Een Manpower Onderzoek
Q3 2008
Manpower Employment Outlook Survey Nederland
Kop
Inhoudsopgave
Q3/08
Manpower Employment Outlook Survey Nederland
Employment Outlook Survey – resultaten Nederland
2
Vergelijking per regio Vergelijking per sector
Employment Outlook Survey – resultaten wereldwijd
8
Internationale vergelijking – Noord-, Midden- en Zuid-Amerika Internationale vergelijking – Azië Pacific Internationale vergelijking – Europa
Over het onderzoek
15
Over Manpower
16
1
Manpower Employment Outlook Survey Nederland
Employment Outlook Survey – resultaten Nederland De uitkomsten van de Manpower Employment Outlook Survey voor het derde kwartaal van 2008 zijn verkregen uit vraaggesprekken met 758 in Nederland gevestigde werkgevers. Ze kregen allen de vraag voorgelegd welke veranderingen zij ten aanzien van de werkgelegenheid op de eigen locatie voorzien voor het derde kwartaal van 2008 (juli t/m september 2008) ten opzichte van het tweede kwartaal van 2008. Werkgevers in Nederland zijn voorzichtig optimistisch over de groei van de werkgelegenheid in het derde kwartaal van 2008. Geen van de werkgevers verwacht een daling van de totale werkgelegenheid, terwijl 8% van hen verwacht het komende kwartaal meer mensen aan te nemen. 91% verwacht geen wijzigingen. Het resultaat hiervan is een netto werkgelegenheidscijfer van +8%. In vergelijking met het vorige kwartaal laat de Outlook een lichte stijging van 3 procentpunten zien. Op jaarbasis is de Outlook relatief stabiel (daling van 1 procentpunt).
3e kwartaal 2004
2
Toename
Afname
% 8
Na correctie van seizoensinvloeden staat het netto werkgelegenheidscijfer ook op een bemoedigende +8%. Na seizoenscorrectie is de Outlook zowel op kwartaalals op jaarbasis relatief stabiel gebleven. In dit verslag wordt gebruik gemaakt van de term Net Employment Outlook of netto werkgelegenheidscijfer. Dit is het percentage werkgevers dat denkt het volgende kwartaal meer medewerkers te zullen aantrekken minus het percentage werkgevers dat verwacht dat het eigen personeelsbestand zal inkrimpen. Het resultaat van deze berekening is de Net Employment Outlook. Tenzij anders aangegeven, is op alle gegevens die vanaf dit punt in het commentaar zijn opgenomen seizoenscorrectie toegepast.
Nettoverandering werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
Ongewijzigd
Onbekend
%
%
%
%
%
2
87
3
+6
+6
4e kwartaal 2004
9
3
85
3
+6
+5
1e kwartaal 2005
8
5
86
1
+3
+1
2e kwartaal 2005
5
7
87
1
-2
+1
3e kwartaal 2005
6
3
89
2
+3
+3
4e kwartaal 2005
9
4
86
1
+5
+4 +5
1e kwartaal 2006
6
3
90
1
+3
2e kwartaal 2006
10
3
86
1
+7
+6
3e kwartaal 2006
9
5
84
2
+4
+4
4e kwartaal 2006
13
4
81
2
+9
+8
1e kwartaal 2007
10
4
86
0
+6
+8
2e kwartaal 2007
12
2
83
3
+10
+9
3e kwartaal 2007
11
2
87
0
+9
+9
4e kwartaal 2007
10
2
85
3
+8
+7
1e kwartaal 2008
13
3
82
2
+10
+8
2e kwartaal 2008
8
3
87
2
+5
+8
3e kwartaal 2008
8
0
91
1
+8
+8
Employment Outlook – Vergelijking per regio Werkgevers in alle vier de regio’s hebben voor het komende kwartaal positieve verwachtingen. Werkgevers in de regio Noord-Nederland hebben de meest positieve verwachtingen op het gebied van de werkgelegenheid (+10%). Werkgevers in de regio WestNederland zijn het minst positief (+5%). In vergelijking met het tweede kwartaal van 2008 verwachten werkgevers in zowel de regio NoordNederland als de regio Zuid-Nederland een gematigde stijging van de werkgelegenheid voor het komende kwartaal (stijgingen van 8, respectievelijk 6 procentpunten). In de regio Oost-Nederland blijven de verwachtingen ten aanzien van de werkgelegenheid Nettoverandering werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
%
%
Oost-Nederland
+8
+7
Noord-Nederland
+9
+10
Zuid-Nederland
+9
+9
West-Nederland
+5
+5
relatief stabiel (stijging van 1 procentpunt), terwijl die in de regio West-Nederland licht zijn gedaald met 3 procentpunten. Op jaarbasis verwachten werkgevers in de regio’s Noord- en Zuid-Nederland een gematigde stijging met betrekking tot de werkgelegenheid (4, respectievelijk 3 procentpunten). Daarentegen verwachten werkgevers in de regio Oost-Nederland een lichte daling van de werkgelegenheid van 2 procentpunten en laat de regio West-Nederland een gematigde daling van 7 procentpunten zien. Vóór toepassing van seizoenscorrectie laat het netto werkgelegenheidscijfer zien dat werkgevers in alle vier de regio’s een gemiddeld aantal mensen verwachten aan te nemen. De rapporten weerspiegelen verbeteringen in het netto werkgelegenheidscijfer op kwartaal- en op jaarbasis in de regio’s Noord- en Zuid-Nederland. De verwachtingen van werkgevers in de regio’s Oost- en West-Nederland zijn relatief stabiel op kwartaalbasis, maar laten op jaarbasis een daling zien.
Oost-Nederland
Noord-Nederland
Werkgevers in de regio Oost-Nederland hebben gematigd positieve verwachtingen voor het derde kwartaal van 2008 met een netto werkgelegenheidscijfer van een bescheiden +7%. Dat betekent dat de werkgelegenheid op kwartaalbasis relatief stabiel is gebleven en in vergelijking met het derde kwartaal van 2007 licht is gedaald met 2 procentpunten.
Na toepassing van seizoenscorrectie rapporteren werkgevers in Noord-Nederland een Outlook van +10%, tevens de sterkste van alle vier de regio’s. Vergelijkingen op kwartaalbasis laten een matige stijging van 8 procentpunten zien en op jaarbasis een gematigde stijging van 4 procentpunten.
Vóór toepassing van seizoenscorrectie staat de Outlook in de regio Oost-Nederland op een bemoedigende +8% en is daarmee stabiel gebleven ten opzichte van het vorige kwartaal. In vergelijking met het derde kwartaal van 2007 is de Outlook echter 2 procentpunten gedaald.
In de regio Noord-Nederland rapporteren werkgevers vóór toepassing van seizoenscorrectie een redelijke Outlook van +9%. Dit betekent een uitbreiding van de werkgelegenheid in vergelijking met het vorige kwartaal en met het derde kwartaal van 2007 (met 5, respectievelijk 4 procentpunten).
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0 -10
-10 -20
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie 2004
2005
2006
2007
2008
-20
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie 2004
2005
2006
2007
2008
3
Manpower Employment Outlook Survey Nederland
Zuid-Nederland
West-Nederland
Werkgevers in de regio Zuid-Nederland zijn voor het derde kwartaal van 2008 voorzichtig optimistisch over de groei van de werkgelegenheid met een netto werkgelegenheidscijfer van +9%. In vergelijking met het vorige kwartaal is dat een gematigde stijging van 6 procentpunten. Op jaarbasis betekent dit een lichte stijging van 3 procentpunten.
De verwachtingen voor de werkgelegenheid van werkgevers in de regio West-Nederland staat op een gereserveerde +5% en is daarmee dit kwartaal de zwakste van de vier regio’s. In vergelijking met het vorige kwartaal is de Outlook enigszins gedaald met 3 procentpunten; ook in vergelijking met het derde kwartaal van 2007 is de Outlook gedaald met 7 procentpunten.
Vóór toepassing van seizoenscorrectie rapporteren werkgevers in de regio Zuid-Nederland een bemoedigend netto werkgelegenheidscijfer van +9%. In vergelijking met het vorige kwartaal is dat een aanzienlijke stijging van 9 procentpunten. Op jaarbasis betekent dit een lichte stijging van 3 procentpunten.
In de regio West-Nederland verwachten werkgevers vóór toepassing van seizoenscorrectie een milde Outlook van +5%. Op kwartaalbasis is de Outlook relatief stabiel, maar op jaarbasis is het netto werkgelegenheidscijfer afgenomen met 7 procentpunten.
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0 -10
-10 -20
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie 2004
2005
2006
2007
2008
-20
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie 2004
2005
2006
2007
2008
Employment Outlook – Vergelijking per sector Na toepassing van seizoenscorrectie verwachten werkgevers in alle negen sectoren voor het derde kwartaal van 2008 een positief netto werkgelegenheidscijfer. Werkgevers in de sector Financiële dienstverlening (+16%) zijn het meest positief gestemd over de werkgelegenheid. Ook de sectoren Nutsbedrijven (+12), Mijnbouw & delfstofwinning (+12%), Landbouw, bosbouw en visserij (+11%) en Productiebedrijven (+10%) rapporteren positieve netto werkgelegenheidscijfers. De sectoren Bouwnijverheid (+3) en Overheid, sociale sector en welzijn (+3%) laten het zwakste netto werkgelegenheidscijfer zien. Vergelijkingen op kwartaalbasis tonen aan dat het netto werkgelegenheidscijfer in vijf van de negen industriële sectoren is gedaald. Werkgevers verwachten een lichte daling van de werkgelegenheid in de sectoren 4
Bouwnijverheid (met 8 procentpunten), Transport, opslag en communicatie (met 6 procentpunten) en Mijnbouw en delfstofwinning (met 4 procentpunten). De Outlook is echter in drie van de negen sectoren gestegen. Werkgevers in de sector Landbouw, bosbouw en visserij rapporteerden een gematigde stijging van 8 procentpunten. Een vergelijking op jaarbasis laat eenzelfde patroon zien: werkgevers in vijf van de negen sectoren verwachten minder mensen aan te kunnen nemen, terwijl werkgevers in vier andere sectoren verwachten dat de werkgelegenheid zal toenemen. De sterkste dalingen van de Outlook zijn te vinden in de sectoren Bouwnijverheid (met 9 procentpunten) en Groothandel, detailhandel en horeca (met 8 procentpunten).
In alle negen sectoren rapporteren werkgevers vóór toepassing van seizoenscorrectie milde of positieve netto werkgelegenheidscijfers. De Outlook is het sterkst in de sector Zakelijke dienstverlening (+17%) en de sector Landbouw, bosbouw en visserij (+12%). De Outlook is het zwakst in de sector Overheid en maatschappelijke dienstverlening (+2%) en de sector Bouwnijverheid (+2%).
Op kwartaalbasis (8 procentpunten) en in vergelijking met het derde kwartaal van 2007 (6 procentpunten) is de Outlook in de sector Landbouw, bosbouw en visserij gestegen. In de sector Bouwnijverheid is de Outlook echter aanzienlijk gedaald met 9 procentpunten op kwartaalbasis en 10 procentpunten in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar. In de sector Transport, opslag en communicatie is het netto werkgelegenheidscijfer zowel op kwartaal- als op jaarbasis gedaald met 8 procentpunten. +12 +11
Landbouw, bosbouw en visserij +2 +3
Bouwnijverheid
+10 +12
Nutsbedrijven
+17 +16
Zakelijke dienstverlening +10 +10
Productiebedrijven
+11 +12
Mijnbouw en delfstofwinning +1
Overheid en maatschap. dienstverl.
+3 +6 +5
Transport, opslag en communicatie Groothandel, detailhandel en horeca -20
+5 -10
+8 10
0
20
30
Netto werkgelegenheidscijfer
40
50
Na seizoenscorrectie
Landbouw, bosbouw en visserij Werkgevers in de sector Landbouw, bosbouw en visserij verwachten dat de groei van de werkgelegenheid in het derde kwartaal van 2008 stabiel blijft, met een netto werkgelegenheidscijfer van +11%. Dit betekent een gematigde stijging van 8, respectievelijk 6 procent in vergelijking met het vorige kwartaal en met dezelfde periode in 2007. Dit is het sterkste netto werkgelegenheidscijfer sinds Nederland voor het eerst deelnam aan de enquête in het derde kwartaal van 2003.
50 40 30 20
Vóór toepassing van seizoenscorrectie zijn de verwachtingen van werkgevers in de sector Landbouw, bosbouw en visserij gelijksoortig op een gunstige +12%. Op kwartaalbasis betekent dit een toename van 8 procentpunten en een toename van 6 procentpunten op jaarbasis.
10 0 -10 -20
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie 2004
2005
2006
2007
2008
5
Manpower Employment Outlook Survey Nederland Bouwnijverheid
Nutsbedrijven
Werkgevers in de sector Bouwnijverheid verwachten een rustige arbeidsmarkt in het komende kwartaal met een netto werkgelegenheidscijfer van +3%. In vergelijking met het vorige kwartaal (8 procentpunten) en met het derde kwartaal van 2007 (9 procentpunten) is het netto werkgelegenheidscijfer aanzienlijk gedaald. Samen met de verwachtingen van werkgevers in de sector Overheid, maatschappelijke dienstverlening en welzijn is deze Outlook dit kwartaal de zwakste van alle industriële sectoren.
Met een netto werkgelegenheidscijfer van +12% zijn de verwachtingen van werkgevers in de sector Nutsbedrijven voorzichtig optimistisch. In vergelijking met het vorige kwartaal laat de Outlook een gematigde stijging van 2 procentpunten zien en in vergelijking met het derde kwartaal van 2007 een lichte stijging van 4 procentpunten.
Vóór toepassing van seizoenscorrectie staat de Net Employment Outlook op een gereserveerde +2%. Dit is een aanzienlijke daling op kwartaalbasis van 9 procentpunten en van 10 procentpunten op jaarbasis.
Werkgevers in de sector Nutsbedrijven rapporteren vóór toepassing van seizoenscorrectie een respectabel netto werkgelegenheidscijfer van +10%. In vergelijking met het vorige kwartaal is dat relatief stabiel en op jaarbasis betekent dat een lichte stijging van 4 procentpunten.
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0 -10
-10 -20
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie 2004
2005
2006
2007
-20
2004
2008
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie 2005
2006
2007
2008
Zakelijke dienstverlening
Productie
Met een netto werkgelegenheidscijfer van +16% hebben werkgevers in de sector Zakelijke dienstverlening positieve verwachtingen en de sterkste Outlook in Nederland voor het komende kwartaal. De Outlook laat op kwartaal- èn op jaarbasis een lichte stijging zien (van 3 respectievelijk 4 procentpunten).
Het netto werkgelegenheidscijfer voor de sector Productie laat zien dat werkgevers in het komende kwartaal mogelijkheden zien voor werkzoekenden. De Outlook staat op +10%, dat is een lichte daling van 2 procentpunten in vergelijking met het vorige kwartaal en eveneens een lichte daling van 6 procentpunten in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar.
Vóór toepassing van seizoenscorrectie laat het netto werkgelegenheidscijfer een gelijksoortig patroon zien: werkgevers in de sector Zakelijke dienstverlening rapporteren een positieve Outlook van +17%. Dit betekent een toename van 5 procentpunten op kwartaalbasis en op jaarbasis.
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0
-10 -20
-10 Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie 2004
6
Een netto werkgelegenheidscijfer (vóór seizoenscorrectie) van +10% geeft aan dat werkgevers voorzichtig optimistisch zijn over de werkgelegenheid. Op kwartaalbasis is er een lichte stijging, maar in vergelijking met het derde kwartaal van 2007 is er sprake van een lichte daling.
2005
2006
2007
2008
-20
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie 2004
2005
2006
2007
2008
Mijnbouw en delfstofwinning
Overheid en maatschappelijke dienstverlening
De verwachtingen met betrekking tot de werkgelegenheid in de sector Mijnbouw en delfstofwinning zijn positief: een netto werkgelegenheidscijfer van +12%. In vergelijking met het vorige kwartaal is er echter wel een lichte daling van de Outlook van 4 procentpunten; een vergelijking op jaarbasis laat een toename van 3 procentpunten zien.
Werkgevers in de sector Overheid, maatschappelijke dienstverlening en welzijn rapporteren een relatief voorzichtig netto werkgelegenheidscijfer van +3%. Dat is dit kwartaal één van de zwakste netto werkgelegenheidscijfers. In vergelijking met het vorige kwartaal is de Outlook stabiel, maar op jaarbasis wordt een daling van 2 procentpunten gerapporteerd.
Het netto werkgelegenheidscijfer laat vóór toepassing van seizoenscorrectie eenzelfde patroon zien. Werkgevers in de sector Mijnbouw en delfstofwinning rapporteren een stabiel werkgelegenheidscijfer van +11%. De Outlook is in vergelijking met het vorige kwartaal zwakker (daling van 4 procentpunten) en laat een stijging van 3 procentpunten zien op jaarbasis.
Ook vóór seizoenscorrectie zijn werkgevers in de sector Overheid en maatschappelijke dienstverlening behoudend wat betreft de verwachtingen met betrekking tot de werkgelegenheid (+1%). Zowel in vergelijking met het vorige kwartaal als met het tweede kwartaal van 2007 is de Outlook relatief ongewijzigd gebleven.
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0 -10
-10 -20
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie 2004
2005
2006
2007
-20
2004
2008
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie 2005
2006
2007
2008
Transport, opslag en communicatie
Groothandel, detailhandel en horeca
Het netto werkgelegenheidscijfer in de sector Transport, opslag en communicatie staat op een voorzichtige +5%. De Outlook is zowel op kwartaalbasis (6 procentpunten) als op jaarbasis (8 procentpunten) enigszins zwakker.
Werkgevers in de sector Groothandel, detailhandel en horeca verwachten niet dit kwartaal veel mensen aan te nemen met een netto werkgelegenheidscijfer van +5%. Zowel in vergelijking met het vorige kwartaal als met het derde kwartaal van 2007 blijft de Outlook relatief ongewijzigd.
Vóór toepassing van seizoenscorrectie weerspiegelt de Outlook eenzelfde patroon waarbij werkgevers in de sector Transport, opslag en communicatie (+6%) op kwartaalbasis en op jaarbasis een daling van 8 procentpunten rapporteren.
Vóór toepassing van seizoenscorrectie rapporteren werkgevers in de sector Groothandel, detailhandel en horeca een bescheiden Outlook van +8%. Dit betekent een lichte toename van 8 procentpunten op kwartaalbasis en een geringe afname van 2 procentpunten op jaarbasis.
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0
-10 -20
-10 Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie 2004
2005
2006
2007
2008
-20
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie 2004
2005
2006
2007
2008
7
Manpower Employment Outlook Survey Nederland
Employment Outlook Survey – resultaten wereldwijd Meer dan 55.000 werkgevers in 32 verschillende landen en regio’s zijn geïnterviewd om de verwachte werkgelegenheidsontwikkelingen* tussen juli en september 2008 te meten. Met uitzondering van werkgevers in Spanje, die het enige negatieve nationale netto werkgelegenheidscijfer rapporteren, hebben werkgevers in alle landen en regio’s positieve verwachtingen met betrekking tot de werkgelegenheid. Met name werkgevers in Mexico rapporteren de meest optimistische verwachtingen met betrekking tot de werkgelegenheid sinds de introductie van de enquête in die landen. Wereldwijd is het merendeel van de werkgevers voor het komende kwartaal en in vergelijking met het derde kwartaal van 2007 echter minder optimistisch over het uitbreiden van het personeelsbestand. In Argentinië, Nieuw-Zeeland, Zuid-Afrika en Spanje hebben werkgevers de minst positieve verwachtingen met betrekking tot de werkgelegenheid sinds de invoering van de enquête
in die landen. India en Zwitserland leveren voor het eerst gegevens die zijn gecorrigeerd voor seizoensinvloeden. Werkgevers in India, Singapore, Peru, Polen, Costa Rica, Hongkong en Roemenië hebben voor het derde kwartaal wereldwijd de meest optimistische verwachtingen voor de werkgelegenheid. Werkgevers in Spanje, Italië en Ierland daarentegen hebben voor het komende kwartaal de minst positieve verwachtingen. In vergelijking met het vorige kwartaal hebben werkgevers in 18 landen en regio’s minder positieve verwachtingen ten aanzien van de werkgelegenheid, in zeven landen verwachten werkgevers meer mensen te kunnen aannemen en in zeven landen verwachten werkgevers geen wijzigingen in hun personeelsbestand. Een vergelijking met het derde kwartaal van 2007 laat eenzelfde beeld zien: in 22 landen en regio’s zijn de verwachtingen voor de werkgelegenheid minder positief. Slechts vijf landen en regio’s verwachten een verbetering van de werkgelegenheid.
Netto verandering werkgelegenheid Noord-, Verschil 2e kw. 2008 Midden- en 3e kwartaal 2008 en 3e kwartaal 2008 Zuid-Amerika 2e kwartaal 2008 %
Argentinië Canada Costa Rica Guatemala Mexico Peru V.S.
32
% (–)
25
%
Australië China Hong Kong India Japan Nieuw-Zeeland Singapore Taiwan
Verschil 3e kwartaal 2007 en 3e kwartaal 2008
%
%
(–)
-7
(–)
32
16 (10)
21 (11)
5
(1)
28 (18)
33
(–)
27
(–)
-6
(–)
22
(–)
5
21
(–)
13
(–)
-8
(–)
–
(–)
–
(–)
24 (20)
20 (21)
-4
(1)
19 (20)
1
(1)
36
40
4
(–)
48
-8
(–)
(–)
17 (14)
(–)
16 (12)
-1 (-2)
Netto verandering werkgelegenheid Azië Pacific
Netto verandering werkgelegenheid 3e kwartaal 2007
2e kwartaal 2008
Verschil 2e kw. 2008 3e kwartaal 2008 en 3e kwartaal 2008
(–)
(–)
22 (18)
Netto verandering werkgelegenheid 3e kwartaal 2007
-7
(–)
-7 (-7) (–)
-6 (-6)
Verschil 3e kwartaal 2007 en 3e kwartaal 2008
%
%
%
%
%
31 (28)
20 (23)
-11 (-5)
24 (28)
-4 (-5)
13
-6 (-7)
(8)
12 (15)
-1
(7)
18 (22)
30 (30)
27 (26)
-3 (-4)
23 (22)
4
(4)
36 (39)
47 (45)
11
(6)
39 (38)
8
(7)
39 (21)
9 (20)
-30 (-1)
16 (25)
-7 (-5)
24 (19)
12 (16)
-12 (-3)
24 (28)
-12 (-12)
62 (54)
37 (42)
-25 (-12)
51 (55)
-14 (-13)
26 (19)
25 (24)
14 (14)
11 (10)
-1
(5)
Het cijfer tussen haakjes is de Net Employment Outlook na toepassing van seizoenscorrectie. Netto verandering werkgelegenheid
Netto verandering Verschil 2e kw. 2008 werkgelegenheid 3e seizoensinvloeden kwartaal 2008 (indien 3e kwartaal 2007 2e gebaseerd kwartaal op 2008 3e die kwartaal 2008 zijnen * Deze bevindingen zijn gegevens gecorrigeerd voor beschikbaar). EMEA*
8
%
Oostenrijk
13
% (9)
7
(6)
Verschil 3e kwartaal 2007 en 3e kwartaal 2008
%
%
%
-6 (-3)
12 (11)
-5 (-50)
%
%
%
32 (–) 25 (–) Argentinië 16 (10) 21 (11) Canada 33 (–) 27 (–) Costa Rica 21 (–) 13 (–) Guatemala 24 (20) 20 (21) Mexico 36 (–) 40 (–) Peru Regionaal hebben werkgevers in Noord-,16Zuid17 (14) (12) V.S.
%
%
-7
(–)
32
(–)
5
(1)
28 (18)
-6
(–)
22
(–)
5
-8
(–)
–
(–)
–
(–)
-4
(1)
19 (20)
1
(1)
4
(–)
48
-8
(–)
(–)
-7
(–)
-7 (-7) (–)
aangezien werkgevers Singapore, India en -1 (-2) 22in(18) -6 Hongkong (-6) en Midden-Amerika nog steeds positieve de meest positieve Outlooks rapporteren. In de regio verwachtingen voor de werkgelegenheid, maar Europa, Midden-Oosten & Afrika (EMEA) is de Outlook Netto verandering deze zijn in het algemeen gematigder dan hetwerkgelegenheid netto in vergelijking met het verandering vorige kwartaal in acht landen Netto Verschil werkgelegenheidscijfer in het tweede kwartaal van 2008 gedaald. Werkgevers in tien landen verwachten in2007 Verschil 2e kw. 2008 werkgelegenheid 3e kwartaal Azië 2008 3e kwartaal 2007 van en 2007 3e kwartaal 2e kwartaal 2008 Werkgevers 3e kwartaal 2008 en 3e kwartaal enPacific het derde kwartaal van 2007. in Peru, vergelijking met het derde kwartaal minder2008 % hebben de meest%positieve % % Polen Costa Rica en Argentinië mensen aan te kunnen % nemen. Werkgevers in 31 (28) 20 (23) -11 (-5) 24 (28) -4 (-5) verwachtingen voor de werkgelegenheid in de regio. en Roemenië rapporteren de meest optimistische Australië 13 (8) 12 (15) -1 (7) 18 (22) -6 (-7) Werkgevers in Mexico rapporteren het meest positieve Outlook. Met name de netto werkgelegenheidscijfers China 30 (30) 27 (26) -3 (-4) 23 (22) 4 (4) Hongwerkgelegenheidscijfer Kong netto sinds de invoering van voor Frankrijk, Duitsland, Italië, Nederland, Noorwegen, 36 (39) 47 (45) 11 (6) 39 (38) 8 deIndia enquête in dat land. In de Verenigde Staten zijn de Zweden, Zwitserland en het Verenigd Koninkrijk(7)zijn in 39 werkgelegenheid (21) 9 (20) -30 (-1) 16 (25) kwartaal van 2008 -7 (-5) Japan verwachtingen voor de het laagst vergelijking met het tweede stabiel Nieuw-Zeeland 24 (19) 12 (16) -12 (-3) 24 (28) -12 (-12) sinds het vierde kwartaal van 2003. De arbeidsmarkten gebleven of licht toegenomen. 62 (54) 37 (42) -25 (-12) 51 (55) -14 (-13) inSingapore Azië Pacific zullen naar verwachting actief blijven, Taiwan
26 (19)
25 (24)
-1
(5)
14 (14)
Netto verandering werkgelegenheid EMEA* 2e kwartaal 2008 %
Oostenrijk België Tsjechië Frankrijk Duitsland Griekenland Ierland Italië Nederland Noorwegen Polen Roemenië Spanje Zweden Zwitserland Ver. Koninkrijk Zuid-Afrika
Verschil 2e kw. 2008 3e kwartaal 2008 en 3e kwartaal 2008 %
13
(9)
7
(6)
6
(7)
7
(5)
12
(–)
3
(–)
3
(4)
4
Netto verandering werkgelegenheid 3e kwartaal 2007
11 (10)
Verschil 3e kwartaal 2007 en 3e kwartaal 2008
%
%
%
-6 (-3)
12 (11)
-5 (-50)
1 (-2) -9
(–)
8
(6)
–
(–)
-1 (-1)
6
(5)
-2 (-1)
14 (13)
-3 (-3)
–
(–)
(4)
1
(0)
12 (10)
11 (10)
-1
(0)
23
(–)
19
(–)
-4
(–)
6
(4)
3
(2)
-3 (-2)
3
(1)
3
(1)
0
(0)
6
(4)
-3 (-3)
5
(8)
8
(8)
3
(0)
9
(9)
-1 (-1)
15 (14)
16 (14)
1
(0)
25 (21)
-9 (-7)
30
(–)
29
(–)
-1
(–)
36
(–)
26
(–)
-10
(–)
2
(0)
0 (-2)
13
(9)
13 ( 11)
0
9
(5)
3
(5)
-6
6
(6)
7
(6)
23
(–)
17
(–)
–
(–)
11 (10)
-2 (-2)
–
(–)
–
(–)
–
(–)
-8 (-8)
–
(–)
–
(–)
13 (11)
-13 (-13)
(2)
16 (14)
-3 (-3)
(0)
11 (13)
-8 (-8)
1
(0)
15 (14)
-8 (-8)
-6
(–)
19
-2
(–)
(–)
Het cijfer tussen haakjes is de Net Employment Outlook na toepassing van seizoenscorrectie. *EMEA: Europa, Midden-Oosten en Afrika
Ondervraagden per regio In de Manpower Employment Outlook Survey voor het derde kwartaal van 2008 zijn wereldwijd meer dan 55.000 HR-directors en senior HR-managers ondervraagd die werkzaam zijn bij publieke en private organisaties. 42% van de ondervraagden was afkomstig uit zeven landen in Noord-, Midden- en Zuid-Amerika; 30% uit acht landen en regio’s verspreid over Azië Pacific en 28% uit 17 landen in EMEA.
EMEA 28%
N.-M.-Z.Amerika 42%
Azië Pacific 30%
9
Manpower Employment Outlook Survey Nederland
Vergelijkingen wereldwijd – Noord-, Midden- en Zuid-Amerika Argentinië In Argentinië, Canada, Costa Rica, Guatemala, Mexico, Peru en de Verenigde Staten zijn meer dan 23.000 werkgevers geïnterviewd om de verwachte werkgelegenheidsontwikkelingen voor het derde kwartaal van 2008 te meten. Werkgevers in de zeven landen in deze regio die deelnamen aan het onderzoek rapporteren uiteenlopende positieve verwachtingen voor de werkgelegenheid. In vier landen zijn de netto werkgelegenheidscijfers in vergelijking met het vorige kwartaal en het derde kwartaal van 2007 echter gedaald.
40 30 20 10 0 -10 Netto werkgelegenheid
-20 2003
2004
2005
2006
2007
2008
Argentinië neemt deel sinds Q1 2007.
Canada
Costa Rica
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0
-10
-10 Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20 2003
2004
2005
2006
2007
Netto werkgelegenheid
-20
2008
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Costa Rica neemt deel sinds Q3 2006.
Guatemala
Mexico
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0
-10
-10 Netto werkgelegenheid
-20 2003
2004
2005
2006
2007
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20 2003
2008
2004
2005
2006
2007
2008
Guatemala neemt deel sinds Q2 2008.
Verenigde Staten
Peru 60
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0
-10
-10
Netto werkgelegenheid
-20 2003
2004
2005
Peru neemt deel sinds Q2 2006.
10
2006
2007
2008
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20 2003
2004
2005
2006
2007
2008
Evenals in het tweede kwartaal van dit jaar hebben werkgevers in Peru, Argentinië en Costa Rica de meest optimistische verwachtingen voor de komende drie maanden. Ondanks relatief positieve verwachtingen met betrekking tot de werkgelegenheid rapporteren werkgevers in Argentinië de minst optimistische Outlook sinds de invoering van de enquête in het eerste kwartaal van 2007. Daarentegen rapporteren werkgevers in Mexico de meest optimistische verwachtingen met betrekking tot de werkgelegenheid sinds de invoer
van de enquête in het derde kwartaal van 2002. Het vertrouwen van werkgevers in de Verenigde Staten met betrekking tot het uitbreiden van hun personeelsbestand blijft dalen met een netto werkgelegenheidscijfer dat lager is dan drie maanden geleden en dan het derde kwartaal van 2007. Het netto werkgelegenheidscijfer van dit kwartaal is het minst optimistisch sinds het vierde kwartaal van 2003. De verwachtingen omtrent de werkgelegenheid van werkgevers in Canada zijn echter na het tweede kwartaal van 2008 licht toegenomen.
Vergelijkingen wereldwijd – Azië Pacific In de regio Azië Pacific zijn bijna 17.000 werkgevers geïnterviewd om de verwachte werkgelegenheidsontwikkelingen tussen juli en september 2008 te meten. Werkgevers in vijf van de acht deelnemende landen en regio’s hebben minder positieve verwachtingen ten aanzien van de werkgelegenheid dan in het tweede kwartaal van 2008 en het derde kwartaal van 2007. De verwachtingen van werkgevers ten aanzien van het aannemen van nieuw personeel zijn het meest positief in Singapore en India, terwijl werkgevers in China en
Australië
Nieuw-Zeeland de minst positieve verwachtingen van de regio hebben. Bovendien geven werkgevers in Nieuw-Zeeland blijk van de minst positieve verwachtingen sinds hun eerste deelname aan de enquête in het tweede kwartaal van 2004. Op regionaal gebied zijn de verwachtingen voor de werkgelegenheid zowel in de sector Productie als in de sector Groothandel, detailhandel en horeca in zeven van de acht landen afgenomen in vergelijking met het derde kwartaal van 2007. De sterke Outlook voor India wordt met name gestaafd door de optimistische verwachtingen in de sectoren Diensten en Zakelijke dienstverlening.
China
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0
-10
-10 Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20 2003
2004
2005
2006
2007
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20
2008
2003
2004
2005
2006
2007
2008
China neemt deel sinds Q2 2005.
Hong Kong
India
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0 -10
-10 Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20 2003
2004
2005
2006
2007
2008
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20 2003
2004
2005
2006
2007
2008
India neemt deel sinds Q3 2005.
11
Manpower Employment Outlook Survey Nederland Japan
Nieuw-Zeeland
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0
-10
-10 Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20 2003
2004
2005
2006
2007
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20
2008
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Nieuw-Zeeland neemt deel sinds Q2 2004.
Singapore
Taiwan
70
50
60
40
50
30
40
20
30
10
20
0
10
-10
0
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-10 2003
2004
2005
2006
2007
2008
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20 2003
2004
2005
2006
2007
2008
Taiwan neemt deel sinds Q2 2005.
Vergelijkingen wereldwijd – Europa, Midden-Oosten & Afrika (EMEA) In 17 EMEA-landen zijn ruim 15.000 werkgevers geïnterviewd om de verwachte ontwikkelingen op het gebied van werkgelegenheid voor het derde kwartaal van 2008 te meten. Werkgevers in de regio blijven uiteenlopende, positieve verwachtingen met betrekking tot de werkgelegenheid rapporteren, waarbij verwachtingen van werkgevers in negen van de zeventien landen zwakker worden in vergelijking met het vorige kwartaal. De voorspellingen in acht landen zijn stabiel of verbeterd. In vergelijking met het derde kwartaal van 2007 is het netto werkgelegenheidscijfer echter in dertien landen gedaald. Werkgevers in Roemenië, Polen, Griekenland, Zuid-Afrika en Noorwegen zijn het meest optimistisch over het
uitbreiden van hun personeelsbestand. Daarentegen hebben werkgevers in Spanje, Italië en Ierland de minst positieve verwachtingen met betrekking tot de werkgelegenheid. De Outlook van Spanje is de zwakste sinds de invoering van de enquête in dat land. Werkgevers in Duitsland verwachten ondertussen evenveel mensen aan te nemen als in de afgelopen drie maanden.
Oostenrijk 50 40 30 20 10 0 -10 2003
12
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20
2004
2005
2006
2007
2008
België
Tsjechië
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0 -10
-10 Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20 2003
2004
2005
2006
2007
Netto werkgelegenheid
-20 2003
2008
2004
2005
2006
2007
2008
Tsjechië neemt deel sinds Q2 2008.
Frankrijk
Duitsland
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0 -10
-10 Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20 2003
2004
2005
2006
2007
2003
2008
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20
2004
2005
2006
2007
2008
Ierland
Griekenland 50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0
-10
-10 Netto werkgelegenheid
-20 2003
2004
2005
2006
2007
2008
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20 2003
2004
2005
2006
2007
2008
Griekenland neemt deel sinds Q2 2008.
Italië
Nederland
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0 -10
-10 Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20 2003
2004
2005
2006
2007
2008
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20 2003
2004
2005
2006
2007
2008
13
Manpower Employment Outlook Survey Nederland Noorwegen
Polen
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0 -10
-10 Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20 2003
2004
2005
2006
2007
Netto werkgelegenheid
-20
2008
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Polen neemt deel sinds Q2 2008.
Roemenië
Spanje
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0
-10
-10 Netto werkgelegenheid
-20 2003
2004
2005
2006
2007
2008
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20 2003
2004
2005
2006
2007
2008
Geen kolom betekent netto werkgelegenheidscijfer van 0.
Roemenië neemt deel sinds Q2 2008.
Zweden
Zwitserland
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0
-10
-10 Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20 2003
2004
2005
2006
2007
2008
Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20 2003
2004
2005
2006
2007
2008
Zwitserland neemt deel sinds Q3 2005. Geen kolom betekent netto werkgelegenheidscijfer van 0.
Verenigd Koninkrijk
Zuid-Afrika
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
0
0 -10
-10 Netto werkgelegenheid
Na seizoenscorrectie
-20 2003
2004
2005
2006
2007
2008
Netto werkgelegenheid
-20 2003
2004
2005
Zuid-Afrika neemt deel sinds Q4 2006.
14
2006
2007
2008
Over het onderzoek De Manpower Employment Outlook Survey wordt ieder kwartaal uitgevoerd en meet in welke mate werkgevers het eerstvolgende kwartaal een uitbreiding of inkrimping van personeel verwachten. In de 45 jaar dat dit onderzoek loopt, heeft het zich ontwikkeld tot een betrouwbaar onderzoek naar werkgelegenheidsontwikkelingen wereldwijd. Een aantal succesfactoren ligt ten grondslag aan de Manpower Employment Outlook Survey: Uniek: het is het enige onderzoek op dit gebied met een dergelijke omvang, reikwijdte, onderzoekshistorie en onderzoeksgebied. Voorspellend: de Manpower Employment Outlook Survey is het meest uitgebreide voorspellende onderzoek op dit gebied waarbij verwachtingen van werkgevers ten aanzien van het eerstvolgende kwartaal worden onderzocht. Een belangrijk verschil met andere onderzoeken en studies op dit terrein, die alleen historische data analyseren. Gericht: meer dan 4 decennia lang ontleent het onderzoek haar gegevens aan één enkele vraag. Onafhankelijk: het onderzoek is gebaseerd op een representatieve steekproef onder werkgevers uit de deelnemende landen. De steekproef is niet gebaseerd op gegevens van Manpower, maar op een onafhankelijke database. Solide: de onderzoeksresultaten worden ontleend aan meer dan 55.000 interviews met werkgevers uit de publieke en private sector in 32 nationale economieën. Op basis van die gegevens rapporteert het onderzoek over de verwachte ontwikkelingen in werkgelegenheid per land, per regio en per sector.
Onderzoeksmethodologie De Manpower Employment Outlook Survey is gebaseerd op een valide onderzoeksmethodologie waarbij de hoogste marktonderzoekcriteria in acht worden genomen. Het onderzoeksteam voor de 32 landen en regio’s waar de enquête op dit moment wordt uitgevoerd bestaat uit het interne onderzoeksteam van Manpower en Infocorp Ltd. Het onderzoek is zo opgezet dat het representatief is voor iedere nationale economie. De foutmarge voor de regionale en wereldwijde gegevens is niet groter dan +/- 3,9%.
Onderzoeksvraag Aan alle onderzoeksdeelnemers wereldwijd wordt een en dezelfde vraag gesteld: “Zal het totaal aantal werknemers op uw locatie de komende drie maanden – dus tot en met september 2008 toenemen, afnemen of gelijk blijven?”
Netto werkgelegenheidscijfer In dit verslag wordt gebruik gemaakt van de term Net Employment Outlook of netto werkgelegenheidscijfer. Dit cijfer wordt verkregen door het percentage werkgevers dat een daling verwacht in het aantal werknemers op de betreffende locatie af te trekken van het percentage werkgevers dat een stijging verwacht in het aantal werknemers op de betreffende locatie voor het eerstkomende kwartaal. Het resultaat van deze berekening is de Net Employment Outlook.
Seizoensinvloeden Een aanpassing van de uitkomsten met betrekking tot seizoensinvloeden heeft plaatsgevonden op de gegevens van Australië, Oostenrijk, België, Canada, China, Frankrijk, Duitsland, Hongkong, India, Ierland, Italië, Japan, Mexico, Nederland, Nieuw-Zeeland, Noorwegen, Singapore, Zweden, Spanje, Zwitserland, Taiwan, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten om een aanvullend inzicht te bieden in de enquêteresultaten. Hierdoor ontstaat een eenduidige interpretatie van de resultaten over de hele tijdslijn. In de toekomst zullen de gegevens in de overige landen ook aangepast worden aan deze seizoensinvloeden. Dit kan echter pas gebeuren als het onderzoek meerdere malen is uitgevoerd, waardoor seizoensfluctuaties duidelijk worden. NB: in het tweede kwartaal van 2008 heeft Manpower het TRAMO-SEATS-model toegepast op de berekening van gegevens die gecorrigeerd zijn voor seizoensinvloeden.
Onderzoekshistorie 1962 Eerste generatie Manpower Employment Outlook Survey (MEOS) start in Canada en de Verenigde Staten. 1966 In het Verenigd Koninkrijk wordt een equivalent geïntroduceerd van het onderzoek uit de Verenigde Staten. Daar noemt men het onderzoek Quarterly Survey of Employment Prospects (QSEP). Dit onderzoek is op dezelfde leest geschoeid als MEOS en voorspelt de trends in werkgelegenheid. Het is het eerste voorspellende onderzoek op dit terrein in Europa. 1976 De tweede generatie MEOS wordt gelanceerd in de Verenigde Staten en Canada. De onderzoeksmethodologie wordt geactualiseerd volgens de nieuwste inzichten in marktonderzoek. 2002 QSEP in het Verenigd Koninkrijk wordt aangepast aan een nieuwe onderzoeksopzet. Ierland en Mexico introduceren QSEP. 2003 De derde generatie MEOS wordt gelanceerd. Het onderzoeksprogramma wordt wereldwijd uitgerold in 18 Manpowerlanden: Australië, België, Canada, Duitsland, Frankrijk, Hongkong, Ierland, Italië, Japan, Mexico, Nederland, Noorwegen, Oostenrijk, Singapore, Spanje, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Zweden. 2004 Manpower Nieuw-Zeeland introduceert de Manpower Employment Outlook Survey.
15
Manpower Employment Outlook Survey Nederland 2005 Manpower China, India, Zwitserland en Taiwan introduceren de Manpower Employment Outlook Survey. 2006 Manpower Costa Rica en Peru nemen voor het eerst deel aan de Manpower Employment Outlook Survey. Enquêtes in Australië, Oostenrijk, België, Frankrijk, Duitsland, Hongkong, Ierland, Italië, Japan, Mexico, Nederland, Noorwegen, Singapore, Spanje en Zweden voegen gegevens die gecorrigeerd zijn voor seizoensinvloeden toe in het derde kwartaal. Manpower Zuid-Afrika introduceert de Manpower Employment Outlook Survey.
2007 Manpower Argentinië introduceert de Manpower Employment Outlook Survey. De enquête in Nieuw-Zeeland voegt in het eerste kwartaal gegevens toe die gecorrigeerd zijn voor seizoensinvloeden. 2008 Manpower Tsjechië, Griekenland, Guatemala, Polen en Roemenië nemen voor het eerst deel aan de Manpower Employment Outlook Survey. In het tweede kwartaal voegen India en China gegevens toe die zijn gecorrigeerd voor seizoensinvloeden. In het derde kwartaal voegen Zwitserland en Taiwan gegevens toe die zijn gecorrigeerd voor seizoensinvloeden.
Over Manpower Inc. Manpower Inc. (NYSE: MAN) is wereldwijd leider op het gebied van personeelsdiensten, dankzij het ontwikkelen en leveren van diensten waarmee opdrachtgevers in de voortdurend veranderende wereld van werk een winnende koers kunnen volgen. Het bedrijf, dat in 2008 haar 60-jarig bestaan viert, heeft een omzet van $21 miljard en verzorgt een breed dienstenpakket voor de gehele wereld van werk, inclusief de werving van personeel op vaste, tijdelijke of contractbasis, assessment en selectie, training, outplacement, outsourcing en consulting. Manpowers wereldwijde netwerk van 4.500 vestigingen in 80 landen en gebiedsdelen stelt het bedrijf in staat jaarlijks aan de wensen van 400.000 opdrachtgevers tegemoet te komen. Deze klantenkring omvat zowel kleine en middelgrote bedrijven in alle sectoren als ´s werelds grootste multinationals. De focus van Manpowers werk is gericht op het vergroten van de productiviteit door verbeterde kwaliteit, efficiëntie en kostenreductie, waardoor opdrachtgevers zich beter op hun kernactiviteiten kunnen richten. Manpower is actief onder vijf merknamen: Manpower, Manpower Professional, Right Management, Jefferson Wells en Elan. Voor meer informatie over Manpower Inc. kunt u terecht op www.manpower.com.
Over Manpower Nederland Manpower is een full-service organisatie in de wereld van werk, voor grote en kleine, lokale, nationale en internationale ondernemingen. In Nederland bestaan 150 kantoren en werken 750 consultants. De eigentijdse dienstverlening omvat de werving van personeel op vaste, tijdelijke en contractbasis, assessment en selectie, training, outplacement, outsourcing en consulting. Manpower huldigt de filosofie dat lokale mensen de lokale markten moeten bedienen. Dit is immers essentieel voor de dienstverlening aan meer dan 300.000 werkgevers in het MKB per jaar. Juist met de combinatie van mondiale expertise en resources én deskundig lokaal personeel onderscheidt Manpower zich in de HR-markt. Evenals elders in de wereld is Manpower actief onder vijf merknamen: Manpower (werving van vaste en tijdelijke medewerkers), Manpower Professional (bemiddelt ervaren hoogopgeleide professionals, met nadruk op de sectoren Engineering, Finance en Sales & Marketing), Elan (rekrutering voor informatietechnologie en telecommunicatie), Jefferson Wells (expertise voor internal audits, finance & accounting, belastingen en technology risk management) en Right Management (bedrijfsbrede HR-oplossingen, advies & praktische oplossingen, bij instroom, doorstroom & uitstroom). Het hoofdkantoor van Manpower Nederland is gevestigd te Diemen. Voor meer informatie: www.manpower.nl. Meer informatie over dit onderzoek kunt u opvragen bij de afdeling Marketing & Communications van Manpower Nederland: 020 - 660 2222.
16
Manpower Nederland, Diemerhof 16-18 Postbus 12150, 1100 AD Amsterdam Tel.: 020 - 660 22 22, Fax: 020 - 660 22 87 www.manpower.nl,
[email protected] © 2008, Manpower Inc. All rights reserved.