HWB conference: Afternoon for Action (met Youth Commissioner + Youth parliament) Slot HWB conference

16.15 18.00

Vrije tijd Vertrek te voet vanaf hotel naar dinerlocatie

18.30

Diner in ‘The Corinthian Club’

21.30

Gastspreker Susan Duff (HMI School Inspectorate) Vertrek te voet naar hotel


Woensdag 23 september 07.00 08.00

Ontbijt Vertrek per bus naar North Ayrshire

09.00

Gastspreker Suzanne Hargreaves (Education Schotland) Schoolbezoeken in regio North en West Ayrshire 1. Dalry early learning centre (kindergarten) 2. Willowbank School (special education) 3. Dreghorn Primary school (PO) 4. Greenwood Academy (VO) 5. St Joseph’s Academy (VO)

12. 00 Vertrek per bus naar Hamilton (packed lunch) 13.30 Schoolbezoeken in Hamilton A. St Cuthberts Prim school (Health and wellbeing: responsibility for all) B. Glenlee Prim school (Connections-PA in early yrs) C. Udston Prim school (rights respecting school award PO) D. St Ogilvie High School (health and wellbeing: responsibility for all) E. Calderside Academy (rights respecting school award VO) 15.00

Vertrek naar Lanark Heritage Centre (UNESCO Heritage Centre-toegang ter plekke te betalen) of boswandeling of thee

17.00 18.30

Per bus naar dinerlocatie Diner in ‘Riva Restaurant’ in Bothwell Gastspreker Eileen Scott (NHS Health Scotland)

21.30

Per bus naar hotel

Donderdag 24 september 07.00

Ontbijt Gastspreker Natalie White (Education Scotland)

09.00

Bezoek Scottish Learning Festival, SECC Glasgow http://www.educationscotland.gov.uk/slf/slf2015/programme.asp

11.00

Vertrek per bus naar House for an Art Lover

11.30 13.00

De ‘Eindstand’:evaluatie en take aways (Jan Faber en Goof Buijs) Lunch

14.30 16.55

Vertrek per bus naar luchthaven Vertrek Glasgow Airport naar Amsterdam (KL1478)


3 Impressies studiereis Dit hoofdstuk is samengesteld uit de verslagen van enkele deelnemers van onderdelen van het reisprogramma.

3.1 Zondag 20 september Tijdens een goede vliegreis maakten de deelnemers via levendige gesprekken - natuurlijk over gezondheid – kennis met elkaar. Na een bustocht kwamen we aan bij het Marriott Hotel. Na een uurtje vrije tijd liepen we gezamenlijk naar het Piping Museum waar we met doedelzakmuziek werden onthaald. Een echt fotomomentje compleet met Schotse regen. We betraden een prachtige eetzaal en werden voorgesteld aan Susanne Hargreaves en onze eerste gastspreker Nick Morgan. Hij vertelde deze avond over het Schotse curriculum. Onderwijs in Schotland Kinderen in Schotland starten hun schoolcarrière op vijfjarige leeftijd. Ze volgen zeven jaar primary school waarna ze op twaalfjarige leeftijd naar secondary school gaan. Daar blijven ze in elk geval tot hun zestiende. Na vier jaar secondary school kunnen leerlingen aan het werk of een beroepsopleiding volgen. Velen doen aansluitend de examens die toegang geven tot de universiteit op zeventien- of achttienjarige leeftijd. Gezonde School-onderwijs Iedere school in Schotland werkt aan ‘health and wellbeing’. Dit is bij wet verplicht, net als literacy en numeracy. ‘Health and wellbeing’ stimuleert iedereen op school om een gezond leven te leiden. Er wordt gewerkt aan een programma waar aandacht is voor lichamelijk, sociaal, spiritueel, geestelijk en emotioneel welzijn van leerlingen en schoolpersoneel. De nieuwe curriculumstructuur gaat uit van vier kerncapaciteiten. Deze worden als essentieel gezien voor de toekomstige inwoners van Schotland. Deze capaciteiten zijn: 

successful learners: leerlingen zijn enthousiast, gemotiveerd, streven naar hoge standaarden, staan open voor nieuwe ideeën;



confident individuals: leerlingen hebben zelfrespect, voelen zich fysiek, mentaal en emotioneel goed, ontwikkelen waarden en opvattingen en hebben ambitie;



responsible citizens: leerlingen hebben respect voor anderen, tonen bereidheid tot verantwoordelijke deelname aan de politiek, het economische, sociale en culturele leven;



effective contributors: leerlingen tonen een ondernemende houding, zijn veerkrachtig en hebben zelfvertrouwen.

Parallel aan de invoering van dit ‘Curriculum for Excellence’ is gestart met een traject om het doel en de aanpak van evaluatieprocessen te veranderen. Het programma `Assessment is for Learning' (AifL) is gebaseerd op wetenschappelijke inzichten over de meest effectieve manier van leren en evalueren.


Scottish Attainment Challenge Het aanpakken van ongelijkheid vormt het hart van de agenda van de Schotse regering. Elk kind op school kan vaardigheden voor het leven meekrijgen. De Scottish Attainment Challenge is gericht op het dichten van de kloof en het verhogen van gelijkheid. Het zal moeten zorgen voor het verbeteren van onderwijsresultaten. Ieder wordt aangemoedigd om het beste uit zichzelf te halen. Deze challenge is gelanceerd in februari 2015 en richt zich op het verbeteren van de resultaten van lezen en schrijven, rekenen en ‘health and wellbeing’. Nick gaf aan dat het gevolg is dat er wel meer wordt getoetst en gevolgd. Schoolorganisatie 95% van de leerlingen gaat naar een staatsschool. Er zijn 2.650 scholen in Schotland, waarvan 300 katholiek. De leerlingen gaan naar school op vijfjarige leeftijd, maar veel kinderen volgen ook een vorm van voorschools onderwijs. De vaardigheden die belangrijk zijn op school hebben betrekking op leven, leren en werken. Gezondheid in Schotland Schotland kent veel problematiek op het gebied van roken, drinken, tienerzwangerschappen en ongezonde voeding. Zo ernstig dat zelfs de levensverwachting aanzienlijk lager is dan in omringende Europese landen. Dat is één van de redenen om te kiezen voor een dergelijke aanpak in het onderwijs waarbij ‘health and wellbeing’ een belangrijk thema is. Nick Morgan eindigde zijn speech met de woorden: ’We still have lots to do and we know that’. Vragen De vragen die gesteld werden, hadden deels betrekking op de toetscultuur. Naast het denken in processen rondom ‘health and welbeing’ is er ook zeker een toetscultuur. Dat lijkt met elkaar in tegenspraak en dat bevestigde Nick Morgan ook. De toets wordt ook niet zozeer gebruikt om het beste uit het kind te halen, maar om scholen en groepen te vergelijken. Wat verder opviel in de presentatie was dat kinderen weinig buiten spelen. Volgens Nick zit het gewoon niet in de Schotse cultuur en zullen ze daarmee moeten leren omgaan.


3.2 Maandag 21 september Health and Wellbeing Conference in Glasgow De tweedaagse internationale conferentie ‘Learning for Well-being’ in Glasgow vormde onderdeel van de studiereis. Op maandag zijn alle deelnemers van de studiereis aanwezig op de conferentie, die ’s ochtends een plenair gedeelte bevat en ’s middags schoolbezoeken. Hieronder een korte samenvatting van de gastsprekers van het plenaire deel van de conferentie. Spreker: Graeme Logan (Education Scotland) Het Curriculum for Excellence is opgezet om het gat te verkleinen tussen degenen die met lage SES (sociaal-economische status) instromen en degenen met hoge SES. Armoede mag geen reden zijn voor lagere prestaties op school. Daarom worden er hoge eisen gesteld aan leerlingen. Men wil dat alle leerlingen keuzes kunnen maken en mogelijkheden krijgen. De vooruitgang moet je monitoren. Niet alleen in lezen (literacy) en rekenen (numeracy), maar ook in welzijn en gezondheid (health and wellbeing). Er is in Schotland momenteel een discussie gaande over meetbaarheid (Scottish Attainment Challenge). Je wilt weten welke verbeteringen er zijn gemaakt en wat de impact is. Docenten moeten de verbeteringen per individuele leerling plannen. Kun je aan iedereen dezelfde standaardvragen stellen? Wat wil een kind bereiken rondom welzijn en gezondheid? Sluit aan bij de ambitie van kinderen! Spreker: Sir Harry Burns (voormalig Chief Medical Officer van Schotland) Zijn boodschap was om je niet alleen te richten op de afwezigheid van ziekte, maar ook op het vergroten van welzijn en gezondheid. De levensverwachting is sterk gekoppeld aan armoedeproblematiek. Het risico op vroegtijdig overlijden ligt niet zo zeer aan roken en ongezonde voeding (Schotland in vergelijking met andere Europese landen). Gezondheidsverschillen zijn het grootst bij tieners en jongvolwassenen. Drugs, alcohol, zelfmoord en geweld zijn de belangrijkste doodsoorzaken. De cultuur in Schotland om zeven dagen in de week te drinken is sociaal geaccepteerd. Dit zijn sociale (contextgebonden) factoren. Met het stijgen van de werkloosheid is ook het sterftecijfer gestegen, vooral vanaf 1995. In de jaren ervoor was men aan het werk en er was gemeenschapsgevoel. Het sterftecijfer is toegenomen vanwege de afwezigheid van factoren die welzijn en gezondheid bevorderen, zoals werk en gemeenschapsgevoel. Voor kinderen moet de wereld om hen heen begrijpelijk (‘comprehensible’), te beïnvloeden (‘manageable’) en betekenisvol (‘meaningful’) zijn. Anders leidt dit tot chronische stress. Vanwege armoedeproblematiek zijn deze factoren vaak afwezig, waardoor chronische stress ontstaat. Stresshormonen zijn belangrijk om te overleven. Dit heeft consequenties voor de hersenen en het leervermogen van kinderen. Meer stress heeft tot gevolg: minder leervermogen en minder vaardigheden om je op de gepaste manier te gedragen in een bepaalde sociale context. Sir Burns laat de neurologische consequenties zien, veroorzaakt door het opgroeien in chaotische omstandigheden vanwege armoede en alles wat hiermee samenhangt. Een goede tegenhanger is het knuffelen van kinderen. Dit maakt een stofje vrij. Andere positieve factoren zijn fysieke activiteit, mindfulness en een veilig sociaal netwerk. Om verandering door te voeren wordt ‘bottom up’ gezocht naar verbeteringen.


Spreker: Goof Buijs (gezondheid en leren gaan hand in hand: het Europees perspectief) Goof Buijs betrad maandag 21 september 2015 als derde gastspreker het podium bij dit congres. Het onderwerp van zijn presentatie ging over het Europese perspectief op gezondheid en leren. Een belangrijk uitgangspunt van dit thema is dat er vanuit Europees perspectief goed moet worden samengewerkt om met elkaar een verandering te realiseren. Men kan zich afvragen hoe gezond jonge kinderen in Europa nu eigenlijk zijn. Belangrijke thema’s zijn voornamelijk de gezondheid, het dieet, de psychische ontwikkeling bij kinderen, de mentale gezondheid en de bescherming en veiligheid van het kind om zichzelf te ontwikkelen tot een volwaardig mens in de maatschappij. De link in zijn presentatie naar de resultaten van het Europese HBSC onderzoek (http://www.hbsc.org/publications/datavisualisations/weekly_activity.html) geeft goed inzicht in de (verschillen in) gezondheid van kinderen in Europa en trends daarbij. Schotland kan worden gezien als goed voorbeeld van promotor van de Gezonde School. Uit onderzoek is naar voren gekomen vanuit welk perspectief een Gezonde School kon worden gerealiseerd. Verschillende componenten spelen een rol om de samenwerking in het onderwijs te versterken. Democratie is nodig tussen docenten en leerlingen, de afspraken moeten ook in de praktijk worden gerealiseerd en het moet een onderdeel worden van de leerlijn op scholen. Het programma vraagt om meer onderzoek, waarbij moet worden gekeken naar hoe de school wordt geleid, wat de ervaringen van betrokken studenten zijn en wat de relatie is tussen docenten en hun leerlingen. Tot slot is een belangrijke pijler hoe de betrokkenheid van de community - inclusief ouders – groeit. Daarnaast moet men de tijd nemen voor de implementatie van de Gezonde School. Een belangrijke voorwaarde is dat álle docenten dezelfde visie hebben en dit ook willen uitdragen naar de leerling. Momenteel zijn er in de hele Europese regio 34.000 Gezonde Scholen. Spreker: Tony McDaid Tony McDaid is directeur van een VO school vlak buiten Glasgow met een achtergrond in bewegen en sport. Zit mindfulness in de cultuur van de school, hoe zie je het in de klaslokalen terug? Op basis van interviews met leerlingen heeft hij geïnventariseerd welke eigenschappen het meest belangrijk zijn om op school te leren. Deze zijn doorgevoerd in het lesprogramma en het beleid van de school. De school sluit aan bij de belevingswereld van de leerlingen. Vaardigheden als luisteren, samenwerken en probleemoplossend vermogen zijn niet alleen belangrijk in werk, maar ook om een prettig leven te kunnen leiden. Vanuit de school worden buitenschoolse activiteiten georganiseerd (bijvoorbeeld het schoolvoetbalteam). Na de lunch zijn de deelnemers in groepen uiteen gegaan voor het maken van schoolbezoeken in en rond Glasgow. Van enkele bezoeken zijn de verslagen opgenomen. Drumchapel Secondary school DREAM – BELIEVE - ACHIEVE We werden tijdens de pauze ontvangen op school. Leerlingen zijn bezig met tafeltennis (in de overblijfruimte) en tennis met zachte ballen (op het binnenplein). We beginnen met het bekijken een filmpje over de school. Het draait om relaties, vertrouwen in jezelf en wederzijds respect. Motto van de school is dan ook: ‘young people get a greater belief in themselves’. De school staat in een achterstandswijk in Glasgow. Vier jaar geleden is de school begonnen met een verandertraject waarin veel meer aandacht wordt besteed aan health and wellbeing. Onderwijsagenda Sport, Bewegen en een Gezonde Leefstijl in en om het onderwijs, 2012-2016

Tijdens de rondleiding schetsen acht leerlingen ons evenzoveel portretten van het type leerlingen dat rondloopt in de school (leerlingen uit gebroken gezinnen, problematiek in het gezin, armoede, pesten in de buurt, enzovoort). Daarna lopen we door een deel van de school. De muren zijn vaak beschilderd en de gangen ingericht in overleg met of door leerlingen. In het sportlokaal ontmoeten we in groepjes leerlingen en praten we over - en doen mee aan - vormen van lichamelijke activiteit zoals turnen, dansen en extra sportactiviteiten. Ook zien we twee presentaties, van de turngroep en van de dansgroep. In de andere sporthal zitten ongeveer twintig verschillende 'functionarissen' die een rol spelen in en rond de school om het 'selfbelief' van de leerlingen te vergroten. We gaan speeddaten, twee minuten per tafel. Veel nieuwe informatie dus! Tenslotte komen we terug in de sporthal, die nu is omgebouwd, voor het volgende deel van het programma. Drumchapel is van plan om een ‘rights respecting’ school te worden. De leerlingen doen allerlei zelfbedachte spelletjes met ons die daarmee te maken hebben. Dan komen de acht leerlingen van het begin weer te terug. Hun situatie is niet veranderd, maar de programma's van de school over ‘health and wellbeing’ helpen hen wel om sterker in de schoenen te staan. Kelvin college Het Kelvin college is gehuisvest in een gemeenschapsgebouw met een zwembad, bibliotheek, computerruimte en een café dat alle mensen uit de buurt, een van de armste gebieden van Glasgow, gebruiken. De jongeren die hier een persoonlijk leerprogramma volgen, zijn geheel of gedeeltelijk uitgevallen in het schoolsysteem vanwege tienerzwangerschap, huiselijke omstandigheden of persoonlijke problemen. Er wordt gewerkt met professionals en vrijwilligers die, bijvoorbeeld in de avonduren of het weekend, workshops en huiswerkbegeleiding verzorgen. Ook peers en ouders worden betrokken in het programma. De leerdoelen zijn voornamelijk gericht op vaardigheden voor een gezond leven, kans op werk en bieden de gelegenheid voor leerlingen om succeservaringen op te doen. Zelfvertrouwen en zelfstandigheid ontwikkelen hebben een hoge prioriteit. De leerlingen volgen gedurende een of soms twee jaar een leerprogramma met door henzelf samengestelde doelen, gebaseerd op interesse en talent. Deze bespreken ze wekelijks met hun docent. Na deze opvang gaan zij terug in het reguliere schoolsysteem of werken. De school lijkt een combinatie van onze entreeopleiding en sociaal werk. De kracht zit in een sterke samenwerking met de gemeenschap waardoor de jongeren niet als drop outs worden gezien, maar in een brede context worden ondersteund en begeleid. De uitdagingen zijn docenten te equiperen om met deze complexe jongeren te kunnen werken en om voldoende geld bij de gemeenschap en overheid te genereren om de leerprogramma's te kunnen blijven aanbieden. Abercorn secondary school De Abercorn secondary school is een kleine middelbare school (150 leerlingen met 17 docenten) voor kinderen met een beperking. We worden hartelijk ontvangen met fruit en scones! Zeer betrokken docenten hebben samen een lokaal sportnetwerk opgebouwd. De studenten zijn niet verplicht iets te doen maar worden enorm gestimuleerd door hun docent. Ze kunnen de sport kiezen die bij hen past. Het financieringssysteem van Schotland zit totaal anders in elkaar. Ze hebben veel subsidiemogelijkheden. Leerlingen blijven terugkomen want de sfeer en cultuur is hun Onderwijsagenda Sport, Bewegen en een Gezonde Leefstijl in en om het onderwijs, 2012-2016

vangnet/netwerk. Sommige studenten doen vrijwilligerswerk voor de school. De school heeft nog als doel om de ouderparticipatie te verbeteren. De school maakt duidelijk dat via bewegen en sport de leerprestaties beter zijn. Er is een beweegaanbod voor en na schooltijd. Studenten leren vaardigheden die hun verder helpen in de toekomst (zelf met de bus weg, zelf eten maken, et cetera). Tenslotte: practise what you preach! Dit was duidelijk zichtbaar en het werkt! Elke ochtend begint met twintig minuten bewegen. Dit zorgt ervoor dat iedereen de energie weer op peil heeft. Ook hebben de docenten elke ochtend kort overleg met elkaar. Ze bespreken hoe het gaat met de kinderen zodat daar direct op ingespeeld kan worden. De school heeft een buddysysteem: nieuwe studenten die het moeilijk hebben worden gekoppeld aan een ouderejaars die haar of hem helpt. Tenslotte: er is vers eten waarbij docenten uitleggen en echt leren wat gezond eten is. De combinatie met sport, voeding en gedrag is goed gecombineerd en levert veel op! Kings Oak primary school De reis ernaartoe is al een ervaring op zich. Het landschap wordt na het uitrijden van de stad al snel echt landelijk. Schoonheid en verwaarloosde gebouwen wisselen elkaar op de weg naar Kings Oak af. Er zijn weinig mensen op straat. De eerste indruk wanneer wij er aankomen is echt leuk. Er staat een afsluitbaar hek om de school, wat een overzichtelijk veilig gevoel geeft. Men heeft ervoor gekozen om verschillende buitenspeelplekken te creëren voor kinderen van verschillende leeftijden. Onder- en bovenbouw is strikt gescheiden. Ondanks dat er heel veel kinderen zijn is er een enorme rust binnen. We worden naar een klaslokaal geleid. Het ziet er vrolijk uit binnen waarbij de regels op de muren geschreven zijn. Er hangt een smartbord. Kinderen kunnen niet naar buiten kijken. Er zijn wel kleine ramen die open kunnen maar die zitten op een hoogte van 1,80 meter. Op de vraag waarom dat is wordt niet echt een duidelijk antwoord gegeven anders dan dat het gebouw nu eenmaal zo is. Men gaat ervan uit dat positieve relaties op school bijdragen aan een goede mentale en psychische gezondheid van kinderen. Vanaf 2008 heeft het management veel meer nadruk gelegd op voorbeeldgedrag. “Wellbeing” van het kind ook als individu: in plaats van sanctioneren werkt men met peer mediation, healthy wellbeing, et cetera. Duidelijk wordt dat de beide schoolleiders hier een heel duidelijke voortrekkersrol hebben genomen. Men heeft het team meegenomen en veel geïnvesteerd in scholing van het docententeam, bewustwording, van straf- naar beloningsmethodieken. Het was een hele uitdaging om het team deze ommezwaai te laten maken. Team heeft lang stilgestaan bij wat wellbeing concreet is. Vanzelfsprekend is men in gesprek gegaan met alle ouders. Ouders van kinderen die opvielen omdat ze minder goed in staat waren “goede” relaties aan te gaan werden uitgenodigd om in gesprek te gaan (ouders die er thuis een andere filosofie op na hielden -> sanctioneren i.p.v. belonen) om uitgebreider stil te staan waarom de school het belangrijk vomd dit als uitgangspunt voor de opvoeding te nemen. Vroeger was de ouderbetrokkenheid niet groot. Tegenwoordig wordt dit wel bereikt door een foto van kind al dan niet in de klas te maken en deze in een brief te verwerken “uw kind doet het goed”, Kom...kijken voor een uitvoering”. De school maakt ouderbetrokkenheid hiermee heel concreet.


Men werkt wel met punten als waardering voor kinderen, maar deze zijn niet te verzilveren voor bijvoorbeeld een plaatje of sticker. De waardering zit dan ook in een extra goede persoonlijke relatie met je docent. Men staat samen met kinderen van tien à elf jaar oud stil bij hoe het betreffende kind was toen het vijf/zes/zeven jaar oud was. Dit helpt om bewustwording te creëren, maar ook om te laten zien hoe het kind al gegroeid is. Dat draagt bij aan trots zijn op zichzelf! Een simpele maar hele mooie tool. Op latere leeftijd lijkt het verstandig dezelfde reflectiemomenten toe te passen. Ook leert men kinderen op jonge leeftijd al naar het non-verbale gedrag van klasgenoten te kijken, zich bewust worden van anderen en hoe ze met bepaald gedrag om kunnen gaan (zelf bewustzijn, bewustzijn van anderen en self management). Kinderen die bovenstaande ingewikkeld vinden, worden intensiever begeleid. In een klas zitten gemiddeld 25 leerlingen, met een docent en vaak één of twee klassenassistenten. In het kader van Gezonde School wordt er veel aandacht besteed aan sociaalemotionele ontwikkeling. De school heeft als doel dat ieder kind aan het eind van de dag tevreden/ vrolijk naar huis gaat. Men bereikt dat omdat docenten hun leerlingen ‘claimen’. De betreffende leerlingen weten dat ze op de betreffende docent kunnen rekenen. 55% van de kinderen krijgt gratis een maaltijd, 16% heeft ‘looked after support’. Over het continu testen van kinderen wordt verschillend gedacht. Het legt veel druk bij de leerlingen. De docenten zijn er niet enthousiast over. Het team waarmee we gesproken hebben straalt een enorme positieve sfeer uit: ‘Make the school the hub for parents, care, et cetera’.


3.3 Dinsdag 22 september 2015 In het gebouw van de Schotse regering vertelde Neil Gallagher, archivaris van de Mitchell Library, over de geschiedenis en architectuur van Glasgow. De onderwerpen: het ontstaan van de stad, de historische ontwikkeling, de leidende rol van Glasgow tijdens de industriële revolutie en hoe de stad geworden is tot wat het nu is. Aansluitend vond een eerste groepsdiscussie plaats over de take aways die we tot nu toe hebben kunnen vaststellen. Daarna volgde een rondleiding door het centrum van Glasgow, in drie groepen onder leiding van een deskundige gids. Middagprogramma ’s Middags sloten we aan bij de tweede dag van de Health and Wellbeing conference. Er werd aan verschillende workshops deelgenomen, en na de lunch aan de soms spetterende slotmanifestatie van het congres. Leuk is dat het congres eindigde met een PowerPoint-impressie van de afgelopen dagen.


3.4 Woensdag 23 september 2015 De gehele dag stond in het teken van schoolbezoeken in de omgeving van Glasgow, die we per bus aandeden. In totaal brachten we die dag in kleine groepen twaalf scholen, waarvan hieronder een aantal bezoeken zijn beschreven. Dalry Early Years Centre Het Early Years Centre in het dorpje Dalry ten zuiden van Glasgow heeft een netwerk rond kwetsbare kinderen gebouwd. ‘Health and wellbeing’ zag je in alle klassen terug. Men werkt er met een buddy systeem, kind en ouder zijn aan elkaar gekoppeld. De ouders worden erg betrokken bij de school door bijvoorbeeld het project ‘groen wandelen’. Kinderen maar ook hun ouders worden in hun kracht gezet door competenties te verbeteren/benutten. ‘Build your self-esteem’ was één van de belangrijkste punten van deze dagopvang, ook voor ouders. Door de moestuin waren kinderen erg veel buiten. Ze werken actief aan een doorgaande lijn naar de naastgelegen basisschool. Glenlee Primary School De trotse directrice en een groepje kinderen namen ons mee op rondleiding langs de diverse klassen. Bijzonder was dat ook dove kinderen (met begeleider) deel uitmaakten van de school. We hebben een gymles bijgewoond voor groep 1 en 2. Volgens de pabo-mensen gingen we zo’n twintig jaar terug in de tijd. Vakleerkrachten in het primair onderwijs bestaan hier niet. Gym wordt ingezet om sociaalemotionele samenwerking te ontwikkelen. Een duidelijk andere aanpak dus. Een derde van de kinderen leeft onder de armoedegrens. De directrice en het team gaan duidelijk een ‘extra mile’ om het beste voor de kinderen te organiseren, veel breder dan alleen school. Willowbank School Willowbank School is een prachtige school, net nieuw gebouwd met alle faciliteiten voor kinderen met speciale behoeften. Hier zitten 57 kinderen van primary en secondary school. Het inspectierapport leverde op het gebied van gym een ‘outstanding’ op. Ze hebben een zwembad, ‘sensory’ (snoezel)kamer, gymzaal, medische kamer, moestuin, groot speelplein en kamer met volledig zachte wanden. Speciaal voor ouders hebben ze bovendien een kamer waar ze samen kunnen komen. Net als in de andere scholen hingen de wanden vol met goede prestaties van leerlingen en hun normen/waarden. Ze dragen echt uit waar ze voor staan. Een student die dit schooljaar gekozen was tot ‘head of the student council’, leidde ons rond. Voor ieder kind is er een profielboekje. Met de taxichauffeurs is er goede communicatie, kinderen dragen dieetkaartjes en chauffeurs komen zelfs vooraf bij kinderen langs. ’s Ochtends zorgen de docenten er eerst voor dat een kind zich op z’n gemak voelt en pas daarna werken ze aan onderdelen als rekenen en taal. Kinderen leken allemaal erg goed in hun vel te zitten. Ze waren trots en blij met wat ze deden. St. Cuthbert’s primary school Op de St. Cuthbert’s school zitten 198 kinderen, waarvan 28% onder de armoedegrens leeft (minder dan ongeveer 17.000 pond per jaar). Deze kinderen krijgen gratis lunch op school. Er zijn vijf ‘huizen’


binnen school. Kinderen komen ’s ochtends eerst samen in hun ‘huis’. Daarin zitten kinderen van groep 1 tot en met 8. Ze spreken over van alles en nog wat met elkaar: nieuws, welbevinden enzovoort. Tijdens sporttoernooien strijden deze ‘huizen’ tegen elkaar. Ze werken met een buddy systeem, dat al begint vanaf de kinderopvang (0 tot en met 4 jaar). Kinderen van de basisschool komen iedere dag 50 minuten helpen op de kinderopvang en worden later ook buddy van kinderen waar ze goed mee konden opschieten. Ze hebben een leerlingen- en een ouderraad. Als we binnen zijn worden er pizza’s gebakken met emoties. Een ‘blije’ pizza heeft z’n paprikamondje omhoog staan. Een verdrietige pizza heeft z’n paprikamond naar beneden staan. De juf vraagt uit welk land de pizza komt. Verder wordt aandacht besteed aan waar de ingrediënten vandaan komen, hoe lang de pizza in de oven moet, hygiëne en veiligheid. Op allerlei manieren leren kinderen tijdens deze les. Een mooi voorbeeld van ‘health and wellbeing’ gecombineerd met allerlei andere vakken. Ook op deze school worden kinderen weer helemaal in hun kracht gezet. Dreghorn Primary School De Dreghorn Primary School is nieuw gebouwd in 2013. In de hal van de school hangen nog een grote schoolbel en een glas-in-lood raam uit de oude school. Het gebouw ziet er prachtig uit en bij de school is een groot stuk bos waar de kinderen kunnen spelen en leren en zijn er schooltuintjes. Ook is er naast de school een groot sportveld. We worden ontvangen door het schoolhoofd. Twee leerlingen uit groep 7 laten ons de hele school zien. Er zitten 290 leerlingen op de school van 4 tot 12 jaar. De school staat in een gebied waar veel armoede heerst en waar alcoholmisbruik veel voorkomt. Ook komen veel kinderen uit gebroken gezinnen. De visie van de school is dat je moet kijken naar het gehele kind (‘whole child’). Ze moeten goed in balans zijn. De school doet daarom haar uiterste best zoveel mogelijk tegemoet te komen aan de behoeften van ieder kind. ‘Health and wellbeing’ is erg belangrijk voor de school en het is een verantwoordelijkheid van iedereen. Het leren hebben van respect naar elkaar toe is core business. De directeur zegt: “If there is respect, you don’t need rules.” De lokalen zijn ruim en open en kinderen uit verschillende groepen werken regelmatig met elkaar samen aan projecten. Men lijkt in Schotland verder dan Nederland wat betreft passend onderwijs. In de groepen vinden we kinderen met speciale behoeften, bijvoorbeeld autisme. Opvallend is dat voor deze leerlingen, meer dan in Nederland, personeel aanwezig is om hen te begeleiden. Voor deze leerlingen is de eigen klas de basis, maar daarnaast kunnen ze naar speciale ruimten (‘educational support resource’) om in kleine groepjes te werken en te leren. Er is veel aandacht voor ‘outdoor learning’, sport en duurzaamheid. Opvallend is dat elke leerling een flesje water op zijn/haar tafel heeft staan. Elke groep heeft een deur die direct naar buiten gaat en in de gang heeft elke groep z’n eigen bord met daarop in felle kleuren de doelen waaraan men wil werken, de leerstijlen van de leerlingen, en dergelijke. Er hangt een fijne pedagogische sfeer in school. We zien vooral blije, opgewekte kinderen die ons graag dingen laten zien en over hun school vertellen. We missen in de school wel de mannelijke leerkrachten. We zien hier heel duidelijk de feminisering van het onderwijs. Na anderhalf uur vertrekken we geïnspireerd. Meer informatie over deze school vind je op: www.dreghorn.northayrshireschools.co.uk


Calderside academy De Calderside academy is een school met 1.400 studenten in de leeftijd van elf tot en met achttien jaar. Opgericht in 2007. De inhoud van het programma wordt samengesteld met medewerking van de studenten. Enkele studenten vertelden over hun eigen ervaringen. Waarom ze voor deze school hadden gekozen, wat de plek van ‘Health and Well-being’ in het curriculum is en hoe het wordt ingepast in de leerjaren. In het programma was een combinatie gemaakt van studenten die aan het woord kwamen en korte bezoeken aan klassen die op dat moment les hadden. We konden bijvoorbeeld meedoen met de lesopdracht. Opvallend was dat de studenten niet verrast waren door ons bezoek. Ze waren duidelijk prima voorbereid door de organisatie en stonden open voor dialoog. Spreker in de bus: Suzanne Hargreaves (Education Scotland) In de bus vertelde Suzanne Hargreaves nog wat over de Schotse situatie en gaf ze tips voor Nederland. Hieronder volgende de belangrijkste: 

We moeten de overheid overtuigen dat ‘health and wellbeing’ geen extra geld kost. We moeten met oplossingen komen en niet met vragen. Daarnaast moeten we scholen overtuigen dat het geen extra tijd kost, het is een integrale aanpak. In Schotland werd het van bovenaf opgelegd. Dat werkte niet erg goed totdat de eerste scholen er mee bezig gingen en het succesvol was. Het delen van good practices werkte wel. Ga niet werken met certificaten of bronzen, zilveren of gouden plakkaten.



(Mbo-)scholen volgen hetzelfde curriculum maar naar eigen invulling.



Schotse universiteiten hebben de hoogste drop-out cijfers binnen de UK.



Via ‘formative assessments’ worden studenten niet zozeer getoetst door examens maar door hun kennis te presenteren.



Literacy, numeracy en health and wellbeing zijn alledrie onderdeel van het curriculum, maar iedere school deelt ze op eigen wijze in.



Een goede manier om ouders te betrekken is via het organiseren van informatieavonden. Op middelbaar/beroepsonderwijs is dat moeilijker, maar dat kun je koppelen aan shows / kijkavonden.



Kinderen helpen zelf in alcoholpreventieprogramma’s.



Kinderen met een gedragstoornis of verstandelijke/fysieke handicap worden gewoon op school opgenomen en ook steeds meer in sportclubs (“they include them”).

Lanark Heritage Centre De relatie met ‘health and wellbeing’ is direct gelegd wanneer Lanark Heritage Centre opdoemt, midden in een prachtig landschap. Het is een indrukwekkend gezicht wanneer je de achttiende eeuwse gebouwen van het New Lanark, gebouwd in 1785, ziet liggen midden in Schotse natuur: tussen bossen en stromende beken. Je zou bijna wensen terug te keren in de tijd en als werknemer je intrek te nemen. Voor de omgeving werd gekozen vanwege de dichtbijgelegen watervallen (uit industrieel oogpunt): The Falls of Clyde. De gebouwen werden geconstrueerd uit het lokaal ontgonnen zandsteen. New Lanark wordt beschouwd als een van de best geconserveerde plekken, uit het begin van de industriële revolutie. In 1799 leefden en werkten 2500 mensen in het dorp, dat aanvankelijk door Richard Arkwright and David Dale werd gesticht. Het dorp bestond onder ander uit winkels, kerken, verzorgingshuizen,


woonhuizen, fabrieksgebouwen. Noemenswaardig in het kader van onze reis zijn in het bijzonder “The Intitute for the Formation of Character” (en dat was dan bedoeld voor volwassenen) en Robert Owen’s School for Children. Aanvankelijk was New Lanark een woon-werk opvang voor 200 immigrantenfamilies, Highlanders, die tevergeefs naar Amerika vertrokken. Hun schip verging echter in de storm en David Dale bood hen onderdak. Robert Owen (1771 – 1885) had de visie op een harmonieuze samenleving en paste die visie toe op de gemeenschap in het dorp. Je zou kunnen zeggen dat het ging om een sociaal experiment met in het achterhoofd een meer dan bloeiende katoenindustrie. Hij bouwde de meeste gebouwen in het dorp. Door bijvoorbeeld een school, een winkel en kinderopvang te bouwen creëerde hij een sociale omgeving waarvan hij geloofde dat deze de karakters van zijn werknemers zou verbeteren. En dat bleek in economische zin een succesvolle formule. De school werd gebouwd in 1817. Owen benadrukte in zijn visie het belang van “education” van kinderen en volwassenen. De school was ruim van opzet met grote klaslokalen. Educatie werd gezien als een levenslang proces en volwassenen werden ook onderwezen op sociaal gedrag. Het curriculum voor kinderen bestond uit muziek, dansen en zingen, kunst, geschiedenis, en aardrijkskunde. Straf was verboden. Kennelijk zit het ook ergens in de Schotse natuur want de pedagogische visie was dat kinderen met zachtheid en aanmoediging benaderd moesten worden. Voeding van de nieuwsgierigheid van kinderen werd als meer effectief beschouwd. En ook toen trokken de vernieuwende Schotse methoden al internationale aandacht. In 2001 werd New Lanark ingeschreven op UNESCO’s lijst van World Heritage Sites.


3.5 Donderdag 24 september 2015 De dag begon met een ontbijtlezing van Natalie White van Education Scotland. Daarna gingen we naar het Scottish Learning Festival en deden daar veel indrukken op. Dit is vergelijkbaar met de Nationale Onderwijstentoonstelling (NOT) in Nederland. Het programma werd met een evaluatie en lunch afgerond in het prachtige restaurant: ‘House for an art lover’, ontworpen door Charles Rennie Macintosh, Natalie White (Education Scotland), outdoor learning De hamvraag bij ‘outdoor learning’ is hoe je de ‘mindset’ verandert. Ter illustratie volgt een anecdote over Kellogs cornflakes. Het bedrijf had de vormgeving van de cornflakes veranderd en, na een protestbrief van Natalie White, toen negen jaar oud, weer terug veranderd. Belangrijke ervaring voor een negenjarige: je hebt invloed. Natalie White geeft een voorbeeld van veters strikken. Als lerares had ze een week lang geoefend met haar klas om veters te leren strikken. TedX gaf ook voorbeeld van schoenstrikken, maar dan de andere kant op. Dit is beter. Heeft ze de klas één voorbeeld geleerd van hoe het zou moeten, maar het gaat om de beste methode. Dus vervolgens heeft ze de kinderen de methode van TedX aangeleerd. Lesgeven gaat om kinderen te leren om zelf controle uit te kunnen oefenen en hier betere manieren voor vinden. Als lerares heb je veel vrijheid om je lessen vorm te geven. Lessen hoeven niet in een klaslokaal gegeven te worden. Als je naar buiten gaat, dan leren de leerlingen daar. Belang van naar buiten gaan met kinderen: contact maken met de aarde, je voelt je veel beter, je ontmoet anderen. Zoek uit wat voor jou een belangrijke motivatie kan zijn om naar buiten te gaan. Een deel van de Schotse leerkrachten wil helemaal niet naar buiten. Gewoonte van zitgedrag, slecht eetpatroon. Hoe kun je je personeel motiveren? En hoe krijg je ouders mee? Ze is met het personeel en ouders naar een klimmuur geweest. Daar heeft ze een structurele activiteit van gemaakt in een aantal weken. Vanaf hier naar zeilen. Meer zelfvertrouwen, onafhankelijkheid, trots. Hebben hier een intrinsieke motivatie voor gekregen, waardoor het beter beklijft. Education Scotland ondersteunt scholen om ‘outdoor learning’ te implementeren. Met praktische adviezen, zoals veiligheidsvoorschriften, wat zijn leuke plekken om naar toe te gaan et cetera. ‘Turn of the lights, get outdoors’. Education Scotland werkt hierin samen met diverse partners. De grootste weerstand zat op het gebied van veiligheid. Ouders gaven aan dat de kinderen in het klaslokaal veilig zijn, maar buiten niet. Ouders gingen processen aanspannen, vanwege de risico’s. Er is nu een document beschikbaar waarin alle risico’s zijn opgenomen (voordelen voor kinderen om risico’s te ervaren). Kunnen ouders geen proces meer inspannen en geeft leerkrachten mandaat om naar buiten te gaan. Belangrijk om zoveel mogelijk barrières weg te halen. Veel leerkrachten delen best practices. De meeste leerkrachten maken het vervolgens weer op maat. Je moet als leerling een bepaald niveau behalen, bijvoorbeeld op rekenen. Deze vaardigheden moeten ze binnen, maar ook buiten een klaslokaal kunnen demonstreren. Dit maakt onderdeel uit van curriculum of excellence: ‘learning, life and work’. Buitenschools leren geeft een enorme kans om dit te oefenen.


De Johan Frisoschool in Rijsen licht toe: Outdoor learning maakt onderdeel uit van onze school. Hiervoor gebruiken ze de Gezonde Schoolplein. Ook ROC van Twente is actief op dit terrein: Wij hebben alleen volwassenen op school, dus wordt anders ingezet dan op de basisschool. Het gaat niet alleen maar om een speelplek. Een groene omgeving betekent ook het een en ander voor mindfulness, om even tot rust te komen. Susan Hargreaves vertelt over hoe lichamelijke opvoeding in het nieuwe Schotse curriculum is ingevuld. Het vormt een belangrijk onderdeel is van cognitieve vaardigheden. En het gaat om teambuilding (samenwerking, oplossingsgericht werken, besluitvorming) en niet alleen om de motorische vaardigheden. Dit zijn de vaardigheden die van belang zijn om te leren en te werken en te leven. Daarom is gym een centraal onderdeel van de school. Meer informatie over outdoor learning in Schotland: http://www.educationscotland.gov.uk/learningandteaching/approaches/outdoorlearning/ Slotsessie in ‘House for an art lover’ We eindigden de studiereis met een slotdiscussie in groepen (po, vo, mbo, pabo en landelijke organisaties) over de conclusies en take aways (zie hoofdstuk 4). Hierna hebben alle deelnemers de schriftelijke evaluatie ingevuld en voor de camera in één zin samengevat wat hun belangrijkste leerpunt was (zie hoofdstuk 5). Suzanne Hargreaves vatte in haar slotwoord nog eens samen hoe we Gezonde School in Nederland een stap verder kunnen helpen: 

Gezonde School hoeft geen extra geld te kosten (‘health and wellbeing’ gaat niet om extra geld).



Zorg voor zeer goede relaties, een ondersteunende sfeer, en een goed begrip van waar het bij Gezonde School vooral om gaat.



Begin gewoon en geef iedereen een beloning of certificaat. Niemand krijgt graag te horen om gezondheidsbevorderend bezig te moeten zijn.



Ga scholen vooral niet met elkaar vergelijken en zorg er vooral voor dat iedere school een Gezonde School wordt.


4 Conclusies studiereis Op de laatste dag van de studiereis hebben we zeven take-aways geformuleerd. Ook heeft iedere subgroep specifieke conclusies vastgesteld. Deze vind je hieronder. Take aways 1. 2.

Realiseer werkelijke betrokkenheid van leerlingen op het proces in de school. Plaats het historisch perspectief van Gezonde School in toekomstvisie.

3. 4.

Gewoon doen. Zet welbevinden als basis in de pedagogiek en gezonde relaties.

5.

Werk eerst een overkoepelende visie uit, dan in thema’s.

6. 7.

Voer ‘health and wellbeing’ in als basis in de opleiding van docenten. Voor middenmanagement: directie meer sturen op educatief leiderschap, af van afrekencultuur.

Groep primair onderwijs 

Als je leert te respecteren, heb je geen regels nodig.



Zet een woonkamerproject op met leerlingen uit verschillende groepen.



Ga aan de slag met ouders, school als gemeenschap;



Maak ruimte in het curriculum voor docenten om vakoverschrijdend te werken aan welbevinden. Kijk daarbij naar de keuzes van het kind.



Oudere kinderen helpen jongere kinderen.



Maak elkaar verantwoordelijk.

Groep voortgezet onderwijs 

De vraag is: zelf proberen in de marge of ruimte krijgen van boven en dan komen tot implementatie?



Verantwoordelijkheid moet gaan leven bij personeel.



Er moet echt geld komen voor kinderen die echt iets nodig hebben.



Werk vakoverstijgend aan thema’s.



Concreet: er moet nog veel gebeuren.

Groep middelbaar beroepsonderwijs 

Hug meer met elkaar en met studenten; warmte moet er zijn.



Productiviteitscijfers moeten gebaseerd zijn op ‘health and wellbeing’ en positief beoordeeld.



Geef invulling aan kernwaarden en maak deze zichtbaar in de organisatie.



Ga met studenten in gesprek over kernwaarden en maak dit zichtbaar.



Leg meer nadruk op pedagogische aspecten dan op vakdidactiek.



We bieden aan op 3 december een vervolg te geven aan de studiereis bij ROC Mondriaan, want we moeten het met elkaar doen.



Schaf de term Gezonde School af, omdat deze gaat over appels, sport en bewegen. Bedenk een nieuwe term die gaat over een veilig schoolklimaat.



Wellbeing is meer dan sport en bewegen.



Ga met verschillende mensen in gesprek over wat ze onder Gezonde School verstaan, zoals hier tijdens de studiereis.



Werk aan een gezamenlijke taal.




Als studenten instromen op school moeten zij zich welkom voelen.



Laten we een platform creëren om onze ervaringen met de Schotse studiereis te delen en wat we onder Gezonde School verstaan.

Groep pabo 

‘Doen wat je zegt’ verder uitwerken, ook al is dit een open deur. We willen graag dat onze studenten durven methoden los te laten, dat moeten wij dus ook doen. Nog duidelijker die doelen die we per bijeenkomst hebben beschrijven. Doelen kunnen ook bereikt worden door geheel iets anders te doen en deze scherper te formuleren;



Sport en bewegen moeten we los laten en gebruiken als middel om alle gezondheidsthema’s te gaan bereiken.



Formuleer een overkoepelende visie en denk niet in thema’s.



Ga op zoek naar ambassadeurs.

Landelijke organisaties 

Ontwikkel het Gezonde School-concept door op basis van waarden (zoals ‘respecting’, ‘nurturing’, e.d.) in plaats van de gezondheidsthema’s.



Leg meer nadruk op pedagogiek en minder op thema’s.



Werk het principe van ‘iedereen voor alle kinderen’ uit.



Leg een betere verbinding tussen po en vo en zorg voor meer overdracht.



Stimuleer schoolbezoeken in Nederland en deel mooie voorbeelden.



We zijn onder de indruk dat in Schotland de ‘health and wellbeing’ leerdoelen zo zichtbaar zijn op school.



Werk meer aan ouderbetrokkenheid.



Laat veiligheid en respect voor kinderen veel meer in basisvoorwaarden van Gezonde school terugkomen.


5 Evaluatie studiereis Bijna alle deelnemers hebben een gesproken evaluatie van de studiereis gemaakt. Deze zijn opgenomen aan het eind van het programma op 24 september 2015. Iedere deelnemer heeft de studiereis in één woord samengevat. Het resultaat is te vinden op YouTube. De schriftelijke evaluatie is door 49 deelnemers ingevuld. De resultaten zijn terug te vinden in bijlage 2. Voorafgaand aan de reis Bijna de helft van de deelnemers (49%) is via een collega of leidinggevende over de studiereis geïnformeerd of via emailing 29%. De berichtgeving voorafgaand aan de studiereis heeft meer dan 80% van de deelnemers als goed of zeer goed beoordeeld. Op 3 september is een voorbereidende bijeenkomst georganiseerd. Ruim een derde van de deelnemers was daarbij niet aanwezig. De aanwezigen beoordeelden deze bijeenkomst als goed dan wel zeer goed. De studiereis zelf De inhoud van de studiereis vonden bijna alle deelnemers (98%) goed tot zeer goed. 2% beoordeelde de inhoud van de reis als matig. De organisatie ter plekke is door 88% van de deelnemers als goed tot zeer goed beoordeeld, vijf deelnemers vonden deze matig, Het verblijf ter plekke in het Glasgow Marriot Hotel vonden de meesten goed tot zeer goed (90%), slechts een deelnemer vond het verblijf slecht . Alle deelnemers, op één na, vonden de studiereis relevant (bijna 47%) of zeer relevant (51%) voor hun werkzaamheden. De totale kwaliteit van de studiereis hebben alle deelnemers als goed (ruim 40%) tot zeer goed (bijna 60%) beoordeeld. Van de programmaonderdelen zijn de schoolbezoeken op woensdag 23 september in Ayrshire en Hamilton als meest positief beoordeeld (een rapportcijfer van gemiddeld 8,5) en het bezoek aan het Scottish Learning festival op donderdag 24 september als minst positief (met een cijfer van 6,6). Verbeterpunten In het algemeen vond men het programma erg vol, waren er wel veel sprekers bij de eetmomenten, en is er meer tijd gewenst voor inhoudelijke discussie, de take-aways en onderlinge uitwisseling en netwerken. Ook is er een wens om meer op te trekken in eigen groepen (po, vo, mbo, landelijke organisaties). Verder vond men dat er soms wat meer aandacht aan onze eigen gezonde voeding en aan lichaamsbeweging en sport gedaan kon worden. Stappen na de studiereis Tenslotte gaven de deelnemers als meest genoemde antwoorden op de vraag over hun eerste twee stappen binnen hun werk na de studiereis: het delen van ervaringen, het creëren van draagvlak en het vergroten van bewustwording bij collega’s, het team, het bestuur, de leerlingen en bij andere scholen. En hoe met collega’s en management concreet aan de invulling van het schoolbeleid kan worden gewerkt. Unaniem zouden alle deelnemers een volgende studiereis aan hun collega’s aanraden.


Bijlage 1 Lijst deelnemers Naam

Organisatie

De heer M. Andreae

Drenthe College

Mevrouw M.E. van Ark Mevrouw E.S.H. Bakker

Hogeschool Leiden Graafschap College

Mevrouw P. Bes De heer R. Bloem

Zaan Primair ROC van Twente

De heer P.C.L.M. Bouvy De heer S.A. van den Brand

ROC Mondriaan ROC Midden Nederland

De heer D. Brand

Zaan Primair

Mevrouw D.E.A. Brouwer De heer B. Brouwer

Over Betuwe College Bemmel SLO

De heer Ir. G.J. Buijs Mevrouw D.F. Cobben

CBO Hogeschool Arnhem en Nijmegen

De heer M.P. Don Mevrouw W.A.B. Ensink

Jacob-Roelandslyceum HS Marnix Academie

De heer J. Faber

MBO Raad/MBO Diensten

De heer R. van Gaal Mevrouw I.M. Goris

Jantje Beton Over Betuwe College Bemmel

Mevrouw M. de Greef De heer S.T.M. Gribling

Graafschap College Hogeschool van Amsterdam

Mevrouw L.H.M. Jansen Mevrouw T. de Jong

Onderwijsagenda SBGL Projectil

Mevrouw M. Keij

Pharos kenniscentrum vluchtelingen en gezondheid

Mevrouw E. Kersten Mevrouw M. Kessel

Fontys Hogeschool Sittard Arko Sports Media

De heer C. Klaassen Mevrouw P.J.H.M. Kleijne

KVLO Summa College Eindhoven

Mevrouw M.T. Koopman De heer S. van Kordelaar

Johan Frisoschool Jacob-Roelandslyceum

De heer W.G. Kreuger

PCPO Rijssen

Mevrouw I. Leversen De heer N.H. Lubbers

Bergen University College ROC Mondriaan

De heer V. Mollema Mevrouw S.E. Neppelenbroek

Stenden GGD GHOR Nederland

De heer H.H. Oomen Mevrouw J.J.H.M. Oostendorp

Sint-Maartenscollege Trimbos-instituut

De heer G.H.P. Oude Alink

ROC van Twente

De heer R. Planken Mevrouw M.J.P. Rodenboog

Pabo Inholland SLO

Mevrouw N. Rosekrans-Navon Mevrouw S. de Ruiter

Nederlandse Hartstichting CBO

Mevrouw Y. Sanders De heer G.J. Schuitemaker

VO-Raad Johan Frisoschool


Bijlage 2 Samenvatting resultaten evaluatieformulier Resultaten evaluatie Studiereis Gezonde School Schotland In totaal 49 deelnemers hebben de schriftelijke evaluatie ingevuld. De resultaten zijn hieronder samengevat. 1. Op welke manier bent u geïnformeerd over de studiereis? E-mailing: Via www.studiereisgezondeschool.nl

14 4

Collega / leidinggevende

24

Anders

13 (o.a. via Jan Faber, projectgroep SGBL, platform B&S)

2. Hoe beoordeelt u de berichtgeving voorafgaand aan de studiereis? zeer slecht 0 slecht matig/gaat wel

6,1% (3) 10,2% (5)

goed

42,9% (21)

zeer goed

40,8% (20)

3. Hoe beoordeelt u de voorbereidingsbijeenkomst op 3 september in Utrecht? zeer slecht 0 slecht matig/gaat wel

0 2% (1)

goed

42,9% (21)

zeer goed niet geweest

10,2% (5) 34,7% (17)

4. Hoe beoordeelt u de inhoud van de studiereis? zeer slecht slecht

0 0

matig/gaat wel

2% (1)

goed zeer goed

55,1% (27) 42,9% (21)

5. Hoe beoordeelt u de organisatie ter plekke van de studiereis? zeer slecht slecht

0 0

matig/gaat wel

10,2% (5)

goed zeer goed

40,8% (20) 42,9% (21)


6. Hoe beoordeelt u het verblijf ter plekke (accommodatie, lunches/diners en de verder verzorging)? zeer slecht

0

slecht matig/gaat wel

2% (1) 8,2% (2)

goed zeer goed

44,9% (22) 44,9% (22)

7. Hoe relevant is de studiereis voor uw werkzaamheden? niet relevant 0 nauwelijks relevant matig/gaat wel

0 2%(1)

relevant zeer relevant

46,9% (23) 51% (25)

8. Hoe beoordeelt u de totale kwaliteit van de studiereis? zeer slecht 0 slecht matig/gaat wel

0 0

goed zeer goed

40,8% (20) 59,2% (29)

9. Welk rapportcijfer geeft u over de volgende programmaonderdelen van de studiereis? Deelname HWB conferentie op maandag en dinsdag : 7.6 Inleidingen tijdens de maaltijden Schoolbezoek:

: 7.0



: 8.0

op maandag tijdens HWB conference

 op woensdag (Ayrshire/Hamilton) Bezoek aan Scottish Learning Festival op donderdag

: 8.5 : 6.6

Cultuur: 

Inleiding + stadswandeling op dinsdag

 Bezoek aan New Lanark Heritage Centre Discussies over leerpunten (take aways) 10.

: 7.6 : 5.9 : 7.5

Welk onderdeel van de studiereis kan worden verbeterd?

Inhoud Over het programma: 

teveel sprekers en te weinig tijd voor inhoudelijke discussie, take-aways en uitwisseling (23x);



meer keuzeonderdelen invoeren (2x);



meer mbo-gerelateerde onderdelen (2 x);



meer variatie in gastsprekers (2x);



eigen programmaonderdelen faciliteren;



eerste dag te vol vergeleken met derde dag.


Andere aandachtspunten: 

meer opsplitsen in groepen van eigen sector (3x);



lerarenopleiding was te weinig concreet over hun eigen aanbod (2x);



gastsprekers tijdens diner niet goed te verstaan (2x);



meer schoolbezoeken, ook die net beginnen met HWB (2x);



tijd inplannen voor bezoek aan park;



nieuwsgierig naar ontmoeting met praktijkstudenten;



meer informatie over het Schotse HWB programma;



betere communicatie vooraf.

Organisatie 

gezonde voeding voor deelnemers en sporten (7x);



meer vrije tijd (4x);



teveel inleidingen, meer ruimte voor discussie (2x);



meer actief en keuzes kunnen maken (ATB/museum/koken);



betere ruimtes voor sprekers tijdens maaltijden;



meer actief en meer keuzes kunnen maken;



stillere dinerlocaties uitzoeken;



bezoek aan New Lanark Heritage Centre teveel op een dag.

11. Wat zijn de twee eerstvolgende stappen binnen uw werk op het gebied van Gezonde School na deze studiereis? Stap 1: Meest genoemd (29 x) 

Delen van ervaringen/draagvlak creëren/bewustwording vergroten bij collega’s/team/bestuur/leerlingen/andere scholen

Verder genoemd: 

persoonlijke take aways verder uitwerken;



contact zoeken met ALO over Schotse concept;



contacten met scholen over implementatie;



leerlingparticipatie in kaart brengen en reorganiseren;



goede voorbeelden als casestudies voor SHE online manual;



deelname aan vervolgdiscussie met partners;



inspireren collega Gezonde School-adviseurs;



plan van aanpak opzetten;



structureren informatie en presentatie maken;



zichtbaar maken visie en missie;



in eigen situatie leerlingen verantwoordelijk maken/HWB invoeren;



hoe kunnen we meer gebruik maken van 'embedded learning';



bijeenkomsten organiseren;



mijn gedachten ordenen;



deelname aan conferentie bij Mondriaan.


Stap 2: Meest genoemd: 

nadenken met team/directie/cvb over doelen en terugbrengen in kleine stappen (4x);



collega's, leidinggevenden, ouders, partners enthousiasmeren over H&W (4x);



verder uitwerken met collega-instellingen (2x);



actiepunten verwerken in curriculum (2x);



discussie met partners over toekomst Gezonde School in NL (2x).

Verder genoemd: 

organiseren gesprekken tussen onderwijs en zorg;



take aways doorvoeren waar nuttig en mogelijk;



plan van aanpak;



concrete afspraken met subgroepen uit deze groep;



contact zoeken met anderen binnen HvA;



input voor #onderwijs2032;



kleine stappen in organisatie;



bestuursbrede aanpak uitzetten voor de toekomst;



in beeld brengen van onze situatie;



info over soc emo welbevinden vignet;



communiceren van het belang van aandacht voor welzijn op school;



verslag in Engels voor SHE website;



toepassen in advies op maat trajecten;



informatie aan ouders en andere scholen binnen samenwerkingsverband;



nadenken over aanpassen leerplankader i.s.m. scholen;



discussie over invoeren PBS;



doorgaan met wat ik deed (complimenten geven, aanspreken en op microniveau blijven uitdragen);



netwerk versterken op dit gebied;



leerdoelen scherp stellen op integratie van de thema's;



in Nederland ook meer kennis delen met betrokkenen;



student meer plek geven;



onderwijsconferentie invulling geven;



visualiseren van doelen Health&Wellbeing;



workshop op interne onderwijsconferentie;



ouderbetrokkenheid;



het eigen maken van kernwaarden/bewustwording creëren waar we nu staan/meer focus op proces dan op resultaat;



drie workshops organiseren op onderwijsconferentie Nova College op 18 maart 2016;



gezonde schoolpleinen nog meer op de kaart zetten van scholen;



quick wins benoemen.

12. Zou u een volgende studiereis Gezonde School aan uw collega aanraden? Ja

100% (49)

Nee

0


13. Welke bestemming en periode heeft uw voorkeur voor een volgende studiereis? Land Finland

19

Scandinavië Zweden

8 5

Australië Nederland

3 3

Spanje

3

Verder zijn een keer genoemd: Baltische staten, Duitsland, Japan, Nieuw-Zeeland, Noorwegen, Oostenrijk, Polen en Portugal. Periode altijd

2

voorjaar

4

mei juni

2 2

najaar september

3 17

oktober tussen herfst- en kerstvakantie

4 1

winter

1


Verslag studiereis Gezonde School Schotland september 2015

Recommend Documents