Privaatrecht (Les 5) De onrechtmatige handelingen en het aansprakelijkheidsrecht Principe aansprakelijkheidsrecht= wie schade lijdt, moet deze zelf dragen (tenzij beroep op aansprakelijkheidsrecht) (de schadeverwekker is niet altijd aansprakelijk, soms kan ook iemand anders aansprakelijk worden gesteld) o Deze schadelast kan evenwel verplaatst worden Indien de geleden schade werd veroorzaakt door de foutieve gedraging van een ander (die andere aansprakelijk stellen)
Zelfs zonder fout (bij objectieve aansprakelijkheid): men heeft geen fout begaan, maar men heeft wel een band met een risicofactor (mens, dier of zaak)
Schuld= fout + toerekeningsvatbaar Spreiding van schadelast: solidariteitsprincipe o Techniek van de verzekeringen (= sommige verzekeringen zijn wettelijk verplicht. De verzekerden betalen een minimumbedrag en omdat er enorm veel verzekerden zijn (die allemaal ook een bijdrage / premie betalen) => grote som geld. Wanneer iemand dan een schadegeval heeft, zal deze schade worden vergoed door de verzekeringsmaatschappij. Bv WAM: Wet aansprakelijkheid motorvoertuigen => is WETTELIJK VERPLICHT, ter dekking van het risico ! o
Schadefondsen Bv het Motorwaarborgfonds: schadefonds waar geld naar toegaat, schadehebber of dader was niet verzekerd, men kan dan beroep doen op het motorwaarborgfonds.
Bv Oil Pollution Funds: vergoeding voor schade door olievervuiling (olietankers!)
Aansprakelijkheidsrecht: houdt een geheel van regels in die toelaten te bepalen o In welke gevallen de geleden schade moet worden vergoed o Wie moet overgaan tot schadeloosstelling o Op welke manier de schade moet worden vergoed Soorten aansprakelijkheid: o Strafrechtelijke: Bij overtreding van een norm waarop een strafsanctie is gesteld. Er bestaan heel veel strafsancties (niet alleen in het Strafwetboek, maar ook in de bijzondere wetten) Ongeacht het (on)opzettelijk karakter v/d overtreding Bv Opzettelijke slagen en verwondingen
Bv Onopzettelijke slagen en verwondingen
Bv Schuldig hulpverzuim (= geen hulp bieden aan iemand die hulp nodig heeft)
Ongeacht er al dan niet schade aan andere personen is veroorzaakt Als je een norm van het Strafwetboek overschrijdt is het voldoende voor aansprakelijkheid => Maatschappij heeft zelf schade geleden.
Emine Özen – Privaatrecht – (2013 – 2014)
Pagina 1
o
Burgerrechtelijke: Verwijst naar de plicht tot herstel van schade die aan een andere burger werd berokkend. Schadeverwekker moet schade vergoeden!
o
Kan samenlopen met de strafrechtelijke aansprakelijkheid !
Contractuele: Wanneer een contractspartij nalaat om een bij Overeenkomst aangegane of uit de overeenkomst voortvloeiende verbintenis correct uit te voeren, m.a.w. een contractuele wanprestatie begaat).
o
Men heeft een overeenkomst gesloten, maar men voert die overeenkomst niet goed uit => contractuele wanprestatie Er bestaat geen artikel over contractuele aansprakelijkheid, contract wel te goeder trouw uitvoeren! Bv overeenkomst sluiten met de tuinaannemer, maar de tuinaannemer voert zijn overeenkomst niet goed uit; contractuele wanprestatie; je kan schadevergoeding vorderen
Buitencontractuele of extracontractuele: wel in BW (Art. 1382 BW tem Art. 1386bis BW) Ontstaat bij schade die te wijten is aan Elke andere (dan contractuele) vorm van wanprestatie
Schending van de zorgvuldigheidsnorm is genoeg. Vaststelling: een schadeverwekkende gedraging kan een contractuele wanprestatie én tegelijk ook de overtreding van een gedragsnorm uitmaken
Vraag naar de samenloop tussen contractuele en extracontractuele aansprakelijkheid (zich als schadelijder cumulatief op de contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid kunnen baseren). Een hogere bedrag aan schadevergoeding bij buitencontractuele aansprakelijkheid
Contractuele aansprakelijkheid kan men uitsluiten via een exoneratiebeding (= beding dat de last wegdoet)
Verjaringstermijnen: buitencontractuele (kan 5 jaar na ontdekking van de schade. Extracontractuele verjaren later dan contractuele.
Maar samenloop is principieel onmogelijk ! Toepassing van buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht op contractspartijen
Emine Özen – Privaatrecht – (2013 – 2014)
= In beginsel verboden door het Hof van Cassatie, samenloop tussen contractuele aansprakelijkheid en buitencontractuele aansprakelijkheid is verboden. WEGENS HET STUWADOORSARREST !!
Pagina 2
Stuwadoorsarrest (Cass. 7 december 1973) Extracontractuele vordering tussen contractspartijen kan enkel indien De fout de schending uitmaakt, niet van de contractueel aangegane verbintenis, doch van een aan iedereen opgelegde verplichting en
De fout een andere dan een louter uit de gebrekkige uitvoering van het contract ontstane schade heeft veroorzaakt
De fout en de schade vreemd is aan de uitvoering van het contract
Stuwadoor= iemand die zijn beroep maakt van het laden en lossen van zeeschepen (≠ stukadoor: iemand die voor zijn beroep bepleisteringen op muren en plafonds aanbrengt)
Feiten stuwadoorsarrest: Er bestaat een contract tussen de verzender en een reder voor verscheping van een machine naar Calcutta. (Soort transportovereenkomst) De reder schakelt een stuwadoorsbedrijf in. Door een fout van een werknemer van dit stuwadoorsbedrijf valt de machine tussen wal en schip en ontstaat er schade. Een exoneratiebeding in het contract tussen verzender en reder maakt een contractuele vordering tegen deze laatste nutteloos. De verzender probeert dit beding te omzeilen door de stuwadoor aan te spreken o.g.v. (Art. 1382 BW) Maar schade was niet vreemd aan de uitvoering van het contract en de fout had te maken met het contract => schadelijder kan zich niet beroepen op de buitencontractuele aansprakelijkheid
Grondslag van het samenloopverbod: De vermoede wil van contractspartijen om hun contractuele rechtsverhouding en de in dit raam begane contractuele wanprestatie uitsluitend door de regels van de contractuele aansprakelijkheid te laten beheersen (Cass. 27 november 2006)
Er is slechts één uitzondering op het samenloopverbod (Cass. 28 juni 1982): Wanneer de contractuele fout een strafrechtelijk misdrijf (Bv Art. 418 Sw) uitmaakt, behoudt het slachtoffer zijn keuzerecht. Slachtoffer kan kiezen tussen contractuele of extracontractuele aansprakelijkheid Indien (on) opzettelijke slagen en verwondingen, dan toch buitencontractuele aansprakelijkheid mogelijk !
Emine Özen – Privaatrecht – (2013 – 2014)
Pagina 3
o
Enkelvoudig: Aansprakelijkheid voor eigen daad, dingen die je zelf gedaan hebt Bv (Art. 1382 BW): opzettelijk verwekte schade (actieve daad)
Bv (Art. 1383 BW): schade uit nalatigheid of onvoorzichtigheid (passieve daad)
Bv (Art. 1386bis BW): schade veroorzaakt door krankzinnigen (= vorm van foutaansprakelijkheid maar geen schuld, schuldloze aansprakelijkheid)
o
Samengestelde: Aansprakelijkheid voor daden van personen voor wie men moet instaan, wettelijke vermoeden iets fout te hebben gedaan Bv (Art. 1384, tweede-vierde lid BW) en zaken die men onder zijn bewaring heeft (Art. 1384, eerste lid en 1385-1386 BW)
o
Schuldaansprakelijkheid: Geeft aan dat wie toerekeningsvatbaar is en door een foutieve gedraging schade veroorzaakt, deze (in beginsel) moet vergoeden. Een fout begaan en die fout is toerekenbaar aan een persoon die toerekeningsvatbaar is.
o
Om van schuld te kunnen spreken heeft men twee componenten nodig: fout + toerekeningsvatbaarheid (persoon!) Bv (Art. 1382-1383 BW)
Objectieve aansprakelijkheid: Foutloze aansprakelijkheid (aansprakelijkheid zelfs als men geen daad heeft gesteld) Verplicht iemand ertoe schade te vergoeden, ook al heeft hij deze niet door een foutieve gedraging veroorzaakt of helemaal niet veroorzaakt
Men heeft een band met een risicofactor
Grondslagen van extracontractuele aansprakelijkheid Traditionele visie: o Onderscheid enkelvoudig - samengestelde Modernere visie: o Onderscheid tussen schuldaansprakelijkheid en objectieve aansprakelijkheid: Schuldaansprakelijkheid: FOUT + TOEREKENINGSVATBAARHEID = SCHULD
Het slachtoffer zal slechts schadevergoeding kunnen bekomen indien
Hij bewijst dat hij schade heeft geleden
De tegenpartij hieraan schuld heeft (een fout heeft begaan en toerekeningsvatbaar is)
Een causaal verband bestaat tussen fout en schade. De fout is een noodzakelijke voorwaarde voor de schade voor die zich heeft voorgedaan. Moet altijd worden bewezen!
Emine Özen – Privaatrecht – (2013 – 2014)
Pagina 4
Het begrip “schuld” Objectieve component: de fout is waarneembaar
Subjectieve component: de toereken(ingsvat)baarheid
De fout: elke maatschappelijk onaanvaardbare gedraging Overtreding van Een wettelijke of reglementaire bepaling en/of Bv Strafwet
De zorgvuldigheidsnorm: houdt in dat men zich steeds als een “goede huisvader” of “bonus pater familias” moet gedragen. Een fout is dan elke afwijking van de veronderstelde gedraging van de goede huisvader (= een normaal zorgvuldig en omzichtig persoon die in dezelfde omstandigheden verkeert).
De voorzienbaarheid van de schade is een determinerende factor o De zorgvuldigheidsplicht wordt maar geschonden als de goede huisvader redelijkerwijze kon verwachten dat zijn handeling schadeverwekkend kon zijn o
Bv hond blaft ’s avonds zo laat ? Baas kan aansprakelijk worden gesteld omdat hij niets doet (moet een goede huisvader zijn, en voorkomen dat de buren schade lijden)
o
Bv het is niet verboden om buiten te roken (geen onrechtmatige daad)
o
Bv apotheker is onzorgvuldig, schrijft 2 pillen ipv 1 per dag (onschuldig medicament) => iemand lijdt schade ? Apotheker kon niet verwachten dat het onschuldige medicament voor schade zorgt
Aansprakelijkheidsbeperking voor bepaalde beroepscategorieën Zie Bv (Art. 18 arbeidsovereenkomstenwet): “Ingeval de werknemer bij de uitoefening van zijn overeenkomst de werkgever of derden schade berokkent, is hij enkel aansprakelijk voor zijn bedrog (= opzettelijke fout) en zijn zware schuld (= zware fout) . Voor lichte schuld (= lichte fout) is hij enkel aansprakelijk indien die bij hem eerder gewoonlijk dan toevallig voorkomt”
Ontsnapping aan aansprakelijkheid => voordelen voor de werknemer Werknemer (= de beschermde persoon): iemand met een arbeidsovereenkomst (=/= aangestelde). Voor eenmalige fout is de werknemer niet aansprakelijk (ook al schending zorgvuldigheidsnorm) Werknemer kan Art. 18 WAO inroepen om niet aansprakelijk gesteld te worden. Elke werknemer is een aangestelde, maar niet alle aangestelden zijn werknemers
Emine Özen – Privaatrecht – (2013 – 2014)
Pagina 5
De toereken(ingsvat)baarheid: De fout moet aan de schadeverwekker verweten kunnen worden; hij moet zich bewust kunnen zijn van het schadeverwekkend karakter van zijn daden, m.a.w.: over voldoende geestesvermogens beschikken om de draagwijdte van zijn daden te beseffen Problematisch voor een drietal categorieën schadeverwekkers: Onmondige kinderen: Niet toerekeningsvatbaar, beseffen niet wat ze doen;
Rechters oordelen individueel, in functie van de leeftijd en de complexiteit + de draagwijdte van de schadeverwekkende handeling
Een zevenjarige is in de regel toerekeningsvatbaar
Ook kinderen kunnen aansprakelijk zijn voor schadevergoeding, maar zijn in de realiteit handelingsonbekwaam
Krankzinnigen: Niet toerekeningsvatbaar: o Geen vordering o.g.v. (Art. 1382 BW) mogelijk o
Emine Özen – Privaatrecht – (2013 – 2014)
Billijkheidsregeling in (Art. 1386bis BW), kunnen wel gehouden worden tot het betalen van schadevergoeding, maar geen schuldaansprakelijkheid
Rechtspersonen: Rechtspersonen hebben geen bewustzijn, maar kunnen wel gehouden worden tot het betalen van schadevergoeding ogv Art. 1382 BW
Het specialiteitsbeginsel brengt mee dat onrechtmatige daden de rechtspersoon niet binden, wat maatschappelijk onaanvaardbaar is
De orgaantheorie inzake de aansprakelijkheid van rechtspersonen: o Een orgaan begaat een fout binnen de uitvoering van zijn opdracht: o Rechtspersoon = aansprakelijk o.g.v. (Art. 1382 BW) o Slachtoffer kan ook het orgaan zelf aansprakelijk stellen o.g.v. (Art. 1382 BW) o Een orgaan begaat een fout buiten zijn bevoegdheidssfeer: o Slachtoffer kan enkel het orgaan persoonlijk aansprakelijk stellen o.g.v. (Art. 1382 BW), niet de rechtspersoon
Pagina 6
Vermoedens van fout / aansprakelijkheid 2 weerlegbare vermoedens (juris tantum): voor ouders (Art. 1384 lid twee BW)en leraars (Art. 1384 lid vier BW) m.b.t. fouten van kinderen en leerlingen (= zowel minderjarigen als meerderjarigen)
1 onweerlegbaar vermoeden: voor aanstellers m.b.t. fouten van hun aangestelden n.a.v. hun opdracht (= risico-aansprakelijkheid) Aansprakelijkheid van de ouders voor schade aangericht door hun minderjarige kinderen “De vader en de moeder zijn aansprakelijk voor de schade veroorzaakt door hun minderjarige kinderen” (Art. 1384, tweede lid BW) o Alle soorten ouders o Alle soorten kinderen (minderjarig en niet ontvoogd). Bv verlengd minderjarige (krankzinnig?) => niet aansprakelijk ogv Art. 1382 BW, wel aansprakelijk ogv Art. 1386bis BW o Ongeacht hun staat in de familie en gezinstoestand
Grondslag = vermoeden van fout v/d ouders in het toezicht én de opvoeding van de kinderen
Weerlegbaar vermoeden: ouders kunnen zich bevrijden door het bewijs dat zij de fout van hun kind niet had kunnen verhinderen o Dubbel bewijs is vereist: goed toezicht + goede opvoeding. o Dan pas ontsnappen aan de aansprakelijkheid; bevrijding van de ouders
Samenloop van (Art. 1384, tweede lid BW) en (Art. 1384, vierde lid BW) is mogelijk, telkens wanneer schade wordt aangericht door een kind terwijl het onder toezicht van derden stond
Zowel de ouders als de leraar kunnen aansprakelijk worden gesteld (eventueel zelfs samen)
Aansprakelijkheid van onderwijzers en ambachtslieden voor schade aangericht door leerlingen en leerjongens onder hun toezicht “De onderwijzers en de ambachtslieden [zijn aansprakelijk] voor de schade door hun leerlingen en leerjongens veroorzaakt gedurende de tijd dat deze onder hun toezicht staan” (Art. 1384, vierde lid BW)
Emine Özen – Privaatrecht – (2013 – 2014)
Aansprakelijk zijn degenen die onderwijs of een beroepsopleiding verstrekken (aan leerlingen resp. leerjongens), maar de schadeverwekkers kunnen minderjarig of meerderjarig zijn
Pagina 7
Emine Özen – Privaatrecht – (2013 – 2014)
Onderricht is noodzakelijk (ongeacht het type); louter toezicht volstaat niet. Bv studiemeester is niet aansprakelijk, want moet enkel toezicht houden op leerlingen die studie hebben
Tegenbewijs dat de leraar de fout niet had kunnen voorkomen, werkt bevrijdend (vermoeden van fout in de bewaking!) o (Art. 18 WAO), evenals de – soortgelijke – wettelijke beperking van de persoonlijke aansprakelijkheid van statutaire personeelsleden van de overheid (art. 2 wet 10 februari 2003) kunnen soelaas brengen voor de leraar. Bv (zie voetnoot boek pagina 78): In casu had een kelnerin – met toelating van haar werkgever – haar vijfjarig kind meegebracht naar het werk en in een aparte kamer voor de TV gezet, zonder toezicht. Het kind stichtte brand. Omdat het kind niet toerekeningsvatbaar werd geacht, werd de moeder aangesproken obv Art. 1384 lid twee BW. Haar verweer obv Art. 18 WAO faalde.
De moeder wordt vermoed zelf een fout te hebben begaan, maar kan tegenbewijs leveren
Tegenbewijs zal niet kunnen worden geleverd. Ze zal in ieder geval aansprakelijk zijn
Art. 18 WAO kan enkel worden gebruikt om de aansprakelijkheid van de werknemer (hier de moeder) uit te sluiten en niet die van het kind
De moeder is aansprakelijk gebleven
Pagina 8
Privaatrecht (Les 6) Objectieve (of foutloze) aansprakelijkheid Objectieve aansprakelijkheid (schuldloze!!): aansprakelijkheid voor eigen (niet – on) rechtmatige daden, risico – aansprakelijkheid o 1. Schuldloze aansprakelijkheid: aansprakelijkheid voor eigen, niet – toerekenbaar gedrag. Eigen foutief gedrag maar niet toerekeningsvatbaar Bv krankzinnigen kunnen veroordeeld worden tot totale of gedeeltelijke vergoeding (Art. 1386bis BW: billijkheidsregime). Krankzinnigen kunnen ook fouten begaan => kunnen dus schade veroorzaken => MAAR schuldloze aansprakelijkheid (eigen niet – toerekenbaar gedrag )
o
! Enkelvoudige aansprakelijkheid: kunnen omwille van hun eigen fouten aansprakelijk gesteld worden)
Discretionaire bevoegdheid van de rechter: de rechter zal gehele of gedeeltelijke vergoeding van de schade bevelen Hij zal rekening houden met de omstandigheden en de toestand van de partijen (schadeverwekkende krankzinnige & de schadelijder)
Bv Arme krankzinnige en rijke schadelijder? -> geen vergoeding voor de schadelijder De rechter houdt rekening met de omstandigheden. Hij beschikt over grote appreciatiebevoegdheid
Bv Rijke krankzinnige en arme schadelijder ? -> wel vergoeding voor de schadelijder
2. Foutloze aansprakelijkheid voor eigen (niet – on) rechtmatige daden: aansprakelijkheid voor gedragingen die in se geen fout uitmaken Toegelaten inbreuken op zakelijke rechten Bv Onteigening: een middel voor de overheid om voor de uitvoering van bepaalde werken beschikking te krijgen over zaken wanneer de normale wijzen van eigendomsverkrijging tot deze eigendomsoverdracht niet kunnen leiden Eigendom (genot, gebruik en beschikking). Eigenaar kan daden van beschikking stellen (Art. 544 BW). Maar in sommige gevallen kan hij onteigend worden in het algemeen belang Bv nieuwe spoorlijnen? => onteigening voor het algemeen belang, inbreuk op het subjectief recht (! Art. 16 GW) Art. 16 GW:enkel ten algemene nutte, op wettelijke basis en een voorafgaande billijke schadeloosstelling)
Een gedwongen, volledige en onherroepelijke beroving van het recht ten bate van de gemeenschap
Een financiële compensatie (niet als schadevergoeding), toch een compensatoire schadevergoeding
Emine Özen – Privaatrecht – (2013 – 2014)
Pagina 9
Rechtmatige overheidsdaden Bv “onwerkdadige” voorlopige hechtenis: gedurende meer dan 8 dagen, zonder hechtenis of handhaving => aanspraak op een compensatoire schadevergoeding Ten onrechte in de gevangenis (overheid kan dat doen, maar als het achteraf blijkt dat het ten onrechte is)
o
Voorlopige hechtenis (maximaal 24 u zonder onderzoeksrechter
Bepaalde gevaarlijke activiteiten: los van enig foutief handelen Bv Het aansprakelijkheidsregime voor mijnexploitatie en grondwatergewinning. Soort bijzondere aansprakelijkheidsregime, hoewel geen fout begaan
3. Foutloze Risico – aansprakelijkheid: los van elke fout – idee, los van toereken (ingsvat) baarheid, los van elke handeling en omwille van een welbepaalde band met een risicofactor of schadeverwekkend incident. Diegene die aansprakelijk wordt gesteld heeft zelf niets gedaan. Schadeverwekkend incident, veroorzaakt door Een zaak: Een dier: Art. 1385 BW Aansprakelijk is de eigenaar OF (nooit en!) de bewaker met meesterschap over het dier (onweerlegbaar vermoeden, los van enige fout van de eigenaar / bewaker). Als het verdwaald en ontsnapt is (eigenaar of bewaarder) Bewaker: Bv de rijmeester van een manège
Enkel het bewijs dat de schade niet door het dier werd veroorzaakt, of het bewijs dat men niet de eigenaar of de bewaker is, werkt bevrijdend. Of bewijzen dat er een bewaker was Bv Dieren: Bijtende hond, slaand paard, huiskat die reisduif verslindt…
Niet voor res nullius, tenzij de eigenaar van het perceel waarop het wild zich ophoudt, dit op buitengewone wijze liet toenemen
Een instortend gebouw: Art. 1386 BW Bewijs van verzuim aan onderhoud of gebrek in de bouw is noodzakelijk voor aansprakelijkheid van de eigenaar (enige mogelijke aansprakelijke) Het volledige gebouw moet niet zijn ingestort: een deel volstaat (bv. een schoorsteen, een balkon).
Emine Özen – Privaatrecht – (2013 – 2014)
Wie in gebreke is gebeleven (bv huurder kan ook), irrelevant voor deze vorm van aansprakelijkheid, wel belangrijk voor het verhaal Werd de instorting veroorzaakt door een derde, dan kan het slachtoffer zich nog steeds tot de eigenaar richten op grond van Art. 1386 BW, maar dan zal deze een verhaal hebben op de dader. o Contractuele vordering (de aannemer aansprakelijk stellen, de eigenaar doet dat)
Pagina 10
De eigenaar van het instortende gebouw is aansprakelijk (risico aansprakelijkheid), gebrek in de bouw bewijzen => fout gemaakt door aannemer of architect, maar dat belet niet wie aansprakelijk zal zijn. Wel van belang voor verhaal van de schade
Een gebrekkige zaak: Art. 1384 BW eerste lid !!! De bewaarder is aansprakelijk = hij die voor eigen rekening van de zaak gebruik maakt, het genot heeft of ze onder zich houdt, met recht van leiding, toezicht en controle (cassatie uitspraak)
Emine Özen – Privaatrecht – (2013 – 2014)
Een gebrek van de zaak: een abnormaal kenmerk of een afwijking van een materiële (al dan niet samengestelde) zaak wat betreft de vorm, de bestanddelen of de onderlinge verhouding van deze laatste. Risico aansprakelijkheid van de bewaarder van een gebrekkige zaak Bv De aanwezigheid van vlees op de vloer, op een plaats waar dit niet kon worden verwacht, in casu de textielafdeling, maakte de vloer gebrekkig (Gent 12 juni 1996). Warenhuisvloer waar een biefstuk ligt, is gebrekkig. Een bewaarder van de gebrekkige zaak (winkel moet zelf ervoor zorgen dat dat geen biefstuk op grond ligt!)
Bananenschil op de vloer: kan moeilijk vermeden worden, minder abnormaal dan biefstuk textielafdeling
Bv Een vuilniszak die ontploft (met schade aan een wagen tot gevolg) maakt een gebrekkige zaak uit. o Wie is bewaarder? De vuilnisman die de vuilniszak in de wagen heeft gegooid, de vuilnisdienst (“Bruxelles-propreté”) of de stad Brussel als opdrachtgever van de vuilnisdienst? o
Een abnormaal kenmerk van een vuilzak => normaal geen ontploffing!
o
Antwoord: de vuilnisdienst die handelde voor eigen rekening (niet de vuilnisman zelf), noch de stad Brussel als opdrachtgever (Brussel 18 april 2007). De vuilnisophaaldienst was bewaarder => aansprakelijk voor de schade!!
Enkel het bewijs dat de schade niet werd veroorzaakt door het gebrek of het bewijs dat men geen bewaarder is, werkt bevrijden
Pagina 11
Een persoon: Aansprakelijkheid voor aangestelden: Art. 1384 derde lid BW Aangestelde: zij die in een ondergeschikt verband werk uitvoeren voor een ander (feitelijke ondergeschiktheid volstaat). De zelfstandigen zelf (niet!!!). Bv Alle werknemers (= juridische ondergeschikte) => arbeidsovereenkomst (contract, arbeidsrecht is van toepassing)
! Elke wn is een aangestelde, maar niet elke aangestelde is een wn.
Aanstellers: stellen aangestelden aan voor eigen rekening Bv Een meestergast is geen aansteller, want werkt niet voor eigen rekening. Kan ook niet aansprakelijk worden gesteld
Vereist is dat het schadegeval niet zou hebben plaatsgehad zonder de tewerkstelling Band tussen dienst en fout (= fout begaan door de aangestelde) is noodzakelijk, maar mag toevallig zijn. o Bv Een werknemer rookt tijdens het werk, werpt zijn sigaret weg en sticht brand: de aansteller is aansprakelijk, ook al is de band tussen de dienst en de fout toevallig (Cass. 7 februari 1969). Want pauze (was niet aan het werken)
Emine Özen – Privaatrecht – (2013 – 2014)
Ook aansprakelijkheid bij misbruik van functie door de aangestelde o Er is misbruik van functie als de aangestelde zijn functie of de middelen van de aansteller gebruikt voor persoonlijke doeleinden die niets te maken hebben met de door de aansteller gegeven opdracht Bv tuinaannemer (materiaal, wagen van hun aangestelden gebruiken) => misbruik van functie, gebruiken voor persoonlijke doeleinden. Als er een band is tussen dienst en fout, en er is misbruik van functie => onrechtmatig maar toch aansprakelijkheid voor de aansteller
Enkel het bewijs dat de schade niet werd veroorzaakt door een fout van de aangestelde naar aanleiding van zijn bediening werkt bevrijden o Art. 18 WAO; niet bevrijdend voor aansteller, die ook voor lichte fout van zijn werknemer aansprakelijk is ex Art. 1384 derde lid BW. De werkgever heeft geen baat jij Art. 18 WAO (ontsnappen aan de fout aansprakelijkheid obv Art. 1382 BW)
Pagina 12
o
Art. 18 WAO nooit kunnen toepassen als er geen arbeidsovereenkomst is
Verband met de orgaantheorie: telkens wanneer een rechtspersoon aansteller is, dient te worden nagegaan of de schadeverwekker aangestelde, dan wel orgaan is (Art. 1384 BW derde lid versus Art. 1382 BW). De orgaantheorie (aansprakelijkheid rechtspersoon, en is enkel gebaseerd op Art. 1382 BW). In de praktijk aansteller vaak rechtspersoon (zich de vraag stellen is het een orgaan of niet)
Schade Schade: de schending van een rechtmatig, feitelijk en persoonlijk belang o Het geschonden belang moet rechtmatig zijn (schending van een recht is niet noodzakelijk) Bv Cocaïne in de auto? Mag niet!
o
Bv Schending van een louter feitelijk belang: een broer kan schadevergoeding vorderen voor het overlijden van zijn zus die voor hem de huishouding deed, ook al bestaat er geen onderhoudsverplichting tussen broer en zus
De schade moet zeker zijn; vaststaan en dus niet louter hypothetisch zijn (mag wel toekomstig zijn= als het gaat over de normale ontwikkeling van een actueel zekere toestand). Omvang kan nog onduidelijk zijn. Ook het verlies van een kans wordt als vergoedbare schade (zie voetnoot boek pagina 83). Arabisch paard ziek (maar volgens deskundige 80 procent kans op genezing; dierenarts verkeerde spuit => zware fout door de dierenarts)
Bv Medische kosten ten gevolge van een ongeval
o
De schade moet persoonlijk zijn; collectieve belangen komen normaal niet in aanmerking, dus probleem voor milieuverenigingen (ijveren voor de gezondheid van het leefmilieu, schadevergoeding vorderen, maar woeden afgewezen, omdat ze geen persoonlijk belang kunnen aantonen!). Collectieve vorderingen bestaan in België niet, vordering zou onontvankelijk zijn en worden afgewezen
o
De schade mag patrimoniaal zijn of extrapatrimoniaal Patrimoniaal: schade aan auto => compensatie in geld is mogelijk
Extrapatrimoniaal: kind wordt omver gereden, emotionele schade; compensatie is onmogelijk (maar er bestaan wel tabellen afhankelijk van de leeftijd en de verbondenheid met dat kind)
Mengvormen: bv invaliditeit, ziekenhuiskosten
Emine Özen – Privaatrecht – (2013 – 2014)
Pagina 13
Causaal verband Tussen fout en schade moet een oorzakelijk verband bestaan om aanleiding te kunnen geven tot aansprakelijkheid Equivalentieleer (België, van eenzelfde waarde): o Elke fout geeft aanleiding tot aansprakelijkheid, zodra vaststaat dat een bepaalde schade, zoals zij zich in concreto voordeed, niet zou zijn ontstaan zonder deze fout. o
o
Eenieder die een fout begaat die een noodzakelijke voorwaarde is voor de schade is aansprakelijk voor deze schade (doe de conditio sine qua non-test: de voorwaarde zonder dewelke niet). Kijk naar de verhouding tussen fout en schade Voorwaarde zonder dewelke de schade zich niet op dezelfde manier zou hebben voorgedaan.
Neem de fout weg en kijk of dat de schade anders is
! Omgekeerd is er dus geen causaal verband indien de schade zich (op dezelfde wijze) ook zonder de fout zou hebben voorgedaan
Alle causaal relevante feiten volstaan voor aansprakelijkheid, zonder verdere selectie (=/= de leer van de adequate oorzaak) Bv Een slachtoffer van een verkeersongeval loopt tetanus op of krijgt bij een bloedtransfusie met HIV besmet bloed toegediend. Meerdere fouten zijn begaan, is de dader van dat verkeersongeval aansprakelijk hiervoor => equivalentieleer ja! Zonder dat verkeersongeval had hij geen hiv gekregen! Een strikte toepassing van de equivalentieleer leidt tot aansprakelijkheid van de veroorzaker van het verkeersongeval (Gent 24 april 1998)
o
Een andere strekking in de rechtspraak oordeelt dat de veroorzaker van het verkeersongeval deze HIV-besmetting redelijkerwijze niet kon of moest voorzien en wijst zijn aansprakelijkheid af (Brussel 4 mei 1994); deze laatste uitspraak neigt duidelijk naar de theorie van de adequate oorzaak.
Belgische Hof van Cassatie: toepassing equivalentieleer, want voordelen voor slachtoffer (grootste vorderingsmogelijkheden)
De theorie van de adequate oorzaak: opzoek naar de belangrijkste fout (niet van toepassing in België) o Een verdere selectie tussen de causaal relevante feiten, als schade redelijk voorzienbaar of waarschijnlijk was bij het stellen van de foutieve handeling Iedereen die bijgedragen heeft tot schade kan men aanspreken, opzoek naar meest relevante feiten die leidden tot schade Pluraliteit van daders: (meerdere aansprakelijken) o Verschillende personen samen eenzelfde fout => hoofdelijk aansprakelijk Voor het gehele van de schade; het slachtoffer kan het volledige bedrag vorderen van elk van de daders.
Volledig bedrag van elk van beiden vorderen
Zij zijn (tav de schadelijder) hoofdelijk aansprakelijk voor het geheel van de schade
Emine Özen – Privaatrecht – (2013 – 2014)
Pagina 14
Bv Erfgenamen houden samen goederen uit de nalatenschap verborgen ten nadele van bij testament aangeduide legatarissen (Cass. 9 december 1993). Meerdere erfgenamen (wettelijke erfgenamen en testamentaire). Bedrieglijk wegnemen door meerdere wettelijke erfgenamen mag niet ten aanzien van de testamentaire... De slachtoffers (testamentaire begunstigden) zullen dan schadevergoeding vorderen
Bv Een jongeman molesteert, in opdracht van zijn vriendin, een klasgenoot (Rb. Hasselt 29 november 1991). De toegetakelde was de ex van dat meisje, de opdrachtgeefster dus, is ook in fout. Meerdere aansprakelijken die hoofdelijk aansprakelijk zijn
Hoofdelijke aansprakelijkheid: Een verbintenis is hoofdelijk tussen verscheidene schuldeisers wanneer elk der schuldeisers deze schuld kan verhalen op de schuldenaar en de schuldenaar zijn schuld naar keuze kan voldoen bij één van de schuldeisers, waarbij dit hem bevrijdt ten aanzien van alle andere
Bijkomend gevolg: Art. 1205, 1206 en 1207 B.W. en ondermeer m.b.t de regels inzake ingebrekestelling en de stuiting van de verjaring tegen één van schuldenaars die ook geldt ten aanzien van de andere schuldenaars.
In solidum aansprakelijkheid: Wanneer er verschillende schuldenaren zijn die een samen een contractuele of een buitencontractuele fout hebben begaan die één en dezelfde schade veroorzaakt, kan de schadelijder de betaling van elke de gehele schadevergoeding bekomen van elke schadeverwekker, ondanks de afwezigheid van hoofdelijkheid
Werd gecreëerd door de rechtsleer en rechtspraak
Bij een verbintenis in solidum gelden enkel de hoofd- of primaire gevolgen van de hoofdelijkheid en niet de bijkomende of secundaire Aan de hoofdelijkheid is een hoofdgevolg en een bijkomend gevolg gehecht. Het hoofdgevolg bestaat erin dat elke schuldenaar voor het geheel moet presteren op vraag van de schuldeiser: de schuldeiser kiest tot welke schuldenaar hij zich richt. Na betaling door één van de schuldenaars zullen deze onderling moeten verrekenen.
o
Het bijkomend gevolg is dat de ingebrekestelling en de stuiting van de verjaring tegen één van schuldenaars geldt ten aanzien van de andere schuldenaars
Samenloop van verschillende fouten begaan door meerdere personen (na bewuste samenwerking) => in solidum aansprakelijk Logische toepassing van de equivalentieleer
In gebreke stellen van de ene geldt ook voor de andere
Stuiting van de verjaring geldt ook voor andere Er zijn gevallen waarin alleen de hoofd- of primaire gevolgen van de hoofdelijkheid spelen en niet de bijkomende of secundaire; dan spreekt men niet van hoofdelijkheid, maar van een verbintenis in solidum
Emine Özen – Privaatrecht – (2013 – 2014)
Pagina 15
o
Bv Een winkelier verkoopt vuurwerk aan een jongen van minder dan 16 jaar, wat verboden is. De koper deelt zijn vuurwerk met een vriend, die op zijn beurt zijn vuurwerk geeft aan een derde jongen, die een vuurpijl aansteekt en in zijn oog krijgt. De fout van de winkelier is een oorzaak (Cass. 3 februari 1987)
Bv Een man raakt in coma nadat zijn geneesheer een veel te hoge dosis van een medicijn had voorgeschreven. De vergissing was zodanig evident dat de apothekeres die het geneesmiddel had verkocht, had moeten ingrijpen. De arts beweerde tevergeefs dat het causaal verband tussen zijn fout en de schade doorbroken was door de veel zwaardere fout van de apothekeres (Rb. Dinant 22 november 1994). Op grond van equivalentieleer is de dokter én de apotheker aansprakelijk. De secundaire gevolgen (ingebrekestelling en de stuiting van de verjaring is er niet => want hier in solidum)
Fout van het slachtoffer en fout van de dader Gedeelde aansprakelijkheid, bij fout van de schadelijder obv de invloed van de respectievelijke fouten op de totstandkoming van de schade Bv Een kind wandelt met zijn moeder op het voetpad, maar loopt zonder kijken de straat op en wordt aangereden door een auto: het kind is verwond en de auto is beschadigd. Art. 1384 BW tweede lid (dubbel vermoeden: toezicht en opvoeding). Het kind zal ook aansprakelijk worden gesteld, als het mondig is obv Art. 1382 BW.
o
Bv Iemand pest een gevaarlijke hond en wordt gebeten. Geen enkele wet overtreden, maar wel de zorgvuldigheidsnorm (dus zelf ook in fout => spreiding van de schadelast
Fout en toevallig feit Wie de fout beging, zal de volledige schade moeten vergoeden (tenzij in geval van overmacht) Overmacht: onvoorzienbare en onvermijdbare, geen onrechtmatige daad
Gevolgen van de extra – contractuele aansprakelijkheid Verbintenis tot herstel van de schade o Schadevergoeding bij voorkeur in natura, indien mogelijk bij equivalent In natura: daadwerkelijk de oorspronkelijke toestand herscheppen Bij equivalent: indien herstel in natura onmogelijk blijft, iets van dezelfde waarde geven
Emine Özen – Privaatrecht – (2013 – 2014)
Pagina 16
