1ste bach Rechten
Inleiding tot het privaatrecht Carette
Q R01
uickprinter Koningstraat 13 2000 Antwerpen www.quickprinter.be
7.80 EUR
INLEIDING TOT HET PRIVAATRECHT
1
Deel I: Situering van het Privaatrecht ............................................................................................................................. 6 Hoofdstuk 1: Publiekrecht vs Privaatrecht .............................................................................................................. 6 1.1 Inleiding .......................................................................................................................................................................... 6 Hoofdstuk 2: Gemeen privaatrecht vs ‘bijzonder’ privaatrecht ...................................................................... 6 2.1 Bijzonder privaatrecht ......................................................................................................................................... 7 Hoofdstuk 3: Rechtsbronnen burgerlijk recht ........................................................................................................ 8 3.1 Burgerlijk Wetboek................................................................................................................................................ 8 3.2 Gewoonte en algemene rechtsbeginselen .................................................................................................... 8 3.3 Rechtspraak en rechtsleer .................................................................................................................................. 9 3.4. Buitenlands recht/internationale verdragen ............................................................................................ 9 Hoofdstuk 4: Indeling van Burgerlijk Recht ............................................................................................................ 9 4.1 Personen en familierecht .................................................................................................................................... 9 4.2 Vermogensrecht ...................................................................................................................................................... 9 4.3 Familiaal vermogensrecht ................................................................................................................................ 10 Hoofdstuk 5: Kenmerken burgerlijk recht ............................................................................................................. 10 5.1 Aanvullend recht................................................................................................................................................... 11 5.2 Opkomst dwingend recht .................................................................................................................................. 11 5.3 Kernbepalingen BW............................................................................................................................................. 12 DEEL II: Basisconcepten en -beginselen ...................................................................................................................... 12 Hoofdstuk 1: Het rechtssubject/de persoon en de vermogensleer ............................................................. 12 Afdeling 1: Begrip rechtssubject en de vermogensleer .............................................................................. 12 Afdeling 2: Begin en einde van een rechtssubject ......................................................................................... 17 Afdeling 3: Staat en bekwaamheid van rechtssubject .................................................................................. 19 Hoofdstuk 2: subjectieve rechten .............................................................................................................................. 27 Afdeling 1: Begrip ........................................................................................................................................................ 27 Afdeling 2: Indeling van subjectieve rechten op basis van rechtsobject .............................................. 28
2
Afdeling 3: Burgerlijke vs. politieke rechten .................................................................................................... 28 Afdeling 4: Burgerlijke rechten .............................................................................................................................. 29 Hoofdstuk 3: De Rechtshandeling.............................................................................................................................. 34 Afdeling 1: Rechtsfeiten en rechtshandeling .................................................................................................... 34 Afdeling 2: Soorten rechtshandelingen .............................................................................................................. 35 Afdeling 3: Geldigheidsvereisten........................................................................................................................... 40 Afdeling 5: derdenwerking van RH: relativiteit en tegenwerpbaarheid............................................... 63 Afdeling 6: Vorm van de rechtshandeling.......................................................................................................... 67 Afdeling 7: Modaliteiten van een RH: termijn en voorwaarde.................................................................. 68 Afdeling 8: Bewijs ........................................................................................................................................................ 70 Slide 8: samenvatting ................................................................................................................................................. 87 Deel III: De vermogensrechtelijke verbintenis.......................................................................................................... 88 Hoofdstuk 1: Begrip en soorten .................................................................................................................................. 88 Afdeling 1: Begrip ........................................................................................................................................................ 88 Afdeling 2: Soorten ...................................................................................................................................................... 88 Hoofdstuk 2: Bronnen van verbintenissen ............................................................................................................ 89 Hoofdstuk 3: Onrechtmatige daad ............................................................................................................................. 91 AFDELING 1: Algemeen ............................................................................................................................................. 91 Afdeling 2: Aansprakelijkheid voor eigen daad............................................................................................... 93 Afdeling 3: Kwalitatieve aansprakelijkheid ...................................................................................................... 96 Afdeling 4: schadeloosstelling ............................................................................................................................. 100 Hoofdstuk 4: Contract .................................................................................................................................................. 100 Afdeling 1: Begrip ..................................................................................................................................................... 100 Afdeling 2: soorten ................................................................................................................................................... 101 Afdeling 3: Beginselen............................................................................................................................................. 103 Hoofdstuk 5: Bijzondere overeenkomsten ......................................................................................................... 108
3
AFDELING 1: Benoemde en onbenoemde overeenkomsten................................................................... 108 Afdeling 2: koop en ruil .......................................................................................................................................... 110 Afdeling 3: Huur (van goederen) ........................................................................................................................ 118 Afdeling 4: Aanneming (huur van werk)......................................................................................................... 125 Afdeling 5: Lening ..................................................................................................................................................... 126 Afdeling 6: Bewaargeving ...................................................................................................................................... 127 Afdeling 7: Kanscontracten ................................................................................................................................... 128 Afdeling 8: Lastgeving ............................................................................................................................................. 128 Afdeling 9: Dading .................................................................................................................................................... 129 Afdeling 10: Inpandgeving .................................................................................................................................... 130 Afdeling 11: Borgtocht ............................................................................................................................................ 131 Hoofdstuk 6: Bijzondere gevolgen van bepaalde verbintenissen.............................................................. 131 Afdeling 1: Pluraliteit van subjecten (schuldeiser en/of schuldenaar).............................................. 131 1.1.3 In solidum verbintenissen.......................................................................................................................... 133 Deel IV: Zakelijke rechten en onderscheid der goederen .................................................................................. 134 Hoofdstuk 1: onderscheid der goederen.............................................................................................................. 134 Afdeling 1: Zaak vs goed......................................................................................................................................... 134 Afdeling 2: Lichamelijke vs onlichamelijke goederen ............................................................................... 134 Afdeling 3-5: Niet behandeld in de les ............................................................................................................. 134 Afdeling 6: Domeingoederen ............................................................................................................................... 135 Afdeling 7: Roerende vs onroerende goederen ............................................................................................ 135 Hoofdstuk 2: Begrip en kenmerken zakelijke rechten ................................................................................... 137 Afdeling 1: Begrip en onderscheid met vorderingsrechten .................................................................... 137 Afdeling 2: kenmerken van zakelijke rechten ............................................................................................... 138 Hoofdstuk 3: Overzicht van de zakelijke rechten ............................................................................................. 139 Afdeling 1: Eigendom .............................................................................................................................................. 139
4
Afdeling 2: Vruchtgebruik ..................................................................................................................................... 141 Afdeling 3-5: niet behandeld ................................................................................................................................ 142 Hoofdstuk 4: Verkrijging van zakelijke rechten................................................................................................ 142 Afdeling 1: Natrekking (art. 564 e.v. BW) ....................................................................................................... 142 Afdeling 2: Verjaring op basis van bezit .......................................................................................................... 143 Deel V: Uitoefening en sanctionering van subjectieve rechten: rechtsmisbruik en sancties in het privaatrecht .......................................................................................................................................................................... 145 Hoofdstuk 1: Rechtsmisbruik ................................................................................................................................... 145 Afdeling 1: begrip en criteria ............................................................................................................................... 145 Afdeling 2: Grondslag .............................................................................................................................................. 146 Afdeling 3: Sanctie .................................................................................................................................................... 146 Hoofdstuk 2: Sancties in het privaatrecht ........................................................................................................... 146 Afdeling 1: Problemen met de totstandkoming van de RH ..................................................................... 146 Afdeling 2: Problemen met uitvoering van subjectieve rechten ........................................................... 147 Deel VI: Tenietgaan en overdracht van subjectieve rechten ............................................................................ 153 Hoofdstuk 1: Tenietgaan van subjectieve rechten (ter herinnering)....................................................... 153 Hoofdstuk 2: Overgang van subjectieve rechten .............................................................................................. 154
5
DEEL I: SITUERING VAN HET PRIVAATRECHT HOOFDSTUK 1: PRIVAATRECHT
PUBLIEKRECHT
VS
1.1 INLEIDING Summa Divisio: onderscheid -> Publiek recht = regelt staatsgezag: 1. Handelen overheidsorganen en burgers
van
de
overheid;
2.
Verhoudingen
Beoogt algemeen belang. vb. 1. Bevoegdheidsverdeling tussen gemschappen, gew, fed staat. vb. 2. Contracten tussen overheid en particulier (cf. Wet Overheidsopdrachten) -> Privaat recht = regelt 1. verhoudingen tussen burgers onderling; 2. contracten; 3. uitzonderlijk: tussen burger en overheid, als deze optreedt als privépartij Beoogt (verzoening) private belangen. vb. 1. regels i.v.m. huwelijk, erfrecht, afstamming, aansprakelijkheidsrecht vb. 2. contracten tussen particulieren: aannemingsovereenkomst: aannemer, dokter
koopovereenkomst:
huis,
brood,
vb. 3. verzekeringsovereenkomts afgesloten door overheid
HOOFDSTUK 2: GEMEEN PRIVAATRECHT VS ‘BIJZONDER’ PRIVAATRECHT DEF. PRIVAAT RECHT:
Geheel van rechtsregels dat onderlinge verhoudingen regelt tussen private personen.
DEF. BURGERLIJK RECHT:
Geheel van rechtsregels dat onderlinge verhoudingen regelt tussen private personen in het algemeen.
6
Privaatrecht > burgerlijk recht/gemene recht : is van toepassing voor zover er geen specifieke regels zijn. Burgerlijk recht vormt de gemeenschappelijke basis of onderbouw van het privaatrecht Burgerlijk recht is een onderverdeling van privaatrecht.
2.1 BIJZONDER PRIVAATRECHT Waarom bijzonder privaatrecht? Deze vormen regelen de verhoudingen tussen private personen, maar de overheid legt bepaalde regels op. De private personen handelen, maar doen dit binnen een kader dat door de overheid begrensd is.
2.1.1 Handelsrecht Regelt daden van koophandel. Van toepassing op handelaars en daden van koophandel Bevat: verzekeringsrecht, vennootschapsrecht, intellectuele eigendomsrecht, transportrecht.
2.1.2 Sociaal recht Arbeidsrecht DEF. ARBEIDSRECHT: Regelt de verhoudingen tussen (privé)werkgevers en werknemers Vb. Ontslag, loon, ...
Sociale zekerheidsrecht Ook publiekrechtelijke component (= gemengde rechtstak) Vb. Uitkering (pensioen, invaliditeit, werkloos)
2.1.3 economisch recht Ook publiekrechtelijke component (= gemengde rechtstak) Regelt economische verhoudingen op de markt Vb. Consumentrecht, mededingingsrecht (Zie ook bronnen en beginselen)
2.1.4 Gerechtelijk privaatrecht Bij een conflict ivm privaatrecht: hoe naar de rechter stappen, bij welke rechter, ... =procesrecht (= אpubliekrecht) in burgerlijke zaken + publiekrechtelijke component (inrichting rechterlijke macht: openbare dienst) Belangrijk verschil: Gelijk hebben: materieel burgerlijk recht
7
Gelijk krijgen: formeel recht, procesrecht, gerechtelijk recht.
HOOFDSTUK 3: BURGERLIJK RECHT
RECHTSBRONNEN
3.1 BURGERLIJK WETBOEK Belangrijkste rechtsbron: Burgerlijk Wetboek, gebaseerd op de Code Napoléon/Code Civil uit 1804 na Franse Revolutie -> Napoléon wilde uniforme codificatie
3.1.1 Voor de Franse Revolutie a. Noorden: Gewoonterecht b. Zuiden: Romeins recht c. grote macht van de koning
Versnipperd, diffuus, willekeurig rechtsysteem
3.1.2 Na de Franse Revolutie Nieuwe idealen: Vrijheid, Broederlijkheid en Gelijkheid = Idealen van Napoléon Het BW bestaat uit: 1. Oud-Frans recht-> gewoonterecht 2. Belangrijke elementen uit het Romeins Recht en het canoniek recht 3. Principes van de Franse Revolutie => vrijheid, gelijkheid en individueel eigendom <-> leenheer en eed van broederschap Doorheen de tijd : (a)wijzigingen en (b)aanvullingen a. Wijzigingen: vb. in familierecht en familiaal vermogensrecht Onder invloed van de gelijkheid: man-vrouw, tussen alle kinderen (binnen of buiten het huwelijk, geadopteerde), homohuwelijk (1976) vb. in huurwetgeving, in mede-eigendom, versoepeling echtscheidingsrecht b. Aanvullingen: vb. bijzondere wetgeving Het BW is aangevuld met bijzondere wetgevingen (gewoontes en algemene rechtsbeginselen): naam, nationaliteit, Wet 25/2/1991 aansprakelijkheid voor producten met gebreken.
3.2 GEWOONTE EN ALGEMENE RECHTSBEGINSELEN DEF. RECHTSBEGINSEL
Een fundamentele beginselen die ongeacht of ze uitdrukkelijk in de wet zijn opgenomen, kracht van wet hebben.
Vb. Verbod op rechtsmisbruik, verrijking zonder oorzaak, uitvoering overeenkomsten te goeder trouw
8
3.3 Rechtspraak en rechtsleer Invloed van de rechtspraak, rechtsleer (noten, artikelen van juristen) en uitspraken van de rechter
3.4.
BUITENLANDS
RECHT/INTERNATIONALE
VERDRAGEN Buitenlands recht : Europees recht+ internationale verdragen (vb. EVRM (Europees Verdrag van de rechten van de mens) opgesteld/opgevolgd door het EHRM (Europees Hof van de rechten van de mens) vb. Onechte kinderen zijn evenwaardig : bepaald door EVRM
HOOFDSTUK 4: INDELING VAN BURGERLIJK RECHT 4.1 PERSONEN EN FAMILIERECHT =niet patrimoniaal (= niet in geld waardeerbaar), de verhouding tussen burgers, de familiale verhoudingen.
4.1.1 Personenrecht Geheel van niet-patrimoniale regels inherent aan een persoon. Vb. Naam, bekwaamheid, nationaliteit
4.1.2 Familierecht Geheel van niet-patriomoniale private verhoudingen tussen personen/familiale verhoudingen
Verticaal Ascendente en descendente verhoudingen: vb. vader-zoon, grootmoeder-kleindochter, moederzoon Vb. afstamming, adoptie, ouderlijk gezag
Horizontaal Tussen partners Vb. huwelijk of andere vormen van samenwonen (wettelijk, feitelijk, getrouwd)
4.2 VERMOGENSRECHT Patrimoniale verhoudingen en gevolgen
9
4.2.1 Zakenrecht De verhouding tussen persoon en goed: de zakelijke rechten van een persoon op een goed Vb. eigendom, vruchtgebruik, erfdienstbaarheid
4.2.2 Verbintenissenrecht Voor verbintenissen en vorderingen. verbintenissen/vorderingsrechten
Regels
i.v.m.
ontstaan,
inhoud,
uitvoering
van
DEF. VERBINTENISRECHT: Patrimoniale rechtsband tussen personen op grond waarvan de ene (schuldenaar) iets verschuldigd is aan de andere (schuldeiser) Vb. Overeenkomst: verhuur woning -> gecreeërde band: de schuldenaar moet betalen en de schuldeiser zorgt voor een deugddoend huis/huurgenot Vb. Op grond van aansprakelijkheidsrecht (1382/1385 BW): als een hond mij bijt, kan ik schadevergoeding krijgen van de bewaarder van de hond: ik verkrijg vorderingsrecht op de bewaarder tot vergoeding van de geleden schade
4.2.3 Bijzonder contractrecht Bijzondere regels voor specifieke contracten, naast algemeen verbintenisrecht. Eerst volgt men de regels van verbintenisrecht en deze vult men aan met bijzonder contractrecht (cf. burgerlijk recht en privaatrecht) Vb. Specifieke vereisten voor specifieke contracten: huur, koop, leasing, lening Vb. Specifieke vereisten voor die overeenkomsten: duurtijd van woninghuur
4.3 FAMILIAAL VERMOGENSRECHT DEF. FAMILIAAL VERMOGENSRECHT : Vermogensrechtelijke/patrimoniale gevolgen van familiale verhoudingen Vb.
Huwelijk: wie is eigenaar tijdens huwelijk, wat bij echtscheiding huwelijksvermogensrecht/samenwoningsrecht (i.g.v. wettelijk of feitelijk samenwonen)
=
Overlijden: geregeld door het erfrecht Schenkingen: geregeld door het schenkingsrecht Dus: Scheiden: Eerst familiaal recht en dan voor de verdeling familiaal vermogensrecht.
HOOFDSTUK 5: KENMERKEN BURGERLIJK RECHT 10
5.1 AANVULLEND RECHT DEF. AUTONOMIEBEGINSEL: Gelijke, autonome, vrije burger die vrij kan handelen naar eigen zichten op basis van een principieel zelfbeschikkingsrecht. = Privaatrechtelijke rechtssubjecten zouden in staat moeten zijn om zelf naar eigen voorkeuren hun belangen te behartigen. = De burger mag alles wat niet bij wet verboden is. = Dit is een element van de gelijkheid tussen burgers <-> publiekrecht: veronderstelt een fundamentele ongelijkheid. Er zijn 3 grote invloeden in het BW, waaronder de F.R. (vrijheid, broederlijkheid, gelijkheid) Een kenmerk van het privaatrecht: verzoent de privaatrechtelijke belangen <-> publiekrecht: dient publiek belang. Privaatrecht is daarom grotendeels aanvullend recht (zie Bronnen en Beginselen): doen wat ze menen te moeten doen en wordt aangevuld in de mate dat burgers hun rechtsverhouding niet (volledig) hebben geregeld Vb. 1398 e.v. BW Huwelijksvermogenstelsel: regelt gevolgen met betrekking tot huwen. Het wetttelijk systeem = default systeem. (verworven voor huwelijk = apart, nieuwe goederen = samen) Afwijkingen via huwelijkscontract: scheiding van goederen <-> gemeenschap van goederen De gelijkheid van burgers is relatief: men laat hen het onderling uitvechten.
5.2 OPKOMST DWINGEND RECHT Sinds invoering BW vindt de overheid dat ze moeten ingrijpen, vaak ad hoc, ter bescherming van (bep. cat. van) personen met dwingendrechtelijke bepalingen. Dit recht geldt zonder meer en is meestal ter bescherming van een zwakkere. Niet vrijblijvend en afwijkingen kunnen worden gesanctioneerd door nietigheid. Vb. Bescherming van de boer: pachtwet Vb. Bescherming handelaar: handelswet Dwingend recht heeft 1. politieke oorsprong: regels worden aangepast aan de hand van welke pol. partij er aan de macht is. 2. Lobbygroep: toont de relativiteit van de wetten
11
3. Invloed van Europa: rechtsnormen worden opgelegd vanuit Europa Vb. Consumentenbeschermingswet/ Wet Consumentenkoop: Europa wil interne markt met maximale concurrentie en overal ongeveer gelijke bescherming. Vb. Wet op marktspraktijken: Consumentenbescherming
WMPC:
Wet
betreffende
MarktPraktijken
en
= Van dwingend recht mag u soms afwijken, maar u wordt vaak genegeerd
5.3 KERNBEPALINGEN BW 1. Art. 544 BW: Kernbepaling over individuele eigendom 2. Art. 1382 BW: Principe van vergoeding van schade 3. Art. 1134 BW: Principe van contractvrijheid en testeervrijheid
DEEL II: BASISCONCEPTEN EN -BEGINSELEN HOOFDSTUK 1: HET RECHTSSUBJECT/DE PERSOON EN DE VERMOGENSLEER AFDELING
1:
BEGRIP
RECHTSSUBJECT
EN
DE
VERMOGENSLEER DEF. Rechtssubject:
Een persoon/rechtssubject is een mogelijke drager/titularis van rechten en plichten. Een wezen waaraan objectieve rechten worden toegekend en rechten en plichten worden opgelegd.
1.1.1 Natuurlijke persoon 1. Natuurlijke persoon: alle mensen, maar ook enkel mensen (geen dieren of planten) 2. Rechtspersoon: zie verder Alle mensen zijn in principe in gelijke mate persoon, tenzij (gedeeltelijk) rechtsonbekwaam.
1.1.2 Vermogensleer Ieder mens is een persoon. Dus iedere mens heeft rechten en plichten.
12
DEF. VERMOGEN: Een juridische algemeenheid/juridisch waardeerbare/patrimoniale rechten en plichten van een persoon.
geheel
van
alle
in
geld
Visualisering: Alle activa, maar ook alle passiva Rechten: activa – Plichten: passiva Vb. Vermogen van Johnny de garagist: - woning, garage, auto - Vorderingen op klanten: Activa - Verbintenissen t.o.v. leveranciers, consumentenkrediet : Passiva
hypotheek,
് Afstammingsrecht
Principes van vermogensleer 1. Elke persoon heeft vermogen 2. Alleen persoon heeft vermogen 3. Vermogen zolang persoon 4. Een persoon heeft slechts 1 vermogen 1+2+3 = logisch 1+2 = Volgt uit het begrip ‘persoon’, ongeacht of hij juridisch gezien goederen heeft. Persoon is mogelijke drager van rechten en plichten => heeft een vermogen. 2 = Enkel persoon kan rechtssubject zijn of rechten en plichten hebben. 3 = Vermogen is niet overdraagbaar, het kader volgt de persoon (elementen uit vermogen wel: auto, huis, …) Het vermogen is in zijn geheel onoverdraagbaar tijdens het leven van de persoon. => Enkel bij overlijden (overgang mortis causa): wordt aangenomen dat erfgenamen de persoon overledene verderzetten Rechtspersoon: algemene overgang is mogelijk bij fusie of splitsing (682, 3° W.Venn.), inbreng algemeenheid of bedrijfstak (763 W.Venn.) 4 = Principe van ondeelbaarheid: vermogen is niet deelbaar, want de persoon is niet deelbaar. : Een schuldenaar staat met heel zijn vermogen in voor zijn schulden => Je staat met al je activa in voor je passiva. Indien hij zijn verbintennissen niet betaalt, kan de schuldeiser uitvoeren op het gehele vermogen. Art. 7 en 8 Hyp.W.
13
Heel vermogen = gemeenschappelijk onderpand van alle schuldeisers Er zijn wettelijke uitzonderingen op deze principes (vnl. nr°4): Vb. Art. 1408 Ger.W. en volgende: - Opsomming van onbeslagbare goederen (kledij, koe, …) - Zelfstandige kan gezinswoning onbeslagbaar laten verklaren. Vb. Art. 802 BW: Aanvaarden van nalatenschap onder voorwaarde van boedelbeschrijving: Na een overlijden kunt u de boedel erven, maar misschien erft u enkel schulden. : opteren voor een boedelbeschrijving en dan kunt u slechts een deel aanvaarden. : boedelbeschrijving maakt +- stippellijn: 1. Tot de passiva weg zijn en dan sijpelt de rest door naar uw vermogen. 2. Tot een nuloperatie: u erft net zoveel passiva als u kunt aflossen met de acitva. Want : 1 vermogen: dus schulden van de overledene kunnen verhaald worden op uw goederen. Vb. Derdenrekening van een advocaat: doorsluisrekening: men betaalt aan de advocaat en deze zorgt voor de verdeling. Dus: De tegenpartij stort een schadevergoeding aan de advocaat van Hanne. Deze advocaat heeft schulden: Op moment van de aankomst van het geld, leggen de schuldeisers beslag op dat bedrag, ook al is het niet van de advocaat. Ö niet rechtvaardig, maar een gevolg van de ondeelbaarheid van een vermogen (geoordeeld door het Hof van Cassatie) Een sluipweg ter omzeiling van de ondeelbaarheid van het vermogen: oprichting rechtspersoon. Heeft ook eigen vermogen, onderscheiden van dat van de oprichters/leden. Er wordt geen vermogen afgesplitst, er wordt een persoon met eigen vermogen gecreëerd.
Vermogen is juridische algemeenheid Vermogen is een juridische algemeenheid/geheel, maar is daarom niet feitelijk. Ö Het vermogen wordt erkend als zodanig, als optelsom van de individuele delen (vb. volgens recht: geen stapel stenen, maar 1000 stenen.) ongeacht de individuele samenstelling. Ö Ook al is het vermogen leeg, blijft vermogen Ö Vermogen fluctueert en is dynamisch= Chaos, zaken verlaten het vermogen en komen erbij. Ö Principe van zakelijke subrogatie/zaakvervanging: Goederen met een bepaalde bestemming of juridische functie, worden, onder voorwaarden, vervangen door goederen met die bestemming of juridische functie.
14
= Men vervangt een rechtsobject, met de bedoeling dat het betreffende recht verder kan worden uitgevoerd op het nieuwe rechtsobject. Vb. Hypothecaire lening: waarborg voor de schuldeisers: zekerheid op onroerend goed. Î Woning heeft bestemming als zekerheid voor de schuldeisers. Î De vergoeding voor tenietgaan neemt de functie van het huis over. Î Art. 10 Hyp.W. : Bij beschadiging door brand van een met voorrecht of hyp. bezwaard huis, gaan de bevoorrechte of hypothecaire schuldeisers over op de vergoeding verschuldigd door de brandverzekeraar.
1.1.3 Rechtspersoon Mens leeft niet enkel voor zichzelf. Wil samenwerken wegens belangen. Wenselijk dat deze entiteit erkend wordt in rechte. Dit kan onder bep. voorwaarden. DEF. RECHTSPERSOON: 1. Groepering van Rsubjecten of voor bep doel afgesch vermogen 2. Tav R behandeld als zelfst. eenheid, als zodanig subject van rechten & plichten, met eigen vermogen 3. Eigen vermogen uitsluitend of preferentieel executieobject 4. In een gegeven Rsysteem Een groep of entiteit wordt in rechte erkend. Een rechtspersoon heeft zijn eigen vermogen, uitsluitend of preferentieel voor zijn schuldeisers. Vb. Voetbalploeg kan niet functioneren zonder structuur: wie betaalt de voetballen, wie tekent een contract voor een wedstrijd, wie leidt de organisatie: er moet bestuur worden aangeduid.
a. Groepering van de rechtspersoon of voor bepaald doel afgescheiden vermogen Groepering van de rechtssubjecten A. Publiekrechtelijk-> door de overheid opgerichte rechtspersoon met oog op de publieke dienstverlening Vb. Staat, gemeente, gewest, gemeenschap, … B. Privaatrechtelijk -> door privaat initiatief opgericht - Vereniging: (zie vzw-wet) Zonder winstoogmerk - vzw - sommige stichtingen
15
- Vennootschap: (zie W.Venn.) Wil winst maken - NV, BVBA, VOF
Voor bepaald doel afgescheiden vermogen, zonder echt samenwerkingsverband - Stichting van openbaar nut: niet publiekrechtelijk: op privaat initiatief opgericht door particulieren, maar doel is algemeen belang = Bij wet erkend publiek nut (cultureel, humaan, artistiek) Vb. Rode Kruis, Koning Boudewijnstichting - Private stichting: Niet bij wet erkend publiek nut, maar wel belangeloos. Elke persoon kan afgescheiden vermogen met rechtspersonlijkheid voor bepaald doel belangeloos creëren. Vb. Studiebeurzen - EBVBA: Vennootschap bevat minstens 2 personen. (Art. 211 vennootschapswet) Maar bij EBVBA is er geen samenwerkingsverband: je bent alleen, je scheidt enkel vermogen af, zonder samenwerking, waarmee een rechtspersoon wordt gecreërd.
b. T.a.v. recht behandeld als zelfstandige eenheid, als zodanig subject van rechten en plichten, met eigen vermogen Rechtspersoon = copy paste natuurlijke persoon, maar heeft geen fysiek bestaan. = juridische fictie: ‘geschapen naar beeld van de mens’ -> is dus in principe gelijk: is een rechtsubject met rechten en plichten en heeft een vermogen Onderscheid: al dan niet rechtspersoonlijkheid: Vb. Voetbalclub = VZW (rechtssubject) : rechtspersoon en de vereniging is contractpersoon Stel: club = feitelijke vereniging (= niet gekend voor het recht, geen rechtssubject) : mensen die tekenen zijn contractpersoon, staan met hun eigen vermogen in voor de ev. verbintenissen. = kan geen partij zijn bij RH.
c. Eigen vermogen als uitsluitend of preferentieel executieobject voor zijn schuldeisers Rechtspersoon heeft 1 vermogen -> Vermogen is ondeelbaar -> schuldeisers van de rechtspersoon kunnen zich verhalen op alle goederen van de rechtspersoon : staat met al zijn activa in voor zijn passiva
16
Het vermogen is het executieobject : er kan op uitgevoerd worden Vb. Johnny heeft EBVBA en schulden: mogen schuldeisers executeren Jurist ് altijd, nooit, geen
=> zo goed als altijd uitzonderingen, nuances => ‘in de regel’, ‘meestal’, …
In welke mate de schuldeisers mogen uitvoeren op het persoonlijk vermogen van de leden = afh. van rechtsvorm rechtspersoon. 1. Rechtspersoon met beperkte aansprakelijkheid (BVBA en NV)? Vermogen rechtspersoon is i.p. uitsluitend executieobject. Schuldeisers kunnen enkel executeren op vermogen van de vennootschap. 2. Rechtspersoon niet met beperkte aansprakelijkheid (vof)? Vermogen rechtspersoon is preferentieel executieobject. Er is nog een ander vermogen, men mag ‘gaan vissen’ in het vermogen van de individuele leden, maar het executieobject van de rechtspersoon is preferentieel. Schuldeisers van de rechtspersoon kunnen ook verhalen op de individuele vermogens van de leden, maar niet omgekeerd. (schulden van de leden kunnen niet verhaald worden op de rechtspersoon) Vb. VOF: onbeperkte aansprakelijkheid.
d. In gegeven rechtsysteem : men moet de voorwaarden van de wet volgen. I.p. behoeft rechtspersoonlijkheid inderdaad wettelijke grondslag = legaliteitsbeginsel van de rechtspersoon: hij is een creatie, dus er is een goede reden voor nodig om te mogen bestaan. - Rechtspersoon met beperkte aansprakelijkheid moet aan meer vw voldoen als zonder. - Rechtspersoon is gevolg van de ondeelbaarheid van vermogen: als oplossing creeërt men een nieuwe persoon. Nuttig: - Economisch: bescherming - Efficiënt (zie vb. voetbalclub)
AFDELING 2: BEGIN EN EINDE VAN EEN RECHTSSUBJECT 2.1.1 Natuurlijke persoon Menselijk leven bepaalt de duur van de juridische persoonlijkheid van een natuurlijke/fysieke persoon.
17
a. Begin Regel: rechtspersoonlijkheid van de mens ontstaat met zijn geboorte. Nuancering: 1. Men wordt geboren. Men is een persoon als: -
Levend: kind heeft minstens eenmaal geademd Levensvatbaar : levensorganen moeten voldoende zijn om onafhankelijk te bestaan
2. Een verwekt kind kan als rechtssubject beschouwd worden met betrekking tot rechten (een ongeboren kind heeft geen plichten!), als het levend en levensvatbaar wordt geboren. Infans conceptus pro nato habetur, quoties de commodo ejus agitur ‘telkens als belang’ -> enkel in zijn voordeel, geen plichten - Art. 725 BW: kind kan erven als het verwekt is tijdens openvallen nalatenschap. De rechten worden pas geëffectueerd na het geboren is. - Art. 906 BW: Schenkingen aan ongeboren kind of begunstiging bij testament als het kind verwekt is bij overlijden van de testator. - Ook in de rechtspraak zijn hiervan toepassingen, vb. schadevergoeding mogelijk voor een verwekt kind (vb. bij medische AH) - Art. 326 BW: Een kind is verwekt vanaf de 300ste tot de 180ste dag voor de geboorte Dit is een weerlegbaar vermoeden (= kan vrij worden bewezen): vb. 315 dagen geboren na openvallen nalatenschap -> kan erven.
b. Einde Regel: De juridische persoonlijkheid van een natuurlijke persoon eindigt bij zijn overlijden. (Op eender welke manier je dood gaat: einde rechtssubject.) Uitzonderingen: Art. 1231-20 Ger.W: Als de adoptant sterft tijdens de adoptieprocedure, kan de adoptie toch doorgaan. Dit is niet het geval als de geadopteerde sterft. Art. 2 Faill.W. handelaar kan tot 6 maanden na zijn overlijden failliet worden verklaard Wat met spoorloze burger? Afwezige personen: Spoorloos verdwenen, dood of levend weet men niet. Vermiste personen: Juridisch gezien is persoon dood, maar heeft men zijn lichaam nog niet gevonden.
18
Art. 112 en Vlg. BW: vaststellen van een vermoeden van afwezigheid. Vermogensrechtelijke gevolgen van de beëindiging van de juridische persoonlijkheid van een fysieke persoon: erfrecht -> (bestanddelen van) het vermogen zullen overgaan op personen/erfgenamen aangewezen door de wet/door de overledene zelf.
2.1.2 Rechtspersoon a. Begin Een rechtspersoon bestaat niet fysiek, kan enkel bestaan binnen de grenzen van de wet. -
Grondvoorwaarden: materiële voorwaarden: minimum kapitaal, hoeveel personen = inhoudelijk Vormvoorwaarden = vormelijk
1. Regel: Een rechtspersoon ontstaat als er een uittreksel van de oprichtingsakte is neergelegd bij de griffie op de rechtbank van koophandel. : De rechtspersoon ontstaat tussen de betrokkenen. 2. In welke mate moeten derden daarmee rekening houden? = Mate van tegenwerpbaarheid ten aanzien van derden 3. Derden moeten op de hoogte kunnen zijn. (beperkte aansprakelijkheid, rechtspersoonlijkheid, …) = legaliteitsbeginsel (er moet aan wetten zijn voldaan) en het publiciteitsbeginsel (uittreksel van de oprichtingsakte moet gepubliceerd zijn in Belgisch Staatsblad) => Men kent de rechtspersoon Zie Art. 76 W.Venn. en 26novies vzw-wet
b. Einde Een rechtspersoon sterft niet. Kan vrijwillig of gerechtelijk ontbonden worden: men stopt en verdeelt de boel. Het vermogen van de rechtspersoon wordt dan i.p. vereffend
AFDELING
3:
RECHTSSUBJECT
3.1.1 Staat a. Algemeen
19
STAAT
EN
BEKWAAMHEID
VAN
DEF STAAT: geheel van hoedanigheden of kenmerken die het mogelijk maken een persoon in een staat/maatschappij, familie en gezin en als individu te situeren en van ieder ander individu te onderscheiden. = rechtstoestand van een persoon = bezit en uitoefening van bepaalde rechten => bepalen van rechtsbekwaamheid en handelingsbekaamheid. 1. Staat van persoon: rechtstoestand: hebben van rechten en plichten. Deze bepaalt de handelingsen rechtsbekwaamheid. Vb. Nationaliteit (Belg, vreemdeling, staatloze) = status civitatis 2. Familie/gezin: staat in familie (vb. ouder/kind/kleinkind) Vb. Gehuwd, gescheiden, wettelijk samenwonend; afstammings- en verwantschapsband (kind of ouder) = status familiae 3. Individu:
a. Leeftijd: meerderjarig of niet? b. Geestestoestand c. Geslacht d. Woonplaats: regels kunnen verschillen van plaats tot plaats (Brussel <-> A’pen) e. Naam
c. b. e. : is dit een staat? Ze bepalen het individu niet, ze dienen eerder ter identificatie, bepalen niet de rechtstoestand van een persoon: discussie - De staat van een persoon begint bij de geboorte en kan veranderen (vb. Meerderjarig worden) - De staat bepaalt de rechts- en handelingsbekwaamheid en dit beïnvloedt derden - De staat neemt een hoge plaats is in de hiërarchie: het is dwingend recht van openbare orde. - Info over de staat van (natuurlijke) personen zijn grosso modo opgenomen in registers van de burgerlijke stand.
b. Kenmerken 1. Over elementen van de staat kan men niet beschikken: onbeschikbaar, niet te koop, buiten de handel, wijzigbaar volgens bepaalde wettelijke regels, er kan geen beslag op gelegd worden.
20
Vb. Men kan de Belgische nationaliteit niet (ver)kopen, en zijn meederjarigheid niet verkopen 2. Bij wet bepaald 3. De staat is onverjaarbaar. DEF. VERJARING: tijdsverloop waaraan rechtsgevolg wordt toegekend. Rechtsgevolg na verloop van tijd. Soorten verjaring: 1. Bevrijdende/uitdovende verjaring: Ik moest/had iets, en nu niet meer. D.i. vorderingsrecht (schuldvordering of een zakelijk recht behoudens eigendom: vruchtgebruik (617 BW)) 2. Verkrijgende verjaring: Ik had/mocht iets niet, en na verloop van tijd verkrijg ik het. D.i. zakenrecht. (zakelijke rechten, bv. verkrijgende verjaring van eigendom of vruchtgebruik) Vb. Eigendom verwerven De staat is onverjaarbaar: louter tijdsverloop verandert niets aan de staat. Zowel verkrijgende als bevrijdende verjaring zijn uitgesloten. Vb. Lang samenwonen ്gehuwd Vb. Lang moeder spelen ് moeder zijn Wat dan met meerderjarigheid? Zie kenmerk 2: bij wet bepaald. Niet verjaring, maar wet
c. Staat van een rechtspersoon 1. Rechtspersoon heeft nationaliteit/nationaal statuut: Opgestart volgens Belgisch recht: Belgische rechtspersoon 2. Rechtspersoon heeft woonplaats: maatschappelijke zetel 3. Rechtspersoon heeft naam
3.1.2 Bekwaamheid 1. Rechtsbekwaamheid/Genotsbekwaamheid: bevoegdheid om rechten en plichten te hebben. 2. Handelingsbekwaamheid: bevoegdheid om rechten en plichten zelf uit te voeren. In regel hebt u deze bekwaamheden. De wet stelt wanneer u deze niet heeft. Uitgangspunt voor maximale bekwaamheid: -
21
autonomiebeginsel (stelt mensen in staat naar eigen voorkeur en goeddunken te handelen): principiële bekwaamheid, zie Art. 8 BW
-
gelijkheidsbeginsel (iedereen in gelijke situatie moet gelijk behandeld worden): discriminatieverbod, zie Art. 10 en 11 GW. Het is een wezenlijke bepaling, de wet mag niet zomaar beslissen wie bekwaam is
Persoon: mogelijke drager van rechten en plichten
a. Natuurlijke persoon i. Rechtsbekwaamheid Principe
Alle fysieke personen hebben een gelijke, volledige rechtsbekwaamheid: art 8 BW = Gelijkheidsbeginsel Persoon = bevoegdheid om rechten en plichten te hebben. = als men rechtsonbekwaam is, is men geen persoon. Uitzonderingen
Vroeger waren sommige mensen volledig rechtsonbekwaam en dus geen persoon: -
slaven burgerlijk dood: gevangenisstraf+burgerlijk dood: volgens het recht ben je geen persoon meer. (afgeschaft in art. 18 Gw.)
Nu enkel beperkt rechtsonbekwaam, je hebt enkele rechten niet -
vreemdelingen: i.p. geen politieke rechten (geen stemrecht, geen beroepen van openbare orde) zie Art 8 GW i.p. wel burgerlijke rechten Tenzij de wet anders bepaalt (uitz. op uitz. 1) Tenzij je een verblijfsvergunning hebt en bent ingeschreven in het volksregister ! onderscheid tussen Belgen en niet-Belgen wordt beperkter door Europese integratie.
-
Als bijkomende straf voor bepaalde strafrechtelijke veroordeelden: ontneming van bepaalde rechten Vb. 10 jaar gevangenisstraf (art. 31-33 Sw.) + geen eretekens meer + niet meer getuigen voor de rechtbank Specifieke rechtsonbekwaamheden m.b.t. bepaalde rechten/definitief of tijdelijk. Parcieel in de wet: Art. 161-163 BW: Niet huwen met bloedverwanten (wettig samenwonen mag wel en kan fiscaal interessant zijn) Art. 1595 BW: Gehuwden kunnen geen koopovereenkomst sluiten, wegens Beïnvloeding Bescherming voor de schuldeisers Schenkingen tussen gehuwden zijn ten allen tijde herroepbaar
-
22
-
Onwaardig erfgenamen kunnen niet erven: art. 727 BW Vervallenverklaring van recht een auto te besturen: art. 28 Wegverkeerswet
Sanctie
Als civielrechtelijke sanctie: absolute ( niet te redden) nietigheid (juridisch uitvegen, heeft nooit bestaan) van de RH. Met uitzonderingen: - vb Art. 1595 BW: relatieve nietigheid in het voordeel van de echtgenoten zelf en van de schuldeisers van de verkoper. - Miskenning van 28 Wegverkeerswet: leidt tot strafsanctie
ii. Handelingsbekwaam Principe
Handelingsbekwaamheid is de regel. Art. 1123 BW (iedereen kan contracteren, indien hij door de wet niet onbekwaam is verklaard.) Je bent pas handelingsbekwaam als je rechtsbekwaam bent, je kunt wel rechtsbekwaam zijn zonder handelingsbekwaam te zijn. Uitzonderingen
Handelingsonbekwaam: ter bescherming van de persoon. Voor een volle rechtsbekwaamheid moet men meerderjarig en gezond van geest zijn. -
Minderjarigen: eerst beschermen tegen ‘wilsonvermogen’, later wegens ‘onervarenheid’ Abnormale geestestoestand: wegens wilsonvermogen
In geval van handelingsonbekwaamheid, wordt er niet geraakt aan de rechtsbekwaamheid. Categoriën
1. Algemene handelingsonbekwaamheid Voor alle rechten en plichten (met uitzonderingen): -
23
De niet-ontvoogde jongere (388 BW) De onder voorlopig bewind gestelde: om gezondheidsredenen niet in staat om goederen te beheren (vb. dementerende). (488bis BW) Verlengd minderjarige: met blijvende ernstige geestelijke achterlijkheid, aangeboren of begonnen tijdens vroeger kinderjaren: kan door de rechter in staat van verlengde minderjarigheid worden gesteld. (487bis BW)
