ONTSPOORDE LEIDERS
Een informatiepakket voor een werkstuk of spreekbeurt
COLOFON Tekst: Herman Bosman Illustraties: Flickr, Wikimedia, Kennislink, Harvard University, Amnesty International, Wordpress
De inhoud is met zorg samengesteld. Mocht u van mening zijn dat inbreuk is gedaan op uw auteursrechten of beeldrechten, dan verzoeken wij u vriendelijk contact met ons op te nemen via
[email protected].
Centrum voor Mondiaal Onderwijs
Postbus 9108 6500 HK Nijmegen tel. 024-3613074 e-mail:
[email protected] http://www.cmo.nl
De Scriptieservice Nieuwe Stijl is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van Kerk en Wereld en door een solidariteitsbijdrage van de gezamenlijke religieuzen in Nederland via de commissie PIN.
© Centrum voor Mondiaal Onderwijs, Nijmegen, 2010
II
INHOUD Inleiding
pag. 1
Hoe wordt je de baas in een land
pag. 2
Silvio Berlusconi: geld stinkt niet
pag. 3
Hugo Chávez: honger naar macht
pag. 6
Saparmurat Nijazov: kan niet zonder aan bidding en vleierij
pag. 9
Ferdinand Marcos: laat de staat maar betalen
pag. 12
Robert Mugabe: niet vies van bloed aan zijn handen
pag. 15
Hij moet weg, of juist aan de macht blijven Steun van burgers ondanks alles Economische banden met ontspoorde leiders Steun van politieke bondgenoten Niet interessant voor de internationale gemeenschap
pag. 18 pag. 18 pag. 18 pag. 19 pag. 20
Niet altijd wordt recht gedaan
pag. 21
Ontspoorde leiders bijna alleen mannen, hoewel...
pag. 23
Aantekeningen
pag. 25
Meer op internet
pag. 27
III
IV
INLEIDING Misschien heb je wel eens gefantaseerd over wat je zou doen als jíj de baas was van een land. Wil je dat ook, dan moet je een onbesproken reputatie hebben. En krijg je deze baan, dan wordt van jou verwacht dat je een goed voorbeeld bent voor de burgers in je land en dat je de reputatie van je land hooghoudt. Dat zal niet meevallen. Verslaggevers vinden je zó belangrijk dat ze je doen en laten nauwgezet volgen. En als er geen verslaggevers in de buurt zijn, loopt er wel iemand rond die filmpjes van je maakt. Daardoor kun je voor schut gaan in het hele land en daarbuiten. Zo bezoekt president Sarkozy van Frankrijk in 2009 een landbouwbeurs in Parijs. Hij baant zich een weg door een menigte. Daar maakt iemand een filmpje van. Dan scheldt Sarkozy iemand die hem voor de voeten loopt uit voor “sukkel”. Het filmpje komt op YouTube en is overal ter wereld te zien.
President Sarkozy van Frankrijk
Een voorval als dit is snel vergeten. Maar als landsbestuurders ontsporen door welbewust dingen te doen waar hun burgers voor gestraft kunnen worden of waar veel mensen schande van spreken, krijgen zij een slechte naam waar ze moeilijk vanaf kunnen komen. Dit gebeurt vooral bestuurders die veel macht hebben en lang aan de macht zijn, want macht corrumpeert (= doet ontsporen). Vaak hadden ontspoorde bestuurders al een slechte naam toen ze aantraden. Sommige bestuurders raken hun baan kwijt omdat ze ontsporen en krijgen om die reden straf. Andere bestuurders die ontsporen, houden hun baan en/of krijgen géén straf. In dit informatiepakket vertellen we hoe dat allemaal kan. Om te beginnen: hoe word je eigenlijk de baas in een land (pag. 2)? We beschrijven een bestuurder die steekpenningen aanneemt en geeft in ruil voor gunsten (pag. 3-5), een bestuurder die aan de macht probeert te blijven door de wet beentje te lichten (pag. 6-8), een bestuurder die zich laat vereren door zijn burgers en zijn burgers hiertoe aanzet (pag. 9-11), een bestuurder die uit de staatskas steelt (pag. 12-14) en een bestuurder die geweld en wreedheid niet schuwt om mensen te dwarsbomen die zijn macht zouden bedreigen (pag. 15-17). We leggen uit waarom sommige ontspoorde bestuurders voortijdig het veld ruimen en andere niet (pag. 18-20) en waarom ze niet altijd gestraft worden voor dingen die ze als bestuurder hebben gedaan (pag. 21-22). Ten slotte laten we zien waarom er veel minder vrouwelijke dan mannelijke ontspoorde landsbestuurders zijn of zijn geweest (pag. 23-24). 1
HOE WORD JE DE BAAS IN EEN LAND? Vrijwel ieder land heeft zijn eigen grondwet. Hierin staat hoe het land moet worden bestuurd, dus ook hoe je de baas van dat land kunt worden. Die baas noemen we “staatshoofd” want hij staat aan het hoofd van het land. In sommige landen, waaronder Nederland, is dat een vorst (koning, keizer, sultan), in andere landen zoals Duitsland een president. Maar hoe je het staatshoofd ook moet noemen, hij wordt geacht leiding te geven aan zijn land en zijn land te vertegenwoordigen. In sommige landen is er ook een regeringsleider. Dat is iemand die samen met een raad van ministers namens het staatshoofd het dagelijks bestuur over het land uitoefent. In andere landen is het staatshoofd tevens regeringsleider. President Obama van Amerika legt de eed af in januari 2009
In Nederland en enkele andere landen kun je alleen staatshoofd worden als je lid bent van een bepaalde familie. Die baan krijg je voor je leven. Je erft die baan van je vader of moeder of een ander familielid. De voorganger van koningin Beatrix is haar moeder, prinses Juliana. Haar opvolger wordt haar oudste zoon kroonprins Willem-Alexander. In andere landen, Frankrijk bijvoorbeeld, kan iedere volwassen burger staatshoofd worden en kunnen burgers iemand tot staatshoofd kiezen. Daar wordt het staatshoofd “president” genoemd. Een president krijgt zijn baan voor een bepaalde periode die ambtstermijn heet. In Frankrijk bijvoorbeeld duurt de ambtstermijn van een president vijf jaar en in de Verenigde Staten vier. Soms mag een president na die termijn worden herkozen. In vrijwel alle landen met een president mag de president niet meer dan twee ambtstermijnen lang aanblijven. Ten slotte kunnen mensen staatshoofd worden van een land door het zittende staatshoofd te verdrijven (we noemen dit een staatsgreep) of omdat het staatshoofd door zijn voorganger wordt aangesteld. Een regeringsleider wordt benoemd door het staatshoofd. In landen met een democratie zoals Nederland is dat iemand die de meerderheid van het parlement achter zich heeft. Als een staatshoofd of regeringsleider ontspoort, doet hij dat vaak op meerdere manieren tegelijk. Dat is ook het geval met de vijf bestuurders waar je in de volgende hoofdstukken over leest. Bij elke bestuurder lichten we er één manier uit waarop die ontspoort, al noemen we ook de andere manieren waarop hij dat doet. 2
SILVIO BERLUSCONI: GELD STINKT NIET Corruptie is misbruik maken van macht om er zelf beter van te worden. Dat kan onder meer door iemand om te kopen. Er zijn landsbestuurders die corrupt zijn. Daar is de Italiaanse premier Silvio Berlusconi berucht om geworden. Silvio Berlusconi is in 1936 in Milaan geboren. Om aan de kost te komen, werkt hij als muzikant en entertainer op cruiseschepen. Daarna studeert hij rechten. Na zijn afstuderen in 1961 wordt hij zakenman, eerst in de bouwsector, vanaf 1973 in de mediawereld. In 1978 richt hij het mediabedrijf Fininvest op. Hij wordt eigenaar van enkele Italiaanse kranten en commerciële tv-stations, mede-eigenaar van het mediabedrijf Mediaset en ook mede-eigenaar van de voetbalclub AC Milan. Hij vergaart een vermogen van meerdere miljarden euro.
Omdat hij ontevreden is over de wijze waarop Italië wordt bestuurd, gaat hij in januari 1994 zelf in de politiek. Hij maakt zich sterk voor vrijheid, vrije ondernemerschap, christelijke en nationale tradities en het gezin. Hij heeft een grote hekel aan het communisme en alles wat je “links” zou kunnen noemen. Kritiek op zijn beleid of op zijn manier van leven doet hij vaak af als onzin van mensen met linkse ideeën die hem dwars willen zitten. Hij wordt parlementslid en de voorman van een nieuwe politieke partij, Forza Italia (Italië Vooruit). Wel blijft hij actief als zakenman. Daarna wordt vaak beweerd dat hij volksvertegenwoordiger is geworden omdat hij zo zijn problemen als zakenman kan verhelpen. Hij is verwikkeld in rechtszaken en er lopen onderzoeken tegen hem. Hij wordt verdacht van fraude, corruptie, belastingontduiking en samenwerking met de maffia. Volksvertegenwoordigers genieten onschendbaarheid in Italië. Dat wil zeggen dat er geen strafzaken tegen hen mogen worden gevoerd. Dit komt Berlusconi goed uit. In maart 1994 vinden parlementsverkiezingen plaats. In de aanloop naar die verkiezingen voert hij met zijn partij een grootse campagne via zijn tv-stations. Mede daardoor wint hij met zijn partij en twee andere partijen die hem steunen de verkiezingen en wordt hij voor het eerst premier. Hij leidt een centrum-rechtse coalitieregering van Forza Italia en Lega Nord. 3
Acht maanden later valt de coalitie uit elkaar. Berlusconi treedt af en wordt opgevolgd door Lamberto Dini. Die maakt na de verkiezingen van 1996 plaats voor Romano Prodi die een centrum-linkse coalitieregering leidt. In 2001 komt de coalitie van Lega Nord en Forza Italia weer aan de macht en wordt Berlusconi weer premier. Hij probeert de grondwet van Italië zó te wijzigen dat hij als premier meer macht krijgt, maar daar slaagt hij niet in. In 2006 maakt hij weer plaats voor Prodi. In 2008 wordt hij voor de derde maal premier. Dan is hij de voorman geworden van een nieuwe partij, het Volk van de Vrijheid. Die partij is ontstaan door een fusie van Forza Italia, Alleanza Nazionale (Nationaal Verbond) en enkele kleinere partijen. Telkens als hij premier is, heeft Berlusconi de staatsomroep RAI onder zijn beheer. Daarnaast blijft hij eigenaar van commerciële tv-stations. Die stations zijn de populairste van het land. Daardoor heeft hij grote invloed op wat je in Italië op tv kunt zien. Ook blijft hij eigenaar van enkele Italiaanse kranten. Daardoor heeft hij invloed op wat in de pers over hem geschreven wordt. Hij wendt de invloed op tv en op de schrijvende pers aan om kritiek op zijn beleid en op zijn manier van leven te smoren. Daarmee beperkt hij de persvrijheid in Italië.
Silvio Berlusconi
Toch zijn er in Italië (en ook in het buitenland) kritische geluiden over Berlusconi te horen. Hoewel hij getrouwd is, staat hij bekend als rokkenjager. Bovendien wordt beweerd dat prostituees hem thuis komen opzoeken. Inderdaad vertelt de prostituee Patrizia D’Addario op 17 juni 2009 aan de pers dat ze een keer de nacht met hem heeft doorgebracht. Kort daarna loopt Berlusconi’s huwelijk op de klippen. Kritiek is er vooral op de talloze rechtszaken waarin hij en zijn bedrijf Fininvest verwikkeld zijn. Hij geeft enorme bedragen uit om hulp van advocaten te betalen. Het gaat onder meer om omkoping en fraude. Op 6 oktober 2008 bijvoorbeeld krijgt Fininvest een enorme boete omdat een van zijn medewerkers in de jaren ’90 een rechter had omgekocht. Dat deed de medewerker om ervoor te zorgen dat Berlusconi een grote Italiaanse uitgeverij kon kopen. 4
We beschrijven twee zaken tegen Berlusconi zelf als voorbeeld. De eerste betreft David Mills, een advocaat uit Groot-Brittannië en ooit een adviseur van Berlusconi. In ruil voor 410.000 euro van Berlusconi heeft Mills gelogen tijdens een rechtszaak tegen Berlusconi. Hier is dus sprake van corruptie. De zaak betreft het opzetten van vestigingen van Mediaset in landen waar zakenmensen weinig belasting hoeven te betalen. Mills wilde voorkomen dat Berlusconi werd veroordeeld. In februari 2009 werd Mills veroordeeld tot 4½ jaar gevangenisstraf voor meineed en het aannemen van het smeergeld. De andere zaak gaat over het ontduiken van belastingen en fraude. Tussen 1994 en 1999 kocht Mediaset voor 500 miljoen euro aan tv- en filmrechten. Daarna verkocht Berlusconi die rechten aan zichzelf door om voor miljoenen aan belasting te ontduiken.
Berlusconi op beide foto’s
Berlusconi probeert als premier onschendbaarheid te krijgen omdat er nog steeds veel rechtszaken tegen hem lopen. Daartoe voert hij in juni 2003 de wet-Schifani in die hem onschendbaar maakt zolang hij premier is. In januari 2004 verklaart het Constitutionele Hof van Italië deze wet ongeldig, omdat die in strijd is met de grondwet van Italië. In 2008 voert Berlusconi de wet-Alfano in. Ook volgens die nieuwe wet zou hij onschendbaar zijn zolang hij premier is. Op 7 oktober 2009 zegt het hof dat deze wet in strijd is met de grondwet en dus ongeldig is. Door deze wet zou niet iedereen gelijk zijn als het gaat om rechtsvervolging. De grondwet zegt dat alle burgers gelijk zijn voor de wet. Berlusconi had de grondwet moeten laten wijzigen om niet berecht te hoeven worden en niet een gewone wet moeten invoeren. Door deze beslissing van het hof kan Berlusconi worden vervolgd in de zaak-Mills, de zaak-Mediaset en in andere zaken terwijl hij premier is. Toch denkt Berlusconi er niet over om af te treden voor zijn ambtstermijn in 2013 afloopt. Hij zegt dat het hof en mensen die hem voor de rechter willen slepen tegen hem samenspannen. Ook gelooft hij dat de meeste Italiaanse burgers achter hem staan. Inderdaad is hij populair onder veel Italianen. Zijn coalitiegenoten vinden dat hij aan mag blijven tot zijn ambtstermijn afloopt. Het is aan de rechtbank of Berlusconi werkelijk een gevangenisstraf en/of een boete krijgt in de zaak-Mills en de zaak-Mediaset. Eerst worden er rechters aan het werk gezet om deze zaken af te handelen. Als die hierover uitspraak hebben gedaan, mag Berlusconi in beroep gaan en als dan weer uitspraak is gedaan, mag hij dat nog eens doen. De twee rechtszaken zullen veel tijd in beslag nemen, vooral als Berlusconi in beroep gaat. 5
HUGO CHÁVEZ: HONGER NAAR MACHT Enkele landsbestuurders nemen geen genoegen met de bevoegdheden die ze hebben. Ze passen wettelijke en andere kunstgrepen toe om langer aan de macht te blijven en om hun macht te vergroten. Ze willen het alléén voor het zeggen hebben. Dat gaat ten koste van de vrijheid en andere rechten van hun burgers. Hiervan is president Hugo Chávez van Venezuela een spraakmakend voorbeeld. Hugo Chávez (1954-) is de zoon van een leraar en een lerares van indiaanse afkomst. Hij studeert aan de militaire academie van Venezuela en aan de Simón Bolívar-universiteit in Caracas, de hoofdstad van Venezuela. Hij brengt het tot luitenant-kolonel van de Venezolaanse luchtmacht. De linkse politieke partij Acción Democrática AD en het rechtse Organisatiecomité voor Onafhankelijke Verkiezingspolitiek COPEI regeren het land. De staat verdient veel geld aan de uitvoer van olie. Wie trouw is aan en kruiwagens heeft bij één van de partijen deelt mee in deze rijkdom. Dat ontaardt in wijdverbreide corruptie en doet een enorme bureaucratie ontstaan. Om die reden zijn Chávez en andere legerofficieren ontevreden over het landsbestuur. In 1983 richten ze de Bolivaraanse Revolutionaire Beweging MRB op. Die ontleent zijn naam aan Simón Bolívar die in de 19e eeuw een eind heeft gemaakt aan het Spaanse koloniale bestuur van Venezuela (en van andere Zuid-Amerikaanse landen). Chávez heeft een mateloze bewondering voor Bolívar. Simón Bolívar
Vanaf 1985 daalt de olieprijs op de wereldmarkt. Daardoor verdient Venezuela minder aan de olieuitvoer en holt de economie achteruit. In 1989 wordt Carlos Andrés Pérez van de AD tot president verkozen. Hij kondigt bezuinigingen aan die veel burgers hard in hun portemonnee raken. Burgers in Caracas protesteren massaal tegen die bezuinigingen. Het leger slaat dit oproer op bloedige wijze neer. Dat harde optreden van het leger doet Chávez besluiten om met zijn MRB het bewind van Pérez omver te werpen en de macht te grijpen. In 1992 probeert hij dat, maar dat mislukt en hij belandt in de gevangenis. Vanuit zijn cel schrijft hij brieven aan politici en intellectuelen en artikelen voor kranten. Hierin uit hij felle kritiek op het bewind van Caldera, die inmiddels Pérez is opgevolgd. Daardoor groeit hij uit tot een volksheld. Daarom verleent Caldera hem in 1994 gratie. 6
Hugo Chávez
Chávez maakt van de MRB een politieke partij, Beweging van de Vijfde Republiek of MVR. In 1998 doet hij namens de MVR mee aan de presidentsverkiezingen. Hij belooft de kiezers bestrijding van de wijdverbreide armoede en de corruptie in het land.
Chávez en Fidel Castro
Chávez en Mahmoud Ahmadinejad
Pedro Carmona
Het Hiltonhotel op Isla Margarita
Als president blijft hij populair, vooral bij arme mensen, maar hij raakt ook omstreden. Hij knoopt vriendschapsbanden aan met landsbestuurders die bekend staan als corrupt, autoritair, machtswellustig of meedogenloos. Dat zijn bijvoorbeeld Saddam Hoessein, president van Irak tot 2003, Mahmoud Ahmadinejad, president van Iran vanaf 2005 en Vladimir Poetin, vanaf 2000 president en vanaf 2008 premier van Rusland. Ook komt hij in het openbaar vaak grof uit de hoek. Hij schrikt er zelfs niet voor terug om landsbestuurders zwart te maken of uit te schelden. In september 2006 bijvoorbeeld houdt hij een toespraak voor de Verenigde Naties. Hierin vergelijkt hij George W. Bush, dan president van de VS, met de duivel. Ten slotte wil hij van Venezuela een socialistische staat maken en zelf onbeperkt aan de macht blijven en alleenheerser van het land worden. Hij gaat direct aan de slag om deze doelen te bereiken. Hij vervangt het parlement door een nieuwe organisatie, de Nationale Assemblee. Ook laat hij de staat steeds meer bedrijven opkopen. In 1999 schrijft hij een referendum uit voor een wijziging in de grondwet waarmee hij meer volmachten krijgt. De meeste burgers stemmen vóór de wijziging. De Nationale Assemblee geeft hem in 2000 de volmacht om per decreet (op bevel van de overheid) wetten uit te vaardigen voor de nationale olie-industrie en de bankensector. Dan lijkt hij op een zijspoor gezet te worden. Niet iedereen is ingenomen met zijn beleid. Hij krijgt vooral ruzie met de vakbond van personeel van de nationale olieindustrie. In april 2002 houden werknemers van een groot oliebedrijf en burgers een protestmars in Caracas. Die loopt uit op rellen waar doden bij vallen. Legerofficieren en parlementsleden keren zich tegen Chávez en zetten hem uit zijn ambt. Vakbondsleider Pedro Carmona roept zichzelf uit tot president. Maar na een dag zet Chávez hem af met hulp van officieren die hem trouw zijn gebleven. Daarna werkt hij verder om zijn doelen te bereiken. Hij versterkt zijn greep op ‘s lands economie. Burgers mogen van hem jaarlijks voor niet meer dan 400 dollar inkopen doen via internet. Hij gaat door met het nationaliseren (het tot staatseigendom maken) van bedrijven. Op 14 oktober 2009 bijvoorbeeld doet hij dat met het Hilton-hotel op Isla Margarita, een eiland voor de Venezolaanse kust.
7
Hij vindt dat het personeel het hotel slecht onderhoudt. Ook zou de directie van het hotel niet goed hebben meegewerkt toen hij daar eind september van dat jaar staatshoofden en regeringsleiders uit Afrika en ZuidAmerika wilde laten logeren. Hij had die voor een topontmoeting uitgenodigd. Hij stelt prijzen vast voor allerlei voedingswaren die burgers dagelijks nodig hebben. Die zijn zó laag dat bedrijven die deze producten maken daar zelf niets aan kunnen verdienen. Ze besluiten hun producten in het buitenland te verkopen of ze niet meer te maken. Daardoor worden melk en andere voedingswaren schaars en moeilijk te krijgen en moet Venezuela meer voedsel invoeren om alle burgers voldoende te laten eten. Ook beperkt Chávez vanaf 2007 de persvrijheid. Steeds meer radio- en tv-zenders die niet achter Chávez staan, krijgen geen nieuwe zendvergunning meer als hun oude is verlopen en verdwijnen uit de lucht. Volgens de grondwet mag Chávez in 2012 niet voor een nieuwe ambtstermijn worden verkozen. Maar hij wil langer aanblijven, want hij denkt meer tijd nodig te hebben om zijn socialistische staat op te bouwen. Dus wil hij de grondwet zó wijzigen dat er geen limiet meer is aan het aantal ambtstermijnen dat een president mag dienen. Hij schrijft daar een referendum over uit. Vooral studenten verzetten zich tegen die wijziging van de grondwet. Ze krijgen steun van arme mensen die tot dan toe achter Chávez hadden gestaan. Die laten hem vallen omdat de armoede nog steeds wijdverbreid is. Het referendum vindt op 2 december 2007 plaats. De meeste burgers stemmen “nee”. Na het referendum worden honderden studenten vervolgd omdat ze tegen de grondwetswijziging hebben geprotesteerd. In 2009 probeert Chávez het opnieuw. Dan wil hij ook voor gouverneurs van de deelstaten van Venezuela en voor burgemeesters geen limiet meer voor het aantal ambtstermijnen. Ook dit keer protesteren veel studenten tegen de grondwetswijziging. Ze voeren campagne om burgers “nee” te laten stemmen. De politie probeert hun verzet te breken door studenten op te pakken of bang te maken door geweld tegen ze te gebruiken. Hoewel het niet mag volgens de kiesregels in Venezuela voert de overheid campagne voor “ja”. Ambtenaren zijn verplicht om hiermee te helpen ook al zijn ze zelf van plan om “nee” te stemmen. Het referendum vindt op 15 februari 2009 plaats. De meeste burgers stemmen “ja”. Één doel is al bereikt: Chávez kan onbeperkt aan de macht blijven. 8
Mensen in protest tegen Chávez
SAPARMURAT NIJAZOV: KAN NIET ZONDER AANBIDDING EN VLEIERIJ Landsbestuurders stellen het op prijs als ze populair zijn. Ze werken er ook aan dat te worden en te blijven. President Saparmurat Nijazov van Turkmenistan gaat daar heel ver in. Saparmurat Nijazov (1940-2006) wordt op jonge leeftijd wees. Zijn vader sneuvelt als hij tijdens de Tweede Wereldoorlog tegen de Duitsers vecht. Zijn moeder komt in 1948 om het leven tijdens een aardbeving in Asjgabat, de hoofdstad van Turkmenistan. Eerst brengt hij enkel jaren door in een weeshuis, daarna wordt hij opgevoed door een ver familielid. Hij sluit zich aan bij de Communistische Partij van Turkmenistan. In die tijd is Turkmenistan een deelrepubliek van de Sovjet-Unie. Die wordt vanuit Moskou geregeerd door een bewind van communisten. In 1985 komt Michail Gorbatsjov aan het hoofd van het bewind. In hetzelfde jaar wordt Nijazov eerste secretaris van de Turkmeense Communistische Partij. Vijf jaar later wordt hij staatshoofd van het land. In 1991 vindt er een mislukte staatsgreep plaats tegen Gorbatsjov. Dan valt de Sovjet-Unie uiteen en roept Nijazov de onafhankelijkheid van Turkmenistan uit. Een jaar later schaft hij de post van premier af en wordt hij alleenheerser van zijn land.
Presidentieel paleis in Asjgabat
Hij is een fanatieke nationalist en beschouwt zich als de vader van zijn land. In 1993 benoemt hij zichzelf tot Turkmenbashi, Vader van de Turkmenen. In 1999 benoemt hij zich tot president voor het leven. Ook ontpopt hij zich als een despoot. Onafhankelijke kranten en andere nieuwsmedia zijn verboden. De nieuwsmedia die er wel zijn, mogen alleen maar zeggen wat hij wil. Oppositiepartijen zijn verboden. Tegenstanders van zijn bewind wijken uit naar het buitenland en stellen zijn autoritaire manier van besturen aan de kaak. Als hij in 2002 meent dat er een moordaanslag op hem wordt beraamd, laat hij tegenstanders van zijn bewind en hun familieleden gevangenzetten. De regering van de VS en enkele mensenrechtengroepen veroordelen hem hiervoor. 9
Daarnaast werpt hij zich op als een geestelijk leider. Hij schrijft het boek Ruchnama (Boek van de Ziel) en stelt het lezen ervan verplicht voor alle scholieren en ambtenaren in het land. Hierin zet hij een zelf bedachte filosofie uiteen doortrokken van nationalisme en gebaseerd op de islam en het socialisme. Maar hij wordt vooral bekend in het buitenland omdat hij zijn burgers aanzet om het land met zijn cultuur en hemzelf te verheerlijken. Daartoe vaardigt hij vanaf 1992 allerlei wetten uit. Één ervan luidt dat bij ieder huis ’s morgens bij zonsopkomst de Turkmeense vlag moet worden gehesen en ’s avonds bij zonsondergang worden gestreken, iedere dag opnieuw. Krachtens een andere wet wordt een nieuw Turkmeens alfabet ingevoerd. Dat neemt de plaats in van het Cyrillisch alfabet dat tot dan toe in Turkmenistan (en bijvoorbeeld ook in Rusland) wordt gebruikt.
Saparmurat Nijazov
Ook voert Nijazov naar eigen inzicht buitenissige wetten in. Enkele voorbeelden: Hij verbiedt het playbacken tijdens concerten want daardoor zouden mensen niet goed muziek leren maken. Hij verbiedt opera, ballet, luisteren naar muziek uit een autoradio en het afspelen van muziek op radio en tv en tijdens evenementen waar het publiek bij mag. Jonge mannen mogen van hem geen lange haren of baarden hebben. Schoolmeisjes moeten van hem allemaal een bontmutsje dragen.
Het boek Ruchnama, Boek van de Ziel
Één wet die hij invoert zou je wél redelijk en zelfs nuttig noemen, tenminste als je zelf niet rookt en het hinderlijk vindt dat andere mensen in jouw buurt dat wel doen. Nijazov verbiedt namelijk roken in alle openbare ruimtes nadat hij zelf gestopt is met roken. Dat doet hij in 1997 nadat hij aan zijn hart is geopereerd en van de dokter de raad heeft gekregen om niet meer te roken.
De Ark van de Neutraliteit
10
Ook laat hij geen middel onbenut om iedereen te allen tijde te laten zien hoe belangrijk hij is als leider van zijn land. Hij laat beelden, portretten en monumenten maken te zijner ere. Daar geeft hij vele miljoenen euro aan uit. Dat geld komt uit opbrengsten van de uitvoer van aardgas, een grondstof waar Turkmenistan rijk aan is. Zo verrijst in Asjgabat de Ark van de Neutraliteit. Dat is een verguld standbeeld van twaalf meter hoog, dat met de zon mee kan draaien. Vliegvelden en steden krijgen zijn naam. De maanden van het jaar en de dagen van de week vernoemt hij naar zichzelf en zijn familieleden. Op alle bankbiljetten die in Turkmenistan in omloop zijn prijkt zijn portret. In 2006 krijgt Nijazov weer problemen met zijn hart. Daardoor gaat zijn gezondheid achteruit en sterft hij op 21 december van dat jaar. Twee maanden later vinden er presidentsverkiezingen plaats in Turkmenistan. Dan wordt Gurbanguly Berdimuhammedow de opvolger van Nijazov. Dat Nijazov veel geld heeft uitgegeven aan monumenten, beelden en dergelijke wordt hem niet in dank afgenomen. Onder zijn bewind zijn steeds meer Turkmenen arm geworden. Ook hebben steeds minder kinderen goed onderwijs gekregen. Ten slotte moesten steeds meer burgers het doen zonder goede hulp van dokters en hulp in ziekenhuizen. Berdimuhammedow laat alle uitingen van de verheerlijking van Nijazov opruimen. In 2008 bijvoorbeeld laat hij de Ark van de Neutraliteit op een plek in Asjgabat zetten waar hij minder in het oog springt.
11
FERDINAND MARCOS: LAAT DE STAAT MAAR BETALEN Een landsbestuurder krijgt van de staat een salaris. Ook vergoedt de staat kosten die hij maakt bij zijn werk. Maar niet alle landsbestuurders nemen daar genoegen mee. Die verrijken zich op onwettige wijze ten koste van de staat. Zo ook president Ferdinand Marcos van de Filippijnen. Ferdinand Marcos (1917-1989) krijgt de politiek thuis er met de paplepel ingegoten. Zijn vader is een tijd lang lid van het nationale Huis van Afgevaardigden (te vergelijken met de Tweede Kamer). Zoon Marcos studeert rechten aan de Universiteit van de Filippijnen. In die tijd staan de Filippijnen onder Amerikaans bestuur. Tussen 1941 en 1945, de Tweede Wereldoorlog is dan aan de gang, bezetten Japanse troepen de Filippijnen. Hij werkt in het verzet tegen de bezetters. In 1946 krijgen de Filippijnen zelfbestuur. In dat jaar wordt hij lid van de Liberal Party. Namens deze partij wordt hij in 1949 lid van het Huis van Afgevaardigden. In 1954 trouwt hij met Imelda Romualdez, een schoonheidskoningin die uit een rijke familie stamt. In 1959 wordt hij lid van de nationale Senaat (komt overeen met de Eerste Kamer). In 1965 doet hij als kandidaat van de Liberal Party mee aan de presidentsverkiezingen. Hij belooft de kiezers ervoor te zorgen dat grond in de Filippijnen eerlijker onder de burgers wordt verdeeld. Rijke Filippijnse families en grote Amerikaanse landbouwbedrijven bezitten een groot deel van de landbouwgrond. Daardoor is er voor kleine boeren weinig grond beschikbaar. Ook belooft Marcos modernisering van de landbouw, lagere prijzen en meer banen. Hij wint de verkiezingen. Hij moderniseert de landbouw maar komt de andere beloftes niet na. Dat komt omdat hij rijke families die hem steunen te vriend wil houden. Niet alle rijke families steunen hem, met name de familie Aquino steunt hem niet. Ook wil hij de VS niet voor het hoofd stoten, want Amerikaanse bedrijven doen goede zaken in het land en het Amerikaanse leger heeft daar enkele bases. Ook wordt duidelijk dat hij uit is op macht en het alleen voor het zeggen wil hebben. Dat blijkt al tijdens de presidentsverkiezingen van 1969. Die wint hij door mensen om te kopen, kiezers bang te maken door geweld en door met de uitslag te knoeien. 12
Ferdinand Marcos
Verwerking van kokosnoten
Verwerking van suikerriet
Omdat er volgens hem een staatsgreep op handen zou zijn, roept hij in 1972 de noodtoestand uit. Het parlement wordt naar huis gestuurd. Hij wordt dus een dictator. Dat blijft hij als hij in 1981 de noodtoestand opheft en het parlement weer aan het werk mag. Burgers en oppositiepartijen zijn ontevreden over de manier waarop het land wordt bestuurd. Ook zijn burgers ontstemd omdat sommige mensen honger lijden. Ze houden protestacties. Een lid van de familie Aquino, Benigno, groeit uit tot boegbeeld van de oppositie. De VS blijven Marcos steunen. Marcos treedt hard op tegen het verzet. Tienduizenden mensen worden opgesloten of vermoord of verdwijnen spoorloos. Benigno Aquino verdwijnt achter de tralies. Hij wordt in 1983 vrijgelaten omdat hij ziek is en in de VS doktershulp wil krijgen. Als hij terugkeert uit de VS wordt hij vermoord. Burgers menen dat Marcos achter de moord zit. Aquino’s weduwe Corazon neemt de leiding van het verzet op zich.
Aanslag op Benigno Aquino
Benigno Aquino
Niet alleen is Marcos meedogenloos en doet hij aan verkiezingsfraude. Ook geeft hij banen bij de overheid en bij grote bedrijven aan zijn vrouw, leden van zijn familie en kennissen. Maar hij wordt pas echt berucht na een reportage die de nieuwszender San José Mercury News in augustus 1985 uitzendt. Hierin wordt verteld dat hij en zijn vrouw miljarden dollars hebben verduisterd uit de staatskas. Een deel hiervan staat op geheime bankrekeningen. Met een ander deel heeft Marcos kunstwerken en gebouwen gekocht, een winkelcentrum in New York bijvoorbeeld. Het overige deel hebben hij en zijn vrouw gestoken in dure projecten. Zij heeft bijvoorbeeld een luxe conferentiecentrum laten bouwen, hij een kerncentrale in het Bataan-gebied. Maar die centrale wordt niet in bedrijf genomen want hij staat op een breuklijn in de aardkorst. Langs de breuklijn komt vaak een aardbeving voor. Als de centrale werkt en er vindt een aardbeving plaats bestaat de kans dat hij kapot gaat en dat er gevaarlijke radioactieve stoffen uit ontsnappen. Op 13 augustus 1985, enkele dagen na de reportage van San José Mercury News, vragen parlementsleden een staatscommissie die toeziet op het landsbestuur om Marcos af te zetten. Ze beschuldigen hem van zelfverrijking, omkoping en andere misdrijven. De commissie wijst het verzoek af want er zouden geen goede bewijzen zijn voor de beschuldigingen. Dan breekt er oproer uit in Manilla en elders in de Filippijnen. Ook keren steeds meer officieren van het leger zich tegen Marcos. 13
Hij laat in februari 1986 presidentsverkiezingen houden. Hij hoopt die te winnen zodat hij op wettige wijze langer aan de macht kan blijven. Corazon Aquino is zijn belangrijkste tegenstander. Zowel Aquino als Marcos roepen zichzelf tot winnaar uit. Toch twijfelt niemand eraan dat Aquino gewonnen heeft. Waarnemers hebben gezien hoe aanhangers van Marcos met uitgebrachte stemmen hebben geknoeid. Op 21 februari keert een groep legerofficieren zich openlijk tegen Marcos en verschanst zich in een kazerne aan de Epifario Delos Santos Avenue, een ringweg om Manilla. Marcos stuurt legertroepen naar de kazerne om deze militairen in te rekenen. Aquino en kardinaal Sin roepen burgers op om de kazerne te omsingelen en zo een blokkade op te werpen. De legertroepen durven de blokkade niet te doorbreken. Vier dagen later halen Amerikaanse militairen Marcos en zijn vrouw met een helikopter weg uit het presidentieel paleis en helpen hen vluchten naar Hawaii (een staat van de VS). Daar krijgen ze asiel. Aquino wordt alsnog president.
Imelda Marcos en haar schoenenverzameling
Aquino laat burgers het presidentiële paleis bezichtigen om te laten zien hoe de Marcossen zich hebben verrijkt. De bezoekers krijgen onder meer 1200 paar schoenen te zien die Imelda Marcos had gekocht. Ze laat uitzoeken hoeveel geld door de Marcossen uit de staatskas is verduisterd en waar het te vinden is. Dat geld wil ze laten teruggeven. Ook wil ze andere bezittingen laten opsporen en teruggeven die Ferdinand Marcos op onwettige wijze had verkregen. Het onderzoek moet leiden tot een rechtszaak tegen Ferdinand Marcos maar die komt er niet. Het blijkt moeilijk te zijn om zulke goede bewijzen voor verduistering te vinden dat hij kan worden aangeklaagd. Hij gebruikte namelijk talrijke vrienden als tussenpersoon om geld uit de staatskas weg te sluizen naar het buitenland. Die wisten goed te verbergen waar het vandaan kwam en waar het naartoe ging. Ook mag hij volgens de nationale wet alleen terechtstaan in de Filippijnen. Hij zou dan terug moeten keren uit Hawaii, maar dat wil Aquino niet. Ten slotte gaat zijn gezondheid zó sterk achteruit dat hij niet kan worden verhoord. In 1989 sterft hij in Hawaii zonder te zijn veroordeeld en zelfs zonder te hebben terechtgestaan. Imelda Marcos heeft wél terechtgestaan, maar is nooit veroordeeld. In 1988 wordt ze in de VS aangeklaagd voor verduistering van 200 miljoen dollar uit de staatskas van de Filippijnen. In 1990 wordt ze vrijgesproken. Er volgen meer rechtszaken tegen haar maar telkens wordt ze vrijgesproken. In 1990 keert ze terug naar de Filippijnen en gaat ze weer in de politiek. 14
ROBERT MUGABE: NIET VIES VAN BLOED AAN ZIJN HANDEN Landsbestuurders gebruiken soms geweld om aan de macht te blijven. Dat ze daarmee hun reputatie te grabbel kunnen gooien en vrienden kwijt kunnen raken, ondervindt bijvoorbeeld Robert Mugabe, de president van Zimbabwe.
Ian Smith ondertekent de onafhankelijkheidsverklaring
Ian Smith
Robert Mugabe
Robert Mugabe (1924-) is de zoon van een zwarte boer in wat nu Zimbabwe heet. Hij wordt onderwijzer. Daarna studeert hij aan een universiteit in Zuid-Afrika. Na zijn afstuderen in 1951 werkt hij als onderwijzer in Zambia en Ghana. In 1960 keert hij terug naar zijn thuisland en sluit hij zich aan bij de Zimbabwe African People’s Union ZAPU. Die vecht tegen het Britse bestuur van het land. In 1965 roept de blanke leider Ian Smith de onafhankelijkheid van het land uit en hij noemt het Rhodesië. Daarna vecht de ZAPU tegen Smith. Als Nkomo en Mugabe ruzie met elkaar krijgen splitst de beweging zich in tweeën: de Zimbabwe African National Union ZANU onder leiding van Mugabe en de ZAPU onder leiding van Nkomo. Beide bewegingen vechten ieder voor zich tegen het landsbestuur. In 1979 gaan de ZANU en de ZAPU samen in het ZANU Patriottic Front of ZANU-PF. Op aandringen van Groot-Brittannië krijgt Rhodesië een nieuw landsbestuur, gevormd door Smith en de ZANU-PF. Hiertoe richten ze een overgangsregering op die verkiezingen uitschrijft. Na die verkiezingen komt er een nieuwe regering van blanken en zwarten. Ook krijgt Rhodesië een nieuwe grondwet waar tot 1987 niets aan veranderd mag worden. Hierin staat onder meer dat het land een president met weinig macht krijgt en een regeringsleider. Dan gaan de twee bewegingen uit elkaar. Ze doen afzonderlijk mee aan de verkiezingen. De beweging van Mugabe blijft ZANU-PF heten en die van Nkomo heet weer ZAPU. De verkiezingen vinden op 4 maart 1980 plaats. De ZANU-PF behaalt een meerderheid in het parlement. Mugabe wordt de regeringsleider. Rhodesië heet voortaan Zimbabwe. Aanvankelijk krijgt Mugabe steeds meer aanzien want door zijn beleid stijgt de voedselproductie in zijn land, gaan steeds meer Zimbabweanen naar school en krijgen steeds meer Zimbabweanen goede gezondheidszorg. Mugabe krijgt daarbij hulp van enkele landen, het IMF en de Wereldbank. 15
Hij krijgt in Zimbabwe ook meer aanzien door te beloven grond van rijke blanke boeren te verdelen onder zwarte boeren (blanke boeren bezitten een groot deel van de landbouwgrond in Zimbabwe). Vooral mensen die met hem hebben gevochten tegen het bewind van Smith krijgen grond van blanke boeren. Maar hij wil alleenheerser van Zimbabwe worden en hij wil dat er maar één partij in zijn land is, de ZANU-PF. Dat hij geweld niet schuwt om dat doel te bereiken, laat hij al spoedig zien. In 1980 krijgt hij ruzie met Nkomo want die wil niet dat de ZAPU-PF en Mugabe het alleen voor het zeggen krijgen. Dan begint Mugabe een campagne met aanslagen op ZAPU-leden in Matabeleland waar de partij van Nkomo veel aanhangers heeft. Die campagne duurt tot 1988 en kost 30.000 mensen het leven. Niemand in het buitenland spreekt hem daarop aan want Zuid-Afrika helpt de ZAPU in Matabeleland. Zuid-Afrika heeft een slechte reputatie omdat de blanke regering van dat land zijn zwarte burgers achterstelt en onderdrukt (In 1994 komt daar een einde aan). Daarom durft niemand het optreden van Mugabe tegen de ZAPU te veroordelen. Wie dat tóch doet, wordt ervan verdacht partij te kiezen voor Zuid-Afrika en met schande overladen. Ook is de Koude Oorlog aan de gang tussen westerse landen onder leiding van de VS en communistische landen onder leiding van de Sovjet-Unie. Daarom zijn westerse landen bang dat Zimbabwe communistisch wordt als Mugabe ten val komt.
ZANU-PF
ZAPU
In 1987 mag Mugabe de Zimbabweaanse grondwet veranderen. Hij doet het zó dat de president meer macht krijgt. Een jaar later wordt hij zelf president. Verder durft hij nog niet te gaan want hij is bang dan geen hulp meer te krijgen uit het buitenland. Na 1987 taant zijn reputatie. Zijn regering raakt in opspraak door corruptie. Van de beloofde verdeling van landbouwgrond van blanken komt weinig terecht. De welvaart stijgt nauwelijks meer. Burgers zijn steeds minder tevreden met de regering. Ze komen in verzet onder leiding van vakbondsleider Morgan Tsvangirai. Die krijgt steeds meer aanhang onder mensen die zijn opgegroeid na het einde van de strijd tegen het bewind van Smith. Die willen welvaart, een baan en democratie en denken dat Mugabe en de ZANU-PF hen niets te bieden hebben. In 1999 richt Tsvangirai de Movement for Democratic Change MDC op. Toch wil Mugabe zijn macht niet afstaan aan of delen met de oppositie. Hij deinst nergens voor terug om aan de macht te blijven, ook niet voor geweld. 16
Dat komt hem op steeds meer kritiek uit het buienland te staan. Die zwelt aan na 1991 als de Koude Oorlog ten einde loopt. Een steen des aanstoot is de manier waarop hij alsnog serieus werk maakt van de herverdeling van grond van blanke boeren. In 2000 laat hij burgers stemmen over een wet om grond van blanke boeren af te pakken zonder dat die daar geld voor krijgen. De meeste burgers stemmen tegen de wet. Hierop bezetten aanhangers van de ZANU-PF en veteranen uit de strijd tegen Smith boerderijen van blanke boeren en verjagen de eigenaren ervan. Mugabe draagt de politie op daar niet tegen op te treden. Ook drukt hij alsnog een wet door om grond van blanke boeren af te kunnen pakken zonder hen hiervoor geld te geven. Naar aanleiding hiervan besluiten het IMF, de Wereldbank en de VS Zimbabwe niet meer te helpen.
Robert Mugabe
Morgan Tsvangirai
Kritiek krijgt Mugabe ook omdat hij de uitslag van verkiezingen in zijn voordeel beïnvloedt. In 2000 bijvoorbeeld doet het MDC voor het eerst mee aan de parlementsverkiezingen. In de aanloop naar deze verkiezingen mishandelen aanhangers van de ZANU-PF mensen die op de MDC willen stemmen om hen te dwingen op de ZANU-PF te stemmen. In de aanloop naar de presidentsverkiezingen van 2002 dwingt hij op dezelfde manier kiezers om op hem te stemmen. Ook belet hij de MDC campagne te voeren op radio en tv. Kort voordat de stembussen sluiten laat hij de politie mensen, die wachten op hun beurt om te stemmen, uiteendrijven met traangas . Dit gebeurt in Harare want daar heeft de MDC veel aanhangers. Zo krijgen veel van die aanhangers niet de kans om te stemmen. De Europese Unie stelt sancties in tegen Mugabe en zijn naaste medewerkers om tegen deze gang van zaken te protesteren. In de aanloop naar de presidentsverkiezingen van 2008 slaan aanhangers van de ZAPU-PF duizenden aanhangers van de MDC in elkaar om hen te dwingen op Mugabe te stemmen. Daar vallen tientallen doden bij. Mugabe wint, maar enkele Afrikaanse landen erkennen hem niet meer als wettig leider. In februari 2009 gaan, na moeizame onderhandelingen, Mugabe en Tsvangirai samen het land regeren. Maar Mugabe heeft zijn goede reputatie al helemaal verspeeld en bevriende landen hebben hem laten vallen. Dat blijkt bijvoorbeeld als Jacob Zuma in mei 2009 gekozen wordt tot president van Zuid-Afrika. Mugabe mag, samen met andere staatshoofden zijn beëdiging bijwonen. Een actiegroep die AfriForum heet hangt in Pretoria, de hoofdstad van Zuid-Afrika posters op met de tekst “Mugabe go Home”. 17
HIJ MOET WEG, OF JUIST AAN DE MACHT BLIJVEN Je hebt één voorbeeld gezien van een landsbestuurder die zijn baan voortijdig kwijtraakt omdat hij is ontspoord. Je hebt ook voorbeelden gezien van landsbestuurders die hun baan houden nadat ze ontspoord zijn. Kennelijk bepaalt niet alleen de manier waarop ze hun werk doen of ze kunnen aanblijven. We laten zien welke andere dingen er een rol in spelen. Steun van burgers ondanks alles Landsbestuurders die ontsporen, blijven soms populair onder de burgers van hun land. Die zijn en blijven bereid om het wangedrag van hun leider door de vingers te zien. Daardoor houden deze landsbestuurders hun baan of krijgen die terug. Dat laatste is het geval met Berlusconi. Terwijl hij in 1994 voor het eerst premier is, lopen er rechtszaken tegen hem. Tijdens de verkiezingen van 2001 is dat nog steeds het geval toch krijgen hij en zijn bondgenoten zóveel stemmen dat hij voor de tweede maal premier wordt. Hoewel hij in 2008 nog steeds verwikkeld is in rechtszaken, mag hij van de kiezers voor de derde maal premier worden.
Berlusconi’s kabinet 2008
Economische banden met ontspoorde leiders Ontspoorde landsbestuurders blijven ook aan de macht omdat ze steun krijgen van zakenlieden en belangengroepen in binnen- en buitenland. Dat is te zien bij president Marcos. Ook al raakt hij bekend als meedogenloos, autoritair en corrupt, hij blijft steun genieten van rijke Filippijnse families die veel landbouwgrond bezitten, van rijke Filippijnse zakenlieden en van landbouwbedrijven uit de VS die plantages bezitten in de Filippijnen. Maar nadat is gebleken dat hij en zijn vrouw enorme bedragen uit de staatskas hebben gestolen, brokkelt die steun af en komt Marcos uiteindelijk ten val.
Ferdinand Marcos
18
Dat een landsbestuurder die ontspoort tóch aanblijft, heeft er vaak mee te maken dat zijn land rijk is aan één of meer grondstoffen die andere landen willen hebben. Die landen willen de landsbestuurder te vriend houden. Dan kunnen ze zaken met hem blijven doen en makkelijk aan die grondstof(fen) komen. Ze vinden het niet erg dat hij ontspoord is, want als hij het veld ruimt, is het maar afwachten of het bij zijn opvolger even makkelijk zal zijn om die grondstof(-fen) te kopen.
Koning Abdullah
De beul van Mekka en zijn zwaard
Een voorbeeld hiervan is koning Abdullah van Saoedi-Arabië. Dat land is ’s werelds grootste producent van olie. De meeste olie voert het land uit naar Japan, Europa, de VS en andere westerse landen. De regering van Abdullah staat bekend als autoritair en hardvochtig. Saoedi-Arabië kent geen persvrijheid. Journalisten die kritiek hebben op de regering lopen kans om in de gevangenis gezet te worden. Godsdienstvrijheid is er evenmin. Er is maar één godsdienst toegestaan, de islam. Bovendien moeten Saoedische burgers zich aan strenge regels houden die met deze godsdienst te maken hebben. Op sommige overtredingen tegen die regels staan strenge of wrede straffen zoals zweepslagen. Het land kent de doodstraf en ter doodveroordeelden worden in het openbaar terechtgesteld. Toch willen de landen die Saoedische olie invoeren dat Abdullah aanblijft. Ze zijn bang dat ze minder of geen olie meer krijgen als er een eind komt aan zijn bewind. Steun van politieke bondgenoten Verder krijgen ontspoorde landsbestuurders soms steun van politieke bondgenoten. Of hun ontsporingen worden door politieke bondgenoten door de vingers gezien. Zolang de Koude Oorlog aan de gang is, nemen westerse landen het voor lief dat Mugabe, premier en later president van Zimbabwe, tegenstanders van zijn bewind laat vermoorden. Liever zien ze toe hoe hij duizenden aanhangers van de oppositiepartij ZAPU laat vermoorden dan dat ze hem vanwege dat geweld (helpen) verdrijven. Ze zijn bang dat het land dan een communistisch bewind krijgt en overloopt naar het kamp van de Sovjet-Unie en haar bondgenoten.
Fidel Castro
Een ander voorbeeld is Fidel Castro, de president van Cuba. In 1959 komt hij aan de macht door een revolutie. Hij maakt van Cuba een marxistische éénpartijstaat. In februari 2008 treedt Fidel Castro terug omdat hij ernstig ziek is. Zijn broer Raúl neemt de taak als landsbestuurder over. 19
Fidel Castro krijgt economische hulp van de eveneens marxistische Sovjet-Unie. Mede dankzij die steun krijgen onder zijn bewind alle Cubanen toegang tot goed onderwijs en goede gezondheidszorg. Daar staat tegenover dat ze niets te vertellen hebben en dat kritiek op het bewind verboden en strafbaar is. In 1991 valt de Sovjet-Unie uit elkaar. Daarmee verliest Castro een belangrijke bondgenoot en gever van hulp. Maar hij krijgt een nieuwe helper: Venezuela. Chávez wordt president van dat land en die is een bewonderaar en min of meer een geestverwant van Castro. Vanaf 2005 geven Cuba en Venezuela elkaar hulp. Venezuela levert bijvoorbeeld olie aan Cuba tegen een lage prijs. Niet interessant voor de internationale gemeenschap Tot nu toe heb je gelezen over ontspoorde landsbestuurders die regelmatig het (wereld)nieuws halen en kritiek krijgen op hun manier van werken. Maar er zijn ook ontspoorde landsbestuurders die hooguit af en toe en voor korte tijd het nieuws halen. Verder is er buiten hun land weinig of geen belangstelling voor henzelf en voor hun land want hun land speelt geen grote rol in de internationale gemeenschap. Het gaat om landen die weinig macht hebben en/of over weinig grondstoffen en andere natuurlijke hulpbronnen beschikken. Soms komt een van die landen door zijn leider plotseling wél uitgebreid in het nieuws. In Myanmar bijvoorbeeld deelt een groep militairen onder leiding van Than Shwe de lakens uit. In augustus 2007 gaan grote aantallen boeddhistische monniken de straat op om te protesteren tegen dit bewind. Dat treedt hard op tegen de monniken. Beelden van de protesten gaan de hele wereld rond. Op 3 mei 2008 richt een orkaan enorme verwoestingen aan in een groot deel van het land. Eerst weigert Than Shwe hulpverleners uit het buitenland in Myanmar toe te laten. Hij meent dat Myanmar de gevolgen van de ramp helemaal zelf het hoofd kan bieden. Terwijl er wereldwijd beeldverslagen te zien zijn van mensen in het rampgebied die zonder schoon water, kleding, voedsel en onderdak zitten, wachten buitenlandse hulpverleners op toestemming om Myanmar binnen te gaan. Pas drie dagen na de ramp laat Than Shwe weten dat Myanmar hulp uit het buitenland wil hebben. Dan pas geeft hij toe dat zijn regering niet zelf alle hulp kan geven die in het rampgebied nodig is.
20
Oliewinning in Venezuela
Than Shwe
Protesterende monniken
NIET ALTIJD WORDT RECHT GEDAAN Als een ontspoorde leider aftreedt of wordt verdreven, willen slachtoffers van zijn bewind hem voor de rechter brengen. Die vinden dat hij moet boeten voor de misdrijven die hij heeft gepleegd tijdens zijn bewind. Gaat het bijvoorbeeld om corruptie, dan kan de ex-leider berecht worden in een gewone rechtbank in zijn eigen land. Heeft de exleider bijzonder ernstige misrijven gepleegd, zoals massamoord of het ontketenen van een verwoestende oorlog, dan wordt er een tribunaal opgericht waar hij en zijn naaste medewerkers terecht moeten staan.
Neurenberg-Tribunaal
Internationaal Strafhof te Den Haag
Het eerste tribunaal vindt in 1946 plaats in Neurenberg, Duitsland. Dat wordt opgezet door de winnaars van de Tweede Wereldoorlog; de VS, Engeland en de Sovjet-Unie. Terecht staan de belangrijkste medewerkers van het nazi-bewind van Adolf Hitler (aan de macht van 1933 tot zijn dood in 1945). De belangrijkste aanklacht is dat ze onder leiding van Hitler zes miljoen joden hebben laten vermoorden en zes miljoen zigeuners, gehandicapten, homoseksuelen, Jehova’s Getuigen en tegenstanders van het nazi-bewind hebben vermoord. Ze krijgen de doodstraf of een lange gevangenisstraf. In 1993 richten de VN in Den Haag het Joegoslavië-Tribunaal op. Sindsdien heeft het een drukke agenda. In 1991 woedt er een oorlog in de Joegoslavische deelrepubliek Kroatië. Van 1992 tot 1995 woedt er een oorlog in de Joegoslavische deelrepubliek Bosnië-Herzegovina. En in 1999 is het oorlog in en rond Kosovo. Dat is in die tijd een provincie van de Joegoslavische deelrepubliek Servië. Tijdens deze oorlogen plegen politici en militairen massamoorden en andere ernstige misdrijven. De VN proberen die naar het tribunaal te krijgen, soms met succes. In 2001 lukt het de VN om de aanstichter van die oorlogen voor het tribunaal te brengen, oud-president Slobodan Milosevic van Joegoslavië. In Den Haag staat sinds 1 juli 2002 een speciaal gerechtshof, het Internationaal Strafhof. Daar laten de VN (oud-)landsbestuurders (en hun medewerkers en hoge militairen) berechten die massamoorden en andere ernstige misdrijven hebben gepleegd. In juli 2008 vaardigen de VN een arrestatiebevel uit tegen president Omar al-Bashir van Soedan. Hij wordt aangeklaagd voor onder meer massamoord in Darfur, een provincie in Soedan. Daar woedt vanaf 2003 een oorlog tussen stammen die tegen het bewind van al-Bashir vechten en stammen die vóór het bewind zijn en ook door al-Bashir worden geholpen. 21
Op beide foto’s Milosovic tijdens het Joegoslavië-Tribunaal
Maar niet alle ontspoorde leiders worden gestraft nadat ze al of niet vrijwillig zijn afgetreden. Voordat er rechtszaken tegen hen kunnen beginnen, moeten vaak allerlei obstakels worden overwonnen. De oud-leider is bijvoorbeeld naar een ander land gevlucht en heeft daar asiel gekregen. Of het blijkt uiterst moeilijk te zijn om harde bewijzen te vinden voor aanklachten tegen hem. Dat heb je gezien bij Marcos. Als het tóch lukt om een oud-leider in een rechtbank of voor een tribunaal te krijgen, doemen vaak nieuwe hinderpalen op. Zo kunnen aanklachten tegen hem verjaren voordat het tot een vonnis komt. En altijd bestaat de kans dat een oud-leider komt te overlijden voordat hij voor de rechter of een tribunaal komt of terwijl hij terecht staat. Dan kan hij geen straf meer krijgen. Zo overlijdt Milosevic plotseling op 11 maart 2006 terwijl hij terechtstaat voor het Joegoslavië-Tribunaal. Dan wordt zijn strafzaak stopgezet.
Saddam Hoessein staat terecht
Halabja, Koerdisch dorp met gifgas bestookt
Toch worden er oud-landsbestuurders gestraft voor misdrijven die ze tijdens hun bewind begaan hebben, Saddam Hoessein bijvoorbeeld. Die is president van Irak van 1979 tot 2003. Hij voert een schrikbewind waar vooral Koerden en sjiïetische moslims in Irak het slachtoffer van worden. In maart 2003 vallen de VS en andere landen Irak aan om hem ten val te brengen. Dat doen ze niet vanwege zijn schrikbewind, maar omdat hij gifgas- en biologische wapens zou maken en bezitten en omdat hij terreurgroepen zou steunen die aanslagen plegen. Hoessein duikt onder, maar op 13 december van dat jaar weten Amerikaanse soldaten hem te vinden en gevangen te nemen. In oktober 2005 beginnen rechters in Irak een strafzaak tegen hem. Ze klagen hem aan voor de moord in 1982 op 148 inwoners van een dorp waar sjiïetische moslims wonen. Ook klagen de rechters hem aan voor de moord op talloze Koerden. In november 2006 veroordelen ze hem ter dood en op 31 december van dat jaar wordt hij opgehangen. 22
ONTSPOORDE LEIDERS BIJNA ALLEEN MANNEN, HOEWEL… Je hebt in dit informatiepakket kennis gemaakt met diverse ontspoorde landsbestuurders. Daar is niet één vrouw bij. Dat is niet toevallig want er zijn maar weinig vrouwelijke ontspoorde landsbestuurders (geweest). Hoe is dat te verklaren? Nederland heeft sinds 1890 onafgebroken een vrouw als staatshoofd. Nu is dat koningin Beatrix. Groot-Brittannië heeft sinds 1952 een vrouwelijk staatshoofd, koningin Elizabeth II. Duitsland heeft sinds 2005 een vrouwelijke bondskanselier (te vergelijken met een premier in Nederland), Angela Merkel. Ook buiten Europa zijn er landen waar een vrouw staatshoofd of regeringsleider is. Toch is het aantal vrouwelijke staatshoofden en regeringsleiders klein in vergelijking met het aantal mannelijke. In 2009 zijn het er 26, terwijl er iets meer dan 200 verschillende landen op de wereld zijn!
Bordesfoto van het kabinet Balkenende IV, waar vrouwen in de minderheid zijn
Vrouwen hebben namelijk meer moeite dan mannen om de baas te worden van een bedrijf of een andere organisatie. Ze bereiken belangrijke posities in hun bedrijf of organisatie, maar komen meestal niet verder hogerop. Ze worden meestal tegengehouden door iets dat bekend staat als het “glazen plafond”. Daardoor zitten er in het bestuur van de meeste bedrijven meer mannen dan vrouwen en zijn in Nederland de meeste directeuren van basisscholen man terwijl de meeste leraren in het basisonderwijs vrouw zijn. Daarom ook zijn er wereldwijd veel minder vrouwelijke dan mannelijke staatshoofden en regeringsleiders. Niemand kan precies aangeven wat dat glazen plafond is. Daarover zijn de meningen verdeeld. In elk geval zijn er veel minder ontspoorde vrouwelijke landsbestuurders dan ontspoorde mannelijke landsbestuurders, omdat er minder vrouwelijke landsbestuurders zijn dan mannelijke landsbestuurders. 23
Die ontsporen op dezelfde manieren als hun mannelijke collega’s. Ze maken zich onder meer schuldig aan bedrog en zelfverrijking. Dat doet bijvoorbeeld Elena Ceausescu, geboren Petrescu (1916-1989), terwijl ze vice-president is van Roemenië.
Op beide foto’s: Elena Ceausescu
Petrescu groeit op in een plattelandsdorp in Roemenië. Ze maakt de basisschool niet af. Met haar broer verhuist ze naar Boekarest, de hoofdstad van Roemenië om te werken. Ze wordt lid van de Roemeense Communistische Partij en leert Nicolae Ceausescu kennen. In 1947 trouwt ze met hem. Ze studeert natuur- en scheikunde. Dat studeren stelt weinig voor, want ze kan nauwelijks lezen en schrijven! Maar ze weet iedereen om de tuin te leiden door zich als briljante wetenschapper voor te doen. In 1967 wordt haar man president van Roemenië. Daarna krijgt ze belangrijke functies in de Roemeense Communistische Partij en in 1980 wordt ze vice-president van Roemenië. Ze komt in opspraak door zelfverrijking. Ze verzamelt bontjassen en bezit enkele paleizen. Op 22 december 1989 komen mensen in Timisoara en Boekarest massaal in opstand tegen de Ceausescus. In Timisoara slaan ordetroepen de opstand bloedig neer. In Boekarest slaan Elena en Nicolae Ceausescu op de vlucht. Ze worden kort daarna opgepakt. Drie dagen later berecht een militair tribunaal hen voor moord op talloze burgers in Timisoara tijdens de opstand van 22 december. Nog diezelfde dag stelt een vuurpeloton hen terecht.
24
AANTEKENINGEN
25
26
MEER OP INTERNET Op de website van het Centrum voor Mondiaal Onderwijs vind je nog meer informatie die je kan helpen bij je werkstuk of spreekbeurt. Je vindt daar tips over hoe je het beste een werkstuk kunt opzetten of hoe je het beste je spreekbeurt kunt inkleden. Ga naar www.cmo.nl of www.maak-een-werkstuk.nl.
27
SCRIPTIESERVICE De Scriptieservice Mondiaal Onderwijs richt zich op leerlingen vanaf 10 jaar. In de reeks zijn meer dan 85 onderwerpen opgenomen over Derde Wereld, Vrede, Milieu en Mensenrechten. Elk pakket bestaat uit 24 pagina's tekst, foto's, tekeningen, strips en/of cartoons. Op de website van het CMO staat een handleiding voor het maken van een scriptie/ werkstuk.
De versie op papier is te bestellen bij: Centrum voor Mondiaal Onderwijs Postbus 9108 6500 HK Nijmegen tel. 024-3613074 e-mail:
[email protected] http://www.cmo.nl
