vermogen om te geven charitas anno 2012 Economisch Bureau

vermogen om te geven charitas anno 2012

Economisch Bureau

2

vermogen om te geven

inhoud Voorwoord 4 Inleiding7 1 Geefmarkt in beeld 8

Totaalbeeld Gezinnen Nalatenschappen Fondsen Bedrijven Goededoelenloterijen Internationale vergelijking Geven, conjunctuur en vermogen

2 Trends en motieven14 Wie geeft er aan een goed doel?

Motieven van gezinnen De kritische donateur Doelen waaraan wordt gegeven De wijze van geven Digitalisering van de samenleving Bedrijven als donateurs Conclusie

© Copyright 2012 ABN AMRO Bank N.V. and affiliated companies (“ABN AMRO”). Alle rechten voorbehouden. Dit document dient uitsluitend ter informatie en wij geven, hoewel het document is gebaseerd op informatie die betrouwbaar wordt geacht, geen garantie aangaande de juistheid of volledigheid hiervan. ABN AMRO Bank N.V. (ABNAMRO) accepteert geen enkele aansprakelijkheid voor de informatie opgenomen in dit document. De weergegeven marktinformatie alsmede de opinies, prognoses, aannames, schattingen, afgeleide waarderingen en koersdoelstelling(en) die zijn opgenomen in dit rapport en die de opinie van de auteur vormen dateren van de aangegeven datum en kunnen op enig moment zonder voorafgaande kennisgeving worden gewijzigd. Hoewel wij ernaar streven de in dit document opgenomen informatie en opinies naar redelijkheid te actualiseren, kunnen er op grond van de regelgeving, compliance vereisten of andere oorzaken redenen zijn waardoor dit niet mogelijk is. Dit document vormt geen uitnodiging of aanbod tot het kopen of verkopen van effecten of andere financiële instrumenten. Dit document is uitsluitend bedoeld voor de Nederlandse markt en professionele beleggers actief en ervaren in de Nederlandse markt, niet zijnde natuurlijke personen, en de informatie mag niet – geheel of gedeeltelijk – voor enig doel worden vermenigvuldigd, opnieuw worden verspreid of gekopieerd zonder de uitdrukkelijke voorafgaande toestemming van ABN AMRO. ABN AMRO is geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten te Amsterdam

3 Overheid en charitas22

Charitatieve sector en overheid Ruimte voor geven Het convenant in perspectief Ten slotte

4 Vermogende gevers

26

Dilemma’s

Advisering

5 Afsluiting30

3

4


voorwoord Het is inmiddels een traditie binnen een traditie: onze bijeenkomst op de ochtend van Prinsjesdag in de Pulchri-studio in Den Haag. Op deze bijeenkomsten wisselen we al jaren van gedachten over onderwerpen die maatschappelijk, economisch en politiek van belang zijn. Zo zijn de afgelopen jaren uiteenlopende zaken als achterstandswijken, de betekenis van sport voor de samenleving en ons pensioenstelsel aan de orde gekomen.

bestuurders van maatschappelijke organisaties allereerst naar hun doelstelling. Die vormt de basis van een verantwoorde vermogensopbouw, een optimaal rendement en het zo effectief mogelijk inzetten van elke verdiende of gekregen euro. Bij onze bank is daarnaast het besef gegroeid dat financiële dienstverlening aan maatschappelijke organisaties en filantropie advies aan vermogende particulieren nauw met elkaar samenhangen. In beide gevallen gaat het om maatschappelijk te besteden geld. En in beide gevallen

Wij doen dat niet omdat wij binnen ABN AMRO verheven

doen.Twee vliegen lijken in één klap te vangen als de

verdienen onze klanten een deskundig advies. Daarom ben

inzichten zouden hebben in dit soort zaken, laat staan dat

charitas de staat een handje gaat helpen. Maar de ervaring

ik blij dat in dit rapport niet alleen ontwikkelingen op de

we zo de politiek willen bijsturen. We komen naar de

leert dat vraagstukken die met de verhouding tussen de

charitatieve markt aan de orde komen, maar ook aandacht

Pulchri-studio omdat volgens mij een bank waar de klant

publieke en de private sector te maken hebben niet met

is voor de vraag hoe u op een doordachte manier uw

centraal staat een antenne behoort te hebben voor maat-

oneliners zijn op te lossen. De geefmarkt zit tussen twee

filantropische activiteiten vorm kunt geven. Sinds dit jaar

schappelijke ontwikkelingen in ons land.

reuzen, de staat en de markt, ingeklemd; dat is geen

biedt ABN AMRO MeesPierson ‘Filantropie Advies’ aan,

eenvoudige positie. Over deze verhouding bestaan sterk

waarbij wij klanten met het ‘vermogen om te geven’

Dit jaar is de bijeenkomst gewijd aan filantropie. Dat is

uiteenlopende meningen. Daarachter gaat een wereld vol

begeleiden bij het vinden van maatschappelijke doelen voor

meteen ook het onderwerp van dit rapport. Charitas is

ideologie over de relatie tussen staat en burger schuil. Het

(een deel van) hun geld. Op deze manier dragen wij ons

alleen al een belangrijk maatschappelijk onderwerp omdat

is niet aan onze economen daar standpunten over in te

steentje (zo u wilt onze euro) bij aan een breed spectrum

verreweg de meeste Nederlanders wel eens of regelmatig

nemen, maar het lijkt me wel goed om de ontwikkelingen

van goede maatschappelijke initiatieven.

doneren. Dat maakt nieuwsgierig naar wie waarom wat

in kaart te brengen. Gerrit Zalm

geeft aan wie. Filantropie is ook ons alledaagse leven in het klein: er is een veelheid aan behoeftes en bestedings-

Charitas is dus een gebied waar wij graag over mee willen

Voorzitter Raad van Bestuur ABN AMRO

mogelijkheden, de beschikbare middelen zijn schaars,

praten. Dat is niet alleen vanwege onze visie op het

Augustus 2012

nieuwe technologieën maken nieuwe geefvormen moge-

centraal stellen van de klant. Het gaat er ook bij charitas

lijk, de gever weet steeds meer en de rol van de overheid

om op een zo effectief mogelijke manier de schaarse

staat ter discussie.

financiële middelen te alloceren, om het in economenjargon te zeggen. Die allocatie is het natuurlijke werkterrein

We presenteren ons rapport op Prinsjesdag. Dat prikkelt

van de financiële dienstverlener. Als bank hebben wij voor

ons om ook de overheidsdimensie op te zoeken. Het is op

fondswervende instellingen en vermogensfondsen gespe-

het eerste gezicht een verleidelijke gedachte: de overheid

cialiseerde dienstverlening bij ‘Instituten & Charitas’ van

moet bezuinigen en de private sector wil graag goed

ABN AMRO MeesPierson. We kijken samen met

5

6


inleiding Charitas is geen onderwerp waar we op het Economisch

beweging. De houding van de overheid verandert. En de

Bureau dagelijks mee in de weer zijn. De waan van de dag

gever krijgt steeds meer instrumenten om als een profes-

is, zeker de laatste jaren, wel heel brutaal op de voorgrond

sional te opereren. Daarom willen we in hoofdstuk 4

getreden. Eurocrises en aanverwante zaken kun je niet

gevers die over een vermogen beschikken, helpen hun

ongestraft negeren. Toch heeft de ervaring ons geleerd dat

gedachten over hun geefbeleid te structureren.

een wat meer reflecterende houding op zijn tijd nuttig is, al is het maar om te achterhalen wat volgend jaar de waan

Economisch Bureau, augustus 2012

van de dag zal zijn. Bovendien is het goed, als je werkt binnen een bank waar langetermijn-relaties met klanten centraal staan, structurele ontwikkelingen goed in het

Philip Bokeloh

vizier te houden.

[email protected] 020 3832657

Dit is de derde maal dat we bij het Economisch Bureau een charitas-rapport schrijven. De voorgaande keren lag

Mathijs Deguelle

het accent op het in kaart brengen van wat wel de geef-

[email protected]

markt wordt genoemd: wat stelt die markt voor, wat

020 3442179

motiveert gevers en hoe ontwikkelt die geefmarkt zich. Daar gaan we deze keer ook mee beginnen. In het eerste

Hein Schotsman

hoofdstuk lopen we aan de hand van de statistieken langs

[email protected]

de voornaamste spelers op de markt voor filantropie. En

020 6283800

we kijken of er een verband is tussen geven en conjunctuur. Vervolgens zoomen we in hoofdstuk 2 in op het geefgedrag van particulieren en bedrijven, op zoek naar wat gevers beweegt. De charitas is sterk afhankelijk van overheidssubsidies. Overheden en charitatieve organisaties zijn bovendien vaak op dezelfde terreinen actief; bijvoorbeeld cultuur, zorg en internationale hulpverlening. Gaat dat alles in harmonie, vullen zij elkaar aan of lopen ze elkaar voor de voeten? Daarover gaat hoofdstuk 3. Charitas is een lappendeken. Meestal goedwillende maar niet allemaal even professionele en succesvolle partijen geven acte de presence. Het is bovendien een markt in

7

8


geefmarkt in beeld

1

1

helft van dit bedrag wordt doorgesluisd naar door kerken

Giften gezinnen

begunstigde externe doelen. De andere helft is voor

EUR mld

dekking van de kosten van de kerken zelf. ‘Sport en recreatie’ en ‘Gezondheid’ nemen respectievelijk een tweede en derde plaats is. Deze rangorde is geen wet van Meden

1,8 1,5 1,2

en Perzen, maar wel redelijk stabiel.

0,9

Doelen giften Nederland

0,6

2009, % van het totaal (EUR 4,7 mld)

0,3 kerk en levensbeschouwing sport en recreatie

0,0

95

97

99

01

03

05

gezondheid

Het lijken twee werelden in één woord: geefmarkt.1 In onze vorige publicatie over de charitas hebben we daarmee geworsteld. Wat kan een econoom nou met menselijk gedrag dat buiten het reguliere schema valt van vraag en aanbod? Er is geen markt en er zijn geen prijzen. Geven om niet, daar doet de homo economicus niet aan mee. Zaken moet hij doen!2

maatschappelijke en sociale doelen internationale hulp

07

09 sponsoring giften

Bron: Schuyt c.s.

cultuur milieu, natuurbehoud en dierenbescherming onderwijs en onderzoek overig

Nalatenschappen Nalatenschappen vormen een relatief kleine bron. Het ging in 2009 om EUR 232 miljoen. Dat is wel een forse stijging ten opzichte van 1995 (EUR 87 mln). Het betreft overigens

Bron: Schuyt c.s.

alleen nalatenschappen die door de ontvanger zijn gemeld bij het CBF (Centraal Bureau Fondsenwerving). Dat bete-

Maar we wisten wel beter. Geven is ook een product met

Herkomst giften Nederland

een prijskaartje. Als ik een euro in de collectebus stop, is

2009, % van het totaal (EUR 4,7 mld)

het duidelijk wat die prijs is. Ik kan die euro niet meer aan

kent dat o.a. nalatenschappen ten gunste van kerken en

gezinnen

iets anders besteden, ik breng een offer. Bovendien is er

bedrijven

sprake van schaarste. Niemand heeft onbeperkte midde-

goededoelenloterijen

len, dus moeten gevers keuzes maken. Met marketing-

nalatenschappen

technieken kan de ontvanger die keuzes beïnvloeden.

vermogensfondsen

Genoeg redenen voor een econoom om er zin in te krij-

geldwervende fondsen

gen. De contouren van een echte markt zijn zichtbaar; dus is het de moeite waard om te kijken over wat voor een

Wie geeft aan wie? Wij beperken ons hier tot de grootste

ziekenhuizen buiten beeld blijven. KWF Kankerbestrijding

posten. Gezinnen gaven in 2009 EUR 826 mln aan ‘Kerk

is met voorsprong de voornaamste begunstigde. Deze

en levensbeschouwing’, EUR 287 mln aan ‘Gezondheid’

nalatenschappen lijken onderontwikkeld terrein. De VFI

en EUR 284 mln aan ‘Internationale hulp’. Giften van

(brancheorganisatie van goede doelen) heeft onlangs een

bedrijven aan ‘Sport en recreatie’ bedroegen EUR 598

enquête gehouden over het opnemen van donaties aan

mln, terwijl ze voor EUR 196 mln gaven aan ‘Cultuur’ en

goede doelen in testamenten. Opvallend was dat, hoewel

voor EUR 232 mln aan ‘Onderwijs en onderzoek’. Giften

veel Nederlanders geven aan goede doelen, slechts 3%

uit nalatenschappen gaan vooral naar ‘Gezondheid’ en die

van de ondervraagden een goed doel in zijn of haar testa-

uit vermogensfondsen naar ‘Cultuur’.

ment heeft opgenomen (70% van de ondervraagden had

markt we het hebben.

trouwens helemaal geen testament).

Gezinnen Geven kan op veel manieren. Je kunt geld, maar ook tijd geven. Veel Nederlanders doen wel eens of regelmatig

Bron: Schuyt c.s.

Samen gaven de Nederlandse gezinshuishoudingen in

We zien in Nederland een combinatie van structureel

2009 EUR 1938 mln, ongeveer evenveel als in 2007, vóór

(maar niet continu) stijgende welvaart en structureel

de kredietcrisis. Het gemiddelde gezin gaf in 2009 zo’n

toenemende vergrijzing. Deze mix vormt een ideale voe-

Vooral kerken en sportverenigingen zijn in trek. Wij beper-

In Nederland is in 2009 voor EUR 4,7 mld gegeven aan

EUR 210. We komen in het volgende hoofdstuk uitgebreid

dingsbodem voor een verdere groei van nalatenschappen.

ken ons tot de financiële geefmarkt in Nederland.

goede doelen. Gezinnen (=particulieren) zijn de voornaam-

terug op het geefgedrag van gezinnen. De grafiek hieron-

Er is wel goede voorlichting nodig om dit ‘plantje’ structu-

ste donoren. Bedrijven zijn met giften en sponsoring

der suggereert in elk geval dat gezinnen in de jaren negen-

reel te laten groeien.4

Totaalbeeld

samen een goede tweede. Bij goededoelenloterijen gaat

tig minder gaven dan daarna. Natuurlijk kun je dit soort

We kijken eerst naar het totaalbeeld in het meest recente

het om vijf vergunninghouders die hun opbrengst afdra-

reeksen op allerlei manieren benaderen: giften als percen-

Fondsen

jaar waar gedetailleerde waarnemingen over zijn (2009).

gen aan goede doelen.

tage van het BBP, al dan niet gecorrigeerd voor inflatie, van

Er bestaan twee soorten fondsen, namelijk vermogens-

alle Nederlanders of per gezin. Verderop in dit hoofdstuk

fondsen en geldwervende fondsen. Bij die laatste moet je

vrijwilligerswerk voor een maatschappelijke organisatie.

3

Daarna volgen het gedrag in de loop van de tijd van verschillende groepen gevers en de relatie met de

Van de bronnen naar de doelen: aan de ontvangende kant

proberen we het geefgedrag te koppelen aan de conjunc-

denken aan o.a. KWF Kankerbestrijding en aan de

conjunctuur.

is de sector ‘Kerk en levensbeschouwing’ dominant. Daar

turele ontwikkeling.

Hartstichting. Hun bijdrage bestaat in de in Nederland

komt 19% van de giften terecht. Vermoedelijk ongeveer de

gebruikte statistieken louter uit het deel van

9

10

11


Giften Nederlandse bedrijven

Nationale Postcode Loterij. Belangrijke begunstigden

Conjunctuur en geven in Nederland I

EUR mld

waren in 2009 ‘Internationale hulp’ en ‘ Milieu, natuurbe-

% j-o-j

houd en dierenbescherming’.

1,8 1,5

Internationale vergelijking

1,2

Onderzoeken die internationale vergelijkingen presenteren, zijn schaars. Uit een onderzoek onder 128 landen

0,9

blijkt dat de bereidheid om te geven het grootst is in zeven

0,6

landen met Angelsaksische trekjes en in Nederland (begin-

0,3

nend met de gulste gever: VS, Ierland, Australië, Nieuw-

0,0

Zeeland, VK, Nederland en Canada).5 Dat ‘Nederland’ 95

97

99

01

03

05

07

09 sponsoring giften

Bron: Schuyt c.s.

6

20

4

15

2

10

0

5

-2

0

-4

98

royaal geeft, wordt bevestigd door een onderzoek van de

00

02

04

06

08

10

-5

BBP (l.a.) opbrengsten eigen fondsenwerving (r.a.)

Duitse GFK Verein, dat vorig jaar in veertien landen is gehouden op verzoek van de Wall Street Journal. Conclusie is dat Nederland binnen Europa koploper is als

Bron: CBF en CBS, Statline

het gaat om het geven van geld: twee derde van de Het is gebruikelijk om de bijdragen van bedrijven te split-

Nederlanders geeft wel eens of regelmatig.

De opbrengsten stegen in de economisch gezien succesvolle tweede helft van de jaren negentig. Na de internetcri-

sen in giften en sponsoring, oftewel in bijdrages met en zonder tegenprestatie. Sponsoring won het in 2009, zoals

Internationaal vergelijken is een hachelijke bezigheid

sis van 2001 hadden de conjunctuur en de opbrengsten te

gebruikelijk, van giften. Het aantal waarnemingen is te

omdat je voor een goed beeld de maatschappelijke con-

maken met een terugval. Toen de economie weer aantrok,

gering (acht stuks, tweejaarlijkse meting) om ze te gebrui-

text moet meewegen. Culturele aspecten kleuren deze

liepen ook de inkomsten uit eigen fondsenwerving op. En

ken voor serieus statistisch onderzoek. Een echt geef

cijfers. Zo geven in Nederland oudere, hoger opgeleide,

in 2009, het jaar van de kredietcrisis, groeiden de opbrengsten nauwelijks.

beleid hebben de meeste bedrijven naar eigen zeggen

frequente kerkgangers meer dan anderen. Toch vermoe-

hun beleggingsresultaat dat naar goede doelen gaat. De

niet. De enorme fluctuaties in de data lijken dat te weer-

den we dat ook de inrichting van de samenleving een rol

overige uitgaven van deze fondsen tellen al mee bij de

spiegelen. Bovendien geldt oneerbiedig gezegd dat de

speelt. In landen met een Angelsaksisch model krijgt

Een andere benadering is niet te kijken naar de conjunc-

oorspronkelijke gever. We beperken ons hier tot de

gelegenheid de dief maakt: in jaren met grote rampen of

particulier initiatief alle ruimte. De overheid wordt er

tuur op zich maar naar de ontwikkeling van vermogenspo-

vermogensfondsen.

evenementen wordt meer gegeven. Bij sponsoring zou je

gewantrouwd en klein gehouden. In zo’n omgeving geeft

sities. De gedachte is dat vooral wat grotere gevers niet

heel voorzichtig mogen spreken van een opwaartse trend.

men meer dan in landen waarin de overheid dominanter

gevoelig zullen zijn voor elke conjuncturele meevaller of

Dat zijn de honderden fondsen die een vermogen beheren

Qua doelen is het, gezien de overheersende rol van

is, zeker als geven fiscaal op een prettige manier behan-

tegenwind, maar dat een substantiële vermogenskrimp

en uit dat vermogen bijdragen aan goede doelen. Bij een

sponsoring, niet raar dat ‘Sport en recreatie’ op nummer

deld wordt (wat bijvoorbeeld in de VS het geval is).

het geefgedrag wel beïnvloedt. Deze gedachtegang is

onderzoek onder 106 van deze fondsen bleek het te gaan

één staat met een aandeel van 35%. ‘Cultuur’ en

om een vermogen van EUR 3,8 mld en een bestedings-

‘Onderwijs en onderzoek’ hebben samen een aandeel

Geven, conjunctuur en vermogen

budget van EUR 215 mln (5,6%). Sommige fondsen zijn al

van bijna een derde.

Het lijkt op het eerst gezicht logisch dat er een relatie is

Gezinsvermogens en geven in Nederland

tussen geefgedrag en conjunctuur. Als de inkomsten van

% j-o-j

eeuwen oud. Bekende namen zijn de Van Leer Foundation

weergegeven in de volgende grafiek.

en het VSB Fonds. Een allesomvattende registratie ont-

Het beschikbare cijfermateriaal leent zich dus nauwelijks

een gezin of bedrijf tegenvallen, is de verleiding wellicht

breekt. Fondsen die bereid waren aan een anonieme

voor het trekken van trendmatige conclusies. Wel vinden

groot om minder te geven. We zeiden al dat de data die we

enquête mee te doen, gaven vooral aan cultuur, gevolgd

we het opvallend dat de bedrijvensector zich niet door de

tot nu toe opvoerden, gebaseerd zijn op waarnemingen

door internationale hulp.

kredietcrisis heeft laten afschrikken. Tussen 2007 en 2009

tussen 1995 en 2009 op tweejaarlijkse basis. Dat is te

valt zelfs een lichte stijging te zien.

mager voor onderzoek naar verbanden. Er zijn statistieken

Bedrijven

vanaf 1965 op jaarbasis van het CBF over de inkomsten uit

Na de gezinnen zijn bedrijven de belangrijkste groep

Goededoelenloterijen

eigen fondsenwerving van de aangesloten instellingen. Dat

gevers. In 2009 ging het volgens een ruwe schatting om

De afdrachten van deze instellingen bedroegen EUR 461

betreft echter een groep met een wisselende samenstel-

EUR 1694 mln. Bijna tweederde deel van de bedrijven

mln in 2009. Over de afdrachten in de periode vóór 2003

ling. Het CBF heeft ook gegevens, vanaf 1998, over inkom-

doneert op de een of andere manier. ‘Zakelijke dienstverle-

zijn geen gegevens beschikbaar. In dat jaar ging het om

sten uit eigen fondsenwerving van een grote homogene

ning’ domineert met een aandeel van bijna 40%, meer

EUR 369 mln en sindsdien lijkt er sprake te zijn van een

groep charitatieve instellingen. De hierop gebaseerde grafiek

dan je op basis van het marktaandeel van deze sector zou

stijgende lijn. De afdrachten zijn bijna helemaal afkomstig

hieronder suggereert dat er wel degelijk enig verband is

mogen verwachten.

van vijf landelijke vergunninghouders. De grootste is de

tussen geven en conjunctuur, al is de relatie niet ijzersterk.

10

20

5

15

0

10

-5

5

-10

0

-15

98

00

02


-5 06 08 10 netto vermogen gezinnen (l.a.) opbrengsten eigen fondsenwerving (r.a.) 04

12


Ook hier geldt dat er wel enig verband te zien is, met

Wij gaan daarbij uit van een economische groei in

name in de eerste helft van de in de grafiek beschreven

Nederland van respectievelijk -0,6% en 0,7% dit en vol-

periode. Daarna lijkt het verband zoek. Als we de ontwik-

gend jaar. In de grafiek hebben we historische gegevens,

keling van de charitatieve uitgaven willen begrijpen, biedt

data uit het Goede Doelen Rapport 2012 en onze groei-

dit geen beter aanknopingspunt dan de factor

prognoses voor het BBP samengebracht. Statistisch

‘conjunctuur’.

gezien valt hier wel iets op af te dingen. Maar de grafiek illustreert nog eens dat in magere jaren als 2012 en 2013

De VFI brengt jaarlijks het Goede Doelen Rapport uit en

een forse groei (zeg meer dan 5%) van de inkomsten uit

heeft daarom actuele informatie beschikbaar over 2010 en

fondsenwerving niet voor de hand ligt.

2011. Volgens de VFI zijn in 2010 de giften aan goede doelen met 3% gestegen. Noodhulp aan Pakistan en Haïti zou een belangrijke veroorzaker van de groei zijn. En volgens het Goede Doelen Rapport 2012 dat de VFI begin september uitbracht, doneerden Nederlanders in 2011 ruim 3% meer voor goede doelen dan in het jaar ervoor (gebaseerd op een meting bij negentig VFI-leden). Dat spoort aardig met een bericht in de Volkskrant in juli. Daaruit bleek dat de opbrengsten uit donaties van de

Conjunctuur en geven in Nederland II % j-o-j 6

20

4

15

2

10

0

5

-2

0

vijfentwintig grootste filantropische instellingen in 2011 met ruim 4% waren gestegen. Dit alles wijst erop dat de relatie tussen conjunctuur en geven er toch wel is: 2010 en 2011 waren beide qua economische groei magere jaren

-4

98

00

02

04

06

08

10

12

-5

BBP (l.a.) opbrengsten eigen fondsenwerving (r.a.)

(1,6% en 1%). De donaties stegen, maar niet spectaculair. Per saldo staan hun inkomsten onder druk, dankzij teruglopende inkomsten uit subsidies. De VFI sprak van een


daling van de totale inkomsten van de genoemde negentig organisaties in 2011 met zo’n 4%. Gelukkig is er ook goed nieuws voor charitatieve instellinUitgaande van het lichte verband tussen conjunctuur en

gen. De al dan niet gevende mens is meer dan een homo

geven ligt voor 2012 en 2013 een heel matige groei van de

economicus. In het volgende hoofdstuk proberen we zijn

inkomsten uit eigen fondsenwerving voor de hand.

of haar motieven te doorgronden.

1 We hebben intensief gebruik gemaakt van het standaardwerk als het gaat om statistieken over filantropie in Nederland: Th.N.M. Schuyt, B.M. Gouwenberg en R.H.F.P. Bekkers, Geven in Nederland 2011, 2011 2 Geven is een gave, rapport ABN AMRO, 2009 3 Er zijn wel recentere globale data van de VFI (brancheorganisatie van goede doelen) en het CBF (beoordeelt fondsenwervende instellingen) 4 Overigens zijn volgens de VFI de giften uit nalatenschappen in 2011 fors gestegen 5 Charities Aid Foundation, World Giving Index 2011, 2011 (data onvergelijkbaar met die van Schuyt c.s, o.a. omdat onderzoek ook vrijwilligerswerk betreft) 6 CBF, Verslag Fondsenwerving 2007, 2008

13

14


2

trends

en motieven

Gemiddelde bijdrage naar geslacht autochtone gezinnen, EUR

Daarnaast kunnen we kijken naar vermogens. Mensen met een inkomen uit vermogen geven meer dan zij die het zonder deze inkomstenbron moeten stellen en

300

huizenbezitters zijn vrijgeviger dan huurders.

240

Motieven van gezinnen

180

Duidelijk is dat de groep ‘gevers’ divers is. Toch kunnen, over de groepen heen, overeenkomstige motieven gevon-

120

den worden.8 De belangrijkste factoren die van invloed zijn op het geven aan goede doelen door Nederlandse gezin-

60

nen hebben te maken met de rol van gezinnen (de

0

In het vorige hoofdstuk bleek dat consumenten en bedrijven het grootste deel van de bijdragen aan charitatieve instellingen voor hun rekening nemen. Het belang van deze bijdragen voor charitatieve instellingen zal in de toekomst alleen nog maar toenemen.

15

man

gevers), hun sociale omgeving, de goede doelen (de

vrouw

ontvangers van giften), de media en de uiteindelijke begunstigden.

Bron: Schuyt c.s.

Bij factoren die te maken hebben met de omgeving kan Gemiddelde bijdrage naar generatie autochtone gezinnen, EUR

men denken aan (sociale) druk om mee te doen. Ook kan het afgeven van een signaal aan de omgeving juist een reden zijn om te doneren. De gever wil laten zien dat hij/zij

500

De onderlinge strijd om de gunsten van de donateur zal heviger worden, waardoor het van groot belang is om de motivatie van donateurs te begrijpen. Waarom geven mensen? En hoe kiezen zij de doelen waaraan zij schenken? Kortom, wat zijn hun beweegredenen?

een sociaal wezen is die meevoelt met de maatschappij.

400

Ook de media spelen hier een rol, door verschillende

300

immers weten dat een doel bestaat voordat eraan bijge-

doelen onder de aandacht te brengen. Een mens moet dragen kan worden.

200

Daarnaast hebben we te maken met technologische en

Bij de ontvangende partijen is vooral transparantie en (het

100

maatschappelijke veranderingen die het geefgedrag moge-

0

lijk beïnvloeden. In dit hoofdstuk gaan we in op trendma-

uitstralen van) vertrouwen belangrijk: De gever wil weten >1980

tige ontwikkelingen bij gezinnen en bedrijven. Eerst kijken

>1971 <1980

>1961 <1970

>1951 <1960

>1941 <1950

<1941

dat het geld dat gegeven wordt ook daadwerkelijk goed terechtkomt. Ook een gevoel van betrokkenheid bij het doel waaraan gegeven wordt helpt. Wanneer er een

we naar de gezinnen – wie geven er allemaal aan een Bron: Schuyt c.s.

goed doel? Daarna denken we na over motieven om te

persoonlijke relatie bestaat met het doel waardoor men benaderd wordt, zal men eerder geven. Zo dragen gelovi-

geven, waarna we ons richten op doelen waaraan geschonken wordt. Tot slot besteden we aandacht aan de

vierendertig jaar regelmatig aan een goed doel. Er kan

manier waarop men bijdraagt aan een fonds. Op deze

dus wel gezegd worden dat particuliere gevers een hete-

manier hopen wij inzicht te verschaffen in het geefgedrag

rogene groep vormen: ieder onderdeel van onze samenle-

van gezinnen. Aansluitend zal een paragraaf volgen over

ving is op enige wijze betrokken bij goede doelen.

gen meer bij aan kerkelijke doelen dan anderen. Hetzelfde

7

bijdragen van bedrijven en zullen we bezien of er parallellen zijn tussen gezinnen en bedrijven. We sluiten af met

Dat leidt ertoe dat er verschillende groepen gevers onder-

een schets van de verdere ontwikkeling van de geefmarkt.

scheiden kunnen worden die elk hun eigen geefgedrag tonen. Zo geven ouderen meer dan jongeren (zeventig-

Wie geeft er aan een goed doel?

plussers geven bijvoorbeeld meer dan twee keer zoveel

Gezinnen zorgen voor het grootste deel van de inkomsten

als mensen geboren na 1980); geven gelovigen meer dan

van charitatieve instellingen; 92% van de Nederlanders

niet-gelovigen en geven protestanten meer dan katholie-

draagt op enige wijze bij aan een goed doel, 76% zelfs aan

ken. Ook geven hoger opgeleiden doorgaans meer dan

meerdere doelen. Geven gebeurt over de gehele breedte

lager geschoolden en geven vrouwen vaker aan goede

van de samenleving: zo geeft 89% van alle niet-westerse

doelen dan mannen, maar wel gemiddeld kleinere

allochtonen en 90% van de jongeren tussen achttien en

bedragen.

Gemiddelde bijdrage naar religie autochtone gezinnen, EUR

geldt wanneer een bekende Nederlander het verzoek overbrengt: een bekend gezicht kan fungeren als een manier om betrokkenheid te imiteren.

1000 800

Daarnaast zijn er motieven die puur vanuit de gever zelf

600

verantwoordelijkheidsgevoel. Ook is het bijdragen aan een

komen. Zo kan er een gevoel van verplichting bestaan, een goed doel een signaal aan de gever zelf: het geven van

400

geld aan goede doelen bevestigt een altruïstisch zelfbeeld. Een populaire verklaring voor het geven aan goede doelen

200 0

is om een ‘schuldgevoel af te kopen’. De gedachte hierachniet gelovig

katholiek

protestant

overige religie

ter is dat mensen zich slecht gaan voelen over zichzelf als ze niet zouden geven. Dit is in feite dezelfde verklaring als

Bron: Schuyt c.s.

die van het altruïstische zelfbeeld. Niet geven zou

16


Verdeling giften over goede doelen

schuldgevoel opleveren en een bedreiging vormen voor

op kleinere, lokale schaal onderlinge steun gegeven. Het

initiatieven die grond onder de voeten krijgen omdat zij

het altruïstische zelfbeeld.

feit dat landen met minder welvaart over het algemeen

proberen transparantie rondom de charitatieve sector te

minder individualistisch zijn dan rijkere landen (en meer op

creëren en informatievoorziening te verbeteren.

30%

In een onderzoek naar geefmotieven van vermogenden

de samenleving zijn gericht)11 lijkt dit te bevestigen.

Organisaties die hier zelf al voor zorgen, hebben een

25%

aan de VU werden expliciet het verantwoordelijkheids-

Andersom gezegd: in de rijkere landen wordt misschien

streepje voor op de rest. De donateur heeft zich namelijk

20%

gevoel (noblesse oblige) en het bewustzijn van de bevoor-

wel het gebrek aan directe steun in de eigen omgeving

ontwikkeld tot een consument die kritisch is en die niet

rechte positie genoemd. Ook een schuldgevoel over de

‘afgekocht’ door het geven aan goede doelen. Dat is niet

‘zomaar’, ‘om niet’ zijn geld doneert. Ontzuiling en toege-

bevoorrechte positie werd door respondenten aangekaart.

het hele verhaal. Andere factoren, zoals fiscale druk,

nomen welvaart hebben ervoor gezorgd dat onze maat-

veroorzaken ook verschillen in geefgedrag tussen landen.

schappij minder hiërarchisch en individualistischer is

5%

geworden.12

0%

9

10%

ig er ov & ijs k rw zoe de er ur on nd atu o n & eu ili m ur ltu le cu na io at rn te n in lp hu h. & ele c o ts e d aa al m ci so eid h nd zo ge t & tie or ea sp ecr h. r sc & be rk ns ke eve l

Deze motivaties komen uit een persoon zelf en hebben

15%

raakvlakken met psychologische aspecten als zelfactualisa-

De kritische donateur

tie (Maslow) en met zaken als betrokkenheid en persoon-

De motivatie van donateurs om bij te dragen aan een

De ontwikkeling die de houding van de consument ten

lijkheid. Dit lijken constante waarden, die als stabiele basis

bepaald doel hangt samen met het imago dat goede doelen

opzichte van charitatieve doelen heeft doorgemaakt, kan

het geefgedrag bepalen. De vrijgevigheid van particulieren

hebben bij deze gever. Het is natuurlijk veel gemakkelijker

worden weergegeven als een beweging van Trust me naar

lijkt dit te ondersteunen: mensen met een inkomen uit

om te geven aan een doel waar men positief over denkt

Tell me. Vroeger moest de donateur er maar op vertrou-

vermogen of met een hoger salaris geven vaak meer dan

dan wanneer dit niet het geval is. Om het imago van de

wen dat zijn gift goed werd besteed; nu willen mensen

anderen. Het welvarende Nederland als geheel geeft

charitatieve sector inzichtelijk te maken, voert Schuyt c.s.

weten wat er met hun bijdrage gebeurt en hoe de charita-

relatief veel aan goede doelen. Wanneer de welvaart

om de twee jaar een panelstudie uit. Respondenten wordt

tieve instelling zichzelf bestuurt. En we gaan toe naar

De wijze van geven

toeneemt en in basisbehoeften is voorzien, ontstaat de

onder andere gevraagd hoe zij tegenover goede doelen

Show me: donateurs willen zien wat een instelling doet;

Op zoek naar bewegingen op de geefmarkt is het interes-

behoefte aan zelfactualisatie.10

staan. Het percentage respondenten dat zegt vertrouwen

op basis van wat zij zien, beslissen ze over hun bijdrage.

sant om in kaart te brengen op welke manier mensen

1995

2001

2009

Bron: Schuyt c.s.

te hebben in goede doelen neemt de laatste jaren bijvoor-

Tell me alleen is niet meer voldoende. Er moeten tastbare,

bijdragen aan goede doelen. Schuyt c.s. geeft hier ook

Neurologisch onderzoek lijkt dit te bevestigen: aangetoond

beeld af: van 42% in 2008 naar 33% in 2010. Overigens

duidelijk zichtbare en controleerbare resultaten worden

inzicht in. Zij onderscheiden verschillende categorieën van

is dat het geven aan anderen een positieve stimulans

zegt slechts 24% totaal geen vertrouwen in goede doelen

gepresenteerd.

giften: geplande giften (een vast donateurschap of perio-

veroorzaakt in ons brein, vergelijkbaar met die van eten.

te hebben. Het percentage respondenten dat zegt totaal

Wellicht is het geven aan anderen, als ontplooiing van

geen vertrouwen in kerken te hebben, bedraagt daarente-

Zo wordt de donateur een consument en het doel van de

en dergelijke) en spontane giften met profijt voor de gever

jezelf nadat basisbehoeften als onderdak en eten zijn

gen 52%; 51% geeft ook aan het eens te zijn met de

charitatieve instelling de dienst die ‘gekocht’ wordt. Zo kan

(entree betalen voor een liefdadigheidsbeurs, het meespe-

ingevuld, zelfs hardwired in ons brein. Bijdragen aan het

stelling dat goede doelen ‘vaak niet effectief bezig zijn’. Nog

daadwerkelijk gesproken worden van een geefmarkt waar

len met een loterij etc.). Met behulp van drie grafieken

geluk van anderen zorgt ervoor dat wij onszelf beter

eens 32% vindt geld geven aan een goed doel in het alge-

transacties plaatsvinden tussen consumenten (donateurs)

zien we de ontwikkelingen in deze categorieën. De grafie-

voelen. Daarnaast wordt door het geven ook een ander

meen zinloos. Dat 92% van de Nederlanders toch bijdraagt

en aanbieders (charitatieve instellingen).

ken tonen het percentage donateurs dat recent op de

deel van ons brein gestimuleerd, het deel dat invloed

aan goede doelen toont de kracht aan van de hierboven

heeft op sociale hechting. Geven schept een onderlinge

beschreven motiverende prikkels (sociale druk, vertrouwd-

Doelen waaraan wordt gegeven

Een donateur kan op meerdere wijzen hebben bijgedra-

band – niet alleen wordt dus sneller gegeven aan doelen

heid – ‘dit doel ken ik, zij gebruiken mijn gift wel goed’).

In hoofdstuk 1 gingen we in op doelen die giften ontvan-

gen. Zichtbaar is een daling van het percentage donateurs

gen. We willen nu zien of de verhouding waarin aan

dat op een geplande wijze geeft.

waarbij men zich betrokken voelt, het geven zelf versterkt deze betrokkenheid ook nog eens.

13

dieke overboeking bijvoorbeeld), spontane giften (collectes

genoemde wijze heeft bijgedragen aan een goed doel.

Vooralsnog heeft deze beweging geen negatief effect op

bepaalde doelen wordt bijgedragen door de jaren heen

de bedragen die gegeven worden. Wel blijkt hieruit dat de

verandert. Uit de grafiek ‘Verdeling giften over goede

Dit lijkt misschien tegenstrijdig: een menselijke, algemene

attitude ten opzichte van goede doelen in Nederland aan

doelen’ blijkt dat kerken en levensbeschouwelijke organi-

neurologische stimulans tot geven vergeleken met de in

het veranderen is. Mensen worden kritischer, mondiger en

saties nummer één zijn, maar dat zij flink marktaandeel

hoofdstuk 1 genoemde discrepantie in geefgedrag tussen

informatie is sneller voorhanden. Door het verstrekken van

moesten inleveren. Opvallend is dat het aandeel dat

verschillende landen. De landen waar het meest gegeven

informatie kan een charitatieve instelling de opvattingen

kerken hebben moeten inleveren niet bij een bepaalde

wordt (VS, Ierland, Australië, Nieuw-Zeeland, VK,

over de effectiviteit van de organisatie verbeteren, vertrou-

‘branche’ binnen de charitatieve sector terecht is geko-

Nederland en Canada) zijn rijke, ontwikkelde landen waar

wen in de organisatie vergroten en het gevoel van betrok-

men. Eerder is sprake van een nivellerend effect: de

het gemiddelde inkomen hoog ligt. Mensen hebben hier

kenheid (een belangrijke motivatie om tot doneren over te

verschillende subsectoren groeien qua marktaandeel naar

de (financiële) ruimte om bij te dragen aan goede doelen,

gaan) versterken.

elkaar toe. Ook zaken die traditioneel aan de overheid werden overgelaten, zoals onderwijs en gezondheidszorg,

waardoor dit een eenvoudige manier is om op de neurologische prikkel te reageren. In arme landen, waar de finan-

De roep om informatie en transparantie blijkt ook uit

ciële ruimte voor inwoners beperkter is, wordt deze prikkel

initiatieven als de donateursvereniging en het instellen van

waarschijnlijk anders opgevolgd. Wellicht wordt daar meer

een ‘transparantieprijs’ voor goede doelen. Dat zijn

zien een groei in de bijdragen die ze ontvangen.

17

18


Geplande bijdragen 50% 40% 30% 20% 10% 0%

2005

2007

2009

donateurschap

vaste inhouding op loon

kerkbijdrage

periodieke schenking

Bron: Schuyt c.s.

Spontane bijdragen

Waar in 2005 nog 47% van de (autochtone) gezinnen via

betalen (iDeal; Facebook Credits; Apple’s iTunes store,

specifiek op doelgroepniveau te benaderen. Mensen

een vast donateurschap een gift deed, is dit in 2009

Snel bankieren van ABN AMRO) en gaat er daarmee ook

kunnen aangesproken worden op interesses, leeftijd,

teruggelopen tot 39%. Ook de vaste bijdrage aan kerk,

steeds meer geld om in het online circuit. De omzet van

geslacht of zelfs op termen waar zij vaak via zoekmachines

moskee of levensbeschouwelijke organisatie is teruggeval-

Nederlandse webwinkels bedroeg in 2011 EUR 9 miljard.

op zoeken.

len: van 30% naar 23%. De spontane bijdragen tonen een

Cijfers van internationale giganten als Apple, Amazon en

vergelijkbare achteruitgang: huis-aan-huis collectes konden

Facebook, die ook veel Nederlandse klanten kennen, zijn

Daarnaast is het eenvoudig om donateurs iets extra’s te

in 2005 nog op een bijdrage van 90% van de gezinnen

hierin nog niet eens meegenomen. Volgens het online

bieden, bijvoorbeeld een speciale digitale nieuwsbrief. Dat

rekenen. In 2009 is dit gedaald tot 83%. Een brief met

mediabedrijf Emerce deden in 2011 10,5 miljoen

hoeft geen hoge kosten met zich mee te brengen.

daarbij gevoegd een acceptgiro werd in 2005 nog door

Nederlanders een aankoop via internet. Dat maakt de

Wanneer het idee eenmaal ontwikkeld is, kan het daarna

27% van de gezinnen gebruikt om spontaan een bijdrage

online markt een volwassen onderdeel van de

onbeperkt hergebruikt worden, waardoor de efficiency van

te leveren. In 2009 gebeurt dit nog maar door 17% van de

Nederlandse economie.

campagnes groter wordt. Neem bijvoorbeeld goodgames,

gezinnen.

dat mensen online spellen laat spelen in ruil voor donaties. Of een Amerikaanse stripauteur. Zijn poging USD 20.000

De spontane bijdragen die profijt opleveren voor de gever

op te halen voor het goede doel werd opgepikt op Twitter

laten een ander beeld zien: het meespelen in gelegen-

en Facebook. Uiteindelijk wist hij meer dan het tienvou-

heidsloterijen ten behoeve van een charitatief doel is

dige te verzamelen.

gestegen van 10% in 2005 naar 34% in 2009. Ook wordt

100%

vaker op liefdadigheidsbeurzen gekocht: 27% van de

Ook het feit dat mensen graag aan anderen laten zien dat

gezinnen in 2005 en 31% in 2009. Opvallend is wel dat

zij hebben bijgedragen, kan hierbij worden ingezet. Een

in deze categorie ‘Kopen aan de deur’ een omgekeerde

euro doneren door één klik op een knop op Facebook en

beweging laat zien. Deze spontane bijdragen lopen juist

daarna ook nog eens duidelijk zichtbaar maken dat jij hebt

terug, ondanks het profijt dat de gever heeft. Wellicht

bijgedragen: dat is niet alleen voor de gever leuk, ook het

komt dit doordat men liever niet meer thuis gestoord

goede doel zelf krijgt hierdoor meer publiciteit en zo kan

wordt. Ook de terugloop van giften door middel van huis-

een initiatief zich als een olievlek verspreiden.

14

80% 60% 40% 20% 0%

aan-huis collectes kan (gedeeltelijk) hierop teruggevoerd 2005

2007

2009

huis-aan-huis collecte

sponsoring

straatcollecte

brief met acceptgiro

Eigenlijk is dit niet meer dan een ongeorganiseerde vorm

eigen wijze en vooral ook als het hen uitkomt.

van crowdfunding. Normaliter wordt crowdfunding door bedrijven, veelal startups, gebruikt om startkapitaal te

Digitalisering van de samenleving

Bron: Schuyt c.s.

Spontane bijdragen met persoonlijk profijt 40% 30% 20% 10% 0%

worden: mensen zijn bereid te geven, maar wel op hun

Deze ontwikkelingen bieden ook mogelijkheden voor

financier te risicovol is om in een jong bedrijf te investe-

van een verschuiving in de aard van het doneren.

charitatieve instellingen. De informatie die beschikbaar is

ren, maar dat een leuke propositie genoeg mensen

Traditionele manieren van doneren lijken minder in zwang

over giften via internet toont aan dat goede doelen hier al

enthousiast kan maken dat zij allemaal een kleine bijdrage

te raken. Het koppelen van charitatieve doelen aan profijt

wel actief in zijn, maar dat de giften via dit medium achter-

leveren. Het risico blijft daardoor beperkt. Dit is voor

voor de donateur wordt daarentegen effectiever.

blijven bij andere online ontwikkelingen, bijvoorbeeld de

goede doelen ook een zeer interessante manier om geld

bestedingen in webshops. In 2009 doneerde nog maar

op te halen – vooral voor specifieke projecten. Het ver-

Er is nog een belangrijke trend: de digitalisering van onze

8% van de Nederlanders via internet, terwijl in datzelfde

groot de betrokkenheid van mensen enorm en waar

samenleving. Gestimuleerd door social media speelt een

jaar 43% van de Nederlanders wel eens online iets

bedrijven de initiële investering terug proberen te betalen

steeds groter deel van het leven van Nederlanders zich op

kocht.16 Zelfs als de online geefmarkt de ontwikkelingen

is dit bij crowdfunding voor goede doelen niet altijd

internet af. Begin 2012 telde Nederland 7,3 miljoen actieve

van de online retailbestedingen heeft gevolgd (die sinds

gebruikelijk.17

Facebook-gebruikers, waarvan 4,3 miljoen er dagelijks

2009 gegroeid zijn van EUR 7,3 mld naar EUR 9 mld in

gebruik van maken. Een jaar eerder kende Facebook

2011, waarbij 63% van de Nederlanders wel eens iets

Culturele instellingen bijvoorbeeld geven investeerders

‘slechts’ 4,9 miljoen gebruikers, wat de enorme groei van

kocht op internet) valt hier nog genoeg winst te behalen.

(donateurs) vrijkaarten als dank, en ook de bedrijven op

het medium weergeeft.

Terwijl juist op internet enorme kansen liggen: het vergro-

Seeds.nl, het op duurzame bedrijven gerichte crowdfun-

ten van betrokkenheid, wat een belangrijke motivatie

ding platform dat door ABN AMRO wordt gestimuleerd,

Dit enorme aantal gebruikers stuwt ook de ontwikkelingen

bleek te zijn om tot doneren over te gaan, is via social

bieden vaak ander dividend dan alleen in geld. Ook voor

op internet. Zo neemt het aantal webwinkels toe; worden

media gemakkelijk te genereren. Nergens anders is het

charitatieve instellingen kan zo op een voordelige manier

er nieuwere, makkelijker manieren bedacht om online te

mogelijk om potentiële donateurs zo

een incentive worden gekoppeld aan een donatie.

15

2005

2007

2009

meespelen in gelegenheidsloterijen entree betalen liefdadigheidsbijeenkomst kopen op liefdadigheidsbijeenkomst kopen aan de deur

Bron: Schuyt c.s.

verzamelen. De gedachte is dat het misschien voor een

De voorgaande paragrafen hebben een beeld geschetst

19

20

Bedrijven als donateurs De hierboven behandelde motieven en trends hebben allemaal betrekking op gezinnen. In hoofdstuk 1 zagen we dat bedrijven, na gezinnen, de grootste bijdrage leveren aan de charitatieve sector. Het zou dan ook een omissie zijn als deze groep buiten beeld zou blijven. Zijn ontwikkelingen bij gezinnen één op één door te trekken naar bedrijven? Of spelen hier misschien andere trends? Allereerst hebben we bij bedrijven te maken met twee soorten bijdragen. Naast de donaties ‘om niet’ kennen we


Percentage bedrijven dat geeft en/of sponsort 40% 30% 20% 10% 0%

2005

2007

2009

bij bedrijven ook sponsoring: een bijdrage in ruil voor het

alleen sponsoring

sponsoring en giften

vergroten van de naamsbekendheid van de sponsor; 59%

alleen giften

geen van beiden

van de bedrijven in Nederland houdt zich bezig met sponsoring in enige vorm. Een groot deel hiervan (47%) spon-

Bron: Schuyt c.s.

sort zelfs meer dan één doel. De meeste bedrijven richten zich op ‘Sport en Recreatie’, waarschijnlijk omdat sportteams, zeker op professioneel niveau, relatief veel aan-

Bedrijven houden zich meer bezig met sponsoring dan

dacht van het grote publiek krijgen. Toch lijkt het geefge-

met geven. Dit blijkt ook uit de gegeven bedragen. Waar

drag in sommige branches eenzijdig. De groothandel, het

dankzij sponsoring in 2009 EUR 1,3 miljard werd bijgedra-

bank- en verzekeringswezen en detailhandel/food bijvoor-

gen, leverden giften ‘slechts’ EUR 301 miljoen op. Waar

beeld geven meer dan tweederde van hun bijdrage aan

gezinnen steeds meer op zoek gaan naar een prikkel om

‘Sport en Recreatie’. De giften van de grootste branche, de

te doneren, zijn bedrijven hier dus al steeds langer mee

zakelijke dienstverlening, zijn wat meer gespreid.

bezig.

Conclusie

komen. En niet alleen dat, donateurs willen ook iets terug

Aan het begin van dit rapport stelden wij de vraag of de

zien van de gift die zij doen. Deze ‘Wederdiensten’ hoeven

geefmarkt dynamisch is, of dat vooral gebaande paden

niet noodzakelijk fysiek of financieel van aard te zijn. Vaak

worden bewandeld. Je kunt zeggen dat, hoewel fondsen

kan worden volstaan met het aanduiden van de meer-

lang vasthouden aan vertrouwde werkwijzen, nieuwe

waarde van het fonds ten opzichte van andere of het

ontwikkelingen nu ook op stoom beginnen te komen. Dat

betrekken van de donateur bij vraagstukken waar het

komt vooral door een veranderende donateur, die fondsen

fonds mee te maken heeft. Vooral projectmatig werkende

dwingt te reageren op een in beweging zijnde tijdsgeest.

fondsen zijn hier goed in – zij hebben immers een duidelijk

De kans neemt af dat giften binnenkomen op ‘oude’

afgekaderd project waar ze steun voor zoeken. Ze kunnen

manieren, zoals via een collecte of een brief met een

vaak ook concrete resultaten voorspiegelen. Dat zij ach-

verzoek om steun. Dit dwingt organisaties om creatief te

teraf ook gemakkelijk door donateurs op deze resultaten

zijn bij het zoeken van donateurs.

getoetst kunnen worden, is een bonus.

Charitatieve organisaties moeten duidelijk maken waar ze

Openheid en transparantie zijn nieuwe kernwoorden bij

voor staan, wat ze willen doen met de ontvangen fondsen

het vinden en binden van donateurs. Zo wordt de betrok-

en welke successen al zijn behaald. Een charitatieve

kenheid gegenereerd die de moderne donateur zo belang-

instelling dient tegenwoordig met een goede propositie te

rijk lijkt te vinden.

Opvallend is dat de autobranche vooral geeft aan gezondheid – 51% van haar bijdragen ging naar deze sector in

De motieven om te geven zijn niet verrassend. Vaak wordt

2009. Dit is ook de enige sector die meer geeft dan

bijgedragen aan doelen waar men zich bij betrokken voelt.

sponsort.

Vooral bij kleinere bedrijven speelt dit. Zij dragen ook veel vaker bij op lokaal niveau dan grotere bedrijven (72% om

Toch loopt het aantal bedrijven dat aan sponsoring doet

53%). De motivatie om te sponsoren is meestal tweele-

terug: In 2005 hield 68% van de bedrijven zich op enige

dig: de meeste bedrijven zoeken ook hiervoor organisaties

wijze bezig met sponsoring, in 2009 was dit nog maar

uit waar ze zich betrokken bij voelen en waar ze graag mee

59%. Ook het aantal bedrijven dat geeft om niet daalt: van

in verband gebracht worden. Net als bij gezinnen speelt

47% van de bedrijven in 2005 naar 36% in 2009.

ook hier de drang om het sociale gezicht te tonen mee. Daarnaast hoopt men met sponsoring naamsbekendheid

Ook de aard van de bijdragen van bedrijven verandert: in

7 Ook de statistische gegevens in dit hoofdstuk zijn, tenzij anders aangegeven, afkomstig van: Th.N.M. Schuyt, B.M. Gouwenberg en R.H.F.P. Bekkers, Geven in Nederland 2011, 2011

te realiseren. De motivatie om te geven is voor bedrijven 8

R. Bekkers, en P. Wiepking, Waarom geven mensen aan goede doelen? 2006

2003 was nog 75% van de sponsorbijdragen en 79% van

minder verschillend van gezinnen dan misschien op het

de giften in geld. In 2009 was dat respectievelijk 63% en

eerste gezicht wordt gedacht. Bedrijven worden vaak

70%. Bijdragen in natura en in mankracht zitten in de lift.

gezien als de ideale homo economicus, waarbij rede en

Opvallend is ook dat bedrijven die mankracht ‘doneren’ per

return on investment doorslaggevend zijn. Hoewel deze

bedrijf meer bijdragen dan degenen die in natura of geld

factoren ongetwijfeld ook bij het geven aan goede doelen

13 Aldus de (inmiddels opgeheven) donateursvereniging

steunen: de 5% van de bedrijven die met mankracht

meespelen, blijken de menselijke waarden en motieven

14 Schuyt c.s. nemen in de categorie ‘spontane giften met profijt voor de gever’ ook loterijen als de staatsloterij en de postcodeloterij mee.

steunde, nam 15% van de totale bijdragen aan giften voor

van de personen die het bedrijf vormen in ieder geval op

zijn rekening.

dit vlak een niet te onderschatten factor.

9 R. Bekkers, B. Janssen en P. Wiepking, Geefgedrag van vermogende Nederlanders: een verkennende studie, 2010 10 A.H. Maslow, R. Frager en J. Fadiman, Motivation and Personality, 1987 11 G. Hofstede, G.J. Hofstede en M. Minkov, Cultures & Organizations: Software of the Mind, 2010 12 Wederom Hofstede c.s.

Wij hebben deze loterijen in deze vergelijking buiten beschouwing gelaten vanwege hun regelmatige karakter. Ons inziens zouden deze loterijen in een categorie ‘geplande bijdragen met profijt’ moeten vallen. De ontwikkeling rond deze loterijen wijkt ook sterk af van de andere ontwikkelingen in de categorie ‘spontane giften met profijt voor de gever’ 15 Aldus het onderzoek Social Media in Nederland 2012, uitgevoerd door Newcom Research & Consultancy 16 Zo blijkt uit een onderzoek van Thuiswinkel.org, 2010 17 K. van Vliet, Crowdfunding: waarom doen we mee? 2011

21

22


overheid

en charitas

3

De donateur maakt deel uit van een snel veranderende samenleving. Hij of zij wordt steeds vaardiger en kritischer, zagen we in hoofdstuk 2. Ook de rol van de overheid verandert in ons digitale tijdperk. In de eerste plaats beweegt de overheid mee met veranderingen in de maatschappij.

stimuleren door de winstdrempel waarbij de vrijstelling

is dat het haar netwerk uitbreidt en zich kan verlaten op

van de vennootschapsbelasting van toepassing is te

maatschappelijke partners met voelsprieten in de samen-

verhogen. Ook tracht het bedrijven te stimuleren tot

leving. Sommige initiatieven die in het kader van het

geven. Bedrijven kunnen volgens de Geefwet 50% van de

convenant zijn overeengekomen, zijn door de val van de

winst als aftrekbare gift opvoeren, zolang de aftrekbare gift

regering in kalmer vaarwater gekomen. Zo moet de haal-

niet groter is dan EUR 100.000. Eerder was dat slechts

baarheidsstudie naar innovatieve financieringswijzen en

10%.

verdienmodellen van maatschappelijke initiatieven nog verschijnen en blijft het wachten op de introductie van

Ook voorziet de Geefwet in extra aftrek bij giften aan

lokale gemeenschapsfondsen. Dat laat onverlet dat de

culturele instellingen. Dit ter compensatie voor de vermin-

sector gekend wordt in voorgenomen wetswijzigingen en

derde subsidiëring van de culturele sector. Gevers mogen

dat er meer duidelijkheid is gekomen over de manier

hun giften aan als culturele instellingen aangemerkte

waarop de sector verantwoording aflegt en het toezicht is

ANBI’s met 25% verhogen voor de belastingdienst, zodat

geregeld. Hierdoor zal de transparantie verder toenemen.

zij in aanmerking komen voor een hogere giftenaftrek. Hierbij geldt wel een maximum van EUR 5.000. Het is te

Het convenant is dus geen stille dood gestorven. De

vroeg om de effecten van deze maatregel te beoordelen.

nieuwe verantwoordelijkheden scheppen volgens ons wel

De kans is reëel dat de maatregel het geefgedrag positief

verplichtingen. Ondanks de professionalisering die al is

beïnvloedt. Toch valt het niet uit te sluiten dat de extra

gerealiseerd, zijn verdere verbeteringen noodzakelijk om

giftenaftrek niet zozeer heeft geleid tot meer giften als wel

de in het convenant toebedeelde prominente maatschap-

Daarnaast zijn de vooruitzichten voor ’s Rijks schatkist

doelgroepen en activiteiten, informatie over de soliditeit

tot een verschuiving van giften ten koste van de traditio-

pelijke rol te kunnen vervullen. De charitatieve sector dient

somber. De speelruimte voor de staat wordt kleiner. In dit

van organisaties en over ervaringen van donateurs. Deze

nele charitatieve organisaties.

volgens ons de deskundigheid van het bestuur te vergro-

hoofdstuk willen we zien wat deze dynamiek betekent

database zal bijdragen aan de kwaliteitsverbetering van de

voor de verhouding tussen de overheid en de filantropi-

sector, onder andere omdat het organisaties in staat stelt

Dat zou ook extra wrang zijn tegen de achtergrond van de

sche sector. Treedt de overheid terug, en als dat zo is, kan

om zich aan branchegenoten te spiegelen.

oorspronkelijke plannen van het kabinet Rutte over de

Het convenant in perspectief

ten en de externe communicatie te verbeteren.

verdeling van de opbrengsten van kansspelorganisaties.

‘Ruimte voor geven’ sluit volgens ons goed aan bij de

nen met kort de huidige verhouding tussen staat en

De charitatieve sector werpt zich steeds meer op als

De Nederlandse overheid perkt traditioneel de vrijheid van

maatschappelijke ontwikkelingen die wij zien. We zeiden

charitas te schetsen.

volwaardige gesprekspartner van de overheid. De overheid

kansspelen in en verbindt dit restrictieve kansspelbeleid

het al in de inleiding van dit hoofdstuk: de speelruimte van

ondersteunt de sector door middel van fiscale faciliteiten.

met een afdrachtsysteem voor charitatieve organisaties.

de staat wordt kleiner vanwege de staatsschuld en omdat

Charitatieve sector en overheid

Wanneer de belastingdienst een stichting of een vereni-

Het kabinet Rutte overwoog om de online-kansspelmarkt

burgers vaardiger worden.

De charitatieve sector is de afgelopen decennia steeds

ging aanmerkt als Algemeen Nut Beogende Instelling

vrij te geven aan private marktpartijen. Voorzitter van het

professioneler geworden. De groei van het aantal dona-

(ANBI), krijgt deze instelling toegang tot een reeks van

Goede Doelen Platform Rinnooy Kan heeft gewaarschuwd

De overheid staat voor de opgave haar boekhouding weer

teurs heeft daaraan bijgedragen. Bovendien deden markt-

faciliteiten, waaronder vrijstelling van vennootschapsbelas-

dat de huidige opbrengsten van de goededoelenloterijen

in het gareel te brengen. Tijdens de kredietcrisis is de

principes hun intrede. Om de professionalisering in goede

ting en de mogelijkheid voor gevers om fiscaal aantrekke-

dreigen te verdampen als deze maatregel doorgang vindt,

Nederlandse staatsschuld fors gestegen. Hoewel de

banen te leiden en de gemeenschappelijke belangen te

lijk giften af te dragen. Soortgelijke vrijstellingen zijn ook

waarop het kabinet het voornemen weer heeft

overheid momenteel tegen een bijzonder lage rente kan

behartigen, hebben de charitatieve organisaties brancheor-

van toepassing, zij het minder ruimhartig, op stichtingen

ingetrokken.

lenen, is de gestegen staatsschuld niet zonder risico. De

ganisaties opgericht. De bundeling van krachten in de

en verenigingen die staan aangemerkt als Sociaal Belang

charitatieve sector is behalve op belangenbehartiging ook

Behartigende Instellingen (SBBI). Dit zijn instellingen die in

Ruimte voor geven

jaren duidelijk gemaakt dat je beter niet van hun grillen

sterk gericht op vergroting van de transparantie en verbe-

de eerste plaats de individuele belangen van hun leden of

Premier Rutte ondertekende in 2011 een convenant met

afhankelijk kunt worden. Met het rentewapen straffen ze

tering van de betrouwbaarheid. Daartoe is in de loop der

van een kleine doelgroep behartigen. Het onderscheid

de charitatieve sector, genaamd ‘Ruimte voor Geven’. In

af wat hen niet bevalt. Dit leidt tot een continue druk op

jaren een reeks aan keurmerken ontwikkeld. Charitatieve

tussen SBBI’s en ANBI’s is niet altijd even helder.

dit convenant wordt het maatschappelijke belang van

overheidsbudgetten.

de charitatieve sector dan in het gat springen? We begin-

filantropische instellingen onderkend en de gezamenlijke

instellingen leggen zo verantwoording af aan de gever over hun activiteiten.

internationale financiële markten hebben de afgelopen

Het kabinet Rutte heeft de fiscale faciliteiten voor charita-

inzet ten behoeve van een betere samenleving onder-

Daar komt de vergrijzing nog eens bij. Het aandeel van

tieve instellingen uitgebreid via de zogenaamde Geefwet.

streept. Het convenant verplicht de partijen tot uitwisse-

ouderen in onze samenleving neemt toe en de verhouding

Een mooi voorbeeld van een recent initiatief op het gebied

Die wet voorziet onder andere in meer ruimte voor com-

ling van kennis en informatie en afstemming van beleid.

werkenden/niet-werkenden verslechtert. Dat zadelt de

van transparantie is de Kennisbank Filantropie. Gegevens

merciële activiteiten voor ANBI’s, zodat deze meer moge-

Daarmee verzekert de charitatieve sector zich van een

staat met extra financieringslasten op. De met de vergrij-

van 5.500 charitatieve organisaties zijn in een databank

lijkheden krijgen om eigen inkomsten te genereren. De

overzichtelijk omgevingskader. Bovendien krijgt het toe-

zing samenhangende stijging van de zorgkosten doet er

vastgelegd: basisgegevens zoals doelstellingen,

Geefwet beoogt verder het ondernemerschap te

gang tot cruciale informatie. Het voordeel voor de overheid

nog een schep bovenop. Zonder ingrepen is de

23

24


burgers en met een overheid die met hen meebeweegt

netwerkcontext een prominentere rol spelen. De sector

door hen de ruimte te geven om mee te denken en mee

moet echter wel de tijd krijgen om in de nieuwe rol te

te doen. De primaire kwaliteit van ambtenaren is niet

groeien en kan dus niet dienen als stopmiddel voor

langer hun specialistische kennis, maar hun vaardigheid

overheidsbezuinigingen.

om burgers te verbinden. De nadruk ligt op het ruimte laten voor experimenten en achteraf corrigeren. We verwijzen naar het onlangs verschenen rapport ‘Vertrouwen in burgers’ van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid voor een diepgaande analyse van deze vorm van burgerbetrokkenheid. Wij voelen ons door het beeld aangesproken. De staat heeft een belangrijk aandeel in de nationale economie en ze moet op de kleintjes letten, zagen we. Dat nodigt uit om taken af te stoten en meer verantwoordelijkheid bij de burgers neer te leggen. Deze gedachte leeft niet alleen in Nederland. David Cameron wist in Groot-Brittannië de verkiezingen te winnen met het Big Society ideaal. Het idee is lokale organisaties en gemeenschappen te ondersteunen en burgers in staat te stellen om zelf maatschapbetaalbaarheid van de AOW en de zorg niet langer gega-

pelijke problemen aan te pakken.

randeerd, zo blijkt uit CPB-berekeningen. Deze ontwikkelingen beperken de armslag van de overheid.

Een belangrijke partner in de Big Society vormt de charitatieve sector, waar Cameron prompt na zijn verkiezings-

We hadden het in hoofdstuk 2 over de digitalisering van

overwinning een verdrag mee sloot voor nauwere samen-

de samenleving. Nieuwe communicatietechnologie heeft

werking. We zien het convenant ‘Ruimte voor Geven’ als

(naast verbeterde mobiliteit) geleid tot een versnelling van

een nieuwe tak aan de boom van deze Big Society.

maatschappelijke veranderingen. Nieuws, culturele trends

Hierbij geldt wel de kanttekening dat Rome niet in één dag

en maatschappelijke opvattingen verspreiden zich tegen-

is gebouwd. De goededoelensector kan alleen op een

woordig met de snelheid van het licht. In het huidige

organische manier tot bloei komen. Het vereist geduld om

tijdperk van internet en sociale media doemen de contou-

een nieuwe maatschappelijke infrastructuur te creëren.

ren op van wat wel een netwerkcultuur genoemd wordt.

De sector is niet in staat om van het ene op het andere

In zo’n cultuur komen initiatieven steeds meer vanuit de

moment allerlei verantwoordelijkheden op zich te nemen.

private sector. De overheid treedt vooral op als begeleider

Het mag een verleidelijke gedachte zijn dat de sector

van in de private sector ingezette processen en minder als

taken van de overheid overneemt wanneer deze moet

initiatiefnemer.

bezuinigen. Als dit volgens de Big Bang methode gebeurt, is er weinig Bang for the Buck. Het bewijs hiervoor zien

Op internet zijn mooie voorbeelden te vinden van succes-

we in Groot-Brittannië, waar de gedroomde Big Society

volle netwerken. Wikipedia is er een van. De informatie op

moeizamer van de grond komt dan de regering Cameron

deze online encyclopedie is gratis toegankelijk. Het staat

zich had voorgesteld.

iedereen vrij om informatie toe te voegen. En mocht informatie onjuist of achterhaald zijn, dan wordt dit door

Ten slotte

de gebruikers zelf gecorrigeerd. Wikipedia verschaft het

We lijken toe te groeien naar een netwerksamenleving.

platform. De gebruikers leveren de inhoud.

Dat impliceert meer verantwoordelijkheid voor burgers en een begeleidende rol voor de overheid. Die ontwikkeling

Een netwerkbenadering vereist een cultuuromslag bij

wordt versterkt door de budgettaire perikelen van de

overheid en burgers. Het begint met vertrouwen in

overheid. De charitatieve sector kan in de toekomstige

25

26


vermogende gevers

18

4

Geven kan op verschillende manieren. Je kunt afwachten wie zich onder het avondeten gewapend met een collectebus aan de voordeur meldt. En je kunt als een professioneel portefeuillebeheerder je doelen selecteren. Dat zijn natuurlijk twee extremen. Tussen deze twee uitersten is een grote variatie aan geefvormen mogelijk.

Serieuze ‘grootgevers’ weten vaak precies wanneer hun

maken met mijn donatie”. Die houding vind je terug in

charitatieve zoektocht begon: meestal gaat het om bijzon-

een duidelijke voorkeur bij donoren voor projecten boven

dere momenten, zoals het ontvangen van een erfenis of

organisaties: projecten zijn immers veel tastbaarder en

de verkoop van een bedrijf.

beter te monitoren.

Interessant is dat veel respondenten heel intuïtief hun keuzes maken als het erom gaat hoeveel wordt gedoneerd en aan wie. Ze kiezen meestal op ad hoc basis voor orga-

Willem

nisaties met vertrouwenwekkende en inspirerende leiders. Eigen betrokkenheid bij de gesteunde organisatie is

Willem heeft in 2010 een eenmalige gift aan een ANBI

belangrijk. Een planmatige benadering komt niet vaak

gedaan van EUR 250.000. In dat jaar bedraagt zijn box-1-

voor. In ongeveer de helft van de gevallen klinkt er bij de

inkomen EUR 35.000. Zijn inkomen in box 3 bedraagt EUR

respondenten wel een inwendig stemmetje dat zegt dat

40.000. Willem heeft geen persoonsgebonden aftrekposten.

dat laatste eigenlijk wel zou moeten.

Zijn verzamelinkomen bedraagt dus EUR 75.000. Voor Willem is de gift aftrekbaar voorzover die hoger is dan EUR 60 en

Elsbeth

EUR 750. (1% van 75.000). Dat betekent dat aftrekbaar is EUR 249.250 (EUR 250.000 – EUR 750). Er geldt echter ook een plafond. De aftrekbaarheid van de gift is beperkt tot 10% van het verzamelinkomen. Dat betekent dat maximaal EUR 7.500

Elsbeths focus ligt op mensenrechten. Binnen dat thema

(10% van EUR 75.000) kan worden afgetrokken. Voor Willem

heeft ze als eerste doelgroep vrouwen, met als aandachts-

is een bedrag van EUR 242.500 niet aftrekbaar.

In de kern is het maken van filantropische keuzes een heel

Dilemma’s

gebied het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen. Elsbeth staat

persoonlijke bezigheid die in de mentale binnenkamers

In het rapport Filantropie en de vermogenden in Nederland

al sinds haar dertigste aan het hoofd van het bedrijf dat ze

Dit voorbeeld is natuurlijk enigszins overdreven, maar

plaatsvindt. Dat betekent echter niet dat er niets over te

zoomt Diana van Maasdijk (hoofd van de afdeling

van haar vader geërfd heeft. Ze weet hoe belangrijk het is

illustreert wel duidelijk dat Willem beter vijf periodieke giften

zeggen valt. De keuze van een levenspartner is ook iets

Filantropie advies van ABN AMRO MeesPierson) dieper in

om zelf beslissingen en verantwoordelijkheid te nemen, en

van EUR 50.000 aan de ANBI had kunnen doen, dan een

persoonlijks en daar zijn boeken vol over geschreven. Met

op een klein gezelschap binnen bovengenoemde groep

vindt dat vrouwen overal ter wereld zelf verantwoordelijk

eenmalige gift van EUR 250.000. In het eerste geval is in

charitas ligt dat in principe niet anders. Zo is het een open

vermogende Nederlanders. Op basis van een twintigtal

zouden moeten kunnen zijn voor wat er met hun eigen

totaal EUR 250.000 aftrekbaar, in het tweede geval is slechts

deur dat wie substantiële bedragen doneert, meer

interviews geeft zij inzicht in de dilemma’s van zeer vermo-

lichaam gebeurt. Elsbeths andere doelgroep zijn kinderen.

EUR 7500 aftrekbaar.

behoefte heeft aan structuur en onderbouwing van zijn

gende gevers (vermogen EUR 5 miljoen of meer). Het

Elsbeth is moeder van drie kinderen en vindt het onaccep-

geefbeleid dan iemand die een enkele keer een euro door

gaat niet om een gemiddelde groep zeer vermogende

tabel dat in het Nederland van vandaag nog steeds kinderen

de gleuf van de collectebus duwt. Daarbij is het een hele

mensen, maar om een groep vermogende mensen die

dagelijks mishandeld worden. Haar tweede aandachtsge-

troost dat veel ‘grote’ gevers met vergelijkbare vragen

nauw betrokken is bij de charitas.

bied is dus het geweld tegen kinderen in Nederland.

Wat hen verenigt, is een ongemakkelijk gevoel over de

Uit: Diana van Maasdijk, Goed geven, 2011


worstelen en dus van elkaar kunnen leren. Communicatie is halszaak voor de zeer vermogende

Statistieken over ‘grote’ gevers zijn beschikbaar dankzij

kwaliteit van de filantropische sector in Nederland. Ze

gevers. Het kwam zojuist al even ter sprake. En het steekt

onderzoek van Boonstoppel en Wiepking.19 Zij hebben

vinden de sector moeilijk te doorgronden, niet communi-

nauw: een overdaad aan communicatie kan evenzeer

gekeken naar een vrij ruim gedefinieerde groep vermo-

catief en weinig inspirerend. Dat motiveert niet. Motieven

gende Nederlanders (vermogen en inkomen beide mini-

om toch te doneren, zoeken zij dan ook dichter bij zichzelf.

Hoewel fiscale drijfveren nauwelijks een rol spelen bij het

matievoorziening. Los daarvan is het een hele worsteling

maal EUR 60.000). Enkele conclusies van de auteurs zijn:

We zeiden hiervoor al dat geven in de mentale binnenka-

besluit om te doneren, kiezen de respondenten meestal

om adequate goede doelen te vinden. Ook dat wordt als

het gemiddelde vermogende gezin geeft EUR 2763 per

mers gebeurt. Dat blijkt wel als je naar de motieven van

wel voor een juridische structuur die fiscale voordelen

een groot obstakel ervaren. Mede gezien deze gevoelighe-

jaar. En 2% van deze vermogende Nederlanders geeft

deze zeer vermogende gevers kijkt. Er bestaat een heel

biedt. In de praktijk komt dat vaak neer op het oprichten

den is er bij veel respondenten behoefte aan filantropisch

jaarlijks EUR 25.000 of meer. Vermogende Nederlanders

palet aan motieven, maar er is ook een duidelijke rode lijn

van een stichting of op donatie door middel van een

advies op allerlei terrein. Men zou meer willen weten over

opereren vaker buiten de traditionele hulporganisaties om

te zien. De gever wordt vooral geprikkeld door het bewust-

notariële akte.

netwerken van medefilantropen en over het plannen,

en slechts een kleine minderheid opereert planmatig.

zijn dat hij of zij in een bevoorrechte positie verkeert.

irritatie bij deze groep opwekken als een gebrekkige infor-

monitoren en evalueren van doelen. Die behoefte aan

Het zou onverantwoord zijn om de kansen te laten lopen

Of de organisatie waaraan gegeven wordt groot of klein is,

advies leidt overigens niet vaak tot het daadwerkelijk in zee

die je daardoor krijgt om invloed uit te oefenen. Noblesse

lijkt de gevers minder te deren. Het motto is dat dat niet

gaan met een adviseur op filantropisch terrein. De meeste

oblige, noemden we dat in hoofdstuk 2.

uitmaakt, mits de organisatie maar “een verschil kan

respondenten schakelen uiteindelijk geen adviseur in.

27

28


Advisering

de stap zetten naar een concreter aandachtsgebied,

kunt oriënteren op de verschillende goede doelen en hoe

Het klinkt saai, maar meestal werkt het goed: bij twijfel

bijvoorbeeld bij mensenrechten de rechten van straatkin-

u kunt selecteren, lettend op strategieën, werkwijzen en

een tussenweg bewandelen. Bij twijfel over het al dan niet

deren in Peru.

track records van organisaties. Ook voor manieren om

inschakelen van externe adviseurs kun je kiezen voor een

samen iets op te zetten en voor evaluatiestrategieën kunt

tussenvorm, namelijk het zelf op een gestructureerde

Als u deze stappen gezet heeft, moet het mogelijk zijn een

manier in kaart brengen welke paden je in ‘geefland’ kunt

visie, een korte tekst over wat u globaal beoogt, aan het

opgaan. Goed geven van Diana van Maasdijk is een goede

papier toe te vertrouwen. In het geval van straatkinderen

gids voor wie het in deze richting zoekt en ook zeer bruik-

in Peru kan dat bijvoorbeeld zijn: ik wil straatkinderen in

baar als voorbereiding op het raadplegen van externe

Peru helpen een volwaardig leven te leiden. Ik richt mij

adviseurs. Wij volgen haar betoog op hoofdlijnen.

speciaal op kinderen van vier tot zestien jaar die vanwege

u daar terecht.

armoede of geweld thuis op straat terecht zijn gekomen.

Lucas

De focus ligt op onderwijs en psychosociale hulp. Men kan natuurlijk ook meer dan één missie formuleren. Als de missie er eenmaal is, heeft het huis een fundament

Met zijn vrouw Jenneke adopteerde Lucas in 2004 en 2005

en kunnen de muren worden opgetrokken, oftewel een

twee meisjes uit Nepal. Ze zijn geboren in een arm gebied

geefstrategie worden ontwikkeld. Een eerste stap in dat

ten noorden van Kathmandu, een streek zonder stromend

kader is de vaststelling van het budget voor charitatieve

water en elektriciteit. De dochters van Jenneke en Lucas

acties. Daarbij is ook van belang welke structuur u wilt

hebben geluk gehad: veel meisjes uit de regio belanden in

gebruiken. We wezen er al op dat uit fiscale overwegingen

India in de prostitutie. Soms via uithuwelijking of omdat

vaak gebruik wordt gemaakt van een stichting en/of dona-

iemand ze werk in de huishouding belooft, soms worden ze

tie door middel van een notariële akte. Een overzichtelijke

eenvoudigweg ontvoerd. Lucas en Jenneke steunen een

manier om uw uitgavenkader vast te stellen, is te bezien

organisatie die strijdt tegen kindprostitutie in Nepal, India en

wat uw jaarinkomen is en welk per percentage van dat

Bangladesh. Dat is hun belangrijkste thema en daar gaat dan

inkomen u ter beschikking wilt stellen. Als referentie zou u

ook 60% van hun budget naartoe. Daarnaast besteden ze

het feitelijke percentage in de afgelopen jaren kunnen

30% van het budget aan een organisatie die waterleidingen

berekenen. Vervolgens kan vastgesteld worden welke

aanlegt in de streek waar hun dochters vandaan komen. De

percentages u aan de verschillende missies wilt geven en

overige 10% reserveren Jenneke en Lucas voor organisaties

dat vervolgens onder te verdelen over onder die missies

die de leefsituatie van meisjes mondiaal willen verbeteren.

genoteerde aandachtsgebieden.


Zo zijn de missie en de strategie op hoofdlijnen bepaald. Dat is het moment om de geefstrategie nader uit te werken. Zaken als de mate waarin u betrokken wilt zijn bij het beleid van de organisaties waar u aan geeft, met

Zij beklemtoont dat je, net als bij het ontwikkelen van een

welke frequentie u wilt geven, of u bij leven of na uw dood

bedrijfsstrategie, bij het begin moet beginnen. Dat bete-

wilt doneren, welke fiscale structuur u gewenst vindt, etc.,

kent dat eerst de grote vraag, waarom doe ik dit, beant-

komen nu aan de orde. Wij gaan hier niet al deze vragen

woording verdient. Wat is de missie van de gever? Dat

opsommen; voor gedetailleerde informatie verwijzen we

klinkt misschien wat zweverig. Het voorkomt echter de

naar Diana van Maasdijk’s Goed geven.

frustratie die ongericht impulsief geven met zich mee kan brengen. In dat kader is het een goed hulpmiddel om op

Uiteindelijk moet u natuurlijk uitkomen bij het selecteren

te schrijven aan welke doelen u nu al geeft, of er een rode

van goede doelen. Er is in Nederland geen gebrek aan

draad in te ontdekken valt. Daarnaast kunt u vaststellen

goede doelen. Er zijn bovendien vier keurmerken in

welke thema’s u het meest aan het hart gaan: zijn het

omloop. Het CBF-keurmerk van het Centraal Bureau

bijvoorbeeld mensenrechten of kunst en cultuur, of...

Fondsenwerving is de grootste. We verwijzen opnieuw

18 Dit hoofdstuk is gebaseerd op twee publicaties van Diana van Maasdijk: Filantropie en de vermogenden in Nederland, 2010 en Goed geven, 2011

Als er inderdaad sprake is van een globaal thema kunt u

naar ‘Goed geven’ voor meer tips over hoe u zich adequaat

19 E. Boonstoppel en P. Wiepking, Geven door vermogende Nederlanders, in Geven in Nederland 2011, 2011

29

30


afsluiting

5

Daarnaast is het eenvoudig om donateurs iets extra’s aan te bieden zonder dat dit hoge kosten voor de charitatieve instelling met zich meebrengt. Een mooi voorbeeld van nieuwe mogelijkheden die social media bieden, is een campagne van Artsen zonder Grenzen in 2011, waarin zij aandacht wilde vragen voor het onderscheid tussen acute noodhulp en ontwikkelingshulp. In plaats van een financiële bijdrage vroegen zij of mensen voor een dag hun Facebook-profiel wilden ‘doneren’, om zo aandacht voor deze campagne te creëren. Mensen

U las het al in het voorwoord: filantropie is ons alledaagse leven in het klein. In dat ‘gewone’ leven zijn mensen vaak gehecht aan ingesleten gewoontes. Dat zie je ook bij de fondsenwerving. We geven in Nederland al jarenlang massaal aan goede doelen en daar gaan we gewoon mee door. Als het economisch minder gaat, kiezen we niet de weg van de minste weerstand door met zijn allen veel minder te geven. Dat lijkt een geruststellende gedachte voor de charitatieve sector.

gaven hiermee toestemming om een logo van Artsen zonder Grenzen toe te voegen aan hun profielfoto en enkele berichten te laten plaatsen uit naam van de organisatie. Niet alleen zorgde dit voor veel aandacht (de campagne breidde uit zich als een olievlek), de campagne werd ook dusdanig gewaardeerd dat ze later dat jaar werd genomineerd door SpinAwards in de categorie ‘beste social media concept’. De gever verandert omdat de maatschappij verandert. Filantropie is inderdaad het gewone leven in het klein. Burgers worden steeds zelfbewuster en slagvaardiger en informatie komt steeds meer gratis real time beschikbaar:

De portemonnee gaat niet alleen open tijdens hoogcon-

de netwerksamenleving komt eraan. Bij ons eigen bedrijf

junctuur. Wanneer de welvaart toeneemt en in basisbe-

is de opkomst van ‘Het Nieuwe Werken’ daar een uiting

hoeften is voorzien, groeit de behoefte aan zelfactualisatie:

van: vaardige werknemers die steeds meer vrijheid, mid-

bijdragen aan het geluk van anderen versterkt ons eigen

delen en maar ook verantwoordelijkheid krijgen bij het

geluk. Geven is een middel om dat doel te bereiken. Dat

inrichten van hun werkweek.

betekent niet dat de welvarende donateur een naïeve melkkoe is. Het tegendeel is het geval. Gevers weten

We denken dat de opkomende netwerksamenleving ook

steeds meer en worden steeds assertiever. Zij willen

de verhouding tussen overheid en de charitatieve sector

geven, maar op hun eigen voorwaarden. Openheid en

steeds meer gaat kleuren. Het tussen het kabinet Rutte

transparantie zijn de manieren om betrokkenheid te gene-

en de sector afgesloten convenant weerspiegelt dat.

reren die de moderne donateur belangrijk vindt.

De charitatieve sector kan in de toekomst volgens ons een prominentere rol spelen als vertegenwoordiger van

Traditionele manieren van doneren zoals collectes en

burgers die willen geven aan goede doelen. De sector

gepande giften verliezen terrein. Het koppelen van charita-

moet echter wel de tijd krijgen om in de nieuwe rol te

tieve doelen aan profijt voor de donateur (bijvoorbeeld gele-

groeien. De donateur is ook een gewoontedier, zagen we.

genheidsloterijen) wordt daarentegen steeds effectiever.

De charitatieve sector kan daarom niet a la minute in

De inzet van nieuwe media voor goede doelen is geen

gaten springen die vallen door overheidsbezuinigingen.

Het verband tussen geven en conjunctuur is inderdaad

onontgonnen terrein, maar het stelt ook nog niet veel

niet sterk, al is het er wel. Jaren waarin de giften aan

voor. En dat terwijl juist op internet kansen voor de chari-

Ten slotte: anno 2012 is de gever steeds vaker een kriti-

goede doelen krimpen, zijn zeldzaam. Daarom durven we

tas liggen: betrokkenheid, een belangrijke prikkel om tot

sche burger met een visie en met middelen, die zelf zijn

ook voor een krimpjaar als 2012 de verwachting uit te

doneren over te gaan, is via social media uitstekend aan te

verantwoordelijkheid neemt. Die gever hebben we in ons

spreken dat deze giften wel weer zullen stijgen, al zal de

wakkeren. Nergens is het gemakkelijker om potentiële

slothoofdstuk een handje willen helpen bij het omzetten

groei bescheiden (minder dan 5%) zijn.

donateurs zo specifiek op doelgroepniveau te benaderen.

van visie in actie: de gever centraal.

31

32

Colofon Redactie: Philip Bokeloh, Mathijs Deguelle, Hein Schotsman Vormgeving en opmaak: Jur Fluitman, Paul van Warmerdam (Xerox mediaservices) Beeld: Nationale Beeldbank, Shutterstock Druk: Boom & van Ketel grafimedia

vermogen om te geven charitas anno 2012 Economisch Bureau

Recommend Documents