Taalontwikkeling bij jonge kinderen
Profiel Event, 9 september 2011 Dorina Veldhuis
Opzet presentatie • 3 onderdelen: 1) 2) 3)
Overzicht taalontwikkeling van kinderen (0-6 jaar) Monolinguale kinderen vs. tweetalige kinderen Verschillende talen en denken
onderzoeken + resultaten, en onderzoeksideeen!
Wanneer begin je een taal te leren? • Al in moeders buik?! (Moon & Fifer 2000) – Intonatie = toonhoogte en toongebruik (als muziek)
– Moeders stem vaak bij pasgeboren kinderen geprefereerd
Babytaal? • Baby’s: – Kunnen niet praten: • tot ~3 jaar: tong te groot! – Dus: lachen, huilen, geluidjes maken (‘cooing’) etc. = gedeelde aandacht • om ‘iets’ te delen: te communiceren • Ouders delen ook met baby (babytaal / ‘motherese’); baby wijst/staart bv. terug
Kinderen vanaf ~6 maanden • Vanaf ~6 mnd: brabbelen – bv: dae / babababa (lettergrepen)
– Mogelijk gerelateerd aan toongebruik in verschillende talen (Cruz-Ferreira 2006: Spaanse kinderen = Spaanse tonen brabbelen)
Kijk bij kinderen (~6 mnd) met verschillende taalachtergronden hoe zij brabbelen, of vergelijk een Nederlands kind dat brabbelt met CruzFerreira’s studie (maak bv gedurende een bepaalde periode per dag gedurende een week audioopnames, en luister dan hoe kinderen brabbelen)
…10 mnd-3;6… jaar • Kinderen imiteren anderen – nav input http://www.youtube.com/watch?v=1uavga9O08Q&feature=related – Niet volmaakt (bv. ‘poe’ ipv ‘poes’, ‘heaby’ ipv ‘heavy’) – Kinderen zeggen zinnen nog niet in geheel (bv. ‘wil bal’ ipv ‘ik wil de bal!’; ‘plassen’ ipv ‘ik moet plassen’)
kijk wat voor soort woorden en korte zinnetjes, of combinaties van woorden een kind (10mnd-3,5jr) gebruikt. Sluit dit aan bij de moedertaal / input? (maak hiervoor weer audio-opnames)
Kijk naar de uitspraak van kinderen (10 mnd-3,5 jr): wat valt op? Zijn sommige klanken moeilijker dan andere?(cf. Levelt) (maak ook hiervoor audio-opnames die je later terugluistert)
Tot ~5 jaar • Kinderen bouwen zinnen met de ‘constructies’ die zij inmiddels kennen nav imitaties • Nog niet perfect taalgebruik – Bv. ‘ik zoekte een boek’ Maar: WUG-test: kinderen kunnen generaliseren http://childes.psy.cmu.edu/topics/wugs/wugpicts.zip
• Ook: zelfbedachte woorden: ‘sneeuwboot’, ‘streeppaard’ (zie: Kennislink & http://www.ouders.nl/xuit9802.htm#nr2 )
Onderzoek de zelfbedachte woorden van kinderen tot 5 jaar, bv. door plaatjes van weinig voorkomende objecten/dieren aan te bieden Onderzoek een bepaalde grammaticale vorm bij kinderen tot 5 jaar, bv. WUG-test
Vanaf 5-6 jaar •
Kinderen leren lezen en schrijven
• Taalgebruik: – Grammaticaal ‘correcte’ zinnen – Complexe zinnen – Weten wat woorden en letters e.d. zijn
Bewustzijn van woorden • Voordat kinderen leren lezen en schrijven: betekenissen belangrijk!
name of researcher percentage correct last word task
• Bewustzijn van woorden wordt ontwikkeld met leren lezen en schrijven
Kurvers Uri Karmiloff-Smith Ramachandra&Karanth Homer
80,00
Dot/Lines show Means
60,00
40,00
20,00 younger pre-reader
older pre-reader
reader
group based on age and lit
Bewustzijn van woorden Experimenten die zijn uitgevoerd: - Dicteetaak - kijken in wat voor soort stukjes kinderen zinnen hakken - Repetitietaak - vraag kinderen het laatste WOORD uit een zin te herhalen - Blokjestaak - vraag kinderen voor bepaalde zinnen een blokje op tafel te leggen voor elk woord dat ze horen Hoe beinvloedt het leren lezen en schrijven het idee van kinderen over taal? Doe een onderzoek met geletterde en ongeletterde kinderen met bv een van de genoemde experimenten! (bv over woorden en letters, zie Kurvers 2002; Kurvers & Uri 2006)
Leren lezen en schrijven in andere talen (met niet-alfabetische schriftsystemen) • Bijvoorbeeld, het Chinees: 井底之蛙 一口废井里住着一只青蛙。有一天，青蛙在井边碰上了一只从海里来的大龟。青 蛙就对海龟夸口说：“你看，我住在这里多快乐！有时高兴了，就在井栏边跳跃一 阵；疲倦了，就回到井里，睡在砖洞边一回。或者只留出头和嘴巴，安安静静地把 全身泡在水里：或者在软绵绵的泥浆里散一回步，也很舒适。看看那些虾和蝌蚪， 谁也此不上我。而且，我是这个井里的主人，在这井里极自由自在，你为什么不常 到井里来游赏呢！” (http://www.bookbar.net/etwx/chenyu/003.htm )
• Geen spaties = geen woorden gemarkeerd Chinese kinderen zijn zich niet bewust van wat woorden zijn. Als Chinese kinderen (of Japans) zich niet bewust zijn van woorden, hoe zit dat dan met tweetalige kinderen? Gebruik bv de taak van Li / Veldhuis et al. om hier achter te komen!
Nog meer onderzoeksideeen •
Als kinderen hun ouders inderdaad imiteren, hoe zit het dan met de taalverwerving van tweetalige kinderen?
•
Zijn er bepaalde (mede)klinkers / combinaties van (mede)klinkers die moeilijk zijn voor kinderen (bijvoorbeeld ‘vogEL' is in kindertaal ‘vogO')?
•
Wat zijn de eerste woorden (pappa en mamma?)? En hoe zit dat bij tweetalige kinderen? Of in verschillende talen?
•
Hoeveel woorden leert een kind ongeveer in een bepaalde periode (bv. een maand)?
•
Is er verschil in de lengte van zinnen (gemeten in woorden) van kinderen van verschillende leeftijden?
Verschillende talen / tweetaligheid • Wat voor effecten heeft het (leren) spreken van twee talen op de taalontwikkeling van kinderen? •
(En in hoeverre beïnvloedt de taal die jonge kinderen leren spreken, hun denken?)
Taalontwikkeling bij tweetalige kinderen • Herkennen al vroeg de intonatie-patronen in 2 talen • Gaan ofwel in 1 taal, ofwel in 2 talen spreken afhankelijk van bv. de omgeving, hoeveel er in de 2 talen wordt gesproken
• Omstreden of tweetalige kinderen zich ahw meer bewust zijn van taal en eenheden (zoals woorden en letters) in taal (=metalinguistisch bewustzijn)
Onderzoek bij een tweetalig kind (~2 jaar) of het talen kan onderscheiden
Hoe ontwikkelen tweetaligen zich? • Afhankelijk van input + omgeving (= ook m.n. school!)
• Taaldominantie in verschillende domeinen – Daarom: ‘cultuurvrije’ testen nodig – Bijvoorbeeld lichaamsdelen (zie Veldhuis, Vermeer & Yan)
Voer de Cito-toets en/of body part test uit bij tweetalige kinderen 4-12 jaar om te kijken hoe zij zich ontwikkelen in beide talen (zie Veldhuis, Vermeer, Yan)
Beinvloeden verschillende talen de manier waarop je denkt en spreekt op verschillende manieren?
Plaatsbepalingen taalgerelateerd? Plaatsbepalingen in het Engels (zie: Bowerman, ook:Koda)
Bron: Bowerman, ppt voor LOTschool
Plaatsbepalingen in verschillende talen I
Bron: Bowerman, ppt voor LOTschool
Plaatsbepalingen in verschillende talen II Verzamel gegevens over plaatsbepalingen (zie werk van Bowerman, van MPI Nijmegen) in verschillende talen en kijk hoe plaatsbepalingen gegroepeerd kunnen worden (NB: houd er rekening mee dat niet overal ter wereld ‘keukendeurtjes’ e.d. zullen voorkomen!)
Kleuren • Nederlands: – Groen, blauw, turquoise • Engels: – Green, blue, turquoise • Japans: – AOI
Materiaal/ objecten
Bron: Bowerman, ppt voor LOTschool
Tijdsbepalingen (1) Als ik je wil vertellen over een etentje met mijn buurman, dan moet ik je wel iets vertellen over de timing van die gebeurtenis. Ik moet wel noemen of we gegeten hebben, nog gaan eten, aan het eten zijn, of zullen gaan eten etc. ook zo: in het Engels, Duits, Frans in het Chinees echter NIET zo (1 woord voor alle tijden) (2) Hindi: woorden voor ‘gisteren’ en ‘vandaag’ hetzelfde (kala) context belangrijk!
Nog meer voorbeelden? • Bv. Referenties aan familieleden? – Neefjes & nichtjes in NL; cousins / nephews / nieces in Eng • ‘onvertaalbare woorden’? – ‘gezellig’ – Dijken / uiterwaarden?
Onderzoeksideeen taal en denken 1) Onderzoek met sprekers of aan de hand van gegevens uit woordenboeken / grammatica-boeken (in veel verschillende talen) hoe mensen in verschillende talen aan kleuren of tijd (kunnen) refereren 2) Doe een experiment met objecten en materiaal, met sprekers van een taal die ver van het Nederlands staat 3) Bedenk zelf een ‘gebied’ waarin sprekers van verschillende talen zich verschillend gedragen (bv. familiebanden). Doe hier een onderzoekje naar, of kijk hoe mensen die bv Nederlands als tweede taal moeten leren op NT2 cursussen woorden als dijken en uiterwaarden leren. Zijn er veel van dit soort woorden?
Praktische opmerkingen •
Als je kinderen zoekt voor een experimenteel onderzoek, kijk dan eerst in je omgeving (oude school, neefjes/nichtjes, buurtkinderen etc)
•
Als je een onderzoek op een school mag doen, laat de school de ouders dan een briefje geven, waarop staat dat jij een onderzoekje zult doen, hoe lang dat duurt (niet meer dan 15min. per kind) en zeg dat de ouders voor een bepaalde datum contact moeten opnemen met de leerkracht van hun kind als ze NIET toestaan dat hun kind meedoet.
•
Ga er niet vanuit dat je daadwerkelijk 4 kinderen per uur zult kunnen testen als je test 15 min duurt: je moet kinderen uit de klassen halen, zij hebben pauzes, gym, verjaardagen, of moeten plassen… Dit kost allemaal meer tijd dan je denkt. Max 10 kinderen per dag is haalbaar!
•
Zet de instructies, die je aan een kind wilt geven voor een taak, op papier: dan weet je zeker dat elk kind elke taak op precies dezelfde manier doet!
•
Zie verder ook: Blom & Unsworth (2010). Experimental Methods in Language Acquisition Research. Of: www.hum.uu.nl/uilots/lab/resources/stage_tips.doc
Referenties • • • • • • • • • • • • • •
Bassetti (2006): hoe Chinezen en Engelstalige studenten Chinees taal in stukjes hakken Cruz-Ferreira (2006): over brabbelen van Spaanse kinderen De Houwer (2009): handboek over T2 Homer (2006): hoe Chinezen en Cannadezen over woorden denken Hoosain (1992): hoe Chinezen taal in stukjes hakken Karmiloff-Smith (1996): experiment dat laat zien dat kinderen van 4 jaar al weten wat woorden zijn Kurvers & Uri (2006): experimenten met NL en Noorse kinderen. Laat zien dat kinderen van 4 nog niet weten wat woorden zijn Kurvers (2002): boek waarin wordt getoond hoe ongeletterde immigranten over taal denken Li (2010): scriptie waarin een klein experiment naar de taalsegmentatie van tweetalige Chinees-NL kinderen wordt omschreven Moon & Fifer (2000): artikel met onderzoek naar de cognitieve ontwikkeling van de foetus Ramachandra & Karanth (2006): artikel waarin taalsegmentatie van ongeletterde kinderen en ongeletterde volwassenen wordt beschreven Veldhuis, Li & Kurvers (2010): artikel waarin experimenten naar taalsegmentatie bij kinderen worden beschreven Veldhuis, Vermeer & Dong Yan (submitted): experiment naar taalverwerving van tweetalige kinderen – met een taaltoets die nog in verschillende talen getoetst zou moeten worden! Zlatic et al. (1997): Artikel over het brabbelen van tweelingen in tweetalige omgeving
Andere inspiratiebronnen • • • •
Onze Taal (tijdschrift, artikelen deels ook online beschikbaar) www.kennislink.nl www.taalvormingentaaldrukken.nl/ATK/ATK016.htm www.taalcanon.nl
Voor vragen/opmerkingen: Dorina Veldhuis (
[email protected])
Veel succes – en plezier! – met het schrijven van je profielwerkstuk!!
