Raad voor maatschappelijke ontwikkeling Koepelorganisatie Zorg Werkgroep Toegankelijkheid Pro Memorie Toelichting op en overwegingen bij de actuele en toekomstige Toegankelijkheid Openbare ruimten en Toegankelijkheid Publiek toegankelijke Gebouwen.
Algemeen 1. Het woord “Toegankelijkheid” wordt in deze notitie gebruikt voor het definiëren van de onbelemmerde toegang tot openbare ruimten (inclusief stedenbouwkundige elementen en groen- c.q. natuurgebieden), gebouwen, informatie en dienstverlening voor alle mensen inclusief mensen met een al dan niet permanente lichamelijke, verstandelijke- of zintuiglijke beperking, chronisch zieken, senioren met bewegingshulpmiddelen, ouders met kinder- of wandelwagens, etc. 2. Het wettelijk kader voor Toegankelijkheid is gebaseerd op internationaal vastgelegde regelgeving en/of aanbevelingen zoals het VN handvest over het bieden van gelijke kansen voor mensen met een beperking (27 september 1993), het VN handvest voor de rechten van de mens (2006) en de EU richtlijn voor het bieden van gelijke kansen voor mensen met een beperking (2000/78/EG van 27 november 2000). De Nederlandse wetgeving is gebaseerd op deze richtlijnen en samengevat in de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronisch ziekte (Wgbh/cz) alsmede de Wet maatschappelijke ondersteuning (VWS), de Wet Personenvervoer 2000 en het bouwbesluit 2003 (VROM). Bovendien is het gelijkheidsprincipe vastgelegd in de Grondwet, artikel 1. Op provinciaal en
gemeentelijk
niveau
bestaan
geen
overkoepelende
verordeningen
m.b.t.
toegankelijkheid. 3. Toegankelijkheid in de gemeente Sluis betreft de actuele- en de toekomstige toegankelijkheid. In de gemeente zijn reeds diverse aanpassingen aangebracht om de actuele toegankelijkheid te verbeteren. Toch zijn een aantal zaken blijven liggen, zelfs na gedetailleerde rapportage van de betreffende belangenverenigingen. Door deze belangenverenigingen is aan de Rmo gevraagd om alle krachten te bundelen en bij de gemeente Sluis een allesomvattend advies neer te leggen voor de toegankelijkheid binnen de gemeenschap. 4. Door de Rmo is, in samenwerking met de Koepelorganisatie Zorg, een werkgroep samengesteld, die de actuele status van de toegankelijkheid van de openbare ruimte in de kernen van de gemeente Sluis objectief toetst en in kaart brengt. Dit heeft geleid tot een Werkgroep Toegankelijkheid verslag eindversie 12 januari 2010
1
Raad voor maatschappelijke ontwikkeling Koepelorganisatie Zorg Werkgroep Toegankelijkheid Pro Memorie nulmeting per kern. Voor deze nulmeting zijn vrijwilligers/ervaringsdeskundigen aangetrokken via netwerken en publicaties in de dag- en weekbladen. Toegankelijkheid van Openbare Gebouwen is in de nulmeting niet meegenomen. 5. Inclusief beleid en inclusief denken zijn begrippen die in de maatschappij van morgen belangrijk zijn. Dit betekent nu reeds rekening houden met mensen met een beperking en toegankelijkheid hanteren als een automatische reflex in beleid en in denken. Inclusief beleid voorkomt uitsluiting van (groepen) mensen. Gemeentelijk inclusief beleid leidt ertoe dat alle burgers gelijkwaardig kunnen deelnemen aan het maatschappelijk leven in de gemeente. Tevens bieden deze maatregelen comfort en veiligheid waar alle burgers baat bij hebben. 6. Uit schattingen van het aantal inwoners met een beperking (bijlage 1) blijkt dat het in de gemeente Sluis gaat om 2012 personen (8.3% van het totaal aantal inwoners) waarvan 814 (3.4%) betrekking hebben op ouders met kinder- of wandelwagens, 853 (3.5%) senioren met bewegingsbeperkingen en 345 (1.4%) chronisch zieken en zintuiglijke, lichamelijke of verstandelijke mensen met beperking. 7. Uit bijlage 1 blijkt verder dat, na 20 jaar, het aantal mensen met een beperking in de gemeente Sluis slechts weinig toeneemt tot 2042 personen (8.9% van het aantal inwoners). De logica hierin is dat het aantal inwoners afneemt (SCOOP scenario) maar gelijktijdig ook de grijze druk toeneemt. De verdeling per categorie verandert wel n.l.: 600 (2.6%) ouders met kinder- en wandelwagens, 1139 (4.9%) senioren met een bewegingsbeperking en 303 (1.3%) chronisch zieken en zintuiglijk, lichamelijk of verstandelijke gehandicapte personen. 8. De gemeente Sluis kent een hoge toeristische druk. Het aantal bezoeken van nietinwoners wordt geschat op 8 miljoen per jaar. De kern Sluis krijgt er daarvan ongeveer 4,5 miljoen, verdeeld over het jaar. Uitgaande van een gelijk aantal mensen met een beperking onder deze groep als in de gemeente Sluis zelf, betekent dit dat dagelijks circa 3300 extra personen met een beperking gebruik maken van de openbare ruimte, gebouwen, informatie en dienstverlening.
Werkgroep Toegankelijkheid verslag eindversie 12 januari 2010
2
Raad voor maatschappelijke ontwikkeling Koepelorganisatie Zorg Werkgroep Toegankelijkheid Pro Memorie Overwegingen: 1. De status quo van de actuele toegankelijkheid is samengevat in stads- en kernkaarten (bijlage 1 ), resulterend uit de nulmeting. Bij de opdracht aan de inventariseringgroep zijn richtlijnen gegeven naar welke zaken moet worden gekeken en met welke ogen en gedachten het onderzoek moet worden uitgevoerd. Toegankelijkheid is daarbij gedefinieerd als onbelemmerde toegang tot openbare ruimten en publiektoegankelijke gebouwen. In het kader van de inclusieve denkwijze betreft het hier niet alleen de valide burgers van de gemeente maar zeer specifiek de mensen met een al dan niet permanente lichamelijke, verstandelijke of zintuiglijke beperking, chronisch zieken, senioren met bewegingshulpmiddelen, ouders met kinder- of wandelwagens, etc. 2. Op basis van de definitie van toegankelijkheid is gekeken naar persoonskenmerken (blind, been in het gips, ouderen met bewegingsbeperkingen die rustplaatsen nodig hebben, etc.) en verder omgevingkenmerken (obstakels in het trottoir, etc.). 3. De nulmeting is opgedeeld in hoofdpunten (verzakte trottoirs, losliggende tegels, te smal trottoir, paaltjes en lantaarnpalen, kruispunten die niet afgeschuind zijn, en onveilige oversteekplaatsen) en vier subpunten (aanwezigheid van aangepaste parkeergelegenheid. Openbaar vervoer, zichtbaarheid van huisnummers en aanwezigheid, plaats en staat van onderhoud van straatmeubilair, etc.). Bij de nulmeting is geconcludeerd dat het resultaat opgedeeld kan worden in -
Op korte termijn oplosbare zaken,
-
Op langere termijn oplosbare zaken
-
Praktisch onoplosbare zaken.
4. Het resultaat van de nulmeting leidt tot de constatering dat door de gemeente Sluis al meer aanpassingen zijn gedaan dan oorspronkelijk gedacht. De aanpak van de resterende probleemgebieden wordt dan als volgt mogelijk geacht: -
Voor de op korte termijn oplosbare zaken kan overleg worden gepleegd met de dienst gemeentewerken om deze zaken in te plannen tijdens de kernbezoeken voor het reguliere onderhoud en tijdens de geplande opplusdagen. De werkgroep toegankelijkheid stelt zich ter beschikking om deze specifieke punten uit de nulmeting verder toe te lichten.
Werkgroep Toegankelijkheid verslag eindversie 12 januari 2010
3
Raad voor maatschappelijke ontwikkeling Koepelorganisatie Zorg Werkgroep Toegankelijkheid Pro Memorie -
Voor de langere termijn oplosbare problemen wordt het mogelijk geacht deze te integreren in de meerjarige beheer planning van de dienst gemeentewerken. Er wordt hier specifiek gedacht aan uitvoering tijdens geplande wegen of rioolwerkzaamheden en groot onderhoud van groen in de kernen. Dit vereist bijzondere aandacht bij het bestekgereed maken van de onderhoud- of reconstructiewerkzaamheden.
-
Onoplosbare problemen worden gezien bij bv. een te smalle stoep in een historische kern, bestratingtype in historische kernen die op grond van authenticiteit behouden moet blijven of een trottoir dat in eigendom is van eigenaars van aanliggende panden, waardoor de stoep bijna per pandbreedte varieert in hoogte, breedte en verhardingstype en soms zelfs is afgesloten. In de praktijk zijn dus niet alle toegankelijkheidproblemen op te lossen en moet dan ook geaccepteerd en aan de bevolking duidelijk gemaakt worden.
5. Voor wat betreft de toekomstige toegankelijkheid is het duidelijk dat dit een onlosmakelijk deel is van de moderne samenleving, voortkomend uit zowel internationale handvesten en richtlijnen alsook nationale wetgeving. De gemeente Sluis is de beleidmaker die in de samenleving het kortst bij de burger staat. De gemeente Sluis is dus de instantie die de verordeningen voor toegankelijkheid van openbare ruimten, gebouwen en evenementen zal moeten vaststellen en uitvoeringen hiervan door architecten, bouwbureaus, adviesbureaus voor openbare ruimten en aannemers, maar ook medewerkers/leveranciers van groenvoorzieningen, straatmeubilair en nutsvoorzieningen, zal moeten instrueren en controleren. 6. De gemeente kan een bureaucratisch besluit nemen en het „probleem‟ toegankelijkheid verwijzen naar bestaande bouwbesluiten waarin reeds enkele details van toegankelijkheid zijn verwerkt. De gemeente wordt daardoor echter niet ontslagen van haar verantwoordelijkheid om toe te zien op de naleving van de wetten die de toegankelijkheid voorschrijven. De gemeente plaatst zich daarmee op afstand van de wetgeving en van de praktische uitvoering van het werk voor toegankelijkheid van openbare ruimte en gebouwen. De belasting van gemeentepersoneel wordt groter en het risico voor de gemeente Sluis neemt toe.
Werkgroep Toegankelijkheid verslag eindversie 12 januari 2010
4
Raad voor maatschappelijke ontwikkeling Koepelorganisatie Zorg Werkgroep Toegankelijkheid Pro Memorie 7. De gemeente kan een eigen verordening toegankelijkheid vaststellen en de uitvoering en controle van werken aan openbare ruimten en gebouwen direct controleren op naleving. Deze aanpak schept duidelijkheid voor alle betrokkenen bij werken aan openbare ruimten en gebouwen. De regels zijn duidelijk en de uitvoerende ambtenaren betrokken op basis van documenten die bekend en vertrouwd zijn. De betrokken ambtenaren kunnen de verantwoordelijkheden van de gemeente toetsen en zo nodig direct corrigerend optreden. Het risico voor de gemeente neemt daarmee af. 8. Het vaststellen en naleven van een verordening toegankelijkheid vraagt van het gemeentepersoneel een actueel kennisniveau van de materie toegankelijkheid en een sensibiliteit voor deze materie. Het is van belang dat de betreffende ambtenaren een volwaardige gesprekspartner zijn voor zowel planners als uitvoerders van werken alsook voor de participerende burger via de Rmo en Koepelorganisatie Zorg. Het volgen van cursussen of deelname aan symposia kan daarom noodzakelijk zijn. 9. Een
coherent
toegankelijkheidsbeleid
vergt
initiatieven
vanuit
verschillende
beleidsdomeinen en beleidsniveaus. Het beperkt zich niet tot ruimtelijke ordening, maar gaat verder in cultuur, toerisme, mobiliteit, onderwijs en werkgelegenheid en leidt zo tot toegankelijkheid binnen alle domeinen van het sociaal maatschappelijk leven. 10. Een demystificeren van het begrip toegankelijkheid is noodzakelijk. Tot nu toe is toegankelijkheid uitsluitend gerelateerd aan de groep lichamelijk gehandicapten. Deze groep is echter een klein deel uit de bevolking die direct afhankelijk is van een goede toegankelijkheid. Senioren met bewegingsproblemen en ouders met kinder- en wandelwagens vertegenwoordigen het merendeel van de direct betrokkenen bij een goed georganiseerde toegankelijkheid. 11. Gemiddeld maken op dit moment 2030 inwoners van de gemeente Sluis gebruik van voorzieningen die gerelateerd zijn aan de toegankelijkheid van openbare ruimten en gebouwen. Dit getal is vrijwel constant op de middellange termijn ten gevolge van zowel de te verwachten krimp van het aantal inwoners alsook de toenemende vergrijzing. Er is een
duidelijke
verschuiving
naar
een
toenemend
aantal
senioren
met
een
bewegingsbeperking bij het voortschrijden van de tijd (zie bijlage 1) terwijl het aantal ouders met kinder- en wandelwagens afneemt. Het aantal chronisch zieken en lichamelijk, verstandelijk of zintuiglijk beperkten blijft vrijwel constant op 1.3% van de Werkgroep Toegankelijkheid verslag eindversie 12 januari 2010
5
Raad voor maatschappelijke ontwikkeling Koepelorganisatie Zorg Werkgroep Toegankelijkheid Pro Memorie bevolking. Sluis is gastgemeente voor vele toeristen. Statistisch betekent dit dat het aantal toeristen met een beperking, die per dag gebruik zou kunnen maken van de openbare ruimten en gebouwen in de gemeente, hoger is als het aantal inwoners met een beperking van de gemeente zelf. Het totaal aantal mensen met een beperking dat gebruik maakt van de faciliteiten komt daarbij gemiddeld op 5300 of 21.8% van het aantal inwoners van de gemeente Sluis. 12. De gemeente Sluis heeft een speciale status binnen Nederland. Het is een grensgemeente en onder de passanten bevinden zich vele buitenlandse toeristen. Om de toegankelijkheid duidelijk te maken, moeten de openbare aanwijzingen, informatieborden, etc., behalve in het Nederlands ook in de Duitse, Engelse en Franse taal worden aangegeven. Meerdere talen op informatieborden is trouwens niet uitsluitend tot help van mensen met een beperking maar is een norm voor gastvrijheid en welkom voor alle passanten. 13. Een goede toegankelijkheid in de gemeente Sluis is ook belangrijk in de promotie van de gemeente waarin West Zeeuws Vlaanderen wordt aangeprezen als leef- en woongebied voor ouderen. Rust, ruimte, goed woningbestand, ontspanningsmogelijkheden in sport en op het strand, cultuurbeleving in de nabije omtrek, veel zonuren, goede zorgomgeving en een uitstekend georganiseerde toegankelijkheid worden dan plotseling de argumenten om meer bewoners te trekken naar de gemeente Sluis. 14. Toegankelijkheid is dus een term voor het vrije verkeer van alle inwoners en passanten in openbare ruimten en gebouwen en tot producten, diensten en informatie. Het denken over en het maken van beleid over toegankelijkheid is dus niet een „gehandicaptenprobleem‟ maar van belang voor alle burgers. Dit is de essentie van de inclusieve samenleving gekenmerkt door bereikbaarheid, toegankelijkheid, bruikbaarheid en uitgankelijkheid. 15. Inclusief beleid en denken leidt er toe dat slechts een kleine groep mensen met een beperking in de toekomst hinder zal ondervinden met de toegankelijkheid van openbare ruimten en gebouwen. Deze groep valt in de categorie waarvoor, door de aard van hun beperking, de problemen met toegankelijkheid niet kunnen worden opgelost. Voor deze groep zal ook in de toekomst speciale zorg nodig zijn in de vorm van speciaal vervoer, actieve begeleiding, speciaal aangepaste woningen, etc. De werkgroep acht het belangrijk deze groep te identificeren en, middels duidelijke communicatie, hun speciale status kenbaar te maken. Werkgroep Toegankelijkheid verslag eindversie 12 januari 2010
6
Raad voor maatschappelijke ontwikkeling Koepelorganisatie Zorg Werkgroep Toegankelijkheid Pro Memorie 16. De werkgroep toegankelijkheid constateert dat in vele gemeenten van Nederland en België wordt nagedacht over het vaststellen van verordeningen voor toegankelijkheid. In sommige gemeenten zijn deelprojecten hiervan reeds uitgevoerd. Een studie is gemaakt van zowel Nederlandse als Belgische rapporten, wetten en verordeningen. Uit deze documenten is een selectie gemaakt en op basis daarvan is zowel een ontwerpverordening voor openbare ruimten als een ontwerpverordening voor publiektoegankelijke gebouwen gemaakt zoals die zou kunnen worden vastgesteld door de gemeente Sluis. Zie bijlage 2 en 3. 17. De werkgroep stelt vast dat de invoering van een duidelijke verordening toegankelijkheid kan resulteren in de vraag over wat te doen met bestaande privé openbare ruimten en gebouwen die, op dit moment en na invoering van een verordening toegankelijkheid, niet voldoen aan de normen van de toegankelijkheid. In sommige steden van Nederland heeft dit geleid tot een subsidieverordening voor toegankelijkheid waarin wordt vastgelegd onder welke omstandigheden en op welke voorwaarden subsidie kan worden verleend voor de aanpassing van bestaande openbare gebouwen. Openbare ruimten zijn hiervan uitgesloten. Vele openbare gebouwen hebben privé eigenaren zoals sportaccommodaties/ kantines, cafés, restaurants, hotels, etc. De werkgroep komt tot de conclusie dat de gemeente geen verplichtingen heeft om voor de genoemde aanpassing in bestaande gebouwen subsidie te verlenen en ziet de aanpassing als een deel van de commerciële afweging die een privé eigenaar moet doen om tot aanpassing over te gaan. 18. Bij bouw- of verbouwaanvragen tot het wijzigen van bestaande privé openbare gebouwen, moet de gemeente het plan toetsen op toegankelijkheid. Waar mogelijk dient het ontwerp, binnen de bestaande kaders, te voldoen aan de eisen van toegankelijkheid. In een bestaande ruimte/gebouw kan men echter stuiten op onmogelijkheden tot toegankelijk maken van het object. Hier kan de gemeente, mits goed gemotiveerd, afwijken van de voorschriften. 19. Ten behoeve van de communicatie tussen de gemeente Sluis en de burgers ziet de werkgroep de noodzaak van samenwerking tussen de betrokken ambtenaren en de Rmo/Koepelorganisatie Zorg. Bij voorbereiding of uitvoering van werken kunnen leden van deze organisaties, die bestaan uit ervaringsdeskundigen en specialisten, de betrokken ambtenaren van dienst zijn als adviseur of vraagbaak. Verder kan de Rmo/
Werkgroep Toegankelijkheid verslag eindversie 12 januari 2010
7
Raad voor maatschappelijke ontwikkeling Koepelorganisatie Zorg Werkgroep Toegankelijkheid Pro Memorie Koepelorganisatie Zorg toegankelijkheidssignalen opvangen uit de samenleving die op zich kunnen leiden tot noodzakelijke aanpassingen in de bestaande verordening.
Conclusies en aanbeveling. 1. De werkgroep beveelt aan dat de actuele toegankelijkheidsituatie in de gemeente Sluis wordt verbeterd door de op korte en lange termijn oplosbare problemen, zichtbaar gemaakt in de bijlage 1 , op te nemen in de werkplanning voor kernonderhoud en opplusdagen (korte termijn), als ook in het Beheerplan Wegen en Riolering alsook in het Beheerplan Groen (lange termijn). 2. De werkgroep beveelt aan de praktisch onoplosbare toegankelijkheidproblemen vast te leggen en deze aan de bevolking te communiceren. 3. De werkgroep beveelt aan dat een inventarisatie van de toegankelijkheid in (niet private) openbare gebouwen wordt uitgevoerd. Uit deze inventarisatie kan een plan tot (versnelde) aanpak van de toegankelijkheid problemen in deze gebouwen worden vastgesteld. Hiermee bevordert de gemeente Sluis haar voorbeeldfunctie voor toegankelijkheid van de gemeentelijke faciliteiten. 4. Om de realisatie van een inclusieve samenleving (inclusief toeristen) dichterbij te brengen wordt voorgesteld inclusief beleid op te nemen in het takenpakket van een medewerker van de gemeente. Hiermee moet worden bereikt dat bij de voorbereiding en uitvoering van planmatige werkzaamheden in de openbare ruimte toegankelijkheid optimale aandacht krijgt. 5. De werkgroep van de RMO heeft na bestudering van alle documenten zoals wettelijke regelingen, beleidsplannen en bestaande ontwerpverordeningen toegankelijkheid, de voorgaande analyse samengevat en concludeert dat de gemeente Sluis dient te worden aangemoedigd een Verordening Toegankelijkheid Openbare ruimten en een Verordening Toegankelijkheid Publiek toegankelijke Gebouwen vast te stellen. De ontwerpverordeningen zijn hiertoe bijgevoegd. 6. De werkgroep beveelt aan dat binnen de Koepelorganisatie Zorg een semipermanente groep toegankelijkheid wordt ingericht die, bij behoefte, assistentie kan verlenen aan ambtenaren van de gemeente Sluis bij de voorbereiding van werken waarbij toegankelijkheidvraagstukken aan de orde zijn.
Werkgroep Toegankelijkheid verslag eindversie 12 januari 2010
8
Raad voor maatschappelijke ontwikkeling Koepelorganisatie Zorg Werkgroep Toegankelijkheid Pro Memorie
12 januari 2010. Werkgroep Toegankelijkheid van de RMO/Koepelorganisatie Zorg. Willem Behr, Voorzitter Betsij Thijen, Secretaris Liesbeth Cornelisse, Walter Paridaen Wim van der Houwen Theo Tazelaar Tonny Brugge Jacques le Grand, représentant RMO
Werkgroep Toegankelijkheid verslag eindversie 12 januari 2010
9
