Spotlight. Vaktechnisch bulletin van PwC Accountants. Jaargang uitgave 4

www.pwc.nl

Spotlight Vaktechnisch bulletin van PwC Accountants Jaargang 18 - 2011 uitgave 4

Arnold Schilder, voorzitter IAASB: “Toezichthouders, laat niet alleen sticks, maar ook carrots zien!”

Bĳ PwC in Nederland werken ruim 4.600 mensen met elkaar samen vanuit 12 vestigingen en drie verschillende invalshoeken: Assurance, Tax & HRS en Advisory. We leveren sectorspecifieke diensten en zoeken verrassende oplossingen, niet alleen voor nationale en internationale ondernemingen, maar ook voor overheden en maatschappelĳke organisaties. PwC firms leveren sectorspecifieke diensten op de gebieden Assurance, Tax & HRS en Advisory om waarde toe te voegen voor klanten. Meer dan 169.000 mensen in 158 landen in firms binnen het PwC-netwerk delen hun gedachten, ervaringen en oplossingen om nieuwe perspectieven en praktische oplossingen te ontwikkelen.

2

Spotlight Jaargang 18 - 2011 uitgave 4

Inhoud Family governance heeft een onderhoudsbeurt nodig

4

Het familiebedrĳf is een stabiele factor. Toch zĳn er enkele ontwikkelingen waarneembaar die vragen om een heroriëntatie op de voor het familiebedrĳf zo kenmerkende en belangrĳke family governance.

Kunstmatige intelligentie nuttig bĳ complexe, herhalende en informatie-intensieve taken 34 Data zĳn overal. De accountantspraktĳk worstelt met de vraag hoe zĳ het beste om kan gaan met relevante data. Kunstmatige intelligentie kan concreet waarde toevoegen aan onze dagelĳkse praktĳk.

Peter Jongerius

Martĳn Schut en Gerwin Naber Arnold Schilder: “Toezichthouders moeten niet alleen sticks, maar ook carrots laten zien!”

6

IT als een dienst met cloud computing

Een interview met Arnold Schilder, voorzitter van de IAASB. Wat zĳn de werkzaamheden van de IAASB, in welke internationale context opereert Schilder, welke culturele verschillen zĳn er, en wat zĳn de persoonlĳke doelstellingen van Schilder?

IT wordt continu gedreven door nieuwe technieken, zoals cloud computing, Service-Oriented Architecture en Software as a Service. Naast voordelen zitten er ook risico’s aan de nieuwe ITdiensten, waaronder beheersing en efficiënt gebruik.

Jan Backhuĳs en Peter Eimers

Arnold Brugge, Martĳn Hoiting, Mark Tesselaar en Zouhair Taheri

‘Optie 3’: welkome en veel gebruikte methode voor grondslagen in enkelvoudige jaarrekening

14

SaaS vereist nieuwe governance en risicobeheersing

Beursgenoteerde ondernemingen stellen volgens IFRS een geconsolideerde jaarrekening op. Daarnaast is ook een enkelvoudige jaarrekening verplicht. Vaak wordt geroepen dat ‘Optie 3’ daarbĳ wordt gehanteerd. Een nadere uitleg.

De onderneming kan eenvoudig goede software-oplossingen aanschaffen via internet. Om de voordelen van SaaS te kunnen benutten, is het voor de organisatie als geheel van belang om haar IT-governance goed op orde te hebben.

Maarten Hartman

Arnold Brugge, Martĳn Hoiting, Mark Tesselaar en Zouhair Taheri

Het kasstroomoverzicht minder objectief dan gedacht

Kort nieuws

Arjan Brouwer en Hugo van den Ende Integrated reporting: de nabĳe toekomst van corporate reporting? 28

Robert van der Laan

44

22

Ondernemingen hebben nogal wat keuzevrĳheid bĳ het opmaken van de jaarrekening. Dit maakt de vergelĳkbaarheid van kasstroomoverzichten moeilĳk.

Veel bedrĳven staan open voor de gedachte dat zĳ beter tegemoet moeten komen aan de informatiebehoefte van investeerders en andere belanghebbenden. De International Integrated Reporting Committee heeft een discussiestuk uitgebracht voor een modern stelsel van corporate reporting.

40

In deze ‘Kort nieuws’: • Voorstellen wĳzigingen Europese Richtlĳnen inzake jaarverslaggeving en Transparantierichtlĳn • IASB komt met wĳzigingsvoorstellen inzake accounting overheidsleningen in IFRS 1 • Alertheid vereist bĳ waardering vastgoed zorginstellingen • Handleiding toepassing Nederlandse controlestandaarden bĳ mkb-controles • Vereenvoudiging en flexibilisering wetgeving bv’s • Wet bestuur en toezicht • Wet op het accountantsberoep naar Tweede Kamer

48

Woord vooraf Family governance heeft een onderhoudsbeurt nodig Het enorme belang van familiebedrĳven voor economie en samenleving kan nauwelĳks worden overschat. Samen zĳn ze goed voor een aanzienlĳke bĳdrage aan het bruto binnenlands product (bbp) en werkgelegenheid. En juist nu, in tĳden van elkaar opvolgende economische crises, bewĳzen ze extra goed bestand te zĳn tegen conjuncturele tegenwind. Dat is te danken aan een overwegend solide financiële positie, een grotere focus op continuïteit en een welbegrepen zorgplicht naar de volgende generatie aandeelhouders (rentmeesterschap) toe. Is het familiebedrĳf daarmee een stabiele factor, toch zĳn er enkele ontwikkelingen waarneembaar die vragen om een heroriëntatie op de voor het familiebedrĳf zo kenmerkende en belangrĳke family governance. Ook het Nederlandse bedrĳfsleven globaliseert, businessmodellen veranderen als gevolg van multichannelstrategieën, en de levenscycli van producten én ondernemingen worden korter. Dat geldt ook voor het familiebedrĳf. Onder druk van deze steeds grotere complexiteit neemt een groeiend aantal familiebedrĳven zeer ervaren ‘externe’ bestuurders op in hun bestuurslagen. Vaak met succes. Maar het heeft ook tot gevolg dat aandeelhouderschap en bestuur daarmee meer op afstand van elkaar komen te staan. En dat legt een extra druk op bestaande afspraken in het kader van de family governance. Daarnaast is uit diverse onderzoeken (waaronder een PwC-survey van november 2010) komen vast te staan dat door de crisis opvolgingsvraagstukken

4


zĳn opgeschort of slechts beperkt ingevuld. Dit zal de komende jaren naar verwachting leiden tot een groter aantal bestuurswisselingen in de familietop. En elke overgang naar een nieuwe generatie zorgt voor meer afstand en nieuwe discussies over het dividendbeleid, over de verzilvering van aandeelhouderswaarde, en over de inrichting van en de invloed op het bestuur en het toezicht. Dat alles is reden genoeg om een herziening van de family governance hoger op de bestuurs- en politieke agenda te plaatsen. Nu loopt er op Hogeschool Windesheim op dit moment een onderzoek naar family governance, dat naar verluidt eind van het jaar zal resulteren in een aantal aanbevelingen. Met belangstelling kĳk ik uit naar het resultaat. Sommige critici zĳn bang dat dit onderzoek zal leiden tot verdere bureaucratisering, ik zie het vooral als een kans om te komen tot verduurzaming van ondernemerschap in het familiebedrĳf. Mits men zich aan de volgende uitgangspunten houdt. Een goede vertegenwoordiging van het aandeelhoudersbelang, een professioneel toezicht en een ondernemend bestuur zĳn de belangrĳke pĳlers van het governancemodel van familieondernemingen. Natuurlĳk zĳn daarover al verstandige dingen afgesproken binnen de voor beursgenoteerde ondernemingen gangbare Corporate Governance Code. Maar gezien de specifieke context van het familiebedrĳf is het ook van belang om familiewaarden, ondernemerschap en professioneel bestuur niet uitsluitend in een juridische context te willen gieten. Afspraken die op vertrouwen gebaseerd

zĳn, kunnen net zoveel, zo niet méér, aan deze doelstellingen bĳdragen. Zulke afspraken kunnen het beste in een familiestatuut als preambule worden vastgelegd, waarmee ze – ontdaan van de emotie – als leidraad kunnen dienen voor opeenvolgende generaties. Te denken valt aan: een beschrĳving van de familiewaarden die de ondernemingscultuur kenmerken, afspraken over de aandelenoverdracht (ook rond de ‘koude kant’), het dividendbeleid en de betrokkenheid van de familie binnen bestuurs- en managementposities, en ten slotte regelingen omtrent de zeggenschap. Door zo’n familiestatuut te koppelen aan een familie-instituut (waarbinnen de familie haar verbondenheid kan vormgeven via onder meer maatschappelĳke posities en -projecten) vindt een optimale borging plaats. In formele zin blĳft de besluitvorming binnen de familie uiteraard berusten bĳ de aandeelhoudersvergadering. Voor de invulling van de toezichthoudende rol zĳn bruikbare ‘best practices’ beschikbaar vanuit de Corporate Governance Code. Zĳ het dat begrip moet blĳven bestaan voor de genoemde driehoek, en in het bĳzonder voor het familieaandeelhouderschap. Het structuurregime biedt daarnaast voldoende juridische zekerheden voor het toezicht en de rol van de verschillende belanghebbenden. Maar ook hier dringt de vraag zich op of daarmee voldoende rekening is gehouden met de specifieke omgeving en kenmerken van het familiebedrĳf.

Feit is dat de continuïteit van het familiebedrĳf gebaat is bĳ sterke boards, waarin betrokken familieleden, die doorgaans over een diepgaande kennis beschikken van de businessomgeving, voldoende afstand kunnen bewaren tussen eigendom en onderneming. Daarnaast moet een structuur worden gecreëerd waarin ook niet-familieleden gemandateerd kunnen worden zonder dat zich onnodige vertrouwenskwesties voordoen, en moeten talenten van buitenaf het familiebedrĳf een aantrekkelĳker bestuursomgeving gaan vinden. Daarvoor zĳn duidelĳke, nieuwe spelregels nodig, maar we moeten niet de fout maken het wiel opnieuw uit te willen vinden. In België bĳvoorbeeld is een heel bruikbare family governance code ontwikkeld (Buĳse) die als uitgangspunt kan gelden voor eigen maatwerk. Daarop kunnen we voortbouwen. Onder meer met de aanbevelingen van ‘Windesheim’. Tot slot een citaat van een van de leiders van een toonaangevende family business in een rapport van McKinsey: “We must not be managers, we must be experts in governance.” Peter Jongerius, Assurance, trekker van de PwC-praktĳk voor private companies

Spotlight Jaargang 18 - 2011 uitgave 4 5

Arnold Schilder: “Toezichthouders moeten niet alleen sticks, maar ook carrots laten zien!” Jan Backhuĳs - vaktechnisch bureau (National Office), Assurance Peter Eimers - vaktechnisch bureau (National Office), Assurance

Nederlanders op internationale topposities. Een van hen is Arnold Schilder. Sinds 2009 is hĳ de voorzitter van de IAASB, de International Auditing and Assurance Standards Board. Wat zĳn de werkzaamheden van de IAASB, in welke internationale context opereert Schilder, welke culturele verschillen zĳn er, en wat zĳn Schilders persoonlĳke doelstellingen? Spotlight ging met hem in gesprek.

U bent de voorzitter van de IAASB, niet te verwarren met de IASB. Wat is de IAASB en wat is de relatie met de Nederlandse Beroepsorganisatie voor Accountants (NBA)?

Arnold Schilder, voorzitter IAASB

6


In de jaren ‘70 hebben NIVRA en enkele andere vooroplopende landen IFAC opgericht. Dat was een initiatief van accountants om op internationaal niveau dingen met elkaar af te spreken in een wereld die kleiner en meer geïntegreerd werd. Dat heeft ook tot standaard-

settingactiviteiten geleid. In dit verband is ook de IAASB opgericht (toen nog onder een andere naam), met als doelstelling om de assurancestandaarden wereldwĳd uit te zetten. Maar voor de internationale invoering ervan heb je een basis nodig. Die ligt bĳ de nationale beroepsorganisaties die lid zĳn van IFAC zoals NIVRA. Die hebben de verplichting ervoor te zorgen dat de standaarden daadwerkelĳk worden ingevoerd. De IAASB is een onafhankelĳke standard setting board die de standaarden op eigen gezag bepaalt na stemming door de leden van de board. IFAC heeft daarop geen enkele invloed en zorgt alleen voor ondersteuning van de processen en de financiën.

Een veel gehoorde uitspraak is dat wie betaalt, bepaalt. Dat werkt zo niet bĳ ons. Er zĳn enkele structuren om ons heen gebouwd die dat feitelĳk niet mogelĳk maken. Dat is gebeurd met instemming van onder meer de IOSCO, de Wereldbank, de Europese Commissie en het Basel Committee. Twee belangrĳke organen in dit verband zĳn de PIOB en de CAG. De PIOB gaat niet inhoudelĳk met ons in debat maar kĳkt toe op hoe wĳ in een

Tabel 2. Leden van de IAASB in 2011

Arnold Schilder (voorzitter)

Nederland

Jianshen Chen

China

Diana Hillier (vicevoorzitter)

Verenigd Koninkrĳk

Valdir Coscodai

Brazilië

Arch Archambault

Verenigde Staten

Phil Cowperthwaite

Canada

Jean Blascos

Frankrĳk

Cédric Gélard

Frankrĳk

Gert Jönsson

Zweden

Jon Grant

Verenigd Koninkrĳk

Caithlin Mc Cabe

Australië

Ashif Kassam

Kenia

Dan Montgomery

Verenigde Staten

Merran Kelsall

Australië

Tomokazu Sekiguchi

Japan

William R. Kinney

Verenigde Staten

David Swanney

Verenigd Koninkrĳk

Abdullah Yusuf

Pakistan

aantal zorgvuldige stappen van de eerste gedachte tot een finale standaard komen. Dat betekent onder andere dat we alle commentaren die binnenkomen zorgvuldig analyseren en verwerken, en uitleggen wat we ermee hebben gedaan. De PIOB heeft in al onze vergaderingen een waarnemer. Om zelf te zien dat we het netjes doen. Het tweede orgaan is de CAG, een orgaan met meer dan 30 deelnemende organisaties. Die geven een wereldwĳde doorsnede vanuit alle invalshoeken zoals toezichthouders, verschaffers van informatie, gebruikers en analisten. Zĳ komen twee keer per jaar bĳeen met hun eigen voorzitter. Twee dagen lang lopen ze

Tabel 1. Betekenis van afkortingen

afkorting

Betekenis

CAG

Consultative Advisory Group

IFAC

International Federation of Accountants

IAASB

International Auditing and Assurance Standards Board

IASB

International Accounting Standards Board

IOSCO

International Organization of Securities Commissions

ISA

International Standard on Auditing

NBA

Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants

NIVRA

Nederlands Instituut van Registeraccountants (vormt thans samen met NOvAA de NBA)

PIOB

Public Interest Oversight Board

met mĳ als voorzitter en de voorzitters van de IAASB-taskforces door alle belangrĳke projecten heen. Daaruit komen vele commentaren. Het is aan ons om daarmee zorgvuldig rekening te houden. Ook hier zit de PIOB bĳ om erop te letten dat we het goed oppakken en dat de commentaren van de CAG nadrukkelĳk in de IAASB worden verwoord bĳ de verschillende agendapunten. Een ander belangrĳk punt betreft de samenstelling van de IAASB en het proces binnen onze board. In de IAASB zitten accountants uit de openbare praktĳk en non-practitioners, mensen die niet actief bĳ een kantoor werkzaam zĳn, in een 50 – 50 verhouding. Om de discussies niet te laten domineren door de vaktechnici die het allemaal weten, moet ik ervoor zorgen dat iedereen aan de beurt komt. Ook degenen die niet zo vertrouwd zĳn met de materie. En dat zĳn non-practitioners bĳna per definitie, zeker als ze ook nog niet van huis uit Engels spreken. De leden van de IAASB komen van her en der in de wereld. En daarbinnen zitten ook weer allerlei evenwichten. Er zitten mensen vanuit grote kantoren en kleine kantoren. De non-practitioners komen niet alleen vanuit toezicht. Zo komt onze man uit Pakistan van de belastingdienst.


Bovendien heb je boven de PIOB de Monitoring Group, vergelĳkbaar met de Monitoring Board van de IASB. In deze Monitoring Group zitten het Basel Committee, de Europese Commissie, de Financial Stability Board, de International Association of Insurance Supervisors, de IOSCO en de Wereldbank, en het International Forum of Independent Audit Regulators als waarnemer.

support voor wat we nu doen: maak de projecten waarmee je bezig bent goed af. Over de mogelĳke toekomstige projecten bestond veel consensus. Maar er waren ook onderwerpen waarvan men zei dat het niet zo’n haast heeft. Dat hebben we vertaald in een actieplan met projecten die deels voortvloeien uit de huidige werkzaamheden en deels nieuw zĳn.

Voor IFAC resteert een belangrĳke rol via zĳn Nominating Committee, dat de benoeming van de leden van de IAASB behandelt. Maar ook daar zĳn op aandringen van de PIOB en de Monitoring Group afspraken over gemaakt. Vanaf 2012 kan iedereen iedereen kandidaat stellen. Het is de taak van het Nominating Committee een selectie te maken die rekening houdt met al die balansen die ik al noemde: geografie, cultuur, geslacht, professionele afkomst. Zodat het een high quality board blĳft. En ook hierbĳ zit de PIOB.

De IAASB maakt standaarden, maar is geen wetgever. In de voorbereidingen van een standaard kunnen ook wetgevers hun commentaar geven, en dat wordt dan bĳ de totstandkoming meegewogen. Als er dan een nieuwe standaard is, is het vervolgens aan de landen om de stap naar wetgeving te zetten. Daarbĳ kan ieder land weer zĳn eigen gang gaan. Hoe ervaart u dat proces?

Hoe komt de agenda van de IAASB tot stand? We hebben telkens een werkprogramma voor drie jaren. Toen ik in 2009 voorzitter werd, was net daarvoor het programma tot en met 2011 vastgesteld. Nu zĳn we bĳna klaar met het opstellen van het programma voor 2012 tot en met 2014. Wĳ hebben eerst openbaar geconsulteerd en gevraagd wat relevante partĳen zien als prioriteiten. Daarna hebben we een concept opgesteld met de lopende projecten, de projecten waarmee we nog niet zĳn begonnen maar waaraan we waarschĳnlĳk gaan beginnen. En een aantal onderwerpen waaraan je ook zou kunnen denken. We hebben een heleboel commentaar binnen gekregen, dat we op dezelfde transparante manier hebben behandeld. Zeker het commentaar van de leden van de Monitoring Group, zoals de IOSCO en de Wereldbank, weegt dan zwaar. Daaruit kwam in elk geval veel

8


Als ik één ding boven aan mĳn lĳstje had toen ik aantrad, was het dit punt. Van 2003 tot en met 2008 zĳn de ISAs grondig herschreven en herzien. Deze zogenoemde ‘Clarified ISAs’ waren nagenoeg klaar toen ik kwam, de laatste zĳn in maart 2009 geaccordeerd. Vervolgens ben je de ambassadeur van die Clarified ISAs, met nadrukkelĳk als doelstelling ervoor te zorgen dat ze wereldwĳd worden ingevoerd. Inmiddels zĳn er zo’n 75 landen uit alle werelddelen die de Clarified ISAs hebben ingevoerd. In Europa zĳn het 20 van de 27 lidstaten. Als IAASB houden we bĳ wat er wereldwĳd gebeurt. Wat we zien is dat er weinig carve-outs zĳn, soms een paar heel specifieke. Wat je veel meer ziet, zĳn aanvullingen. In principe komt het erop neer dat landen de ISAs in hun eigen nationale wet zetten of, zoals de NBA mag, bĳ kracht van wet van toepassing verklaren. Als het gaat om landen die een korte historie op dit terrein hebben, zie je over het algemeen dat ze die letterlĳk overnemen. Voor hen is het belangrĳkste de vertaling. Zo komt er nu een Spaanse vertaling die alle Spaanstalige

landen zonder eraan te morrelen overnemen. China voert het in met wat kleine toevoegingen. De grootste witte vlek zĳn nog Rusland en de omringende vroegere communistische landen. Waar we kunnen, proberen we daarbĳ te helpen. Soms door te verwĳzen naar andere hulpmaterialen zoals een heel goede guide over ISAs toegespitst op de minder complexe omgevingen. Of bĳvoorbeeld een specifiek probleem in India. Die zitten heel erg met sommige toepassingen van ISA 600 ‘Audits of Group Financial Statements’. Met name bĳ banken die een heleboel filialen hebben, die door kleine accountants worden gecontroleerd. Hoe moeten die groepsaccountants het proces van reviews en working papers en dergelĳke uitvoeren? Daarover gaan we dan praten. Want op basis van de wĳze waarop de economie in India werkt, concludeert men daar dat ISA 600 als geheel niet letterlĳk kan worden toegepast.

Op dit moment zĳn er in Europa voorstellen op komst, waaronder die van Barnier, over onderwerpen die al eerder uitvoerig met vele stakeholders, zoals de CAG, zĳn besproken. Zo is het verschĳnsel ‘joint audit’ terug op de agenda. Hoe kĳkt u tegen die ontwikkeling aan, waar ISA 600 spreekt over de ongedeelde verantwoordelĳkheid van de groepsaccountant? Wĳ hebben natuurlĳk volstrekt te respecteren wat een nationale of regionale wetgever doet. Als in Europa regelgeving zou komen waardoor ‘joint audit’ verplicht wordt, dan moet je je afvragen of we via de standaarden op een of andere wĳze behulpzaam moeten zĳn. Maar zover is het nog niet. Als de situatie objectief verandert, moet je uiteraard kĳken of je er iets mee moet doen.

Dan ISA 610 ‘Using the work of internal auditors’. Ook die discussie lĳkt heropend. ISA 610 is een ander verhaal. Hier zĳn wĳ zelf met een wĳziging van de standaard begonnen. Het commentaar daarop was gevarieerd. Vooral uit de kring van toezichthouders kwam breed verzet. Die vonden het veel te slap, terwĳl we op weg waren naar een standaard die strenger en robuuster was. Kennelĳk is dat onvoldoende doorgekomen. Dus hebben we de tekst herzien, mede na gesprekken met toezichthouders. Over de herziene versie is iedereen nu positief: de Board zelf, de CAG, de toezichthouders. Zonder dat er sprake is van een wezenlĳke verandering. Dat is een heel ander verhaal dan de ‘joint audit’. Daar bedenkt de wetgever iets. Hier doen wĳ ons professionele werk.

Gaan de standaarden van de IAASB door de wereldwĳde toepassing voorbĳ aan cultuurverschillen? Hierover kun je zeggen dat het ‘global’ standaarden blĳven, en dat ze nooit in alle details recht kunnen doen aan specifieke culturele verschillen. Maar het hele proces dat ik net beschreven heb, heeft wel een heleboel inhoudelĳke waarborgen dat er in elk geval goed naar wordt geluisterd. Als je het lĳstje ziet van de leden van de IAASB, dan zie je een Japanner, een Pakistaan, een Chinees, een Braziliaan, een Keniaan, twee Australiërs. Dan heb je een grote culturele verscheidenheid, net als in het hele proces van commentaar. Als er landen zĳn die zeggen dat iets helemaal niet past, dan komt dat in ons proces naar voren. En dan nog houd je ook bĳ de implementatie dingen over. De review van een collega is in sommige culturen moeilĳk. Dat toont gebrek aan respect, meent men. Daarover moeten we praten: wat is de bedoeling ervan, waarom? Zĳn er varianten denkbaar die aan de ene kant dat culturele element respecteren, en aan

de andere kant aan de essentie wel recht doen? Of je aan alle punten recht kunt doen is een ander verhaal. Dat zit in de structuur ingebouwd, ook met betrokkenheid van de CAG waarvan de leden vanuit diverse plaatsen komen.

De IAASB werkt met gekwalificeerde meerderheden bĳ het tot stand komen van de standaarden. Is daarop de besluitvorming gericht? Er zĳn ten minste 12 stemmen ‘voor’ nodig. Maar het is mĳn ambitie om meer stemmen mee te krĳgen. Ik denk dat als ik zou zien aankomen dat er maar 12 ‘voor’ zĳn, ik zou zeggen: jongens, laten we daar nog eens goed naar kĳken.

Heeft uw Nederlander-zĳn voordelen in dergelĳke processen? Jazeker. Om te beginnen komen wĳ Nederlanders uit onverdachte hoek want we zĳn een klein land en we worden niet verdacht van machtspolitiek. Een tweede element is dat we altĳd een heel internationale oriëntatie hebben gehad. We zĳn altĳd op pad geweest. En dat weet men ook. Nederlanders hebben een associatie van een internationaal geïnteresseerd oog en oor voor andere culturen. We spreken meerdere talen, we weten hoe het is met een andere taal te moeten werken. En ook hoe lastig dat kan zĳn. En dat brengt je zeker een paar stappen dichterbĳ dan een Engelsman of een Amerikaan.

brengen. Zelf vind ik dit een van de leuke dingen. Juist om iedereen een beetje aan te moedigen om niet uit een vanzelfsprekende hoek te komen. De ene keer moet je daar meer je best voor doen dan de andere keer, maar het werkt wel. Ik vind het leuk dat we echt als team bezig zĳn, en dat je respect voor elkaar als collega’s hebt.

U bent begin 2009 een Engelsman opgevolgd die op zĳn manier voorzitter was. U doet het op uw manier. Is het dan spannend, als je eraan begint, hoe je zal landen? Natuurlĳk is het spannend. Zeker in het begin, maar tegelĳkertĳd heb ik me geweldig gesteund gevoeld door het enthousiasme waarmee men mĳ heeft benoemd. Zoals in de voorgesprekken met het Nominating Committee over de belangrĳkste thema’s op de agenda in de komende jaren. Dat waren andere dan in de jaren ervoor toen veel technisch werk gedaan moest worden om de ISAs te herzien. Dat zou ik nooit zo hebben gekund. Met een Engelsman als voorzitter helpt het dan dat je taalkundig de zaken naar elkaar toe kan spreken. Mĳn voorganger was daarbĳ prima op zĳn plaats. Ik vind het leuk om naar buiten te gaan. Dat zĳn vaak heel intensieve processen. Je bent een paar dagen in een land. Je moet afwisselend een verhaal houden voor een groep mensen en gesprekken in kleine kringen. Dat is een rol die mĳ ligt.

Ik denk dus dat het een combinatie is van internationale oriëntatie, van onverdacht zĳn als klein land, en van de bereidheid om naar anderen te luisteren en te kĳken of we iedereen op één noemer kunnen


Dan toch een meer inhoudelĳke vraag over een onderdeel in de controleverklaring. In de situatie dat een onderneming een belangrĳke toelichting niet in haar jaarrekening opneemt, repareert de accountant dit alsnog in zĳn controleverklaring. Maar de ondernemer stelt de jaarrekening op en de accountant controleert. Hoe past daarin dat hĳ dan in zĳn controleverklaring zegt wat de onderneming eigenlĳk had moeten zeggen? Als een accountant een keer een jaarrekening tegenkomt met een (grote) fout erin en hĳ krĳgt het niet voor elkaar dat de onderneming dat verandert, dan zĳn we duidelĳk en kiezen we uitdrukkelĳk voor het publieke belang. Dan nemen we in de controleverklaring een beperking of afkeuring op. Daarbĳ moeten we ook uitleggen waarom. Ik heb in de praktĳk één keer overwogen om een afkeurende verklaring te geven. Toen heb ik uitgeschreven hoe die verklaring eruit zou zien, waarop de onderneming alsnog de cĳfers heeft aangepast. Wat je ziet is dat de toelichtende informatie veel belangrĳker is geworden. De cĳfers zĳn minder dominant, en ook minder eenduidig, er zitten veel oordelen in. Daarom moeten veel meer toelichtingen worden opgenomen. En niet alleen in de jaarrekening, maar ook in bĳvoorbeeld het directieverslag. Dus als een onderneming problemen heeft, past daarbĳ de vraag hoe het is met de controle op de toelichtende informatie. Zeker als een bepaalde kwalitatieve toelichting wat scherper is aangesneden. Is er een specifieke toelichting vereist, dan moet de accountant daarop toezien. Dat is ook een stukje van de veranderde samenleving.

10


Figuur 1. Diagram van ‘audit quality’

Context Factors

(E.g., Law and Regulation)

Audit Quality

Inputs

Outputs

(E.g., Audit Standards)

(E.g., Auditor’s Report)

Kĳkend naar uw rol. Over drie jaar eindigt uw tweede termĳn. Wat wilt u voor die tĳd bereiken? Die drie jaar valt samen met het komende werkprogramma. Daarin zit voor mĳ het belangrĳke thema over ‘audit quality’ met drie invalshoeken: inputs, outputs en contextfactoren. De boodschap hiervan is heel fundamenteel. De input is een goed controleproces met goed getrainde accountants. Over de output gaat veel discussie want er is voor buitenstaanders zo weinig output te zien. Terwĳl veel auditcommissies in discussies met de accountant juist heel veel uitdagingen krĳgen en ook teruggeven. Als die alleen zouden zeggen: “Accountant, doe maar wat”, gaat de kwaliteit van de controle naar beneden. En als derde de contextfactoren zoals regelgeving. We hebben er de afgelopen jaren veel omheen gekregen zoals corporate-governancecodes en toezichthouders. Deze drie invalshoeken moeten met elkaar interacteren want ieder op zich kan goede kwaliteit opleveren, maar de som van deze drie kan nog veel

groter zĳn. Een van mĳn acties voor de komende jaren is dat we dit op de kaart zetten. We zĳn nu bezig met een framework dat op al die factoren veel nadrukkelĳker ingaat. Maar uiteindelĳk is de bedoeling simpel te kunnen zeggen wat ieder in dat diagram daaraan kan bĳdragen. Net zoiets als destĳds de COSO-kubus. Je ziet dit terugkomen in audit reporting. Dat is een heel belangrĳk project, waarin we hopelĳk in de komende drie jaar stappen kunnen maken. Ik zeg niet dat we hiermee klaar zullen zĳn in 2014. Het is eerder een soort eerste traject waarbĳ we vooral ingaan op wat we kunnen met bĳvoorbeeld de ‘emphasis of matter’. Daarvoor is al materiaal beschikbaar, maar dat moet wel worden opgevĳzeld. Onder audit reporting valt ook dat accountants wellicht meer zouden kunnen vertellen over hun controle. Daarover is nu terughoudendheid, want zodra een accountant iets meer zegt dan standaard is er kennelĳk iets mis. Daarvoor heb je een cultuuromslag nodig. Het zou vanzelfsprekender, en ook positief, moeten worden gevonden dat de accountant met

extra commentaren komt. Hoewel er een risico is dat het na een paar jaar weer generieke teksten worden. Daarvoor heb je dan nadrukkelĳk de toezichthouder nodig. Die moet er achter staan dat accountants hun nek uitsteken en met meer commentaar komen. Als je dit gaat doen, moet er wel een ontvangst zĳn voor die dingen. Ik denk dat daar de toezichthouders een belangrĳke rol kunnen spelen. Dat zie je ook in het diagram. Je ziet daarin ook dat de rol van de commissarissen van bĳzonder belang is. Als de auditcommissie dan met een wat explicietere uiteenzetting in het jaarverslag komt over wat allemaal is besproken met het management en met de accountant, dan zou de accountant kunnen zeggen dat er niets is wat er wel in had moeten staan. Er zĳn meer belangrĳke thema’s. Integrated reporting is een boeiende. Daar wordt nu hard aan getrokken. Het is ook nadrukkelĳk door de CAG gesignaleerd. We hebben het belang ervan gezien, maar het is nog te vroeg om een controlestandaard te maken. We gaan het wél heel actief monitoren. Daarbĳ nemen we corporate governance en internal control meteen mee. Heel breed, want het zou onze agenda na 2014 moeten gaan beïnvloeden. We zullen daaraan nog niet zoveel hebben gedaan in de komende drie jaar. Maar we zullen wel meer gebieden in kaart hebben gebracht voor een brede agenda in 2015. Een heel belangrĳk project is de evaluatie van de invoering van de Clarified ISAs. Met het doel om te leren wat we beter kunnen doen. Je moet toch een paar jaar de tĳd nemen waarin de mensen de standaarden daadwerkelĳk hebben gebruikt. Dus eigenlĳk kun je pas in 2013 een rapportage verwachten uit landen en van kantoren die bĳ de vroege invoering waren: bereiken de ISAs hun doel, kunnen we ermee werken, en waar zitten de hobbels? Het kan heel goed zĳn dat we door die ervaringen leren wat eraan gedaan moet worden. Maar we weten nu nog niet wat. Er is in ieder geval ruimte voor gereserveerd.

Er wordt wel eens gezegd dat we in een heel eng keurslĳf zitten: accountants geven hetzĳ ‘redelĳke mate van zekerheid’ hetzĳ ‘beperkte mate van zekerheid’. Ik vergeet nooit een bankier bĳ mĳ om de hoek in Almere toen ik zelf nog openbaar accountant was. Ik had een samenstelopdracht uitgevoerd en begon uit te leggen dat het geen accountantscontrole was. Waarop hĳ zei: “Meneer Schilder, zodra ik uw handtekening zie staan, weet ik genoeg.” Die man ontleende daar vertrouwen aan, op gezag van de praktĳkbeoefenaar. Dus dat is een wezenlĳk deel van de discussie: wat zeg je nou precies in dat rapport. De agreed-upon procedures is een ander voorbeeld. Ik heb het vroeger vaak toegepast. De CFO en zĳn team wisten precies wat ze van ons wilden weten zonder een verklaring. Dit van je debiteuren, dat van je voorraden. Dan gaan we zus en zo aan het werk, en komen terug en zeggen: dit is bevinding a en dit is bevinding b. Ze wisten precies wat ze moesten weten zonder een overall conclusie of zo. Dus gewoon goed maatwerk.

U zegt eigenlĳk: houd vooral dat principe in de gaten. Denk niet dat er alleen regeltjes zĳn, dat het allemaal een kookboek is. Dat blĳf ik zeggen. Er zit in de controlestandaarden zo veel professional judgement. In de helft van de ISAs komt professional judgement aan de orde. Het gaat om ‘thinking audit’. Wat we willen stimuleren is dat de accountant nadenkt. Geen situatie is gelĳk aan de vorige. Je moet iedere keer weer al je ervaring en vakkundigheid inbrengen voor het kiezen van de beste aanpak. En op basis van wat je dan op tafel krĳgt: wat moet ik erover vertellen aan degenen met wie ik te maken heb.

en wat we van ze kunnen verwachten. Natuurlĳk is een Limpergiaanse waarschuwing op haar plaats: overspeel je hand niet. Maar anderzĳds geldt ook: onderspeel niet. Waarom zou je niet opstaan in een gezelschap en je mening geven. Zeker in een meer besloten omgeving bĳ een auditcommissie of commissarissen, die daarvoor steeds meer oog krĳgen. Je moet dan wel een beetje de barricade op. Accountants komen meer naar aandeelhoudersvergaderingen, maar er gebeurt nog weinig mee. Zoals het diagram laat zien: het moet van meer kanten komen, zodat ook aandeelhouders zeggen dat ze wat aan die accountant hebben. Natuurlĳk zĳn er regels. Zo ken ik een accountant van een klein kantoor met nog geen 10 mensen. Die heeft zelf alle ISAs gelezen. Vervolgens heeft hĳ gezegd: ik heb een kleinschalige klantenportefeuille. Dan heb ik met een aantal standaarden niet te maken. Er zĳn een heleboel vereisten in de standaarden die op mĳn cliëntenportefeuille niet van toepassing zĳn. Ten slotte is er een aantal over dat hartstikke essentieel is. Dus dat moet ik paraat hebben en vertalen in mĳn werkprogramma’s. Met de rĳkdom aan materiaal uit de ISAs. Ik ben zelf de kapitein op het schip die weet welke kant hĳ moet opgaan. Je laat toch ook niet je huis bouwen door een architect die de regels van de laatste vĳf jaar niet heeft bĳgehouden? Mensen zeggen dan dat het tĳd kost. En dan zeg ik: ja, het kost tĳd. Ben je een professional of niet? Een dokter moet toch ook regelmatig naar bĳscholing? Dat bevestigt dat het heel professional werk is. Waar je zelf over gaat.

Vroeger gebeurde dat veel meer. In de jaren ‘20 hadden we bĳ Philips nog langere verklaringen. Het is een positieve discussie. Het gaat over wat accountants kunnen


Wat zou u aan onze lezers willen meegeven? Het diagram over ‘audit quality’! Het is bedoeld voor iedereen die dit leest: commissaris, opsteller, CFO, praktiserend accountant, toezichthouder. Ieder heeft een rol om bĳ te dragen aan de kwaliteit van de controle. Zeker de toezichthouders komen bĳ ons steeds nadrukkelĳker in beeld. Dat bleek ook bĳ onze consultatie over de strategie. Onze dialoog met de internationale gemeenschap van toezichthouders wordt belangrĳk. Omdat zĳ voor ons de ogen en oren zĳn die kunnen vertellen wat zĳ waarnemen in de praktĳk. Daarbĳ zou het mooi zĳn als die toezichthouders niet alleen bad practices aan de orde stellen, maar ook voorbeelden gaan geven van best practices: daar en daar hebben we dingen waargenomen die goed zĳn; een accountant die zĳn nek uitsteekt, die zinvolle commentaren geeft; of een controleaanpak waarvan je zegt, daarvan kun je echt wat positiefs leren. Het gaat niet alleen om de stick, maar ook om de carrot. Het moet allemaal nog wat groeien. Hoe krachtiger de dynamiek van het diagram is, hoe verder je met elkaar komt.

12


Dit artikel is het tweede deel in de drieluik ‘Nederlanders op internationale topposities’. In het eerste deel (uitgave 3, 2011) ging Spotlight in gesprek met Steven Maĳoor, voorzitter van de European Securities and Markets Authority (ESMA). In de volgende editie (uitgave 1, 2012) een interview met Hans Hoogervorst, voorzitter van de International Accounting Standards Board (IASB).


‘Optie 3’: welkome en veel gebruikte methode voor grondslagen in enkelvoudige jaarrekening Beursgenoteerde ondernemingen stellen volgens IFRS een geconsolideerde jaarrekening op. Daarnaast is ook een enkelvoudige jaarrekening verplicht. Vaak wordt geroepen dat ‘Optie 3’ daarbĳ wordt gehanteerd. Maar velen weten niet wat hiermee wordt bedoeld of hoe die wordt toegepast. Maarten Hartman - vaktechnisch bureau (National Office), Assurance

1. Een stukje geschiedenis Onder Dutch GAAP waren resultaat en eigen vermogen in de enkelvoudige jaarrekening gelĳk aan resultaat en vermogen in de geconsolideerde jaarrekening Vanaf 2005 zĳn beursgenoteerde ondernemingen verplicht om IFRS toe te passen in de geconsolideerde jaarrekening. Ondernemingen en gebruikers van de jaarrekening waren er tot 2005 onder Dutch GAAP aan gewend dat in de enkelvoudige jaarrekening het resultaat en het eigen vermogen gelĳk waren aan resultaat en vermogen in de geconsolideerde jaarrekening. Ondernemingen waardeerden de deelnemingen immers tegen de nettovermogenswaarde in de enkelvoudige jaarrekening (art. 2:389 lid 1 en 2 BW).

14


Geen gelĳkheid als IFRS of Dutch GAAP toegepast wordt Bĳ toepassing van IFRS of Dutch GAAP in de enkelvoudige jaarrekening zou dit niet mogelĳk zĳn. IFRS waardeert deelnemingen slechts tegen kostprĳs of reële waarde (IAS 27.38). Indien Boek 2 Titel 9 wordt gehanteerd wordt de netto-vermogenswaarde gebaseerd op de grondslagen van de Nederlandse wet. Geactiveerde goodwill moet daarbĳ worden afgeschreven. Optie 3: in de enkelvoudige jaarrekening kunnen de waarderingsgrondslagen worden toegepast die ook in de geconsolideerde jaarrekening zĳn toegepast De wetgever heeft dit opgelost door een derde optie, ‘optie 3’ of ‘combinatie 3’, in het leven te roepen. Deze is opgenomen in artikel 2:362 lid 8 BW:

Optie 3 “[…] Een rechtspersoon die de geconsolideerde jaarrekening opstelt volgens IFRS [goedgekeurd door de Europese Commissie], kan in de enkelvoudige jaarrekening de waarderingsgrondslagen toepassen die hĳ ook in de geconsolideerde jaarrekening heeft toegepast.”

Wanneer de onderneming deze optie toepast, zĳn het resultaat en het eigen vermogen in de enkelvoudige jaarrekening in principe gelĳk aan dat wat de onderneming in de geconsolideerde jaarrekening volgens IFRS heeft gerapporteerd. Praktisch alle Nederlandse entiteiten die geconsolideerd rapporteren op basis van IFRS, passen deze methode toe.

Figuur 1. Verslaggevingkeuzen in enkelvoudige jaarrekening

Samenvatting Geconsolideerde jaarrekening

Enkelvoudige jaarrekening

Grondslag voor deelnemingen

IFRS

1. IFRS

2. BW 2 Titel 9 en Richtlijnen voor de jaarverslaggeving

3. Grondslagen van de geconsolideerde jaarrekening

Kostprijs of reële waarde

Nettovermogenswaarde

?

In figuur 1 is samengevat welke grondslagen beschikbaar zĳn voor de enkelvoudige jaarrekening.

2. Optie 3 regelt de grondslagen van de geconsolideerde jaarrekening Waarderingsgrondslagen volgens optie 3 Alleen grondslagen voor verwerking en waardering uit de geconsolideerde jaarrekening Wat houdt deze optie 3 specifiek in? In ieder geval niet dat IFRS (integraal) wordt toegepast. De onderneming neemt uitsluitend de verwerkings- en waarderingsgrondslagen over uit de geconsolideerde jaarrekening. Hieronder vallen ook de classificatiegrondslagen die van invloed zĳn of sprake is van eigen of vreemd vermogen. Verlichtingen ten opzichte van IFRS De grondslagen voor presentatie en toelichting voor de enkelvoudige jaarrekening blĳven gebaseerd op Titel 9, en niet op IFRS. Dit leidt tot een aantal verlichtingen in vergelĳking met IFRS. Zie het kader hiernaast.

Stel voor niet zelfstandige activa en verplichtingen in de geconsolideerde jaarrekening vast welke grondslagen in de enkelvoudige jaarrekening gelden Qua presentatie zĳn de modellen voor de balans volgens het Besluit modellen jaarrekening van toepassing voor de enkelvoudige balans. Activa en verplichtingen die in zowel de enkelvoudige jaarrekening als de geconsolideerde jaarrekening zĳn opgenomen, worden gelĳk gewaardeerd. Voor activa en verplichtingen die niet zelfstandig zĳn opgenomen in de geconsolideerde jaarrekening, moet worden vastgesteld welke grondslagen gelden in de enkelvoudige jaarrekening. Dit geldt vooral voor deelnemingen.

‘Optie 3’ zorgt ervoor dat het resultaat en het eigen vermogen in de enkelvoudige jaarrekening in principe gelĳk zĳn aan dat wat in de geconsolideerde jaarrekening volgens IFRS is gerapporteerd. De Raad voor de Jaarverslaggeving heeft in 2011 ontwerp-Richtlĳnen uitgegeven die deze toepassing verder uitwerken en verduidelĳken. Dit artikel behandelt een aantal belangrĳke onderdelen van de enkelvoudige jaarrekening qua verantwoording van de grondslagen van waardering van deelnemingen, en de presentatie van goodwill. Ook wordt stilgestaan bĳ de ontwikkelingen van IFRS, relevant voor de enkelvoudige jaarrekening, en de nieuw voorgestelde Richtlĳnen van de Raad voor de Jaarverslaggeving.

Deelnemingen worden in IFRS onderverdeeld in drie categorieën, met drie verwerkingsgrondslagen In IFRS worden deelnemingen in de geconsolideerde jaarrekening onderverdeeld in drie categorieën, met drie mogelĳke grondslagen voor verwerking. In Titel 9 geldt in de enkelvoudige balans slechts één soort deelneming qua verwerking: degene waarop invloed van betekenis kan worden uitgeoefend.

Verlichtingen optie 3 in vergelĳking met IFRS • geen kasstroomoverzicht; • verkorte winst-en-verliesrekening (bĳ toepassing artikel 2:402 BW); • geen mutatieoverzichten voor het voorgaande (vergelĳkende) jaar; • geen toelichting verbondenpartĳtransacties op basis van IAS 24 maar op basis van de Nederlandse wet; • geen gedetailleerde toelichting inzake financiële instrumenten (doch slechts op basis van de Nederlandse wet en hoofdstuk 290 van de Richtlĳnen voor de jaarverslaggeving).


Tabel 1. Identificatie van soorten deelnemingen en waarderingsgrondslag IFRS en Titel 9 Type deelneming

Type zeggenschap IFRS

Grondslag IFRS geconsolideerde jaarrekening

Geassocieerde deelneming (associate)

Invloed van betekenis

Equity-methode

Deelnemingen met invloed van betekenis: netto vermogenswaarde

Joint venture

Gezamenlijke zeggenschap

Equity-methode of Proportionele consolidatie


Dochter-onderneming

Zeggenschap

Consolidatie


Zie tabel 1 voor de geldende grondslagen voor verschillende soorten deelnemingen. Associates gewaardeerd volgens de equitymethode, worden zelfstandig opgenomen in de geconsolideerde balans Indien associates en/of joint ventures worden gewaardeerd volgens de equitymethode, worden deze belangen zelfstandig (als één actief) opgenomen in de geconsolideerde balans. Deze associates en joint ventures worden in de enkelvoudige balans volgens optie 3 ook gewaardeerd volgens de equity-methode. Ga na hoe optie 3 wordt toegepast bĳ geconsolideerde deelnemingen in joint ventures Belangen die niet zelfstandig zĳn opgenomen in de geconsolideerde jaarrekening zĳn deelnemingen in joint ventures en dochterondernemingen die (proportioneel) worden geconsolideerd (gemakshalve hierna als een categorie beschouwd). Voor deze belangen is relevant hoe optie 3 wordt toegepast en welke grondslag daarvoor geldt.

Uitleg van de wet resulteert in twee methoden beschikbaar voor waarderen van deelnemingen in dochterondernemingen: • methode A: netto-vermogenswaarde; • methode B: equity-methode.

16


Wettelĳke bepaling van ‘Grondslagen van de geconsolideerde jaarrekening’ kan op twee manieren worden uitgelegd De wettelĳke bepaling van de ‘Grondslagen van de geconsolideerde jaarrekening’ (zie tabel 2) kan op twee manieren worden uitgelegd:

•

Methode A: De IFRS-grondslagen en de daaruit voortvloeiende boekwaarden in de geconsolideerde jaarrekening worden toegepast in de enkelvoudige jaarrekening.

•

Methode B: De IFRS-grondslagen in de geconsolideerde jaarrekening zĳn ook beschikbaar om relevante activa en verplichtingen te waarderen in de enkelvoudige jaarrekening.

Wat is het verschil tussen methode A en methode B? Ad A: Intentie wetgever De intentie van de wetgever was (zie hoofdstuk 1) methode A te geven. Zoals de Richtlĳnen ook zeggen: “[…]De laatste zin van artikel 2:362 lid 8 BW maakt het mogelĳk deze deelnemingen [in dochterondernemingen en joint ventures; red.] op netto-vermogenswaarde te waarderen en bĳ de invulling van de netto-vermogenswaarde de waarderingsgrondslagen volgens EU-IFRS te hanteren, die in de geconsolideerde jaarrekening zĳn toegepast […]”

Grondslag Titel 9 enkelvoudige jaarrekening

Ad B: Equity-methode is niet uitgesloten voor waardering van deelnemingen met zeggenschap Methode B is echter ook niet uitgesloten: in de geconsolideerde jaarrekening is de equity-methode van toepassing voor deelnemingen waarop invloed van betekenis kan worden uitgeoefend (namelĳk voor associates en, als keuze, voor joint ventures). Op basis van de wettelĳke grondslagen in Titel 9 (zie tabel 1) is er geen onderscheid tussen de drie soorten deelnemingen in de enkelvoudige jaarrekening, er moet ‘slechts’ sprake zĳn van invloed van betekenis. Aangezien de equity-methode een passende (geconsolideerde) methode is voor deelnemingen met invloed van betekenis, is deze methode dus ook beschikbaar in de enkelvoudige jaarrekening voor alle deelnemingen, inclusief deelnemingen in (geconsolideerde) dochterondernemingen. Twee methoden beschikbaar voor waarderen deelnemingen in dochterondernemingen Op grond van bovenstaande blĳken dus twee methoden beschikbaar voor het waarderen van deelnemingen in dochterondernemingen: de nettovermogenswaarde en de equity-methode. AFM betwĳfelt of toepassing equitymethode in overeenstemming is met bepalingen Titel 9 Boek 2 BW De AFM heeft in haar rol als toezichthouder op financiële verslaggeving aandacht

Tabel 2. Definities en wettelijke bepalingen Definitie

Omschrĳving

Grondslagen van de geconsolideerde jaarrekening

“…Een rechtspersoon die de geconsolideerde jaarrekening opstelt volgens [EU-IFRS], kan in de enkelvoudige jaarrekening de waarderingsgrondslagen toepassen die hĳ ook in de geconsolideerde jaarrekening heeft toegepast.” (artikel 2:362 lid 8 BW)

Equity-methode

“Een methode voor administratieve verwerking waarbĳ de investering aanvankelĳk tegen kostprĳs wordt opgenomen, en vervolgens wordt aangepast om rekening te houden met de wĳziging van het aandeel van de investeerder in de nettoactiva van de deelneming na overname. De winst of het verlies van de investeerder omvat zĳn aandeel in de winst of het verlies van de deelneming.” (IAS 28.2)

Netto-vermogenswaarde

“De rechtspersoon bepaalt de netto-vermogenswaarde van de deelneming door de activa, voorzieningen en schulden van de maatschappĳ waarin hĳ deelneemt te waarderen en haar resultaat te berekenen op dezelfde grondslagen als zĳn eigen activa voorzieningen, schulden en resultaat.” (artikel 2:389 lid 2 BW)

Goodwill (op basis Titel 9)

• “Onder de immateriële vaste activa worden afzonderlĳk opgenomen: […] kosten van goodwill die van derden is verkregen.” (artikel 2:365 lid 1(e) BW) • “De [goodwill] wordt opgenomen tot ten hoogste de daarvoor gedane uitgaven, verminderd met de afschrĳvingen.” (artikel 2:385 lid 4 BW) • “Indien de [netto-vermogenswaarde] bĳ eerste waardering lager is dan de verkrĳgingsprĳs of de voorafgaande boekwaarde van de deelneming, wordt het verschil […] als goodwill geactiveerd […].” (artikel 2:389 lid 7 BW)

besteed aan de verwerking van deelnemingen in de enkelvoudige jaarrekening. Zĳ “betwĳfelt […] of de toepassing van de equity-methode voor de waardering en verwerking van de geconsolideerde deelnemingen in overeenstemming is met de bepalingen uit Titel 9 Boek 2 BW.” Het niet in overeenstemming zĳn met Titel 9 wordt gebaseerd op het verschil in uitwerkingen van de equity-methode ten opzichte van de netto-vermogenswaarde.

3. Verschillen tussen nettovermogenswaardemethode en equity-methode IAS 28 heeft toepassing equity-methode nader uitgewerkt In tabel 2 is de definitie gegeven van de equity-methode in IAS 28. Naast de definitie wordt in IAS 28 een verdere uitwerking gegeven hoe deze equitymethode moet worden toegepast in de geconsolideerde jaarrekening.

Impairment: boekwaarde associate wordt als geheel getoetst Ten aanzien van de vaststelling van een bĳzondere waardevermindering wordt de boekwaarde van de associate als geheel getoetst. Een impairment op de associate is niet aan te merken als een afwaardering van goodwill: een terugneming van een impairment is mogelĳk indien de feiten en omstandigheden dit toestaan. Een impairment op goodwill die

betrekking heeft op een geconsolideerde dochteronderneming, mag evenwel niet worden teruggenomen. Mogelĳk verschil tussen resultaat en eigen vermogen in vergelĳking met geconsolideerde jaarrekening In de enkelvoudige jaarrekening zou de IAS 28-equity-methode, respectievelĳk de netto-vermogenswaarde het wel, respectievelĳk niet mogelĳk maken om een

Belangrĳke aspecten van de equity-methode zĳn de volgende: • eerste waardering tegen kostprĳs; • binnen de kostprĳs wordt een zogenaamde ‘purchase price allocation’ uitgevoerd, waarbĳ activa en verplichtingen worden geïdentificeerd en op reële waarde gewaardeerd; • goodwill (het verschil tussen de kostprĳs en de netto-reële waarde van de activa en verplichtingen) maakt onderdeel uit van de boekwaarde van de associate en wordt niet afgeschreven; • resultaat van de associate wordt gebaseerd op de grondslagen van de rapporterende eenheid en wordt opgeteld bĳ (of, in geval van verlies, afgetrokken van) de boekwaarde; • ontvangen dividenden komen in mindering op de boekwaarde.


impairment (op goodwill) terug te nemen. Dit leidt tot een verschil tussen resultaat en eigen vermogen in de geconsolideerde ten opzichte van de enkelvoudige jaarrekening. Dit werd niet beoogd bĳ de introductie van optie 3. Dit is ook de conclusie geweest van de AFM in 2009: “Als gevolg van de afwĳkende verslaggevingregels betreffende het uitvoeren van een impairmenttest en de eventuele terugname van een bĳzonder waardeverminderingsverlies voor goodwill enerzĳds en deelnemingen waarvoor de equity-methode wordt toegepast anderzĳds, kan worden betwĳfeld of de bedoeling van de wetgever wordt gerealiseerd indien een uitgevende instelling de equity-methode toepast voor de waardering en verwerking van de geconsolideerde deelnemingen [in de enkelvoudige jaarrekening; red].”

Dit verschil was tot voor kort het enige wezenlĳke verschil tussen de nettovermogenswaarde en de equity-methode. De veranderingen van IFRS 3 en IAS 27 Over 2010 werd voor het eerst de werking van de gewĳzigde standaarden inzake Bedrĳfscombinaties (IFRS 3) en de geconsolideerde jaarrekening (IAS 27) zichtbaar. Wĳzigingen voor geconsolideerde jaarrekening ook van invloed op enkelvoudige jaarrekening in optie 3 Als gevolg van deze wĳzigingen worden geacquireerde dochterondernemingen anders verwerkt. Ook wordt specifiek voorgeschreven hoe transacties met minderheidsaandeelhouders worden

verwerkt in situaties dat zeggenschap niet, respectievelĳk wel, verloren gaat. Deze wĳzigingen voor de geconsolideerde jaarrekening hebben ook invloed op de enkelvoudige jaarrekening in optie 3. In tabel 3 zĳn de verschillen samengevat voor de enkelvoudige jaarrekening tussen de netto-vermogenswaarde op basis van de geconsolideerde grondslagen en de equitymethode op basis van IAS 28. Presentatie van goodwill volgens de nettovermogenswaarde Hierboven is aangegeven dat goodwill volgens de IAS 28-equity-methode onderdeel uitmaakt van de boekwaarde zelf. Hoe vindt presentatie plaats bĳ toepassing van de netto-vermogenswaarde?

Tabel 3. verschillen tussen netto vermogenswaarde en equity-methode Onderwerp

Netto-vermogenswaarde op basis van geconsolideerde grondslagen

equity-methode

1. Basis van verantwoording

Toepassing van Nederlandse wet, niet IFRS

Gebaseerd op voorschriften van IAS 28

2. Wĳze van verantwoording

‘Eén-lĳns’ consolidatie van activa en verplichtingen

‘Eén actief’ verantwoording

3. Presentatie van goodwill

Afzonderlĳk gepresenteerd in de balans (zie ook de paragraaf ‘Presentatie van goodwill volgens de netto-vermogenswaarde’ in dit artikel; red)

Geen afzonderlĳke presentatie, maar onderdeel van boekwaarde van deelneming

4. Bĳzondere waardevermindering

Bĳzondere waardevermindering op goodwill gebaseerd op geconsolideerde verantwoording, geen terugneming mogelĳk

Gebaseerd op één actief verantwoording, terugneming mogelĳk

5. Eerste waardering

Reële waarde

Kostprĳs

6. Transactiekosten samenhangend met verkrĳging

In winst-en-verliesrekening op grond van IFRS 3

Onderdeel van de kostprĳs op moment van verkrĳging

7. Vergroten van belang

Bate op bestaand belang (herwaardering naar reële waarde) wanneer zeggenschap wordt verkregen

‘Stapelen’ van kostprĳs, geen verantwoording van bate

8. Verkleinen van belang: geen verlies zeggenschap

Beschouwd als transactie tussen aandeelhouders: verantwoording direct in eigen vermogen

Verantwoording van proportionele bate (of last) in winst-en-verliesrekening

9. Verkleinen van belang: wel verlies van zeggenschap, behoud van invloed van betekenis

Verantwoording bate (of last) inclusief herwaardering resterende belang tegen reële waarde

Verantwoording van proportionele bate (of last) in winst-en-verliesrekening

18


Goodwill niet altĳd afzonderlĳk gepresenteerd bĳ toepassing nettovermogenswaarde De Nederlandse wet bepaalt (zie tabel 2) dat goodwill afzonderlĳk wordt gepresenteerd in de balans indien deze wordt geactiveerd bĳ toepassing van de netto-vermogenswaarde. Maar is dit altĳd het geval? Zie het voorbeeld in het kader waarbĳ deelneming

D rechtstreeks door Holding H wordt verkregen in vergelĳking met een zelfde overname via een ‘Intermediate’ T. Uit het voorbeeld blĳkt dat de verschillende juridische structureringen van de verkrĳging tot een andere verwerking van goodwill leiden in de enkelvoudige jaarrekening van de topholding bĳ de toepassing van netto-

vermogenswaarde. Holding H(1) doet de overname rechtstreeks, hierdoor ontstaat afzonderlĳk te presenteren goodwill. Bĳ Holding H(2) is er geen sprake van een rechtstreekse overname, waardoor er geen goodwill in de enkelvoudige jaarrekening wordt gepresenteerd.

Voorbeeld Uitganspunten Een onderneming koopt acquisitie D voor € 1.000. De reële waarde van de nettoactiva bedraagt € 600. Hierdoor ontstaat er € 400 aan goodwill. De onderneming betaalt de prĳs uit beschikbare liquide middelen ad € 500 en via het aantrekken van een lening van € 500 door de rechtstreeks verkrĳgende entiteit. Holding H(1) verkrĳgt ‘Acquisition’ D rechtstreeks, Holding H(2) verkrĳgt ‘Acquisition’ D via een Tussenhoudster, ‘Intermediate’ T. De vereenvoudigde balansen van de rechtspersonen, na overname, zĳn dan als volgt: Holding H(1) NV

Holding H(2) NV

Intermediate T BV

Acquisition D BV

Acquisition D BV

Holding H(1)

Holding H(2)

Goodwill

400

Eigen Vermogen

500

Acquisition D

600

Lening

500

1.000

Intermediate T

1.000

500

Eigen Vermogen

500

500 500

Intermediate T Goodwill Acquisition D

400

Eigen Vermogen

600

Lening

1.000

Acquisition D Netto-activa

600 600

Eigen Vermogen

500 500 1.000

Acquisition D 600 600

Netto-activa

600 600

Eigen Vermogen

600 600


Let wel: het issue betreft uitsluitend de presentatie van goodwill. Geïdentificeerde en gewaardeerde immateriële activa in de purchasepriceallocatie, maken altĳd deel uit van de netto-vermogenswaarde. Deze worden niet in de verkrĳgende rechtspersoon (afzonderlĳk) verwerkt.

Overnames via tussenhoudsters: goodwill is niet rechtstreeks zichtbaar in de enkelvoudige jaarrekening van de rapporterende rechtspersoon In de praktĳk vinden overnames veelal via tussenhoudsters plaats, waardoor goodwill niet rechtstreeks zichtbaar is in de enkelvoudige jaarrekening van de rapporterende rechtspersoon. De juridische structurering van een overname door een groep heeft geen impact op de geconsolideerde jaarrekening. Afzonderlĳke goodwillpresentatie uitsluitend voor Dutch GAAP-toepassing In tabel 2 zĳn bepalingen over de verwerking van goodwill volgens Titel 9 opgenomen. Deze zĳn in optie 3 niet van toepassing: dit betreffen slechts waarderingsgrondslagen. De daaruit voortvloeiende presentatievoorschriften voor goodwill lĳken dan ook niet van toepassing.

4. Wĳzigingen voorgesteld in de Richtlĳnen voor de jaarverslaggeving De toepassing van de nettovermogenswaarde en de equitymethode roept, naar aanleiding van de vermeende verschillen tussen de nettovermogenswaarde en de equity-methode en de recente wĳzigingen in IFRS 3 en IAS 27, vragen op. Aan de Raad voor de Jaarverslaggeving (RJ) is gevraagd om nadere uitleg te geven over de verwerking en presentatie in de enkelvoudige jaarrekening.

20


Ontwerp-Richtlĳnen tot nadere uitleg In de in september 2011 verschenen editie (2011) van de Richtlĳnen voor de jaarverslaggeving zĳn ontwerp-Richtlĳnen opgenomen tot nadere uitleg. Toepassing van netto-vermogenswaarde en equity-methode In de praktĳk bestond vooral onduidelĳkheid over hoe de goodwill moest worden gepresenteerd in de enkelvoudige jaarrekening: afzonderlĳk onder de immateriële vaste activa of als onderdeel van de boekwaarde van de deelnemingen? Hiervoor is al weergegeven dat deze presentatie arbitrair is, en afhankelĳk is van de juridische structurering van de acquisitie. Twee presentatiemogelĳkheden in de enkelvoudige jaarrekening voor goodwill bĳ geconsolideerde deelnemingen In de ontwerp-Richtlĳn verduidelĳkt de RJ dat goodwill behorende bĳ geconsolideerde deelnemingen in de enkelvoudige jaarrekening op twee manieren kan worden gepresenteerd: • Optie I: afzonderlĳk (onder de immateriële vaste activa). • Optie II: als onderdeel van de post deelnemingen. Verschil tussen beide methoden beoogt uitsluitend presentatie goodwill Door de RJ wordt optie I omschreven als de netto-vermogenswaarde en optie II als de equity-methode. Hierbĳ tekent de RJ aan dat het verschil tussen beide methoden uitsluitend de presentatie van de goodwill betreft. Uit het in dit artikel opgenomen voorbeeld blĳkt overigens dat lang niet altĳd goodwill afzonderlĳk moet worden gepresenteerd bĳ toepassing van de netto-vermogenswaarde. Ook kan worden betwĳfeld of afzonderlĳke presentatie in optie 3 wettelĳk van toepassing is, aangezien deze uitsluitend gebaseerd is op de verwerkingswĳze van goodwill volgens voorschriften van Titel

9 en niet die volgens IFRS. Deze gerede twĳfel houdt in dat de door de RJ geboden presentatieopties ten aanzien van goodwill terecht zĳn. De door de RJ benoemde equity-methode in de enkelvoudige jaarrekening beoogt methode A, die in dit Spotlight-artikel op pagina 16 wordt beschreven, weer te geven. Maar door eenzelfde definitie van de equity-methode te gebruiken als die in IAS 28, lĳkt hiermee echter methode B te worden gevolgd. Het is aan te bevelen om de equitymethode in de definitieve Richtlĳn anders te definiëren en te omschrĳven. Dit ter bevestiging dat de equity-methode volgens IAS 28 in IFRS méér is dan alleen de wĳze van presentatie van goodwill, zie tabel 3. Verdere aanvullingen in de Richtlĳnen passen bĳ grondslagen geconsolideerde jaarrekening Naar aanleiding van wĳzigingen in IFRS 3 en IAS 27, heeft de RJ aanvullende ontwerp-Richtlĳnen opgenomen die passen bĳ de grondslagen van de geconsolideerde jaarrekening. Dit betreffen de volgende elementen: 1. Indien een bestaand belang in een deelneming wordt uitgebreid tot een belang waarover zeggenschap (control) kan worden uitgeoefend, wordt het bestaande belang tegen reële waarde gewaardeerd, en wordt het verschil met de boekwaarde in de winst-en-verliesrekening verwerkt (in overeenstemming met IFRS 3.42). 2. Als de rechtspersoon een gedeelte van een deelneming koopt of verkoopt en de zeggenschap behoudt, wordt de transactie rechtstreeks in het eigen vermogen verwerkt (in overeenstemming met IAS 27.30).

3. Indien zeggenschap wordt verloren in een deelneming, wordt een resterend belang tegen reële waarde gewaardeerd; de proportionele waardeverandering op dit resterende belang wordt verwerkt in de winst-en-verliesrekening (in overeenstemming met IAS 27.34(d)). Bĳ 1. en 3. vindt een herwaardering plaats. Hiervoor wordt een herwaarderingsreserve gevormd, tenzĳ voor het gehouden belang frequente marktnoteringen bestaan. Enkelvoudig eigen vermogen en resultaat blĳven aansluiten bĳ die in de geconsolideerde jaarrekening Alle drie bovenstaande ontwerp-Richtlĳnen hebben als uitwerking dat enkelvoudig eigen vermogen en resultaat blĳven aansluiten bĳ die in de geconsolideerde jaarrekening. De drie in de Richtlĳnen uitgewerkte aanvullingen betreffen de elementen in Tabel 3, onderdeel 7 tot en met 9.

Ook is de equity-methode beschikbaar, maar deze ligt niet voor de hand. Bĳ toepassing van de equity-methode volgens IAS 28 kunnen er namelĳk wel verschillen in eigen vermogen en resultaat tussen de enkelvoudige jaarrekening en de geconsolideerde jaarrekening ontstaan. Dit zullen de ondernemingen die optie 3 toepassen niet beogen. Ter voorkoming van verdere onduidelĳkheden is het aan te bevelen om de equity-methode in de definitieve Richtlĳn anders te definiëren en te omschrĳven. Dit ter bevestiging dat de equity-methode volgens IAS 28 in IFRS méér is dan alleen de wĳze van presentatie van goodwill.

5. Conclusies De optie 3-grondslag blĳkt een welkome en veel gebruikte methode te zĳn voor de grondslagen in de enkelvoudige jaarrekening in Nederland. Onduidelĳkheden hebben in het verleden bestaan rond de feitelĳke toepassing. Dit betreft vooral de verwoording van de gehanteerde grondslagen voor deelnemingen die in de geconsolideerde jaarrekening (proportioneel) worden geconsolideerd, de presentatie van goodwill en, meer recent, de wĳzigingen van IFRS 3 en IAS 27. In de door de RJ uitgegeven ontwerpRichtlĳnen is bevestigd dat de (uitwerking van de) grondslagen in principe niet moeten leiden tot verschillen in het eigen vermogen en het resultaat tussen de enkelvoudige jaarrekening en de geconsolideerde jaarrekening. De onderneming heeft een keuze of zĳ de goodwill afzonderlĳk zal presenteren, of onderdeel maakt van de boekwaarde van de deelneming. Veelal zal de gehanteerde grondslag worden omschreven als de nettovermogenswaardemethode.


Het kasstroomoverzicht minder objectief dan gedacht Ondernemingen hebben nogal wat keuzevrĳheid bĳ het opmaken van de jaarrekening. Dit maakt de vergelĳkbaarheid van kasstroomoverzichten moeilĳk. Arjan Brouwer - Accounting and Valuation Advisory Services, Assurance Hugo van den Ende - vaktechnisch bureau (National Office), Assurance

1. Het kasstroomoverzicht is een belangrĳk overzicht in de jaarrekening Genereren van gezonde kasstroom cruciaal voor voortbestaan onderneming De uitspraak ‘Cash is king’ keert met enige regelmaat terug, zeker in economisch moeilĳke tĳden zoals de huidige. Met deze uitspraak wordt weergegeven dat het genereren van een gezonde kasstroom cruciaal is voor het voortbestaan van nagenoeg iedere onderneming. Alhoewel veel analisten en beleggers sterk gericht zĳn op de winst-en-verliesrekening en zaken als omzetgroei, winstmarge, EBITDA en operationeel resultaat, gaat het uiteindelĳk om het genereren van een kasinstroom. Vaak hangt een gezonde kasinstroom samen met een goed resultaat, maar dat is niet altĳd het geval. Zo zĳn er voorbeelden bekend van ondernemingen waarvan de omzet en het operationeel resultaat een positieve ontwikkeling lieten zien terwĳl ze niet in staat waren om de noodzakelĳke investering in werkkapitaal (voorraden, debiteuren) die hiermee gepaard ging te financieren waardoor ze toch in financiële problemen kwamen.

22


Kasstroomoverzicht krĳgt maar beperkte aandacht Het kasstroomoverzicht is daarom een belangrĳk overzicht in de jaarrekening. De praktĳk leert dat zowel ondernemingen als analisten en beleggers hieraan echter maar beperkt aandacht besteden. Het is vaak een van de laatste overzichten die worden gemaakt bĳ het opmaken van de jaarrekening, en het krĳgt minder aandacht dan de winst-en-verliesrekening en balans. Dat blĳkt bĳvoorbeeld ook uit het feit dat het kasstroomoverzicht de afgelopen drie jaren hoog genoteerd staat op de lĳst van onderwerpen waarover de AFM bevindingen heeft bĳ haar toezicht op de jaarverslaggeving van beursgenoteerde ondernemingen. Inzicht in de kwaliteit en achtergrond van het resultaat Een veelgehoorde reden van partĳen die het kasstroomoverzicht wel gebruiken bĳ hun analyse van de jaarrekening is dat het een objectief overzicht is. De winst-enverliesrekening en balans kunnen worden beïnvloed door keuzes en schattingen van het management ten aanzien van te hanteren grondslagen, het vormen van voorzieningen, waardering van activa en dergelĳke terwĳl de kasstroom van een onderneming niet wordt beïnvloed

door dit soort keuzes en schattingen. Een confrontatie van het resultaat van de onderneming met de gegenereerde kasstroom geeft dan belangrĳk inzicht in de kwaliteit en achtergrond van het resultaat. Kasstroomoverzicht wordt beïnvloed door keuzes management Maar is het kasstroomoverzicht wel zo objectief en neutraal? Het kasstroomoverzicht en de presentatie van kasstromen hierbinnen worden sterk beïnvloed door verschillende keuzes die het management maakt bĳ het opmaken van de jaarrekening of het plannen van transacties. Net zoals een winst-en-verliesrekening kan worden beïnvloed door ‘earnings management’ kan ook het kasstroomoverzicht worden gemanaged, zeker waar het de presentatie van de operationele kasstroom of de vrĳe kasstroom (operationele kasstroom minus investeringen) betreft. De operationele kasstroom wordt gezien als belangrĳke graadmeter voor de mate waarin een onderneming in staat is om kasstromen te genereren vanuit haar dagelĳkse operationele activiteiten. Het management van een onderneming is op meerdere manieren in staat om deze operationele kasstroom zodanig te managen dat deze er

positiever uit komt te zien. Voor gebruikers van het kasstroomoverzicht is het van belang om dit te begrĳpen en hiermee rekening te houden bĳ de analyse van de operationele kasstroom. Maar ook de kasstromen uit investeringsactiviteiten en financieringsactiviteiten zĳn beïnvloedbaar.

2. Grondslagen balans en winst-en-verliesrekening hebben impact op het kasstroomoverzicht Verschillende grondslagen van de balans en winst-en-verliesrekening kunnen het kasstroomoverzicht beïnvloeden, zoals: • verwerking van leasecontracten; • activering van onderzoeken ontwikkelingskosten; • activering van rentekosten.

Financiële lease geeft hogere operationele kasstroom dan operationele lease Leasing is een manier om de balans van een onderneming er ‘lichter’ te laten uitzien. Door operationele-leasecontracten aan te gaan worden de geleasede activa en bĳbehorende leaseverplichtingen niet op de balans verwerkt, maar slechts toegelicht als niet uit de balans blĳkende verplichting. Ondernemingen hebben daarom vaak de voorkeur voor classificatie als operationele lease en bĳ de inrichting van leasecontracten wordt geprobeerd hiermee rekening te houden. Door leasecontracten zodanig in te richten dat ze kwalificeren als operationele lease kan de onderneming een belangrĳk ander beeld geven van de balans. Het onderscheid tussen financiële- en operationele-leasecontracten is bovendien vaak niet zwart-wit en kan aan subjectieve oordeelsvorming van het management onderhevig zĳn. De classificatie van leasecontracten op de balans heeft ook een belangrĳke impact op de presentatie van de aan het leasecontract gerelateerde kasstromen. De betalingen uit

De onderneming kan de maatstaven die zĳ belangrĳk vindt (schuldpositie, operationele kasstroom) gunstig beïnvloeden door de juiste leasecontracten te kiezen.

hoofde van operationele-leasecontracten worden gepresenteerd als kasuitstroom uit operationele activiteiten. Betalingen voor financiële leases worden echter gezien als betalingen aan financiers. Een deel van de betaling wordt gezien als interest en een deel wordt gezien als aflossing van een openstaande verplichting. Classificatie als financiële lease leidt derhalve tot de presentatie van een hogere operationele kasstroom dan classificatie als operationele lease. Activering onderzoeken ontwikkelingskosten Ontwikkelingskosten moeten op basis van IFRS en de Richtlĳnen voor de jaarverslaggeving worden geactiveerd als aan een aantal criteria wordt voldaan. Zo moet de onderneming de technische uitvoerbaarheid kunnen aantonen, het moet waarschĳnlĳk zĳn dat het immaterieel vast actief toekomstige economische voordelen zal genereren en de onderneming moet de uitgaven gedurende de ontwikkeling van het immaterieel vast actief betrouwbaar kunnen vaststellen. Als de onderneming niet aan deze voorwaarden voldoet dan verwerkt zĳ de uitgaven in de winst-en-verliesrekening. Het al dan niet activeren van ontwikkelingskosten op de balans vereist derhalve een inschatting van het management van de onderneming ten aanzien van deze aspecten. In de praktĳk zĳn bepaalde ondernemingen hierin agressiever, andere ondernemingen conservatiever. Keuze wel of niet activeren van ontwikkelingskosten heeft invloed op operationele kasstroom De keuze om ontwikkelingskosten wel of niet te activeren is ook direct van invloed op

Samenvatting Het kasstroomoverzicht is een belangrĳk overzicht in de jaarrekening. Maar hoe objectief en neutraal is het kasstroomoverzicht eigenlĳk? Het kasstroomoverzicht en de presentatie van kasstromen hierbinnen worden sterk beïnvloed door verschillende keuzes die het management maakt bĳ het opmaken van de jaarrekening of het plannen van transacties. Het is goed als gebruikers van het kasstroomoverzicht dit beseffen. Het IASB streeft daarom naar wĳzigingen in de presentatie en de afschaffing van de indirecte methode.

de gepresenteerde operationele kasstroom. Indien ontwikkelingskosten worden geactiveerd dan worden de uitgaven gepresenteerd als investeringskasstroom. Er komt immers een actief tot stand. De uitgaven worden daarentegen gepresenteerd als operationele kasstroom als de ontwikkelingskosten direct in de winst-en-verliesrekening worden verwerkt. Geactiveerde rente meenemen als kasstroom uit investeringsactiviteiten: geen uitsluitsel De Nederlandse wet en Richtlĳnen voor de jaarverslaggeving staan het toe dat rente op schulden wordt meegenomen in de vervaardigingprĳs van een actief waarvoor noodzakelĳkerwĳs een aanmerkelĳke hoeveelheid tĳd nodig is om het gebruiksklaar of verkoopklaar te maken. IFRS verplicht een dergelĳke activering. Als rente wordt geactiveerd, wordt dikwĳls ervoor gepleit om deze mee te nemen als kasstroom uit investeringsactiviteiten terwĳl rentelasten normaal gesproken worden gepresenteerd als operationele dan wel financieringskasstroom. Zowel IFRS als de Richtlĳnen voor de jaarverslaggeving geven hierover geen uitsluitsel.


3. Verschillende keuzes bĳ opstellen kasstroomoverzicht bemoeilĳken vergelĳkbaarheid Uitgangspunt operationele kasstromen niet altĳd hetzelfde Het uitgangspunt bĳ het opstellen van een kasstroomoverzicht is niet altĳd hetzelfde. Weliswaar beginnen de meeste overzichten met de winst vóór belasting, maar dat is niet altĳd het geval. Andere uitgangspunten kunnen zĳn de nettowinst of EBITDA. Deze keuze heeft invloed op de aanpassingen die gemaakt moeten worden om te komen tot de kasstroom uit operationele activiteiten. Ook is het mogelĳk om het kasstroomoverzicht op te stellen via de directe methode. Overigens heeft dit inmiddels wel de aandacht van de IASB en wordt erover nagedacht om aan deze vrĳe keus qua uitgangspunt een einde te maken. Veel keuzevrĳheid bĳ rente en dividenden De regelgevers laten ondernemingen nogal wat keuzevrĳheid als het gaat om de presentatie van betaalde en ontvangen interest en betaald en ontvangen dividend. Tabel 1 geeft een overzicht. Er zĳn zelfs nog meer mogelĳkheden. Zo sluiten wĳ niet uit dat betaalde interest die wordt geactiveerd ook als cash flow uit investeringsactiviteiten kan worden geclassificeerd. De interest wordt dan op dezelfde manier behandeld als het onderliggende actief.

Keuze verwerking van directe invloed op omvang operationele kasstromen Het is duidelĳk dat een keuze voor de ene dan wel de andere verwerking van directe invloed is op de omvang van de operationele kasstromen. Ondernemingen die niet dezelfde keuzes maken kunnen moeilĳk met elkaar vergeleken worden. Hierdoor is er opnieuw sprake van een subjectief element in het kasstroomoverzicht. Classificatie moet op consistente basis plaatsvinden In elk geval is wel geregeld dat de classificatie op een consistente basis moet plaatsvinden. Met andere woorden: een onderneming mag niet van jaar tot jaar voor een andere indeling kiezen. Verschillende mogelĳkheden voor verwerking nabetaling bĳ overname Het is gebruikelĳk dat bĳ een bedrĳfsovername nabetalingen worden gedaan waarvan de hoogte afhankelĳk is van toekomstige ontwikkelingen en omstandigheden. Deze nabetalingsverplichting is een onderdeel van de koopprĳs van de deelneming. Er zĳn verschillende mogelĳkheden voor verwerking in het kasstroomoverzicht. Afwikkeling nabetaling kan beschouwd worden als kasuitstroom uit financieringsactiviteiten Een nabetaling (in IFRS-terminologie: ‘contingent consideration’) kan worden

aangemerkt als een uitgaande kasstroom uit financieringsactiviteiten omdat de uitgestelde betaling wordt beschouwd als een financiering verstrekt door de verkopende partĳ. Afwikkeling nabetaling kan beschouwd worden als kasuitstroom uit investeringsactiviteiten Aan de andere kant is de nabetaling natuurlĳk wel voortgekomen uit de bedrĳfsovername en kan de afwikkeling ervan beschouwd worden als een kasuitstroom uit investeringsactiviteiten, net zoals de rest van de koopsom ter zake van de bedrĳfsovername. Nabetaling kan gezien worden als kasuitstroom uit operationele activiteiten Een dergelĳke nabetaling kan ook gezien worden als een kasuitstroom uit operationele activiteiten omdat de omvang ervan afhankelĳk is van de performance (‘operations’) van de overgenomen onderneming. Bĳ toepassing van IFRS wordt deze visie nog versterkt door het feit dat wĳzigingen in de hoogte van de verplichting moeten worden verwerkt in de winst-en-verliesrekening. Bĳ toepassing van Dutch GAAP leiden dergelĳke wĳzigingen van earn-outverplichtingen tot aanpassing van de goodwill waaruit een sterkere relatie blĳkt tussen de kasstroom voortkomend uit de earn-out en de originele investering.

Tabel 1. Keuzevrijheid bij presentatie van betaalde en ontvangen interest en betaald en ontvangen dividend IFRS (IAS7p31 en verder) Operationeel Betaalde interest

X

Ontvangen interest

X

Betaald dividend

X

Ontvangen dividend

X

24


Investering

Dutch GAAP (RJ 360.213, 214) Financieel

Operationeel

X

X

X

X

X

X X X

Investering

Financieel

X X

X

Verschillende visies en verwerkingswĳzen maken vergelĳken lastiger Zonder hierover een conclusie te willen trekken geeft dit voorbeeld aan dat de verwerking van bepaalde uitgaande kasstromen nauw samenhangt met de visie die de onderneming heeft op het doel en de strekking van die betaling, in dit geval de nabetaling bĳ bedrĳfsovername. Verschillende visies en verschillende verwerkingswĳzen maken de vergelĳkbaarheid lastiger – wederom een subjectief element in het kasstroomoverzicht. Wĳ kunnen ons goed voorstellen dat de IASB, gegeven de diversiteit die nu bestaat in de praktĳk, meer helderheid verschaft op dit punt.

Aflossing bankkrediet verwerkt als kasuitstroom uit investeringsactiviteiten Een ander uitgangspunt kan zĳn dat de aflossing van het bankkrediet wordt verricht in het kader van de bedrĳfsovername en daarvan dan ook integraal deel uitmaakt. In dat geval leidt de aflossing van het bankkrediet tot een kasuitstroom uit investeringsactiviteiten, omdat een bedrĳfsovername nu eenmaal op die manier wordt geclassificeerd.

Verschillende gevolgen aflossing lening bĳ overname Bĳ overnames komt het regelmatig voor dat de overgenomen partĳ overgaat tot aflossing van haar bankkrediet, bĳvoorbeeld omdat ze wordt meegenomen in een groepsarrangement van de koper als gevolg van een ‘change of control’clausule. Hierdoor moet het bestaande krediet worden terugbetaald. Het kan ook een lening zĳn aan de oude aandeelhouder. Als de koper, in het kader van de bedrĳfsovername, overgaat tot aflossing van het bankkrediet van de overgenomen partĳ, dan kunnen de gevolgen voor het kasstroomoverzicht zĳn: • aflossing verwerkt als kasstroom uit financieringsactiviteiten; • aflossing bankkrediet verwerkt als kasuitstroom uit investeringsactiviteiten.

Effect van working capital management Naast beïnvloeding van de presentatie van kasstromen in het kasstroomoverzicht door grondslagen presentatiekeuzes is het ook mogelĳk dat de operationele of vrĳe kasstroom wordt beïnvloed door het aangaan van werkelĳke transacties die impact hebben op de kasstromen van de onderneming. Wat met een mooi woord ‘working capital management’ wordt genoemd, betekent niet veel meer dan eerder innen van de debiteuren en/of later betalen van de crediteuren. Door vlak voor balansdatum te stoppen met het betalen van crediteuren kan het management van de onderneming de operationele kasstroom er positiever laten uitzien. Hetzelfde kan bereikt worden met factoring (verkopen van vorderingen) of door bepaalde uitgaven uit te stellen tot vlak na balansdatum. De effecten van dergelĳke acties op de operationele kasstroom zĳn vaak eenmalig of worden zelfs in een volgende periode tenietgedaan door een tegengestelde beweging.

Aflossing verwerkt als kasstroom uit financieringsactiviteiten Een uitgangspunt kan zĳn dat de koper uitsluitend betaalt voor de overname en nergens anders voor, waarmee de aflossing van het bankkrediet los staat van de bedrĳfsovername. De aflossing daarna wordt dan verwerkt als een kasstroom uit financieringsactiviteiten, dat is de normale aflossing van een schuld.

4. Timing van kasstromen beïnvloeden met ‘working capital management’ of herfinanciering bestaande leningen

Herfinanciering: een nieuwe lening of voortzetting van een bestaande lening Een andere manier om kasstromen te beïnvloeden middels timing betreft het al dan niet herfinancieren van bestaande leningen. Veel ondernemingen zĳn bezig met de herfinanciering van bestaande leningen. Afhankelĳk van de feiten en

omstandigheden kan dit leiden tot een nieuwe lening of tot de voortzetting van een bestaande lening. Belangrĳke aandachtspunten voor de onderneming zĳn hierbĳ de wĳzigingen die optreden in de rentevoet, de hoogte van de lening en de looptĳd. Blĳkt er sprake te zĳn van de voortzetting van een bestaande lening bĳ dezelfde bank, dan leidt dit in veel gevallen niet tot kasstromen. Daarmee heeft deze gebeurtenis geen gevolgen voor het kasstroomoverzicht. Is er sprake van een nieuwe lening, bĳ een andere of bĳ dezelfde bank, dan kan dit gevolgen hebben voor het kasstroomoverzicht. De oude lening wordt afgelost (kasuitstroom) en de nieuwe lening leidt tot een instroom van geldmiddelen. Dit moet overigens wel consistent zĳn met de behandeling in de rest van de jaarrekening. De eventuele nog niet geamortiseerde kosten die aan een nieuwe lening zĳn verbonden verwerkt de onderneming direct ten laste van de winst-en-verliesrekening. Zo kan herfinanciering het kasstroomoverzicht beïnvloeden. Als het zich allemaal afspeelt binnen dezelfde verslagperiode heeft deze transactie evenwel nauwelĳks invloed op het uiteindelĳke kasstroomoverzicht.

5. IASB wil presentatie kasstroomoverzicht wĳzigen en onderlinge vergelĳkbaarheid vergroten De IASB stelt in het project ’Financial statement presentation’ wĳzigingen voor ten aanzien van het kasstroomoverzicht. Dit project is overigens momenteel (tĳdelĳk?) ‘on hold’ gezet door de IASB. Wĳzigingen in de presentatie van het kasstroomoverzicht De IASB stelt voor om het kasstroomoverzicht in een aantal secties te presenteren. Dat zĳn onder andere ‘Business’ (waarin de huidige operationele en investeringskasstromen samenkomen) en ’Financing’. Daarnaast zullen betaalde winstbelastingen en beëindigde bedrĳfsactiviteiten in afzonderlĳke secties worden getoond.


Alleen nog maar directe methode om onderlinge vergelĳkbaarheid te vergroten Verder stelt de IASB voor om voor de kasstroom uit operationele activiteiten alleen nog maar de directe methode toe te staan. Een ingrĳpende wĳziging die op veel weerstand stuit. Als dit voorstel het niet haalt, dan wil de IASB in elk geval dat de indirecte methode zodanig wordt veranderd dat de vergelĳkbaarheid van kasstroomoverzichten beter wordt. Die verandering houdt in dat het kasstroomoverzicht altĳd begint met dezelfde grootheid, bĳvoorbeeld winst voor belasting of EBITDA. Op zich maakt het startpunt niet zoveel uit als het maar consistent wordt toegepast. Zoals gezegd is dit van groot belang voor de onderlinge vergelĳkbaarheid.

6. Conclusie Veel gebruikers veronderstellen dat het kasstroomoverzicht dat is opgenomen in de jaarrekening een objectief overzicht is dat in tegenstelling tot de winst-enverliesrekening niet wordt beïnvloed door inschattingen en grondslagkeuzes van het management. Maar ook het kasstroomoverzicht, en de hierin gepresenteerde operationele en vrĳe kasstroom, kan sterk beïnvloed worden door de keuzes die het management maakt ten aanzien van grondslagen en presentatie, en door specifieke transacties die als doel kunnen hebben om de operationele of vrĳe kasstroom er tĳdelĳk of permanent beter te laten uitzien. Het is van belang dat gebruikers van de jaarrekening zich hiervan bewust zĳn voordat zĳ de getoonde kasstromen gebruiken om hierop hun beslissingen te baseren.

26



Integrated reporting: de nabĳe toekomst van corporate reporting? Veel bedrĳven staan open voor de gedachte dat zĳ beter tegemoet moeten komen aan de informatiebehoefte van investeerders en andere belanghebbenden. We hebben een ‘global blueprint’ nodig voor integrated reporting. De International Integrated Reporting Committee heeft een discussiestuk uitgebracht voor een modern stelsel van corporate reporting. Het bedrĳfsleven moet hier de leiding nemen. Robert van der Laan - Sustainability & integrated reporting, Assurance

1. Corporate reporting wordt integrated reporting Er is veel kritiek op corporate reporting De laatste decennia is heel veel geschreven over de tekortkomingen van corporate reporting. Corporate reporting is de publieke verslaglegging over de prestaties van de onderneming. Van oudsher richt corporate reporting zich op de output van de onderneming in financiële termen. Ondanks dat de wereld sterk is veranderd lĳkt het stelsel van corporate reporting bĳna resistent tegen verandering. Onvoldoende informatie voor belanghebbenden De kritiek richt zich in essentie op één onderwerp: corporate reporting geeft onvoldoende inzicht in het proces van waardecreatie van de onderneming. Het komt daarmee onvoldoende tegemoet aan de informatiebehoefte van -

28


allereerst - investeerders maar ook van andere belanghebbenden. Het stelsel van corporate reporting leidt tot een gefragmenteerd beeld. De rapporten zĳn te lang, te complex en dus ontoegankelĳk. Dit beeld wordt versterkt doordat codes en ontelbare andere normenkaders zich lĳken op te stapelen. Te weinig aandacht voor gedrag van mensen en waarden De kritiek richt zich ook op het sterke compliancekarakter van corporate reporting. “Zĳ knĳpt de ziel uit de onderneming”, is wel eens gezegd. Het houdt te weinig rekening met het gedrag van mensen en de waarden binnen de onderneming. Met de introductie van IFRS lĳkt het stelsel van corporate reporting zich nog sterker dan voorheen te richten op de financiële prestaties, waarmee er weinig aandacht is voor de prestaties op milieu en op sociaal vlak. Bovendien

worden zo de onderlinge verbanden niet zichtbaar: wat is het verband tussen financiële en niet-financiële prestatieindicatoren (KPI’s)? En tussen strategie en risico’s, tussen governance en prestaties, en tussen eigen prestaties en de positie van de onderneming in de gehele waardeketen? Verder is het stelsel te veel terugkĳkend en te weinig toekomst georiënteerd.

Er is veel kritiek op corporate reporting. Het geeft onvoldoende inzicht in de uitvoering van en prestaties op de integrale ondernemingsstrategie; dus onvoldoende inzicht in het integrale proces van waardecreatie.

Milieu-, sociale en governancefactoren moeten integreren met de financiële factoren Experts van corporate reporting roepen op tot een wezenlĳke herziening van het systeem van corporate reporting. Met het systeem moeten investeerders een integraal oordeel kunnen vormen over de strategische waardefactoren van de onderneming. De milieu-, sociale en governance(ESG-)factoren moeten integreren met de financiële factoren. De toekomst van corporate reporting wordt daarom wereldwĳd aangeduid met integrated reporting.

2. Nieuw stelsel vooral baseren op niet-financiële activa Aanpassingen nodig omdat de wereld veranderd is De wereld is veranderd; dat is natuurlĳk geen boute stelling. Maar hoe kunnen we dat op geloofwaardige manier vertalen naar de noodzaak tot aanpassing van het stelsel van corporate reporting? Deden we het veertig jaar geleden dan allemaal fout? Antwoord: nee, natuurlĳk niet. Stelsel met alleen financiële prestaties geeft onvolledig beeld Onderzoek laat zien dat maar een klein percentage van de marktwaarde van ondernemingen wordt verklaard uit fysieke en financiële activa. Verreweg het grootste deel kan worden verklaard uit nietfinanciële activa. In haar rapport ‘Towards Integrated Reporting’ (www.theiirc.org) laat de IIRC zien dat in 2009 slechts 19% van de waarde wordt verklaard uit fysieke en financiële activa tegenover 83% in 1975. Dit illustreert dat corporate reporting - dat zich te veel richt op de financiële prestaties - een onvolledig beeld geeft. Verslaggeving moet tegemoetkomen aan informatiebehoefte belanghebbenden Iedere onderneming is continu bezig zich aan te passen aan de veranderende wereld. Telkens terugkerende strategische thema’s zĳn globalisering, de vertrouwenscrisis, de financiële en andere crises, de luide

roep om transparantie en verantwoording, grondstoffenschaarste, de groei van de wereldbevolking tot 9 miljard in 2050 en de klimaatverandering. Je mag van een systeem als corporate reporting verwachten dat het tegemoet komt aan de informatiebehoefte van investeerders en andere belanghebbenden, die inzicht willen hebben in de vraag hoe de onderneming omgaat met deze vraagstukken. Nieuw stelsel moet inzicht geven in integrale maatschappelĳke bĳdrage De overheid, de burger, noch civilsocietyorganisaties zĳn in staat de complexe maatschappelĳke vraagstukken op het vlak van people, planet en profit alleen op te lossen. We hebben elkaar nodig, waarbĳ van het bedrĳfsleven een leidende rol wordt verwacht. We hebben gezien dat er een verschuiving plaatsvindt van het aandeelhoudersdenken naar het belanghebbendendenken: belanghebbenden zoeken de dialoog over de complexe maatschappelĳke vraagstukken. In de veranderende wereld zal het stelsel van corporate reporting inzicht moeten geven in de integrale maatschappelĳke bĳdrage van de onderneming. Ook dit is terug te vinden in het gedachtegoed van integrated reporting.

“We verkeren in een kritische fase op weg naar een meer duurzame samenleving. Ook reporting - en uiteraard ook de accountant en de controle - spelen een wezenlĳke rol in het herstel van vertrouwen, allereerst bĳ investeerders. Het stelsel van corporate reporting moet investeerders veel beter in staat gaan stellen ondernemingen te beoordelen op hun totale waarde, die wordt bepaald door alle strategische waardefactoren, niet alleen de financiële.”

Samenvatting Het huidige stelsel van corporate reporting staat bloot aan kritiek. Het komt onvoldoende tegemoet aan de informatiebehoefte van investeerders en andere belanghebbenden. Corporate reporting geeft onvoldoende inzicht in de strategie, het businessmodel en de integrale prestatie, nu en in de toekomst. Binnen de International Integrated Reporting Committee (IIRC) is nu een groot en breed draagvlak gecreëerd dat voldoende moet zĳn om voor einde 2013 tot een nieuw raamwerk te komen voor integrated reporting. Met dit normenkader moet de onderneming beter inzicht kunnen verschaffen in het proces van waardecreatie van de onderneming. Het door de IIRC in september 2011 uitgebrachte discussiestuk laat goed zien hoe geïntegreerde verslaggeving eruit kan zien.

3. De evolutie naar integrated reporting is begonnen Er is draagvlak nodig De logische volgende stap binnen het stelsel van corporate reporting vraagt allereerst om een groot en breed draagvlak. Dat is al vroeg geconstateerd en een brede groep van belanghebbenden heeft zich nu verzameld binnen het International Integrated Reporting Committee (www. theiirc.org). Zoals de IIRC zelf zegt: “De IIRC heeft een grote groep van wereldleiders bĳeen gebracht uit alle sectoren, van het bedrĳfsleven, banken, investeerders, accounting, toezichthouders en regelgevers, wetenschap en civil society, met het doel om een nieuwe benadering van verslaggeving te ontwikkelen.”

(Peter van Mierlo, voorzitter accountantspraktĳk PwC)


Discussiestuk is uitgebracht The IIRC heeft in september 2011 het rapport ‘Towards Integrated Reporting; Communicating Value in the 21st Century’ uitgebracht. Dit rapport is een discussiestuk dat in het al gestarte wereldwĳde pilotproject moet gaan leiden tot een nieuwe standaard voor integrated reporting. Een nieuwe standaard op basis van principes die tegemoet komen aan de hiervoor genoemde kritiekpunten, als een logische volgende stap in een evolutieproces.

"In Nederland staan veel bedrĳven open voor de gedachte dat integrated reporting investeerders beter in staat stelt hun verantwoordelĳkheid te nemen voor duurzaam en verantwoord investeren. In ons recente rapport ‘Tomorrow’s Corporate Reporting’ zeiden we al dat we een blueprint nodig hebben. Het IIRC-discussiestuk is een essentiële opstap in de evolutie van het stelsel van corporate reporting naar integrated reporting. We kunnen ons echter niet veroorloven kostbare tĳd verloren te laten gaan op weg naar een meer duurzame samenleving. Samenwerking tussen alle betrokkenen is noodzakelĳk, maar het bedrĳfsleven dient hier de leiding te nemen.” (Robert van der Laan, Assurance PwC)

Gezien de grootte en diversiteit van de groep belanghebbenden verenigd binnen de IIRC heeft integrated reporting nu echt momentum gekregen, onderstreept door de G20 in november 2011 waar dit onderwerp op de agenda staat.

30


4. Verandering centraal in definitie integrated reporting Definitie van IIRC wordt gevolgd Het belang van het initiatief door de IIRC kan niet worden onderschat. Het behoeft geen toelichting dat we een wereldwĳde standaard nodig hebben en die zal moeten komen van de IIRC. We gebruiken daarom – uiteraard - de definitie van de IIRC (vertaald): “Integrated reporting brengt de materiële informatie bĳ elkaar over de strategie, de governance, de prestaties en de vooruitzichten van de organisatie. Zĳ doet dit op een wĳze die de commerciële, sociale en duurzaamheidscontext weergeeft waarbinnen de organisatie opereert. Het geeft een duidelĳk en kernachtig beeld van haar stewardship en van het proces van waardecreatie, nu en in de toekomst. Integrated reporting combineert de meest materiële informatie-elementen, die nu gerapporteerd worden in separate verslaggevingstromen (financieel, directieverslag, governance en beloning, maatschappelĳk), in een coherent geheel. Daarbĳ is het essentieel dat: • de onderlinge samenhang tussen die informatie-elementen wordt getoond; en • wordt uitgelegd hoe die informatieelementen van invloed zĳn op het vermogen van de organisatie om waarde te creëren en vast te houden, op korte, middellange en lange termĳn.” Definitie bevat essentiële elementen Deze definitie geeft goed weer dat er sprake is van een evolutie; compliance onder IFRS en andere normenkaders blĳft belangrĳk. Toch geeft de definitie ook weer dat er sprake is van een fundamentele verandering. Het is niet een kwestie van de vervlechting van het huidige financiële verslag met het directieverslag en het maatschappelĳk verslag. Integrated reporting gaat over de integrale ondernemingsstrategie,

over alle strategische waardefactoren en hun onderlinge verbanden. Integrated reporting gaat over beheersing van financiële informatie, én over beheersing van niet-financiële informatie, iets wat bĳ de meeste ondernemingen om significante aanpassingen van de interne organisatie zal vragen. Het vraagt om een andere dan wel geïntegreerde ‘mindset’: we moeten onszelf de vraag stellen of we kernachtig het proces van waardecreatie kunnen en willen beschrĳven. Daarin ligt ook de ambitie dat het integrated rapport in de plaats komt van andere rapporten, waarbĳ keuzes moeten worden gemaakt op basis van materialiteit van financiële én niet-financiële informatie. Veel informatie zal zich verplaatsen naar de website van de onderneming, waar belanghebbenden naar behoefte hun eigen rapport kunnen samenstellen. Daar staat tegenover dat veel strategische informatie, die nu bĳvoorbeeld tussen CFO en analisten wordt besproken, in analistencalls zich zal verplaatsen naar het integrated rapport.

5. Het integratedreportingframework Bouwstenen raamwerk zĳn principlebased Het nieuwe normenkader dat in 2013 het licht moet gaan zien zal geen nieuwe set van regels zĳn. Het moet bedrĳven op basis van principes begeleiden naar integrated reporting, en het moet ruimte bieden om ook binnen een alsmaar veranderende omgeving en in het licht van complexe vraagstukken verslag te doen. Op basis van het voorliggende IIRCdiscussiestuk zal het integratedreportingnormenkader uit de volgende bouwstenen bestaan: • Scope Het normenkader zal in eerste instantie de grotere organisaties omvatten, zĳ het zonder uitsluiting van kleinere organisaties in de profit- en nonprofitsectoren.

•

•

Stakeholders Integrated reporting verenigt de belangen van alle belanghebbenden, en richt zich daarbĳ in eerste instantie op de informatiebehoefte van investeerders (de verschaffers van eigen en vreemd vermogen).

Figuur 1.

Risks

Capitals Financial

Businessmodel Het proces van waardecreatie staat centraal.

Manufactured

Strategic objectives & strategies

Human

Total tax contribution

Governance & remuneration

Community impacts Biodiversity

How do you create value?

The Business Model

•

Intellectual

‘Guiding principles’ Het integrated rapport moet integraal aan richtinggevende principes worden getoetst; zie hieronder.

Natural

Reporting & Future outlook

Resources & relationships

Product & Services Performance

Social

Employment

Revenue, Profit & Dividends

Corporate Contribution

•

‘Content elements’ De inhoud van het integrated rapport moet uit bepaalde kernelementen bestaan; zie hieronder.

Integrated reporting laat invloed externe factoren en prestaties zien Binnen het businessmodel (het proces van waardecreatie) beschikt de onderneming over zes bronnen (‘capitals’) waaruit zĳ put; financieel kapitaal, fysiek, menselĳk, intellectueel, natuurlĳk en maatschappelĳk kapitaal. Het businessmodel beschrĳft hoe deze bronnen worden omgezet in output en maatschappelĳke bĳdrage. Integrated reporting laat zien hoe externe factoren van invloed zĳn op het proces van waardecreatie en hoe de prestaties afhankelĳk zĳn van co-creatie in relaties met belanghebbenden, dus ook binnen de waardeketen. Dit concept wordt beschreven in het IIRC-discussiestuk en kan worden weergegeven als figuur 1. Ieder onderdeel integrated rapport toetsen aan guiding principles Bĳ de ontwikkeling van een integrated rapport moet ieder onderdeel getoetst worden aan de guiding principles. De guiding principles zĳn:

•

Strategische focus Draagt de informatie bĳ aan het inzicht in de strategische doelstellingen, en hoe

Opportunities

verhouden die zich tot het vermogen om waarde te creëren?

•

Connectiviteit van informatie Wat zĳn de onderlinge verbanden tussen (de bouwstenen van) het businessmodel, de omgeving, en de bronnen (capitals) en relaties waarvan de organisatie afhankelĳk is.

•

De toekomst Is er voldoende oriëntatie op de toekomst en wordt inzicht gegeven in de verwachtingen van het management en de onzekerheden?

•

Informatiebehoefte Komt de informatie tegemoet aan de behoefte van belanghebbenden?

•

Materialiteit Is de informatie kernachtig en betrouwbaar en materieel voor het proces van waardecreatie?

Onderneming past guiding principles toe op inhoud integrated rapport De onderneming past deze guiding principles vervolgens toe op de inhoud

van het integrated rapport. De inhoud bestaat uit het coherente geheel van de zogenaamde content elements. Voor ieder van die elementen moet de onderneming een aantal specifieke vragen beantwoorden, waarvoor hier wordt verwezen naar het IIRC-discussiestuk. De content elements zĳn de volgende: • organisatie- en businessmodel: de beschrĳving van het proces van waardecreatie; • de omgeving, waaronder de risico’s en kansen; • de strategische doelstellingen, en hoe de onderneming die wil realiseren; • governance en beloning, en hoe verhouden die zich tot de strategische doelstellingen; • prestatie, die inzicht geeft in de prestatie met betrekking tot alle bronnen (capitals) waarover de onderneming beschikt, derhalve de totale output en maatschappelĳke bĳdrage met betrekking tot de integrale strategie; • de toekomst, de kansen en onzekerheden en de betekenis voor de toekomstige performance.


Figuur 2.

6. Conclusie ic eg

t

tra

ity

of

S

inf

or

Operating context, including risks and opportunities

m

at

ion

Strategic objectives

Future outlook

Organizational overview and business model

re or ienta tion

ility

b relia and Performance

Governance and remuneration

lity

eria

mat


tiv

ess,

32

ec

fo

isen

De onderneming staat zelf aan het roer Dit proces is een evolutionaire stap, die bedrĳven in staat moet stellen de ontwikkelingen te volgen, de voordelen in kaart te brengen en na te denken over de aanpassingen van de interne organisatie die zeker nodig zullen zĳn. Het evolutionaire karakter zal wel leiden tot fundamentele veranderingen van organisaties, omdat integrated reporting staat voor een geïntegreerde ‘mindset’. Integrated reporting gaat over een groeiproces waarbĳ de organisatie zelf aan het roer staat; het gaat niet over nieuwe compliance. De voordelen zĳn overtuigend. Aansluiting bĳ de informatiebehoefte van allereerst aandeelhouders en investeerders, een bĳdrage aan op vertrouwen gebaseerde relaties met belanghebbenden, meer engagement met werknemers, betere kans en risico-inschattingen en lagere reputatierisico’s, die alle gezamenlĳk uiteindelĳk kunnen leiden tot een lagere ‘cost of capital’.

nn

s cu

c Con

Integrated reporting moet tegemoet komen aan kritiekpunten Zoals gezegd, het belang van integrated reporting mag niet worden onderschat. De periode tot eind 2013 is cruciaal voor de eerste stap, de ontwikkeling van een integrated-reportingnormenkader, dat bedrĳven helpt verslag te doen in de alsmaar veranderende wereld en beter inzicht verschaft in de strategischewaardefactoren van de onderneming. Integrated reporting zal tegemoet moeten komen aan de vele hiervoor genoemde kritiekpunten.

Co

Responsiveness and stakeholder inclusiveness

Bedrĳfsleven moet leidend zĳn Op dit moment overheerst één conclusie. Het bedrĳfsleven dient leidend te zĳn en leiderschap te tonen in dit proces. Nu kunnen bedrĳven nog instappen om deel te nemen aan de wereldwĳde pilot en vóór 14 december 2011 kunnen organisaties commentaar leveren op ‘Towards Integrated Reporting’.

Futu

In figuur 2 is de onderlinge samenhang door de IIRC van de guiding principles en de content elements weergegeven.

Kunstmatige intelligentie nuttig bĳ complexe, herhalende en informatie-intensieve taken Data zĳn overal. De accountantspraktĳk worstelt met de vraag hoe zĳ het beste om kan gaan met relevante data. Kunstmatige intelligentie kan concreet waarde toevoegen aan onze dagelĳkse praktĳk. Martĳn Schut - Forensic Technology, Advisory Gerwin Naber - Forensic Technology, Advisory

1. Kunstmatige intelligentie maakt geautomatiseerde analyses nog effectiever Accountants hebben vaak te maken met systemen waar zeer grote hoeveelheden data opgeslagen staan en/of gegenereerd worden (grootboektransacties, bedrĳfsprocessen, correspondentie). Deze data moeten goed geanalyseerd worden voordat de onderneming ze kan gebruiken voor bĳvoorbeeld bedrĳfsbeslissingen. Bĳ het opstellen of controleren van de jaarrekening is daar vaak niet veel tĳd voor: veelal moeten de geanalyseerde data snel beschikbaar zĳn. Handmatige analyse is dan geen optie. Deze techniek is tĳdrovend en niet efficiënt. Daarom worden geautomatiseerde analyses en tools alom gebruikt. Het summum van de technologie die daarbĳ gebruikt wordt, is kunstmatige, of artificiële intelligentie. Kunstmatige intelligentie kan nog efficiënter en effectiever ingezet worden dan nu het geval is.

34


Met geavanceerdere methoden kunnen we een grote stap vooruit maken; een vervolgstap naar kennis. Want er zĳn voldoende toepassingen om data (opgeslagen feiten) in informatie om te zetten, maar leveren deze ook kennis op? Om relevant te zĳn willen we die vervolgstap naar kennis maken (accumulatie van informatie) en uiteindelĳk naar wĳsheid (waarde toekennen aan kennis).

2. Al zeventig jaar ervaring De toepassing van kunstmatige intelligentie is in de afgelopen tien jaar in een stroomversnelling terechtgekomen door vooral twee ontwikkelingen: de sterke groei van datavolume en de verdergaande automatisering. Het (continu) analyseren van de steeds grotere hoeveelheden data is een van de grootste automatiseringsuitdagingen van de 21e eeuw.

Deze twee ontwikkelingen bakenen kunstmatige intelligentie af als een uniek werkveld: de automatisering komt als het ware ‘for free’ omdat kunstmatigeintelligentiemethoden in de basis al bedoeld zĳn om op een computer uit te voeren. Dit staat in tegenstelling tot de traditionele manieren. Wat betreft het geautomatiseerd zoeken naar patronen in data heeft kunstmatige intelligentie al zo’n zeventig jaar ervaringskennis op zĳn cv staan. Daar kan geen andere ICT-discipline aan tippen.

Kunstmatige intelligentie is een fenomeen dat onlosmakelĳk is verbonden aan de digitale revolutie waarin we ons bevinden. Het niet toepassen van kunstmatige intelligentie is simpelweg het negeren van een inherente potentie; de vraag is dus niet zozeer waarom, maar hoe we kunstmatige intelligentie moeten gebruiken.

3. Vier zaken bepalen welke patronen en uitzonderingen relevant zĳn Ondernemingen en accountants zĳn vaak geinteresseerd in de uitzonderingen op de regel. Bĳvoorbeeld als de accountant fraude wil detecteren of als de onderneming inefficiënties in bedrĳfsprocessen wil vinden. Kunstmatige intelligentie, zĳnde een techniek die patronen zoekt, kan daar een rol bĳ spelen aangezien het vinden van patronen impliceert wat de uitzonderingen zĳn (per definitie: de rest van de data). Maar welke uitzonderingen zĳn relevant en welke niet? In de praktĳk loopt men meteen tegen een aantal zaken aan die belangrĳk zĳn om te weten voor het beantwoorden van deze vraag: 1. Welke dataset dient als basis voor de analyse? 2. Welk patroon moet gebruikt worden? 3. Klopt het dat er veel meer uitzonderingen zĳn dan niet-uitzonderingen? 4. Hoe kunnen de resultaten doorgrond worden?

Ad 1. Elke analyse vraagt een andere dataset Ten eerste is het van belang dat weloverwogen besloten wordt welke dataset als basis dient voor de analyse. De financiële administratie, vooral de boekingen in het grootboek, krĳgt veel aandacht. De data in het grootboek kennen evenwel een relatief simpele structuur en hebben veelal uitsluitend betrekking op de verantwoording van de uitkomst van een bedrĳfsactiviteit (bĳvoorbeeld de betaling van een crediteur). In hoeverre zĳn data over de omvang, begunstigde en het tĳdstip van een betaling relevant voor het identificeren van een patroon? Wanneer een accountant een relevante uitzondering wil identificeren, dan zĳn data over de toedracht, de totstandkoming van de bedrĳfsactiviteit (bĳvoorbeeld door wie en wanneer is de crediteur en de factuur ingevoerd en goedgekeurd) relevanter. Sinds ‘Enterprise Resource Planning’systemen (ERP-systemen) hun intrede hebben gedaan zĳn dergelĳke data, al dan niet in verschillende modules vastgelegd en zodoende beschikbaar voor analyse.

Samenvatting In dit artikel wordt bekeken wat kunstmatige intelligentie is, waarom we het zouden gebruiken, hoe we het kunnen toepassen en wanneer we het kunnen gebruiken. En hoe verhouden menselĳke en kunstmatige intelligentie zich tot elkaar? De analytische toepassing van kunstmatige intelligentie is binnen de context van dit artikel het meest relevant: het zoeken en vinden in grote hoeveelheden financiële of anderszins bedrĳfsgerelateerde data. Dit is traditioneel het werkgebied van onder meer statistici en wiskundigen. Maar er is een belangrĳk verschil tussen kunstmatige intelligentie en de traditionele benadering, wat mede versterkt wordt door de verdergaande automatisering en sterke groei van datavolume. Dit wordt uiteengezet.

Kunstmatige intelligentie: een rĳke aanvulling op onze dagelĳkse praktĳk Kunstmatige intelligentie is de wetenschap die zich bezighoudt met het creëren van kennis en wĳsheid in een artefact, wat normaal gesproken een computer is. Kunstmatige en menselĳke intelligentie vullen elkaar aan Geavanceerde, intelligente technologie doet steeds vaker zĳn intrede in de accountantspraktĳk voor de analyse van zeer grote hoeveelheden data. Het summum van deze technologie is kunstmatige, of artificiële intelligentie: een verzameling methoden en technieken waarmee we automatisch patronen kunnen herkennen, uitvoeren en genereren. Kunstmatige intelligentie wordt al gebruikt bĳ het zoeken naar uitzonderingen op de regel, bĳvoorbeeld bĳ fraudedetectie en het traceren van inefficiënties in bedrĳfsprocessen. Interessante recente ontwikkelingen binnen de kunstmatige intelligentie zĳn de analyse van ongestructureerde data en van organisatieprocessen. Het succes van kunstmatige intelligentie hangt uiteindelĳk af van het slim inzetten ervan: kunstmatige en menselĳke intelligentie vullen elkaar aan, waarbĳ de menselĳke intelligentie het voortouw neemt. Automatisch patronen herkennen, uitvoeren en genereren Doel van kunstmatige intelligentie is het nabootsen van menselĳke intelligentie. In de praktĳk komt het neer op het gebruik van een verzameling methoden en technieken waarmee we automatisch patronen kunnen herkennen, uitvoeren en genereren. Dit kan betekenen: • het programmeren van computers - het patroon is dan een computerprogramma; • computers laten leren - het computerprogramma genereert zelfstandig een ander computerprogramma; of • het analyseren van data op bepaalde patronen - de computer herkent patronen of leert zelf patronen herkennen. Kunstmatige intelligentie biedt een rĳkdom aan intelligente methoden, technieken en tools die ingezet kunnen worden in onze dagelĳkse praktĳk.


Ad 2. Zelflerende software zoekt relevante uitzonderingen Vervolgens zĳn er verschillende gradaties voor het herkennen van patronen. Soms weten we vooraf wat het patroon is dat we zoeken, bĳvoorbeeld bĳ het controleren op het naleven van bepaalde beleidsregels: voldoen de data eraan of niet? In dat geval kunnen we relatief ‘makkelĳk’ bepalen of gevonden uitzonderingen relevant zĳn of niet. In het overgrote deel van de praktĳksituaties weten we niet wat het (weerbarstige) patroon van de reguliere bedrĳfsactiviteiten is, en dus zĳn de afwĳkingen die we zoeken zogenoemde ‘unknown unknowns’. Een deelgebied van kunstmatige intelligentie dat zich bezighoudt met zelflerende software, kan hiervoor ingezet worden. Ad 3. Besef dat een patroon niet per definitie door ‘de meeste gevallen’ gevormd wordt Ten derde, als we een patroon vinden is het niet noodzakelĳk dat de meeste gevallen hieronder vallen: de meeste gevallen zĳn uitzonderingen. Dit strookt misschien niet met de intuïtie die men heeft bĳ dit werk: men zou verwachten dat de meeste gevallen een patroon volgen. Verwachtingen moeten hierop afgestemd worden. Het opschonen van data is het dusdanig prepareren van data dat het door de computer ingelezen kan worden. Het opschonen is, zoals gezegd, niet alleen voorbereiding. Het bepaalt ook welke patronen en uitzonderingen gevonden zullen worden. Een voorbeeld van patronen en uitzonderingen is opgenomen in het kader.

Ad 4. Resultaten doorgronden Ten slotte moet men zich realiseren dat het vinden van de uitzonderingen slechts de eerste stap is. Als de computer ‘klaar’ is, hebben we veelal een lange lĳst van uitzonderingen waarvan we niet weten of ze relevant, interessant of belangrĳk zĳn. Dan begint dus eigenlĳk het werk voor de menselĳke intelligentie: accountant en onderneming werken nauw samen om deze lĳst in te korten om uiteindelĳk te komen tot een beperkt aantal relevante cases. Dit proces kan natuurlĳk iteratief ondersteund worden met kunstmatige intelligentie, en ook visualisatietechnieken zĳn waardevol voor het genereren van inzicht dat bĳdraagt aan het doorgronden van resultaten en het zodoende genereren van kennis. Bepaal per situatie welke patronen en uitzonderingen relevant zĳn Als deze vier zaken in kaart gebracht zĳn, kan per situatie de vraag beantwoord worden welke patronen en uitzonderingen relevant zĳn.

4. Kunstmatige intelligentie heeft toegevoegde waarde bĳ identificeren van patronengebruik De vraag wanneer kunstmatige intelligentie te gebruiken is, is niet eenduidig te beantwoorden. Voor simpele vraagstukken is het mogelĳk overkill, voor complexe problemen is het soms (nog) niet geavanceerd genoeg. Wel kunnen de situaties waarin kunstmatige intelligentie toegevoegde waarde heeft, gekarakteriseerd worden.

Voorbeeld: meer uitzonderingen dan niet-uitzonderingen De Nederlandse werkwoorden kunnen we regelmatig (allemaal volgens hetzelfde patroon) of onregelmatig (uitzonderingen op dit patroon) vervoegen. Stel dat we alle (of een groot deel van) vervoegde vormen van werkwoorden in willekeurige volgorde in een lange lĳst zetten. Vervolgens laten we een computer (met enige kennis van de Nederlandse taal) deze werkwoorden classificeren in regelmatige en onregelmatig vormen. Als dit correct gebeurt, zullen er uiteindelĳk zo’n 40% regelmatige werkwoorden en 60% onregelmatige werkwoorden gevonden worden. Dus er is in 60% van de gevallen een uitzondering op de regel gevonden.

36


Voorbeelden van situaties die zich goed lenen voor kunstmatige intelligentie In de ene situatie heeft kunstmatige intelligentie meer toegevoegde waarde dan in een andere. Deze situaties lenen zich zeer goed voor kunstmatige intelligentie:

•

Complexe, herhalende en informatieintensieve taken Kunstmatige intelligentie kan goed ingezet worden bĳ taken die complex, herhalend en informatie-intensief van aard zĳn. Bĳ complexe taken kunnen op relatief eenvoudige manier non-lineaire verbanden in kaart worden gebracht. Bĳ herhalende en informatie-intensieve taken kan gezocht worden naar patronen (herhaling) in zeer grote databestanden (informatie-intensief).

•

Logische en organisatorisch consistente omgevingen Kunstmatige intelligentie gedĳt het best in omgevingen die logisch en organisatorisch consistent zĳn. De steeds verdergaande digitalisatie van bedrĳven werkt deze consistentie steeds meer in de hand.

Er is een onderscheid tussen gestructureerde en ongestructureerde data Het verschil tussen gestructureerde en ongestructureerde data is als volgt:

•

Gestructureerde data liggen normaliter vast Gestructureerde data liggen normaliter vast in een databaseformaat en zĳn een opsomming van feiten die relatief eenvoudig te koppelen en te analyseren zĳn. Voorbeelden hiervan zĳn de financiële administratie, subadministraties en andere databases met al dan niet bedrĳfsgerelateerde data.

•

Ongestructureerde data kennen geen eenduidige indeling Ongestructureerde data daarentegen zĳn veelal beschrĳvend van aard en kennen geen eenduidige indeling

waardoor vergelĳking en analyse op voorhand complex is. Voorbeelden van (semi-)ongestructureerde data zĳn de digitale versie van een contract, notulen, een verzameling van spreadsheets, (gescande) brieven en elektronische correspondentie (e-mail).

nodig. De data kunnen nog zo adequaat zĳn, er zit altĳd nog een mens achter het succesvol toepassen van kunstmatige intelligentie. De mens kan genuanceerder anticiperen op tussentĳdse bevindingen, bĳvoorbeeld op basis van ervaring of het inwinnen van inlichtingen bĳ

Wanneer wordt kunstmatige intelligentie gebruikt om relevante (afwĳkingen van) patronen te kunnen identificeren? Er zĳn drie situaties: • de situatie dat de accountant of onderneming uitsluitend beschikt over gestructureerde data; • de situatie dat de accountant of onderneming uitsluitend beschikt over ongestructureerde data; en • de situatie dat we beschikken over een combinatie van gestructureerde en ongestructureerde data.

5. Uitsluitend gestructureerde data? Kunstmatige intelligentie helpt bĳ identificeren relaties Wanneer er uitsluitend gestructureerde data zĳn, kan kunstmatige intelligentie helpen bĳ het identificeren van relaties. Zo kan kunstmatige intelligentie de samenhang vaststellen van de feiten die in de gestructureerde data aanwezig zĳn, om vervolgens waarschĳnlĳkheden of verwachtingen aan die relatie te koppelen zodat patronen en afwĳkingen geïdentificeerd kunnen worden. Het succes van een dergelĳke toepassing van kunstmatige intelligentie hangt af van twee aspecten: • De beschikbare data moeten adequaat zĳn. Ze moeten die feiten (rollen, interacties, bevoegdheden enzovoort) over de organisatie bevatten die nodig zĳn om relevante patronen vast te kunnen stellen. • Het kan op een andere manier (menselĳke intelligentie) niet efficiënter. Menselĳke interventie nodig voor analyse gestructureerde data Bĳ alle toepassingen met kunstmatige intelligentie blĳft menselĳke interventie

procesverantwoordelĳken. Ook de weerbarstige praktĳk vergt duidelĳke afbakening in de analyse en, gegeven het gestructureerde karakter van de data, kan de inbreng van de menselĳke intelligentie relatief eenvoudig vertaald worden in analyse van grote hoeveelheden gestructureerde data.

6. Uitsluitend ongestructureerde data? Kunstmatige intelligentie is bĳ uitstek geschikt Het ontdekken van patronen in ongestructureerde data vergt inzicht in het onderwerp De situatie dat er uitsluitend sprake is van ongestructureerde data is een totaal andere dan de situatie dat er sprake is van uitsluitend gestructureerde data. Het ontdekken van patronen in ongestructureerde data (bĳvoorbeeld categorieën van documenten met soortgelĳke inhoud of correspondentie over een bepaald onderwerp) vergt inzicht in het onderwerp(en) dat beschreven wordt in de ongestructureerde dataset. Kunstmatige intelligentie kan op basis van analyses van de gehanteerde semantiek relaties tussen documenten identificeren. Dit is een

techniek die accountants kunnen toepassen indien bĳvoorbeeld correspondentie over bepaalde transacties geïdentificeerd moet worden. Geraffineerdheid kunstmatige intelligentie een pre voor complexe analyse De kracht van de toepassing van kunstmatige intelligentie voor ongestructureerde data ligt niet alleen in het feit dat het voor een mens niet proportioneel is om honderden, duizenden en soms miljoenen documenten handmatig te analyseren. Een dergelĳke toepassing van kunstmatige intelligentie is tevens waardevol omdat de geraffineerdheid van de techniek een pre is in een dergelĳk complexe analyse zonder structuur. Daar komt bĳ dat de bevindingen eenvoudig te bevatten zĳn (een categorie is bĳvoorbeeld wel of niet relevant) en iteratieve analyse mogelĳk maakt (het systeem leert indien aangegeven wordt welke documenten wel en niet relevant zĳn). Tevens is de kracht van kunstmatige intelligentie in dit scenario dat de techniek léért van de voorhanden dataset. Zodoende is de toepassing onafhankelĳk van de taal en worden patronen geïdentificeerd die vooraf onbekend waren (bĳvoorbeeld het gebruik van bepaalde terminologie die vooraf onbekend is).

7. Combinatie gestructureerd en ongestructureerd? Menselĳke intelligentie stuurt en anticipeert Een combinatie van gestructureerde en ongestructureerde data moet steeds vaker geïnterpreteerd worden. Bĳvoorbeeld een bank die bepaalde transacties uitvoert waarvan de correspondentie inzicht geeft in de omstandigheden waarin dit is gebeurd. Of een projectontwikkelaar die voorzieningen verantwoordt nadat dit in een vergadering is besloten en zodoende de context blĳkt uit de opgemaakte notulen (inclusief de verschillende versies daarvan). In navolging van voorgaande kan kunstmatige intelligentie succesvol toegepast worden wanneer de menselĳke intelligentie sturing kan geven en kan


anticiperen op tussentĳdse bevindingen. Een kritische succesfactor is een multicompetente samenwerking tussen professionals die de techniek, de praktĳk en de doelstelling van de analyse bevatten.

Figuur 1. Common Data Model

Data Mining

Common Data Model

Data Cleansing & Profiling

8. Conclusie Het inzetten van kunstmatige intelligentie betekent niet dat de menselĳke intelligentie aan de kant gezet kan worden: het wordt opgenomen in een iteratief mens-computerproces. Het succes van kunstmatige intelligentie hangt af van het slim inzetten: kunstmatige en menselĳke intelligentie zĳn niet uitwisselbaar, maar vullen elkaar aan waarbĳ de menselĳke intelligentie het voortouw neemt. Een uitzondering is de beschreven analyse van grote hoeveelheden ongestructureerde data; de geraffineerdheid van kunstmatige intelligentie kan in een dergelĳk scenario het verschil maken en analyses uitvoeren die anders als niet proportioneel worden beschouwd. Verder moet de menselĳke intelligentie gestimuleerd blĳven om relevante analyses te kunnen blĳven geven. Vooral bĳ gestructureerde data zĳn de mogelĳke analyses niet beperkt door de techniek, maar door onze eigen creativiteit. Een nieuw initiatief op het gebied van gestructureerde data is ‘proces mining’: het analyseren van het bedrĳfsactiviteiten aan de hand van beschikbare data (‘logging’). Een dergelĳke analyse kan helpen met het identificeren van (opzettelĳke) afwĳkingen van patronen die relevant kunnen zĳn voor de accountantscontrole.

38


Data Gathering Disparate Systems

Multiple Locations

G/L

A/P, A/R

Multiple Company Codes

Different Business Units

Structured Data

Data Analysis Matching Logic Payroll

Extract Transform Load

Risk Scoring

P-Card

In-depth analysis of large volumes of data

High-risk Reports Interactive Research Ad-hoc reports

Global Databases

Semi-Structured Data

Raw Data

Een gerelateerd aandachtsgebied voor het uitvoeren van relevante analyses is de overgang van 1-dimensionaal naar multidimensionaal analyseren. Dan wordt niet uitsluitend gekeken naar transacties die bĳvoorbeeld in het weekend plaatsvinden en/of een autorisatieniveau overschrĳden, maar deze analyse wordt gecombineerd met andere relevante aspecten waardoor de context van een transactie betrokken wordt (wat doen andere personen in de gelĳke positie, wat zĳn gemiddelde bedragen en gaat een transactie samen met andere ‘red flags’, zoals doorbreken van functiescheiding). Kunstmatige intelligentie kan ons helpen met het uitvoeren van dergelĳke analyses; in het algemeen is kunstmatige intelligentie nuttig bĳ complexe, herhalende en informatieintensieve taken en in gestandaardiseerde omgevingen; voor mission-critical taken

Data Enrichment

Actionable Information

en inzake besluitvorming moet men zich afvragen of men dit over zou willen laten aan kunstmatige intelligentie. De menselĳke intelligentie beschikt over voldoende creativiteit die zich met voldoende kennis van de techniek kan laten vertalen in effectieve en relevante data-analyses.

IT als een dienst met cloud computing IT wordt continu gedreven door nieuwe technieken, zoals cloud computing, Service-Oriented Architecture en Software as a Service. Ondernemingen kunnen met deze technieken goed inspelen op de automatiseringsvraag vanuit de business. Naast voordelen zitten er ook risico’s aan de nieuwe ITdiensten, waaronder beheersing en efficiënt gebruik. Arnold Brugge - Business Assurance Services, Assurance Martĳn Hoiting - Business Assurance Services, Assurance Mark Tesselaar - Business Assurance Services, Assurance Zouhair Taheri - Business Assurance Services, Assurance

1. Denken in ‘IT as a Service’ Een zeer interessante ontwikkeling in de wereld van IT is het denken in diensten (services). IT-leveranciers spelen in op de automatiseringsvraag vanuit de business door applicaties en functionaliteiten te leveren die optimaal antwoord geven op de informatiebehoefte van de onderneming. Zo kan de afnemer verschillende deeloplossingen (services) combineren om efficiënt en effectief bedrĳfprocessen te ondersteunen. En als de informatiebehoefte van de onderneming plotseling verandert, dan kan er direct een andere passende ITdienst worden geleverd.

Figuur 1: Service-Oriented Computing

Service-Oriented computing Network computing Micro computing

Data processing

IT-diensten worden tegenwoordig veelal geleverd via cloud computing. Wat cloud computing is, wordt hierna uitgelegd. Bron: Nolan’s computing eras

Het denken in IT als dienst wordt ook wel Service-Oriented Computing genoemd. De IT-architectuur die Service-Oriented Computing ondersteunt, wordt ServiceOriented Architecture (SOA) genoemd.

40


SOA geeft vorm aan de architectuur van de (geautomatiseerde) informatievoorziening. Het is dan ook breder dan alleen IT en veel meer businessprocesgericht. De architectuur brengt functionaliteit, zoals het onderhouden van klantgegevens, terug tot één klein stuk. Onderhouden van klantgegevens wordt een eigen service die door allerlei programma’s kan worden aangeroepen. Organisaties zĳn in staat sneller wĳzigingen te realiseren en minder afhankelĳk van volledig herontwerp van software of inrichting van (ERP-)systemen (ERP: Enterprise Resource Planning). Het is dan ook breder dan alleen IT en veel meer businessprocesgericht, de basis voor het identificeren van services.

informatie over waar de informatie staat en hoe de beveiliging van deze informatie is gewaarborgd.

•

Infrastructure as a Service (IaaS) Infrastructure as a Sevice (IaaS) betekent dat een onderneming geen hardware meer in huis heeft, maar nog wel haar eigen businessapplicaties specifiek voor haar organisatie geïnstalleerd heeft. Voor vele organisaties is dit al jaren realiteit door het uitbesteden aan rekencentra.

2. Data via cloud computing

•

Platform as a Service (PaaS) Bĳ Platform as a Service (PaaS) heeft de onderneming haar databaseplatform en ontwikkelomgeving uitbesteed naar een omgeving met de capaciteit die zĳ nodig heeft in de cloud. Ook bĳ PaaS zĳn de bedrĳfsapplicaties nog steeds organisatiespecifiek.

In dit artikel zĳn enkele technieken op een rĳ gezet die gezamenlĳk IT als een dienst mogelĳk maken. Het denken in diensten betekent meer dan het benutten van techniek. Het maakt nieuwe bedrĳfsmodellen mogelĳk en het transformeert de IT-functie van zelf uitvoeren naar beheersen van outsourcing. De nieuwe IT-technieken brengen zowel bestaande als nieuwe risico’s met zich mee. Dit artikel gaat aan de hand van stellingen in op de risico’s en hoe deze te beheersen zĳn. In aansluiting op dit artikel gaat het volgende artikel in deze Spotlight nader in op een van de vormen van cloud computing: Software as a Service (SaaS).

3. Cloud computing kent diverse vormen De vormen van cloud computing zĳn:

Service-Oriented Computing = het denken in IT als dienst

online toepassen Cloud computing houdt in dat de applicaties, databases, hardware, ontwikkelplatformen en data online geleverd en toegepast worden met nieuwe technieken, waarbĳ bronnen worden gedeeld. Met andere woorden: cloud computing is een leveringsmodel voor een IT-dienst. De gebruiker besteedt zĳn ITdienst uit aan een leverancier die online, in de ‘cloud’, werkt. Het klantvoordeel is dat dit plaatsvindt in een omgeving waarbĳ bronnen gedeeld worden met meerdere klanten en de kosten op basis van verbruik achteraf worden afgerekend. Vaak zĳn deze kosten ook lager dan in de traditionele situatie. Enkele bekende voorbeelden van cloud-computingdiensten zĳn de gratis online software van Facebook en Skype. Ook Gmail werkt via cloud computing: de gebruiker ontvangt, archiveert en verzendt met een webbrowser op internet zĳn e-mail, zonder dat hĳ eigenaar is van de software of in het bezit is van de software. De data zĳn ondergebracht in de omgeving van de aanbieder van de IT-toepassing. De afnemer heeft vaak maar beperkte

Samenvatting

•

•

Software as a Service (SaaS) Maakt de onderneming geen gebruik meer van organisatiespecifieke bedrĳfsapplicaties, dan werkt zĳ op basis van Software as a Service (SaaS). In het geval van SaaS koopt de onderneming geen bedrĳfsspecifieke applicaties, maar huurt zĳ de software. De oplossing is hierbĳ schaalbaar, deze kan variëren in grootte zonder grote investeringen of het creëren van ruimte, op basis van de behoefte van de onderneming. Er zĳn talloze mogelĳkheden beschikbaar. Van software voor e-mail en kantoorapplicaties tot bedrĳfbrede software. Data as a Service (DaaS) Er ontstaan steeds meer datagerichte diensten. Het combineren van data en het ontsluiten ervan is mogelĳk via de cloud. Deze vorm van cloud computing heet Data as a Service (DaaS). Hierbĳ delen organisaties generieke of specifieke data. Van informatie over

verkeersdrukte tot prĳslĳsten en producteigenschappen. Vooral SaaS is een succesvolle ontwikkeling in de softwaremarkt. Zowel in de zakelĳke als consumentenmarkt. In het volgende artikel van deze Spotlight wordt SaaS nader besproken.

4. Cloud computing levert voordelen op De meningen en visies over cloud computing zĳn zo talrĳk en divers als het internet zelf. Eén ding is duidelĳk: het benutten van clouddiensten zal het landschap van automatisering, informatisering en bedrĳfsvoering onafwendbaar veranderen. De hieronder genoemde voordelen maken duidelĳk waarom organisaties de stap wagen:

•

Prĳsvoordeel Door het delen van middelen, hardware en software, is het mogelĳk dat de prĳs ten opzichte van huidige diensten lager ligt. De onderneming kan hiermee prĳsvoordelen behalen.


•

•

Abonnementsmodel met periodieke kosten De kosten voor IT worden niet op voorhand betaald, maar op basis van maandelĳkse bedragen. In deze tĳden waarin kapitaal lastig aan te trekken is, is dit een aantrekkelĳk voordeel: in plaats van grote investeringen vooraf (CAPEX) gaat de onderneming naar een abonnementsmodel met periodieke kosten (OPEX). Schaalbare oplossingen naar behoefte De behoefte aan IT-capaciteit, zoals opslag, rekenkracht of het aantal gebruikers, is in organisaties niet constant. Vaak wordt de capaciteit ingeschat op de maximale behoefte, of de onderneming doet concessies om op capaciteitskosten te besparen. De cloud biedt schaalbare oplossingen naar de behoefte die op dat moment nodig is. De gebruiker benut zoveel hĳ nodig heeft.

•

Wĳzigingsbeheer is uitbesteed Overstappen op nieuwe versies van businessapplicaties is voor vele organisaties een stevige stap. In de cloud onderhoudt de leverancier de oplossing. Het wĳzigingsbeheer is uitbesteed aan de experts die de oplossing door en door kennen.

•

Meer mogelĳkheden voor samenwerking, kennisdelen en communicatie Met de uitbesteding naar de cloud zĳn oplossingen overal (met internettoegang) op elk moment en veelal met alle type apparatuur (desktop, laptop, smartphone, tablet, pc) toegankelĳk. Concepten voor samenwerking, kennisdelen en communicatie krĳgen nieuwe impulsen.

In de huidige markt stappen ondernemingen vooral over op cloudoplossingen om kostenvoordelen te behalen. De organisatieverandering en impact is beperkt wanneer het vooral infrastructurele diensten, platformoplossingen of diensten als e-mail of documenten in SaaS betreft. Wel leidt dit tot minder taken voor de IT-organisatie,

42


en de financiering wĳzigt. Vraagstukken van databeheer, ontsluiten en vooral snel kunnen reageren op de veranderende behoefte aan informatie worden hiermee niet opgelost.

Door de komst van de cloud kĳkt de huidige informatisering nu anders naar automatisering. Er wordt nu gedacht vanuit (kleine) businessproces georiënteerde oplossingen: services. Zoals Bloomberg en Schmelzer het in de titel van hun boek al zeggen: ‘Service orient or be doomed’.

5. SOA en cloud vragen om andere risicobeheersing Cloud computing en SOA zĳn twee verschillende thema’s en toch komen zĳ meestal in samenhang voor. Het gemeenschappelĳke tussen beide thema’s is het denken over IT als dienst. De vooren nadelen van SOA en cloud computing zĳn duidelĳk als het gaat om efficiency en effectiviteit. Maar hoe zit het met interne beheersing? Ketens van oplossingen en functionaliteiten ontstaan vooral als oplossingen die met behulp van (web) services worden gekoppeld. Zoals eerder opgemerkt, is SOA een manier om IT als dienst aan de eindgebruiker aan te bieden. De diensten bestaan uit een verzameling van stukken programmatuur. De verzameling bestaat uit kleinere gekoppelde services die samen de dienst vormen die is aangepast op de behoefte vanuit de bedrĳfsprocessen. Het opdelen van diensten naar kleinere services heeft als voordeel dat een flexibele IT-omgeving ontstaat. Wanneer eenmaal een SOA-omgeving is geïmplementeerd, heeft men veelal nog niet gedacht aan het beheersingsaspect. De vraag leeft: wat is de ‘grain’ (diepgang en reikwĳdte) van een service en op welk niveau kan men (nog) zekerheid bieden over de betrouwbaarheid en continuïteit van de service. Het aantal services en

de grootte van de services kunnen niet oneindig doorgaan. Waar de stop zit, is business afhankelĳk. Continuïteit Wat de continuïteit betreft: hoe complexer de SOA-omgeving, hoe negatiever het resultaat voor de continuïteit. Immers: er moeten maatregelen getroffen worden om de continuïteit ondanks wegvallende services zeker te stellen. Eén weggevallen service kan al de continuïteit van een groter geheel in het geding brengen. Om de SOA-omgeving te kunnen beheersen en controleren, is het goed om het geheel van services en onderlinge relaties in kaart te brengen. Betrouwbaarheid Hoe kan de onderneming nu vaststellen dat één bepaalde service haar informatie juist, tĳdig en volledig verwerkt? Wellicht is de grain van één service te laag, en moet de onderneming een verzameling services definiëren die gezamenlĳk een informatiebehoefte voorzien. Inzicht in de informatiebehoefte en de services die de behoefte realiseren is klaarblĳkelĳk nodig om te bepalen welke afbakening gehanteerd wordt om de herkomst, verwerking en presentatie van informatie vast te stellen en te kunnen beoordelen op juistheid en volledigheid. Uit bovenstaande blĳkt dat een beheersbare SOA-omgeving wel degelĳk mogelĳk is, als er maar een eenduidig overkoepelend beeld is van de services en onderlinge samenhang. Transparantie is ook hier weer essentieel. • Kan de onderneming ervan uitgaan dat de geleverde SOA en cloud betrouwbaar zĳn? • Hoe waarborgt de leverancier de continuïteit van de cloud en de SOA? • Wie is verantwoordelĳk voor de beveiliging van de data van de onderneming? • Voldoet de leverancier aan relevante weten regelgeving? • Hoe zorgt de onderneming ervoor dat zĳ het overzicht en inzicht behoudt

over haar op vele (externe) IT-diensten gebaseerde omgeving?

De onderneming krĳgt met de nieuwe wĳze van IT-dienstverlening te maken met andere risico’s. Zĳ zal haar risicobeheersing op een andere manier moeten inrichten.

6. Kosten besparen door harden software te delen Ondernemingen kunnen het meeste rendement behalen wanneer zĳ harden software met alle gebruikers delen in de cloud. Er is dan sprake van een zogenoemde publieke-cloudoplossing. De aanbieder van de oplossing kan daadwerkelĳk schaalvoordelen behalen, waardoor hĳ de kostprĳs kan verlagen. Bovendien is dit duurzamer doordat computercapaciteit en -resources efficiënter benut worden. Heeft de onderneming een unieke omgeving, of een unieke softwareoplossing, dan is delen van de omgeving (met uitzondering van hardware) niet mogelĳk. De onderneming kan dan kiezen voor een privé-omgeving in de cloud: de private cloud.

De keuze van een publieke- of privatecloudoplossing lĳkt een technisch vraagstuk. De discussie wordt meestal gedomineerd door vragen over beveiliging en privacy. De onderneming baseert haar keuze vooral op overwegingen ten aanzien van gewenste functionaliteit, standaardisatie en volwassenheid van de informatievoorziening.

7. Cloud biedt kansen voor bedrĳfsvoering, IT-functie en beheersing Dit artikel heeft een eerste blik gegeven op ‘IT als een dienst met cloud computing’. Het komt, of beter, het is er. We kunnen er niet omheen. Kiezen voor de cloud betekent begrĳpen wat de dienst voor de onderneming kan betekenen en welke risico’s de onderneming op welke wĳze wenst te beheersen. Tekortkomingen in de beloftes van automatisering kunnen opgelost worden en er zĳn kansen met concrete gevolgen voor de bedrĳfsvoering, de IT-functie en de (interne) beheersing.

Vaak een combinatie van private en publieke cloud In de huidige markt kiezen organisaties er vaak voor een hybrid (gemengde) omgeving op te zetten: deels private cloud en deels public cloud. Delen van de bedrĳfsautomatisering staan in een private cloud, zoals ERP en databases. Deze diensten worden dan aangevuld met e-mail in de cloud via een publiekecloudoplossing.

Met een combinatie van publieke-, private- en hybrid-cloudoplossingen kan de onderneming gefaseerd in de cloud starten en risico’s beheersen.


SaaS vereist nieuwe governance en risicobeheersing Software as a Service, oftewel SaaS, is een populaire ITontwikkeling. De onderneming schaft eenvoudig goede software-oplossingen aan via internet. Om de voordelen van SaaS te kunnen benutten, is het voor de organisatie als geheel van belang om haar IT-governance goed op orde te hebben. Arnold Brugge - Business Assurance Services, Assurance Martĳn Hoiting - Business Assurance Services, Assurance Mark Tesselaar - Business Assurance Services, Assurance Zouhair Taheri - Business Assurance Services, Assurance

1. SaaS wordt in een rap tempo benut SaaS heeft in de afgelopen jaren een behoorlĳke impact gemaakt op de softwaremarkt. Uit diverse onderzoeken die uitgevoerd zĳn door McKinsey, Forrester en Gartner blĳkt dat het gebruik van SaaS sterk groeit. Velen maken al gebruik van SaaS, zonder dit te weten (denk aan de in het vorige artikel genoemde applicaties Facebook en Gmail). Bĳ SaaS is de gebruiker geen eigenaar en bezitter van de software. Zĳn data zĳn ondergebracht in de omgeving van de leverancier. In het zakelĳke domein wordt SaaS bĳvoorbeeld ingezet voor ‘Enterprise Resource Planning’-sytemen (ERP-systemen) en ‘Customer Relationship Management’-systemen (CRM-systemen). Figuur 1 geeft een schematische weergave van SaaS.

2. Groei gebruik SaaS afhankelĳk van vertrouwen De adoptie van SaaS gebeurt veelal in drie stadia:

44


Figuur 1: Software as a Service

Betaling op basis van gebruik

Software leverancier

•

•

Software

Internet

Fase 1: Niet-bedrĳfskritische producten In het eerste stadium maken ondernemingen voornamelĳk gebruik van SaaS-producten die niet bedrĳfskritisch zĳn, relatief lage databeveiliging nodig hebben, weinig aangepast hoeven te worden en redelĳk stand-alone gebruikt kunnen worden. Fase 2: Transacties met leveranciers In het tweede stadium zullen SaaSproducten gebruikt worden die

Web browser

Klanten (gebruikers)

betrekking hebben op transacties met leveranciers (bĳvoorbeeld inkoop, logistiek).

•

Fase 3: Ondersteuning bedrĳfskritische processen In het derde stadium zullen klanten door het toegenomen vertrouwen SaaSproducten ook gaan inzetten voor de ondersteuning van bedrĳfskritische processen.

De verwachting is dat SaaS vooral door kleine en middelgrote organisaties verder ingezet zal worden in de komende jaren. SaaS heeft voor deze groep bedrĳven interessante voordelen. De belangrĳkste nadelen van SaaS zĳn het gevolg van het voordeel, namelĳk dat het technisch beheer niet meer zelf uitgevoerd wordt. De organisatie raakt hierdoor ook een deel van de interne beheersing kwĳt.

3. SaaS zet IT-functie buitenspel als deze niet op orde is De softwareoplossingen die de onderneming via cloud aanschaft, zĳn sneller in te voeren dan via de traditionele weg. Het maakt niet uit waar de onderneming zich bevindt: de levering loopt via internet. Veel ondernemingen beginnen met een aantal eenvoudige SaaS-oplossingen om ‘het eens uit te proberen’. Als dat bevalt, schalen zĳ het gebruik op. Doordat SaaS-oplossingen standaard oplossingen zĳn en geen maatwerk toestaan, zal ook geen diepgaande of specialistische IT-kennis nodig zĳn voor het starten en inrichten van een applicatie die op SaaS gebaseerd is. Als systemen zĳn gekoppeld met bestaande eigen systemen, dan moeten deze uiteraard wel aangepast worden. Waar het andere SaaS-oplossingen betreft (die gebaseerd zĳn op services) zal zelfs de koppeling eenvoudig gelegd worden of al aanwezig zĳn, waarmee in enkele gevallen de functionele werking en rĳkheid per direct toeneemt door de combinatie van beide. SaaS vereist nieuwe governance en risicobeheersing Uit dit laatste vloeit het risico voort dat de IT-afdeling van een organisatie wordt ingehaald door haar gebruikersorganisatie. Kan de IT-afdeling de oplossing niet (met het juiste tempo) leveren dan wĳkt de gebruikersorganisatie zelf uit naar een SaaS-oplossing. De medewerking van de IT-afdeling is hiervoor niet meer vereist. Dit gebeurt in de praktĳk meer en meer: HR-afdelingen besluiten om de huidige personeel en salarissystemen te vervangen door een SaaS-oplossing. Salesteams zĳn

toch niet tevreden met de CRM-module in het ERP-systeem en benaderen een SaaSprovider die ervoor zorgt dat ze dezelfde dag aan de slag kunnen met een online CRM-oplossing zoals Salesforce.com. Maar de vraag is of uit oogpunt van interne beheersing de beste oplossingen worden gekozen. Governance zal opnieuw bekeken moeten worden. De onderneming krĳgt te maken met (nieuwe) compliance-, financiële, continuïteit- en betrouwbaarheidsrisico’s:

•

Waar komen de gegevens van de organisatie te staan en wie kan daarbĳ? Wie is de eigenaar van de gegevens? Is de toegang tot de gegevens in lĳn met het organisatiebeleid en eventuele privacyregelgeving?

•

Zĳn er back-up en/of herstelmogelĳkheden om de continuïteit te borgen? Welke organisatie levert de dienst en hoe toekomstvast is deze organisatie?

•

Is het mogelĳk de data uit de SaaSoplossing(en) te ontsluiten voor andere bedrĳfsapplicaties (interfaces) of moeten dezelfde data meervoudig ingevoerd worden?

•

De (verborgen) IT-kosten nemen toe doordat eindgebruikers applicatiebeheer gaan uitvoeren en de (extra) gebruikskosten voor de SaaSoplossingen niet uit het budget van de IT-afdeling komen. Is het mogelĳk om de kosten voor de bestaande applicatie te beperken of ontstaan er ‘dubbele kosten’?

•

De huidige risico’s bestaan nog.

4. SaaS vraagt om aanvullende zekerheid Ondernemingen zĳn, ondanks dat ze overtuigt zĳn van de voordelen van SaaS, huiverig om SaaS te gaan gebruiken. Zo doemen vragen op als: ‘Zĳn mĳn data wel veilig?’ en ‘Wat als de internetverbinding

Samenvatting Software as a Service (SaaS) is een van de vormen van cloud computing. Hierbĳ huurt de onderneming naar behoefte software, in plaats van dat zĳ organisatiespecifieke bedrĳfsapplicaties koopt. Er is erg veel software beschikbaar. Van software voor e-mail en kantoorapplicaties tot bedrĳfbrede software. Het gebeurt steeds vaker dat afdelingen zonder tussenkomst van de IT-afdeling overgaan op SaaS. Maar kiezen zĳ de beste oplossingen? En zĳn de leveranciers te vertrouwen? De organisatie zal de governance opnieuw moeten bekĳken en de (nieuwe) compliance-, financiële, continuïteiten betrouwbaarheidsrisico’s moeten beheersen.

Nieuwe governance en risicoanalyse essentieel Om de voordelen van SaaS te kunnen benutten, is het voor de organisatie als geheel van belang om haar ITgovernance goed op orde te hebben. Hierdoor is de IT-organisatie in staat om in te spelen op de ontwikkelingen die de organisatie wil benutten en de oplossingen efficiënt in te passen in het bestaande IT-portfolio. Dit zonder vast te lopen in compliancevraagstukken, ongewenste toename van de IT-risico’s of het toenemen van de kosten voor IT. Nieuwe risicoanalyses en duidelĳk vertrekpunt voor keuzes zĳn essentieel in tĳden waarin alles mogelĳk is.

wegvalt?’. De risico’s die onderkend worden in diverse bronnen kunnen teruggebracht worden naar drie risicogebieden: de externe opslag van data en verwerking van data, afhankelĳkheid van het internet en de complexiteit van diensten en integratie.


•

•

46

Risico 1: Externe opslag van data en verwerking van data De data van de onderneming worden opgeslagen en verwerkt in de IT-infrastructuur van de SaaSleverancier. De onderneming kan dus zelf niet (direct) bepalen hoe de beveiliging en continuïteit van de data gewaarborgd is en blĳft. De data kunnen sterk variëren in mate van vertrouwelĳkheid, denk hierbĳ bĳvoorbeeld aan concurrentiegevoelige data en data die onderworpen zĳn aan weten regelgeving zoals de Wet Bescherming Persoonsgegevens (WBP). Ondanks dat de data worden opgeslagen en verwerkt door de leverancier (in binnen- of buitenland), blĳft de afnemer eindverantwoordelĳk voor het voldoende afdekken van de risico’s die hiermee gepaard gaan, zoals: - verlies van data doordat onvoldoende continuïteitsmaatregelen zĳn getroffen, bĳvoorbeeld back-up, restore en disaster recovery; - misbruik, diefstal en/of inbreuk op vertrouwelĳkheid van data doordat onvoldoende beveiligingsmaatregelen zĳn getroffen, bĳvoorbeeld user management, authenticatie en autorisaties. Risico 2: Afhankelĳkheid van het internet De SaaS-afnemer heeft alleen toegang tot de applicatie(s) via het internet. De afnemer is dus in sterke mate afhankelĳk van de beschikbaarheid en performance van de internetverbinding. Toegang tot de applicaties is niet mogelĳk wanneer deze verbinding wegvalt, maar ook performanceproblemen van de verbinding vormen een risico voor de beschikbaarheid. En doordat SaaS geleverd wordt over het internet erft het de inherente risico’s aan het gebruik van het internet en haar architectuur. Ook hier geldt: ondanks dat de SaaS-applicatie geleverd wordt door de leverancier blĳft de afnemer eindverantwoordelĳk voor het voldoende afdekken van de risico’s die hiermee gepaard gaan, zoals:


-

-

•

verlies en/of onbereikbaarheid van data doordat onvoldoende continuïteitsmaatregelen zĳn getroffen, bĳvoorbeeld redundante internetverbindingen; misbruik, diefstal en/of inbreuk op vertrouwelĳkheid van data doordat onvoldoende beveiligingsmaatregelen zĳn getroffen, bĳvoorbeeld virusscanning en firewalls.

Risico 3: Complexiteit van diensten en integratie De SaaS-afnemer heeft er baat bĳ om de applicatie die hĳ afneemt bĳ een SaaSleverancier te koppelen (integreren) met de bestaande IT-diensten en applicaties van andere leveranciers. Zo kan hĳ de bedrĳfsprocessen optimaal ondersteunen. De integratie van SaaS-applicaties met andere SaaSapplicaties of ‘in huis’ applicaties (van verschillende leveranciers) resulteert in complexiteit en dus risico’s. En ook hier geldt: of de integratie nu verzorgd wordt door de leverancier(s) of door de afnemer zelf, de afnemer blĳft eindverantwoordelĳk voor het voldoende afdekken van de risico’s die ontstaan doordat onvoldoende betrouwbaarheidsmaatregelen zĳn getroffen in het changemanagementproces. Een van die maatregelen is bĳvoorbeeld het testen van interfaces naar aanleiding van softwarewĳzigingen.

5. Risico’s terugbrengen met beheersingsmaatregelen De onderneming moet de risico’s die inherent zĳn aan het gebruik van SaaS, terugbrengen naar een acceptabel niveau door beheersingsmaatregelen te treffen (in onder andere de IT-infrastructuur). Deze interne-beheersingsmaatregelen worden ook wel IT General Controls genoemd. Organisatie heeft geen invloed op inrichting controls SaaS-leverancier De softwareleverancier zal de IT General Controls moeten inrichten en uitvoeren voor de organisatie. De organisatie

blĳft echter verantwoordelĳk voor het kwaliteitsniveau van deze IT General Controls. Het is voor de organisatie lastig om vanuit deze verantwoordelĳkheid invloed uit te oefenen op de wĳze waarop de SaaS-leverancier deze controls inricht en uitvoert. SaaS is tenslotte een standaard dienst die voor alle afnemers gelĳk is. Het gaat namelĳk om één softwareomgeving (softwarecode en databaseplatform) waar alle SaaS-afnemers gebruik van maken (multi-tenant architectuur). De leverancier beheert deze softwareomgeving dus ook op één manier. Dit houdt in dat de ITbeheerprocessen (die de controls bevatten) voor alle SaaS-afnemers gelĳk zĳn. De onderneming kan daarom veelal niet met een Service Level Agreement (SLA) afdwingen dat de SaaS-leverancier zĳn controls op een bepaalde wĳze inricht die voldoet aan de eisen van de organisatie. Assurancerapport biedt zekerheid en transparantie over interne beheersing De beoordeling van de IT General Controls van SaaS vraagt om een andere aanpak omdat de onderneming deze niet meer in alle gevallen zelf invult en uitvoert. Een assurancerapport kan zekerheid bieden over een set van internebeheersingsmaatregelen die de kwaliteit van een dienstverlener waarborgen. In het assurancerapport is een mededeling opgenomen en een beschrĳving van het onderzoek dat eraan ten grondslag ligt. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door een onafhankelĳke auditor voor een of meerdere gebruikers. Figuur 2 laat zien welke partĳen betrokken zĳn bĳ een assurancerapport, en wat de onderlinge relaties zĳn. Afzonderlĳke partĳen moeten kwaliteit zichtbaar maken De SaaS-leverancier is vaak niet alleen. Op zĳn beurt wordt de softwareoplossing weer uitbesteed aan een datacentre en in enkele gevallen wordt ook het beheer door anderen gedaan. Daarnaast ontstaan ketens van informatieuitwisselingen tussen verschillende SaaS-leveranciers. Zo gaan de ordergegevens van CRM naar de ERP

Figuur 2: Betrokken partijen bij assurancerapport, en de relaties daartussen Auditor SaaSgebruiker

SaaSgebruikers

TPM

Auditor SaaSleverancier

SaaSleverancier

en ERP levert aan de Business Intelligenceoplossing. Betekent dit een keten aan Third Party Mededeling-verklaringen (TPM-verklaringen)? Kan de hele keten als ‘OK’-bestempeld worden? Uiteraard zullen afzonderlĳke partĳen hun kwaliteit zichtbaar moeten maken met bĳvoorbeeld een TPM. Daarnaast zal transparantie over de keten (wat zit er achter de SaaS) noodzakelĳk zĳn om de gebruikers voldoende gerust te kunnen stellen.

6. Conclusie SaaS lost tekortkomingen in de beloftes van automatisering op. Het geeft de onderneming kansen met concrete gevolgen voor de bedrĳfsvoering, de ITfunctie en de (interne) beheersing. SaaS brengt ook onzekerheid en risico’s met zich mee. De onderneming moet de risico’s die inherent zĳn aan het gebruik van SaaS terugbrengen naar een acceptabel niveau door beheersingsmaatregelen te treffen, in onder andere de IT-infrastructuur. Daarnaast moeten de leveranciers transparant zĳn, om de gebruikers voldoende gerust te kunnen stellen. Via assurance is deze transparantie te bieden door internal-auditafdelingen of externe assuranceaanbieders.


Kort nieuws 1. Verslaggeving Voorstellen wĳzigingen Europese Richtlĳnen inzake jaarverslaggeving en Transparantierichtlĳn De Europese Commissie heeft onlangs voorstellen gepubliceerd voor de herziening van de 4e en 7e Europese Richtlĳn. De 4e Europese Richtlĳn voorziet in de verslaggevingvereisten voor de enkelvoudige jaarrekening en de 7e Europese Richtlĳn in die voor de geconsolideerde jaarrekening. Voornaamste doel: verminderen administratieve lasten kleine ondernemingen De voorstellen van de Europese Commissie hebben als voornaamste doel de administratieve lasten van kleine ondernemingen te verminderen. Deze lastenverlichting wordt vooral bewerkstelligd door vereenvoudiging van de verslaggevingvereisten. Daarnaast beoogt de Europese Commissie de vergelĳkbaarheid en begrĳpelĳkheid van de jaarrekeningen van ondernemingen binnen de Europese Unie te verbeteren. In de voorstellen worden de 4e en de 7e Europese Richtlĳn samengevoegd. Om de vergelĳkbaarheid en duidelĳkheid van de jaarrekeningen te verhogen, wil de Europese Commissie de diverse opties van de lidstaten beperken. Grondbeginselen zoals ‘substance over form’ worden verplicht gesteld voor alle lidstaten. Uitgangspunt: ‘think small first’ Uitgegaan wordt van ‘think small first’. Zo mogen kleine ondernemingen onder andere volstaan met een vereenvoudigde balans en winst-en-verliesrekening en een beperkte toelichting. Deze toelichting mag worden beperkt tot de grondslagen voor verwerking en waardering, de

48


garanties, de niet in de balans opgenomen verplichtingen, de langlopende leningen, de leningen waarvoor zekerheden zĳn gesteld, en de transacties met verbonden partĳen. De toelichtingvereisten voor middelgrote en grote ondernemingen nemen toe met de overgang naar de volgende categorie. In de voorstellen worden verder onder meer de groottecriteria voor kleine en middelgrote ondernemingen verhoogd en worden deze voor alle ondernemingen binnen de EU geharmoniseerd. Geen integrale toepassing IFRS voor SMEs De Europese Commissie heeft afgezien van de mogelĳkheid tot integrale toepassing van de IFRS voor SMEs. In de voorstellen wordt wel toegestaan om de IFRS for SMEs toe te passen mits wordt voldaan aan de nieuwe EUrichtlĳn daar waar deze afwĳkt. Dat betreft de presentatie van het geplaatste, niet volgestorte aandelenkapitaal en de afschrĳvingsperiode van goodwill waarvan de verwachte gebruiksduur niet betrouwbaar kan worden geschat. Nieuw: verplichting voor grote ondernemingen in de exploratie van minerale hulpbronnen of het kappen van oerbossen Geheel nieuw is een verplichting voor ondernemingen die actief zĳn in de exploratie van minerale hulpbronnen of het kappen van oerbossen, indien zĳ als groot classificeren. Het voorstel is dat deze ondernemingen in hun jaarrekening de betalingen vermelden aan de overheid in ieder land waar zĳ opereren. Transparantierichtlĳn gewĳzigd De voorgestelde wĳzigingen van de Transparantierichtlĳn hebben tot gevolg dat beursgenoteerde ondernemingen

niet langer verplicht zĳn kwartaalcĳfers te publiceren. Andere voorstellen betreffen de verplichte vermelding van alle financiële instrumenten die gebruikt kunnen worden om een economisch belang in een beursgenoteerde onderneming te verwerven. Voorstellen ter goedkeuring voorgelegd De voorstellen tot wĳziging worden ter goedkeuring voorgelegd aan het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie. IASB komt met wĳzigingsvoorstellen inzake accounting overheidsleningen in IFRS 1 In oktober 2011 heeft de International Accounting Standards Board (IASB) een voorstel tot wĳziging gepubliceerd inzake IFRS 1 ‘First-time Adoption of International Financial Reporting Standards’. Deze wĳzigingen zĳn opgenomen in de exposure draft, Government Loans (Proposed amendments to IFRS 1). IAS 20 consistent toepassen De IASB heeft deze exposure draft gepubliceerd om ervoor te zorgen dat IAS 20 ‘Accounting for Government Grants and Disclosure of Government Assistance’ door first-time adopters op consistente wĳze wordt toegepast als door existing preparers. IAS 20 schrĳft voor om overheidsleningen met een niet-markt conforme interest bĳ eerste verwerking te waarderen tegen marktwaarde. Bĳ de implementatie hiervan in 2008 is ervoor gekozen dit prospectief in te voeren. Onder de huidige IFRS 1 moeten firsttime adopters echter wel terug in tĳd om de marktwaarde te bepalen. Door de voorgestelde wĳziging in IFRS 1 wordt deze inconsistentie gelĳkgetrokken met IAS 20 en worden first-time adopters in staat gesteld om dit prospectief toe

te passen tenzĳ de informatie om de marktwaarde te bepalen, is verkregen op het moment van de transactie. Exposure draft ter commentaar voorgelegd De exposure draft, Government Loans (Proposed amendments to IFRS 1), is ter commentaar voorgelegd aan belanghebbende partĳen. Reacties kunnen tot 5 januari 2012 ingezonden worden. Alertheid vereist bĳ waardering vastgoed zorginstellingen De NBA heeft in oktober 2011 een NBAwĳzer uitgebracht met als onderwerp de waardering van vastgoed bĳ zorginstellingen. Zorginstellingen moeten vastgoedportefeuille opnieuw beoordelen Zorginstellingen moeten voor de opstelling van de jaarrekening 2011 hun vastgoedportefeuille en de waardering ervan opnieuw beoordelen, om vast te stellen of en hoeveel er in 2011 moet worden afgewaardeerd ten laste van vermogen en resultaat. Dat stelt de NBA in een nieuwe NBA-wĳzer voor accountants, bestuurders en toezichthouders in de zorg. Vastgoedrisico's komen bĳ zorgvastgoed te liggen Op 1 januari 2012 voert het Ministerie van Volksgezondheid, Welzĳn en Sport een nieuw bekostigingssysteem in voor het zorgvastgoed van de AWBZ. De vastgoedrisico's komen door deze nieuwe regeling bĳ de instellingen te liggen. De in november 2010 verschenen Publieke Management Letter over de gezondheidszorg maakte al melding van deze “tĳdbom op het gebied van vastgoedwaardering. Bĳ een harde overgang krĳgt de sector honderden miljoenen aan vermogensverlies te verwerken.” Al in boekjaar 2011 rekening houden met nieuwe systeem De NBA wĳst erop dat het nieuwe systeem weliswaar per 1 januari 2012 ingaat, maar dat hier al in het boekjaar 2011

rekening mee moet worden gehouden. NIVRA-voorzitter Ruud Dekkers zegt hierover: "Omdat inmiddels bekend is dat de risico's per 1 januari 2012 worden overgeheveld naar de instellingen, heeft dit dus consequenties voor de jaarrekeningen van dit jaar. Daarnaast zal naar de reële afschrĳvingstermĳnen van het vastgoed moeten worden gekeken, alsmede wat dit voor de toekomstige resultaten van de instellingen betekent". De NBA wĳst de accountants erop dat dit van materieel belang is voor het inzicht in de jaarrekening. Accountants zullen hier extra alert op moeten zĳn.

3. Wet- en regelgeving

2. Assurance

Impuls aan bedrĳvigheid in Nederland De nieuwe wetgeving beoogt een impuls aan de bedrĳvigheid in Nederland te geven en de aantrekkelĳkheid van Nederland als vestigingsplaats te vergroten. Zĳ kent twee hoofdthema’s:

Handleiding toepassing Nederlandse controlestandaarden bĳ mkb-controles De NBA heeft in november 2011 ter ondersteuning van de mkb-praktĳk in concept de ‘Handleiding Nederlandse controlestandaarden bĳ de controles in het mkb' gepubliceerd. Doel van de handleiding is beroepsbeoefenaren inzicht te geven in de toepassing van deze controlestandaarden en hen te helpen bĳ het efficiënt uitvoeren van kwalitatief hoogwaardige controles in het mkb. Daarmee wordt ook een bĳdrage geleverd aan het algemeen belang. Handleiding lezen in het licht van feiten en omstandigheden bĳ de controle De handleiding moet gelezen te worden in het licht van de feiten en omstandigheden die zich bĳ de controle voordoen en in het licht van de eigen professionele oordeelsvorming. De concepthandleiding is niet bedoeld ter vervanging van de controlestandaarden zelf. Deel 1 geeft een theoretische onderbouwing van kernbegrippen. Deel 2 geeft praktische leidraden door middel van casestudies waarin de verschillende fasen in de controle zĳn uitgewerkt. De handleiding kan ook gebruikt worden voor training- en onderwĳsdoeleinden.

Vereenvoudiging en flexibilisering wetgeving bv’s Al lange tĳd werkt het parlement aan wetsvoorstellen die moeten leiden tot vereenvoudiging en flexibilisering van de wetgeving voor bv’s. Een deel van deze wetgeving was al eerder door de Tweede Kamer aangenomen. Nu heeft de Tweede Kamer in oktober 2011 het laatste deel, de invoeringswet, aangenomen. Het woord is nu aan de Eerste Kamer. Verwacht wordt dat deze wetgeving niet vóór 1 juli 2012 in werking zal treden.

•

De vrĳheid van inrichting van de bv wordt vergroot De wet gaat een modelregeling bevatten, waarvan in de statuten mag worden afgeweken op veel meer punten dan nu het geval is. Door die flexibiliteit kunnen de statuten ook regelingen gaan bevatten over onderwerpen die nu nog vaak in aandeelhoudersovereenkomsten en reglementen zĳn uitgewerkt. Daardoor hebben die regelingen een sterkere externe werking. Daarnaast worden de regels voor besluitvorming soepeler. Zo kan de bv nog meer worden afgestemd op de onderneming en de samenwerkingsrelatie van de aandeelhouders. Ook kan makkelĳker worden aangesloten bĳ buitenlandse rechtsstelsels. Daarmee wordt het oprichten en hanteren van een bv makkelĳker en vooral goedkoper.

•

De bescherming van crediteuren wordt straks geregeld via aansprakelĳkheid van bestuurders en aandeelhouders Deze aansprakelĳkheid geldt vooral indien de bv een uitkering doet op een moment dat te voorzien was dat de bv daarna niet zou kunnen voortgaan


met het betalen van haar opeisbare schulden. Dat sluit aan bĳ recente rechtspraak en vervangt het stelsel van kapitaalbescherming, dat uitgaat van een eigen vermogen (huidig minimum van € 18.000), dat bĳ de start van de bv moet worden gestort en in beginsel gehandhaafd moet blĳven tot het einde van de bv. Verder wordt een aantal accountantsverklaringen geschrapt, zoals de verklaring omtrent de waarde van inbreng in natura. Ook worden ingewikkelde regels omtrent Nachgründung, inkoop van aandelen, kapitaalvermindering en steunverlening bĳ overnames vereenvoudigd. Zodra meer bekend is over de datum van de inwerkingtreding van deze nieuwe wetgeving zal in Spotlight hieraan uitgebreider aandacht worden besteed. Wet bestuur en toezicht De Eerste Kamer heeft het Wetsvoorstel bestuur en toezicht goedgekeurd. Afhankelĳk van de behandeling van een aantal andere wetsvoorstellen en de datum van publicatie in het Staatsblad, zal de wet naar verwachting per 1 januari 2012 in werking treden. Onderdelen van de wet zĳn van toepassing op zogenaamde grote vennootschappen (artikel 2:397 BW). Dit zĳn entiteiten die voldoen aan twee van de drie volgende voorwaarden: omzet bedraagt minimaal € 35 miljoen, waarde activa is minimaal € 17.5 miljoen, en minstens 250 werknemers. De wet verschaft onder meer een wettelĳke basis voor de one-tier board en bevat daarnaast een nieuwe regeling inzake tegenstrĳdig belang. Verder wordt gestreefd naar het bewerkstelligen van een meer evenwichtige verhouding tussen mannen en vrouwen in bestuurlĳke en toezichthoudende functies. Aantal bestuurlĳke en toezichthoudende posities van één persoon wordt beperkt Het aantal bestuurlĳke en toezichthoudende posities die door één persoon bĳ grote vennootschappen mag worden vervuld wordt beperkt tot

50


maximaal twee bestuursfuncties en vĳf commissariaten (voorzitterschappen tellen dubbel). Benoemingen in strĳd met deze criteria zĳn nietig en kunnen daarmee rechtstreeks gevolgen hebben voor de geldigheid van bestuursbesluiten. Geen arbeidsrechtelĳke relatie meer toegestaan tussen vennootschap en bestuurders Voor alle beursgenoteerde ondernemingen mag er geen arbeidsrechtelĳke relatie meer bestaan tussen de vennootschap en haar bestuurders. Bestaande situaties worden ontzien. Het ligt voor de hand dat de contractuele relatie met bestuurders voortaan de vorm van een overeenkomst van opdracht zal aannemen. Bestuurders zullen dan niet langer met een beroep op hun arbeidsovereenkomst excessieve ontslagvergoedingen kunnen claimen. Daarnaast vervalt voor deze personen de arbeidsrechtelĳke ontslagbescherming (opzegverboden) en de automatische aanspraak op bepaalde (collectieve) arbeidsvoorwaarden. Wet op het accountantsberoep naar Tweede Kamer Begin oktober 2011 is het wetsvoorstel voor de Wet op het accountantsberoep (Wab) naar de Tweede Kamer gestuurd. De Wab regelt het samengaan van NIVRA en NOvAA in de NBA en vervangt de WRA en de WAA. De belangrĳkste wĳzigingen ten opzichte van de huidige wetgeving betreffen de bevoegdheden van RA’s en AA’s. Uitsluitend RA’s zullen nog bevoegd zĳn om wettelĳke controles bĳ organisaties van openbaar belang (OOB’s) uit te voeren. Er geldt een overgangsperiode voor AA’s van vĳf jaar na inwerkingtreding van de Wab, zodat AA’s die nu al wettelĳke controles bĳ OOB’s verrichten de mogelĳkheid krĳgen om zich te laten scholen tot RA. In de huidige wetgeving hebben zowel RA’s als AA’s (met aantekening als bedoeld in art. 36 lid 3 WAA) in beginsel deze bevoegdheid.

Op zoek naar een eerder verschenen artikel? Hieronder vindt u een overzicht van de artikelen van de laatste vier uitgaven van Spotlight. Op www.pwc.nl vindt u onder ‘Publicaties’ de uitgaven vanaf 2004. Uiteraard kunt u ook contact met ons opnemen.

Spotlight 2011 - Uitgave 3 Peter Eimers - Woord vooraf ‘Informatieoverload?’

4

Jan Backhuĳs en Peter Eimers - Steven Maĳoor: “We betalen nu de tol voor niet goed functioneren van internationale structuren”

6

Martje Talma en Alexander Spek - Ontwikkelingen in de IFRS-agenda

12

Arjan Brouwer en Bob Owel - Nieuwe consolidatiestandaard geeft handvatten voor complexe praktĳksituaties

16

Rik van Hal en Erik Roelofsen - IFRS 11 ‘Joint arrangements’: meer dan het schrappen van een keuze

22

Daniel Sternfeld en Jaap Verdegaal - De bezoldiging van topfunctionarissen in de (semi-)publieke sector

30

Daniëlla Goudswaard en Bart Witteman - Privacybescherming helpt vertrouwen van klanten te (her)winnen en te behouden

34

Kort nieuws

40

Spotlight 2011 - Uitgave 2

52

Mischa Borst - Woord vooraf ‘Pensioen in perspectief’

4

Wim Schoonderbeek - Ontwikkelingen in Nederlandse pensioenverslaggevingregels

6

Michiel Lohman en Dirk Symon Siesling - Nieuwe IAS 19: gevolgen voor ondernemingen

10

Bastiaan Starink en Dirk-Symon Siesling - Het verschil in commerciële en fiscale waardering van pensioenen

14

Mark Ferwerda en Henk van der Rĳst - De controle van pensioenen in de jaarrekening

18

Peter Nieuwenhuizen en Mark Brouwer - Aansturing en bewaking uitbestede pensioenfondsadministraties cruciaal

22

Alfred Lagendĳk en Bastiaan Starink - Ageing en het nieuwe pensioenakkoord van de STAR

28

Wim Koeleman - Het begint met de governance

32

Wim Holterman en Eko Loĳenga - Pensioenrisico’s bĳ fusies en overnames

36


Spotlight 2011 - Uitgave 1 Peter van Mierlo - Woord vooraf ‘Wees de verandering die je in de wereld wilt zien’

4

Peter Geerts, Wouter Hoff en Alexander Staal - Informatie efficiënter aanleveren met SmartClose

6

Wietse Roozendaal - Op naar ‘continuous assurance’

12

Jacques de Swart, Adri Briene en Anton Bakkum - Data-analyse essentieel onderdeel van de controle

18

Hugo van den Ende - Eén standaard voor verslaggeving?

22

Jaap de Kreek - Biedt de WOPT ruimte voor interpretatie?

28

Tonne Mulder - Beveiligingsrisico’s bĳ internetverkopen

34

Martĳn Mouwen - Ononderbroken beschikbaarheid van financiering

40

Ianika Tzankova - Gevolgen class action voor wereldwĳd opererende accountant

46

Kort nieuws

50

Spotlight 2010 - Uitgave 4 Peter van Mierlo - Woord vooraf ‘Open en constructief, gericht op kwaliteit’

4

Arjan Brouwer en Jeroen van der Heĳden - Revenue recognition: praktische implicaties

6

Jay Tahtah en Rik van Hal - De revisie van leaseaccounting

12

Wim Schoonderbeek - Wettelĳke reserves anders bekeken

20

Peter Veerman - De rol van de accountant na de financiële crisis

26

Frans de Groot - Dag accountantsverklaring, hallo controleverklaring

32

Linda Kerpershoek - Single information, Single audit: de impact op stakeholders

38

Frans de Groot - Nieuwe controlestandaarden: het vertrouwen waard

42

Olof Bik - Cultuurverschillen in het controledossier

46

Wim de Bakker - Nieuwe regels voor de plaats van dienst in de btw

52

Kort nieuws

56


54


Colofon Spotlight is het vaktechnisch bulletin van PricewaterhouseCoopers Accountants. Dit bulletin mag ter beschikking worden gesteld aan cliënten en derden, evenwel met inachtneming van het volgende. Bĳ het redigeren van de teksten wordt de uiterste zorgvuldigheid betracht. De behandeling van de onderwerpen is evenwel niet altĳd uitputtend, terwĳl tevens na verloop van tĳd informatie verouderd of niet meer (volledig) juist kan zĳn. De mening van de auteur(s) is niet noodzakelĳkerwĳs de mening van PwC. Wĳ aanvaarden daarom geen verantwoordelĳkheid voor hetgeen eventueel wordt ondernomen op basis van de inhoud van deze publicatie. Alle rechten voorbehouden.

Hoofdredacteur mr. drs. J.B. Backhuĳs RA Eindredactie drs. A.J. Schager RA drs. E.M. van der Weĳden RA Redactie prof. dr. P.W.A. Eimers RA prof. dr. W.G.M. Holterman RA drs. E. de Horde RA RE prof. dr. mr. G.W.J.M. Kampschöer RA drs. W.J. Schoonderbeek RA A.M. Spek RA P.J. Veerman RA Editor drs. C. Rompas Secretariaat D. van der Klis Vormgeving ECO Digital Publishing

Nadere informatie Voor nadere informatie kunt u zich wenden tot Assurance National Office of de personen die in de bĳdragen genoemd zĳn. Wanneer u een artikel of passage uit Spotlight wilt overnemen is bronvermelding verplicht en verzoeken wĳ u een exemplaar van uw publicatie te zenden aan het redactieadres. Redactieadres PricewaterhouseCoopers Accountants Assurance National Office Postbus 90357 1006 BJ Amsterdam Telefoon: 088 792 5253 Fax: 088 792 9632 Abonnementenservice Gelieve wĳzigingen, inclusief adreslabel, te sturen naar: PwC Antwoordnummer 46440 1060 WD Amsterdam

Productie Verweĳ Printing

Deze publicatie is uitsluitend opgesteld als algemene leidraad voor relevante kwesties en dient niet te worden geïnterpreteerd als professioneel advies. U dient niet te handelen op basis van de in deze publicatie vervatte informatie zonder nader professioneel advies te hebben ingewonnen. Er wordt geen enkele expliciete of impliciete verklaring verstrekt of garantie geboden ten aanzien van de juistheid of volledigheid van de in deze publicatie vervatte informatie, en voor zover toegestaan krachtens de wet, aanvaarden de bĳ deze publicatie betrokken PwC firms, medewerkers en vertegenwoordigers geen enkele aansprakelĳkheid, voor de gevolgen van enige handeling dan wel omissie door hetzĳ uzelf hetzĳ enige andere persoon op basis van de in deze publicatie vervatte informatie of voor enig besluit waaraan die informatie ten grondslag ligt.


© 2011 PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. (KvK 34180289). Alle rechten voorbehouden. 2011.11.01.21.30. In dit document wordt met ‘PwC’ bedoeld PricewaterhouseCoopers Accountants N.V., die een member firm is van PricewaterhouseCoopers International Limited. Niet bestemd voor verdere openbaarmaking zonder toestemming van PwC. 'PwC' is het merk waaronder member firms van PricewaterhouseCoopers International Limited (PwCIL) handelen en diensten verlenen. Samen vormen deze member firms het wereldwijde PwC-netwerk. Elke member firm in het netwerk is een afzonderlijke juridische entiteit en handelt voor eigen rekening en verantwoording en niet als vertegenwoordiger van PwCIL of enige andere member firm. PwCIL verricht zelf geen diensten voor klanten. PwCIL is niet verantwoordelijk of aansprakelijk voor het handelen of nalaten van welke van haar member firms dan ook, kan geen zeggenschap uitoefenen over hun professionele oordeel en kan hen op geen enkele manier binden.

Spotlight. Vaktechnisch bulletin van PwC Accountants. Jaargang uitgave 4

Recommend Documents