VEGETARISME VEGA JA! VEGA NEE?
Een informatiepakket voor een werkstuk of spreekbeurt
COLOFON Tekst: Marij Steenbeek Illustraties: CMO en zijn licentiegevers: Stichting Wakker Dier, Familie Bofkont en Dafne Deckers, Isis-Veganisme.
De inhoud is met zorg samengesteld. Mocht u van mening zijn dat inbreuk is gedaan op uw auteursrechten of beeldrechten, dan verzoeken wij u vriendelijk contact met ons op te nemen via
[email protected].
Centrum voor Mondiaal Onderwijs
Postbus 9108 6500 HK Nijmegen tel. 024-3613074 e-mail:
[email protected] http://www.cmo.nl
U kunt op de website http://www.cmo.nl terecht voor aanvullende informatie bij dit scriptiepakket. U vindt daar onder meer voor gebruik in de klas: een onderzoeksopdracht gebaseerd op de inhoud van het scriptiepakket met een overzicht van de competenties die daarbij worden aangesproken. De gebruikersnaam is: vegetarisme Het wachtwoord is: project010
De Scriptieservice Nieuwe Stijl is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van Kerk en Wereld en door een solidariteitsbijdrage van de gezamenlijke religieuzen in Nederland via de commissie PIN.
© Centrum voor Mondiaal Onderwijs, Nijmegen, 2008
II
INHOUD Inleiding: Mens en Dier
pag. 1
Vega Ja? Daarom! Dieren zijn minder volmaakt
pag. 2 pag. 3
Ziel? Zielig?
pag. 4 pag. 5
Dierenwelzijn Dierenrechten
pag. 6 pag. 7
Diervriendelijk ... Diervrij
pag. 8 pag. 9
Aaibaar? Eetbaar?
pag. 10 pag. 11
Dieren op het offerblok Dieren op een voetstuk
pag. 12 pag. 13
Vleesvervangers Vleesverlaters
pag. 14 pag. 15
Help, mijn vriendin is vega! Help, ik ben verliefd op een vega-stuk!
pag. 16 pag. 17
Je vega-outfit Vega–cosmetica
pag. 18 pag. 19
Help, m’n huisdier eet vlees! Vega-recepten
pag. 20 pag. 21
Vega-acties Jouw keuze
pag. 22 pag. 23
Bijlage: bio-industrie en biologisch
pag. 24
Aantekeningen
pag. 25
Meer op internet
pag. 27
III
VEGA-MOP Een koppeltje vegetariërs wandelt langs een bloemenkraampje. Vraagt de jongen aan het meisje: “Kan ik je een boeketje bloemen aanbieden ?” Antwoord het meisje : '“Nee, dank je schat, ik heb al gegeten”. Flauw? Ja! Wie weet kun jij na het lezen van dit informatiepakket een echt leuke vega-mop bedenken?
IV
MENS EN DIER De meeste mensen eten dieren. Sprinkhanen, kevers, katten, honden, slakken, vissen, apen, kreeften, slangen, koeien en geiten. Je kunt het zo gek niet bedenken, of het belandt op ons bord. En daar blijft het niet bij. De meeste mensen gebruiken van dieren huid en haar. We dragen bont en leer om ons tegen de kou en regen te beschermen of er mee te pronken. We maken er tassen, jassen, riemen en schoenen van. Het ivoor van hun tanden verwerken we tot sieraden. We maken brouwsels van hun penissen, omdat we denken daarmee de kracht van het mannetjesdier over te nemen. Het gebruik van dieren lijkt geen grenzen te kennen: zelfs kakkerlakken worden tot levende sieraden verwerkt
Het lijkt op een bakje friet. Maar deze vrouw op de markt in Kampala, Oeganda verkoopt geroosterde sprinkhanen.
Dieren worden niet alleen gegeten, ze worden ook geknuffeld. Maar welk dier we knuffelen verschilt per mens en per dier. Ga maar na, vind jij cavia’s lief, maar spinnen eng? Aai je wel honden, maar geen varkens? Toch lijkt het varken hier op de foto er van te genieten. En de kinderen ook! Vreemd eigenlijk, in Nederland eten we geen honden en katten, in China wel. In het Afrikaanse land Kongo eten de mensen chimpansees, in buurland Oeganda is het eten van deze mensapen taboe. Als dier moet je dus maar afwachten in welke categorie je belandt: aaibaar of eetbaar? Het kan ook gebeuren dat je als jonkie wordt vertroeteld, maar als volwassen dier de nek wordt omgedraaid. Denk maar aan het knuffelkonijn dat met Kerstmis de pan in gaat. Over deze vreemde ‘dubbele’ relatie tussen mens en dier gaat dit informatiepakket. Het stelt de vragen zoals: hebben dieren gevoel, of zelfs, een ziel? Zijn dieren minder dan mensen? Of gewoon anders? Hoe erg is het dat we onze eetbare dieren tijdens hun leven in nauwe, donkere hokken stoppen? Of zouden ze in ieder geval moeten kunnen ‘scharrelen?’ En, wat is nu echt diervriendelijk? Je maakt ook kennis met mensen die de keuze hebben gemaakt geen vlees of vis te eten. Of zelf helemaal geen dierlijke producten meer zoals eieren en kaas: de vegetariërs en veganisten. In het kort: de vega’s! Hebben ze een beetje gelijk? Of heel erg gelijk? Of is het maar vegetarische onzin? Kortom, vega ja? Of vega nee? 1
VEGA JA? DAAROM! Vega’s kun je grofweg onderscheiden in twee groepen. De vegetariërs en de veganisten. De vegetariërs eten geen vlees en soms ook geen vis. De veganisten gebruiken helemaal geen dierlijke producten. Vegetariërs eten wel eieren, kaas, boter. Maar ze letten meestal wel op of de producten ‘diervriendelijk’ zijn. Daarover later meer. Veganisten zijn veel strikter. Ze eten geen honing en drinken geen melk! Kenneth William is professioneel boxer én veganist. Hij is één van de beroemdheden die hun bekendheid gebruiken om een vegetarische leefstijl onder de aandacht van de mensen te brengen. Volgens hem brengt het eten van vlees en vis schade toe aan dieren en het milieu. Wordt veganist. Zo wordt niets of niemand gekwetst.
Vega ja dus, omdat je kiest voor dieren In de bio-industrie* zitten miljoenen dieren hun hele leven lang opgesloten in kleine hokken. Ze worden vetgemest en als ze dik genoeg zijn, geslacht. Vegetariërs vinden dat je dieren zo’n soort leven niet mag aan doen. Ook de visserij wordt kritisch bekeken. Vispraktijken zijn zeer dieronvriendelijk. De vissen verstikken in de netten. Paling wordt levend in een zoutbad gezet. Vissen die worden gekweekt in kweekvijvers leven een leven als andere dieren in de bio-industrie. En dan is eer nog de kwestie van overbevissing. Vega ja dus, omdat je kiest voor een beter milieu In de bio-industrie gaat het om miljoenen dieren. Kippen, varkens, koeien, noem maar op. Hun plas en ontlasting veroorzaakt water- en grondwatervervuiling en uitstoot van C02*. Vega ja, omdat je kiest voor een eerlijker voedselverdeling De helft van wat er wereldwijd aan graan wordt verbouwd, wordt gebruikt als voer voor vee. Het eten van vlees is eigenlijk een verspilling van voedsel: een koe eet bijvoorbeeld meer kilo’s graan op dan dat ze geslacht aan kilo’s vlees opbrengt. Dus er kunnen meer mensen eten van het graan dat de koe krijgt, dan van het vlees dat de koe geeft. Vega ja, ook omdat het gezonder is Er zijn ook mensen die kiezen voor vegetarisch eten, omdat ze dat gezonder vinden. Boxer Williams bijvoorbeeld is daarvan overtuigd. Hij ziet er ook heel gezond uit! Er zijn ook vega’s die vinden dat dieren gelijkwaardig zijn aan mensen. Daarom mag je ze niet doden. Maar zulke vega’s zijn veruit in de minderheid. De meeste mensen hebben met het doden en opeten van dieren geen enkele moeite. *
Hierover lees je meer in de bijlage op pagina 24
2
DIEREN ZIJN MINDER VOLMAAKT Om te overleven kan de mens niet zonder dier. En dieren doden om op te eten, vinden we heel gewoon. Dat is een beetje gevaarlijk. Want bij alles wat we ‘gewoon’ vinden, vragen we ons zelden af of het wel zo gewoon is? Hoe komen we bijvoorbeeld aan het idee dat dieren minder zijn dan mensen? Dat ze niet kunnen denken en geen ziel hebben? Mensen hebben altijd hun omgeving verkend en bestudeerd. En ze hebben er ideeën over gevormd. Lang geleden, zo’n 300 voor Christus, stelde Aristoteles, een vooraanstaande Griekse wetenschapper, dat de planten er waren om opgegeten te worden door de dieren. De dieren op hun beurt waren er om opgegeten te worden door de mensen. Aristoteles vond dieren minder volmaakt dan mensen. En planten weer minder volmaakt dan dieren. “En al het mindere staat ten dienste van het betere. Zo is het nu eenmaal geregeld in de natuur”, beweerde hij. In zijn ogen waren mensen het meest volmaakt. “Maar”, voegde hij eraan toe: “we moeten niet kinderachtig onze neus optrekken voor de studie van minder hoog gewaardeerde diersoorten. In alle voortbrengselen van de natuur schuilt immers iets wondermoois". Zijn ideeën over de rangorde in de natuur werden door de christelijke kerkvaders overgenomen. “Mensen hebben verstand om redelijk te kunnen denken, dieren niet”, hield kerkvader Augustinus rond 340 na Christus de mensen voor. “De mensen zijn het allerbelangrijkst, ze zijn God’s doel van de schepping. De dieren zijn belangrijk als middel voor mensen om te overleven. Daarom staan dieren ten dienste aan de mensen”. Aristoteles en Augustinus vonden allebei dat dieren gevoel hadden en pijn en genot konden ervaren. En volgens Aristoteles hadden dieren ook een ziel. Hij zei het heel mooi zo: “de ziel is geboren uit de wind. De ziel komt uit de lucht in de dieren als die ademen”. Augustinus ging niet zover. In de christelijke leer hebben de dieren geen ziel en kunnen ze dus ook niet in de hemel komen. Rond 1600 deed wetenschapper Descartes daar nog een griezelig schepje bovenop……… Dieren hadden geen ziel, dus ook geen gevoel! En als ze geen gevoel hebben, kunnen ze ook geen pijn lijden. Net als een robot. Hij deed gruwelijke experimenten op dieren om zijn gelijk te bewijzen. Zo spijkerde hij een levende hond op het kruis en ontleedde het dier levend. Het gegil van de hond deed hij af als een reactie op een prikkel van buitenaf. Alsof je een knop aan en uit zet. Het bizarre is dat dergelijke proeven ook bewezen dat dieren lichamelijk niet zoveel verschilden van mensen, inclusief het zenuwstelsel en hersenen. We weten nu dat dieren –net als mensen- pijn kunnen lijden. Maar van de erfenis van Descartes zijn we nog niet helemaal af. Nog steeds zijn er mensen die beweren dat dieren geen –of weinig- gevoel hebben. Ook nu nog worden levende dieren gebruikt voor dierproeven. En dat vinden we nog steeds gewoon. 3
ZIEL? Wat maakt het uit of dieren gevoel hebben. Of zelfs, een ziel? Wel, stel dat dieren een ziel hebben, dan zijn ze niet meer ‘minder volmaakt dan mensen’. En dat heeft gevolgen. Dan kun je je afvragen of je ze wel mag opeten, bijvoorbeeld. Op dat idee kwam Pythagoras, een wijsgeer. Hij leefde op het Griekse eiland Samos en ging veel op reis naar de omliggende landen. Daar hoorde hij waarschijnlijk ook over reïncarnatie. Reïncarnatie is het geloof dat de ziel na de dood niet verdwijnt, maar opnieuw in een ander levend wezen geboren wordt. Een soort zielsverhuizing dus. En zielen kunnen verhuizen van dieren naar mensen en omgekeerd. Van Pythagoras is het volgende verhaal bekend. Hij zag een man die een jong hondje aan het afranselen was. Hij stapte op de man af en zei: “stopt u daarmee, alstublieft, want ik hoor in het geblaf de angstkreten van een onlangs gestorven vriend”. De zielen van dieren en mensen zijn aan elkaar gelijk en onsterfelijk.
Nu zul je denken dat die Pyhthagoras niet helemaal goed bij zijn hoofd was. Maar hij was niet de eerste de beste! Je kent hem misschien wel van de bekende stelling van Pythagoras. Dus zo gek was hij niet!
Op grond van zijn ideeën besloot Pythagoras geen vlees meer te eten. Dat vonden zijn tijdgenoten—hij leefde rond 530 voor Christus- wel merkwaardig. Want vlees eten was in die tijd een soort statussymbool. At je vlees, dan kregen de Goden steevast een portie. Daarmee bad men om kracht en mannelijkheid. Toch had had Pythagoras een groot aanzien. Men luisterde naar zijn ideeën over zielsverhuizing en daarmee legde hij de basis voor het vegetarisme. “Dieren hebben net als mensen zielen”, onderwees hij, “daarom verdienen ze hetzelfde respect als mensen”. We denken dat Pythagoras beïnvloed werd door oosterse religies. Eén daarvan is het boeddhisme. Volgens het boeddhisme heeft ‘elk wezen, hoe klein ook, de wens én het recht om gelukkig te zijn. Daarom is het belangrijk dat je dieren respecteert als je vrienden, als wezens die kunnen voelen en denken’. Franciscus van Assisi –bekend van dierendag– had dieren ook hoog in zijn vaandel staan. Hij zag hen als zijn broeders en zusters en piekerde er niet over om ze op te eten. De dieren wisten dit en waren daarom niet meer bang voor hem. Van Franciscus is de volgende uitspraak bekend:
De dieren zijn mijn broeders en zusters.
“Zolang de mensen geen medelijden met de dieren hebben, zullen ze ook geen medelijden met elkaar kunnen hebben”.
4
OF ZIELIG? Als je medelijden met iets hebt, kun je meelijden met de pijn van een ander. Dan kunt je iets of iemand zielig vinden en troosten. Een huilende baby wordt opgepakt en getroost. Een verlaten zeehondje op het strand wordt naar het zeehondenopvangtehuis gebracht. Vind je een jong katje op straat? Je neemt het vast mee naar huis. Maar met medelijden is iets vreemds aan de hand. Wij mensen hebben niet met alle dieren medelijden. Ga maar na, een doodgeplette vlieg op een vliegenmepper vinden we niet zielig. Maar een door mensen mishandelde pony wel. En medelijden heb je ook niet zomaar. Iets of iemand moet het je leren. Dat kan bijvoorbeeld door een film, waarin een dier een belangrijke rol speelt. Je leert het dier kennen als een persoonlijkheid. Neem nu de film Babe. Babe is –net als alle andere biggetjes op de marktvoorbestemd om geslacht te worden. Boer Hoggart ziet in haar een smakelijk kerstdiner en is maar wat blij als hij Babe’s gewicht raadt en haar als prijs mee kan nemen naar de boerderij. Op de boerderij wordt Babe geadopteerd door de schaapshond Fly. Babe, die nog niet beseft dat ze eigenlijk voor de slacht is bestemd, vraagt Fly haar te leren hoe ze op de schapen moet passen. Ze wil schapendrijver worden! Babe leert het vak met vallen en opstaan. Daarbij wordt ze geholpen door de andere dieren op de boerderij. Boer Hoggart ziet in dat Babe een bijzonder varkentje is en besluit zich met Babe in te schrijven voor de jaarlijkse wedstrijd schapendrijven. Aan het eind van de film heeft Babe samen met boer Hoggart de wedstrijd gewonnen. Ze zijn allebei ape –nou ja– biggetrots!
Als toeschouwer geniet je mee en ben je blij dat Babe aan de slacht is ontkomen. Want zoiets schattigs opeten, is toch zielig! En inderdaad, toen de film uitkwam in 1995 besloten veel mensen geen varkensvlees meer te eten! Medelijden is een mooie eigenschap van mensen, toch? Het maakt dat we willen helpen. Uit medelijden komen we op voor de zwakkeren in onze samenleving, mens of dier. We geven geld voor de ‘zielige’ slachtoffers van een natuurramp en halen een ‘zielige’ hond of kat uit het asiel. Toch lijkt het erop dat ons medelijden soms tekort schiet. Want veel van de dieren die we opeten, groeien op in de bio-industrie. Ze leven in kleine hokken en komen zelden of nooit buiten. En hoe schattig we Babe ook vinden, miljoenen van haar soortgenoten worden onverdoofd gecastreerd. AU!! De biggetjes gillen het uit van de pijn. Vanaf 2007 kun je ook vlees van biggetjes kopen die tijdens de castratie zijn verdoofd. Maar of het een verbetering is? De verdovingsprik gaat rechtstreeks in de balletjes. Dat is ook heel pijnlijk. Voor veel vegetariërs zijn de praktijken van de bio-industrie de belangrijkste reden om geen vlees meer te eten. Ze vinden dat dieren als dingen zonder gevoel worden behandeld. Dat is niet alleen zielig, maar ook in strijd met het dierenwelzijn. 5
DIERENWELZIJN Mensen hebben gevoelens. We kunnen blij zijn, of ergens de pest aan hebben, we kunnen naar de vakantie verlangen of ergens tegenop zien. Kunnen dieren dat ook? Kunnen dieren iets beleven? Als je er van uit gaat van niet, dan hoef je je ook niet af te vragen of ze ergens last van hebben. Of ze iets erg vinden, of juist iets fijn vinden. Dan hoef je geen rekening te houden met dierenleed. Maar als je denkt van wel, dan vraag je je af hoe dieren zich voelen. Dan houd je rekening met hun welzijn. Is een chimpansee in een kooi net zo ongelukkig als een mens in de gevangenis? Is een varken in een hok ongelukkiger dan een varken in de wei? En een koe? Het lijkt er verdacht veel op: die maken bokkensprongen van plezier als ze na een winter op stal weer de wei in mogen. ‘Een koe hoort lekker buiten in de wei. Om het Hollandse landschap kleur te geven, maar vooral natuurlijk omdat een koe zich in de wei het lekkerst voelt’. (Bron: www.koeindewei.nl)
Er wordt veel onderzoek gedaan naar de gevoelens van dieren. En steeds meer blijkt: dieren voelen hetzelfde als mensen. Maar je kunt zelf ook antwoorden vinden. Ga maar na, hoe reageert je hond als je met hem gaat wandelen? Wat doet een kat als hij tevreden op je schoot zit? Hoe behandelt een chimpanseemoeder haar baby? En als je naar spelende dieren kijkt, zie je hoeveel plezier ze daarin hebben. De Europese Unie heeft regels over dierenwelzijn opgesteld. Wij, mensen, moeten zorgen dat dieren: Vrij zijn van dorst, honger en ondervoeding. Vrij zijn van lichamelijk ongemak. Vrij zijn van pijn, verwondingen en ziektes. Vrij zijn om het normale gedrag te kunnen uitoefenen. Vrij zijn van angst en chronische stress.
Bij dierenwelzijn gaat het er niet om of je een dier mag doden en opeten. Het gaat erom hoe je het dier behandelt, voordat je het slacht en opeet. Onze productiedieren (de dieren die we opeten, of melk en eieren geven) leiden vaak een heel onnatuurlijk leven. Opgesloten in hokken en kooien, kunnen ze hun normale gedrag niet uitoefenen. Ze lijden soms pijn en lichamelijk ongemak. Ze zijn bang tijdens transport naar het slachthuis en raken in paniek bij het in- en uitladen. Daarom kiezen veel vegetariërs ervoor om alleen producten van dieren te eten, die zo natuurlijk mogelijk worden gehouden. Die voor ze geslacht worden, nog wat plezier in het leven hebben. Eieren van scharrelkippen bijvoorbeeld. Of melk van koeien die in de zomer in de wei staan. Er zijn ook ‘part-time’ vegetariërs. Ze eten wel vlees, maar niet elke dag. Zeg, één of twee maal per week. Ze kopen dan meestal diervriendelijk vlees. Over dit soort vlees je meer op bladzijde acht. 6
DIERENRECHTEN Koeien worden wel eens de slaven van deze eeuw genoemd. Ze hebben geen rechten en worden letterlijk en figuurlijk uitgemolken. Als ze na een jaartje of zes van melk geven en kalfjes baren ‘op’ zijn en de melkproductie terugloopt, gaan ze naar de slacht. Hun kalfjes hangen inmiddels als super dikbilkalfsvlees in de vitrine. Veganisten beginnen er niet aan! Ze zijn strikter dan vegetariërs en eten helemaal geen producten die van dieren afkomstig zijn. Geen vlees, geen ei, geen boter en geen kaas. Zelfs honing laten ze staan. Ook het dragen van leer en bont is taboe! Veganisten vinden dat mensen niet het recht hebben om dieren te doden. Dieren zijn misschien niet precies als mensen, maar ze zijn weldegelijk gelijkwaardig aan mensen. En in die opvatting staan ze niet alleen. PETA (People for the Ethical Treatment of Animals– Mensen voor eerlijke behandeling van dieren) is ‘s werelds grootste dierenrechtenorganisatie. Ze heeft meer dan anderhalf miljoen leden. Hun standpunt is:
Dieren hebben net als mensen rechten Ze verdienen het dat wij voor hun belangen opkomen Of ze nu nuttig voor ons zijn of niet Net als wij kunnen ze pijn lijden Net als wij willen ze hun eigen leven leiden Daarom zijn ze niet van ons Niet voor voedsel, niet voor kleding, niet voor vermaak en niet voor experimenten Om geen enkele reden Ook de islam erkent rechten voor dieren. Eén daarvan is het recht om een normaal, vrij leven te leiden en jongen groot te brengen. In de Koran staat dat dieren samenlevingen vormen, net als mensen. Ze communiceren op hun eigen manier, in hun eigen taal. Maar –waarschuwt de Koran- de mensen begrijpen die taal niet. Mensen zijn dieren respect verschuldigd. En je mag alleen dieren doden als het echt niet anders kan. Om je honger te stillen bijvoorbeeld. Maar je mag geen dier doden om een mooie bontmantel van de vacht te maken. Een dier alleen om die reden doden, is volgens de Koran een zonde. Nederland en de Europese Unie erkennen geen dierenrechten. Ze houden het op dierenwelzijn. En, is de kritiek van veel vega’s, het dierenwelzijn is ondergeschikt gemaakt aan de productie van zoveel mogelijk vlees, melk en eieren. Maar stel, dieren zouden rechten krijgen, net zoals mensenrechten. Worden we dan met z’n allen -op z’n minst- part-time vegetariërs en eten we alleen vlees en eieren van echte scharreldieren? Goed nieuws voor de dieren. Maar of het haalbaar is? In ieder geval pleit de Nederlandse Partij voor de Dieren er voor dat dierenrechten in de Europese grondwet of andere verdragen worden opgenomen. Maar het gaat hen dan vooral om een respectvollere behandeling van onze productiedieren. Opgegeten mogen ze nog wel.
7
DIERVRIENDELIJK …… Wat houdt ‘respect voor dieren’ in? De veganist zal zeggen dat je een dier niet mag doden. Doden is niet respectvol. Het is ook niet respectvol om melk te drinken die het moederdier eigenlijk voor haar jong maakt. En waar halen we het recht vandaan om de kip haar ei af te pakken? Daarom zijn veganisten tegen het gebruik van welk dierlijk product dan ook. Ben je iets mindere streng in de leer, zoals de vegetariërs, dan mag je een dier wel opeten, maar dan moet je het dier eerst een zo goed mogelijk leven gunnen. En als je het dier slacht, moet dat zo stressvrij en pijnloos mogelijk gebeuren. Zulk soort respect wordt vaak omschreven als diervriendelijk. Diervriendelijk is een trend. Je kunt diervriendelijk produceren, diervriendelijk koken, diervriendelijk consumeren en zelfs diervriendelijk stemmen. Het laatste is een gezamenlijk initiatief van een aantal dierenbeschermingsorganisaties. Tijdens de verkiezing van de Tweede Kamer in 2006, riepen ze de mensen op om op partijen te stemmen die dierenwelzijn op hun partijprogramma hebben staan. Hoera voor de dieren. In het zelfde jaar wint de Partij voor de Dieren twee zetels in de Tweede Kamer. Bij het begrip ‘diervriendelijk’ hoort het begrip ‘scharrelen’. Daarmee bedoelen we dat de dieren overdag buiten kunnen lopen. Lekker in het zand rondscharrelen of in een groene wei grazen. Koeien in Nederland ‘scharrelen’ steeds minder, varkens al helemaal niet meer. Kippen ‘scharrelen’ in bomvolle schuren. En dan zijn ze nog beter af dan hun collega’s in de legbatterijen. Die hebben per kip een A4tje ter beschikking. Nog diervriendelijker zijn de biologische producten. Dat zijn producten van dieren die zo natuurlijk mogelijk worden gehouden. Ze hebben meer ruimte dan de scharreldieren. In de stallen ligt stro en ze komen vaker buiten. Bovendien krijgen ze biologisch voer. Oprechte vegetariërs kopen diervriendelijke producten: biologische melk en kaas, biologische eieren of scharreleieren en–als je parttime vega bent– zelfs diervriendelijk scharrelvlees! Maar parttimers begeven zich wel op glad ijs. Want alhoewel de dieren op een biologisch bedrijf veel beter af zijn, gaan ze uiteindelijke toch naar de slacht. Het allerdiervriendelijkst zijn de veganisten. Blij kijkende biggenfamilie op een vleestransportwagen
8
OF DIERVRIJ? Wist je dat er in veel soorten drop gelatine zit? Gelatine wordt gemaakt van botten van dieren. En in kaas zit stremsel. Dit komt uit de maag van geslachte kalfjes. In melkchocola zit melkvet. Nu bestaat er wel drop zonder gelatine en vegetarische kaas. En in pure chocolade zit geen melkvet. Dus vega’s komen niets te kort. Maar het is best een uitzoekerij. En wat doe je als je in een restaurant een uitsmijter bestelt? Vraag je dan of ze er diervriendelijke scharreleieren voor hebben gebruikt? Of bestel je diplomatiek een veilig groenteschoteltje? Zou het niet veel makkelijker en diervriendelijker zijn om helemaal diervrij te eten? Om dierenleed de wereld uit te helpen? Wie weet -in de toekomst- is dat mogelijk en kunnen we Happy Meat eten. Lees maar…… In Nederland zijn wetenschappers –weefselingenieurs met een mooi woord– bezig met het kweken van kweekvlees. Ze nemen cellen van spierweefsel van dieren (daar gaan ze niet aan dood en je hebt maar een enkel dier nodig). De cellen worden in een soort kweekbakje met voedsel gelegd en beginnen zich te vermeerderen. Tot nu toe gaat dat heel langzaam. Maar in 2013 lukte het voor de eerste keer een soort varkensgehakt te kweken. Lekker voor in de pizza! Daarna is het de beurt aan kweekvlees-biefstuk en kweekvlees-karbonades. Wat denk je van een hamburger met kweekvlees? Zou McDonalds het op de markt durven te brengen? Kweekvlees, kunstvlees of in-vitro vlees, zoals het ook wel genoemd wordt, het klinkt niet echt lekker……… Daarom schreef de VPRO in 2006 een wedstrijd uit om een goeie naam te bedenken. Happy Meat was de inzending van Dafne Westerhof. Zij runt de Familie Bofkont. Op hun boerderij kun je dieren leren aaien. Zoals op de afbeelding op blz.3. Dafne is al jaren vegetariër. Over haar inzending zegt ze:
Al in 1912 lukte het Nobelprijswinnaar en chirurg Alexis Carrel om een stukje hartspier uit een kippenembryo in leven te houden. Iedere twee dagen kreeg het spiertje vers medium (soort voedsel) en een schone fles. Het verhaal gaat dat Carrel elk jaar ‘Happy Birthday’ zong voor zijn spiertje en dat het stukje vlees pas na 32 jaar stierf, tegelijk met zijn verzorger.
"Dan weet je dat je lekker gaat eten en dat er geen dier voor heeft hoeven lijden”.
Het gebruik van kweekvlees –en wie weet ook kweekvis – roept wel interessante vragen op. Kweekvlees heeft geen zenuwstelsel en hersenen. Toch leeft het. Of niet? Iemand stelde dat je dan ook kweekvlees kunt maken uit een paar cellen van een bekende filmster of zo. Kun je ‘biefstuk Brad Pitt met doperwtjes en patat’ eten of ‘schnitzel à la Jay Lo’.
Hoe zal het vlees van de toekomst eruit zien? Zo, denkt een kunstenaar.
Wie weet, als we overgaan op kweekvlees, worden onze weiden dan ook diervrij? Geen koe of schaap meer te zien in het Hollandse landschap. Zou dat niet erg kaal zijn? Wie weet, denken we over 50 jaar anders over het doden van dieren? Vinden we het moord. Het antwoord van Marjan Thieme, kamerlid voor de Partij voor de Dieren: "Dat zou kunnen. In elk geval zullen we dan in schaamte omzien naar hoe wij nu met dieren omgaan”.
9
AAIBAAR Hoe we ook met onze dieren omgaan, alle mensen zijn vegetarisch wat hun huisdieren betreft. Die worden niet opgegeten! Huisdieren houden we voor hun gezelschap. We geven ze namen en vinden het lekker om ze te aaien. Maar we aaien lang niet alle dieren even veel. En sommige dieren nooit. Doe zelf maar eens de aaibaarheidstest: Ik heb geaaid: Vaak
Sta niet zo te kijken. GEEF ME EEN KNUFFEL
Af en toe
Eén keer
Nooit
Cavia Kat Rat Koe Paard Spin Varken Kip Aap Konijn Paling Koikarper Hond Parkiet Welke dieren scoren het hoogst? En wat maakt dat uit? Wel, dieren met een hoge score lopen minder kans om opgegeten te worden. Al dat geaai versterkt de band tussen een mens en het dier. Het is dé manier om van onze katten, honden en parkietjes te leren houden. Maar we leren niet van koeien te houden of van varkens. Ga maar na, van jongs af aan krijg je een karbonade of een sappige rookworst op je bord. En lekker dat je het vindt! Niemand die je vertelt dat koeien en varkens het ook best fijn vinden om geaaid te worden. Hooguit ga ja af en toe naar de kinderboerderij om een geit of een schaap te aaien. Zelfs vissen schijnen het fijn te vinden om geaaid te worden. Koikarpers –zoals hier op de afbeelding—zijn tot huisdier gepromoveerd. Ze worden geaaid en vertroeteld. En de eigenaar denkt er niet over om ze op te eten. Maar de vissen in de zee is een ander verhaal. Ze scoren heel laag op de aaibaarheidslijst. Dat vissen in het net langzaam verstikken, ze vaak levend worden opengesneden en in het zout gelegd: weinig mensen die zich daar zorgen over maken. Er zijn ook visetende vega’s. Ze vinden het eten van vis toch net iets anders als het eten van vlees. Vaak gezonder en minder erg. Maar of dat ook zo is? 10
EETBAAR? Productiedieren houden we voor hun vlees, eieren, bont en veren. We geven ze geen namen. Vroeger had je nog wel ‘Klaartje de Koe’ of ‘Mina 3’. Maar nu zijn het nummers geworden. Productiedieren worden over het algemeen niet geaaid. Welke dier we als productiedier zien, verschilt per mens en cultuur. Doe maar eens de eetbaarheidstest: Ik heb gegeten: Vaak
Af en toe
Eén keer
Nooit
Cavia Kat Rat Koe Paard Spin Varken Kip Aap Konijn Paling Koikarper Hond
In Zuid-Amerika kun je in de restaurants een caviastampot bestellen. Je ziet alles zitten: pootjes, oortjes, neusje en het kijkt je bijna nog aan.
Parkiet Stel, je besluit -na het maken van dit werkstuk– vega te worden. Welke drie dieren op deze eetbaarheidslijst zul je dan het meest missen (op je bord)?
Honden op de markt in China. Hun vlees wordt gegeten en hun vacht als bont verkocht.
In 2006 werd in Wageningen het wereldrecord insecten eten gevestigd. 1500 mensen, volwassenen en schoolkinderen, smulden van gefrituurde sprinkhaan en gebakken meelwormen. De organisatoren wilden duidelijk maken dat insecten een waardevolle en vrijwel onuitputtelijke proteïnebron kunnen zijn. Maar liefst 80% van alle het leven op aarde bestaat uit insecten! In veel Afrikaanse landen zijn torren en sprinkhanen een belangrijke aanvulling op het menu en is soep met gebakken termiet een delicatesse. Een vega op bezoek in Afrika Iemand bood mij een soep met geroosterde termieten aan. Eerst dacht ik dat hij een grapje maakte. Maar het was echt zo. En, het smaakte heerlijk! Toch zat ik met een vraag: “Mag een vega wel insecten eten? Een insect is toch ook een dier?
Hebben insecten gevoelens? Of pijn?Zeker is dat de meeste mensen ze niet aaibaar vinden. Maar of je ze dan zomaar mag doden? Als we overschakelen van varkens, kippen en geiten op spinnen, torren en wandelende takken, veroorzaken we dan geen ‘insectenleed’? 11
Het smelt op de tong!
DIEREN OP HET OFFERBLOK Kan een moslim vegetarisch zijn? Ja, zegt de imam, vegetarisme is halal* Maar hoe moet het dan met tijdens het offerfeest, waar elke gelovige moslim aan mee moet doen? Tijdens het offerfeest worden dieren– meestal schapen en geiten– geslacht ter herinnering aan de liefde van Ibrahiem (Abraham )voor God. Ibrahiem was God zo toegewijd dat hij bereid was zijn zoon Isma’iel te offeren. God zond daarop een schaap dat in plaats van Isma’iel werd geofferd. Het offerfeest vindt elk jaar plaats. Thuis slachten mag niet. Op deze afbeelding zie je een speciaal ingerichte slachtruimte in de Belgische stad Gent. Een keler snijdt de keel van de dieren door met een scherp mes. Het bloed stroomt er uit en wordt in een ton opgevangen. Elk jaar leidt het offeren tot verhitte discussies tussen voor– en tegenstanders. Is het cultuurgoed dat moet worden gerespecteerd? Of is het onnodig dierenleed dat moet worden verboden? De mening van moslima Jamila: “Ik heb vandaag ook de schaapfeest meegevierd. Ik zou vragen om wat respect te tonen voor onze godsdienst. Er is niets mis met dieren te slachten zolang het in de naam van Allah gebeurt, het vreedzaam gebeurt en het dier niet weet dat het geslacht zal worden. Elke jaar zijn er zoveel kritieken over hoe die schapen geslacht worden. De slachting moet gebeuren met een mes. Er is geen andere manier mogelijk volgens onze godsdienst. Die schapen zijn gezegend dat ze geslacht worden op de islamitische wijze! Dat moet toch begrepen worden… Wij doen ons best om de schaap niet te laten lijden omdat onze God Allah dat ons heeft bevolen, en ikzelf met vele andere moslims willen dat gebod gehoorzamen. Er is niets walgelijks aan. Het wordt gewoon walgelijk gevonden omdat men het gewoon is om zijn/haar vlees verwerkt in de winkel te zien en niet bebloed in een slachthuis”.
Jamila heeft een punt. Er wordt wel eens gezegd dat als de mensen een kijkje in de slachthuizen en veemarkten zouden nemen, ze vegetariër zouden worden! Voor veel vleesetende mensen geldt: ‘wat niet weet, wat niet deert’. Kan een oprechte moslim onder het offeren van dieren uit? Ja, want het offerfeest is ook de gelegenheid om te laten zien dat je wat voor anderen over hebt. Veel van het vlees wordt dan ook met anderen gedeeld. Maar het is even halal om, bijvoorbeeld, geld te geven aan arme mensen. Als je ook wat voor dieren overhebt, zoals de meeste vega’s, kies je voor het laatste. *Halal = toegestaan. In tegenstelling tot haram = niet toegestaan. Vlees eten is overigens ook Halal. Maar zoals je in het volgende hoofdstuk kunt lezen, moet er wel aan bepaalde voorwaarden worden voldaan. Varkensvlees is altijd haram.
12
DIEREN OP EEN VOETSTUK In het verhaal van Jamila lees je dat het dier met respect geslacht moet worden en dat een goede moslim de regels ook naleeft. De dieren slaan of ruw behandelen –in het dagelijkse leven en tijdens de offerdienst- is verboden. Vlees van een dier dat slecht is behandeld, is niet meer halal en daarom niet voor consumptie geschikt. En ook met de gevoelens van de dieren moet rekening worden gehouden. Zo zei de Heilige Profeet aan iemand die zijn mes aan het scherpen was in het bijzijn van het dier: “Ben jij van plan het dier twee keer te doden? Eén keer door je mes te scherpen terwijl het dier het ziet en nog een keer terwijl je de keel doorsnijdt?” (Bron: Dierenrechten in de Islam)
Heel vaak, in ‘gewone’ en speciale slachthuizen en tijdens het vervoer van dieren worden de regels van respect vergeten. Gaan ze dan in andere godsdiensten wellicht respectvoller met dieren om? In het hindoeïsme is vegetarisme de grondslag van het geloof. Volgens de hindoes zit god in elk schepsel. Daarom is het doden van dieren niet populair. Maar dat betekent niet dat alle hindoes vegetarisch zijn. In India bijvoorbeeld wordt het doden ‘uitbesteed’ aan slagers, jagers en vissers. Ze behoren tot de laagste sociale stand (de kastelozen) India is het land van de heilige dieren. Volgens een oude legende was de koe Surabhi, moeder van alle koeien, één van de schatten die uit de kosmische oceaan werden gekarnd. Ze staat symbool voor alle moeders die hun jong verzorgen. Toen in Nederland BSE onder de koeien uitbrak en de dieren moesten worden afgemaakt, bood India aan onze koeien asiel te verlenen. Toen bleek dat het om honderdduizenden dieren ging, trok het land haar aanbod in! Maar toch, in India zijn koeien heilig en ook andere dieren, zoals ratten en apen. Ook in de westerse wereld gebeurt het dat dieren een bijzonder plekje innemen. In 1995 ontsnapte een jonge koe uit het slachthuis door over een twee meter hoge muur te springen. 40 dagen lang wist ze uit handen van haar belagers te blijven. Haar heroïsche strijd werd door de wereldmedia gevolgd. Uiteindelijk werd de koe -inmiddels wereldwijd bekend als Emily– vrijgekocht door mensen van een vredesbeweging. In haar nieuwe thuis groeide Emily uit tot een symbool dat dieren geen objecten zijn, maar levende wezens met bewustzijn en gevoel. Dat ze recht hebben op respect. Toen ze van ouderdom stierf (een koe kan wel 20 jaar worden), werd er een standbeeld voor haar opgericht. Dit staat heel toepasselijk naast een plaquette van Ghandi, de grote twintigste-eeuwse voorvechter van geweldloosheid en overtuigd vegetariër. Zijn mening over het opeten van dieren? “Ik vind dat vlees geen geschikt voedsel is voor onze soort. Als we verheven zijn boven de dieren, maken we een fout wanneer we hun gedrag in deze navolgen”.
13
VLEESVERVANGERS Ghandi vond vlees ongeschikt voor menselijke consumptie. Hij at dagelijks tarwekiemen, amandelpasta, groenten, citroenen en honing. En bleef er tot op hoge leeftijd gezond bij. Wist je trouwens dat vegetariërs meestal slank zijn? Ook hebben ze veel minder moeite om op gewicht te blijven dan vleeseters! Het is voor elk mens goed om veelzijdig te eten. Zo krijg je al de nodige vitaminen en mineralen binnen. Maar voor vegetariërs en veganisten is het nog belangrijker. In vlees en vis zit ijzer, vitamine B en eiwit. Vega’s moeten dus zorgen dat ze die voedingstoffen op een andere manier binnen krijgen. Dat is heel goed mogelijk. Kijk maar eens op deze vegetarische voedingspiramide. Vetten en plantaardige olie
Andere: snoep, frisdranken, alcohol Matig te gebruiken
Peulvruchten Sojaproducten Vleesvervangers
Zuivelproducten: melk, kaas, yoghurt Niet voor veganisten!
Groenten
Fruit
Graanproducten: brood, muesli
Koolhydraten: aardappels, pasta’s, rijst
Water: 1,5 liter per dag (water, soep, thee)
In brood, granen, groente en ei zit ijzer. Vitamine B zit in brood, graan, peulvruchten en melkproducten. En noten, sojabonen, melk en eieren zijn een bron van eiwitten. B12 zit alleen in dierlijke producten. Nu moet je niet denken dat vega’s de hele dag zitten te puzzelen om een gezonde maaltijd in elkaar te draaien. Want er zijn vleesvervangers: producten die een beetje op vlees lijken. Er zijn vitaminen en mineralen aan toegevoegd. Ze komen in kant en klare nep-schnitzels, nepgehaktballetjes en nep-kippenboutjes. Maar je kunt ook gewoon stukjes tofu of quorn (zie hieronder) bakken en net zoals gehakt in de maIn de producten van Tivall zit soja (ook wel tofu genoemd). Soja komt van de sojaboon, een peulvrucht. In de producten van Valess zit zuivel en… zeewier. Door dat zeewier lijkt het net alsof je op een stukje vlees zit te kauwen. Er zit wel kippeneiwit in de producten van Tivall en Valess. Dus voor veganisten zijn ze niet geschikt. Quorn is gemaakt van een paddestoeltje. Daar kunnen ook veganisten van smullen! Pas op: Veganisten moeten oppassen dat ze voldoende B12 binnenkrijgen. Dat kan door extra B12 pilletjes te slikken. Die zijn er ook in een veganistische uitvoering. 14
VLEESVERLATERS Soms denkt iemand er al een tijdje over om geen vlees en vis meer te eten. Maar het komt er niet echt van. Vlees is best wel lekker. En de meeste andere mensen eten het ook. Dan is het niet altijd makkelijk om nee te zeggen. Maar dan gebeurt er iets dat je definitief besluit: en nu eet ik geen vlees meer. Je wordt vleesverlater! Zoals de twaalfjarige Marijne uit Nijmegen. Dit is haar verhaal. “Ik vind dieren leuk. Thuis hebben we twee katten en een hond. De hond is aan komen lopen en we mochten hem houden. Mijn ouders houden ook van dieren. Ik wilde al een tijdje vegetariër worden. Maar ik vind vlees best lekker. Toch besloot ik op een dag definitief geen vlees meer te eten. Dat kwam zo: We zijn vorig jaar naar Nijmegen verhuisd. We kwamen vlak bij een slachthuis te wonen. Elke dag worden er vrachtwagens vol met biggen aangevoerd. Bij het uitladen hoor je altijd een hoop gegil. Op een dag ontsnapte een big. Ze rende het slachthuisterrein af in de richting van het kanaal. De mannen renden haar achterna. In paniek sprong ze in het water. De mannen kregen haar er niet op tijd uit en ze verdronk. Ik vond het zo zielig! Van die dag af besloot ik geen vlees meer te eten. Mijn ouders vinden het goed dat ik vegetarisch eet. Vega vanaf haar twaalfde Ik eet van alles mee, behalve het vlees. Mijn moeder koopt vleesvervangers voor me”. Marijne boft met het begrip van haar ouders. Maar wil jij vleesverlater worden en sputteren je ouders tegen? Bijvoorbeeld omdat ze menen dat het ongezond is? Of omdat ze denken dat je dan alleen groenvoer mag eten? In dat geval bestaat er zelfs een survivalgids voor vleesverlaters! Daarin kun je onder de knop ‘gezondheid’* vinden wat mineralen en animozuren zijn. Wat je als vleesverlater moet eten om toch voldoende calcium binnen te krijgen, enzovoort, enzovoort. De gids rekent ook af met het idee dat vegetarisch Vegetarische kinderen van vleesetende koken tijdrovend is. Ook wel handig om te ouders weten, voor diegene die voor jou kookt. Er komen steeds meer gezinnen, waarvan één of meer kinderen geen vlees meer eten. Dit komt omdat kinderen zich steeds volwassener gedragen en door de ouders serieus worden genomen. Jongeren en kinderen van vandaag behoren tot de eerste generatie waarin vegetarisme geen enkel punt meer is. De angst en onwetendheid, waarmee hun ouders hun kind twintig, dertig jaar geleden met besliste hand terecht wezen (‘Niet zeuren, dooreten’), heeft inmiddels plaatsgemaakt voor begrip en enige kennis over vleesvervangers en vegetarisch koken. (Bron: De Vrolijke Vegetariër)
*zie http://www.vegetopia.com
Zoals je in het jader links kunt lezen, hebben ouders tegenwoordig meer begrip voor het vleesverlaterschap. Maar hoe staat het tussen het ‘niet-vegavriendje en het ‘wel-vegavriendinnetje’? Of andersom: het welvega-vriendje’ en het ‘niet-vega-vriendinnetje’? Daarover lees je meer in het volgende hoofdstuk. 15
HELP! MIJN VRIENDIN IS VEGA! Toegegeven, op de totale Nederlandse bevolking zijn de vegetariërs in de minderheid. Maar hun aantal groeit, zeker van de part-time vega’s. Het kan best gebeuren dat je een super leuke vega-meid ontmoet. En jij bent carnivoor (vleeseter) in hart en ziel. Wat dan? Lees de brief van Boyd aan de redactie van een vega-website: Beste redactie, Ik heb een geweldige vriendin. Maar er is een probleem, ze is een vega…… Ze eet geen vlees en vis omdat ze tegen dierenleed is. Maar ik vind vlees juist heel lekker. Voor mij is een warme maaltijd niet compleet zonder vlees of vis. En als ik tussendoor trek heb, neem ik graag een hamburger. En wat maakt het uit of je vlees eet of niet. In je eentje kun je er toch niets aan doen. Mijn vriendin heeft me niet gevraagd om vega te worden. Maar ik merk dat ze het vervelend vindt. Ik wil niet dat ze het uitmaakt, daarvoor vind ik haar veel te leuk. Wat moet ik doen? Beste Boyd, Je brief toont aan dat je respect hebt voor de opvattingen van je vriendin. Dat siert je! Met betrekking tot je vraag: niet iedereen is geïnteresseerd in vegetarisme. Of het nu is om dierenleed te voorkomen of om gezonder te leven, of omdat je vlees gewoon niet lekker vindt. Of –zoals in jouw geval– om je vriendin een plezier te doen. Maar we kunnen je een paar tips geven hoe met de situatie om te gaan. Eet geen –of zo min mogelijk- vlees in haar bijzijn. Zo laat je zien dat je haar leefstijl respecteert. Dat zal ze zeker waarderen. Dat ze niet van jou eist om vega te worden, blijkt dat ze jou ook respecteert. Plaag haar niet met haar leefstijl. Eerlijk is eerlijk, vega’s kunnen behoorlijk fanatiek zijn en nogal snel op hun teentjes getrapt. Verras haar met een vegetarische e-card of met andere kleine vegetarische attenties. Daarmee laat je zien dat je haar in haar vegetarische leefwijze ondersteunt. Je vriendin heeft de keuze gemaakt om geen vlees of vis meer te eten. Een uitgesproken keuze die haar respect, maar ook kritiek kan opleveren. In ieder geval zal ze haar standpunt vaak moeten verdedigen of uitleggen. Draag je dan wel leren schoenen? Hoe zit het met bont? Dieren hebben toch geen gevoelens? Mag je dan ook geen dieren offeren? Mag je groente wel dood maken? Enzovoort, enzovoort. Praat met je vriendin over het waarom van haar keuze. Zo kun je het ook aan anderen uitleggen. Tot slot, vegetarisch eten kan heel smakelijk en gezond zijn. Probeer het eens! Respect en beste wensen, de Redactie. 16
HELP! IK BEN VERLIEFD OP EEN VEGA-STUK! Er zijn meer meisjes-vega’s dan jongens-vega’s. Of meisjes meer betrokken zijn met dierenwelzijn, wie zal het zeggen? Maar je zult maar—zoals Arianne—tegen die ene leuke vega-jongen aanlopen. Het is het stuk van de school, maar hij keurt haar nauwelijks een blik waardig. Komt dat omdat ze wel tien paar leren laarzen in de kast heeft staan en in de pauze altijd frikadellen eet? Ook zij vraagt raad aan de redactie van de vega-website: Beste redactie, Er zit een jongen bij mij op school en hij ziet er supergoed uit. Ik ben verliefd op hem en heb al van alles geprobeerd om zijn aandacht te trekken. Maar hij lijkt niet in me geïnteresseerd. Hij kijkt wel af en toe mijn kant op, maar daar blijft het bij. Iemand vertelde me dat hij overtuigd vega is. Zo overtuigd dat hij ook geen leer draagt en alleen sojamelk drinkt. Hij is ook lid van de plaatselijke body-buildersclub. Bodybuilden op een vega-dieet?! Dat klopt vast niet, dan moet je toch vlees eten? En nog iets. Ik hebt hem zien lopen met een leren jasje aan. En hij draagt leren schoenen. Houdt hij de boel voor de gek en moet ik hem met zijn bedrog confronteren? Of moet ik toch moeite blijven doen? Want het is en blijft een lekker ding.
Vega-bodybuilder, geen geintje!
Beste Arianne, We begrijpen je verwarring. Veel mensen denken nog steeds dat je vlees nodig hebt om gezond te eten. Maar het is al lang bewezen dat vegetarisch eten heel gezond kan zijn. Jouw bodybuilder is daar het bewijs van. Vraag hem eens welke vleesvervangers hij eet en hoe gevarieerd zijn dieet is. Je zult zien dat hij bewuster met zijn voeding omgaat dan de gemiddelde niet-vega. Het idee dat vega’s alleen worteltjes eten is allang achterhaald! En wat zijn ’bedrog’ betreft: je hebt vast en zeker wel eens van imitatieleer gehoord. Niet van echt te onderscheiden. Wie weet vindt hij wel dat leer alleen op dieren thuishoort? Je schrijft dat hij af en toe jouw kant op kijkt. Er is dus nog niets verloren. Een paar tips: laat je leren laarzen thuis en koop een paar vegetarische schoenen. Eet iets vegetarisch in de pauze en, als je het echt niet kunt laten, eet je frikadel in het geheim. Stuur hem een lieve vegetarische Valentijnsboodschap. Een laatste tip: Lees de volgende pagina voor de volledige vegetarische outfit. Ik kus alleen Vega-lippen! Succes in de liefde!, de Redactie. 17
JE VEGA-OUTFIT Hoe komt Arianne aan vegetarische schoenen? Bestaan die wel? En zijn het dan geen suffe stappers? Dat valt gelukkig mee. Vegetarische schoenen zijn schoenen waar geen leer in is verwerkt. Dus alle schoenen van stof kunnen. En daar zie je er in de winkels genoeg van. Van stoer blauwe gympen tot allerlei soorten sneakers.
Maar er zijn ook schoenen die van VEGETAN zijn gemaakt, een synthetisch materiaal dat er als leer uitziet en ook ‘ademt’. Je krijgt er dus geen zweetvoeten in. Ook daar bestaat een heel assortiment van. Neem maar eens een kijkje op de sites* van Vega-life en Vegatopia. En het jasje van Arianne’s bink? En riemen en tassen? Hetzelfde verhaal. Alles te kust en te keur te koop, voor jongens en meisjes. Trouwens, ook in ‘gewone’ winkels kun je vaak terecht. Vega’s krijgen deze vraag vaak: Waarom zou je geen leer mogen dragen? Dieren worden gedood om het vlees. Dan kun je toch net zo goed ook het leer gebruiken?
Antwoord: Van een koe, geit of varken wordt alles gebruikt. Het dier wordt dus niet alleen om het vlees geslacht. Bovendien gaat het er bij de vegetariër ook vaak om dat dierenleed wordt voorkomen. Als je geen leer draagt, weet je zeker dat je er niet aan mee doet. Er worden overigens ook dieren gefokt en geslacht, speciaal voor het leer. De krokodillen in de krokodillenfarm hier op de afbeelding liggen te wachten tot ze tot een modieus paar schoenen of een tas worden verwerkt……… En in nertsboerderijen worden nertsen alleen voor hun vel gefokt. Daar worden bontjasjes en zo van gemaakt. Vega’s doen daar niet aan mee! Ze worden vaak onbeschaamd gespot in nep-bont en nep-tijgerprinten vegaoutfits. Ze schrikken ook niet terug voor een beetje onderzoek naar de herkomst van de spullen die ze dragen. Zelfs cosmetica wordt nader onder de loep genomen…… Zie http://www.vega-life en http://www.vegatopia.com
18
VEGA-COSMETICA Wil jij je haar ‘vegetarisch’ op stelten zetten, dan moet je lezen wat er voor ingrediënten in de gel zitten. En als je haarlak gebruikt, check dan even of het op dieren is getest. Dat gebeurt om uit te zoeken of de producten veilig voor mensen zijn. In gel zit –we hebben het uitgezocht– niets dierlijks. De plak komt van aardappelzetmeel. Kleur en geur zijn er aan toegevoegd. Bij de haarlak hangt het af welk merk je gebruikt. Het Franse merk L’Oreal bijvoorbeeld test de ingrediënten van haar producten nog op dieren. In Nederland zijn proeven op dieren voor cosmetica sinds 1997 verboden. Vega’s krijgen vaak de volgende vraag: Die vegetarische cosmetica is toch alleen in speciale winkels te koop? Ze zijn vast veel duurder! En, is het allemaal niet een beetje overdreven? Dat beetje make-up dat je gebruikt ….
Antwoord: Het lijkt allemaal een uitzoekerij, maar dat valt mee. Ga maar eens naar de website www.dierproefvrij.nl. In de cosmeticagids op deze site vind je een lijst van diervriendelijke en diervrije merken. Je zult zien dat er veel bekende huismerken van grote winkelketens dierproefvrij zijn. Van lipstick en deodorant tot shampoo, crèmes en mascara. Deze huismerken zijn vaak nog goedkoper dan de grote merken. Tja, en dat beetje make-up …… Volgens Stichting Proefdiervrij loopt het aantal proefdieren wel terug. Van 38.000 in het verleden tot 7.000 nu. Dat is goed nieuws. Maar kijk eens op www.konijnen.nl en vraag je dan nog eens af of diervriendelijke huidverzorging overdreven is?
Als dit konijntjeslogo op de verpakking van een product staat, weet je dat het product niet op dieren is getest. www.dierproefvrij.nl
Miss Helen van Hema: niet op dieren getest. Geschikt voor vegetariërs. Weleda: lekkere crême, niet op dieren getest en bevat geen dierlijke producten. Geschikt voor vegetariërs én veganisten.
Vega-armbandje: laat zien dat je vega bent.
Dierproeven: Op dit konijn is scheerzeep getest. www.konijnen.nl
In je vega-outfitje en ‘schoonheid zonder dierenleed’ ben je nu op en top de vega-boy of vega-girl. Maar hoe zit het met je lievelingshuisdier? Zie de vraag van Maries aan de redactie van de vega-website: ‘Help, mijn kat eet vlees!’ op de volgende pagina. 19
HELP, M’N HUISDIER EET VLEES! Maries heeft een kat. Zelf is ze overtuigd vega. Voor ze koekjes koopt, kijkt ze wat er voor ingrediënten in zitten. Eieren uit de bio-industrie of weipoeder uit de maag van een kalf? Dan gaat de aankoop niet door. Dierlijke gelatine in de drop? Heeft ze pech gehad. Ze is dus best een fanatiek tiepje. Maar gaat ze ook zover dat haar huisdier op de vegetarische toer moet? Als het aan haar ligt wel, maar of het kan? Ze legt haar vraag voor aan de redactie van de vega-website: Beste Redactie, Mijn kat Bram zit om 5 uur ‘s middags vol verwachting voor de koelkast. Hij weet, daar liggen de blikjes kattenvoer en het is etenstijd. In kattenvoer zitten allerlei beesten: vis en varkens, kangoeroes en paarden, kippen en Voor mij geen konijnen. En wie weet wat nog meer vega-voer!!! aan slachtafval… Ik ben vega en vind het een vies idee, die dooie beesten in m’n koelkast naast de groente en vleesvervangers! Daarom vraag ik me af: “kunnen honden en katten ook vegetariër worden? En zo ja, bestaat er vegetarisch voer?” Beste Maries, Bedankt voor je vraag. Er zijn heel veel onderzoeken die aantonen dat honden goed zonder vlees en vis kunnen. Er bestaat vegetarisch – zelfs veganistisch- hondenvoer. Het vlees is vervangen door soja, graan en maïs. En er worden mineralen en vitaminen aan toegevoegd. Bij katten is het een ander verhaal. Ze nemen veel moeilijker voedingsstoffen op uit plantaardig materiaal. Er bestaat wel vegetarisch kattenvoer, maar je moet je kat wel extra vitaminen en eiwitten bijvoeren. Tip: Geef Bram biologisch kattenvoer. Daar zit in ieder geval geen dieronvriendelijke vlees uit de bio-industrie in. De Redactie.
De oudste hond ter wereld is een 27jarige collie uit Engeland. In mensjaren komt dat neer op zo’n 200 jaar. Bramble – zo heet ze - doet nog wekelijks haar zwempartijtje en krijgt van haar baasje enkel veganistische voeding. Ze eet dus helemaal geen vlees, zuivelproducten of eieren, wel rijst, linzen en biologische groenten.
Gelezen op het internet: Bron: www.biteback.be Vlooien houden niet van vega-huisdieren! Vega-huisdieren zijn eigenlijk zielig voor vlooien, teken, mijten en luizen. Zegt Jeanne die haar honden al jaren vegetarisch te eten geeft: “Mijn honden hebben nooit last van vlooien. Die voeden zich niet graag met het bloed van vegetarische dieren”. 20
VEGA-RECEPTEN In dit informatiepakket heb je gelezen hoe biggetjes onverdoofd worden gecastreerd en dat varkens in de bio-industrie een heel onnatuurlijk leven leiden. Stichting ‘Varkens in Nood’ wil daar wat aan doen. De stichting hoopt dat meer mensen vegetarisch gaan eten. Daarom heeft ze samen met de Nederlandse Vegetariërsbond een brochure uitgegeven Vegetarisch! Wat, waarom en hoe. Je kunt die brochure gratis aanvragen. Het is een handige aanvulling op dit pakket. Er staan interviews met kinderen in die vegetarische eten, tips voor een gezonde vegetarisch lunch en een aantal vegetarische recepten. We hebben er twee uitgekozen. Nummer 1 is geschikt voor vegetariërs. Nummer 2 is geschikt voor vegetariërs én veganisten. 1) Kaasstengels (30 stuks)
2) Falafelballetjes
Dit heb je nodig: 1 pakje diepvries bladerdeeg 150 gram geraspte kaas 4 eetlepels sesamzaad 2 eieren
Dit heb je nodig: 300 gram gedroogde kikkererwten ½ theelepel komijnpoeder ¼ theelepel chilipoeder ½ bosje verse koriander ½ theelepel bakpoeder ½ bosje peterselie 1 teen knoflook 4 lente-uitjes Zout & peper
Zo maak je het: Verwarm de oven voor op 160 C.
Haal de pakjes bladerdeeg uit de ver-
pakking. Leg ze op het aanrecht met een theedoek eroverheen (anders drogen ze uit). Laat de plakjes bladerdeeg in ongeveer een kwartier ontdooien. Haal de plastic papiertjes van het bladerdeeg af. Leg twee plakjes bladerdeeg op elkaar. Snij de plakjes voorzichtig in zes gelijke smalle repen. Draai de repen om elkaar heen (een beetje zoals vlechtwerk). Maak 30 stengels. Roer de geraspte kaas en de sesamzaadjes in een diep bord. Breek de twee (vrije-uitloop-)eieren in een kommetje. Klop de eieren met een vork. Besmeer de stengels met een kwastje met het losgeklopte ei. Strooi daarna het kaasmengsel er over heen. Vet een ovenbakplaat in met (plantaardige) margarine. Leg de spiralen op de bakplaat. Zet de bakplaat 20 minuten in het midden van de oven. Bak de stengels goudbruin.
21
Zo maak je het:
Zet de kikkererwten een nacht in de
week in water. Ververs het water daarbij één keer. Laat het water weglopen en stop alle ingrediënten in de keukenmixer. Pureer de mix totdat alles is fijngemalen. Vraag nu hulp van een volwassenen om de balletjes te frituren. Verwarm de (plantaardige) frituur tot 170 graden Celsius. Maak van de falalfelmix balleltjes ter grootte van een walnoot en frituur ze dan 3 à 4 minuten Falafel is een lekker als bijgerecht, snack of hoofdmaaltijd. EET SMAKELIJK!
VEGA-ACTIES Dierenleed staat met stip op de eerste plaats van redenen om vegetariër te worden. En steeds meer mensen vinden dat de bio-industrie dierenleed veroorzaakt. In 2007 hangen er op de Nederlandse treinstations posters van Milieu Defensie en Jongeren Milieu Actief: Nederland zegt ‘Stop fout vlees! Ze willen dat de regering werk maakt van een diervriendelijker veehouderij. Met fout vlees wordt het vlees van dieren uit de bio-industrie bedoeld. Honderdduizend burgers ondertekenen deze oproep aan de regering. Volgens de Bond van Vegetariërs besluiten steeds meer mensen vegetariër te worden of minder vlees te eten. Weten=niet eten? Er zijn meer organisaties die de mensen proberen over te halen diervriendelijker eieren, vlees en melk te laten kopen. Zo kun je de stichtingen Varkens in Nood en CWIF op school uitnodigen. Ze laten je dan onder andere een documentaire over het leven van de dieren in de bio-industrie zien. In 2007 toont een enquête aan dat 90% van de leerlingen –na het zien van de documentaire– vindt dat het met het dierenwelzijn slecht gesteld is. En ze willen er ook wat aan doen: vòòr het zien van de documentaire kiest 63% van de leerlingen nog voor goedkoop (zeg, fout) vlees, erna is dat nog maar 22%. En 66% van de leerlingen zegt dat ze van nu af aan scharrelvlees of biologisch vlees willen eten. Minder vlees eten en vegetarisch eten stijgt van 5% naar 12%. (Bron: Meat&Meal) “Het is de eigen schuld Ganzen zijn zielig, maar ook lekker……… van die ganzen. Ook de Stichting Wakker Dier voert camHadden die dieren pagne tegen de bio-industrie. De actiepunten maar niet zo lekker van de stichting zie je op deze afbeelding. Eén moeten zijn”. er van is tegen foie gras (vette lever), ganzenleverpaté. Ganzen krijgen een soort trechter in Opgetekend uit de mond van de keel naar hun maag. Daar wordt voer doorchef-kok van Wegen heen gepropt. Veel meer dan ze normaal zouden eten. Ze noemen dit dwangmatig voeren. Hun lever vergroot snel, van de normale 100 gram naar 700 gram. Vervolgens worden ze geslacht. De actie richt zich ook op restaurants die ganzenlever op het menu hebben staan. Maar, zoals je in het kader boven kunt lezen, hebben daar niet alle koks boodschap aan!
Vlees is moord-meat is murder Stichting Animal Freedom (Vrijheid voor dieren) en het Belgische Bite Back (Bijt terug) komen op voor rechten voor dieren. Op hun sites kun je diavoorstellingen vinden, videofilmpjes en fotoreportages. Allemaal over de behandeling van dieren in de bio-industrie, maar ook tijdens het transport en in het slachthuis. De beelden zijn zo schokkend dat de mensen na het zien ervan geen hap vlees meer door de keel kunnen krijgen! Dat is precies de bedoeling: dat mensen gaan nadenken over het dier achter het stukje vlees op hun bord. En dan besluiten vega te worden. Of voortaan biologisch vlees te eten. Dat nadenken wordt met een mooi woord bewustwording genoemd. 22
JOUW KEUZE Eigenlijk zijn alle acties er op gericht om je bewust te maken dat jouw keuze er wat toe doet. En die keuze proberen ze te beïnvloeden door je te vertellen hoe de dieren leven en sterven. Want je kunt mensen niet dwingen om vegetarisch te gaan eten. De tv-commercials van het Voedingscentrum zijn een goed voorbeeld van bewustmaking. In twee korte filmpjes lopen een kip en een varken in beeld. Bij de kip vertelt een stem indringend: “Als een kip het voor het zeggen had, zou ze kiezen voor ruimte en licht. Maar ja, ze kan niet kiezen. Jij wel, elke keer als je kippenvlees of eieren koopt”. Op dat zelfde moment kijkt de kip je rechtstreeks vanaf de buis met felle oogjes aan. En bij het varken zegt de stem: “Als een varken kon kiezen, koos het voor een leven met ruimte om te modderen. Maar ja, een varken kan niet kiezen. Jij wel, elke keer als je varkensvlees koopt!” En op dat moment geeft het varken en gezellige knor, recht in de camera. En nu maar hopen dat de mensen diervriendelijker kiezen! Keuzes: Wieke hield een spreekbeurt over de behandeling van dieren in de bio-industrie. Ze eet nu alleen biologisch vlees. Tibor werd vleesverlater. Zijn bord is verboden voor vlees en kip. Hij eet alleen eieren van kippen die buiten komen. Marij is al jaren vega en doet altijd mee aan emailacties op het internet tegen dierenleed. Karima is moslima. Ze heeft besloten geen vlees meer te eten op de offerdag. In plaats daarvan helpt ze een dag in het buurthuis. Jayden stuurt Tania op Valentijnsdag een vegetarische e-card. Chantal kan goed tekenen en ontwerpt al een paar jaar een set kerstkaarten met een diervriendelijk kerstboodschap. Khalid plaatste een Macdonald banner van Llink op de schoolwebsite. Hij eet tegenwoordig ook veel minder vlees. Hugo heeft gelezen dat vissen ook pijn kunnen lijden. Hij heeft besloten geen vis meer te eten. Anke las dat paarden na hun carrière als lievelingsdier in de frikadel belanden. Ze laat deze snack voortaan staan! Jan vindt dierenleed onzin en laat zich het stukje vlees goed smaken. Ashvini is van Hindoestaanse afkomst. Ze eet vanwege haar geloof geen dieren. Thomas heeft de veggiedog-kar uitgenodigd voor het schoolfeest. Ze serveren lekkere vegetarische hamburgers. Geen feest met vlees! Mijn keuze is ……………………………… 23
V-dag op vrijdag: Geen vis, geen vlees, maar vega!
BIJLAGE: BIO-INDUSTRIE EN BIOLOGISCH Wat is bio-industrie? De bio-industrie is de grootschalige productie van dieren voor hun vlees, bont, melk of eieren. Het wordt ook wel de intensieve veehouderij genoemd. Intensief betekent in dit geval zoveel mogelijk dieren op een klein stukje grond. In Nederland worden miljoenen productiedieren gefokt. Van varkens, koeien, schapen, geiten, vossen, nertsen en konijnen tot kalkoenen, eenden en kippen. Deze dieren leven op stal in kleine hokken en komen nooit buiten. Met behulp van computers wordt uitgerekend hoeveel voer de dieren moeten hebben om zoveel mogelijk melk te geven, zo veel mogelijk eieren te leggen of om zo snel mogelijk vetgemest te worden. Het is een heel productieve industrie, die veel geld in het laatje van de Nederlandse economie brengt. Omdat de kosten per dier zo lag mogelijk worden gehouden, kunnen we heel goedkoop melk, vlees en eieren kopen. In de bio-industrie worden jonge dieren vroeg bij hun moeder weggehaald, biggetjes gecastreerd, staarten en hoektanden zonder verdoving verwijderd en koeien van hun horens ontdaan. Slachtkippen worden zo vetgemest dat ze niet meer op hun poten kunnen staan, van leghennen worden de punten van de snavels geknipt en de mannetjeskuikens worden in de kuikenversnipperaar gegooid. In de bio-industrie komen de dieren alleen hun hok uit als ze op transport naar het slachthuis moeten. Sommige dieren worden hier geboren en in een ander land vetgemest. Of hier geboren, vetgemest en in een ander land geslacht. Deze transporten zijn een kwelling voor de dieren.
Biggen op transport
In mest zitten land uitstrooit grond terecht. van die stoffen
fosfaat en nitraat. Als je de mest op het of injecteert, komen deze stoffen in de En via de grond in het water. Een teveel heeft een slecht invloed op het milieu.
Wat is biologisch? In de biologische productie worden dieren ook voor hun vlees, melk en eieren gefokt. Maar er wordt rekening gehouden met het welzijn van het dier, het milieu en de gezondheid van de mensen. Zo lopen de dieren van een biologisch bedrijf het grootste deel van het jaar buiten. Dat is natuurlijker, dus prettiger voor het dier. Je hebt er wel meer ruimte voor nodig, een paar weitjes of een grote open ruimte. Dus de biologische boer heeft minder dieren dan een boer in de bio-industrie. Dat scheelt weer een hoop mest. Tot slot krijgen de dieren onbespoten voer en worden er in de wei geen onkruidverdelgers of kunstmest gebruikt. Die komen dus ook niet in de melk en eieren terecht. En dat is gezond voor de mens. Biologische producten zijn wel duurder dan de producten uit de bio-industrie. Dat komt omdat een biologische boer meer kosten per dier maakt. Omdat ze buiten lopen, is er per dier meer ruimte nodig. In het kleine Nederland is de grond duur. De biologische boer heeft ook meer werk aan zijn /haar dieren. Ze moeten van binnen naar buiten, er moet strooisel in de stal, de eieren geraapt. Kortom, er is meer handwerk. En tijd is geld. Ook het speciale onbespoten voer is duurder. 24
AANTEKENINGEN
Zit een man in een vegetarisch restaurant. Vraagt hij: “Ober, ik wil graag konijn”. Zegt de ober: “Dat kan niet meneer. Dit is een vegetarische restaurant”. Zegt de man: “Maar een konijn eet toch vegetarisch?”
25
26
MEER OP INTERNET Op de website van het Centrum voor Mondiaal Onderwijs vind je nog meer informatie die je kan helpen bij je werkstuk of spreekbeurt. Je vindt daar tips over hoe je het beste een werkstuk kunt opzetten of hoe je het beste je spreekbeurt kunt inkleden. Ook vind je daar een website met nuttige links die horen bij dit scriptiepakket. Ga naar www.cmo.nl of www.maak-een-werkstuk.nl.
27
SCRIPTIESERVICE De Scriptieservice Mondiaal Onderwijs richt zich op leerlingen vanaf 10 jaar. In de reeks zijn meer dan 85 onderwerpen opgenomen over Derde Wereld, Vrede, Milieu en Mensenrechten. Elk pakket bestaat uit 24 pagina's tekst, foto's, tekeningen, strips en/of cartoons. Op de website van het CMO staat een handleiding voor het maken van een scriptie/ werkstuk en bij dit pakket is er een website met aanvullende informatie, nuttige links en voor de leerkrachten een (groeps-)opdracht voor in de klas.
De uitgave op papier is te bestellen bij: Centrum voor Mondiaal Onderwijs Postbus 9108 6500 HK Nijmegen tel. 024-3613074 e-mail:
[email protected] http://www.cmo.nl
Schoolmediatheken, (jeugd)bibliotheken en documentatiecentra die een abonnement op de scriptieservice hebben ontvangen jaarlijks vijf nieuwe titels.
