Verslag studiereis Marokko maart 2013

Verslag studiereis Marokko maart 2013

Rondleiding en lezing privé kliniek Nador De heer Boujida, directeur, verzorgt een lezing over zijn ervaring met de MarokkaansNederlandse patiënten die de kliniek bezoeken tijdens hun verblijf in Marokko. Hij vertelt open en met humor. De groep wordt in de personeelskantine ontvangen. Privé kliniek De opvang van zieken en gewonden buiten de kliniek is niet volledig gedekt. Bij auto-ongevallen doet bijvoorbeeld de brandweer soms de eerste medische opvang. Bij staatsziekenhuizen heeft men veel patiënten, ernstige problematiek, weinig middelen. De zorg is hierdoor vaak onvoldoende. Patiënten wijken om deze redenen uit naar privéklinieken. Deze kliniek beschikt over spoedeisende zorg, operatiekamer en IC. Alleen cardio-thoracale chirurgie wordt niet hier uitgevoerd.

Eigen ervaring De heer Boujida herkent het feit dat Marokkanen uit het buitenland in hun moederland een ‘second opinion’ zoeken. De Marokkanen die in Marokko wonen doen hetzelfde. Slecht nieuws, met name het vertellen van de diagnose kanker, wordt over het algemeen aan de familie en niet aan de patiënt zelf medegedeeld; óók bij hoger opgeleiden. De heer Boujida vertelt over een geval van een vriend van hem, tevens longarts, bij wie de omgeving afgesproken heeft tot het einde niet te vertellen dat hij aan kaker leed. De collega’s en familie hebben de taak op zich genomen goed voor hem te zorgen en hem niet met het slechte nieuws te belasten. Patiënten zoeken voor hun problemen behalve reguliere medische hulp, soms ook (al dan niet tegelijkertijd) hulp bij alternatieve genezers. Dit wordt soms door de artsen gestimuleerd. Meneer Boujida is niet bekend met de ICPC-codering Artsenopleiding In Marokko zijn vijf faculteiten waar men geneeskunde kan studeren. Het aantal afgestudeerde artsen sluit niet aan op de vraag in de samenleving. Er is artsentekort. Na de basisopleiding tot arts kan de specialisatie op twee manieren plaatsvinden. Bij een overheidsziekenhuis, waarbij de staat de opleiding financiert. Daarna is de arts een aantal jaren verplicht voor de overheid te blijven werken. Anders kan het via een privékliniek, waarbij de opleiding – deels - zelf bekostigd moet worden. Leerpunten Andere omgang met ‘slecht nieuws’. De patiënt met een ernstige/dodelijke ziekte krijgt zelf over het algemeen de diagnose niet te horen.

Verslag studiereis Marokko 2013

2

Cicodel, Nador Cicodel is een NGO (non-governmental organisation) dat zich o.a. inzet voor de ontwikkeling van Noord-Marokko. Een belangrijke activiteit is het bevorderen van de vrouwenparticipatie in de regio Nador. Door middel van het organiseren van cursussen, voorlichtingsbijeenkomsten over de gezondheid en juridische ondersteuning worden vrouwen bewust van hun positie en rechten. Lunch en ontmoeting De Nederlandse groep wordt op een lunch getrakteerd. Aangezien men aan een tafel op het terras in de schaduw zit met om de twee personen een Marokkaanse medewerkster, is het al gauw een gezellige mengelmoes van Frans, Engels, Duits, Spaans. Zeer veel belangstelling van beide zijden. Het is 24 graden, het eten is overdadig en lekker, de sfeer is zeer ontspannen, De docenten Veel docenten werken hier voor een minimale bijdrage, zij zijn gelukkig als ze de vrouwen weer kunnen helpen bij hun zoektocht naar werk. Er geven 8 docenten les (zij werken niet allemaal full time). Per klas ca. 25 studentes. Zij steunen de vrouwen in het verwerken van hun ervaringen met zwangerschap, mishandelingen, familie- of sociale problematiek Lezing De lezing wordt verzorgd door de heer A. Azirar, ex-bestuursvoorzitter van Cicodel, en de vrouwelijke huidige voorzitter van het centrum. Beide sprekers zijn zeer betrokken en vertellen bevlogen over de activiteiten van het centrum. Geschiedenis Cicodel is in 1998 opgericht, in de tijd dat er meer ruimte kwam voor democratische processen. Cicodel wordt gerund door vrijwilligers en richt zich op boeren, jeugd en vrouwen, voornamelijk op het platteland. Door middel van onderwijs en gezondheidsvoorlichting, probeert men de emancipatie en integratie van deze groepen te bevorderen. Cicodel krijgt subsidie van onder andere Europese Unie, Spanje, Unicef en de Marokkaanse overheid. Activiteiten en projecten - Mobiele kliniek die dorpen 1x per maand bezoekt. - Herinrichting van eerste hulp in Staatsziekenhuis. - Motiveren van doneren van bloed. - Opleidingen bieden die stap naar werk kunnen zetten. Vooral in de bouw: opleidingen tot metaalbewerker, elektricien, metselaar etc. Tevens begeleiding bij het zoeken van werk. - Maatschappelijk werk voor slachtoffers van huiselijk geweld en seksueel misbruik. - Les Duits, Frans, Engels en Spaans om in het opkomende toerisme werk te vinden. - Cursussen en voorlichting over de gezondheid.


3

Huiselijk geweld Bij de opening van het centrum werd verwacht dat er 4 à 5 meldingen per jaar zouden zijn, zoals vergelijkbare instanties in de stedelijke gebieden, maar er zijn meer dan 600 vrouwen per jaar die zich melden met verhalen van seksueel misbruik en geweld. Cicodel richt zich vooral op bewustwording van de slachtoffers, het winnen van vertrouwen en voorbereiding en stimuleren van het starten en volhouden van recentelijke procedures. Er zijn geen “blijf – van – mijn – lijf” huizen, dus moeten slachtoffers vaak in de huiselijke situatie blijven terwijl ze hier verandering in proberen te brengen.

Ontmoeting en lunch met Marokkaanse gezinnen in Zeghanghan, Nador De deelnemers aan de studiereis hebben de mogelijkheid om in groepjes informeel in gesprek met gezinnen te gaan over gebruiken, tradities en cultuur in Marokko. Modern gezin De familie geeft een warm en vriendelijk onthaal. De sfeer is zeer ontspannen en er is veel ruimte voor vragen. Men is verbaasd dat iemand uit de groep vegetariër is. Is hij ziek? De vrouw des huizes komt bij de gasten zitten en vertelt over de gezondheidszorg in Marokko. De basisverzekering kost ca. € 70,00 per jaar. Niet iedereen laat zich verzekeren. De medicatie voor DM kost ca. € 10,00 per maand voor rekening van de patiënt. Lab. Cô ivm DM niet voor rekening van patiënt. Vaccinaties via gezondheidscentra. Voor klachten van DM, pijnklachten ga je naar een arts. Voor insulten en psychische klachten ga ja naar een ‘fikh’ (Islamitisch recht). Volgens mevrouw zijn gemalen granaatappelpitjes gelijk aan Pantoprazol. Medisch materiaal (gaasjes/medicatie), moet vaak door patiënt eerst bij de apotheek gehaald worden met recept voor een behandeling. Traditioneel gezin De gastvrijheid is buitengewoon. We eten van borden van de Technische Hogeschool Amersfoort. De dochters van de vrouw des huizes verblijven in buitenland. De vrouwen die de lunch verzorgen verblijven in de keuken. Normaal gesproken verblijven mannen en vrouwen niet in eenzelfde vertrek, voor ons wordt uitzondering gemaakt. Mensen hebben vaak geen vaste eettijden. Migratie In dit dorp kan je de impact van de migratie naar Nederland goed zien. Vroeger had je wijken waar alleen nog vrouwen en kinderen wonen. Nu zijn veel verlaten huizen die alleen in de zomer bewoond worden door Marokkaanse Nederlanders. Door economische groei en ontwikkelingen in Marokko hebben tegenwoordig de geëmigreerde Marokkanen een minder hoog aanzien.


4

Lezing gyneacoloog over abortus, Nador De heer Boutakhrit, gynaecoloog, houdt een lezing over abortus in Marokko. Hij is verbonden aan het staatsziekenhuis Mohamed 6 te Aoui, Nador. Na de oproep tot gebed uit de moskee geeft dr. Boutakkrit, strak in 3-delig pak, een presentatie in staccato mitrailleur stijl met geweldige passie over de ernst van de complicaties inclusief mortaliteit van de illegaliteit van abortus provocatus. Ondanks het verbod op abortus provocatus, vindt dit op illegale wijze naar schatting 600 à 800 keer per dag. De medische stand is groot voorstander van legalisering. De publieke opinie is niet ontvankelijk voor argumenten van de lobby uit de medische wereld. Vormen van abortus in Marokko - Spontane abortus. - Therapeutische abortus onder zeer strikte voorwaarden en procedures: bij dreigende gezondheidscomplicaties van de moeder of als het kind niet levensvatbaar is. Een tweede arts, schriftelijke toestemming en toestemming van de directeur is hiervoor noodzakelijk. - Abortus provocatus op niet therapeutische grond is illegaal en gebeurt op grote schaal op clandestine wijze. 2/3 zonder medisch toezicht. AMLAC = organisatie tegen clandestine abortus. De juridische gevolgen zijn groot. Men riskeert gevangenisstraf, zowel de vrouw als iedereen die betrokken bij de abortus provocatus. Methodes van clandestine abortus 1. Niet-medisch Intra uteriane injectie met heet water, zeep, lucht Intra vaginale etsende traumatische middelen. Injectie medicatie bv Misoprostol. 2. Medisch Misoprostol. Instrumentaal (aspiratie of curretage) echter zonder noodzakelijke hygiëne en nazorg. De complicaties zijn zeer hoog: infectie, bloeding, infertiliteit, dood. Artikelwijziging Dr. Boutakkrit hoopt dat er een artikelwijziging komt van artikel 453 waarbij er een uitzondering wordt gemaakt voor strafbaarheid van abortus provocatus wanneer de vrouw in gevaar is. Het probleem is de definitie van ‘gevaar’. Hij pleit voor een brede definitie, namelijk zowel fysiek, psychisch en sociaal. Onder gevaar verstaat hij ook suïcide, expulsie uit familie en sociale kring, eerwraak, afstoting kinderen. Anticonceptie Anticonceptie is vrij beschikbaar voor gehuwden, maar de maatschappij is tegen algemene voorlichting aan ongehuwden en bovendien is er een grote opleidings- en kennisachterstand door de lage SES van de bevolking. De medische stand ondersteunt de mening van deze gynaecoloog, maar de maatschappij lijkt er nog niet aan toe.


5

Dialysecentrum Al Fath in Midar Dyalisecentrum Al Fath is gerealiseerd o.a. door financiering van Marokkaanse-Nederlanders en Marokkanen uit verschillende Europese landen. Twee Nederlandse artsen zorgen voor opleiding en nascholing van het personeel van het centrum. De heer Mohamed Aourag is directeur en geeft een presentatie geven over de activiteiten en doelstellingen van het centrum. De deelnemers aan de reis hebben gelegenheid informeel in gesprek te gaan met het personeel van het centrum tijdens een gezamenlijke lunch en rondleiding, in een gemoedelijke sfeer. Het dialysecentrum voor hemodialyse bestaat sinds 2005, vanaf 2007 is het operationeel. Het centrum functioneert mede dankzij een bijdrage uit Nederland, waar 40 machines kosteloos zijn verstrekt. Dit jaar komen er nog 24 machines uit Den Haag. Het centrum behandelt mensen uit de regio en gepensioneerden uit het buitenland. De behandelingen zijn kosteloos. Agis betaalt € 190,00 per keer. Het centrum heeft een partnerschap met verenigingen in Brussel en Wuppertal. Het wordt dinancieel ondersteund door verenigingen en het ministerie van gezondheid. Men heeft een capaciteit van maximaal 100 patiënten. Momenteel worden 64 patiënten behandeld. Tijdens de zomer zijn er twee shifts in verband met de vele patiënten uit het buitenland. De reikwijdte beslaat de gehele provincie van Nador met 23 gemeenten, totaal 250.00 inwoners. Er bestaat geen vervoersservice. De meest voorkomende oorzaak van nierinsufficiëntie is hypertensie.


6

Regionaal ziekenhuis Al Gassani, Fez

Ontvangst en lezing door dhr. A. Alamrani, regionaal directeur van de gezondheidszorg te Fes. Vervolgens rondleiding en lezing over diabetes. Gezondheidszorg in de regio Al-Gassani is één van de 11 ziekenhuizen in de regio Fez-Boulemane. Door de paviljoenen en het vele groen doet het denken aan het oude Wilhelmina Gasthuis; maar niet opgetrokken in Hollandse baksteen maar in tropisch wit stuckwerk De bijeenkomst wordt in- en uitgeleid door één van onze artsen en de sfeer is informeel. Kan ook niet anders als je wordt verwelkomd met de woorden: ”We zijn aan Nederlanders zo gewend als bezoekers hier, dat we niemand meer van buiten Nederland willen ontvangen”. De eerste lezing door de directeur is een interessante opsomming van cijfers, bijvoorbeeld dat er 130 gezondheidscentra in de regio zijn en dat 20% van de mensen op meer dan 10 km van zo’n gezondheidscentrum af woont. als je dat afzet tegen een verdeling in stedelijk/ruraal in de regio van 70%/30% dan zou dus 2/3 van de plattelandsbevolking wel eens tot die 20% kunnen behoren.


7

De geboortecijfer is ongeveer 20/1000 inwoners en de levensverwachting is 74 jaar bij de geboorte. Als je dan een sterftecijfer van 30/1000 geboorten hoort lijkt die genoemde levensverwachting wel onrealistisch hoog. Maternale sterfte is 112/100.000 bevallingen 7 % van de bevallingen gaat per keizersnede. Opmerkelijk is dat DM een nationale kwestie wordt genoemd in Marokko. Het aantal diabeten wordt geschat op 3 miljoen Maar 10% van de diabeten wordt behandeld in de gezondheidscentra. En daarvan weer de helft met insuline!

Diabeteszorg De tweede lezing is van collega mevrouw Abida Marrakchi. Zij neemt de groep ook mee naar het centrum voor geïntegreerde DM-zorg in Fes De analogie die zij toonde tussen de (vroegere?) epidemieën van infectieziekten en DM is wel weer eens goed om te horen. Dat geeft voor veel mensen de geprotocolleerde zorg weer wat meer ‘ouderwetse charme’. Het Centrum voor geïntegreerde DM zorg is een centrum dat de gehele regio Fes-Boulemane bedient Het is gestart in 2007, na een aanloopfase van 2 jaar. Het heeft een consultatieve functie voor de 130 gezondheidscentra. Het vervult een soort case-management functie in de regio, bijvoorbeeld als mediator tussen GC en ziekenhuis Het is een tweede-lijns behandelcentrum, met een onderwijsrol voor andere professionals en een voorlichtingstaak voor patiënten. De instroom is nog beperkt door financiële drempels. Zo verlangt het centrum kwalitatief goede labuitslagen en die zijn vaak niet kosteloos. In de discussie valt de term ‘cocacolonisatie’ nog om aan te geven dat de oude gezonde Marokkaanse voedingsgewoonten worden vervangen door veel ongezonder fast-food consumptie. Ook lijkt het bewegingspatroon te verschralen


8

Wijkgezondheidscentrum Dakkarat, Fez Ontvangst, lezing en rondleiding door mevrouw F. Al Mourakochi, hoofd van het wijkgezondheidscentrum en diabetes verpleegkundige. Opvallend zijn de vrije sfeer en de duidelijke feeling met de gezondheid. De medewerkers zijn strijdig om iedereen zo goed mogelijk te instrueren over hun ziekte en hoe te voorkomen. Veel uitwisselingen van ervaringen! Diabetes Vrije verkrijgbare informatie (over diabetisch en vaccinaties) medicatie wordt vergoed. Insuline is gratis maar pillen moeten tot een bepaald bedrag gekocht worden (vanuit de regeling wordt insuline vergoed maar de pillen niet helemaal). De media is een belangrijk onderdeel van de educatie. Het is duidelijk dat de basiskennis van het lichaam slecht is. Over het algemeen hebben tegenwoordig alle patiënten een eigen meetapparaat. De strips worden via de verzekering vergoed. Indien er geen geld is, zijn er verenigingen die het gratis verstrekken. Ontregelede diabetespatiënt Vergelijking Marokkaanse diabeetpatiënt in Marokko en in Nederland = vaak dezelfde problematiek. Tijdens de ramadan krijgt de patiënt het advies niet te vasten. Als ze toch persé willen vasten, dan moeten ze vaker prikken. Als het suiker te hoog is, moeten ze meteen stoppen met vasten. Het is opvallend te horen dat het voedingspatroon wordt aangepast als de patiënt hier op bezoek is. Marokkaanse patiënten vertellen vaak niet tegen hun omgeving dat ze diabetes hebben. Dit gebeurt zowel in Nederland als in Marokko. Zo hoeven ze zich niet aan het dieet te houden. Nederlandse POH’s Marokkaanse zorgverleners vinden de werkwijze in Nederland met POH’s een goed idee. Het levert voor de arts meer tijd op die ze beter kunnen inzetten voor de patiënt in kwestie.


9

NGO Al Almal voor diabetes patiënten, Fez Bezoek aan een NGO (non-governmental organization) Al Amal voor diabetes patiënten. De voorzitter hiervan; dhr. M. Al Hajaji, informeert ons over de activiteiten van deze stichting. Hoe zij in contact komen met diabetes patiënten, hun ervaring hiermee, de invloed van de leefstijl en de eetgewoontes op de diabetes patiënten. Hiernaast gaat hij in op hun voorlichtingsactiviteiten en informatieverstrekking voor de betreffende doelgroep. De NGO vervult een aanvullende functie naast de officiële gezondheidsinstanties. Men onderhandelt bijvoorbeeld met de farmacie over de inkoopprijzen van medicijnen ten behoeve van de patiëntengroep. Patiënten met weinig middelen kunnen medicijnen via de NGO verkrijgen.

Academisch psychiatrisch ziekenhuis Arazi, Rabat Bezoek van het academisch psychiatrisch ziekenhuis Arazi. De heer T. Jalal is directeur van het ziekenhuis en tevens hoogleraar psychiatrie aan de universiteit van Rabat. Hij verzorgt een lezing over de veel voorkomende psychiatrische ziektebeelden in Marokko en de behandeling hiervan. Tevens gaat hij in op de invloed van de cultuur en de religie op de beleving van de psychiatrische ziektebeelden in Marokko. De heer Toufiq is een knappe, welbespraakt internationale psychiater met hart voor zijn vak. Hij staat open voor dialoog, hoewel hij wat angstig is bij het aanstippen van gevoelige sociale punten. De lezing bevat weinig medisch inhoudelijke feiten. De sfeer in het ziekenhuis is gemoedelijk, met laagbouw tussen tuinen. De groep wordt ontvangen in de collegezaal. Op de gang lopen studenten rond in witte jassen, ook van andere landen in Afrika, Frans sprekend. Psychiatrie cijfers Er zijn 400 psychiaters in Marokko, vergelijkbaar met het aantal in Geneva. Onlangs is er een report geweest over psychiatrie in Marokko en alle instanties hebben een slecht report gekregen. Dit doet Dr Jalal deugd omdat hij verwacht dat er financiering zal komen voor verbetering.


10

In 2006 is er een survey geweest - 1.8% schizofrenie - 17% depressie - 4% bipolairestoornis - 8%? verslaving (vooral hasjiesj, alcohol) Tabak niet meegeteld. - 70 % van de huisartsen hebben geen training in psychiatrie. Organisatie van de psychiatrische zorg Er zijn 2200 psychiatrie bedden in Marokko voor de gehele populatie Door een voormalige minister van gezondheid is het accent op ambulante psychiatrie, gekopieerd uit Europa. In de mening van de spreker kan een succesvolle ambulante programma pas plaatsvinden als de klinische behandeling goed geregeld is. Sterke nog, er is onvoldoende staf voor het ambulante programma, dus is het van slechte kwaliteit. Er zijn NGO’s die de psychiatrische zorg aanvullen. (bijvoorbeeld adolescente zorg en dementie.) Urban health centres verwijzen naar ziekenhuis. Er is een nationaal programma voor verslaving, inclusief een methadon programma. De methadon die we in Europa gebruiken wordt in Marokko gemaakt. Een wet van 1959 zorgt ervoor dat iedereen naar een psychiater kan verwijzen (ook familie) indien er sprake is van gevaar voor de patiënt of voor anderen. De mening van de psychiater weegt zwaarder dan die van de rechter. Zelfs als de rechter in hoger beroep gaat, komt het geval voor een panel van psychiaters. Het ziekenhuis Dit ziekenhuis is autonoom, onder de paraplu van de minister van gezondheidzorg. Het kan dus voldoende medicijnen inkopen. Dit ziekenhuis is het eerste en grootste psychiatrische ziekenhuis in Marokko. Het heeft 203 bedden. Tot 1987 was er geen kinderpsychiatrie. Midden jaren 90 werden satelliet klinieken opgezet. Ook werd de eerste gevangenisprogramma opgezet; de tweede in Afrika (de eerste was in Zuid-Afrika). In 1992 is de eerste adolescente programma gestart. Een geriatrische afdeling is onder constructie. De eerste ‘Moeilijke patiënten’ afdeling is ook in aanbouw; d.w.z. voor agressieve, gewelddadige patiënten, een gesloten afdeling. Er wordt ook een halfweg huis voor schizofreen patiënten gebouwd. Er is een kenniscentrum, waar vanuit voorlichtingscampagnes worden gevoerd.


11

Kennis onder de populatie en specifiek ziektebeelden Algemene kennis van psychiatrie in de populatie is slecht. Psychiatrische patiënten zijn of niet behandeld of niet goed behandeld. Er is veel misverstand en cultureel interpretatie. Het duurt gemiddeld 14 maanden voordat een patiënt met schizofrenie bij de psychiatrie terecht komt, wat dramatisch is voor vroeg interventie programma’s. Bij afwijkend gedrag worden eerst de buren erover gevraagd; dan worden er koran verzen gebruikt, dan moet de patiënten meer bidden, dan wordt eer een bedevaart naar Mekka gedaan; dan naar een culturele genezer, die 10 000 Dirham vraagt; Hij zal of dan de diagnose stellen en adviseren om naar de psychiater te gaan, of naar nog een genezer verwijzen voor nog D 10 000. PTSS is een bekend beeld, vooral na de aardbeving van (2006?). Nu wordt het bij veel ‘kleinere’ trauma’s gezien; dat heeft te maken met de betekenisgeving bij trauma’s. Anorexie wordt gezien bij 16-18 jarigen, bij slimme, magere, stedelijke vrouwen. Suïcide wordt minder gezien in alle populaties, ook in Marokko, waar er conservatisme is met een sterk religieuze band, familie of sociale band, en verminderde risico gedrag bijvoorbeeld alcoholgebruik. Suïcide wordt ondergerapporteerd. Het is moeilijk te zeggen of een ongeluk niet een bedekte suïcide is Remigratie geeft een subcultuur. De remigranten hebben meer geld, dus meer macht; ze zijn vaker geradicaliseerd en komen vertellen hoe er gebeden en zich gedragen moet worden. Voorlichtingsprogramma’s en opleiding Religieuze leiders worden getraind in alle aspecten van gezondheid, ook psychiatrie. Ze krijgen 12 x 1uur lezingen over psychiatrische ziektebeelden, inclusief uitleg over de rol van dopamine als oorzaak i.p.v. demonen. De politie wordt getraind in drugsverslaving en herkenning. Ze brengen ook een patiënt met afwijkend gedrag naar het ziekenhuis. Ook hebben ze een rol in primaire preventie bij scholen. Er wordt gewerkt aan therapeutische participatie; het belang van geestelijk hygiëne (voldoende rust, slaap, activiteit en goede voeding) bij patiënten. De familie wordt erbij betrokken. Opleiding van geneeskundestudenten: - in het 2e jaar krijgen ze 28 uur psychologie en ethiek - in het 3e jaar krijgen ze gedurende 1 maand workshops van 2 uur per dag in symptomologie. - Daarna krijgen ze 35-40 uur kliniek. Ze krijgen veel patiëntencontact.


12

Opvallend ‘De Marokkaan bestaat niet’ (met dank aan Maxima ;) ) Marokkanen zijn divers – in Marokko, binnen Rabat, en in het buitenland. De Psychiatrie in Marokko is in zijn adolescentie; veel leren en uitproberen, op zoek naar identiteit. Als je wilt vergelijken en veroordelen: blijf thuis; overal kan je van leren.

Leerpunten De religieuze leiders worden getraind in psychiatrie – en accepteren dat dopamine de oorzaak is van stemming en gedrag en niet demonen. Remigranten hebben macht door geld en zijn soms geradicaliseerd door hun verblijf in de buitenwijken van stedelijk Europa. Voor Marokko komt dus het gevaar uit het noorden. Het voortraject voordat een patiënt met schizofrenie bij een psychiater komt is gemiddeld 14 maanden.

Bejaardenhuis Mohamed V, Rabat Dit bejaardenhuis is opgericht voor alleenstaande ouderen die op straat leefden. Het centrum is mooi gehuisvest in een licht en schoon gebouw. Het personeel is vriendelijk en open. Hier worden 48 ouderen opgevangen die geen inkomen en geen vast verblijf hebben. Autoriteiten en burgers kunnen behoeftige ouderen melden. In Rabat zijn vijf centra zoals deze. Per centrum is een algemeen arts en vier verpleegkundigen werkzaam. De centra worden door de overheid gefinancierd, tevens ook door liefdadigheid. Mensen kunnen bijvoorbeeld kleding brengen die de ouderen kunnen gebruiken. Het centrum heeft ook een mobiele taak. Men probeert zoveel mogelijk een doelgroep van 8800 bejaarden te bereiken. Ze proberen door middel van campagnes verschillende plekken in de omgeving te bereiken om bijvoorbeeld kleding of medicijnen te brengen. De directeur van het centrum vertelt dat het mogelijk is hier stage te lopen. Ze zouden graag een ouderen geneeskunde specialist willen hebben omdat deze specialisatie in Marokko niet bestaat. Het aantal bejaarden in Marokko neemt sterk toe.


13


14


15

Verslag studiereis Marokko maart 2013

Recommend Documents